Đề án Đầu tư nước ngoài vào Việt Nam: Vai trò thực trạng và những vấn đề đặt ra

®Çu t­ cò. Lo¹i h×nh FDI nµy ®­îc xem nh­ lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó ph©n bæ l¹i nguån lùc nh»m thÝch øng víi sù thay ®æi vÒ lîi thÕ so s¸nh dùa trªn nÒn t¶ng kh¸c biÖt nhau vÒ con ®­êng C«ng nghiÖp ho¸ ë mçi n­íc trong khu vùc. Lo¹i h×nh FDI Lµn Sãng ®Çu t­ míi, lo¹i h×nh FDI nµy diÔn ra kÓ tõ n¨m 1985 trë ®i khi ®ång Yªn NhËt vµ ®ång tiÒn cña c¸c nÒn kinh tÕ míi lªn gi¸ so víi ®ång §« La cña Mü. FDI ®­îc xem nh­ lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó chuyÓn s¶n xuÊt ra n­íc ngoµi khi ph¶i ®èi mÆt víi chi phÝ s¶n xuÊt (chñ yÕu lµ tiÒn l­¬ng) t¨ng lín trong néi ®Þa vµ sù mÊt gi¸ cña ®ång §« la so víi ®ång néi tÖ. ViÖc di chuyÓn s¶n xuÊt ra n­íc ngoµi gióp cho chi phÝ s¶n xuÊt gi¶m xuèng, c¸c h·ng míi gi÷ ®­îc lîi thÕ c¹nh trang cña s¶n phÈm xuÊt khÈu cña m×nh, ®iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa khi hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ ®Òu theo ®uæi chiÕn l­îc h­íng vµo xuÊt khÈu. Lo¹i h×nh FDI tõ céng ®ång chung Ch©u ¢u (EC), sù thµnh c«ng cña khu vùc §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ trong mét thêi gian dµi ®· lµm khu vùc nµy cã lùc hÊp dÉn m¹nh ®èi víi c¸c nhµ §Çu T­ trªn toµn thÕ giíi. Trong khi t¹i Ch©u ¢u, B¾c MÜ, Ch©u Phi tèc ®é t¨ng GDP thÊp th× §«ng Nam ¸ lu«n cã tèc ®é t¨ng cao h¬n so víi tèc ®é thÕ giíi gÊp 2.5 lÇn. Mét sè nÒn kinh tÕ cã GDP t¨ng hµng n¨m hai con sè trong suèt mét thËp kØ nh­ Singapore, Trung Quèc, Hµn Quèc... 2.2 Kinh nghiÖm cña mét sè quèc gia trong khu vùc §«ng Nam A vÒ thu hót FDI Malaisia vµ Th¸i Lan lµ nh÷ng n­íc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi quy m« nÒn kinh tÕ t­¬ng ®èi nhá, hai n­íc nµy ®Òu ®· cã gÇn 40 n¨m tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ vµ chñ tr¬ng thùc hiÖn chiÕn l­îc kinh tÕ thÞ tr­êng vµo xuÊt khÈu. Qua sè liÖu thèng kª cho thÊy ®Æc ®iÓm chung cña luång FDI vµo hai n­íc nµy: Thø nhÊt, luång FDI gia t¨ng m¹nh mÏ vµo nöa cuèi thËp kØ 80 vµ ®Çu thËp kØ 90. Thø hai, luång FDI cña NhËt B¶n vµo khu vùc cña c¶ hai n­íc Malaisia vµ Th¸i Lan ®Òu chiÕm tØ träng lín t­¬ng øng lµ 69% vµ 59.9% trong luång vèn FDI. Khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ n¨m 1997 c¶ Th¸i Lan vµ Malaisia ®Òu n»m ë t©m ®iÓm vµ chÞu ¶nh h­ëng nÆng nÒ. Sau h¬n mét thËp kØ cè ®Þnh ®ång b¶n tÖ víi §« la Mü, Th¸i Lan ®· chuyÓn tõ chÕ ®é tû gi¸ hèi ®o¸i cè ®Þnh sang chÕ ®é tû gi¸ hèi ®o¸i th¶ næi cã kiÓm so¸t. Th¸i Lan vµ Malaisia ®· ban hµnh chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, thu hót FDI. TÊt c¶ nh÷ng nç lùc ®ã ®· kh«i phôc l¹i lßng tin cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi v× vËy luång FDI ®· quay trë l¹i. 3. Mét sè thuËn lîi vµ khã kh¨n cña ViÖt Nam trong thu hót vèn 3.1 ThuËn lîi Víi ®­êng lèi ®æi míi ®óng ®¾n do §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®Ò x­íng vµ l·nh ®¹o, chóng ta ®· giµnh ®­îc sù thµnh c«ng nhÊt ®Þnh trong thùc hiÖn b­íc chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cËp sang nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, më cöa vµ héi nhËp. Cïng víi nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ViÖt Nam ®· t¹o ra mét hÖ thèng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ réng r·i vµ t­¬ng ®èi cã hiÖu qu¶. VÞ thÕ ViÖt Nam trªn thÕ giíi ®ang ngµy cµng ®­îc cñng cè, c¶i thiÖn vµ t¨ng c­êng vÒ nhiÒu mÆt. MÆc dï ch­a hÕt nh÷ng thÕ lùc chèng ph¸, nh­ng trong thêi gian qua ViÖt Nam còng ®· t¹o ra ®­îc mét sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, x· héi, gi÷ v÷ng ®­îc nÒn an ninh quèc phßng, gióp cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi cã ®­îc t©m lÝ tin t­ëng, yªn t©m vÒ sù an toµn trong ho¹t ®éng ®Çu t­. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng b­íc ph¸t triÓn t­¬ng ®èi kh¶ quan. §iÒu nµy cho thÊy, nÕu khi cã c¸c ®iÒu kiÖn tèt, c¸c nh©n tè ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn ®¹t ®­îc møc cÇn thiÕt vµ cã quan hÖ hîp lý ... th× kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ kh«ng nhá. §Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi ®· ®­îc §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam x¸c ®Þnh lµ mét thµnh phÇn b×nh ®¼ng trong tæng thÓ thµnh phÇn cña kinh tÕ ViÖt Nam.. Sù ®¸nh gi¸ cao vµ nhÊt qu¸n nµy kh«ng nh÷ng ®· t¹o ra nh÷ng triÓn väng tèt ®Ñp cho sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi ®ang tån t¹i ë ViÖt Nam mµ nã cßn lµ yÕu tè t¹o thªm søc hÊp dÉn vÒ m«i tr­êng ®Çu t­ cña ViÖt Nam ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ trªn thÕ giíi ®ang t×m hiÓu ®Ó lËp dù ¸n ë ViÖt Nam. §Õn nay chóng ta ®· tr¶i gÇn hai m­¬i n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi, so víi mét sè n­íc th× khèi l­îng vèn n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo n­íc ta ch­a ®ñ lín vµ còng ch­a ®ñ ®¸p øng nhu cÇu cho ph¸t triÓn cña ViÖt Nam. Tuy vËy, tõ sù ®a d¹ng, phong phó vÒ c¸c ®èi t¸c ®Çu t­ n­íc ngoµi ... ®· gióp ta cã thÓ rót ra mét sè vÊn ®Ò trong c«ng t¸c thu hót, qu¶n lÝ, còng nh­ tæ chøc ho¹t ®éng ®èi víi ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. 3.2 Khã kh¨n ThÕ giíi (nãi chung) vµ ch©u A(nãi riªng) ®ang diÔn ra cuéc c¹nh tranh gay g¾t vÒ thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. Trong khi, ®a sè c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi dµnh sù chó ý nhiÒu h¬n ®Õn c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th× ViÖt Nam vÉn ®ang ®øng trong hµng ngò nh÷ng nÒn kinh tÕ cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp thuéc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. T­¬ng quan nµy ®· ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc to lín trong cuéc c¹nh tranh ®Çy khã kh¨n vµ phøc t¹p ®Ó thu hót ®­îc ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. C¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng cña c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi cßn rÊt thiÕu, yÕu vµ l¹c hËu. Ch¼ng h¹n, chóng ta ®ang rÊt thiÕu vèn trong n­íc ®Ó tham gia ®èi øng víi c¸c dù ¸n ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi, trong khi ®ã thÞ tr­êng vèn võa yÕu võa thiÕu ®ång bé, c¸c c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c dÞch vô cßn rÊt l¹c hËu kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña mét nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i. Chóng ta ch­a h×nh thµnh hÖ thèng luËt ph¸p ®ång bé, nhÊt qu¸n vµ æn ®Þnh víi ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi, ch­a thùc sù t¹o ra ®­îc sù hÊp dÉn cã søc c¹nh tranh víi c¸c n­íc trong khu vùc còng nh­ trªn thÕ giíi. Chóng ta cã nguån nh©n lùc dåi dµo vµ t­¬ng ®èi cã tiÒm n¨ng nh­ng ch­a cã sù chuÈn bÞ, ch­a cã quy ho¹ch ®µo t¹o mét c¸ch hÖ thèng cho ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, nhÊt lµ cho lÜnh vùc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Hay nãi c¸ch kh¸c, hiÖn nay chóng ta ®ang rÊt thiÕu nh÷ng nhµ doanh nghiÖp giái (cã tr×nh ®é, kh¶ n¨ng vµ kinh nghiÖm trong tæ chøc qu¶n lÝ ho¹t ®éng ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi ) vµ nh÷ng c«ng nh©n kÜ thuËt lµnh nghÒ. 4. Môc tiªu vµ ®Þnh h­íng thu hót FDI t¹i ViÖt Nam 4.1 Môc tiªu Theo dù b¸o, trong giai ®o¹n 2001 - 2005, kh¶ n¨ng huy ®éng vèn cho ®Çu t­ ph¸t triÓn vµo kho¶ng 830 - 850 ngh×n tû ®ång, t¨ng kho¶ng 11-12% mét n¨m, trong ®ã FDI chiÕm kho¶ng 31-32%. Trªn c¬ së ®ã, chÝnh phñ ®· ®Ò ra môc tiªu vµ ®Þnh h­íng trong ho¹t ®éng thu hót FDI t¹i ViÖt Nam nh­ sau: + Giai ®o¹n 2001-2005, vèn FDI ®¨ng kÝ cÊp phÐp míi kho¶ng 12 tû USD, vèn thùc hiÖn 11 tû USD, thu hót 1-2 tû USD vèn FDI kh¸c qua ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu ra n­íc ngoµi. + KhuyÕn khÝch ®Çu t­ FDI vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn, s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, c«ng nghiÖp phôc vô n«ng nghiÖp, dÇu khÝ, ®iÖn tö, ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng vµ c¸c ViÖt Nam cã lîi thÕ ®Ó g¾n víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm. + KhuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t­ tõ tÊt c¶ c¸c n­íc vµ vïng l·nh thæ ®Çu t­ vµo ViÖt Nam, nhÊt lµ c¸c ®Çu t­ cã tiÒm n¨ng lín vÒ tµi chÝnhvµ c«ng nghÖ nguån tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn. + TiÕp tôc thu hót FDI vµo nh÷ng ®Þa bµn cã nhiÒu lîi thÕ ®Ó ph¸t huy vai trß cña c¸c vïng ®éng lùc, t¹o ®iÒu kiÖn liªn kÕt ph¸t triÓn c¸c vïng kh¸c trªn c¬ së ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh. + Cã kÕ ho¹ch v©n ®éng c¸c tËp ®oµn, c«ng ty lín ®Çu t­ vµo ViÖt Nam, ®ång thêi chó ý ®Õn c¸c c«ng ty cã quy m« võa vµ nhá, nh­ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, khuyÕn khÝch, t¹o thuËn lîi cho ng­êi ViÖt Nam ®Þnh c­ ë n­íc ngoµi ®Çu t­ vÒ n­íc. 4.2 C¬ héi Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ: Ngµy nay, tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi, dï muèn hay kh«ng, ®Òu bÞ cuèn hót vµo dßng ch¶y m·nh liÖt cña toµn cÇu ho¸. Héi nhËp cã nghÜa lµ chÊp nhËn c¹nh tranh quèc tÕ. Tuy nhiªn, héi nhËp kh«ng chØ bao hµm c¹nh tranh. Sù hîp t¸c liªn minh gi÷a c¸c doanh nghiÖp, gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ trong khu vùc còng ph¶i ®­îc ®Æt ra nh­ mét môc tiªu thiÕt yÕu. Toµn cÇu ho¸ lµ c¬ héi rÊt tèt cho ViÖt Nam tham gia s©u vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, khai th¸c c¸c l¬i thÕ so s¸nh cña ®Êt n­íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. ViÖt Nam lµ n¬i an toµn nhÊt: Tæ chøc t­ vÊn rñi ro vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t vÒ sù an toµn cña m«i tr­êng ®Çu t­ ë khu vùc Ch©u ¸ -Th¸i B×nh D­¬ng vµ ®­a ra kÕt qu¶: ViÖt Nam lµ n¬i an toµn nhÊt cho ®Çu t­ n­íc ngoµi. Nh­ vËy, ViÖt Nam kh«ng chØ cã lîi thÕ vÒ c¸c mÆt: gi¸ nh©n c«ng rÎ, quy m« d©n sè ®«ng, mét nÒn kinh tÕ thi tr­êng ch­a ph¸t triÓn víi nhiÒu kho¶ng trèng, mét hÖ thèng chÝnh s¸ch cã ®Þnh h­íng cëi më ... mµ cßn cã mét lîi thÕ cã tÇm quan träng hµng ®Çu lµ sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, t¹o sù an toµn cho nhµ ®Çu t­. HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Mü: ViÖt Nam ®· kÝ kÕt hiÖp ®Þnh song ph­¬ng vÒ khuyÕn khÝch vµ b¶o hé ®Çu t­ víi 41 n­íc vµ vïng l·nh thæ, tham gia C«ng ­íc vÒ b¶o ®¶m ®Çu t­ ®a bªn vµ hiÖp ®Þnh khung vÒ khu vùc ®Çu t­ ASEAN. §Æc biÖt, víi viÖc ký hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Mü (7/2000), ViÖt Nam ®· cam kÕt thùc hiÖn tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ ®Çu t­ ë ph¹m vi vµ møc ®é cao nhÊt so víi c¸c ®iÒu ­íc tr­íc ®ã. HiÖp ®Þnh t¹o c¬ së ®Ó ViÖt Nam ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ lµnh m¹nh cã c¹nh tranh, do ®ßi hái cña hiÖp ®Þnh lµ xo¸ bá c¸c ph©n biÖt ®«i xö cã lîi cho kinh tÕ quèc doanh vµ t¹o “s©n ch¬i” b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c doanh nghiÖp Mü vµ c¸c n­íc kh¸c ®Çu t­ vµo n­íc ta sÏ lµm cho thÞ tr­êng mang tÝnh c¹nh tranh, cã lîi cho ng­êi tiªu dïng vµ gióp ViÖt Nam cã c¬ héi ph¸t triÓn thi tr­êng ra n­íc ngoµi. HiÖp ®Þnh më ra cho ViÖt Nam mét thÞ tr­êng réng lín, ®Æc biÖt cã lîi cho ngµnh s¶n xuÊt quÇn ¸o, giµy dÐp. FDI vµo ViÖt Nam trong nh÷ng ngµnh nµy sÏ t¨ng ®¸ng kÓ trong thêi gian tíi, v× c¸c n­íc cã vèn muèn tËn dông lîi thÕ nh©n c«ng rÎ ë ViÖt Nam ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng Mü. II. Đầu tư nước ngoài vào Việt Nam: vai trò, thực trạng và những vấn đề đặt ra 1. Vai trò của đầu tư nước ngoài đối với phát triển kinh tế xã hội Trong thời gian qua, đầu tư trực tiếp nước ngoài có vai trò hết sức quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta cụ thể: Đóng góp đáng kể vào giá trị sản lượng công nghiệp: chiếm tới 36.4% giá trị tổng sản lượng công nghiệp (tương đương với khu vực doanh nghiệp nhà nước); những nghành công nghiệp nhẹ như: dệt may, da giầy chiếm 12.1%, sản xuất vật liệu xây dựng: gốm thuỷ tinh 9.7%, thực phẩm đồ uống 22.5%...và phần lớn các nghành công nghệ cao như sản phẩm điện tử, máy tính, thiết bị văn phòng, ôtô xe máy đều do các doanh nghiệp FDI sản xuất. Từ những năm đầu của thập niên 90 đến nay, khu vực FDI có tốc độ tăng giá trị sản lượng công nghiệp nhanh hơn các khu vực khác của nền kinh tế, bình quân giai đoạn 1991 - 1995 là 23.3%; giai đoạn 1996 - 2003 là 15.6%. Mặc dù tốc độ gia tăng giảm xuống qua các giai đoạn nhưng vẫn còn cao hơn so với mức tăng giá trị tổng sản lượng công nghiệp khu vực doanh nghiệp nhà nước và khu vực ngoài quốc doanh trong thời kỳ 1991 - 2000; chỉ tăng chậm hơn khu vực ngoài quốc doanh trong thời kỳ 2001 - 2003 (bảng 1) BẢNG 1: Tỷ trọng của khu vực FDI trong một số sản phẩm công nghiệp năm 2003 Ngành Tỷ trọng chiếm trong tổng số (%) Ngành Tỷ trọng chiếm trong tổng số (%) - Lắp ráp ôtô - Sản xuất và lắp ráp xe máy - Sản xuất và lắp ráp tivi - Lắp ráp máy giặt và tủ lạnh - Khai thác dầu thô - Sản xuất dầu thực vật - Sản xuất sữa 96.1 80.3 88.0 100 100 55.5 50.6 - Xà phòng bột giặt - Sản phẩm thép - Sản