Chuyên đề Những bước khởi đầu của thị trường Chứng khoán Việt Nam

thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t hµnh nh»m huy ®éng vèn cho ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Tuú theo môc ®Ých vµ tÝnh chÊt kh¸c nhau mµ tr¸i phiÕu c«ng ty cã thÓ chia lµm nhiÒu lo¹i kh¸c nhau. Tr¸i phiÕu c«ng ty lµ lo¹i tr¸i phiÕu dµi h¹n (th­êng cã thêi h¹n 5 n¨m), tr¶ l·i hµng n¨m hoÆc cø nöa n¨m tr¶ l·i mét lÇn. Tr¸i phiÕu cã mÖnh gi¸ cè ®Þnh. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ: lµ lo¹i tr¸i phiÕu do chÝnh phñ ph¸t hµnh nh»m môc ®Ých huy ®éng vèn cho ng©n s¸ch, th­êng ®Ó phôc vô cho nh÷ng kÕ ho¹ch ®Çu t­ ph¸t triÓn dµi h¹n chø kh«ng nh»m môc ®Ých ®¸p øng thiÕu hôt ng©n s¸ch t¹m thêi. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ cã nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau nh­: c«ng tr¸i, tr¸i phiÕu kho b¹c. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ cã thêi h¹n tõ 2 n¨m ®Õn 10, 20 n¨m. §©y lµ ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu c«ng ty v× c¸c c«ng ty kh«ng thÓ cã kh¶ n¨ng vay vèn trong mét thêi gian dµi nh­ vËy ®­îc. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ lµ tr¸i phiÕu an toµn nhÊt hÇu nh­ kh«ng cã rñi ro. 2. Chñ thÓ tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n: C¸c chñ thÓ tham gia trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n rÊt ®a d¹ng, nh­ lµ: chÝnh phñ, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc tÝn dông phi ng©n hµng vµ tÇng líp nh©n d©n. C¸c chñ thÓ nµy tham gia víi t­ c¸ch lµ ng­êi ph¸t hµnh, mua b¸n chuyÓn nh­îng chøng kho¸n hoÆc m«i giíi kinh doanh chøng kho¸n. Mçi chñ thÓ cã tÇm quan träng riªng trªn thÞ tr­êng t¹o nªn sù thèng nhÊt trong ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng. VÒ c¬ b¶n, cã thÓ chia thµnh 4 nhãm chñ thÓ chÝnh sau ®©y: 2.1/ C¸c tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n: §©y lµ nh÷ng chñ thÓ cã nhu cÇu huy ®éng vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn qui m« kinh doanh cña m×nh. B»ng c¸ch ph¸t hµnh chøng kho¸n hä cã thÓ vay vèn tõ c¸c chñ thÓ kh¸c trong nÒn kinh tÕ. Lo¹i chñ thÓ nµy chØ cã thÓ lµ c¸c ph¸p nh©n nh­ c¸c doanh nghiÖp, ng©n hµng, c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c hoÆc chÝnh phñ. C¸c doanh nghiÖp: ®©y lµ nh÷ng ng­êi cã nhu cÇu vèn dµi h¹n tr­íc tiªn trong nÒn kinh tÕ. C¸c doanh nghiÖp tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n víi t­ c¸ch lµ ng­êi t¹o hµng ho¸ cho thÞ tr­êng chøng kho¸n qua thi tr­êng s¬ cÊp vµ víi t­ c¸ch lµ ng­êi mua b¸n chøng kho¸n t¹i thÞ tr­êng thø cÊp. Doanh nghiÖp ®­îc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Ó vay nî trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp. Riªng ®èi víi c«ng ty cæ phÇn th× ngoµi viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Ó vay nî hä cßn ®­îc ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó gäi vèn ®iÒu lÖ tõ c¸c nhµ ®Çu t­. ChÝnh phñ: ChÝnh phñ tham gia vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n víi t­ c¸ch nh­ mét doanh nghiÖp b×nh th­êng. Nhµ n­íc t¹o ra hµng ho¸ cho thÞ tr­êng chøng kho¸n khi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Ó bï ®¾p cho thiÕu hôt ng©n s¸ch hoÆc tµi trî cho viÖc thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh kinh tÕ x· héi. C¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng còng cã thÓ ph¸t hµnh chøng kho¸n dµi h¹n ®Ó cã vèn thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. Ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c: C¸c ng©n hµng còng nh­ c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c còng cÇn cã thªm vèn dµi h¹n ®Ó më réng ho¹t ®éng b»ng c¸c ph¸t hµnh tr¸i phiÕu trªn thÞ tr­êng. 2.2/ C¸c nhµ ®Çu t­ chøng kho¸n: §ã lµ nh÷ng ng­êi së h÷u chøng kho¸n, ng­êi mua hoÆc dù kiÕn mua chøng kho¸n cho m×nh. Hä lµ nh÷ng ng­êi cã vèn d­ thõa cã nhu cÇu ®Çu t­ cho vay. §ã lµ nh÷ng hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp kinh doanh, chÝnh phñ, ng­êi n­íc ngoµi (cã thÓ lµ ph¸p nh©n hoÆc lµ thÓ nh©n, chÝnh phñ n­íc ngoµi). 2.3/ C¸c tæ chøc trung gian: C¸c tæ chøc trung gian cã vai trß quan träng trong sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n (®èi víi c¶ thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp). MÆc dï nh÷ng chñ thÓ trùc tiÕp trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ nh÷ng ng­êi cho vay vèn vµ ng­êi sö dông vèn nh­ng c¸c tæ chøc trung gian cã vai trß hç trî cho c¶ qu¸ tr×nh, thiÕu hä th× qu¸ tr×nh vay vèn - ®Çu t­ sÏ trë nªn khã kh¨n. C¸c tæ chøc trung gian ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña c¶ hai phÝa b»ng c¸ch ®iÒu hoµ l¹i c¸c kho¶n tiÕt kiÖm vµ c¸c kho¶n cho vay d­íi nh÷ng h×nh thøc thÝch hîp víi c¶ hai phÝa. §iÒu ®ã sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao h¬n vµ lµm gi¶m c¸c chi phÝ giao dÞch cho hai bªn vay vµ cho vay. Nhãm nh÷ng trung gian nµy bao gåm: c¸c tæ chøc nhËn tiÒn göi (c¸c ng©n hµng), c¸c c«ng ty tµi chÝnh, c¸c quü t­¬ng trî vµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n. 2.4/ C¸c tæ chøc ®iÒu tiÕt: §ã lµ nh÷ng ng­êi tæ chøc nªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, qu¶n lý khèi l­îng chøng kho¸n nãi chung vµ ®¶m b¶o cho mäi giao dÞch chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng ®­îc tiÕn hµnh ®óng luËt, h¹n chÕ c¸c rñi ro trªn thÞ tr­êng. C¸c tæ chøc ®iÒu tiÕt gåm: Uû ban chøng kho¸n quèc gia, Së giao dÞch chøng kho¸n, HiÖp héi nh÷ng ng­êi mua b¸n chøng kho¸n v.v... Ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n: ThÞ tr­êng chøng kho¸n ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp ThÞ tr­êng s¬ cÊp: (ph¸t hµnh vµ ph©n phèi c¸c chøng kho¸n) lµ thÞ tr­êng mua b¸n ®Çu tiªn c¸c lo¹i chøng kho¸n võa míi ph¸t hµnh, nªn cßn ®­îc gäi lµ thÞ tr­êng ph¸t hµnh. ThÞ tr­êng nµy cho phÐp c¸c chñ thÓ kinh tÕ nh­: c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc tµi chÝnh hoÆc chÝnh phñ thùc hiÖn huy ®éng vèn ban ®Çu th«ng qua viÖc b¸n chøng kho¸n cho c¸c nhµ ®Çu t­ chø kh«ng mua b¸n chøng kho¸n gi­a c¸c nhµ ®Çu t­. ThÞ tr­êng s¬ cÊp thùc hiÖn chøc n¨ng quan träng nhÊt cña thÞ tr­êng chøng kho¸n, chøc n¨ng nµy mang nguån tiÒn nhµn rçi ®Õn cho ng­êi cÇn tiÒn sö dông, ®­a nguån tiÒn tiÕt kiÖm vµo c«ng cuéc ®Çu t­. ThÞ tr­êng thø cÊp: lµ thÞ tr­êng mua ®i b¸n l¹i c¸c chøng kho¸n ®· ®­îc ph¸t hµnh trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ lµm thay ®æi quyÒn së h÷u chøng kho¸n. ThÞ tr­êng thø cÊp t¹o nªn mét yÕu tè quan träng c¬ b¶n: tÝnh thanh to¸n cña c¸c chøng kho¸n. Tøc lµ thÞ tr­êng thø cÊp ®¶m b¶o kh¶ chuyÓn ®æi chøng kho¸n thµnh tiÒn mÆt, cho phÐp nh÷ng ng­êi gi÷ chøng kho¸n cã thÓ rót ra khái viÖc ®Çu t­ t¹i thêi ®iÓm nµo mµ hä mong muèn hoÆc cã thÓ thùc hiÖn sù di chuyÓn ®Çu t­ tõ khu vùc nµy sang khu vùc kh¸c d­íi sù t¸c ®éng cña quy luËt b×nh qu©n ho¸ lîi nhuËn, do ®ã lµm tÝnh hÊp hÉn cña chøng kho¸n. ChÝnh v× thÕ nã t¹o ra sù l­u th«ng tiÒn vèn trong nÒn kinh tÕ. ï Quan hÖ gi÷a thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ thÞ tr­êng thø cÊp lµ quan hÖ néi t¹i, trong ®ã thÞ tr­êng s¬ cÊp lµ c¬ së, lµ tiÒn ®Ò, cßn thÞ tr­êng thø cÊp lµ ®éng lùc. NÕu kh«ng cã thÞ tr­êng s¬ cÊp sÏ kh«ng cã chøng kho¸n ®Ó