Biến đổi khí hậu sổ tay hướng dẫn cho giáo viên THCS và THPT

ѭ tҥo/vӁ UDFiFVѫÿӗ, thӵc hiӋn các nghiên cӭu nhӳng gì chung quanh HPFiFFkXÿӕ YY«ÿm ÿѭӧc thiӃt kӃ ÿӇ WăQJFѭӡng sӵ hiӇu biӃt cӫa hӑc sinh vӅ biӃQÿәi khí hұu. 2 Bài 1: BiӃQÿәi khí hұu ± nó là gì và nguyên nhân gây ra nó? Tәng quan: Sau bài hӑc này, hӑc sinh sӁ nҳPÿѭӧc kiӃn thӭFFѫEҧn vӅ: nên hiӇXQKѭ WKӃ nào vӅ thuұt ngӳ ³ELӃQÿәi khí hұX´YjQKӳng nguyên nhân gây ra biӃQÿәi khí hұu. Mөc tiêu: Hӑc sinh sӁ: 1. Khám phá thuұt ngӳ ³ELӃQÿәi khí hұX´PXӕQQyLÿӃQÿLӅu gì. 2. Xem xét nhӳng nguyên nhân gây ra biӃn ÿәi khí hұu. 3. Khám phá thuұt ngӳ ³NKtQKjNtQK´PXӕn nói vӅ cái gì và nhӳng khí nhà kính chính nào cҫn quan tâm. KiӃn thӭc cҫn phҧi có WUѭӟc khi vào bài 1 ± Giáo viên ³%jLÿӑc FѫVӣ´ GѭӟLÿk\VӁ cung cҩp cho giáo viên mӝt cái nhìn tәng thӇ vӅ biӃQÿәi khí hұu, kiӃn thӭc khoa hӑFÿҵng sau cӫa biӃQÿәi khí hұu và nhӳng nguyên nhân chính gây ra biӃQÿәi khí hұu. Nhӳng phҫQ³Whông tin bә sung´ ÿmÿѭӧFÿѭDYjRÿӇ giáo viên có thӇ tham khҧo trRQJWUѭӡng hӧp giáo viên nhұQÿѭӧc nhӳng thҳc mҳc tӯ hӑc sinh, hoһc muӕn cung cҩp cho các em nhӳng thông tin mӟi. KiӃn thӭc cҫn phҧLFyWUѭӟc khi vào bài 1 ± Hӑc sinh Không yêu cҫu hӑc sinh phҧi có kiӃn thӭc nào trѭӟc cho bài hӑc này. 7X\ QKLrQ WUѭӟc khi bҳW ÿҫu bài giҧng, giáo viên nên kiӇm tra xem mӭFÿӝ hiӇu biӃt cӫa hӑc sinh mình tӟLÿkXYӅ biӃQÿәi khí hұu. ViӋc này có thӇ thӵc hiӋQÿѭӧc bҵng cách sӱ dөng HoҥWÿӝQJ³%ӑt khí- WѭGX\´FyWURQJSKҫn phө lөc 1 cӫa tài liӋu này. Nhӳng hoҥWÿӝng tiӅm năQJ Phө lөc 1 bao gӗm mӝt danh sách các hoҥW ÿӝQJ ÿѭӧc thiӃt kӃ ÿӇ nâng cao sӵ hiӇu biӃt cӫa hӑc sinh vӅ biӃQÿәi khí hұu. HoҥWÿӝng 1 và 2 liên quan mұt thiӃt ÿӃQ%jLQKѭQJKRҥWÿӝng 5, YjFNJQJFy thӇ có ích. 3 µ%LӃQÿәi khí hұX¶ là thuұt ngӳ ÿѭӧc sӱ dөng khi khí hұu cӫa mӝt khu vӵc, hoһc cҧ WUiLÿҩt, bҳWÿҫXWKD\ÿәi. Câu hӓi dành cho hӑc sinh Sau khi hoàn tҩt bài hӑc, hӑc sinh sӁ phҧi trҧ lӡLÿѭӧc nhӳng câu hӓi sau: 1. Thuұt ngӳ ³ELӃQÿәi khí hұX´ FyQJKƭDJu" 2. Khí nhà kính là gi? Tҥi sao nӗQJÿӝ các khí nhà kính trong bҫu khí quyӇn cӫD7UiLÿҩt lҥLÿDQJWăQJOrQ" 3. Nhӳng khí nhà kính nào có ҧQK Kѭӣng lӟn? ÿӃn biӃQ ÿәi khí hұu) 4. Nhӳng hoҥWÿӝng nào cӫDFRQQJѭӡi tҥo ra: a. Khí các-bo-nic? b. Khí mêtan KD\{[tWQLWѫ" 5. Nhӳng hoҥWÿӝng nào các em thӵc hiӋQQJj\K{PQD\ÿmWҥo ra các khí nhà kính? Bài 1: %jLÿӑFFѫVӣ 1. BiӃQÿәi khí hұu là gì? ³Khí hұu´ Oj QyL ÿӃn nhӳng ÿLӅu kiӋn thӡi tiӃt trung bình (nhiӋW ÿӝ, OѭӧQJPѭDQҳQJÿӝ Pk\ÿӝ ҭm và gió,...) mà mӝt khu vӵc trҧi qua trong mӝt thӡi gian dài (ví dөQăP). Thông tin bә sung: Thӡi tiӃt và Khí hұu? Thӡi tiӃt là trҥng thái hҵng ngày cӫa bҫu khí quyӇn nKѭQKLӋWÿӝÿӝ ҭPYjFiFGzQJNK{QJNKt OѭX WK{QJ &RQQJѭӡi có thӇ nhұn biӃt trӵc tiӃp nhӳng sӵ WKD\ÿәi vӅ thӡi tiӃt. 4 1Jѭӧc lҥL FRQ QJѭӡi không thӇ nhұn biӃt trӵc tiӃS ÿѭӧc sӵ WKD\ÿәi cӫa khí hұu. Khí hұu là mӝt khái niӋm khoa hӑc. Nó liên TXDQÿӃn thӕQJNrQKѭJLiWUӏ trung bình cӫa nhӳng sӵ kiӋn thӡi tiӃt WKѭӡng xuҩt hiӋn trong mӝt thӡLJLDQGjLWKѭӡQJOjQăP Chính vì vұy, biӃQÿәi khí hұu không thӇ hiӋn sӵ WKD\ÿәi vӅ FiFÿLӅu kiӋn thӡi tiӃt mà chúng ta trҧi nghiӋm hҵng ngày hoһc hҵQJQăP. 7KD\YjRÿyQyOjVӵ khác nhau vӅ nhӳQJÿLӅu kiӋn thӡi tiӃt dài hҥn ӣ mӝt khu vӵc. Trong suӕt chiӅu dài lӏch sӱ cӫa WUiLÿҩt, khí hұXÿmWKD\ÿәi mӝt cách tӵ nhiên và nhiӋWÿӝ ÿmGDRÿӝng rҩt lӟn, gây ra nhӳng hiӋQWѭӧng khí hұX QKѭ ³FiF Nӹ QJX\rQ EăQJ Kj´Tuy nhiên, nhiӋW ÿӝ cӫD WUiL ÿҩt FKѭDEDRJLӡ WKD\ÿәLQKDQKQKѭKLӋn nay. HiӋn nay, trên khҳS WUiL ÿҩt, nhiӋW ÿӝ ngày càng trӣ nên nóng KѫQ (thӍnh thoҧQJÿѭӧc nhҳFÿӃQGѭӟi thuұt ngӳ ³WUiLÿҩt nóng lên´và các hình thái thӡi tiӃt ÿDQJWKD\ÿәi. Trong thӃ kӹ WUѭӟc, nhiӋWÿӝ ÿmWăQJ lên 0,74°&Yѭӧt mӭc trung bình trên toàn thӃ giӟiWURQJÿySKҫQWăQJ lên diӉn ra hҫXQKѭFKӍ trong khoҧQJQăPTXD(1). NhiӋW ÿӝ ÿѭӧc dӵ ÿRiQ VӁ tiӃp tөF WăQJ OrQ WKrP Wӯ 1, ÿӃn 4,0°C trong thӃ kӹ Qj\YjWKrPÿӃn 6,4°C thӃ kӹ sau(1). Nhӳng sӵ WKD\ÿәi vӅ khí hұu sӁ dүQÿӃn nhӳng ҧQKKѭӣng to lӟn ÿӃQFRQQJѭӡi, hoҥt ÿӝng cӫD FRQ QJѭӡL QKѭ Qông nghiӋp) và muôn loài trên hành tinh này. GҫQQKѭWҩt cҧ các nhà khoa hӑc và chính phӫ bây giӡ ÿmFKҩp nhұn rҵng biӃQÿәi khí hұu hiӋn nay ÿmYjÿDQJÿѭӧc gây ra bӣi nhӳng hoҥt ÿӝng cӫDFRQQJѭӡLYjÿӗng ý rҵng chúng ta phҧLKjQKÿӝQJÿӇ QJăQ chһn hiӇm hӑa biӃQÿәi khí hұu. BiӃQÿәi khí hұu có thӇ sӁ ҧQKKѭӣng MӐ,1*ѬӠI và MӐI VҰT trên thӃ giӟi. MӝWYjLWKD\ÿәi có thӇ tӕWQKѭQJrҩt nhiӅXWKD\ÿәi sӁ xҩu! 5 Thông tin bә sung: ĈRÿҥc biӃQÿәi khí hұu Tӯ ÿҫu nhӳQJQăPNKLFKLӃc nhiӋt kӃ khoa hӑc hiӋQÿҥLÿҫu WLrQ ÿѭӧc chӃ tҥo FRQ QJѭӡL ÿã có mӝt sӵ JKL FKpS ÿҫ\ ÿӫ vӅ nhiӋWÿӝ WUiLÿҩt. Vì thӃ, tӯ O~FÿyFK~QJWDFyÿѭӧc mӝt sӵ hiӇu biӃt rõ ràng vӅ sӵ WKD\ÿәi nhiӋWÿӝ trên khҳp hành tinh diӉQUDQKѭWKӃ nào. 1KѭQJ OjPVDRFK~QJWDELӃWÿѭӧc nhiӋWÿӝ cӫDWUiLÿҩt thay ÿәLQKѭWKӃ QjRWUѭӟc thӡLJLDQÿy" Các nhà khoa hӑFÿmsӱ dөng nhiӅu SKѭѫQJSKiS ÿӇ trҧ lӡi câu hӓi này, bao gӗm: &iFV{QJEăQJ ± V{QJEăQJOjQKӳng tҧQJEăQJOӟQÿѭӧc hình thành ӣ nhӳng khu vӵc lҥQKJLiQKѭWUrQQ~LFDR6ông EăQJ to ra khi nhiӋWÿӝ lҥnh và thu lҥi khi nhiӋWÿӝ nóng. Bҵng cách nghiên cӭu nhӳQJ V{QJ EăQJ WKD\ ÿәL QKѭ WKӃ nào qua các thӡi kǤ, các nhà khoa hӑc biӃWÿѭӧc khi nào nhiӋWÿӝ cӫa trái ÿҩWÿmOҥnh hay nóng. Sӵ WKD\ÿәi mӵFQѭӟc biӇn ± mӵFQѭӟc biӇQWăQJOrQNKLQKLӋt ÿӝ nóng và giҧm xuӕng khi nhiӋW ÿӝ lҥnh. Bҵng cách nghiên cӭu sӵ di chuyӇn cӫa mӵFQѭӟc biӇn qua các thӡi kǤ, các nhà khoa hӑc có thӇ nói cho chúng ta biӃt khi nào nóng và khi nào lҥnh. /}LEăQJ ± mӝW O}LEăQJÿѭӧc các nhà khoa hӑc khoan ra tӯ mӝt khӕLEăQJOӟn ӣ Nam Cӵc, Bҳc Cӵc hoһFFiFV{QJEăQJ Bҵng cách nghiên cӭXO}LEăQJQj\, các nhà khoa hӑc có thӇ biӃWÿѭӧc quá trình tan hoһc phát triӇn cӫDEăQJYjYuWKӃ biӃt ÿѭӧc nhiӋW ÿӝ toàn cҫX ÿm QyQJ KD\ Oҥnh. Nghiên cӭu các EyQJNKtÿѭӧFOѭXJLӳ WURQJEăQJFNJQJJL~SSKiWKLӋn vӅ các ÿLӅu kiӋn tӵ nhiên trong quá khӭ. Vòng tuәi cây ± hҵQJ QăP Fk\ ÿӅu phát triӇn thêm 1 