xuất xi măng - Dệt vải - May mặc - Sản xuất bia - Sản xuất đường 48.0 46.2 32.8 33.5 27.4 28.0 25.7 BẢNG 2: Tốc độ tăng giá trị sản xuất công nghiệp bình quân hàng năm Thời kỳ Toàn ngành DNNN Doanh nghiệp ngoài quốc doanh Doanh nghiệp FDI 1991 - 1995 1996 - 2000 2001 – 2003 13.7 13.9 15.1 13.4 9.8 12.1 10.6 11.6 19.8 23.3 22.4 15.6 FDI góp phần thúc đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế: đóng góp vào GDP của khu vực FDI ngày càng tăng, bình quân giai đoạn 1995 - 2002 là 9.71%, chỉ đứng sau doanh nghiệp nhà nước và kinh tế cá thể. BẢNG 3: Đóng góp của các thành phần kinh tế trong tổng sản phẩm quốc nội (GDP) theo giá so sánh năm 1996 (%) Thành phần kinh tế / Năm 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Kinh tế nhà nước Kinh tế tập thể Kinh tế tư nhân Kinh tế cá thể Kinh tế hỗn hợp Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài 40.07 9.7 3.06 35.94 4.5 6.73 41.35 8.72 3.25 34.22 4.26 8.2 41.27 8.54 3.31 33.45 4.19 9.24 40.4 8.64 3.26 33.09 4.25 10.36 38.53 8.58 3.38 32.31 3.92 13.28 38.4 8.16 3.73 31.84 4.22 13.75 38.31 7.98 3.93 31.42 4.45 13.91 FDI bổ sung vào nguồn vốn đầu tư phát triển, góp phần quan trọng tạo điều kiện để thực hiện chiến lược công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. Bình quân giai đoạn 1995 - 2002, đầu tư trực tiếp nước ngoài đã đóng góp 24.5% tổng số vốn đầu tư phát triển toàn xã hội, từ đó tạo động lực cho việc khai thác có hiệu quả các nguồn lực trong nước. Nhưng trong những năm gần đây, tỷ trọng nguồn vốn đầu tư này có xu hướng giảm. Mặt khác, với sự ra đời luật doanh nghiệp dần tạo nên khuôn khổ pháp lý thuận lợi cho đầu tư của khu vực tư nhân trong nước. BẢNG 4: Đóng góp của đầu tư nước ngoài đối với vốn đầu tư phát triển giai đoạn 1995 - 2003 (Đơn vị tính: nghìn tỷ đồng) Năm Tổng vốn đầu tư phát triển Khu vực kinh tế nhà nước Khu vực ngoài quốc doanh Khu vực FDI Tỷ trọng FDI (%) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 72.4 87.4 108.4 117.1 131.2 145.3 163.5 183.8 217.6 30.34 42.9 53.6 65 76.9 83.6 95 103.3 123.0 20.0 21.8 24.5 27.8 31.5 34.6 38.5 46.5 58.1 23.39 25.00 33.39 29.16 23.88 24.41 39.24 34.00 36.40 32.3 28.16 31.3 24.9 18.2 16.8 24 18.5 16.8 FDI Tạo công ăn việc làm cho người lao động: khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài giải quyết việc làm cho 645.000 lao động trực tiếp và 1,3 triệu lao động gián tiếp, trong đó có khoảng 6.000 cán bộ quản lý, 25000 cán bộ kĩ thuật. Chỉ tính riêng năm 2002, khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài đã giải quyết việc làm cho 45.000 lao động. Cùng với giải quyết việc làm và đem lại thu nhập, trình độ tay nghề, trình độ quản lý, trình độ khoa học công nghệ của người lao động cũng ngày càng được nâng cao. Thúc đẩy sản xuất hàng hoá, mở rộng thị trường, phát triển các ngành dịch vụ, nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá - hiện đại hoá, tạo ra năng suất lao động cao, từng bước đưa nền kinh tế chuyển biến theo hướng kinh tế thị trường hiện đại. Đóng góp vào ngân sách của khu vực FDI ngày càng tăng. Cụ thể: năm 1994: 128 triệu USD; năm 1995: 195 triệu USD; năm1997: 340 triệu USD; năm 1998: 370 triệu USD; năm 1999: 271 triệu USD; năm 2000: 280 triệu USD; năm 2001: 373 triệu USD; năm 2002: 460 triệu USD; năm 2003: 500 triệu USD. Bình quân khu vực FDI đồng ý góp khoảng 7% tổng thu ngân sách hàng năm. Thúc đẩy xuất khẩu, cải thiện cán cân thanh toán, góp phần đưa nước ta tham gia hiệu quả phân công lao động quốc tế, thúc đẩy mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế, tạo điều kiện cho việc thực hiện đường lối đối ngoại rộng mở đa dạng hoá, đa phương hoá của Đảng và Nhà nước ta. BẢNG 5: Kim ngạch xuất khẩu của các doang nghiệp FDI giai đoạn 1991 - 2003 Năm Kim ngạch xuất khẩu (tr.USD) Kim ngạch xuất khẩu từ FDI (tr.USD) Tỷ trọng (%) 1991 1992 1993 1884 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2078.1 2580.7 2985.2 4054.3 5448.9 6255.9 9185.0 9361.0 11541.4 14483.0 15029 16705 19800 52 112 169 252 336 788 1890 1982 2547 3320 3573 4500 6225 2.5 4.3 9.0 6.2 6.2 10.9 19.5 21.2 22.1 23.2 27.3 27.2 31.4 2. Thực trạng thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam từ khi có luật đầu tư cho đến nay 2.1 Những thành tựu đạt được Sau năm 1975, nước ta đã ban hành những điều lệ quy định về đầu tư nước ngoài tại Việt Nam để điều tiết hoạt động của các dự án đầu tư chủ yếu từ các nước Xã Hội Chủ Nghĩa như Liên Xô, Trung Quốc. Các dự án đầu tư lúc bấy giờ dựa trên nền tảng hợp tác giúp đỡ Việt Nam khôi phục nền kinh tế bị tàn phá sau chiến tranh. Cùng với chính sách đổi mới đất nước tháng 12-1987, Luật đầu tư nước ngoài tại Việt nam đã được ban hành. Tính đến ngày 31-12-2003, cả nước thu hút khoảng 5236 dự án đầu tư, trong đó còn khoảng 4324 dự án đang hoạt động với vốn đăng ký 40,3 tỷ USD (bằng 60,3% vốn đăng ký), đưa Việt nam trở thành nước đứng vị trí thứ 5 Ở khu vực Đông Nam Á, 11 Ở Châu Á và 34 trên thế giới về thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. BẢNG 6: Đầu tư nước ngoài được cấp giấy phép giai đoạn 1988 - 2003 Năm Số dự án Vốn đăng ký ( triệu USD) Vốn thực hiện (triệu USD) Vốn bình quân 1 dự án(triệu USD) 1988 - 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 1611 325 345 275 311 371 523 754 721 18477 8497.3 4649.1 3897.0 1568.0 2012.4 2535.5 1557.7 1915.8 8254 2914 3215 2369 2535 2450 2591 1250 2650 11.5 26.1 13.5 14.2 5.0 5.4 4.8 2.1 2.7   Về cơ cấu ngành: các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài chủ yếu tập trung vào lĩnh vực công nghiệp và xây dựng với 2885 dự án, vốn đăng ký 23213,72 triệu USD (chiếm khoảng 66,7% số dự án, 56,9% tổng số vốn đăng ký); nông nghiệp 596 dự án với vốn đăng ký 2898,34 triệu USD (chiếm khoảng 13,8%; 7,1% vốn đăng ký); dịch vụ 843 dự án với vốn đăng ký 14682,7 triệu USD (chiếm 20,41% số dự án; 36% vốn số đăng ký). BẢNG 7: Đầu tư trực tiếp nước ngoài phân theo ngành đối với những dự án còn hiệu lực giai đoạn 1988 - 2003 Ngành Số dự án Tổng vốn đầu tư (tr.USD) Vốn pháp định (tr.USD) Vốn thực hiện (tr.USD) Công nghiệp Dầu khí Công nghiệp nhẹ Công nghiệp nặng Công nghiệp thực phẩm Xây dựng Nông, lâm nghiệp Nông - lâm nghiệp Thủy sản Dịch vụ GTVT - Bưu điện Khách sạn - Du lịch Tài chính - Ngân hàng Văn hoá - Y tế - Giáo dục Xây dựng khu đô thị mới Xây dựng văn phòng Xây dựng KCN, KCX Dịch vụ khác Tổng 2885 27 1174 1207 212 265 596 500 96 843 118 143 46 147 3 99 19 268 4324 23213.7 1891.6 6105.8 9499.0 2585.0 3132.1 2898.35 2635.0 263.3 