l­u th«ng trªn thÞ tr­êng thø cÊp vµ ng­îc l¹i nÕu kh«ng cã thÞ tr­êng thø cÊp th× thÞ tr­êng s¬ cÊp sÏ khã ho¹t ®éng tr«i ch¶y, c¸c lo¹i chøng kho¸n sÏ rÊt khã kh¨n trong viÖc ph¸t hµnh v× kh«ng ai d¸m mua chøng kho¸n khi vèn cña hä bÞ bÊt ®éng, chøng kho¸n kh«ng dÔ dµng chuyÓn ho¸ ®­îc thµnh tiÒn khi ng­êi ®Çu t­ cã nhu cÇu. Trªn thùc tÕ thÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng cã sù ph©n biÖt ®©u lµ thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ ®©u lµ thÞ tr­êng thø cÊp. Trong mét thÞ tr­êng chøng kho¸n võa cã giao dÞch cña thÞ tr­êng s¬ cÊp võa cã giao dÞch cña thÞ tr­êng thø cÊp. Vai trß cña thÞ tr­êng chøng kho¸n: ThÞ tr­êng chøng kho¸n, qua lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh, ngµy cµng kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña nã trong qu¸ tr×nh vËn hµnh nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia vµ trong c¶ hÖ thèng kinh tÕ toµn cÇu. Cã thÓ kh¸i qu¸t ho¸ vai trß cña thÞ tr­êng chøng kho¸n trªn c¸c khÝa c¹nh cô thÓ: Tr­íc tiªn thÞ tr­êng chøng kho¸n gi÷ vai trß lµ c«ng cô tµi trî cho nÒn kinh tÕ. ThÞ tr­êng chøng kho¸n cã vai trß thu hót vèn nhµn rçi trong nh©n d©n ®Ó t¹o nªn mét nguån vèn khæng lå nh»m ®Çu t­ cho c¸c dù ¸n dµi h¹n vµ tµi trî cho c¸c nhu cÇu vÒ vèn. Kh«ng chØ lµ c«ng cô huy ®éng vèn trong n­íc thÞ tr­êng chøng kho¸n cßn thÓ hiÖn vai trß ®¾c lùc trong viÖc huy ®éng vèn n­íc ngoµi. Mét vai trß kh«ng kÐm phÇn quan träng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ®ã lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®¶m b¶o tÝnh thanh kho¶n cho c¸c kho¶n tiÕt kiÖm phôc vô ®Çu t­ dµi h¹n (c¸c c«ng cô trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n). Víi vai trß nµy thÞ tr­êng chøng kho¸n ®¶m b¶o cho viÖc nhanh chãng chuyÓn ®æi thµnh tiÒn mÆt cña c¸c chøng kho¸n cã gi¸. Nhê vËy mµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· thu hót ®­îc c¸c ®Çu t­ ®Õn víi m×nh. TÝnh thanh qu¶n cµng cao khi thÞ tr­êng chøng kho¸n ho¹t ®éng cµng hiÖu qu¶. Khi c¸c doanh nghiÖp tham gia vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n, ®ßi hái chóng phÈi th«ng b¸o trung thùc t×nh tr¹ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. Nhê nh÷ng th«ng tin trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ng­êi ta cã thÓ ®¸nh gi¸ ®­îc nawng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, kh¶ n¨ng sinh lîi cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Nh­ vËy thÞ tr­êng chøng kho¸n cßn cã vai trß lµ c«ng cô ®o l­êng c¸c tÝch s¶n cña doanh nghiÖp. Mäi sù biÕn ®éng gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng sÏ ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña gi¸ trÞ doanh nghiÖp. ChÝnh v× viÖc ph¶i c«ng khai th«ng b¸o mét c¸ch trung thùc c¸c th«ng tin vÒ ho¹t ®éng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp m×nh, nªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· võa t¹o ®iÒu kiÖn võa b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i lµm ¨n nghiªm tóc vµ cã hiÖu qu¶. Mäi th«ng tin vÒ doanh nghiÖp ®Òu ®­îc c«ng chóng kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸, ®ã còng lµ c¬ së cho nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Çu t­ cña hä. ThÞ tr­êng chøng kho¸n cã vai trß lµm hoµn thiÖn cÊu tróc cña hÖ thèng tµi chÝnh. ThÞ tr­êng chøng kho¸n t¹o c¬ héi khuyÕn khÝch mäi ng­êi d©n tiÕt kiÖm vµ quan träng h¬n lµ biÕt c¸ch sö dông tiÒn tiÕt kiÖm ®ã mét c¸ch cã hiÖu qu¶ tÝch cùc th«ng qua viÖc ®Çu t­ vµo c¸c lo¹i chøng kho¸n. Tr­íc khi cã thÞ tr­êng chøng kho¸n , c¸c quü tiÒn tÖ tËp trung nh­ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, ®Çu t­, quü b¶o hiÓm... ®Òu cã môc ®Ých khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm song vai trß cña chóng chØ lµ ph¸t huy hÕt t¸c dông khi cã sù ra ®êi cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Mét vai trß to lín kh¸c cña thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ viÖc hç trî cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ®èi víi c«ng ty cæ phÇn. Cã thÓ nãi thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t hµnh vµ l­u hµnh cæ phiÕu mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Vai trß nµy sÏ ®­îc xem xÐt mét c¸ch cô thÓ trong phÇn tiÕp theo. Trªn ®©y lµ tæng quan nh÷ng vai trß cña thÞ tr­êng chøng kho¸n, øng vµo mçi hoµn c¶nh cô thÓ cña tõng quèc gia sù thÓ hiÖn vai trß cña thÞ tr­êng chøng kho¸n sÏ lµ kh«ng gièng nhau nh­ng xÐt tíi cïng chóng ®Òu nh»m môc ®Ých gãp phÇn t¹o sù t¨ng tr­ëng cña mçi quèc gia. II. sù ra ®êi cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam X©y dùng vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét ®ßi hái tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt nam hiÖn nay. Thø nhÊt, sau ®¹i héi §¶ng lÇn thø 6, ®Êt n­íc ta chuyÓn m×nh tõ mét nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp chuyÓn ®æi sang m« h×nh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®ßi hái cã thÞ tr­êng tiÒn tÖ, thÞ tr­êng vèn ®Ó phôc vô cho sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng hµng ho¸ vµ dÞch vô. Vµ nhÊt lµ c«ng cuéc C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt nam hiÖn nay ®ßi hái ph¶i cã mét l­îng vèn rÊt lín, ®Æc biÖt lµ vèn trung vµ dµi h¹n, trong khi ®ã thÞ tr­êng vèn ë n­íc ta l¹i ch­a ph¸t triÓn, cßn tån t¹i nhiÒu khiÕm khuyÕt, mÆc dï nguån vèn huy ®éng tõ c¸c ng©n hµng lµ mét khèi l­îng lín kh«ng nhá song vÉn ch­a ®ñ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu hiÖn t¹i còng nh­ trong t­¬ng lai. §Ó kh¾c phôc ®­îc phÇn nµo t×nh tr¹ng thiÕu vèn cña nÒn kinh tÕ, hÖ thèng c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i n­íc ta ®· tÝch cùc huy ®éng nguån vèn nhµn rçi trong d©n chóng nh­ng nguån vèn mµ c¸c ng©n hµng huy ®éng ®­îc chñ yÕu chØ lµ vèn ng¾n h¹n, cßn vèn trung vµ dµi h¹n th× vÉn h¹n chÕ, do ®ã kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c dù ¸n ®Çu t­ lín vµ dµi h¹n. V× vËy ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c ng©n hµng thõa vèn ng¾n h¹n nh­ng l¹i thiÕu vèn trung vµ dµi h¹n cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. Sù ra ®êi cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ë n­íc ta sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thu hót vèn trung vµ dµi h¹n ®ang cßn thiÕu v× ®Æc thï cña thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ huy ®éng vèn th«ng qua ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu hay chÝnh lµ huy ®éng vèn dµi h¹n. Vµ h¬n n÷a nhê yÕu tè vÒ mÆt th«ng tin ®­îc c«ng khai trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n nªn thÞ tr­êng chøng kho¸n cã thÓ lµm t¨ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng tµi chÝnh. MÆt kh¸c, qua ®iÒu tra cho thÊy tiÒn nhµn rçi trong c¸c tÇng líp d©n c­ hiÖn nay lµ kh¸ cao, theo ­íc ®o¸n nguån vèn b»ng tiÒn mÆt trong d©n chóng chiÕm kho¶ng 50 - 60% tæng khèi l­îng tiÒn tÖ trong l­u th«ng, sè ngo¹i tÖ trong d©n c­ kho¶ng 2 tû USD, gi¸ trÞ vµng b¹c, ®¸ quý tõ 7 - 10 tû USD. Tån t¹i t×nh tr¹ng nµy lµ v× hiÖn nay nÒn kinh tÕ ®ang trong giai ®o¹n suy tho¸i, ng­êi d©n cã t©m lý kh«ng muèn dïng tiÒn cña m×nh ®Ó ®Çu t­ v× hä sî rñi ro. C«ng chóng chØ s½n sµng ®­a sè vèn nµy vµo ®Çu t­ khi nÒn kinh tÕ vµ thÞ tr­êng ®¶m b¶o ®­îc lîi nhuËn vµ tÝnh thanh kho¶n cho vèn ®Çu t­ cña hä. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi ®em l¹i nhiÒu c¬ héi ®Çu t­ sinh lêi cao sÏ gãp phÇn thu hót nguån vèn nµy phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Thùc tÕ ®· chøng minh, sau gÇn 1 n¨m ho¹t ®éng, thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖy Nam ®· gãp phÇn thùc hiÖn tèt viÖc huy ®éng vèn ®Çu t­. Theo thèng kª, thêi gian qua ng­êi d©n c¶ n­íc ®· mua h¬n 60 tû ®ång gi¸ trÞ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. Mét phÇn lín trong sè ®ã lµ tiÒn ®Ó dµnh, tiÒn tiÕt kiÖm ng¾n h¹n.... Bªn c¹nh ®ã, thÞ tr­êng chøng kho¸n còng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thu hót nguån vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam. Tõ tr­íc ®Õn nay chóng ta míi chØ thu hót nguån vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi chñ yÕu th«ng qua h×nh thøc ®Çu t­ trùc tiÕp nh­ng sù ra ®êi cña thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam sÏ cho phÐp ®Èy m¹nh kh¶ n¨ng thu hót vèn n­íc ngoµi d­íi h×nh thøc ®Çu t­ gi¸n tiÕp vµo c¸c doanh nghiÖp hoÆc cho chÝnh phñ vay. Thø hai, c¸c doanh nghiÖp khi tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n còng thu hót ®­îc nguån vèn ®Ó më réng c¸c hoath ®éng kinh doanh cña m×nh. Víi sù tham gia niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, c¸c c«ng ty cæ phÇn sÏ nhÇn ®­îc nguån lîi Ých lín. Kh¶ n¨ng vay vèn vµ huy ®éng vèn dÏ dµng: Khi c«ng ty cã nhu cÊu vèn ®Ó ph¸t triÓn, më réng s¶n xuÊt... c«ng ty cã thÓ dÔ dµng huy ®éng vèn th«ng qua viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Ngoµi ra c¸c ng©n hµng còng sÏ s½n sµng cho c¸c c«ng ty niªm yÕt vay víi l·i suÊt ­u ®·i víi nh­ngx ®iÒu kiÖn rµng buéc còng Ýt h¬n so víi c¸c c«ng ty kh«ng niªm yÕt. Gi¸ trÞ c«ng ty t¨ng lªn: Ng­êi ta th­êng cã h×nh ¶nh tèt ®Ñp vÒ c«ng ty còng nh­ c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô ®èi víi c«ng ty ®­îc niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, do ®ã mµ viÖc ký kÕt hîp ®ång, viÖc giao dÞch ®èi víi c«ng ty còng dÔ dµng h¬n. Bªn c¹nh ®ã c¸c gi¸ trÞ v« h×nh kh¸c cña c«ng ty còng t¨ng lªn nh­ lîi thÕ c¹nh tranh, uy tin. ¦u ®·i vÒ thuÕ: Lµ doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ theo nghÞ ®Þnh 44/1998/ N§- CP, c«ng ty cæ phµn ®· ®­îc gi¶m 50% thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp trong vßng 2 n¨m. §èi víi c«ng ty niªm yÕt th× doanh nghiÖp cßn ®­îc giÈm tiÕp 50% thuÕ thu nhËp trong vßng 2 n¨m. NÕu doanh nghiÖp võa thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ vµ võa ®¨ng ký niªm yÕt th× sÏ ®­îc miÔn thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp trong 2 n¨m. T¹o tÝnh thanh kho¶n cho c¸c cæ ®«ng: Víi viÖc c¸c c«ng ty tham gia niªm yÕt trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n sÏ lµm t¨ng tÝnh ®¹i chóng cña c«ng ty bëi th«ng qua thÞ tr­êng thø cÊp c¸c cæ ®«ng sÏ dÔ dµng b¸n l¹i chøng kho¸n cña m×nh, nh­ vËy tÝnh thanh kho¶n cao sÏ lµm hµi lßng c¸c nhµ ®Çu t­. Thø ba, thÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi sÏ t¹o ra mét ph­¬ng tiÖn míi ®Ó chÝnh phñ vay vèn cã hiÖu qu¶ h¬n th«ng qua h×nh thøc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ lµ lo¹i chøng kho¸n an toµn nhÊt do ®ã còng ph¶i thÊp nhÊt so víi c¸c lo¹i chøng kho¸n kh¸c. §Ó x¸c ®Þnh ®­îc møc l·i suÊt thÊp nhÊt mµ c«ng chóng chÊp nhËn ®­îc ph¶i thùc hiÖn mua b¸n th«ng qua h×nh thøc ®Êu gi¸. Nh­ vËy c«ng chóng còng nh­ c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh chØ cã thÓ ®Çu t­ - mua b¸n chøng kho¸n theo nhu cÇu, ë møc gi¸ c¶ hîp lý, c¸c doanh nghiÖp chØ cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ chÝnh phñ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu dµi h¹n b»ng biÖn ph¸p ®Êu gi¸ khi ®· cã thÞ tr­êng giao dÞch chøng kho¸n tËp trung. Víi nh÷ng lý do ®­a ra trªn ®©y, cã thÓ kh¼ng ®Þnh l¹i r»ng, thÞ tr­êng giao dÞch chøng kho¸n tËp trung ë ViÖt Nam lóc nµy lµ mét nhu cÇu cÊp b¸ch, mang tÝnh tÊt yÕu. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi sÏ tiÕp thªm søc m¹nh cho kinh tÕ ViÖt nam ph¸t triÓn th«ng qua viÖc cung cÊp vèn trung vµ dµi h¹n cho viÖc ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. ThÊy ®­îc sù cÇn thiÕt cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ë n­íc ta nªn võa qua thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· ®­îc chÝnh thøc khai tr­¬ng t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh vµo ngµy 20/7/2000 víi h×nh thøc Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®Æt d­íi sù qu¶n lý cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc. §Æc tr­ng vµ M« h×nh thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam 1. §Æc tr­ng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt nam: NÕu hiÓu thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ n¬i diÔn ra ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n th× thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt nam ®· xuÊt hiÖn tõ khi h×nh thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn còng nh­ tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Nh­ng thÞ tr­êng nµy chØ mang tÝnh chÊt tù ph¸t, kh«ng chÞu sù qu¶n lý cña mét tæ chøc hoÆc mét c¬ quan cã thÈm quyÒn nµo hÕt. Nh»m hç trî cho sù ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i ViÖt nam, võa qua Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®· ®­îc thµnh lËp, ®Æt d­íi sù qu¶n lý gi¸m s¸t cña Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc. Trong lÜnh vùc chøng kho¸n so víi thÕ giíi n­íc ta lµ n­íc ®i sau nªn chóng ta cã thÓ häc hái ®­îc rÊt nhiÒu kinh nghiÖm vÒ ho¹t ®éng tæ chøc, qu¶n lý, kinh doanh chøng kho¸n tõ c¸c n­íc ®i tr­íc. Trªn c¬ së kÕt hîp gi÷a kinh nghiÖm häc hái ®­îc víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi cña n­íc m×nh, nhµ n­íc ta ®· x©y dùng nªn mét m« h×nh thÞ tr­êng chøng kho¸n cã nh÷ng ®Æc tr­ng riªng cña ViÖt nam. M« h×nh thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt nam: ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt nam lµ thÞ tr­êng ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®­îc ®iÒu chØnh bëi chÝnh s¸ch kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o. Nhµ n­íc võa lµ ng­êi l·nh ®¹o, qu¶n lý, gi¸m s¸t ho¹t ®éng kinh tÕ, võa lµ ng­êi tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ. ChÝnh v× vËy, thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt c¨n b¶n so víi thÞ tr­êng chøng kho¸n c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Thø nhÊt, xÐt vÒ b¶n chÊt kinh tÕ cña thÞ tr­êng chøng kho¸n, ®Õn nay trªn thÕ giíi cã 3 nhãm thÞ tr­êng chøng kho¸n kh¸c nhau: nhãm thø nhÊt, thÞ tr­êng chøng kho¸n thuéc së h÷u tËp thÓ cña nh÷ng ng­êi m«i giíi chøng kho¸n. Së giao dÞch chøng kho¸n do c¸c nhµ m«i giíi lËp ra vµ tù qu¶n lý. Hä ®éc quyÒn giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n trong ®ã (lo¹i nµy bao gåm thÞ tr­êng chøng kho¸n cña Ph¸p, BØ, T©y Ban Nha, Italia v.v... vµ mét sè n­íc Nam Mü). Nhãm thø hai, thÞ tr­êng chøng kho¸n thuéc së h÷u cña c¸c ng©n hµng. C¸c ng©n hµng cïng víi c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®éc lËp, lËp ra, thùc hiÖn ®éc quyÒn giao dÞch (thÞ tr­êng chøng kho¸n §øc, ¸o, Thuþ Sü, Hµ Lan). Nhãm thø 3, thÞ tr­êng chøng kho¸n thuéc së h÷u cña t­ nh©n, tæ chøc theo luËt c«ng ty cæ phÇn. Ng­êi së h÷u kh«ng ®éc quyÒn giao dÞch, quyÒn giao dÞch thuéc vÒ c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn, ng­êi së h÷u cã thÓ lµ thµnh viªn hoÆc kh«ng lµ thµnh viªn cña thÞ tr­êng (thÞ tr­êng chøng kho¸n Lu©n §«n, NhËt .... vµ c¸c n­íc B¾c Mü). ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam kh«ng ¸p dông bÊt kú lo¹i h×nh nµo nãi trªn. NghÞ ®Þnh 48/CP cña chÝnh phñ ®· x¸c ®Þnh thÞ tr­êng giao dÞch chøng kho¸n tËp trung cña ViÖt Nam ®­îc tæ chøc tõng b­íc tõ trung t©m giao dÞch lªn së giao dÞch. Së giao dÞch hay trung t©m giao dÞch ®Òu lµ nh÷ng tæ chøc tµi chÝnh ®Æc biÖt thuéc së h÷u nhµ n­íc do nhµ n­íc thµnh lËp, chÞu sù qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cña Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc. ë ViÖt Nam, Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc ®­îc thµnh lËp tr­íc, hÖ thèng ph¸p luËt ®­îc hoµn thiÖn råi míi h×nh thµnh nªn thÞ tr­êng chøng kho¸n trong khi ®ã ë c¸c n­íc th× ®iÒu nµy diÔn ra ng­îc l¹i. Thø hai, thÞ tr­êng chøng kho¸n tËp trung cña ViÖt Nam võa lµ thÞ tr­êng ph¸t hµnh (thÞ tr­êng s¬ cÊp) võa lµ thÞ tr­êng mua ®i b¸n l¹i (thÞ tr­êng thø cÊp), nghÜa lµ giao dÞch ph¸t hµnh chøng kho¸n còng ®­îc diÔn ra t¹i trung t©m giao dÞch. C¸c së giao dÞch chøng kho¸n trªn thÕ giíi hÇu nh­ kh«ng cã giao dÞch ph¸t hµnh, c¸c giao dÞch chñ yÕu lµ mua ®i b¸n l¹i. Ho¹t ®éng ph¸t hµnh ®­îc thùc hiÖn b»ng h×nh thøc b¶o l·nh ch¾c ch¾n (c«ng ty chøng kho¸n mua toµn bé chøng kho¸n ph¸t hµnh theo gi¸ tho¶ thuËn, sau ®ã ®­a ra b¸n l¹i trªn thÞ tr­êng). Giao dÞch mua b¸n gi÷a c«ng ty ph¸t hµnh vµ c«ng ty b¶o l·nh lµ giao dÞch s¬ cÊp, diÔn ra ngoµi së giao dÞch. ChØ khi c«ng ty b¶o l·nh ®­a chøng kho¸n ra b¸n l¹i cho ng­êi ®Çu t­ míi lµ giao dÞch thø cÊp diÔn ra t¹i së giao dÞch chøng kho¸n. C¸c c«ng ty chøng kho¸n ViÖt Nam míi ra ®êi ch­a ®ñ n¨ng lùc ®Ó thùc hiÖn b¶o l·nh ch¾c ch¾n. Ho¹t ®éng ph¸t hµnh vÉn ph¶i thùc hiÖn b»ng h×nh thøc ®¹i lý b¸n, do ®ã giao dÞch ph¸t hµnh ®iÔn ra t¹i trung t©m giao dÞch sÏ ®­îc thuËn lîi h¬n. Thø ba, trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ViÖt Nam tr­íc m¾t tiÕn hµnh giao dÞch chøng kho¸n niªm yÕt, tiÕn tíi trong t­¬ng lai cã thÓ chøng kho¸n kh«ng niªm yÕt còng ®­îc ®­a vµo giao dÞch. §iÒu ®ã nghÜa lµ trung t©m giao dÞch chøng kho¸n sÏ thay thÕ cho c¶ thÞ tr­êng OTC (thÞ tr­êng giao dÞch trùc tiÕp gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n, c¸c doanh nghiÖp, c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c víi nhau vÒ c¸c lo¹i chøng kho¸n kh«ng niªm yÕt). T¹i hÇu hÕt c¸c së giao dÞch chøng kho¸n trªn thÕ giíi, chøng kho¸n ®­îc giao dÞch chñ yÕu lµ cña ng­êi kinh doanh chøng kho¸n víi môc ®Ých kiÕm lêi tõ chªnh lÖch gi¸ chøng kho¸n. Do ®ã, hä ®Æt ra nh÷ng ®iÒu kiÖn niªm yÕt rÊt kh¾t khe nh»m lo¹i bá c¸c lo¹i chøng kho¸n kh«ng cã kh¶ n¨ng giao dÞch s«i ®éng, kh«ng cã kh¶ n¨ng t¹o ra chªnh lÖch gi¸. Nh÷ng lo¹i chøng kho¸n kh«ng ®­îc niªm yÕt sÏ ®­îc giao dÞch t¹i thÞ tr­êng phi tËp trung. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt nam trong thêi gian ®Çu, giao dÞch chøng kho¸n chñ yÕu lµ cña ng­êi ®Çu t­. Hä thùc hiÖn mua b¸n ®Ó thu håi vèn ®Çu t­ hoÆc ®Ó thùc hiÖn ®Çu t­. Do vËy trong lóc ch­a cã thÞ tr­êng OTC, bªn c¹nh lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt, trung t©m giao dÞch chøng kho¸n sÏ giao dÞch c¶ lo¹i chøng kho¸n kh«ng niªm yÕt nh»m t¹o ra kh¶ n¨ng thanh kho¶n cho tÊt c¶ c¸c lo¹i chøng kho¸n. ch­¬ng II Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam šš&›› Kh¸i qu¸t vÒ sù vËn hµnh cña thÞ tr­êng chøng kho¸n viÖt nam Cã thÓ kh¼ng ®Þnh viÖc ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam d­íi m« h×nh trung t©m giao dÞch chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· ®¸nh dÊu mét b­íc tiÕn tÝch cùc cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc theo h­íng x©y dùng nh÷ thÓ chÕ cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n cßn ®©ng ë b­íc thö nghiÖm, song nã còng cho phÐp rót ra mét sè ®¸nh gi¸ tæng quan vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam. T×nh h×nh chung cña thÞ tr­êng: Cho ®Õn ngµy13/12/2000. Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®· tæ chøc thµnh c«ng 59 phiªn giao dÞch. ChØ sè VN-index cã xu thÕ t¨ng liªn tôc trong thêi gian dµi, t¹i phiªn giao dÞch ngµy 13/12/2000 chØ sè VN-index ®· ®¹t tíi 184.48 ®iÓm, trung b×nh mçi phiªn giao dÞch t¨ng 1.07%. Gi¸ c¶ cæ phiÕu nh×n chung t¨ng ®¸ng kÓ. Cæ phiÕu cña REE vµ SAM h¬i xuèng gi¸ trong vµi ngµy sau ®ã l¹i cã xu h­íng t¨ng trë l¹i. Cæ phiÕu TMS vµ HAP vÉn liªn tôc t¨ng cho ®Õn nay. T×nh h×nh giao dÞch cæ phiÕu tÝnh ®Õn ngµy 13/12/2000 ®­îc thÓ hiÖn b»ng b¶ng sau: Cæ phiÕu Gi¸ trÞ giao dÞch (®ång) Khèi l­îng giao dÞch (cæ phiÕu) Tû lÖ t¨ng gi¸ (So víi gi¸ tham chiÕu lÇn ®Çu) HAPACO 10.091.390.000 331.200 39.400/16.000 = 246% SAM 48.064.400.000 2.002.400 29.200/17.000 = 172% REE 20.046.270.000 949.000 29.700/16.000 = 186% TMS 230.800.000 9100 29.400/14.000 = 214% Céng 78.423.860.000 3.290.700 Thùc tÕ quy m« thÞ tr­êng hiÖn nay lµ qu¸ nhá bÐ, tæng sè l­îng cæ phiÕu niªm yÕt 30.208.000 cæ phiÕu, trong ®ã sè ®ñ ®iÒu kiÖn giao dÞch lµ 21.466.399 cæ phiÕu, chiÕm 71% (Tuy nhiªn chØ cã kho¶ng 35% trong sè nµy ®­îc l­u ký). Trong khi ®ã, cã mét sè nhµ ®Çu t­ lín n¾m gi÷ sè l­îng kh¸ lín cæ phiÕu cã kh¶ n¨ng giao dÞch, vµ ®iÒu nµy cã thÓ t¹o nªn t×nh tr¹ng phô thuéc cña thÞ tr­êng vµo c¸c ®èi t­îng nµy. Ngay tõ khi ®i vµo ho¹t ®éng, víi ®Æc ®iÓm cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam lµ quy m« qu¸ nhá, dÔ dµng bÞ t¸c ®éng cña c¸c nhµ ®Çu t­ lín, sù hiÓu biÕt vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n cña ®¹i ®a sè c«ng chóng cßn s¬ khai vµ t©m lý ban ®Çu lµ tham gia ®Ó biÕt, "mua b»ng mäi gi¸", do vËy ®Ó æn ®Þnh thÞ tr­êng ngay tõ khi khai tr­¬ng, L·nh ®¹o Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc vµ trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®· can thiÖp b»ng c¸c biÖn ph¸p nghiÖp vô cÇn thiÕt nh­: chØ ¸p dông khíp lÖnh mét lÇn trong ngµy giao dÞch ; gi¶m biªn ®é giao ®éng gi¸ cßn (+-2%) ;kh«ng cho thùc hiªn giao dÞch l« lín... Cho ®Õn nay, c¸c biÖn ph¸p nµy tá ra cã t¸c dông trong viÖc b×nh æn thÞ tr­êng. Trong thêi gian tíi, khi cã ®ñ ®iÒu kiÖn. Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc sÏ níi láng c¸c biÖn ph¸p nãi trªn. T×nh h×nh ho¹t ®éng l­u ký: Qu¸ tr×nh thùc hiÖn l­u ký chøng kh¸on ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng giao dÞch t¹i Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n. C«ng chóng ®Çu t­ ®· b¾t ®Çu quen víi kh¸i niÖm l­u ký ghi sæ th«ng qua Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n vµ mét sè kh¸i niÖm míi trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn quyÒn cña cæ ®«ng th«ng qua Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n. Ng©n hµng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn ViÖt Nam ®É thùc hiÖn tèt vai trrß ng©n hµngchØ ®Þnh thanh to¸n cho Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n, gãp phÇn ®Èm b¶o thêi gian thùc hiÖn viÖc thanh to¸n bï trõ cho c¸c giao dÞch. Nhê hÖ thèng l­u ký hiÖn nay cho phÐp b¶o ®¶m quy tr×nh thanh to¸n tõ T+4, vµ trong thêi gian tíi cã thÓ rót ng¾n quy tr×nh thanh to¸n tõ T+4 xuèng thµnh T+3 ®Ët møc tiªu chuÈn quèc tÕ cña nhãm G30. HÖ thèng giao dÞch: HÖ thèng giao dÞch cña Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®­îc x©y dùng trªn c¬ së 3 module: ï HÖ thèng giao dÞch (do Th¸i Lan cung cÊp). ï HÖ thèng l­u ký vµ thanh to¸n bï trõ. ï HÖ thèng c«ng bè th«ng tin vµ gi¸m s¸t thÞ tr­êng. HÖ thèng nµy chØ ®¸p øng ®­îc quy m« thÞ tr­êng ë møc 20 - 25 lo¹i chøng kho¸n vµ 10 - 12 c«ng ty chøng kho¸n, víi thêi gian ho¹t ®éng tõ 2 - 3 n¨m. Trong 5 th¸ng qua , hÖ thèng nµy lu«n ho¹t ®éng tèt, gãp phÇn gióp thÞ tr­êng ho¹t ®éng æn ®Þnh. Tuy nhiªn, hÖ thèng nµy ®· thÓ hiÖn mét sè nh­îc ®iÓm chÝnh: phô thuéc nhiÒu vµo hÑ thèng giao dÞch do phÝa Th¸i Lan ch­a chuyÓn giao ®Çy ®ñ, míi chØ ë møc vËn hµnh; cã khã kh¨n cho viÖc b¶o tr× khi cã sù cè; vµ viÖc c«ng bè t«ng tin cßn h¹n chÕ do ch­a x©y dùng ®­îc m¹ng diÖn réng (WAN). T×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n: Nh©n sù c«ng ty vµ viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh ph¸p lý hiÖn hµnh. Ngay tõ giai ®o¹n ®Çu, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Òu tËp trung phat triÓn vµ båi d­ìng ®éi ngò nh©n sù, hoµn trØnh c¸c quy tr×nh nghiÖp vô. TÊt c¶ c¸c c¸n bé kinh doanh chñ chèt ®É ®Òu tr¶i qua c¸c kho¸ ®µo t¹o cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc vµ cã giÊy phÐp hµnh nghÒ. Trung b×nh mçi c«ng ty cã kho¶ng 14 - 16 ng­êi ®· cã giÊy phÐp hµnh nghÒ. HiÖn nay, c¸c c«ng ty ®Òu tuyÓn thªm nh©n sù ®Ó chuÈt bÞ cho b­íc phat triÓn tiÕp theo. C¸n bé c¸cc«ng ty , ngoµi viÖc ®­îc ®µo t¹o theo c¸c kho¸ huÊn luyÖn cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc, mét sè lín còng ®­îc göi ra n­íc ngoµi ®µo t¹o chuyªn s©u hoÆc ®­îc chuyªn gia n­íc ngoµi sang t­ vÊn ®µo t¹o t¹i chç. L·nh ®¹o c¸c c«ng ty chøng kho¸n lµ nh÷ng ng­êi cã th©m niªn trong ngµnh tµi chÝnh, ng©n hµng nªn dï ®ang ë giai ®o¹n ®Çu ho¹t ®éng c¸c c«ng ty ®Òu tr«i ch¶y. C¸c c«ng ty ®Òu tiÕn hµnh c¸c nghiÖp vô phôc vô kh¸ch hµng chu ®¸o, ch­a thÊy cã kh¸ch hµng khiÕu n¹i, tuy còng cã ng­êi phµn nµn kh«ng mua ®­îc chøng kho¸n. Nh©n viªn m«i giíi t¹i sµn cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Òu ®· ®­îc lùa chän kü vµ Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®µo t¹o. 5 th¸ng qua, hÇu hÕt c¸c c«ng ty ®Òu lµm ¨n cã l·i hoÆc lç rÊt Ýt (l·i ë ®©y chñ yÕu tõ l·i tiÒn göi tiÕt kiÖm céng víi phÝ m«i giíi) C«ng ty lµm ¨n cã l·i nhÊt còng chØ lµm ra 0.03 VND l·i/ 1 ®ång vèn chñ së h÷u. NÕn so víi l·i suÊt tiÒn göi kh«ng thêi h¹n cña ng©n hµng, tû suÊt lîi nhuËn nµy thÊp h¬n nhiÒu. Tuy nhiªn c¸c c«ng ty ®Òu x¸c ®Þnh môc tiªu chÝnh ch­a ph¶i lµ lîi nhuËn trong giai ®o¹n nµy. V× thÕ hä ®· cè g¾ng c¾t gi¶m chi phÝ kh«ng cÇn thiÕt, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. Sau nµy, khi c¸c ­u ®·i tµi chÝnh cña Nhµ n­íc ®· hÕt b¾t buéc c¸c c«ng ty ph¶i c¹nh tranh m¹nh ®Ó tån t¹i. C«ng t¸c gi¸m s¸t thÞ tr­êng: Tõ khi ®i vµo ho¹t ®äng, Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®· tæ chøc theo dâi gi¸m s¸t chÆt chÏ c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn thÞ tr­êng vµ ®· kÞp thêi ph¸t hiÖn, sö lý mét sè tr­êng hîp vi ph¹m. §èi víi mét sè tæ chøc niªm yÕt, do ch­a n¾m ®­îc ®Çy ®ñ quy ®Þnh cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc vµ Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n nªn kh«ng thùc hiÖn ®óng theo Quy chÕ 04 vÒ thµnh viªn, niªm yÕt, c«ng bè th«ng tin vµ giao dÞch chøng kho¸n. Mét sè tæ chøc niªm yÕt ®· c«ng bè th«ng tin kh«ng ®óng theo quy ®Þng, vÝ dô: viÖc c«ng bè th«ng tin cña HAPACO vµ TRANSIMEX Sµi Gßn. Ngoµi ra, trong nh÷ng phiªn giao dÞch ®Çu, c«ng ty REE mua l¹i cæ phiÕu cña chÝnh m×nh khi ch­a ®­îc phÐp cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc. Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®· kÞp thêi cã v¨n b¶n nh¾c nhë vµ h­íng dÉn thùc hiÖn. Trong thêi gian ®Çu, c¸c ®¹i diÖn giao dÞch t¹i sµn khi nhËp lÖnh vµo hÖ thèng giao dÞch th­êng cã hiÖn t­îng nhÇm lÉn tõ mua sang b¸n hoÆc sai ký tù, cè ý nhËp thiÕu ký tù... Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®· yªu cÇu c¸c ®¹i diÖn t¹i sµn chÊn chØnh. Cho ®Õn nay, c¸c vi ph¹m lo¹i nµy kh«ng cßn xuÊt hiÖn. HiÖn nay, Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®ang tiÕn hµnh rµ so¸t viÖc mét sè kh¸ch hµng vi ph¹m quy ®Þnh më tµi kho¶n l­u ký t¹i mét thµnh viªn l­u ký vµ ®· th«ng b¸o ®Õn c¸c thµnh viªn ®Ó yªu cÇu c¸c kh¸ch hµng trªn nghiªm tóc thùc hiÖn ®óng quy ®Þnh do ban hµnh. Tuy nhiªn, hiÖn t­îng trªn vÉn cßn rÊt phæ biÕn. Sè l­îng kh¸ch hµng më tõ 2 tµi kho¶n trë lªn lµ 40 ng­êi, trong khi trong NghÞ ®Þnh sè 22/2000/N§-CP vÒ xö ph¹t vi ph¹m hµng chÝnh trong lÜnh vùc chøng kho¸n ch­a ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy. H­íng xö lý cña Trung t©m lµ sÏ cã v¨n b¶n ®Ò nghÞ c¸c c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn ®ãng tÊt c¶ tµi kho¶n cña c¸c nhµ ®Çu t­ vi ph¹m nãi trªn. HiÖn t­îng ®Æt lÖnh råi huû x¶y ra phæ biÕn trong tõng phiªn giao dÞch. ViÖc huû lÖnh trong mét sè tr­êng hîp cã t¸c ®éng ®Õn gi¸ c¶ cæ phiÕu. Mét sè nhµ ®Çu t­ ®Æt lÖnh mua vµ lÖnh b¸n trong cïng mét phiªn giao dÞch, hµnh vi giao dÞch nµy ¶nh h­ëng xÊu ®Õn thÞ tr­êng. Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc vµ Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®· ban hµnh v¨n b¶n nghiªm cÊm c¸c hiªn t­îng trªn. Mét sè nhËn xÐt vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt nam Nh÷ng thuËn lîi trong ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam: N¨m 1986 ®¸nh dÊu sù thay ®æi c¨n b¶n trong ®­êng lèi qu¶n lý cña Nhµ n­íc ta víi viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. Tõ ®ã ®Õn nay ®Êt n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu rÊt ®¸ng khÝch lÖ: kinh tÕ æn ®Þnh ®i ®«i víi t¨ng tr­ëng, l¹m ph¸t gi¶m h¼n vµ ®­îc kiÓm so¸t ë møc xÊp xØ 10%, ®Çu t­ trùc tiÕp tõ n­íc ngoµi rãt vµo ViÖt Nam t­¬ng ®èi lín. §©y lµ nh÷ng dÊu hiÖu kh¶ quan cho viÖc ra ®êi thÞ tr­êng chøng kho¸n. Mét ®iÒu hÕt søc quan träng lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhµ n­íc ta ®· kh¼ng ®Þnh sù ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vµ chÊp nhËn mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, tõ ®ã c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n, c¸c c«ng ty liªn doanh, c¸c c«ng ty cæ phÇn xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu cïng víi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh. Thªm vµo ®ã, hiÖn nay nhµ n­íc ®· vµ ®ang ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®ång thêi cã nh÷ng qui ®Þnh cho phÐp c¸c tæ chøc nµy ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu doanh nghiÖp. ChÝnh nh÷ng yÕu tè nµy lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn rÊt quan träng gãp phÇn t¹o ra l­îng hµng ho¸ dåi dµo cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam trong nh÷ng ngµy ®Çu ho¹t ®éng còng nh­ trong t­¬ng lai. Bªn c¹nh ®ã, trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ cho sù ra ®êi thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· diÔn ra m¹nh mÏ tõ nh÷ng n¨m 1996 vµ ®Æc biÖt lµ trong n¨m 1998. Tr­íc hÕt ngµy 28/11/1996, Thñ t­íng chÝnh phñ ®· ký NghÞ ®Þnh 75/CP thµnh lËp Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc, víi vai trß lµ mét c¬ quan thuéc chÝnh phñ, thùc hiÖn chøc n¨ng tæ chøc vµ qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. TiÕp ®ã, ngµy 11/7/1998 sau gÇn 2 n¨m kÓ tõ khi Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc ®­îc thµnh lËp, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 48/1998/N§-CP vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n, mét v¨n b¶n ph¸p lý ®Çu tiªn vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· ®­îc ban hµnh vµ ®­îc coi lµ sù ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam. ViÖc ban hµnh khung ph¸p lý nµy cßn cho thÊy sù cam kÕt cña ChÝnh phñ ViÖt Nam trong viÖc nç lùc n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng tµi chÝnh trong n­íc, më réng kh¶ n¨ng v­¬n ra bªn ngoµi vµ tõng b­íc héi nhËp víi céng ®ång tµi chÝnh quèc tÕ. ChÝnh nh÷ng qui ®Þnh cã tÝnh chÊt ph¸p lý trªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn, m«i tr­êng thuËn lîi cho viÖc ph¸t hµnh vµ kinh doanh chøng kho¸n, khuyÕn khÝch viÖc huy ®éng c¸c nguån vèn dµi h¹n trong vµ ngoµi n­íc. §¶m b¶o cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ho¹t ®éng cã tæ chøc, an toµn, c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶, b¶o vÖ quyÒn hîp ph¸p cña ng­êi ®Çu t­. Mét thuËn lîi kh¸c kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn, ®ã lµ cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, thãi quen vµ nÕp nghÜ cña d©n chóng trong viÖc sö dông vèn tÝch luü cña m×nh còng ngµy cµng cã sù thay ®æi theo h­íng tÝch cùc. Tõ khi biÕt thÞ tr­êng chøng kho¸n sÏ ®­îc thµnh lËp, c«ng chóng, ®Æc biÖt lµ ng­êi d©n Thµnh phè Hå ChÝ Minh rÊt h¸o høc chê ®îi ®­îc tham gia vµo ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n. ViÖc s¨n lïng cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty cæ phÇn ho¸ vµ viÖc c¸c c¸ nh©n ®Çu t­ xÕp hµng mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty niªm yÕt sau nh÷ng phiªn giao dÞch võa qua cho thÊy ng­êi d©n ®ang rÊt quan t©m tíi kªnh dÉn vèn míi h×nh thµnh. Cuèi cïng, víi ®Æc ®iÓm lµ mét n­íc ph¸t triÓn sau nªn ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tiÕp thu ®­îc c¸c thµnh tùu khoa häc hiÖn ®¹i, tiªn tiÕn trªn thÕ giíi, cã c¬ héi ®Ó häc tËp, ®óc rót kinh nghiÖm tõ c¸c bµi häc thµnh c«ng còng nh­ thÊt b¹i cña c¸c m« h×nh chøng kho¸n ë c¸c n­íc ®i tr­íc, ®Ó tõ ®ã cã thÓ hoµn thiÖn m« h×nh chøng kho¸n phï hîp víi hoµn c¶nh ,®iÒu kiÖn cña ®Êt n­íc. Nh÷ng khã kh¨n trong ph¸t triÓ thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam: Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi nãi trªn t¹o tiÒn ®Ò cho sù vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam chung ta cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ bÊt cËp cÇn gi¶i quyÕt. Khã kh¨n lín nhÊt ®èi víi thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi ®i vµo ho¹t ®éng xuÊt ph¸t tõ yÕu tè hµng ho¸. Cã qu¸ Ýt chñng lo¹i hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng. Phiªn giao dÞch ®Çu tiªn ngµy 28/07/2000 chØ cã 2 lo¹i cæ phiÕu ®­îc niªm yÕt trªn Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh ®ã lµ cæ phiÕu cña c«ng ty ®iÖn l¹nh (REE) vµ c«ng ty cæ phÇn c¸p vµ vËt liÖu viÔn th«ng (SACOM). §Õn phiªn giao dÞch thø 4, cã thªm 3 lo¹i chøng kho¸n n÷a ®ã lµ: cæ phiÕu cña c«ng ty cæ phÇn giÊy H¶i Phßng (HAPACO), C«ng ty cæ phÇn kho vËn giao nhËn ngo¹i th­¬ng (TRANSIMEX) vµ tr¸i phiÕu chÝnh phñ CP1- 0100. §Õn phiªn giao dÞch thø 12 cã thªm tr¸i phiÕu chÝnh phñ CP2- 0200, vµ ®Õn phiªn giao dÞch thø 34 l¹i ®­a tiÕp tr¸i phiÕu chÝnh phñ CP1A0100 vµo giao dÞch, nh­ng kh«ng cã ng­êi mua vµ b¸n lo¹i tr¸i phiÕu nµy. Riªng tr¸i phiÕu c«ng ty ch­a thÊy xuÊt hiÖn niªm yÕt trªn Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n, kÓ c¶ tr¸i phiÕu Ng©n hµng §Çu t­ vµ Ph¸t triÓn ®· ®­îc cÊp giÊy phÐp niªm yÕt. ChÝnh qu¸ Ýt chñng lo¹i hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng còng mét phÇn lµ do Nhµ n­íc ta ch­a thùc sù cã nh÷ng chÝnh s¸ch tuyªn truyÒn réng r·i, phæ cËp kiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n v× v©y c¸c doanh nghiÖp rÊt lo ng¹i vÒ sù chång chÐo vÒ mÆt chÝnh s¸ch lµm ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng cña c«ng ty. Ch­a hÕt b¶n th©n mét sè doanh nghiÖp cßn rÊt th¼ng th¾n r»ng “viÖc ®­a ra cæ phiÕu lµ ch­a cÇn thiÕt, nÕu thiÕu vèn ®· cã ng©n hµng ®©u cÇn ph¶i ph¸t hµnh chøng kho¸n cho phøc t¹p”, hä kh«ng muèn trë thµnh vËt thÝ nghiÖm ®Çu tiªn cho lÜnh vùc kinh doanh míi mÎ nµy. X­a nay c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ch­a quen c«ng khai t×nh h×nh tµi chÝnh, c¸c th«ng tin vÒ thÞ tr­êng cña doanh nghiÖp m×nh. Hä rÊt sî lé nh÷ng th«ng tin nµy cho ®èi thñ, ®èi víi hä viÖc nµy ch¼ng kh¸c nµo “v¹ch ¸o cho ng­êi xem l­ng”. Thªm n÷a, c¸c doanh nghiÖp kh«ng muèn cã nh÷ng thay ®æi trong tû lÖ së h÷u c«ng ty, cÊu tróc cæ ®«ng vµ c«ng t¸c qu¶n lý doanh nghiÖp. Ngoµi khã kh¨n trªn chóng ta cßn ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c nh­: HiÖn nay, hÇu hÕt gi¸ cæ phiÕu ë møc qu¸ cao so víi gi¸ trÞ thùc cña nã. TÝnh ®Õn hÕt ngµy 29/12/2000, gi¸ cæ phiÕu cña HAPACO ®· t¨ng 10.63%, TMS t¨ng 142.86%, SAM t¨ng 95.3% vµ REE t¨ng 105% so víi c¸c møc gi¸ giao dÞch lÇn ®Çu trªn Do vËy, nÕu t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty trong thêi gian tíi kh«ng tèt sÏ khiÕn cho gi¸ cæ phiÕu rít rÊt nhanh, lµm tæn th­¬ng ®Õn lßng tin cña giíi ®Çu t­ ®èi víi thÞ tr­êng chøng kho¸n. Bªn c¹nh ®ã c¸c c«ng ty nµy ®ang tr¶ cæ tøc cao (TMS, REE, SAM tr¶ cæ tøc 15% n¨m, HAPACO tr¶ cæ tøc 36% n¨m) do nh÷ng c«ng ty nµy ®ang ®­îc miÔn thuÕ thu nhËp trong vßng 2 n¨m. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ khi hÕt thêi h¹n miÔn thuÕ nµy, liÖu cæ tøc sÏ thay ®æi nh­ thÕ nµo?. T×nh h×nh th«ng tin cho ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n cßn h¹n chÕ. Qua c¸c phiªn giao dÞch còng cho thÊy vÊn ®Ò th«ng tin thÞ tr­êng cßn rÊt yÕu vµ ch­a ph¸t huy ®­îc t¸c dông. HÇu hÕt c«ng chóng ®Æt mua cæ phiÕu theo tin ®ån. C¸c b¶n b¸o c¸o vÒ tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty chuÈn bÞ rÊt s¬ sµi vµ cung cÊp kh«ng kÞp thêi ®Ó ng­êi ®Çu t­ dÔ ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ ®óng t×nh h×nh tr­íc khi ®Æt mua. TÝnh minh b¹ch lµ yÕu tè cÇn thiÕt cña thÞ tr­êng chøng kho¸n tøc lµ ph¶i cã th«ng tin ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ kÞp thêi vÒ chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch vµ nh÷ng th«ng tin cña thÞ tr­êng liªn quan ®Õn c¸c lo¹i chøng kho¸n giao dÞch, còng nh­ ph¶i b×nh ®¼ng gi÷a c¸c chñ thÓ ®­îc nhËn th«ng tin, tuyÖt ®èi kh«ngcã quan hÖ gi÷a ng­êi ®Çu t­ vµ c«ng ty chøng kho¸n, Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc. Tuy nhiªn, do sù mÊt c©n ®èi qu¸ lín gi­a cung vµ cÇu chøng kho¸n gÇn nh­ ®· lµm mÊt ®i vai trß cña th«ng tin thÞ tr­êng. §èi víi ng­êi ®Çu t­, viÖc cø khíp lÖnh mua ®· lµ thµnh c«ng råi. Bªn c¹nh ®ã, c«ng chóng ®Çu t­ kh«ng chuyªn nghiÖp, cã kh¸ nhiÒu ng­êi ®Õn c«ng ty chønh kho¸n