vòng thân, khi nhiӋWÿӝ nóng, vòng cây phát triӇQQKDQKKѫQ (và dày KѫQ là khi nhiӋWÿӝ lҥnh. Vì thӃ, bҵng cách nghiên cӭu nhӳng vòng cây, các nhà khoa hӑc sӁ biӃWÿѭӧc nӃu nhiӋWÿӝ là nóng hoһc lҥnh ӣ nhӳng thӡi kǤ khác nhau. 6 Ĉҩt và trҫm tích ± ÿҩt và trҫm tích OѭXJLӳ nhӳng phҫn còn lҥi cӫDÿӝng thӵc vұt khi chúng phát triӇn theo thӡi gian. Khi thӵc vұWYjÿӝng vұt tҥi mӝt khu vӵFWKD\ÿәi theo khí hұu, dӵa vào nhӳng phҫn còn lҥi cӫD FK~QJ WURQJ ÿҩt/trҫm tích, các nhà khoa hӑc sӁ biӃW ÿѭӧc khí hұu ӣ thӡi kǤ lӏch sӱ ÿyQKѭ WKӃ nào. Phҩn hoa ± mӝt vài cây ѭDWKӡi tiӃt nóng, mӝt sӕ NKiFѭDOҥnh. Bҵng cách nghiên cӭu phҩn hoa tìm thҩ\WURQJFiFO}LEăQJYj trҫm tích, và khám phá tuәi cӫa chúng, các nhà khoa hӑc có thӇ cho biӃt loҥi cây nào thì phә biӃn tҥi nhӳng thӡLÿLӇm khác nhau và khí hұXWѭѫQJӭng ӣ thӡi kǤ ÿyOjQyQJKD\Oҥnh. Thông tin bә sung: Dӵ ÿRiQELӃQÿәi khí hұu Các nhà khoa hӑc sӱ dөng nhӳng mô hình khoa hӑc và mô phӓng sӕ ÿӇ dӵ ÿRiQ NKt Kұu sӁ WKD\ ÿәL QKѭ WKӃ QjR WURQJ WѭѫQJ ODL Nhӳng mô hình này rҩt phӭc tҥp. Thұt sӵ là, hҫu hӃt nhӳng mô hình nhӓ VDXWKѭӡQJÿѭӧc kӃt hӧSÿӇ dӵ ÿRiQELӃQÿәi khí hұu: Mô hình khí quyӇn: dӵ ÿRiQVӵ di chuyӇn không khí, nhiӋWÿӝ, mây, và các yӃu tӕ khí quyӇn khác; 0{KuQKÿҥLGѭѫQJGӵ ÿRiQQKLӋWÿӝ ÿҥLGѭѫQJÿӝ mһn, và vòng tuҫQKRjQQѭӟc; 0{KuQKEăQJGӵ ÿRiQOѭӧQJEăQJEDRSKӫ ÿҩt và biӇn; Mô hình vӅ thӵc vұt: dӵ ÿRiQWKӵc vұt sӁ WKD\ÿәi và phҧn ӭng qua lҥi vӟi khí quyӇQQKѭWKӃ nào. 7 Ghi chú 8 ³1KjNtQK´OjJu" Tҥi nhӳng vùng lҥnh lӁo cӫa WUiLÿҩWQJѭӡi ta sӱ dөng nhӳng ngôi nhà bҵng kính (hoһc vұt liӋu trong suӕWÿӇ trӗng cây và rau. Kính có tác dөQJFKRiQKViQJÿLYjR QKѭQJNK{QJFKo nhiӋt thoát ra bên ngoài. 2. Nguyên nhân gây ra biӃQÿәi khí hұu 7UiLÿҩt có mӝt lӟp hӛn hӧp các loҥi không NKtÿѭӧc biӃWÿӃQQKѭFiF khí nhà kính) trong bҫu khí quyӇn cӫa mình có khҧ QăQJJLӳ nhiӋt tӯ ánh sáng mһt trӡi và vì thӃ OjPFKR7UiLÿҩt không bӏ lҥQKÿLNhӳng hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi, QKѭÿӕW[ăQJGҫu và phá rӯQJÿmOjP tăQJ Oѭӧng khí nhà kính trong bҫu khí quyӇn. ĈLӅu này khiӃn cho ngày càng có nhiӅu nhiӋt bӏ OѭXJLӳ lҥi trong bҫu khí quyӇn cӫDWUiLÿҩt và vì thӃ nó trӣ nên nóng dҫn (xem Vѫÿӗ 1). 6ѫÿӗ 1: HiӋu ӭng khí nhà kính 2.1 Các khí nhà kính Các khí nhà kính tӗn tҥi tӵ nhiên trong bҫu khí quyӇn. NӃu không có các khí này, ánh sáng mһt trӡi mһt trӡi sӁ bӏ dӝLQJѭӧc lҥi ngoài không gian khi chҥm vào bӅ mһWWUiLÿҩWOjPFKRWUiLÿҩt sӁ rҩt lҥnh (nhiӋWÿӝ lҥQKKѫQ so vӟi hiӋn tҥi khoҧng 33°C)(2). Nhӳng khí nhà kính chính có trong bҫu khí quyӇn là: +ѫLQѭӟc (H2O) Các-bo-níc (CO2) Mêtan (CH4) Ð[tW1LWѫ (N2O) Ôzôn (O3) 9 Thành phҫn cӫa các khí nhà kính trong bҫu khí quyӇQÿm ÿѭӧc cân bҵng trong mӝt thӡi gian dài, tҥRUDP{LWUѭӡng әQÿӏQKWUrQWUiLÿҩt vӕn phù hӧp nhҩt cho sӵ sӕng. Tuy nhiên, các hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi (ÿһc biӋt tӯ ³Cuӝc cách mҥng công nghiӋp´ KD\VDXQăP) ÿmYj ÿDQJ OjP WăQJ OrQ Oѭӧng khí nhà kính có trong bҫu khí quyӇn (xem Bҧng 1). Bҧng 1: Sӵ WăQJ OrQYӅ các khí nhà kính trong bҫu khí quyӇn tӯ QăP(1) Khí Mӭc 1750 Mӭc hiӋn tҥi TăQJ lên Các-bo-níc (ppm) 280 390(3) 110 Mêtan (ppb) 700 1.745 1.045 Ð[tW1LWѫ (ppb) 270 314 44 (ppm = mӝt phҫn triӋu ; ppb = mӝt phҫn tӹ) Càng nhiӅu khí nhà kính trong bҫu khí quyӇQ WKu WUiL ÿҩt ngày càng nóng lên. Và sӵ nóng lên nhiӅu sӁ ҧQKKѭӣng rҩt xҩXFKRFRQQJѭӡi và cho mӑi sinh vұWWUrQWUiLÿҩt (xem Bài hӑc 2 vӅ ҦQKKѭӣng  cӫa biӃn ÿәi khí hұu). 2.2 NhӳQJNKtQKjNtQKÿѭӧc tҥo ra bӣLFRQQJѭӡLQKѭWKӃ nào? Nhӳng khí nhà kính GRFRQQJѭӡi tҥo ra có ҧnKKѭӣng lӟn nhҩt cho viӋc biӃQÿәi khí hұu bao gӗm: các-bo-níc, mê-tan và ô-[tWQLWѫ. Trong nhӳng khí này thì các-bo-QtFÿѭӧc xem là loҥLNKtÿyQJYDLWUzOӟn nhҩt gây biӃQÿәi khí hұu bӣi vì QyOjNKtQKjNtQKÿѭӧc thҧi ra nhiӅu nhҩt bӣi hoҥWÿӝng cӫa con QJѭӡi. 2.2.1 Các-bo-níc (cacbon dioxit) HҫXQKѭWҩt cҧ FK~QJWDÿӅu biӃt khí các-bo-níc (CO2) ÿѭӧc thҧi ra tӯ quá trình hô hҩp cӫDFRQQJѭӡi. &RQQJѭӡi hít vào khí ôxi (O2) và thӣ 10 ra khí các-bo-níc, WURQJNKLÿyWKӵc vұt lҥL OjPÿLӅXQJѭӧc lҥi, lҩy khí các-bo-níc và thҧi ra khí ôxi (ÿLӅu này làm cho chúng trӣ nên quan trӑng trong viӋFQJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu). &K~QJWDFNJQJÿmFyWKӇ biӃWÿѭӧc là khí CO2 có trong nhӳng thӭc uӕQJFyJDVQKѭQѭӟc ngӑt (coca-FRODVRGDXSGѭӟi dҥng bong bóng khí sӫi lên. MӝW Oѭӧng lӟn khí CO2 ÿѭӧc sinh ra tӵ QKLrQ ÿL YjR Eҫu khí quyӇn thông qua nhӳQJ TXi WUuQK QKѭ Vӵ phân hӫy các vұt chҩt hӳX Fѫ thoát ra tӯ núi lӱa, hay hô hҩp cӫa các sinh vұt sӕng. MӝW Oѭӧng khí CO2 WѭѫQJÿѭѫQJ FNJQJEӏ loҥi ra khӓi bҫu khí quyӇn thông qua các quá trình quang hӧp bӣi thӵc vұt và các phiêu sinh vұt biӇn, hoһc sӵ phân hӫ\ÿiGRWKӡi tiӃt. KӃt quҧ cӫa quá trình cân bҵng này, OjOѭӧng khí CO2 trong bҫu khí quyӇn luôn ӣ trҥng thái әQÿӏnh trong 650.000 năm qua (vào khoҧng 180-300 ppm)(1). Tuy nhiên, các hoҥW ÿӝng cӫD FRQ QJѭӡL ÿm OjP FKR TXi WUuQK Qj\ không còn cân bҵng, và nӗQJÿӝ CO2 trong bҫu khí quyӇQÿmYjÿDQJ WăQJ WrQ ÿҥt tӟi mӭc 390 ppm YjR QăP 2010)(3). Nhӳng hoҥW ÿӝng chính cӫDFRQQJѭӡi dүQÿӃn sӵ thҧi ra khí CO2 bao gӗm: Ĉӕt xăQJ/dҫu ÿӇ chҥ\ÿӝQJFѫFӫa xe máy, ô-tô, buýt, tҧi và nhà máy; Ĉӕt các nhiên liӋXNKiFQKѭthan và dҫu (ví dө ÿӇ sҧn xuҩt UDÿLӋn WURQJFiFQKjPi\ÿLӋn) và cӫi (gӛ); Tàn phá rӯng. ViӋF ÿӕt nhiên liӋu hóa thҥch (QKѭ WKDQ Gҫu, [ăQJGҫu và khí thiên nhiên) ³ÿyQJJyS´ ÿӃQOѭӧng CO2 PjFRQQJѭӡi thҧi ra trong vòng QăPTXD(4). ViӋc phá rӯng (chһt, ÿӕt hoһc tàn phá cây rӯng) là nguyên nhân cho khoҧQJOѭӧng CO2 thҧi ra bӣLFRQQJѭӡi(5). HoҥWÿӝng phá rӯng ÿDQJGLӉn ra trên toàn thӃ giӟi vӟi tӕFÿӝ 10 triӋu hecta mӛLQăP(5). Khi cây rӯng bӏ ÿӕn hҥ hoһc bӏ ÿӕt nó thҧi ra rҩt nhiӅu khí CO2 vào bҫu khí quyӇn. NӃu mӝt vùng rӝng lӟn cây cӕi bӏ chһWÿLYjNK{QJÿѭӧc trӗng lҥi, CO2 sӁ bӏ OѭXOҥi trong bҫu khí quyӇn, ÿk\ là mӝt trong nhӳng lý do YuVDRQJăQFKһn mҩt rӯng là mӝt hoҥWÿӝng quan trӑng. 