14682.8 2594.5 3302.7 596.0 628.0 2466.7 3460.5 895.6 738.7 40794.8 40583.2 1389.6 2808.8 3952.1 1228.0 1204.6 1282.4 1159.7 112.7 6687.5 2034.5 1120.8 577.0 278.9 675.2 1205.8 403.4 391.8 16553.1 16725.3 4420.9 273.9 5890.4 1779.4 1860.6 1562.2 1435.1 127.1 6313.7 1039.3 2036.0 598.1 230.2 6294.6 1598.5 524.2 280.9 24601.1 Về phân bố dự án: hầu hết các tỉnh, thành trong cả nước đều có dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài, nhưng tập trung chủ yếu vào một số địa phương có điều kiện thuận lợi như Hà Nội, Hải Phòng, thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai, Bà Rịa Vũng Tàu. Những địa phương này chiếm tới 74,8% tổng số dự án và 74,7% tổng số vốn đầu tư của cả nước. BẢNG 8: Một số địa phương dẫn đầu về thu hút FDI (tính đến ngày 31-12-2003) Địa phương Số dự án Vốn đăng ký (tr USD) Địa phương Số dự án Vốn đăng ký (trUSD) Tp. Hồ Chí Minh Bình Dương Đồng Nai 1581  748 579 11208,4  3028,4 4617,9 Bà Rịa - Vũng Tàu Hà Nội Hải Phòng 140 634 170 3569,8 8223,7 1659,2 Về đối tác đầu tư: đến nay đã có hơn 75 nước và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam, nhưng các nhà đầu tư chủ yếu đến từ các nước Châu Á như: Đài Loan, Hàn Quốc, Hông Kông, Nhật Bản, Singapo. Những nước này chiếm tới 60,12% số dự án và 58,41% số vốn đầu tư. Về hình thức đầu tư: hình thức liên doanh chiếm 51% vốn đăng ký và 30% số dự án, hình thức đầu tư 100% vốn nước ngoài chiếm 36% vốn đăng ký và 66% số dự án, hình thức hợp đồng hợp tác kinh doanh và BOT chiếm 13% vốn đăng ký và 4% số dự án. Trong năm 2003, theo Bộ kế hoạch và Đầu tư có 48/61 tỉnh thành trên cả nước thu hút được 721 dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài từ 39 quốc gia và vùng lãnh thổ, với vốn đăng ký 1915,8 triệu USD, tăng 23% so với cùng kỳ năm 2002, trong đó xây dựng và công nghiệp là 531 dự án, vơi vốn đăng ký 1357 triệu USD; nông nghiệp: 68 dự án, với vốn đăng ký 176,8 triệu USD; dịch vụ 122 dự án, với vốn đăng ký 382 triệu USD. 2.2 Những hạn chế cần khắc phục Bên cạnh một số thành tựu kể trên, đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam còn tồn tại không ít những hạn chế. Về cơ cấu đầu tư: cơ cấu đầu tư còn mất cân đối và phân bổ không đồng đều, chủ yếu tập trung vào lĩnh vực công nghiệp, tỷ trọng đầu tư vào các ngành nông, lâm, ngư nghiệp còn nhỏ bé chỉ bằng 10% vốn đầu tư vào lĩnh vực công nghiệp. Ngoài ra, các dự án đầu tư nước ngoài tập trung chủ yếu vào những vùng ngành thay thế nhập khẩu và sử dụng nhiều vốn hơn là định hướng xuất khẩu và giải quyết việc làm. Bên cạnh đó, một số địa phương dựa trên ưu đãi ở một số lĩnh vực chưa thực sự mang lại hiệu quả. Chi phí đầu vào, đối với các doanh nghiệp còn cao. Chẳng hạn, giá điện, giá dầu, than, ga cao hơn Trung Quốc và các nước ASEAN khác 30 - 40%, chi phí vận chuyển cao hơn 1,5 lần. Cước điện thoại và internet dù đã giảm nhưng vẫn còn cao hơn Singapo 6 lần, Philipin 5 lần, Inđônêsia 3 lần. Lực lượng lao động làm việc trong khu vưc này chưa qua đào tạo còn chiếm một tỷ lớn khoảng 40%, chất lượng nguồn nhân lực chưa cao, thiếu đội ngũ lao động lành nghề, công tác đào tạo cán bộ quản lý đầu tư vẫn còn nhiều bất cập. Về tỷ trọng vốn đầu tư: tỷ trọng vốn đầu tư nước ngoài trong tổng đầu tư xã hội còn thấp, nếu tính bình quân đầu người chỉ đạt 17 USD/người, thấp hơn nhiều các nước trong khu vực (trong khi Philipin: 26 USD/người, Thái Lan: 55 USD/người). Môi trường đầu tư: mặc dù được cải thiện đáng kể, song vẫn còn mang tính rủi ro cao, các loại thị trường phát triển chưa đồng bộ đặc biệt là thị trường không có sự nhất quán, có sự chồng chéo của các văn bản dưới luật, một số chính sách thay đổi gây bất lợi cho các nhà đầu tư, một số chính sách khác chưa được ban hành kịp thời. Về khả năng tiếp cận công nghệ: chưa đạt được mục tiêu đã đặt ra, thiết bị máy móc chuyển giao vào nước ta còn lạc hậu, giá cả cao, nhiều doanh nghiệp sản xuất kinh doanh không hiệu quả đã hạn chế khả năng thu hút công nghệ, đặc biệt là công nghệ cao, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại. Công tác tổ chức quản lý các dự án đầu tư còn yếu kém và vừa sơ hở, buông lỏng quản lý vừa can thiệp quá sâu vào hoạt động sản xuất - kinh doanh của các doanh nghiệp, quá trình khai thác dự án còn chậm, công tác giải phóng mặt bằng còn dây dưa, tổ chức quản lý dự án FDI còn nhiều khiếm khuyết ngay từ khâu xét duyệt đến khi vận hành dự án. Đối với những dự án liên doanh, tỷ lệ góp vốn của bên Việt Nam trong các liên doanh còn thấp chỉ chiếm 20-30%, dẫn đến Việt Nam trở nên yếu thế khi quyết định các vấn đề quan trọng cũng như khi phân chia lợi nhuận. 2.3 Những thách thức từ bên ngoài Nguồn vốn đầu tư nước ngoài chảy vào nước ta không những phụ thuộc vào môi trường đầu tư trong nườc mà còn phụ thuộc vào tốc độ tăng trưởng kinh tế thế giới, số lượng vốn đầu tư chuyển giữa các quốc gia, chính sách thu hút vốn đầu tư của các nước đặc biệt là các trong khu vực Đông Nam Á. Vì vậy, việc thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài vào nước ta trong thời gian tới đang đứng trước những thách thức: Trung Quốc đã chính thức trở thành thành viên của tổ chức UFTO, do đó nguồn FDI có xu hướng chảy vào quốc gia này, hơn nữa kinh tế thế giới trong những năm gần đây gặp khó khăn. Một số nền kinh tế lớn như Hoa Kì, Nhật Bản, EU chưa thoát khỏi tình trạng suy thoái. Việt Nam chưa chính thức ra nhập AFTA, do đó thuế nhập nhập khẩu hàng hoá của ta vào các nước ASEAN còn cao, lại chịu các rào cản phi thuế quan. Điều này làm ảnh hưởng không nhỏ đối với đầu tư nước ngoài. Luồng vốn FDI lưu chuyển trên thế giới liên tục giảm xuống trong những năm gần đây: từ 1.200 tỷ USD năm 2000 xuống còn 744 tỷ USD năm 2001 và FDI ở các nước đang phát triển cũng giảm xuống tương tự từ 250 tỷ USD năm 2000 xuống còn 205 tỷ ỦD năm 2001 và 194 tỷ năm 2002 và còn đang tiếp tục giảm xuống. Các nước trong khu vực Đông Á và Đông Nam Á đang trong quá trình cải thiện môi trường đầu tư, tạo nhiều ưu đãi về tài chính, thuế... đối với các nhà đầu tư. Chẳng hạn, Trung Quốc hoàn toàn miễn thuế lợi tức trong 2 năm đầu và được hưởng thuế ưu đãi 50% trong 3 năm tiếp theo. Ngoài ra, còn có các hình thức ưu đãi nhiều hơn ở các tỉnh Quảng Đông, Vân Nam, An Huy, Tứ Xuyên. Tình hình cũng tương tự đối với các nước Malaixia, Inđônêxia, Thái Lan. 2.4 “ODA” Một trong ba nguồn vốn chính cho tăng trưởng Trong năm 2004, mức ODA được hợp thức hóa đạt khá cao, điều đó thể hiện sự hài hòa về thủ tục giữa nhà tài trợ và nước tiếp nhận