theo dâi diÔn biÕn cña phiªn giao dÞch, nh­ng hÇu nh­ hä ®Òu bì ngì v¬i nh÷ng th«ng sè vµ nh÷ng chi tiÕt hiÓn thÞ trªn mµn h×nh ®­îc kÕt nèi víi Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n vµ ®Æc biÖt lµ rÊt m¬ hå vÒ ®Çu t­ vµo lÜnh vùc chøng kho¸n. Cßn mét khã kh¨n lín ph¶i kÓ ®Õn ®ã lµ hiÖn nay hÖ thèng ph¸p luËt cña n­íc ta vÉn cßn ë t×nh tr¹ng chång chÐo, s¬ hë, thiÕu sù ®ång bé, thËm chÝ cã nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý vÉn cßn s¬ sµi, ch­a ®Çy ®ñ vÒ néi dung vµ hiÖu lùc ph¸p luËt ch­a cao. Chóng ta l¹i ch­a cã mét hÖ thèng kÕ to¸n hoµn chØnh, luËt kÕ to¸n ch­a ra ®êi. Thªm vµo ®ã c«ng t¸c kiÓm to¸n ®èi víi chóng ta cßn míi mÎ, sè l­îng c¸c c«ng ty kiÓm to¸n cßn rÊt Ýt, ®iÒu ®ã g©y khã kh¨n cho viÖc ®¸nh gi¸ t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Nh­ vËy, víi thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam hiªn t¹i, chóng ta ch­a thÓ kú väng qu¸ nhiÒu vµo thêi gian ng¾n tr­íc m¾t. §Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng mét c¸ch m¹nh mÏ cÇn ph¶i cã mét thêi gian dµi, ®ßi hái chóng ta ph¶i biÕt ph¸t huy nh÷ng thuËn lîi ®ång thêi ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®óng ®¾n ®Ó h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n mµ chóng ta ®ang ph¶i ®­¬ng ®Çu. Ch­¬ng III gi¶i ph¸p ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt nam šš&›› Ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p, nã liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc, nhiÒu ngµnh vµ chñ thÓ kh¸c nhau. XuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn c¨n b¶n nhÊt do sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam trong thêi gian qua, thiÕt nghÜ ®Ó thÞ tr­êng chøng kho¸n cã thÓ ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ ph¸t huy ®óng vai trß cña nã cÇn ph¶i cã mét lo¹t c¸c gi¶i ph¸p mang tÝnh l©u dµi. T¨ng cung hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n: Thùc tr¹ng ®· cho thÊy râ nguyªn nh©n s©u xa lµm cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam kh«ng ®­îc nh­ mong ®îi, vµ phÇn nµo lµm gi¶m lßng tin ®èi víi c«ng chóng ®Çu t­. Do ®ã ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn, chóng ta ph¶i gi¶i quyÕt nguyªn nh©n s©u xa ®ã, tøc lµ ph¶i khÝch thÝch tõ phÝa “cung” hµng ho¸ cho thÞ tr­êng. Qua diÔn biÕn cña thêi gian giao dÞch, thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam chØ víi 4 c«ng ty ®­îc niªm yÕt víi gi¸ trÞ vèn cæ phÇn 302 tû VND, trõ ®i sè cæ phÇn Nhµ n­íc n¾m gi÷ ë 4 c«ng ty nµy (kho¶ng 30%) th× thùc tÕ gi¸ trÞ cæ phÇn cã kh¶ n¨ng giao dÞch chØ kho¶ng 200 tû ®ång. Thùc tr¹ng ®ã ®· dÉn ®Õn t×nh sù mÊt c©n ®èi nghiªm träng gi÷a cung vµ cÇu chøng kho¸n trong suèt thêi gian dµi, sÏ tiÕp tôc kÐo dµi nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p hîp lý. HÖ qu¶ lµ chøng kho¸n liªn tôc t¨ng qua tõng phiªn giao dÞch. §iÒu ®¸ng nãi lµ sù Ýt ái chøng kho¸n ë ®©y kh«ng ph¶n ¸nh ®óng víi thùc chÊt cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, kh«ng thiÕu hµng ho¸ cho chøng kho¸n. V× c¶ n­íc hiÖn cã trªn 500 c«ng ty cæ phÇn, tøc lµ cã trªn 500 lo¹i cæ phiÕu vµ hµng chôc lo¹i tr¸i phiÕu chÝnh phñ, ng©n hµng th­¬ng m¹i, Tæng c«ng ty 90-91. Trong ®ã cã kho¶ng 50 c«ng ty cã ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt cæ phiÕu ®Î giao dÞch t¹i Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n, vµ thùc tÕ trªn thÞ tr­êng kh«ng chÝnh thøc, hµng ngµy còng cã trªn 50 lo¹i cæ phiÕu ®­îc ®­a ra giao dÞch trao tay, mÆc dï c¸c cæ phiÕu nµy kh«ng ®­îc niªm yÕt t¹i Trung t©m. Ph¶i ch¨ng Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc cÇn cã gi¶i ph¸p th¸o gì vÊn ®Ò nµy ®Ó thu hót ®­îc c¸c lo¹i cæ phiÕu ®ã tham gia vµo giao dÞch trªn thÞ tr­êng tËp trung. §©y ph¶i lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n vµ l©u dµi cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam. Ngoµi ra, Nhµ n­íc ph¶i cã gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ b»ng c¸ch t¸c ®éng vÒ phÝa “cÇu - doanh nghiÖp” vµ vÒ phÝa “cung - nhµ ®Çu t­, c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh”. Gi¶i ph¸p cæ phÇn ho¸, dï kh«ng ph¶i lµ ®iÒu míi, nh­ng ®ã lµ biÖn ph¸p c¨n b¶n ®Ó thóc ®Èy doanh nghiÖp lµm ¨n hiÖu qu¶, t¹o ra nguån hµng dåi dµo cho thÞ tr­êng chøng kho¸n. Bªn c¹nh viÖc t¹o ®iÒu kiÖn vµ thu hót c¸c c«ng ty cæ phÇn ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt t¹i Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n, th× cÇn ph¶i ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c nh­ tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng ty, ®Æc biÖt lµ nh÷ng tr¸i phiÕu cña c¸c ng©n hµng, c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng,... cã nh­ vËy míi lµm gi¶m ¸p lùc “cÇu” chøng kho¸n. Nh­ng viÖc gia t¨ng tr¸i phiÕu chÝnh phñ ®­îc giao dÞch trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ bµi to¸n ®¬n gi¶n trong khi giíi ®Çu t­ quay l­ng l¹i víi tr¸i phiÕu chÝnh phñ bëi nh÷ng lý do mµ chóng ta ®· ph©n tÝch ë trªn. VËy gi¶i ph¸p nµo ®Ó ®­a tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµo giao dÞch vµ ®ãng vai trß chñ ®¹o trong giai ®o¹n ®Çu. L·i suÊt tr¸i phiÕu chÝnh phñ qua 4 phiªn ®Êu thÇu t¹i Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n lµ tõ 6.5- 6.7%/n¨m. NÕu ®em so s¸nh víi tû lÖ t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ 6 th¸ng ®Çu n¨m nay lµ 6.2% th× l·i suÊt tr¸i phiÕu hiÖn nay lµ phï hîp. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, chÝnh sù t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ kh«ng cho phÐp tr¸i phiÕu chÝnh phñ cã ®­îc møc l·i suÊt hÊp dÉn h¬n. Do ®ã, céi rÔ cña vÊn ®Ò lµ lµm sao ®­a nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµo ®óng tiÒm n¨ng cña nã. ChÝnh ®iÒu nµy míi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh sù hÊp dÉn vµ s«i ®éng kh«ng nh÷ng cho tr¸i phiÕu chÝnh phñ mµ cßn cho c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c trªn sµn giao dÞch. ChØ ®Õn lóc ®ã míi cã thÓ hy väng tr¸i phiÕu chÝnh phñ sÏ ®ãng vai trß lµ lo¹i hµng ho¸ chñ ®¹o trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. T¨ng c­êng c«ng t¸c th«ng tin: Phæ biÕn kiÕn thøc ®Ó t¹o cho c«ng chóng hiÓu s©u vÒ chøng kho¸n vµ ®Çu t­ chøng kho¸n. §ång thêi c¶i thiÖn t×nh h×nh cung cÊp th«ng tin cña c¸c c«ng ty niªm yÕt, t¹o tÝnh minh b¹ch cho thÞ tr­êng chøng kho¸n, xö lý mäi hµnh vi gian lËn, mua b¸n néi gi¸n g©y rèi lo¹n thÞ tr­êng lµm mÊt lßng tin cña c«ng chóng ®Çu t­. Theo thèng kª b¶n tin thÞ tr­êng chøng kho¸n ra ngµy thø 3 vµ thø 5 hµng tuÇn cña Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c¸c Ên phÈm chÝnh thøc cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc nªn phæ biÕn réng r·i, kh«ng nªn gß bã trong viÖc ph¸t hµnh néi bé, bëi ®©y lµ ®iÒu kiÖn ®­a kiÕn thøc chøng kho¸n tíi c«ng chóng ®Çu t­ mét c¸c hiÖu qu¶, v¶ l¹i viÖc ph¸t hµnh réng r·i kh«ng dõng l¹i b¶n tin néi bé t¹o t©m lý tin t­ëng vµo tÝnh minh b¹ch cña thÞ tr­êng chøng kho¸n cña c«ng chóng, “ng­êi ®ang ®i t×m mÆt göi vµng”, vµ hä s½n sµng tham gia vµo thÞ tr­êng chøng kho¸n. 3. T¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n­íc: ë ®©y muèn nãi ®ÕnkhÝa c¹nh ®¶m b¶o lîi Ých cho nhµ ®Çu t­, Xö lý nghiªm ng÷ng tr­êng