11 2.2.2 0rWDQYj{[tWQLWѫ Mêtan (CH4) ÿѭӧc phát thҧi vào bҫu khí quyӇn tӯ rҩt nhiӅu nguӗn khác nhau: cҧ tӵ QKLrQÿDVӕ tӯ FiFYQJÿҩt ngұSQѭӟFYjGRFRQQJѭӡi (khai khác và sҧn xuҩt nhiên liӋu có nguӗn gӕc hóa thҥFK ÿӕt cháy PrWDQÿӇ tҥRUDQăQJOѭӧng, FKăQQX{LJLDV~FYjUzUӍ tӯ các bãi chôn lҩp rác). Khí mêtan phân giҧi tӵ nhiên ӣ tҫng thҩp cӫa bҫu khí quyӇn, QKѭQJ WӕFÿӝ thҧi khí mêtan tӯ các hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi nhanh KѫQNKҧ QăQJSKkQKӫy cӫa tӵ nhiên. NӗQJÿӝ cӫa mêtan trong bҫu khí quyӇQÿmWăQJOrQ[ҩp xӍ 148% tӯ QăP[HPEҧng 1). Ð[tWQLWѫ (N2O) ÿѭӧc sinh ra tӯ các nguӗn tӵ nhiên QKѭ ÿҥLGѭѫQJYj ÿҩt (ÿһc biӋt là ӣ vùng nhiӋWÿӟLQѫLFK~QJVӁ bӏ phân hӫy mӝt cách tӵ nhiên và mҩWÿLNhӳng hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡL QKѭEyQSKkQ FKR ÿҩW FKăQ QX{L JLD V~F FiF QKjPi\ F{QJ QJKLӋS ÿm OjP WăQJ nӗQJÿӝ cӫD{[tWQLWѫ trong bҫu khí quyӇn tӯ SSEQăP OrQ 319 ppb hiӋn nay (xem bҧng 1). Thông tin bә sung: Có phҧi các NKtQKjNtQKÿӅu giӕng nhau? Mӝt sӕ khí nhà kính thì nguy hiӇm KѫQQKӳng khí nhà kính khác: Mӝt vài khí có tác dөng làm ҩP WUiL ÿҩt mҥQKKѫQQKӳng khí khác; Mӝt vài khí có thӇ tӗn tҥi trong khí quyӇQ OkX KѫQ QKӳng khí khác; Mӝt vài khí có thӇ FyKDLÿһc tính trên. KӃt quҧ là, các nhà khoa hӑFÿmÿiQKJLiQKӳQJNKt QKjNtQKÿӇ xem xét mӭFÿӝ nguy hiӇm cӫa các khí nhà kính. Sӵ ÿiQKJLiQj\ ÿѭӧc gӑL Oj³WLӅPQăQJ OjPWUiLÿҩWQyQJ OrQ´. Bӣi vì khí CO2 ÿѭӧc thҧi ra nhiӅu nhҩt bӣLFRQQJѭӡLQyÿѭӧc chӑn làm mӭFFѫEҧn, và ÿѭӧc gán cho giá trӏ 1. Mêtan có mӭc 25 vӅ tiӅPQăQJOjPQyQJWUiLÿҩtFyQJKƭDOjJҩp 25 lҫn khí CO2. MӭFÿiQKJLiQj\FzQÿѭӧc biӃWÿӃQQKѭ³CO2 WѭѫQJ ÿѭѫQJ´. Ôxít QLWѫÿѭӧFÿiQKJLiӣ mӭc 298. 12 Vì thӃ, chӍ cҫn mӝWOѭӧng nhӓ PrWDQYj{[tWQLWѫÿѭӧc thҧi ra so vӟi khí các-bo-níc, chúng vүn có thӇ tҥo ra ҧQKKѭӣng lӟn vӅ biӃQÿӕi khí hұu. Ghi chú 13 Bài 2: ҦQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu Tәng quan: Khi kӃt thúc bài hӑc này, hӑc sinh sӁ nҳPÿѭӧc kiӃn thӭc FѫEҧn vӅ nhӳng ҧQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұXOrQP{LWUѭӡng và FRQQJѭӡi. Mөc tiêu: Hӑc sinh sӁ: 1. Xem xét nhӳng ҧQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu trên: a) MӵFQѭӟc biӇn; b) Thӡi tiӃt; c) Nông nghiӋp; d) Sӭc khӓHFRQQJѭӡi; e) Ĉӝng thӵc vұt. 2. Khám phá xem biӃQÿәi khí hұu sӁ ҧQKKѭӣQJÿӃn khu vӵc các em sinh sӕng QKѭWKӃ nào. KiӃn thӭc cҫn phҧLFyWUѭӟc khi vào bài ± Giáo viên ³%jLÿӑFFѫVӣ´GѭӟLÿk\VӁ cung cҩp cho giáo viên mӝt cái nhìn tәng thӇ vӅ nhӳng ҧQKKѭӣng khác nhau cӫa biӃQÿәi khí hұu. Nhӳng phҫQ³WK{QJWLQEә VXQJ´ÿmÿѭӧFÿѭDYjRÿӇ giáo viên có thӇ tham khҧo WURQJWUѭӡng hӧp giáo viên nhұQÿѭӧc nhӳng thҳc mҳc tӯ hӑc sinh, hoһc muӕn cung cҩp cho các em nhӳng thông tin mӟi. KiӃn thӭc cҫn phҧi có tUѭӟc khi vào bài ± Hӑc sinh Hӑc sinh cҫn mӝt sӵ hiӇu biӃt Fѫ Eҧn vӅ biӃQ ÿәi khí hұu và các nguyên nhân gây ra nó. Nhӳng kiӃn thӭFQj\ÿmÿѭӧc trình bày trong Bài 1: BiӃQÿәi khí hұu ± nó là gì và nguyên nhân gây ra nó? Nhӳng hoҥt ÿӝng tiӅPQăQJ Phө lөc 1 bao gӗm mӝt danh sách các hoҥWÿӝng có thӇ ÿѭӧc thiӃt kӃ ÿӇ WăQJ Fѭӡng sӵ hiӇu biӃt cӫa hӑc sinh vӅ biӃn ÿәi khí hұu. Hoҥt ÿӝng 3-YjÿӅu có thӇ hӳu ích cho Bài 2. 14 Câu hӓi cho hӑc sinh trҧ lӡi Khi hӑc xong bài này, hӑc sinh sӁ phҧi trҧ lӡLÿѭӧc các câu hӓi sau: 1. Mӝt sӕ WiFÿӝng toàn cҫu cӫa viӋFWăQJQKLӋWÿӝ lên? 2. 6X\QJKƭYӅ QѫLPuQKÿDQJӣ. NhӳQJWiFÿӝng cӫa biӃQÿәi khí hұXFKRÿӏDSKѭѫQJPuQK" 3. Xem xét BiӇXÿӗ 2 và Bҧng 2. NhӳQJ WiFÿӝng nào cӫa viӋc Qѭӟc biӇn dâng 1 m có thӇ ҧQKKѭӣQJÿӃn thӏ trҩn hoһc tӍnh cӫa mình? 4. Theo em, WiFÿӝng nào cӫa biӃQÿәi khí hұu là trҫm trӑng nhҩt cho ViӋt Nam? Bài 2: %jLÿӑFFѫVӣ 1. ҦQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu Sӵ WăQJQKLӋWÿӝ toàn cҫu do biӃQÿәi khí hұXÿHGӑa sӁ OjPWKD\ÿәi nhiӅX ÿLӅu kiӋn và quá trình tӵ nhiên vӕn tӗn tҥi trên hành tinh cӫa chúng ta. NhiӋWÿӝ trung bình toàn cҫXÿѭӧc dӵ ÿRiQVӁ WăQg lên thêm 2,5°&WUѭӟc QăP2070(6), và có thӇ sӁ WăQJÿѭӧc 4°&WUѭӟc khi kӃt thúc thӃ kӹ này(1). NhiӋWÿӝ trung bình trên khҳp ViӋt Nam ÿѭӧc dӵ ÿRiQVӁ WăQJWӯ 1,1-3,6°C WUѭӟFQăPGRELӃQÿәi khí hұXWURQJÿyNKXYӵc miӅn Nam nhiӋWÿӝ ÿѭӧc dӵ ÿRiQVӁ WăQJOrQWӯ 1,4-2,6°C(7). Khi nhiӋt ÿӝ WăQJOrQUҩt nhiӅu quá trình tӵ QKLrQWUrQWUiLÿҩt sӁ bӏ ҧQKKѭӣng (các quá trình trong khí quyӇn, khí hұXYjÿҥLGѭѫQJYӕn có thӇ là thҧm hӑDÿӕi vӟL FRQQJѭӡL ÿӝng và thӵc vұt. Nhӳng thông tin tiӃp theo sӁ nêu ra nhӳng ҧQKKѭӣng lӟn cӫa biӃQÿәi khí hұu. 1.1 MӵFQѭӟc biӇn dâng Khi nhiӋWÿӝ toàn cҫXWăQJOrQEăQJӣ nhӳng V{QJEăQJYjKDLFӵc là Bҳc và Nam Cӵc sӁ tan chҧy, sinh ra mӝWOѭӧQJQѭӟc khәng lӗ chҧy xuӕng biӇn. .KLÿyPӵFQѭӟc biӇn sӁ dâng lên, gây ngұp nhӳng vùng ÿҩt thҩp duyên hҧLYjVkXWURQJÿҩt liӅn trên khҳp thӃ giӟi. Thêm vào 15 Bҥn có biӃt? NӃu Nam Cӵc bӏ tan chҧy hoàn toàn, mӵFQѭӟc biӇn sӁ bӏ dâng lên thêm 60 m(10). DiӋn tích mһWQѭӟc biӇQÿѭӧc bao phӫ bӣLEăQJÿmEӏ thu hҽp 10% trong nhӳng thұp kӹ gҫn ÿk\ Yjÿӝ dày cӫa lӟSEăQJQj\ FNJQJÿmJLҧm khoҧng 40%(5). Hai phҫn ba (2/3) các thành phӕ lӟn trên thӃ giӟi (thành phӕ có KѫQWULӋu dân) ӣ nhӳng vùng ÿҩt thҩp ven biӇn và sӁ bӏ ҧnh Kѭӣng bӣi mӵFQѭӟc biӇn dâng. ÿy YLӋc WăQJ QKLӋW ÿӝ dүQ ÿӃn sӵ giãn nӣ cӫD Qѭӟc còn khiӃn cho mӵFQѭӟc biӇQGkQJFDRKѫQ MӵFQѭӟc biӇn có thӇ GkQJ OrQ FDR ÿӃn 1 m WUѭӟF QăP2100(8), và ÿLӅu này sӁ tiF ÿӝng không nhӓ ÿӃn nhӳQJ QJѭӡi dân sӕng ӣ các YQJÿҩt thҩp ven biӇn. MӝWYjLKzQÿҧo ӣ biӇQ7KiL%uQK'ѭѫQJYj ҨQĈӝ 'ѭѫQJQKѭӣ quӕc gia Maldives) có thӇ sӁ biӃn mҩt hoàn toàn. Nhӳng thành phӕ Fyÿӏa hình thҩSQKѭ6LQJDSRUH/XkQĈ{QYj1HZ Orleans, sӁ bӏ ҧQKKѭӣng nһng nӅ bӣi viӋFQѭӟc biӇn dâng lên. Rҩt nhiӅX QJѭӡi trên trái ÿҩt sӁ phҧi rӡi bӓ nhà cӱD Yj ÿҩW ÿDL Fӫa PuQKFNJQJQKѭnhӳQJYQJÿҩt nông nghiӋp rӝng lӟn sӁ bӏ KѭKҥi do nhӳng sӵ dâng lên cӫa mӵF Qѭӟc biӇn. NhӳQJ YQJ ÿҩW WUѭӟF ÿk\ không dӉ bӏ ҧQK Kѭӣng do ngұp lөt sӁ bӏ ngұp thѭӡng [X\rQ KѫQ khiӃn nhӳQJGkQFѭVӕng ӣ ÿy gһp nguy hiӇm. ChӍ cҫn mӵFQѭӟc biӇQWăQJOrQWKrP1 mét thì sӁ có 100 triӋXQJѭӡi ӣ Châu Á, hҫu hӃt ӣ ViӋt Nam, SKtDÿ{QJ7UXQJ4Xӕc, và Bangladesh sӁ mҩt chӛ ӣ(8). Mӝt câu hӓi mà tҩt cҧ các chính phӫ sӁ phҧi trҧ lӡi là: NhӳQJQJѭӡi này sӁ phҧi dӡLÿLÿkX" HҫXQKѭQKӳng hoҥWÿӝQJÿҩt nông nghiӋp ӣ Ĉ{QJ1DPÈÿӅu diӉn ra ӣ nhӳQJYQJÿҩt thҩp dӑc bӡ biӇn và vì thӃ sӁ bӏ ҧQKKѭӣng nһng nӅ bӣLQѭӟc biӇn dâng. Các nhà khoa hӑc dӵ ÿRiQ rҵng ViӋt Nam là mӝt trong nhӳng quӕc gia sӁ chӏu ҧnh Kѭӣng nһng nӅ nhҩt cӫa biӃn ÿәi khí hұu. Trong suӕW KѫQ QăPTXD, mӵFQѭӟc biӇn ӣ ViӋW1DPÿm WăQJ OrQ cm(1). MӵFQѭӟc biӇQ FzQ ÿѭӧc dӵ ÿRiQ tiӃp tөc WăQJOrQWKrP 33 cm WUѭӟc 2050; 45 cm WUѭӟc 2070; và 1 m YjRQăP 2100(9). 16 Ӣ ViӋt Nam, Ĉӗng bҵng sông Cӱu Long sӁ là mӝt trong nhӳng vùng bӏ WiFÿӝng nhiӅu nhҩt do mӵFQѭӟc biӇn dâng. 12.376 km2 ÿҩt và gҫn 5 triӋXQJѭӡi trong 12 tӍnh sӁ bӏ ҧnh Kѭӣng(11) (xem bҧng 2) nӃu mӵc Qѭӟc biӇn dâng lên 1 m. 43,7% diӋn tích cӫa tӍQK 6yF 7UăQJ VӁ bӏ ngұp, làm ҧQKKѭӣQJÿӃn 458.000 QJѭӡi(11). Hình 2 cho ta thҩy nhӳng vùng ([DQKÿұm), hiӋQFyÿӝ cao thҩSKѫQ m trên mһWQѭӟc biӇn, và có thӇ sӁ bӏ ngұp khi mӵFQѭӟc biӇn dâng lên 1 m. Hình 2: Vùng mjX[DQKÿұm là vùng ӣ Ĉӗng bҵng sông Cӱu Long sӁ bӏ ngұp khi mӵFQѭӟc biӇn dâng 1 m HÔM NAY 17 Bҧng 2: Các tӍnh ӣ Ĉӗng bҵng sông Cӱu Long bӏ ngұp khi mӵc Qѭӟc biӇn dâng lên 1m HÔM NAY(11) TӍnh DiӋn tích ngұp (km2) % diӋn tích tӍnh Sӕ QJѭӡi bӏ ҧQKKѭӣng % dân sӕ tӍnh An Giang 192 5,45 197.000 8,3 Bҥc Liêu 961 38,87 383.000 44,8 BӃn Tre 1.131 50,14 759.000 54,6 Cà Mau 1.183 22,75 183.000 15,2 Cҫn Thѫ 758 24,75 427.000 20,8 Ĉӗng Tháp 389 11,53 222.000 13,4 Kiên Giang 1.757 28,22 296.000 18,6 Long An 2.169 49,42 581.000 39,1 Sóc Trăng 1.425 43,71 458.000 35,0 TiӅn Giang 783 32,68 497.000 28,8 Trà Vinh 1.021 45,72 418.000 37,9 Vƭnh Long 606 39,69 364.000 31,6 Tәng cӝng 12.376 31.0 4.785.000 26,7 Thông tin bә VXQJ7ѭѫQJODLFyWKӇ WKD\ÿәi Hình 2 và bҧng 2 cho ta thông tin vӅ nhӳng ҧQK Kѭӣng cӫa viӋc Qѭӟc biӇn dâng 1 Pÿӕi vӟLĈӗng bҵng sông Cӱu Long. Tuy nhiên, mӭc dӵ ÿRiQdâng lên 1 m này sӁ không xҧy ra WUѭӟc QăPYj nhiӅXÿLӅu có thӇ WKD\ÿәi trong thӡLJLDQÿy Ví dө, nhӳng hoҥWÿӝng chúng ta thӵc hiӋn riêng lҿQKѭQӛ lӵc cӫa quӕc gia hay cӝQJÿӗng quӕc tӃ ÿӇ giҧPOѭӧng khí nhà kính có thӇ làm giҧm nhӳng ҧQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu và kӃt quҧ là mӵc dâng cӫDQѭӟc biӇQFNJQJJLҧPÿL 7KrPYjRÿyQKӳng nӛ lӵFÿӇ FNJQJFӕ và nâng cao hӋ thӕQJÿr bҧo vӋ bӡ biӇn và trӗng rӯng ngұp mһn sӁ FNJQJ OjPJLҧm các tác ÿӝng cӫa mӵFQѭӟc biӇn dâng. 18 Bҥn có biӃt? Sҧn xuҩt nông nghiӋp trên thӃ giӟLÿѭӧc dӵ ÿRiQVӁ giҧm 40% vào thӃ kӹ này do biӃn ÿәi khí hұu(8). ĈLӅu này sӁ khiӃn ngày càng nhiӅXQJѭӡi bӏ ÿyL 1.2 Các hiӋQWѭӧng thӡi tiӃt cӵFÿRDQWăQJOrQ 1Jѭӡi ta dӵ ÿRiQ Uҵng sӵ WăQJ QKLӋW ÿӝ toàn cҫu sӁ OjP WKD\ ÿәi nhӳng loҥi hình thӡi tiӃt khҳp thӃ giӟi khiӃn cho nhӳng hiӋQWѭӧng thӡi tiӃt cӵFÿRDQVӁ JLD WăQJQKѭEmR Oӕc xoáy và hҥn hán. Nhӳng khu vӵc khác nhau cӫa thӃ giӟi sӁ gánh chӏu nhӳng sӵ biӃQÿәi khác nhau vӅ thӡi tiӃt, mӝt sӕ QѫLVӁ xuҩt hiӋn nhiӅu bão và lӕF[Ri\KѫQWURQJ khi nhӳQJQѫLNKiFKҥn hán và nhӳQJÿӧt sóng nhiӋt QJKƭDOjQKӳng JLDLÿRҥn có thӡi tiӃt cӵc nóng kéo dài) diӉQUDWKѭӡQJ[X\rQKѫQ Ӣ vùng Ĉӗng bҵng sông Cӱu Long, biӃQÿәi khí hұu sӁ gây ra nhiӅu PѭDKѫQWURQJVXӕWPDPѭDYӟi nhiӅXFѫQEmRQKLӋWÿӟLFѭӡng ÿӝ lӟn, vӕn sӁ gây ra ngұp lөt ӣ các vùng thҩp dӑc bӡ biӇn. BiӃQÿәi khí hұXFNJQJOjPWăQJOrQYӅ FѭӡQJÿӝ và tҫn suҩt cӫa hҥn hán trong mùa khô. 1.3 ҦQKKѭӣng lên nông nghiӋp 1ѭӟc biӇQGkQJYjWKD\ÿәi nhӳng loҥi hình thӡi tiӃt sӁ ҧQKKѭӣQJÿӃn sӵ sҧn xuҩt nông nghiӋp trên khҳp thӃ giӟi. Mӝt sӕ khu vӵc, ví dө nhӳng vùng lҥnh cӫD ÿӏa cҫu, nông nghiӋp có thӇ Fy QăQJ VXҩt cao KѫQ NKL QKLӋW ÿӝ WăQJ 7X\ QKLrQ Uҩt nhiӅX YQJ ÿҩt nông nghiӋp sӁ giҧPQăQJVXҩt bӣi vì chúng sӁ bӏ: ngұp bӣLQѭӟc biӇn; ҧQKKѭӣng bӣi hҥn hán; Nhӳng loҥi cây bҧQÿӏa có thӇ sӁ không còn mӑFÿѭӧc do sӵ WKD\ÿәi thӡi tiӃt và nhiӋWÿӝ; 1ѭӟc ngӑt sӁ trӣ nên khan hiӃm. Sӵ kӃt hӧp trong viӋFWăQJFѭӡng hҥn hán và mӵFQѭӟc biӇn dâng sӁ làm mӭFÿӝ nhiӉm mһQWăQJOrQFKRYQJĈӗng bҵng sông Cӱu Long và các loҥL ÿҩW GQJ ÿӇ canh tác nông nghiӋp. ĈLӅu này sӁ có ҧnh Kѭӣng tiêu cӵFÿӃn các cây nông nghiӋp (lúa) vӕn cҫQQѭӟc ngӑWÿӇ phát triӇn. 19 1.4 ҦQKKѭӣQJÿӃn sӭc khӓHFRQQJѭӡi BiӃQÿәi khí hұu sӁ có ҧQKKѭӣng rҩt to lӟQÿӕi vӟi sӭc khӓe cӫa con QJѭӡi trên toàn thӃ giӟi. Nó sӁ: Làm gLDWăQJQKLӋWÿӝ trên khҳp thӃ giӟi dүQÿӃn nhӳng bӋnh dӏch nhiӋWÿӟi ngày càng mӣ rӝQJQKѭVӕt rét và sӕt xuҩt huyӃt, vì muӛi mang mҫm các mҫm bӋnh này sӕng ӣ nhӳng khu vӵc nóng. 1JѭӡL WDѭӟc tính rҵng tӯ ÿӃn 6 tӹ QJѭӡi sӁ có ngu\FѫPҳc bӋnh sӕt xuҩt huyӃWWUѭӟFQăPGRELӃQÿәi khí hұu (và sӵ gia WăQJGkQVӕ)(5); Sӵ suy giҧm nguӗQQѭӟc ngӑt ӣ mӝt sӕ khu vӵFQJKƭD OjVӁ có mӝt sӕ QJѭӡLNK{QJFyQѭӟFÿӇ uӕng hoһc trӗng trӑt; Giҧm sҧQOѭӧng nông nghiӋp trên khҳp thӃ giӟi sӁ dүQÿӃn có rҩt nhiӅXQJѭӡi bӏ ÿyL Các hiӋQWѭӧng thӡi tiӃt cӵFÿRDQVӁ cӵc kǤ có hҥi cho sӭc khӓe và tính mҥng cӫDFRQQJѭӡi. 1.5 ҦQKKѭӣQJOrQÿӝng thӵc vұt Rҩt nhiӅXÿӝng thӵc vұt sӕng ӣ ÿҩt liӅQYjÿҥLGѭѫQJNKҳSQѫLWUrQWKӃ giӟi sӁ bӏ WiFÿӝng bӣi biӃQÿәi khí hұu. Sӵ sӕQJÿã cҫQÿӃn hàng triӋu QăPÿӇ quen vӟi nhӳQJÿLӅu kiӋQWUrQ7UiLÿҩt và biӃQÿәi khí hұXÿm OjPWKD\ÿәi nhӳQJÿLӅu kiӋn này. Khi khí hұu và nhiӋWÿӝ WKD\ÿәi, ngôi nhà cӫDÿӝng thӵc vұW P{L WUѭӡng sӕng) sӁ bӏ WKD\ÿәi trên quy mô toàn cҫu. Rҩt nhiӅXORjLÿӝng thӵc vұt có thӇ sӁ không chӏXÿѭӧc nhӳng sӵ thay ÿәi quá nhanh này và bӏ chӃt. ĈLӅu này có thӇ gây ra sӵ mҩWÿLYƭQK viӉn (tuyӋt chӫng) cӫa mӝt sӕ ORjLÿӝng thӵc vұt. Thông tin bә sung: ĈLӇPÿӍQKÿLӇm không thӇ quay lҥi) Rҩt nhiӅu nhà khoa hӑc trên khҳp thӃ giӟi tin rҵng nӃu biӃQÿәi khí hұXNK{QJÿѭӧFQJăQFKһn, thì sӁ có mӝWÿLӇPÿLӇPÿӍnh) mà tҥLÿy nhӳng ҧQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu là không thӇ cӭu vãn, có thӇ là thҧm khӕFYjYѭӧt quá khҧ QăQJNLӇm soát cӫDFRQQJѭӡi. 20 Mӝt giҧ thuyӃWÿѭӧFÿѭDUDUҵQJEăQJӣ Bҳc và Nam Cӵc giӳ cho trái ÿҩWÿѭӧc mát, nӃu biӃQÿәi khí hұu làm tan chҧy nhӳng nguӗn EăQJQj\TXiQKLӅu, chúng sӁ không thӇ OjPPiWWUiLÿҩWÿѭӧc nӳa và nhiӋWÿӝ sӁ tiӃp tөFWăQJNK{QJNLӇm soát. Mӝt giҧ thuyӃt khác xoay quanh nhӳng dòng hҧLOѭXGzQJFKҧy trên biӇn). Mӝt sӕ các dòng hҧLOѭXÿyQJYDLWUzTXDQWUӑng trong viӋc giӳ cho nhiӋWÿӝ cӫDKjQKWLQKÿѭӧc әQÿӏnh. NӃu biӃQÿәi khí hұu tiӃp tөc xҧy ra, nó có thӇ khiӃn các dòng hҧLOѭXQj\QJӯng chҧy và sӁ ҧQKKѭӣng nghiêm trӑQJÿӃn nhiӋWÿӝ cӫDWUiLÿҩt. Hҫu hӃt các nhà khoa hӑFÿӅXÿӗng ý rҵQJÿӇ ÿҧm bҧo chúng ta không chҥPÿӃQ³ĈLӇPÿӍQK´, ta cҫQQJăQFKһn nhiӋWÿӝ WUiLÿҩWWăQJ lên thêm 2°C so vӟi mӭc cӫDQăP1750 (hay 1,2°C trên mӭc nhiӋt ÿӝ hiӋn tҥi)(8,,12). 21 Ghi chú 22 Bài 3: /jPVDRÿӇ QJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu? Tәng quan: Sau bài hӑc này, hӑc sinh sӁ nҳPÿѭӧc kiӃn thӭFFѫEҧn vӅ nhӳng cách thӭFNKiFQKDXÿӇ JL~SQJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu. Mөc tiêu: Hӑc sinh sӁ: 1. Tìm hiӇu xem cӝQJÿӗng quӕc tӃ ÿDQJ OjPJuÿӇ chӕng lҥi biӃn ÿәi khí hұu. 2. Tìm hiӇu nhӳng cách thӭFNKiFQKDXÿӇ bҧn thân mình góp phҫn YjRQJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu. KiӃn thӭc cҫn phҧLFyWUѭӟc khi vào bài ± Giáo viên ³%jL ÿӑF FѫVӣ´GѭӟLÿk\ VӁ cung cҩp cho giáo viên mӝt cách nhìn tәng thӇ vӅ nhӳng viӋc làm có thӇ JL~SQJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu, bao gӗm nhӳng viӋc làm cӫa tӯng cá nhân và nhӳng nӛ lӵc cӫa cӝng ÿӗng quӕc tӃ. Nhӳng phҫQ ³WK{QJ WLQ Eә VXQJ´ ÿѭӧFÿѭD YjR ÿӇ giáo viên có thӇ tham khҧRWURQJWUѭӡng hӧp giáo viên nhұQÿѭӧc nhӳng thҳc mҳc tӯ hӑc sinh, hoһc muӕn cung cҩp cho các em nhӳng thông tin mӟi. KiӃn thӭc cҫn phҧLFyWUѭӟc khi vào bài ± Hӑc sinh Hӑc sinh cҫn phҧi có nhӳng hiӇu biӃW Fѫ Eҧn vӅ biӃn ÿәi khí hұu, nguyên nhân và nhӳQJ WiF ÿӝng cӫa nó. Nhӳng kiӃn thӭF Qj\ ÿm ÿѭӧc hӑc trong Bài 1: BiӃQÿәi khí hұu ± nó là gì và nguyên nhân gây ra nó? và Bài 2: ҦQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu. Nhӳng hoҥWÿӝng tiӅPQăQJ Phө lөc 1 bao gӗm mӝt danh sách các hoҥW ÿӝQJ ÿѭӧc thiӃt kӃ ÿӇ nâng cao sӵ hiӇu biӃt cӫa hӑc sinh vӅ biӃQÿәi khí hұu. HoҥW ÿӝng 9 liên quan mұt thiӃt ÿӃQ%jLQKѭQJFiFKRҥWÿӝng 2-8, 10 và 11 có thӇ FNJQJFytFK 23 Câu hӓi cho hӑc sinh trҧ lӡi Khi kӃt thúc bài này, hӑc sinh sӁ có thӇ trҧ lӡi nhӳng câu hӓi sau: 1. LiӋt kê mӝt vài hoҥWÿӝQJPjFiFQѭӟc trên thӃ giӟLÿDQJFӕ gҳng OjPÿӇ hҥn chӃ biӃQÿәi khí hұu. 2. Em có thӇ làm gì trong cuӝc sӕng hҵQJQJj\ÿӇ QJăQFKһn biӃn ÿәi khí hұu? Bài 3: %jLÿӑFFѫVӣ 1. Chúng ta có thӇ OjPJuÿӇ QJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu? 1.1 Khoa hӑc ĈӇ ÿҧm bҧo nhiӋW ÿӝ NK{QJ WăQJ KѫQ2°C so vӟi nhiӋW ÿӝ cӫD QăP 1750, chúng ta phҧi giҧP Oѭӧng khí nhà kính phát thҧi vào bҫu khí quyӇn bӣi các hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi, cө thӇ là giҧm 80% so vӟi mӭc phát thҧi cӫDQăP1990(8). 1.2 Các chính phӫ ÿDQJOjPJu" Rҩt nhiӅu quӕc gia trên thӃ giӟLÿDQJKѭӟng tӟi viӋc giҧP Oѭӧng khí nhà kính mà hӑ thҧi ra vào bҫu khí quyӇn bҵng cách: Phát triӇn các nguӗQQăQJ Oѭӧng có thӇ tái tҥo và thân thiӋn vӟi P{L WUѭӡng. 7K{QJ WKѭӡQJ ÿLӋQ ÿѭӧc sҧn xuҩt bҵQJ FiFK ÿӕt nhiên liӋu hóa thҥch (than). NhiӅu quӕF JLD ÿDQJ Fӕ gҳng phát triӇn nhӳng cách thӭFÿӇ sҧn xuҩWÿLӋn mà không phát thҧi khí nhà kính (ví dө sӱ dөQJQăQJOѭӧng gió, sóng biӇn, ánh sáng mһt trӡi YjQăQJOѭӧQJÿӏa nhiӋWWURQJOzQJÿҩt); Phát triӇn nhiӅu công nghӋ sӱ dөng hiӋu quҧ QăQJ Oѭӧng ± ÿLӋn ÿѭӧc sӱ dөng rӝng rãi trên toàn thӃ giӟi và viӋc tҥo ra nó lҥi thҧi ra khí nhà kính. Bҵng cách phát triӇn nhӳng công nghӋ (QKѭFiF thiӃt bӏ ÿҥt hiӋu suҩt cao trong nhà, YăQSKzQJ79Pi\WtQK« sӱ dөQJFjQJtWÿLӋn càng tӕt, sӁ FytWNKtQKjNtQKÿѭӧc thҧi ra bҫu khí quyӇn. 24 Phát triӇn hӋ thӕng giao thông công cӝng tӕWKѫQ ± khi có nhiӅu QJѭӡi di chuyӇQWUrQSKѭѫQJWLӋn riêng cӫa mình, sӁ có nhiӅu khí QKjNtQKÿѭӧc thҧi ra. Bҵng cách phát triӇn hӋ thӕng giao thông công cӝng tӕWKѫQ (QKѭ[HEXêW[HOӱDWjXÿLӋn), mӑLQJѭӡi sӁ sӱ dөng chung mӝWSKѭѫQJWLӋn (không phҧLSKѭѫQJWLӋQFiQKkQÿӇ di chuyӇn khiӃQOѭӧng khí nhà kính thҧi ra sӁ giҧm; Giҧm nҥn tàn phá rӯng (chһt cây) YjWăQJFѭӡng trӗng cây. Cây loҥi bӓ khí các-bo-níc ra khӓi bҫu khí quyӇn, vì thӃ càng nhiӅu cây ÿѭӧc trӗQJWKuOѭӧng khí CO2 ÿѭӧc lҩ\ÿLNKӓi bҫu khí quyӇn càng lӟn. Chính phӫ ViӋW1DPÿmEҳWÿҫu lên kӃ hoҥFKÿӇ giҧPWiFÿӝng cӫa biӃQ ÿәi khí hұu và mӵF Qѭӟc biӇn dâng thông qua viӋc gia cӕ và QkQJFDRÿrELӇn và thiӃt lұp nhӳQJÿDLUӯng ngұp mһQSKtDWUѭӟFÿr ± vì rӯng ngұp mһn giúp giҧPWiFÿӝng cӫa nhӳng con sóng và bão. 1.3 Nӛ lӵc quӕc tӃ Trên phҥm vi quӕc tӃ, các chính phӫ ÿmYjÿDQJWұp trung lҥLÿӇ ÿѭDUD nhӳng giҧLSKiSÿӇ QJăQFҧn biӃQÿәi khí hұu. Thông qua mӝt trong nhӳng cuӝc hӑSÿyYjRQăP nghӏ ÿӏQKWKѭ.\RWRÿmÿѭӧFÿӗng ý bӣLQѭӟc (và 7 QѭӟFNKiFÿӗQJêVDXÿy Nghӏ ÿӏQKWKѭ.\RWRÿһt các mөc tiêu giҧPOѭӧng phát thҧi cӫDNKtQKjNtQKFKRFiFQѭӟc thӵc hiӋn. Mӝt Ӫy ban Liên chính phӫ vӅ BiӃQÿәi khí hұu ,3&&FNJQJÿmÿѭӧc thành lұSÿӇ xây dӵng nhӳng thông tin khoa hӑc vӅ biӃQÿәi khí hұu do FRQQJѭӡi gây ra, và nhӳng biӋn pháp khҧ WKL ÿӇ làm giҧm và thích ӭng vӟi nó. Ӫ\EDQQj\WKѭӡng xuyên xuҩt bҧn nhӳng bҧQÿiQKJLiYӅ biӃQÿәi khí hұu, và nhiӅu quӕc gia có thӇ tham khҧRÿӇ ÿѭD UDFiF chính sách vӅ biӃQÿәi khí hұu cӫa mình. 7URQJ QăP 2009 hӝi nghӏ WKѭӧQJ ÿӍnh Copenhagen ĈDQ 0ҥch) ÿm ÿѭӧc tә chӭFÿӇ phát triӇQKѫQQӳa nhӳng nӛ lӵc quӕc tӃ nhҵm giҧm Oѭӧng phát thҧi khí nhà kính. Ngoài ra, mӝt hӝi nghӏ quӕc tӃ khác vӅ biӃQÿәi khí hұXFNJQJÿmÿѭӧc lên kӃ hoҥch sӁ diӉQUDYjRQăP 25 Thông tin bә sung: &iFTXDQÿLӇm Có rҩt nhiӅu ý kiӃn khác nhau vӅ biӃQÿәi khí hұu trên thӃ giӟi. Cho dù có rҩt nhiӅu các nhà khoa hӑFÿmFKӭng minh rҵng biӃQÿәi khí hұXÿDQJGLӉn ra do các hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi, mӝt sӕ QJѭӡi vүn NK{QJ ÿӗng tình hoһc không tin rҵQJ Qy ÿDQJ GLӉn ra, hay không QJKƭUҵng hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi chính là nguyên nhân. Trong khi có nhiӅu chính phӫ FiFQѭӟc trên thӃ giӟi chҩp nhұn rҵng biӃQÿәi khí hұu xҧy ra do hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi, rҩt nhiӅu Qѭӟc trong sӕ ÿyNK{QJOjPJuÿӇ QJăQFKһQQyWKD\YjRÿyhӑ tұp trung vào phát triӇQKѫQQӳa nӅn kinh tӃ cӫDQѭӟc mình. Có mӝt vҩQ ÿӅ là các Qѭӟc phát triӇn WKѭӡQJ ÿѭӧF [HP QKѭ Oj nhӳQJQѭӟc phҧi chӏu trách nhiӋm vӅ viӋc thҧi ra hҫXQKѭSKҫn lӟn các khí nhà kính do hoҥWÿӝQJFRQQJѭӡi tӯ QăP1750, và nhӳng QJѭӡi dân sӕng ӣ FiFQѭӟc này vүn thҧi ra nhiӅXNKtQKjNtQKKѫQ QJѭӡi dân sӕng ӣ FiFQѭӟFÿDQJSKiWWULӇn. Tuy nhiên mӝt sӕ Qѭӟc ÿDQJSKiWWULӇn (ví dө Trung Quӕc và ҨQĈӝ) hiӋn có tәQJOѭӧng khí thҧLQKjNtQKKѫQFiFQѭӟc phát triӇn bӣi vì dân sӕ ÿ{QJKѫQ (vì thӃ Oѭӧng khí nhà kính lӟQKѫQYjQKӳng công nghӋ lҥc hұu (nhà máy ÿLӋn tӯ than/dҫu, xe tҧL[HKѫLvүQÿѭӧc sӱ dөng. ViӋc phát triӇn Yjÿӗng ý mӝt cách thӭc giҧm thҧi khí nhà kính giӳa các quӕc gia vүn còn là mӝt thách thӭc lӟn. Sau cùng thì, biӃQÿәi khí hұu vүn là mӝt vҩQÿӅ mang tính toàn cҫu mà mӭFÿӝ ҧQKKѭӣng cӫa nó là toàn bӝ nhân loҥi và vì thӃ chúng ta cҫn phҧLKjQKÿӝQJÿӇ QJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu. Thông tin bә sung: Các kӏch bҧn cӫa IPCC Bӣi vì nhӳng dӵ ÿRiQYӅ biӃQÿәi khí hұu phө thuӝc phҫn lӟn vào nhӳng hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡL WURQJ WѭѫQJ ODLӪ\%DQ ,3&&ÿm xây dӵng mӝt sӕ kӏch bҧQÿӇ giúp các nhà khoa hӑc mô phӓng vӅ biӃQÿәi khí hұu và cho thҩy sӵ khác nhau giӳDFiFKjQKÿӝng cӫa FK~QJ WD QKѭ Pӝt cӝQJ ÿӗng toàn cҫu. Bӝ Tài Nguyên và Môi 7UѭӡQJÿmVӱ dөng nhӳng kӏch bҧQQj\ÿӇ dӵ ÿRiQ nhӳng ҧnh 26 Kѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu cө thӇ cho ViӋt Nam. ĈӇ biӃt thêm thông tin vӅ các kӏch bҧn này, xem Phө lөc 2. 1.4 Tҩt cҧ chúng ta có thӇ làm gì? Tҩt cҧ FK~QJWDÿӅu có thӇ góp phҫQQJăQFKһn biӃQÿәi khí hұu bҵng cách: Sӱ dөQJtW[ăQJ± bӣi vì sӱ dөng xe FyÿӝQJFѫ chҥ\[ăQJWҥo ra khí nhà kính. Sӱ dөng xe buýt, xe ÿҥS Yj ÿL Eӝ QKѭ Oj nhӳng SKѭѫQJSKiSWKD\WKӃ tӕt khi di chuyӇn nhӳQJTXmQJÿѭӡng ngҳn WURQJNKL[HEXêWFNJQJUҩt phù hӧSFKRFiFTXmQJÿѭӡng dài; Trӗng nhiӅu cây và không chһt cây ± bӣi vì cây giúp lҩ\ÿLNKtQKj kính trong bҫu khí quyӇn và khi cây bӏ chһt, chúng sӁ thҧi khí nhà kính trӣ lҥi không khí; Sӱ dөQJÿLӋn ít nhҩt có thӇ ± bӣLYuTXiWUuQKOjPUDÿLӋn hiӋn nay ÿDSKҫn bҵQJFiFKÿӕt than, dҫu vӕn sҧn sinh ra rҩt nhiӅu khí nhà kính; Tái chӃ và tái sӱ dөng các sҧn phҭm ± tái chӃ FyêQJKƭDJL~SFKR OѭӧQJ ÿLӋn cҫn cho sҧn xuҩt sҧn phҭP ÿѭӧc giҧP ÿL Yj JLҧm Oѭӧng khí nhà kính thҧLUDWѭѫQJӭng; Hҥn chӃ sӱ dөng các túi ny lông dùng mӝt lҫn rӗi bӓ - dùng các loҥi túi có thӇ sӱ dөng nhiӅu lҫn sӁ giҧPOѭӧQJÿLӋn cҫn thiӃWÿӇ tҥo ra thêm các túi ny lông; Nói cho nhau nghe ± càng nhiӅX QJѭӡi biӃt, chúng ta sӁ QJăQ chһn biӃQÿәi khí hұu mӝt cách dӉ GjQJKѫQ ҦQKKѭӣng cӫa biӃQÿәi khí hұu sӁ phө thuӝc vào chúng ta sӁ thích ӭng vӟLQyQKѭWKӃ nào và chúng ta có thӇ OjPÿѭӧFJuÿӇ giҧm biӃQÿәi khí hұu trên toàn thӃ giӟi. 27 Ghi chú 28 Tài liӋu tham khҧo 1 Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) 2007: Climate change 2007: the Physical Science Basis. Summary for Policymakers. Contribution of Working Group I to the Fourth assessment report of the IPCC. IPCC Secretariat, Geneva, Switzerland. 2 IPCC 2007: Chapter 1: Historical Overview of Climate Change. IPCC WG1 AR4 Report. IPCC Secretariat, Geneva, Switzerland. 3 NASA 2010: Carbon Dioxide Controls Earth's Temperature. Accessed 20/10/2010 4 Wikipedia 2010: Global Warming. Accessed 20/10/2010. 5 European Commission 2005: Climate Change ± What is it all About? An Introduction for Young People. Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg. 6 Mekong River Commission (MRC) 2009: Adaption to Climate Change in the Countries of the Lower Mekong Basin: Regional Synthesis Report. MRC Technical Paper No. 24. MRC, Vientiane, Lao. 7 Ministry of Natural Resources and Environment 2009: Climate Change, Sea Level Rise Scenarios for Viet Nam. MONRE, Hanoi. 8 World Wide Fund for Nature (WWF) 2009: The New Climate Deal. A Pocket Guide. WWF, Gland, Switzerland. 9 Ministry of Natural resource and the Environment (MONRE) 2003: Viet Nam Initial National Communication under the United Nations Framework Convention on Climate Change. MONRE, Hanoi. 10 Wikipedia 2010: Current Sea Level Rise. Accessed 20/10/2010. 11 Carew-Reid, J. 2008: Rapid Assessment of the Extent and Impact of Sea Level Rise in Vietnam. International Centre for Environmental Management, Hanoi. 12 European Commission 2005: Climate Change. Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg. 29 Phө lөc 30 Phө lөc 1: Nhӳng hoҥWÿӝng tiӅPQăQJ Phҫn này bao gӗm mӝt danh sách nhӳng hoҥWÿӝQJÿѭӧFÿӅ xuҩt mà giáo viên có thӇ ÿѭDYjRQKӳng bài hӑc vӅ biӃQÿәi khí hұu. Nhӳng hoҥWÿӝQJQj\ÿѭӧc thiӃt kӃ ÿӇ nâng cao sӵ hiӇu biӃt cӫa hӑc sinh vӅ biӃQÿәi khí hұu, nguyên nhân, ҧQKKѭӣng và nhӳQJSKѭѫQJWKӭFÿӇ QJăQFKһn nó. Giáo viên cҫn chӑn ra nhӳng hoҥWÿӝng nào giáo viên thҩy thích hӧp nhҩt cho viӋc nâng cao sӵ hiӇu biӃt cho hӑc sinh cӫa mình vӅ biӃQÿәi khí hұu. Danh sách này không phҧi là tҩt cҧ*LiRYLrQ FNJQJFҫn tӵ ÿѭDYjRQKӳng hoҥWÿӝng cӫa mình nӃu thҩy cҫn thiӃt. Nhӳng hoҥWÿӝQJQj\ÿLOLӅn vӟi 3 bài hӑc vӅ biӃQÿәi khí hұu. Mӝt vài hoҥWÿӝng chӍ dành cho nhӳng bài hӑc nhҩWÿӏnh trong khi có mӝt sӕ hoҥWÿӝng có thӇ ÿѭӧc thӵc hiӋn ӣ bҩt kǤ thӡLÿLӇm nào trong quá trình hӑc. HoҥWÿӝng 1: BiӃQÿәi khí hұu µBӑt khí ± WѭGX\¶ HoҥWÿӝQJQj\QrQÿѭӧc thӵc hiӋn ngay khi bҳWÿҫu Bài 1 bӣi vì nó sӁ giúp cho giáo viên hiӇX ÿѭӧc hӑc sinh cӫDPuQK ÿm Fy QKӳng nhұn thӭc nào vӅ biӃQÿәi khí hұu. Lúc bҳWÿҫu Bài 1, yêu cҫu hӑc sinh viӃt ra nhӳng gì các em biӃt vӅ BiӃQÿәi khí hұu. Hӑc sinh có thӇ trҧ lӡi theo cá nhân hay theo tӯng nhóm. ViӃt cөm tӯ ³ELӃQÿәi khí hұX´YjRWUXQJWkPFӫa mӝt hình tròn (bӑt khí) trên 1 tӡ giҩy trҳng khә lӟn hoһc bҧng. Hӓi nhӳng gì mà hӑc VLQKÿmYLӃt ra, tóm tҳt nhӳng câu trҧ lӡi cӫa hӑc sinh Gѭӟi dҥng nhӳng ý chính (tӯ hoһc cөm tӯ) rӗi viӃt vào nhӳng hình tròn khác chung quanh hình tròn trung tâm. Hình vӁ trang sau mô tҧ mӟL ÿҫu nó sӁ WU{QJQKѭWKӃ nào. Công cө µbӑWNKtWѭGX\¶có thӇ ÿѭӧc sӱ dөng trong suӕt bài hӑc này, hay nhӳng bài hӑc kӃ tiӃSYjÿһc biӋt hӳu dөng cho hӑFVLQKÿӇ hình Wѭӧng hóa nhӳng gì các em hӑFÿѭӧc. 31 HoҥWÿӝng 2: Nhӳng câu chuyӋQÿӏDSKѭѫQJ ĈӇ hӑc sinh hӓi nhӳQJQJѭӡi lӟn tuәi (ví dө bӕ mҽ{QJEj« trong cӝQJÿӗng vӅ khí hұXYjP{LWUѭӡQJÿӏDSKѭѫQJYjQKӳQJWKD\ÿәi gì mà hӑ ÿmWKҩy/cҧm nhұn trong nhiӅXQăP (ví dө WKD\ÿәi vӅ chӃ ÿӝ thӡi tiӃt, nhiӋWÿӝ, thӵc vұt, thӃ giӟLKRDQJGmNtFKWKѭӟc cá,...). 6DXÿyKӑc sinh sӁ lұp nhӳng danh sách hoһc báo cáo vӅ nhӳQJ WKD\ ÿәi mà nhӳQJQJѭӡi lӟn tuәLÿmWU{QJWKҩy. Nhӳng kӃt quҧ tӯ các buәi phӓng vҩn này sӁ ÿѭӧc chia sҿ trong các bài hӑc kӃ tiӃp. Danh sách này có thӇ ÿѭӧc treo trên tҩm bҧng hoһc giҩ\WUHRWUѭӟc lӟp. Hӑc sinh có thӇ cùng nhau thҧo luұQÿӇ [iFÿӏnh nhӳQJWKD\ÿәi nào có thӇ ÿѭӧc gây ra bӣi biӃQÿәi khí hұu. 32 HoҥWÿӝng 3: ĈLӅn vào chӛ trӕng 'ѭӟLÿk\ OjPӝWÿRҥn trích tӯ mӝt bài phát biӇu cӫa Tәng thӕng Mӻ Barack Obama trong mӝt hӝi nghӏ WKѭӧQJÿӍnh Liên Hӧp Quӕc vӅ biӃn ÿәi khí hұXYjR WKiQJQăP. Mӝt vài tӯ ÿmÿѭӧc xóa khӓi bài phát biӇu. Hӑc sinh cҫn phҧi ÿLӅn vào các chӛ trӕng sӱ dөng nhӳng tӯ FyWURQJGDQKViFKGѭӟLÿk\ ³Xin chào quý vӏ. Tôi muӕn xin cҧPѫQ{QJ7әQJWKѭNêYuÿmWә chӭc hӝi nghӏ này, và tҩt cҧ các vӏ OmQKÿҥRÿmWKDPGӵ. Rҵng cho rҩt nhiӅu quý vӏ ӣ ÿk\ K{P QD\ FK~QJ WD ÿӅu nhұn ra rҵng mӕL ÿH Gӑa tӯ __________ rҩt nghiêm trӑng, rҩt cҩSEiFKYjQyÿDQJOӟn dҫn. Nhӳng gì mà thӃ hӋ cӫD FK~QJ WD OjPÿӇ ÿѭѫQJÿҫu vӟi thách thӭc này sӁ ÿѭӧc phán xét bӣi lӏch sӱ, vì nӃu chúng ta không thӇ giҧi quyӃWÿѭӧc nó ± GNJQJFҧm, nhanh chóng và cùng nhau ± FK~QJWDFyQJX\FѫÿӇ lҥi cho nhӳng thӃ hӋ WѭѫQJODLPӝt __________ không thӇ ÿҧRQJѭӧc. Không mӝt quӕc gia nào, dù lӟn hay bé, giàu hay nghèo, có thӇ tránh ÿѭӧc nhӳQJ WiF ÿӝng cӫa biӃQ ÿәi khí hұu. Sӵ dâng lên cӫa __________ ÿHGӑa mӑi __________. Ngày càng nhiӅu __________ và ONJ OөW ÿH Gӑa mӑi châu lөc. Nhӳng __________ và thҩWPD WKѭӡng [X\rQKѫQJk\ UDQҥQÿyLYj[XQJÿӝt ӣ nhӳQJQѫLPjFK~QJÿm WjQ phá. Trên nhӳQJKzQÿҧRÿDQJEӏ thu hҽp dҫQFiFJLDÿuQKÿDQJSKҧi rӡi bӓ nhà cӱa cӫDPuQKQKѭQKӳQJ³QJѭӡi tӏ nҥn khí hұX´6ӵ an ninh và әQ ÿӏnh cӫa mӛi quӕc gia và toàn nhân loҥi ± sӵ thӏQK Yѭӧng, __________ và an toàn cӫDFK~QJWDÿDQJJһp nguy hiӇm. Và chúng ta không còn nhiӅu thӡLJLDQÿӇ xoay chuyӇn tình thӃ. Tuy nhiên, chúng ta vүn có thӇ chiӃQÿҩu, John F. Kennedy ÿm Wӯng nhұn ra rҵng "Nhӳng vҩQÿӅ cӫa chúng ta xuҩt phát tӯ FRQQJѭӡi, và vì thӃ FNJQJVӁ giҧi quyӃWÿѭӧc bӣLFRQQJѭӡL´7Kұt sӵ mà nói rҵng trong nhiӅXQăPTXD FK~QJ WDÿmFKұm trong viӋc phҧn ӭng hay thұm chí nhұn ra tҫm quan trӑng cӫa __________khí hұu. 1ѭӟc Mӻ cӫDW{LFNJQJ không là ngoҥi lӋ. Chúng tôi thӯa nhұn ÿLӅXÿy1KѭQJK{PQD\OjPӝt ngày mӟi. Mӝt kӹ nguyên mӟi. Và tôi có thӇ tӵ hào nói rҵng nhӳng nӛ lӵFPjQѭӟc Mӻ ÿmYjÿDQJWKӵc hiӋQÿӇ phát triӇQQăQJOѭӧng sҥch và giҧm ô nhiӉm cacbon trong tám tháng vӯa qua lӟQKѫQEҩt kǤ thӡLÿLӇm nào trong lӏch sӱ cӫa chúng tôi.´ 33 ĈLӅn vào chӛ trӕng sӱ dөng nhӳng tӯ và cөm tӯ trong danh sách sau: bão mӵFQѭӟc biӇn biӃQÿәi khí hұu hҥn hán mӕi QJX\Fѫ bӡ biӇn mӕi thҧm hӑa sӭc khӓe HoҥWÿӝng 4: Ĉ~QJKD\VDL ĈӇ hӑc sinh trҧ lӡi nhӳQJFkXVDXÿk\Ojÿ~QJKD\ sai: 1. µKhí hұX¶ nói vӅ nhӳng hiӋQWѭӧng thӡi tiӃt (ví dө nhiӋWÿӝPѭD nҳQJPk\ÿӝ ҭm, và gió) mà mӝt khu vӵc trҧi qua trong mӝt thӡi gian ngҳn. 2. NhiӋWÿӝ ÿѭӧc dӵ ÿRiQVӁ tiӃp tөF WăQJ OrQ Wӯ 1,8-4,0°C vào thӃ kӹ Qj\YjOrQÿӃn 6,4°C vào thӃ kӹ tӟi. 3. Các hoҥWÿӝng cӫDFRQQJѭӡi, QKѭ ÿӕW[ăQJGҫu và phá rӯng, ÿmYjÿDQJOjPWăQJOѭӧng khí nhà kính vào bҫu khí quyӇn. 4. Là mӝt trong nhӳng hұu quҧ cӫa biӃQÿәi khí hұu, mӵFQѭӟc biӇQÿѭӧc dӵ ÿRiQVӁ WăQJOrQ PWUѭӟFQăP 2100. 5. Ĉӗng bҵng sông Cӱu Long sӁ là mӝt trong nhӳng khu vӵc ӣ ViӋt Nam ít chӏXWiFÿӝng nhҩt bӣi sӵ dâng lên cӫa mӵFQѭӟc biӇn. 6. Nhӳng bӋnh nhiӋWÿӟi, QKѭVӕt rét và sӕt xuҩt huyӃt, có thӇ trӣ nên ngày càng phә biӃQQKѭPӝt hұu quҧ cӫa sӵ WăQJQKLӋWÿӝ trên toàn cҫu. 7. NӃu Nam Cӵc tan chҧy hoàn toàn, mӵFQѭӟc biӇn sӁ dâng lên 60 m. 8. 7ăQJ Oѭӧng khí nhà kính thҧi vào bҫu khí quyӇn bӣi các hoҥt ÿӝng cӫDFRQQJѭӡi sӁ giúp chӕng lҥi biӃQÿәi khí hұu. 34 9. Phát triӇn nhӳng nguӗQ QăQJ Oѭӧng sҥch và công nghӋ sӱ dөng hiӋu quҧ QăQJOѭӧng sӁ giúp chӕng lҥi biӃQÿәi khí hұu. 10. Tôi có thӇ góp phҫn vào hҥn chӃ biӃQÿәi khí hұu bҵng cách sӱ dөng tW[ăQJYjWiLFKӃ các ÿӗ phӃ thҧi. Trҧ lӡi: 1. Sai 5. Sai 9. Ĉ~QJ 2. Ĉ~QJ 6. Ĉ~QJ 10. Ĉ~QJ 3. Ĉ~QJ 7. Ĉ~QJ 4. Sai 8. Sai HoҥW ÿӝng 5: BiӃQ ÿәi khí hұX WUrQ SKѭѫQJ WLӋQ WK{QJ WLQ ÿҥi chúng ĈӇ hӑc sinh thu thұp nhӳng bài viӃt tӯ báo vӅ biӃQÿәi khí hұu hoһc sӵ kiӋn (QKѭ ONJOөt/hҥn hán) FyOLrQTXDQÿӃn biӃQÿәi khí hұu. Hӑc sinh có thӇ chú thích vào nhӳng bài viӃWÿӇ nêu bұt nhӳQJÿLӇm chính cӫa nó hoһc giҧi thích QyFyOLrQTXDQQKѭWKӃ QjRÿӃn biӃQÿәi khí hұu. Hӑc sinh có thӇ chia sҿ vӟi các bҥn trong lӟp vӅ nhӳng bài mà các em thu thұSÿѭӧc. 6DXÿyQKӳng bài viӃt này có thӇ ÿѭӧc dán lên bҧng thông tin ӣ lӟp hӑc hoһc dán vào sә OѭXÿӇ tҩt cҧ hӑFVLQKÿӅu có thӇ xem. HoҥWÿӝng 6: Nhӳng mүu truyӋn vӅ biӃQÿәi khí hұu ĈӇ hӑc sinh viӃt nhӳng mүu truyӋn vӅ biӃQÿәi khí hұu (có thӇ KѭFҩu) PjFyOLrQTXDQÿӃn biӃQÿәi khí hұu. HoҥWÿӝng 7: Áp phích vӅ biӃQÿәi khí hұu ĈӇ hӑc sinh thiӃt kӃ áp phích vӅ biӃQÿәi khí hұu. Tҩm áp phích có thӇ sӱ dөng tӯ hoһc hình ҧQKÿӇ nâng cao nhұn thӭc vӅ biӃQÿәi khí hұu. 6DXÿyiSSKtFKFyWKӇ ÿѭӧc trình diӉn ӣ WUѭӡng. 35 HoҥWÿӝng 8: Tác phҭm nghӋ thuұt vӅ biӃQÿәi khí hұu ĈӇ hӑc sinh sáng tҥo nhӳng tác phҭm nghӋ thuұt vӟi chӫ ÿӅ biӃn ÿәi khí hұu. HoҥWÿӝng 9: KӃ hoҥch hҵng QJj\ÿӇ phòng ngӯa và giҧm thҧi khí nhà kính ĈӇ hӑc sinh liӋt kê tҩt cҧ nhӳng hoҥWÿӝng cӫa mình mà có tҥo ra khí nhà kính (ví dөÿyQ[HEXêWYj[HPi\WӟLWUѭӡng, sӱ dөQJÿLӋn ӣ nhà và ӣ WUѭӡng, tiêu thө nhӳng loҥi thӭFăQÿmÿѭӧc vұn chuyӇn tӯ xa ÿӃn nhà hoһc lӟp hӑc). Thҧo luұn trong lӟp và phát triӇn kӃ hoҥch vӅ nhӳng gì hӑc sinh có thӇ OjPNKiFÿLÿӇ giúp giҧPOѭӧng khí nhà kính phát thҧi. HoҥWÿӝng 10: Ô chӳ Sӱ dөng nhӳng gӧLêÿѭӧFÿiQKVӕ GѭӟLÿk\ÿӇ hӑc VLQKÿLӅn vào nhӳng ô trӕQJWURQJWUzFKѫL{FKӳ vӟi nhӳng tӯ ÿ~QJYӅ biӃQÿәi khí hұu. 6DXNKLÿѭӧFÿѭDPӝt bҧn sao (co-py), hӑc sinh có thӇ làm riêng hoһc làm chung trong nhóm nhӓ. 36 37 có k hҧ Q ăQ J Oѭ X JL ӳ n hi Ӌt (t ӯ á nh s án g m һt tr ӡ i) ttr ӡ tr ӡ i) và g iӳ F KR WU iL ÿ ҩt ҩ m 16 . M ӝt lo ҥi k hí n hà k ín h vӟ i c ôn g th ӭ c hó a hӑ c: O 3 17 . C un g cҩ S Qă QJ Oѭ ӧ QJ F KR E yQ J ÿq Q Yj ÿ ӗ ÿL Ӌn tӱ (v í d ө TV ) 18 . 7 KD \ Yu ÿ L[ H P i\ W {L F y WK Ӈ BB B ÿӃ Q WUѭ ӡ ng 21 . C hú ng ta c ó th Ӈ __ __ _ ch ai lӑ , h ӝp , v à gi ҩ\ ÿ Ӈ gi ҧm rá c th ҧi 22 . M ӝt lo ҥi n hi ên li Ӌu h óa th ҥF K ÿѭ ӧ F ÿӕ Wÿ Ӈ sҧ n xu ҩW UD ÿ LӋ n 23 . K hi c ó nh iӅ X Qѭ ӟ c ch ҧy tr àn v à ba o ph ӫ m һW ÿ ҩt . 24 . M ӝt lӟ p nh iӅ u lo ҥL N K{ QJ N Kt E DR T XD QK WU iL ÿ ҩt 11 . M ӝt n gô i s ao c un g cҩ S iQ K Vi QJ Y j Qă QJ Oѭ ӧ ng th iӃ t y Ӄu ch o WUi Lÿ ҩt 15 . N hӳ QJ ÿ LӅ u ki Ӌn th ӡ i t iӃ t t ru ng b ìn h m à m ӝt k hu v ӵ c trҧ i qu a tro ng m ӝt th ӡ i g ia n dà i 19 . M ӝt s ӵ k iӋ n ba o gӗ m g ió m ҥQ K P ѭ D WR Y j Vҩ m c hӟ p. 20 .M ӝt lo ҥi k hí n hà k ín h th ҧi ra tr on g qu á trì nh n uô i g ia s úc Ng an g 2. K Ӄt q uҧ c ӫa v iӋ F Eă QJ WD Q ӣ V {Q J Eă QJ * UH HQ OD QG Y j N am C ӵ c 4. Ĉ ѭ ӧ F ÿӕ WF Ki \ ÿӇ tҥ R Qă QJ Oѭ ӧ ng c ho x e tҧ L [H K ѫ L và x e m áy 7. Tì nh tr ҥn g th iӃ X Qѭ ӟ c lâ u ng ày 8. K hi k hí h ұu c ӫa m ӝt k hu v ӵ c bҳ Wÿ ҫX WK D\ ÿ әi 9. C hҩ WG Q J ÿӇ g iú p câ y m au lӟ Q Q Kѭ QJ F NJQ J VӁ s in h ra n hi Ӆu N 2O v ào b ҫu k hí q uy Ӈn 12 . + jQ K ÿӝ ng c hһ t c ây h oһ F ÿӕ t r ӯ ng 13 . Ĉ ѫ Q Yӏ ÿ R Oѭ ӡ ng n ón g ha y lҥ nh 14 . M ӝt lӟ p hӛ n hӧ p cá c kh í t ro ng b ҫu k hí q uy Ӈn Dӑ c 1. M ӝt lo ҥL N Kt ÿ ѭ ӧ c sҧ Q VL QK N KL ÿ ӕt n hi ên li Ӌu h óa th ҥc h 3. T rӗ QJ O~ D KD \ FK ăQ Q X{ LJ LD V ~F  4. M ӝt lo ҥi x e ha i b án h kh ôn g th ҧi ra k hí n hà k ín h 5. T ên c hu ng c ӫa m ӝt lo ҥi k hí v ӟ i c ôn g th ӭ c hó a hӑ c là N 2O 6. K hi m ӝt lo ài c ây h oһ c co n kh ôn g th Ӈ tìm th ҩ\ ÿ ѭ ӧ c WUr Q WUi Lÿ ҩt n ày n ӳ a 10 . M uӛ i p há t t án c ác _ __ __ __ _ nh iӋ Wÿ ӟ i 38 HoҥWÿӝng 11: Tìm tӯ Hӑc sinh ÿѭӧc giao tìm mӝt danh sách nhӳng tӯ OLrQTXDQÿӃn biӃQÿәi khí hұXErQGѭӟLWURQJWUzFKѫL7uPWӯ. Nhӳng tӯ ÿѭӧc ҭn có thӇ nҵm theo hàng dӑc hoһc ngang, hoһc chéo. 6DXNKLÿѭӧFÿѭDPӝt bҧn sao (co-py), hӑc sinh có thӇ làm riêng hoһc làm chung trong nhóm nhӓ. BiӃQÿәi khí hұu     NhiӋWÿӝ   Khí quyӇn     Khí nhà kính   Cây Phân bón Mê tan Ô dôn   Mһt trӡi Mӵc nѭӟc biӇn Hҥn hán BӋnh Bão ĈLӋn 7KDQÿi ;Hÿҥp ĈLEӝ ;ăQJ 39 x Ӈ m o n h i Ӌ t ÿ ӝ b ă ѭ һ a n y h c ӟ b m i n i t x u p g l â t ô Ӄ g ê t í k h í q u y Ӈ n m ÿ r ӟ n â n ѭ r i n ÿ h l ӡ Ӌ c n h ô â x һ ә b k i ÿ i b ӝ k d y e i o ÿ t n ă ó g Ӈ t ô ұ k r g k h í n h à k í n h b ã o ҥ a l u ÿ c n l í Ӌ d r n p n q y ă h m h n i ô h x e ÿ ҥ p ѭ ӟ ұ h Ӌ ÿ á x í r á b t d u m ӵ c n ѭ ӟ c b i Ӈ n m 40 Phө lөc 2: Các kӏch bҧn biӃQÿәi khí hұu ,3&&ÿmSKiWWULӇn nhӳng kӏch bҧn khác nhau ÿӇ giúp mô phӓng viӉn cҧnh biӃQÿәi khí hұXWURQJWѭѫQJODLYӕn phө thuӝc vào nhӳng hành ÿӝng cӫDORjLQJѭӡLQKѭOjPӝt cӝQJÿӗng quӕc tӃ. Hӝp thông tin sau miêu tҧ nhӳng kӏch bҧn chính ÿѭӧc IPCC sӱ dөng. A1 Mӝt thӃ giӟi ÿӗng nhҩt. Kinh tӃ phát triӇn nhanh. Dân sӕ toàn cҫX ÿҥt 9 tӹ QJѭӡLYjRQăPYjWӯ tӯ giҧm dҫn. Sӵ lan truyӅn nhanh chóng vӅ công nghӋ mӟi và tiӃt kiӋm. A1FI Vүn phө thuӝc quá nhiӅu vào nhiên liӋu hóa thҥch. A1B Cân bҵng giӳa các nguӗn QăQJOѭӧng. A1T Chú trӑng sӱ dөng các nguӗn QăQJOѭӧng phi hóa thҥch. A2 Mӝt thӃ giӟLNK{QJÿӗng nhҩt, các quӕc gia hoҥWÿӝng không phӕi hӧp. Sӵ phát triӇn kinh tӃ WKHRÿӏQKKѭӟng khu vӵc. Dân sӕ tiӃp tөFWăQJ. Chұm vӅ phә biӃn công nghӋ. B1 Mӝt thӃ giӟLÿӗng nhҩt. Kinh tӃ phát triӇn nhanh. Dân sӕ toàn cҫXÿҥt 9 tӹ QJѭӡLYjRQăPYjWӯ tӯ giҧm dҫn. &RQQJѭӡi sӱ dөQJ tW WjLQJX\rQKѫQYjF{QJQJKӋ sҥch và tiӃt kiӋm ÿѭӧc phát triӇn. Chú trӑQJÿӃn các giҧi pháp toàn cҫu cho sӵ әQÿӏnh vӅ kinh tӃ, xã hӝi YjP{LWUѭӡng. B2 Mӝt thӃ giӟLNK{QJÿӗng nhҩt cӫa các quӕc gia hoҥWÿӝng không phӕi hӧp. Sӵ phát triӇn kinh tӃ WKHRÿӏQKKѭӟng khu vӵc, kinh tӃ phát triӇn trung bình. Dân sӕ vүQWăQJOLrQWөFQKѭQJFKұPKѫQNӏch bҧn A2. 41 Chú trӑQJÿӃn các giҧL SKiSÿӏDSKѭѫQJ WKD\ Yu WRjQFҫu vӅ әQÿӏnh kinh tӃ, xã hӝLYjP{LWUѭӡng. Sӵ phә biӃn vӅ công nghӋ chұm và manh mún. Các kӏch bҧn B1 và A1T ÿѭӧc cho là nhӳng kӏch bҧn phát thҧi thҩp; B2 và A1B là phát thҧi vӯa và; A1F1 và A2 là các kӏch bҧn phát thҧi cao. Hình 3 ErQGѭӟi thӇ hiӋn mӭF WăQJ QKLӋW ÿӝ trên toàn cҫX YjR QăP 2100 trong nhӳng kӏch bҧn dӵ ÿRiQFӫa IPCC. Hình 3: Giá trӏ trung bình cӫa nhiӅu mô hình kӃt hӧp và nhӳng khoҧQJWăQJQKLӋWÿӝ bӅ mһWÿѭӧc tính toán 42 Bҧng dѭӟLÿk\FXQJFҩp sӕ liӋu dӵ ÿRiQYӅ mӵc dâng cӫDQѭӟc biӇn, phҫQWăQJFӫa nhiӋWÿӝ YjOѭӧQJPѭDFKRPLӅn Nam theo các kӏch bҧn khác nhau cӫa IPCC, so vӟi thӡi ký 1980-1999(7). Kӏch bҧn MӵFWăQJ Qѭӟc biӇn (cm) PhҫQWăQJFӫa nhiӋWÿӝ (°C) PhҫQWăQJFӫa OѭӧnJPѭD (%) Thҩp (B1) 65 1.4 1.0 Trung bình (B2) 75 2.0 1.5 Cao (A2) 100 2.6 1.9 Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH Quҧn lý Nguӗn Tài nguyên Thiên nhiên Vùng Ven biӇn tӍQK6yF7UăQJ 134 TrҫQ+ѭQJĈҥo 7S6yF7UăQJ9LӋt Nam Ĉ7 +84 79 3622164 F: +84 79 3622125 I: www.giz.de www.czm-soctrang.org.vn