ODA. Thông qua các hiệp định đã được ký kết giữa đại diện chính phủ Việt Nam và đại diện các nước tài trợ, tổng số vốn ODA được hợp thức hóa năm 2004 đạt trên 2.25 tỷ USD, bằng khoảng 80% tổng vốn ODA được các nhà tài trợ cam kết tại hội nghị Nhóm tư vấn các nhà tài trợ năm 2003 (CG 2003) dành cho tài khóa năm 2004. Đây là kết quả có ý nghĩa sâu sắc. Nếu duy trì và nâng cao hơn nữa khả năng hài hòa vốn ODA trong năng 2005 có thể và cần đạt trên 2,75 tỷ USD trong tổng số vốn 3,44 tỷ USD mà đại diện các nhà tài trợ đã cam kết dành cho Việt Nam tại hội nghị CG 2004 vừa qua. Xuất phát từ nhiệm vụ của kế hoạch 5 năm tới, các chuyên gia bộ kế hoạch và đầu tư dự kiến tổng số vốn ODA sẽ được cam kết hay có khả năng thu hút trong thời kỳ 2006 – 2010 là 14,5 tỷ USD và phấn đấu gigỉ ngân được khoảng 11,6 tỷ USD. Như vậy, trải qua 12 kỳ hội nghị nhóm tư vấn các ngà tài trợ hàng năm từ CG 1993 đến CG 2004, tổng số vốn các nước và tổ chức tài chính quốc tế đã cam kết dành cho nước ta lên tới gần 29 tỷ USD. Trong số này đã có khoảng 20 tỷ USD đã được hợp thức hóa bằng các hiệp định quốc tế. Nhưng trên thực tế mới được giải ngân trên 14 tỷ USD. Còn những 6 tỷ USD đã đựoc hợp thức hòa mà chưa được giải ngân vì chưa triển khai thực hiện dự án. Thị trường vốn ODA trên thế giới đang ngày càng co hẹp và cũng đang bị cạnh tranh gay gắt giữa những nền kinh tế kém phát triển và đang phát triển. Trên “mặt trận” này, nước ta có khả năng cạnh tranh cao hay không là tùy thuộc chủ yếu vào hai yếu tố: hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính công, và kết quả của cuộc chiến chống lãng phí, tham nhũng. 3. Những vấn đề đặt ra trong việc thu hút đầu tư nước ngoài. Tăng trưởng kinh tế ở nước ta phụ thuộc nhiều vào khu vực FDI, khi khu vực này biến động ảnh hưởng xấu đến tốc độ tăng trưởng kinh tế ở nước ta. Cơ cấu đầu tư còn mất cân đối và phân bổ không đồng đều, tập trung chủ yếu vào những địa phương có điều kiện thuận lợi, những ngành thay thế nhập khẩu, những ngành sử dụng vốn nhiều hơn là định hướng xuất khẩu và giải quyết việc làm. Ngày càng có nhiều dự án bị rút giấy phép, điều này thể hiện sự yếu kém của các dự án FDI. Bằng chứng là: số dự án bị rút giấy phép giai đoạn 1988 - 1990 là 2 dự án/năm, giai đoạn 1991 - 1995 là 47 dự án/năm giai đoạn 2996 - 2000là 80 dự án/năm, giai đoạn 2001 - 2003 là 95 dự án /năm với tổng số vốn bị rút giấy phép hoạt động lên đến 10 tỷ USD. Điều này gây tác động xấu đối với các nhà đầu tư tiềm năng. Hiệu quả đầu tư chưa cao, hiệu suất sử dụng vốn sản phẩm gia tăng (ICOR) của khu vực FDI có xu hướng tăng nhanh. Vì vậy, tỷ suất lợi nhuận trên vốn đầu tư có xu hướng giảm. BẢNG 9: Hiệu quả sử dụng vốn đầu tư của các khu vực kinh tế Năm ICOR toàn nền kinh tế ICOR khu vực nhà nước ICOR khu vực ngoài quốc doanh ICOR khu vực đầu tư nước ngoài 1998 1999 2000 2001 2002 2003 3,08 3,49 3,39 6,65 5,74 5,91 3,13 2,92 3,60 8,24 7,33 7,28 3,14 5,04 1,98 4,56 3,77 3,39 2,72 2,78 9,62 6,84 5,68 9,37 Khả năng tiếp cận công nghệ chưa đạt được mục tiêu đã đề ra, thiết bị máy móc chuyển giao vào nước ta còn lạc hậu, giá cả cao, nhiều doanh nghiệp thực hiện chiến lược “chuyển giá” bằng hình thức tăng giá đầu vào, giảm giá đầu ra, gây thiệt hại không nhỏ cho phía Việt Nam. Một Số dự án sản xuất kinh doanh không hiệu quả là nguyên nhân hạn chế khả năng thu hút công nghệ, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại. Tác động tiêu cực của FDI đối với môi trường kinh doanh và môi trường sinh thái, cán cân thương mại quốc tế, ảnh hưởng đến gánh nợ nước ngoài, tác động xấu đến phát triển cơ cấu kinh tế, chính sách ngành nhgề và phân hoá xã hội là những vấn đề đang đặt ra đối với quản lý đầu tư nước ngoài ở Việt Nam hiện nay. BẢNG 10: Nhập siêu của khu vực FDI giai đoạn 1996 - 2003 ( triệu USD) Năm 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Kim ngạch xuất khẩu Kim ngạch nhập khẩu Nhập siêu 336 1468 1132 788 2041,7 1254,7 1982 2668,0 686 2547 3382,2 1135,2 3320 4352,0 1032 3573 4985,0 1412 4500 6704,0 2204 62,25 8715 2090 III. Triển vọng, giải pháp và chính sách đầu tư trong thời gian tới 1. Triển vọng 1.1 Triển vọng dựa trên yếu tố khách quan Toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế đang là xu thế tất yếu lôi kéo tất cả các quốc gia tham gia, làm cho thị trường của từng nước gắn kết với thị trường thế giới, tạo nên sự cạnh tranh khốc liệt trên thị trường quốc tế, dẫn đến làn sóng sát nhập và thôn tính giữa các công ty đa quốc gia. Hơn nữa, cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật công nghệ hiện đại đang diễn ra như vũ bão, các nước phát triển đang vươn lên chiếm lĩnh công nghệ mới và thực hiện chuyển giao công nghệ cho các nước đang phát triển, từ đó thúc đẩy dòng chảy của lượng vốn đầu tư toàn cầu. Kinh tế thế giới trong những năm tới lấy đà tăng tốc và sẽ đạt tốc độ tăng trưởng cao nhất vào thập niên thế kỷ thứ hai của thế kỷ XXI, dựa trên đổi mới công nghệ từ năm 2020 nguồn vốn đầu tư chảy vào các nước Châu Á tăng 6%, trong khi mức bình quân thế giới là 3.6%. Trước mắt những nền kinh tế lớn của thế giới và là nơi xuất phát của những nguồn vốn đầu tư quốc tế sẽ lấy lại đà tăng trưởng cao. Dự báo kinh tế Mĩ tăng trưởng 4,7%, kinh tế EU tăng 2,8%; Nhật Bản 2% vào năm 2005 so với mức 2,8%, 2,3% và 1,4% trong năm 2004. Đây là tín hiệu tốt để thúc đẩy thu hút vốn FDI ở nước ta. BẢNG 11: Sự luân chuyển FDI trên thế giới và Việt Nam giai đoạn 1997 - 2004 Năm Thế giới (tỷ USD) Việt Nam (tỷ USD) Tỷ trọng so với thế giới (%) 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 473 683 982 1118 744 543 624 700 4,6 3,9 1,5 2,0 2,5 1,5 1,9 2,5 0,97 0,57 0,45 0,47 0,33 0,27 0,30 0,35 Nhìn vào sự luân chuyển FDI trên thế giới và Việt Nam, chúng ta có thể nhận xét: dòng vốn đầu tư vào Việt Nam chịu ảnh hưởng của sự tăng giảm của dòng FDI toàn cầu. Các nhà đầu tư quốc tế đánh giá rất cao môi trường đầu tư tại Việt Nam, trong cuộc thăm dò gần đây của UNTAD, Việt Nam được công ty xuyên quốc gia lựa chọn là một trong những điểm ưu tiên trong chiến lược đầu tư của họ ra nước ngoài với 5% tống số phiếu thăm dò, cao hơn Thái Lan (1% số phiếu), Hồng Kông (4%), Singapo (4%). 1.2 Triển vọng dựa trên yếu tố chủ quan Việt nam là thành viên của nhiều tổ chức quốc tế như: Diễn đàn Á - Âu (ASEM), APEC, ASEAN và hiện nay đang trong quá trình ra nhập WTO. Hơn nữa, tiến trình ra nhập WTO đang bước vào giai đoạn đàm phán song phương với từng đối tác thành viên đòi hỏi cần phải gỡ bỏ các hàng rào phi thuế quan như hạn ngạch, giấy phép, các biện pháp hạn chế định lượng, thủ tục định giá, thủ tục hải quan, trợ cấp xuất khẩu, quy định xuất xứ và mở cửa thị trường dịch ở nhiều lĩnh vực khác như: ngân hàng, bảo hiếm, viễn thông, tư vấn...Đặc biệt, đến năm 2006, thực hiện lộ trình khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA), Việt Nam sẽ cắt giảm thuế những hàng hoá nằm trong danh mục, cắt giảm xuống mức thuế suất 0-5%. Điều này dẫn đến tác động kép: Một là, nguồn vốn đầu tư nội bộ các nước ASEAN vào Việt Nam sẽ tăng lên dựa trên lơi thế so sánh về chi phí nhân công, các nước này sẽ chuyển những ngành công nghiệp sử dụng nhiều lao động mà đối với họ đã mất dần lợi thế do giá nhân công tăng cao. Hai là, tạo điều kiện thu hút đầu tư từ các nước ngoài khối vào Việt Nam, các nhà đầu tư khác đang hoạt động tại Việt Nam sẽ có kế hoạch tăng vốn mở rộng quy mô sản xuất, từ đó xuất khẩu sang các nước ASEAN khác, đặc biệt những ngành Việt Nam có lợi thế về lao động. Sự ổn định kinh tế vi mô của Việt Nam như: tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, tỷ lệ lạm phát được kiểm soát, tỷ giá hợp lý, an ninh xã hội được đảm bảo, môi trường chính trị xã hội được ổn định công cuộc đổi mới kinh tế trong thời gian qua đạt được nhiều thành tựu, tạo nên sự tin tưởng, kỳ vọng của các nhà đầu tư về khả năng sinh lợi khi đầu tư vào Việt Nam. Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn xem khu vực có vốn đầu tư nước ngoài là bộ phận hữu cơ của nền kinh tế nhiều thành phần, và xem nguồn vốn đầu tư nước ngoài là nguồn vốn quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội. Do đó, không ngừng tạo điều kiện thuận lợi cho việc thu hút dòng vốn này: Sắp tới đối với các dự án đầu tư có tỷ lệ xuất khẩu từ 80% trở lên, các dự án đầu tư vào khu công nghiệp không thuộc nhóm A nhưng thuộc danh mục khuyến khích đầu tư, các dự án đầu tư thuộc lĩnh vực sản xuất có quy mô vốn đầu tư lớn hơn 5 triệu USD và có tỷ lệ xuất khẩu từ 50% trở lên sẽ áp dụng hình thức cấp phép. Điều này, làm giảm thời gian và chi phí tiền bạc đối với các nhà đầu tư. Việt Nam đã chấm dứt chế độ 2 giá vào cuối năm 2003 đối với vé máy bay, và cam kết đến năm 2005 sẽ loại bỏ hoàn toàn chế độ 2 giá đối với phí vận chuyển đường sắt và đường biển, giá cước viễn thông và áp dụng giá điện 7 cent Mỹ/kwh cho mọi loại hình doanh nghiệp. Hiện nay, chênh lệch giá điện giữa nước ngoài và trong nước tư 4-15%, giá quảng cáo cho các công ty nước ngoài cao gấp 3-5 lần các công ty trong nước là chưa hợp lý và chưa phù hợp với thông lệ quốc tế. Việc cổ phần hoá doanh nghiệp FDI đang được thí điểm và chính phủ cũng đang xem xét, cân nhắc cho các tập đoàn có nhiều dự án đầu tư được thành lập công ty quản lý vốn hoặc quỹ đầu tư để điều hành và hỗ trợ các dự án của họ ở Việt Nam; đồng thời xử lí linh hoạt việc chuyển đổi các hình thức sở hữu, loại bỏ những quy định về tỷ lệ góp vốn tối thiểu 30% của nhà đầu tư trong liên doanh và tỷ lệ vốn pháp định tối thiểu trong tổng vốn đầu tư của doanh nghiệp FDI. Nghị định số 27/2003/NĐ - CP được ban hành nhằm điều chỉnh các hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam bao gồm: đưa vốn bằng tiền hoặc bất kì tài sản nào khác của nhà đầu tư vào Việt Nam để trực tiếp tiến hành sản xuất, kinh doanh. Đây là bước tiến mới so vơi nghị định 03/2001/NĐ-CP nhằm tạo ra môi trường đầu tư thông thoáng thuận lợi hơn cho hoạt động đầu tư nước ngoài. Ngoài ra, Chính phủ đã giao cho Bộ kế hoạch và Đầu tư cùng các cơ quan chức năng soạn thảo đề án thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, trong đó nhấn mạnh đến việc mở rộng hơn nữa lĩnh vực đầu tư, đổi mới cơ cấu đầu tư, đổi mới chính sách, hoàn thiện hơn nữa môi trường đầu tư ngày càng minh bạch, công bằng đối doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp trong nước, tạo ưu đãi cho những dự án có vốn lớn, công nghệ hiện đại, nhằm thu hút nữa dòng vốn FDI trong thời gian tới. Từ nhũng luận cứ trên có thể đi đến khẳng định: Việt Nam sẽ là một gam màu sáng trong bức tranh đầu tư quốc tế. Tuy nhiên, dòng vốn đầu tư vào Việt Nam có tăng lên hay không phụ thuộc vào mức độ thực thi của chính sách đã ban hành trong thực tế và những cải cách hơn nữa trên mọi phương diện, đặc biệt là những cải thiện về môi trường đầu tư của Việt Nam trong những năm tới. 2. Chủ trương thu hút và sử dụng đầu tư nước ngoài trong thời gian tới Chủ trương chung của Việt Nam đối với đầu tư nước ngoài trong thời gian tới là tạo điều kiện để khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài phát triển thuận lợi và thu hút mạnh đầu tư nước ngoài nhằm góp phần thực hiện kế hoạch 5 năm và chiến lược phát triển kinh tế xã hội 10 năm tới, gắn với quy hoạch và chuyển đổi cơ cấu kinh tế, phát huy lợi thế so sánh, nâng cao sức cạnh tranh và hiệu quả của nền kinh tế, giữ vững độc lập tự chủ, an ninh quốc gia và định hướng Xã hội chủ nghĩa. 2.1 Định hướng thu hút, sử dụng đầu tư theo ngành, lĩnh vực Định hướng chung là khuyến khích mạnh mẽ việc thu hút đầu tư nước ngoài vào các ngành công nghiệp chế biến xuất khẩu, công nghiệp cơ khí, xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội gắn với thu hút công nghệ hiện đại, tạo thêm nhiều việc làm, khai thác thế mạnh về tài nguyên, nguyên liệu. Trong lĩnh vực nông lâm nghiệp: Khuyến khích và có chính sách ưu đãi thoả đáng đối với các dự án chế biến các sản phẩm nông, lâm, ngư nghiệp gắn với việc phát triển các vùng nguyên liệu để phục vụ xuất khẩu và tiêu dùng trong nước. Chú trọng các dự án ứng dụng công nghệ sinh học sản xuất ra loại giống mới có chất lượng và hiệu quả kinh tế cao, khuyến khích các dự án công nghiệp phục vụ nông nghiệp, các dự án phục vụ nông thôn. Trong lĩnh vực công nghiệp: Việc thu hút đầu tư nước ngoài vừa hướng vào những ngành sản xuất hàng xuất khẩu, những ngành sử dụng nhiều lao động, vừa chú trọng những ngành, lĩnh vực có công nghệ hiện đại, công nghệ cao, cụ thể như sau. + Tìm kiếm, thăm dò và khai thác dầu khí, phát triển các cơ sở công nghệ hạ nguồn dầu khí. + Thăm dò, khai thác tài nguyên khoáng sản; đầu tư sản xuất phôi thép, cán thép lá, thép hình... + Sản xuất linh kiện, phụ tùng, lốp, ô tô, xe máy; sản xuất lắp ráp thiết bị thi công xây dựng, thiết bị kĩ thuật cho ngành vận tải, thiết bị phụ tùng máy nông nghiệp và thiết bị cho các ngành công nghiệp khác. + Phát triển nguyên liệu hoá chất cơ bản, vật liệu mới (chất dẻo, sợi tổng hợp, polyme...); các chất hoạt động bề mặt (LAS,LAB...); chất bảo vệ thực vật; nguyên liệu nhựa (PE, PSS,PP,PVC) Methanol; Ethylen; các loại phân DAP,UH, Kali. + May mặc da giày xuất khẩu; sản xuất nguyên liệu, phụ kiện cho ngành may mặc, da giày; chú trọng các dự án kéo sợi, dệt, in hoa, nhuộm; các dự án sản xuất công cụ đồ dùng gia đình... + Sản xuất linh kiện điện, điện tử, màn hình vi tính; thiết bị tin học, điện tử công nghiệp, điện tử y tế phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu; các dự án điện gia dụng xuất khẩu trên 80%. + Các dự án sản xuất các loại thực phẩm thay thế hàng nhập khẩu; khuyến khích các dự án sản xuất nguyên liệu thuốc kháng sinh, nguyên liệu hoá dược, sản xuất thiết bị y tế, dịch truyền. Trong lĩnh vực dịch vụ: Tập trung khuyến khích các dự án phát triển hạ tầng kĩ thuật - kinh tế, cơ sở hạ tầng ngành du lịch; các dịch vụ tin học, chuyển giao công nghệ, cụ thể là: + Ngành bưu chính viễn thông: Thu hút đầu tư nước ngoài vào phát triển mạng thông tin kết hợp điện thoại di động và vô tuyến cố định; cáp quang biển Bắc- Nam; mạng internet phục vụ cộng đồng; sản xuất thiết bị viễn thông. + Các dự án giao thông như cầu, đường, cảng một số nhà máy điện theo hình thức BOT. + Các dự án xây dựng tổ hợp du lịch, trung tâm văn hoá thể thao; khu vui chơi- giải trí; phát triển du lịch sinh thái ở những vùng có tiềm năng lớn. 2.2 Định hướng thu hút đầu tư nước ngoài theo địa bàn, đối tác nước ngoài Tiếp tục thu hút đầu tư nước ngoài vào những địa bàn có nhiều lợi thế để phát huy vai trò của vùng động lực, tạo điều kiện liên kết phát triển các vùng khác trên cơ sở phát huy thế mạnh của các vùng phụ cận về nguyên liệu, lao động và các nguồn lực khác. Có chính sách ưu đãi hơn nữa để khuyến khíh đầu tư nước ngoài vào những vùng và địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. Tập trung thu hút đầu tư nước ngoài vào các khu công nghiệp tập trung, khu công nghệ cao dã hình thành theo quy hoạch được phê duyệt. Đa phương hoá đối tác Đầu tư nước ngoài để tạo thế chủ động trong các tình huống. Cùng với việc tiếp tục thu hút các nhà Đầu tư nước ngoài ở khu vực Đông Á, ASEAN vào các dự án mà họ có nhiều kinh nghiệm và thế mạnh như: chế biến nông sản, sản xuất hàng xuất khẩu, dịch vụ..., cần tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài từ các nước công nghiệp phát triển như EU, Bắc Mỹ, Tâu ÂU, Nhật Bản nhằm tranh thủ tiềm lực về tài chính, công nghệ kỹ thuật hiện đại dể nâng cao tiềm lực tài chính, công nghệ, kĩ thuật hiện đại để nâng cao tiềm lực kinh tế và năng lực kinh tế của nền kinh tế của nền kinh tế. Có kế hoạch vận động trực tiếp các công ty xuyên quốc gia có tiềm lực về vốn, công nghệ nguồn và thị trường quốc tế để họ đầu tư vào Việt Nam. Đồng thời chú ý đến các dự án có quy mô vừa và nhỏ nhưng công nghệ hiện đại. 3. Một số giải pháp thu hút FDI tại Việt Nam trong thời gian tới a.Tiếp tục hoàn chỉnh hệ thống luật pháp,cơ chế chính sách liên quan đến FDI Theo hướng thông thoáng, hấp dẫn nhưng vẫn đảm bảo tính chặt chẽ và phù hợp với thông lệ quốc tế. Xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp luật về đầu tư nước ngoài theo hướng: Thiết lập một mặt bằng pháp lý chung cho cả đầu tư trong nước và đầu tư nước ngoài nhằm tạo lập môi trường ổn định, bình đẳng cho sản xuất vả kinh doanh; đồng thời áp dụng các quy định về điều kiện đầu tư và ưu đãi phù hợp với từng đối tượng, lĩnh vực trong từng thời kỳ. Đa dạng hoá hình thức FDI để khai thác thêm các kênh đầu tư mới; nghiên cứu và thực hiện thí điểm các hình thức đầ tư như công ty hợp doanh, công ty quản lí vốn; sửa đổi bổ sung Nghị định số 103/1999/NĐ-CP910-9-1999 của chính phủ về giao, bán, khoán, cho thuê doanh nghiệp nhà nước, theo hướng cho nhà đầu tư nước ngoài mua, nhận khoán kinh doanh, quản lý, thuê các doanh nghiệp trong nước. Nâng cao trình độ thực thi pháp luật của các cấp chính quyền, thể chế hoá các quy định về đầu tư sang hình thức luật để có giá trị pháp lý cao hơn. Đồng thời có biện pháp phổ biến các văn bản dưới luật nhanh chóng, không nên để tình trạng nghị định đã có nhưng các thông tư hướng dẫn của các Bộ, Ngành chưa được triển khai. b. Để thu hút các nhà đầu tư nước ngoài, Chính phủ cần hoàn thiện hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ Việt Nam Việt nam chưa có dự án FDI nào trong lĩnh vực sản xuất phần mềm, phát hành sách hay băng đĩa, nguyên nhân là quyền sở hữu trí tuệ chưa được đảm bảo ở Việt Nam. Trong tương lai, cần có những luật riêng và cụ thể để điều chỉnh từng đối tượng như Luật sáng chế, Luật sở hữu nhãn hiệu. Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ cần được xem như là một phản ứng chiến lược đặt ra trước những thách thức ngày càng tăng trong quá trình quốc tế hoá và vai trò ngày càng quan trọng của sở hữu trí tuệ trong môi trường phát triển dựa trên tri thức. c. Cải tiến hệ thống tài chính ngân hàng, sử dụng linh hoạt và có hiệu quả chính sách tiền tệ Theo các nhà đầu tư, các quy định liên quan đến hệ thống tài chính là ít hiệu quả. Như việc ngân hàng quốc doanh nắm giữ nguồn tiền lớn và ít cho doanh nghiệp ngoài quốc doanh vay, các khoản vốn vay thường ngắn hạn và ít các nguồn huy động dài hạn. Ngoài ra còn có các khó khăn khác như chuyển đổi từ đô la Mỹ sang đồng Việt Nam, khoản vay hợp vốn khó phân chia tài sản, chuyển dịch ngoại tệ, can thiệp phi kinh tế trong giao dịch thương mại. Những yếu tố này gây khó khăn và ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của nhà đầu tư. Chính phủ cần cải thiện hệ thống thanh toán, tăng mức huy động tiền gửi đồng Việt Nam cho các chi nhánh ngân hàng Nhà nước, hỗ trợ doanh nghiệp không được ưu tiên mua ngoại tệ, kết hối 40% ngoại tệ của các doanh nghiệp từ nguồn thu vãng lai, nới lỏng quy định hiện hành về hạn chế mức tiền ký gửi bằng đồng Việt Nam tại các chi nhánh ngân hàng nước ngoài và tiến hành tiến tới xoá bỏ việc bắt buộc kết hối ngoại tệ khi có đủ điều kiện cho phép; tiếp tục giảm dần... Sử dụng linh hoạt, có hiệu quả các công cụ của chính sách tiền tệ như tỷ giá, lãi suất theo các nguyên tắc của thị trường có sự quản lý vĩ mô của Nhà nước. d. Tiếp tục cải cách thủ tục hành chính Thủ tục cải cách hành chính rắc rối phiền hà được xem như một trong những nguyên nhân quan trọng làm giảm tính hấp dẫn của môi trường đầu tư Việt Nam. Do đó, cần xây dựng cơ chế quản lý theo hướng một cửa, một đầu mới ở Trung ương và ở địa phương để tạo thuận lợi cho hoạt động đầu tư nước ngoài. Trước mắt cần: Phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước ở Trung ương và địa phương trong hoạt động quản lý FDI; phân định rõ quyền hạn, trách nhiệm của từng cơ quan trong việc giải các vấn đề phát sinh. Cải tiến mạnh thủ tục hành chính liên quan đến FDI; theo hướng đơn giản hoá việc cấp phép và mở rộng phạm vi các dự án thuộc diện đăng ký cáp phép đầu tư. Lập tổ công tác liên ngành do Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì để rà soát có hệ thống các quy định liên quan đến hoạt động FDI trên cơ sở đó có kiến nghị bãi bỏ những quy định không cần thiết. e. Phát triển hệ thống dịch vụ hỗ trợ hiệu quả Các dịch vụ hỗ trợ cho đầu tư nước ngoài ở Việt Nam hiện nay còn ở mức thấp và kém hiệu quả. Mặc dù các dịch vụ này đã được cải thiện rất nhiều trong những năm 90, song vẫn còn rất chậm so với các nước trong khu vực, nhất là trong lĩnh vực năng lượng, giao thông, viễn thông và cơ sơ hạ tầng thông tin. Giá hàng hoá và dịch vụ, đặc biệt là giá các dịch vụ là chi phí đầu vào của sản xuất như điện, nước, viễn thông, giá thuê mặt bằng... của ta còn rất cao so với khu vực. Cần có những cải thiện tích cực hơn để giảm cước bưu chính viễn thông, tiền thuê đất, tăng thêm các ưu đãi về thuế và tài chính. f. Mở rộng hình thức và lĩnh vực đầu tư Theo luật đầu tư nước ngoài của Việt Nam, các doanh nghiệp FDI là loại hình công ty Trách nhiệm hữu hạn. Với hình thức này, các doanh nghiệp có vốn FDI muốn tăng vốn để đầu tư mở rộng sản xuất sẽ gặp khó khăn vì không thể phát hành cổ phiếu. Việc cổ phần hoá các doanh nghiệp FDI và hoạt động của thị trường vốn tạo nên một cửa mở cho việc thu hút các nguồn vốn ở những quy mô khác nhau, cho phép các nhà đầu tư có vốn ít có thể tham gia đầu tư vào Việt Nam. Mở rộng lĩnh vực đầu tư phù hợp với cam kết trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Từng bước mở thị trường bất động sản cho người Việt Nam định cư ở nước ngoài và các nhà đầu tư nước ngoài tham gia đầu tư tại Việt Nam; thiết lập cơ chế để doanh nghiệp FDI được xây dựng, kinh doanh nhà ở và phát triển khu đô thị mới; khuyến khích đầu tư trong các lĩnh vực dịch vụ, khoa học, công nghệ, dịch vụ thông tin, chuyển giao công nghệ, phát triển nguồn nhân lực; mở rộng hợp tác đầu tư trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ và du lịch. g. Xây dựng và triển khai hiệu quả các dự án gọi vốn đầu tư Để tăng cường tính minh bạch, ổn định và dự đoán trước, đồng thời tạo thuận lợi cho các nhà đầu tư trong việc lựa chọn cơ hội đầu tư, cần nâng cao chất lượng xây dựng quy hoạch và danh mục dự án gọi vốn FDI. Điều này làm cơ sở thực hiện chương trình vận động đầu tư. Những thông tin về mục tiêu, địa điểm hình thức, đối tác, thực hiện dự án trong danh mục phải có độ chính xác và tin cậy cao. Căn cứ danh mục dự án quốc tế kêu gọi FDI, chuẩn bị kĩ một số dự án đầu tư quan trọng, chọn mời trực tiếp một vài tập đoàn lớn trong ngành, lĩnh vực quan trọng vào để đàm phán, tham gia đầu tư vào các dự án. Tập trung thu hút đầu tư vào các lĩnh vực mà các nhà đầu tư nước ngoài có tiềm năng như các dịch vụ có hàm lượng trí tuệ và giá trị gia tăng cao (tài chính, ngân hàng, giám định, đánh giá tài sản kiến trúc và xây dựng, marketing, phân phối và dịch vụ hậu cần); các dự án trong lĩnh vực hạ tầng cơ sở; các dự án sử dụng công nghệ cao và phân công có chuyên môn cao; các dự án phát triển địa ốc, chỉnh trang đô thị, khu đô thị mới, các dự án khu du lịch, thương mại giải trí. h. Xây dựng hệ thống các trung tâm xúc tiến đầu tư của Bộ Kế Hoạch và Đầu tư tại các khu vực Đề xuất với Chính phủ xây dựng một hệ thống các văn phòng của bộ Kế Hoạch và Đầu Tư đảm trách vai trò như một trung tâm xúc tiến đầu tư tại các vùng kinh tế trong cả nước. Có thể chia thành 8 khu vực đầu tư lớn như sau: Miền núi và Trung du Bắc Bộ, Đồng bằng sông Hồng, Bắc miền Trung, Duyên hải miền Trung, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long và khu vực dầu khí ngoài khơi. Các trung tâm xúc tiến đầu tư thay mặt Bộ Kế Hoạch và Đầu Tư giải quyết những vấn đề liên quan đến đầu tư nước ngoài tại các địa phương và chủ động triển khai các hoạt động xúc tiến đầu tư nhằm hỗ trợ cho các địa phương, đẩy mạnh hiệu quả hoạt động đầu tư nước ngoài. Các trung tâm xúc tiến tại các khu vực phải được kết nối để đảm bảo thông tin được cập nhật và luôn được chia sẻ giữa văn phòng trung tâm và các văn phòng khu vực nhằm đạt được hiệu quả nhờ tính thống nhất và liên kết giữa các địa phương. Kết Luận Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất, sự thay thế nhau của các phương thức sản xuất xã hội, đầu tư trực tiếp nước ngoài cũng có sự chuyển biến, thay đổi về phương thức, quy mô, cũng như xu hướng vận động. Xu hướng vận động của nó tuy là khách quan, xuyên suốt toàn bộ lịch sử phát triển lâu dài của đầu tư trực tiếp nước ngoài, song những diễn biến cụ thể lại chịu sự chi phối trực tiếp của rất nhiều nhân tố chính trị- xã hội khác nữa.Hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài đang ngày càng trở thành phổ biến trên thế giới. Nó không những có vai trò quan trọng đối với các nền kinh tế đang phát triển mà còn đối với ngay cả các nền kinh tế phát triển. Xu thế tăng nhanh về khối lượng và các luồng đầu tư trực tiếp nước ngoài trên thế giới là một tất yếu kinh tế, là sự bắt buộc về điều kiện phát triển của thời đại hiện nay. Động thái của đầu tư trực tiếp nước ngoài bao giờ cũng bị sự chi phối quyết định bởi cơ chế lợi ích của các bên tham gia hoạt động. Đầu tư trực tiếp nước ngoài sẽ tiếp tục phát triển khi nó còn đem lại lợi ích cho cả nhà đầu tư lẫn nước nhận đầu tư. Và nó đang có vị trí ngày càng quan trọng trong quá trình phát triển của mỗi quốc gia. Vì vậy, chúng ta phải coi nhiệm vụ thu hút và sử dụng đầu tư nước ngoài là công việc vừa có tính cấp bách vừa có tính chiến lược lâu dài. Tài Liệu Tham Khảo Giáo trình Kinh Tế Đầu Tư Kinh tế dự báo số 3/2004 Kinh tế dự báo số 7/2004 Lý luận chính trị số 4/2003 Lý luận chính trị số 6/2003 Nghiên cứu Kinh tế số 283 tháng 12/2003 Nghiên cứu Kinh tế số 315 tháng 8/2003 Phạm thị Hà, Một số giải pháp nhằm thu hút vốn đầu tư nước ngoài ở Việt Nam Tạp chí kinh tế và phát triển số 81 tháng 3/2004 10.Tạp chí cộng sản số 14 tháng 7/2004 11.Thời báo kinh tế Việt Nam tháng 10/2004 12.Thông tin kinh tế xã hội tháng 3/2002 13.Tào Hữu Phùng, Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay nước ngoài để đầu tư phát triển kinh tế- xã hội, bộ tài chính tháng 9/2002 14.Tạp chí con số và sự kiện năm 2002 15.Tạp chí Những vấn đề kinh tế thế giới các năm 2001-2005 16. Tạp chí nghiên cứu kinh tế năm 2004