hîp mua b¸n néi gi¸n, lòng ®o¹n thÞ tr­êng... tiÕn tíi gi¶m bít c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®Ó qu¶n lý thÞ tr­êng. VÒ l©u dµi hµng ho¸ ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i, nhiÒu vÒ khèi l­îng th× nªn c©n nh¾c ®iÒu chØnh biªn ®é giao ®äng gi¸ tõ (+- 2%) t¨ng lªn (+- 5%), khi tiÒm lùc kinh tÕ m¹nh, biªn ®é giao ®éng gi¸ cã thÓ t¨ng lªn tõ (+- 10%) ®Õn(+- 15%), cã nh­ thÕ míi t¹o tÝnh sinh ®éng cho thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹o sù hÊp dÉn cña thÞ tr­êng vµ thu hót nhiÒu ng­êi tham gia, lóc ®ã thÞ tr­êng chøng kho¸n sÏ thÓ hiÖn ®óng b¶n chÊt cña nã lµ mét thÞ tr­êng bËc cao. HÇu hÕt c¸c thÞ tr­êng míi næi ®Òu cã quy ®Þnh biªn ®é gi¸ nh»m h¹n chÕ sù biÕn ®éng qu¸ møc gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng. VÝ dô nh­ Së giao dÞch chøng kho¸n Th¸i Lan møc trÇn lµ 33% vµ sµn lµ 27%, Së giao dÞch chøng kho¸n Ba Lan quy ®Þnh biªn ®é (+- 10%),Malaysia lµ (+- 30%). Së giao dÞch chøng kho¸n Th­îng H¶i ®· thay ®æi biªn ®é gi¸ nhiÒu lÇn tõ (+- 1%,3%) råi (+- 5%), vµo n¨m 1992 ®· b·i bá giíi h¹n biªn ®é giao ®éng gi¸, Tuy nhiªn ®Çu n¨m 1996 l¹i ¸p dông biªn ®é gi¸ (+- 10%). Mét sè kh«ng ¸p dông biªn ®é nh­ng l¹i cã quy ®Þnh ngõng ho¹t ®éng cña Së giao dÞch trong nh÷ng thêi gian nhÊt ®Þnh, vÝ dô nh­ khi chØ sè Dow Jones gi¶m 250 ®iÓm th× ngõng ho¹t ®éng 30 phót, nÕu gi¶m xuèng 400 ®iÓm th× ngõng 60 phót. So víi biÖn ph¸p trªn, viÖc ngõng giao dÞch cã thÓ lµm gi¶m lßng tin cña nh÷ng ng­êi ®Çu t­ vµo thÞ tr­êng. Ngaßi ra, Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc cÇn ®­a vµo c¸c quy ®Þnh cÊm c¸c tæ chøc, c¸ nh©n cïng thùc hiÖn lÖnh mua vµ b¸n mét lo¹i chøng kho¸n trong cïng mét phiªn giao dÞch ®Ó tr¸nh viÖc “lµm gi¸” g©y rèi lo¹n thÞ tr­êng. §èi víi c¸c cæ phiÕu cã gi¸ giao dÞch ®ông trÇn trong nhiÒu phiªn liªn tôc th× nªn ®­a vµo diÖn kiÓm so¸t vµ cã møc khèng chÕ giao dÞch vµ biªn ®é giao ®éng riªng cho lo¹i cæ phiÕu nµy. Ch­a nªn cho phÐp c«ng ty niªm yÕt m­a l¹i cæ phiÕu vµ ch­a ¸p dông viÖc giao dÞch th©u tãm doanh nghiÖp. 4. CÇn thiÕt x©y dùng thÞ tr­êng chøng kho¸n phi tËp trung (OTC): HiÖn nay, do ch­a cã thÞ tr­êng OTC, viÖc mua b¸n trao tay c¸c cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty ch­a ®­îc niªm yÕt vÉn ®ang diÔn ra mét c¸ch phøc t¹p, vµ tÊc nhiªn lµ cã nhiÒu khã kh¨n trong giao dÞch. ViÖc mua b¸n nh÷ng cæ phiÕu nµy chñ yÕu dùa vµo tin ®ån, vµ ®©y lµ kÏ hëi cho bän ®Çu c¬ trôc lîi vµ tÊc nhiªn phÇn thiÖt thßi sÏ thu«ch vÒ c«ng chóng ®Çu t­. Thùc tÕ, hiÖn nay trªn c¶ n­íc cã kho¶ng trªn 500 c«ng ty cæ phÇn ®ang ho¹t ®éng. VÒ triÓn väng ®©y sÏ lµ nguån hµng rÊt lín cho thÞ tr­êng. Tuy nhiªn sè nh÷ng c«ng ty ®ã cã ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt trªn thÞ tr­êng tËp trung trong ®ã ch­a nhiÒu, trong khi cæ phiÕu cña nhiÒu c«ng ty vÉn cã nhu cÇu mua ®i b¸n l¹i. Mét khi ch­a tæ chøc thÞ tr­êng phi tËp trung chÝnh thøc th× ho¹t ®éng trªn vÉn diÔn ra tù ph¸t vµ Nhµ n­íc kh«ng qu¶n lý vµ kiÓm so¸t ®­îc. ThiÐt nghÜ viÖc tæ chøc thÞ tr­êng OTC hiÖn nay còng chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thÞ tr­êng, vµ gãp phÇn lµm gi¶m ¸p lùc “cÇu” vÒ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n tËp trung. §­îc biÕt, Uû ban chøng kho¸n Nhµ n­íc hiÖn nay ®ang so¹n th¶o ®Ò ¸n thµnh lËp thÞ tr­êng chøng kho¸n OTC ®Ó tr×nh ChÝnh phñ phª duyÖt. Hy väng r»ng khi ®Ò ¸n ®­îc th«ng qua, thÞ tr­êc OTC ra ®êi sÏ gãp phÇn thóc ®Èy vµ c¶i thiÖn ®­îc nh÷ng mÊt c©n ®èi hiÖn nay cña thÞ tr­êng tËp trung. Tãm l¹i, ®Ó cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam thùc sù lµ mét kªnh huy ®éng vèn cho nªn kinh tÕ, phôc vô cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc,th× ph¶i tiÕn hµnh hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p, trong ®ã cã mét sè biÖn ph¸p mµ chóng ta nªu trªn. Cã nh­ vËy thÞ tr­êng chøng kho¸n míi ph¸t triÓn bÒn v÷ng, v÷ng b­íc tiÕn vµo kû nguyªn míi, kû nguyªn cña nÒn kinh tÕ tri thøc. KÕt luËn ViÖc ra ®êi Së giao dÞch chøng kho¸n ®¸nh dÊu sù chÝnh thøc ra ®êi cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam. Lµ hoµn toµn cÊp thiÕt, ®¸p øng nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ. Ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹o mét sù ph¸t triÓn hoµn chØnh ®èi víi thÞ tr­êng tµi chÝnh ë ViÖt Nam. Vai trß cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ®èi víi nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò ph¶i bµn c·i. §iÒu quan träng ë ®©y lµ ph¶i x©y dùng vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam theo ®Þnh h­íng nµo ®Ó phôc vô tèt nhÊt tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë n­íc ta. TÝnh tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay cã thÓ nãi Së giao dÞch chøng kho¸n t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh ch­a hÕt tuæi th«i n«i, do ®ã viÖc ho¹t ®éng cña nã kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. HiÖn cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò ®Æt ra nh­: Ph¶i ch¨ng h×nh thøc ph¸t triªnt hiÖn nay chóng ta ®ang thùc hiÖn lµ mét h×nh thøc tèt nhÊt ?. ViÖc ®Æt ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n chÝnh thøc n»m d­íi sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc lµ mét quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n. Tuy nhiªn, sù can thiÖp, ®iÒu hµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n ra sao ®Ó kh«ng lµm mÊt ®i tÝnh n¨ng ®éng vèn cã cña nã lµ mét ®iÒu kh«ng dÔ dµng. Nh÷ng qui ®Þnh qu¸ chÆt chÏ cã thÓ dÉn ®Õn sù gi¶m sót søc hÊp dÉn còng nh­ c¬ chÕ tù ®iÒu chØnh cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. ChÆng ®­êng phÝa tr­íc cßn dµi, ®iÒu quan träng lµ chóng ta cÇn ph¶i theo dâi s¸t sao diÔn biÕn cña thÞ tr­êng ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p thÝch øng khiÕn cho sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ hîp qui luËt mµ kh«ng bÞ g­îng Ðp. Víi chuyªn ®Ò kinh tÕ nµy, em còng kh«ng cã tham väng ®Ò cËp s©u s¾c ®Õn toµn bé c¸c khÝa c¹nh cña thÞ tr­êng chøng kho¸n, em chØ mong cã mét c¸i nh×n tæng qu¸t h¬n vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n, ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam. ThÞ tr­êng chøng kho¸n lu«n lµ mét lÜnh vùc chøa ®ùng nhiÒu sù høa hÑn lý thó, nã th­êng xuyªn biÕn ®éng. ChÝnh v× vËy ®Ó cã thÓ hoµn thiÖn nh÷ng nhËn thøc cña m×nh, viÖc bæ xung cËp nhËt c¸c kiÕn thøc còng nh­ lµ thùc tiÔn ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét ®iÒu cÇn thiÕt vµ bæ Ých. Tµi liÖu tham kh¶o 1. NghÞ ®Þnh sè 48/1998/N§ - CP ngµy 11/07/1998 cña ChÝnh phñ vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. 2. ViÖt Nam víi thÞ tr­êng chøng kho¸n, Bïi Nguyªn Hoµn, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 1995. 3. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ m«i giíi chøng kho¸n, NguyÔn Ngäc Minh, tµi liÖu dÞch, NXB ThÕ giíi, 1995. 4. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt nam, TËp thÓ t¸c gi¶, NXB Thèng kª, 11/1995. 5. Gi¸o tr×nh thÞ tr­êng chøng kho¸n tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng, PGS. §inh Xu©n Tr×nh, NXB Gi¸o dôc, 7/1997. 6. Mét sè t¹p chÝ vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam.