Đề án Thuế và vai trò của thuế trong quá trình chuyển sang nền Kinh tế thị trường ở Việt Nam

®é gi¶m thuÕ ®èi víi nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt, x©y dùng vËn t¶i trong nh÷ng n¨m ®Çu ¸p dông thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng mµ bÞ lç do sè thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ph¶i nép lín h¬n sè thuÕ tÝnh theo møc thuÕ doanh thu. Thêi h¹n gi¶m thuÕ tÝnh hµng n¨m nh­ng tèi ®a kh«ng qu¸ 3 n¨m kÓ tõ ngµy LuËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cã hiÖu lùc thi hµnh. 2.ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt lµ thuÕ ®¸nh vµo sù tiªu dïng cña x· héi ®èi víi mét sè s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô. §èi t­îng ®iÒu chØnh cña LuËt thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt lµ quan hÖ thu nép thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt gi÷a Nhµ n­íc víi c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n cã s¶n xuÊt, nhËp khÈu c¸c mÆt hµng thuéc diÖn chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. ViÖc quy ®Þnh hµng ho¸, dÞch vô thuéc danh môc chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt lµ tuú thuéc vµo th¸i ®é ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. Tr­êng hîp c¬ së s¶n xuÊt hµng ho¸ chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt b»ng nguyªn liÖu ®· chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt th× sÏ ®­îc khÊu trõ sè thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt ®· nép ®èi víi nguyªn liÖu nÕu cã chøng tõ hîp ph¸p. Ph¹m vi ¸p dông : §èi t­îng nép thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt bao gåm c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n cã s¶n xuÊt, kinh doanh, nhËp khÈu c¸c mÆt hµng thuéc diÖn chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt - LuËt thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt hiÖn hµnh ë n­íc ta quy ®Þnh s¸u nhãm mÆt hµng thuéc diÖn chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt gåm: Thuèc hót; R­îu; Bia c¸c lo¹i; C¸c loai ph¸o; ¤t« nhËp khÈu; X¨ng. - DÞch vô chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt: Kinh doanh vò tr­êng; m¸t sa; ka-ra-«-kª; kinh doanh vÐ ®Æt c­îc ®ua ngùa; ®ua xe; kinh doanh golf; b¸n thÎ héi viªn; vÐ ch¬i golf v.v… Hµng thuéc diÖn chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt nÕu xuÊt, nhËp khÈu kh«ng ph¶i nép thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt trong tr­êng hîp: Hµng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i; Hµng lµ vËt t­, nguyªn liÖu nhËp khÈu ®Ó s¶n xuÊt khÈu v.v… C¨n cø tÝnh thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt lµ sè l­îng hµng ho¸, gi¸ tÝnh thuÕ, ®¬n vÞ hµng ho¸ vµ thuÕ suÊt. Sè l­îng hµng ho¸, gi¸ tÝnh thuÕ hµng ho¸ lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh ®èi t­îng tÝnh thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. Gi¸ tÝnh thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt ®­îc quy ®Þnh nh­ sau: - §èi víi hµng s¶n xuÊt lµ gi¸ do c¬ së s¶n xuÊt mÆt hµng ®ã b¸n ra t¹i n¬i s¶n xuÊt ch­a cã thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. - §èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu lµ gi¸ tÝnh thuÕ nhËp khÈu céng thuÕ nhËp khÈu. BiÓu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt gåm c¸c thuÕ suÊt ¸p dông cã tÝnh ph©n biÖt gi÷a c¸c nhãm mÆt hµng vµ gi÷a c¸c mÆt h»ng trong cïng mét nhãm. BiÓu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt: STT MÆt hµng ThuÕ suÊt (%) 1 Thuèc hót 32-70 2 R­îu 15-90 3 Bia 90 4 Ph¸o (Trõ ph¸o næ) 75-100 5 ¤t« nhËp khÈu 30-100 6 X¨ng 15 Thêi h¹n thu, nép thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. Thêi h¹n thu nép thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt ®­îc quy ®Þnh phï hîp víi tõng lo¹i hµng thuéc diÖn chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt lµ hµng s¶n xuÊt trong n­íc hay hµng nhËp khÈu. ChÕ ®é miÔn, gi¶m thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. LuËt thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt quy ®Þnh gi¶m thuÕ trong mét sè tr­êng hîp: - C¬ së s¶n xuÊt mÆt hµng thuéc diÖn chÞu thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt gÆp khã kh¨n do thiªn tai, ®Þch ho¹, tai nan bÊt ngê ®­îc xÐt gi¶m thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt. Møc gi¶m ®­îc tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m thiÖt h¹i vÒ tµi s¶n, nh­ng kh«ng qu¸ 50% sè thuÕ ph¶i nép vµ sè tiÒn thuÕ ®­îc gi¶m kh«ng qu¸ 30% gi¸ trÞ tµi s¶n bÞ thiÖt h¹i. Thêi gian gi¶m thuÕ kh«ng qu¸ 3 th¸ng kÓ tõ sau thêi ®iÓm x¶y ra thiÖt h¹i vµ cã xuÊt hµng. - C¬ së s¶n xuÊt míi thµnh lËp hoÆc c¬ së më réng s¶n xuÊt, ¸p dông c«ng nghÖ s¶n xuÊt míi nÕu nép ®ñ thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt mµ bÞ lç ®­îc xÐt gi¶m thuÕ theo tõng n¨m. Møc gi¶m thuÕ t­¬ng øng víi sã lç cña tõng n¨m nh­ng kh«ng qu¸ 30% sè thuÕ ph¶i nép cña n¨m ®ã. Thêi gian ®­îc xÐt gi¶m thuÕ kh«ng qu¸ hai n¨m. §èi víi nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt quy m« nhá nÕu kh¶ n¨ng kh«ng nép ®ñ ®­îc theo møc quy ®Þnh th× Bé Tµi ChÝnh c¨n cø vµo t×nh h×nh thùc tÕ quyÕt ®Þnh møc vµ thêi gian miÔn thuÕ cho tõng tr­êng hîp cô thÓ. 3.ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp lµ thuÕ ®¸nh vµo thu nhËp cña c¸c tæ chøc c¸ nh©n s¶n xuÊt kinh doanh hµng ho¸, dÞch vô. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 33 LuËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp, th× LuËt thuÕ TNDN cã hiÖu lùc thi hµnh vµ thay thÕ LuËt thuÕ lîi tøc tõ ngµy 01/01/1999. ThuÕ TNDN lµ thuÕ trùc thu. Pham vi ¸p dông: §èi t­îng nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 1 LuËt thuÕ TNDN lµ tæ chøc c¸ nh©n s¶n xuÊt, kinh doanh hµng ho¸, dÞch vô cã thu nhËp. §èi t­îng kh«ng thuéc diÖn nép thuÕ TNDN ®­îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 2 cña LuËt thuÕ TNDN gåm: Hé gia ®×nh, c¸ nh©n, tæ hîp t¸c v.v… C¨n cø tÝnh thuÕ TNDN lµ thu nhËp chÞu thuÕ vµ thuÕ suÊt. - Thu nhËp chÞu thuÕ bao gåm thu nhËp tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô vµ thu nhËp kh¸c nh­ thu nhËp thu ®­îc tõ ho¹t ®éng kinh doanh ë n­íc ngoµi cña ®èi t­îng nép thuÕ. Thu nhËp chÞu thuÕ tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh vµ dÞch vô b»ng doanh thu trõ c¸c kho¶n chi phÝ hîp lý cã liªn quan ®Õn thu nhËp chÞu thuÕ. - ThuÕ suÊt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 10 LuËt thuÕ TNDN lµ thuÕ suÊt tû lÖ (%) ¸p dông cho c¸c nhãm ®èi t­îng cô thÓ. Thêi h¹n thu, nép thuÕ TNDN ®­îc quy ®Þnh trong luËt cã tÝnh ®Õn quy m« vµ tÝnh chÊt kinh doanh cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cã thu nhËp thuéc diÖn chÞu thuÕ. §iÒu 13 LuËt thuÕ TNDN quy ®Þnh cô thÓ thêi h¹n nép thuÕ ®èi víi tõng lo¹i ®èi t­îng. ChÕ ®é quyÕt to¸n thuÕ tÝnh theo n¨m d­¬ng lÞch hoÆc theo n¨m tµi chÝnh do c¬ quan cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh. Ngoµi c¸c quy ®Þnh vÒ thêi h¹n vµ néi dung thùc hiÖn chÕ ®é quyÕt to¸n thuÕ, LuËt thuÕ TNDN cßn cã c¸c quy ®Þnh vÒ quyÕt to¸n thuÕ trong tr­êng hîp c¬ së kinh doanh s¸t nhËp, chia t¸ch, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n. ChÕ ®é miÔn, gi¶m thuÕ: LuËt thuÕ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cã c¸c quy ®Þnh miÔn thuÕ, gi¶m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ¸p dông theo tõng nhãm ®èi t­îng ®­îc miÔn, gi¶m thuÕ (§iÒu 17, 18, 19, 20, 21). 4. ThuÕ xuÊt, nhËp khÈu. ThuÕ xuÊt nhËp khÈu lµ thuÕ thu ®èi víi hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu qua cöa khÈu, biªn giíi n­íc m×nh. LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu hiÖn hµnh ®­îc quèc héi th«ng qua ngµy 26/12/1991 vµ söa ®æi bæ sung theo luËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña luËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu ®­îc quèc héi th«ng qua ngµy 5/7/1993. §èi t­îng ®iÒu chØnh cña thuÕ xuÊt nhËp khÈu lµ quan hÖ thu nép thuÕ xuÊt nhËp khÈu gi÷a nhµ n­íc víi c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n cã hµng ho¸ ®­îc phÐp xuÊt khÈu, nhËp khÈu qua cöa khÈu , biªn giíi ViÖt Nam , kÓ c¶ hµng ho¸ tõ thÞ tr­êng trong n­íc ®­a vµo khu chÕ xuÊt vµ tõ khu chÕ xuÊt ®­a ra thÞ tr­êng trong n­íc. Theo qui ®Þnh cña luËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu hiÖn hµnh thuÕ xuÊt nhËp khÈu lµ thuÕ gi¸n thu. Ph¹m vi ¸p dông cña thuÕ xuÊt nhËp khÈu : §èi t­îng nép thuÕ xuÊt nhËp khÈu lµ c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n cã hµng ho¸ ®­îc phÐp xuÊt, nhËp khÈu thuéc diÖn chÞu thuÕ. §èi t­îng nép thuÕ xuÊt nhËp khÈu cã thÓ lµ tæ chøc, c¸ nh©n trong n­íc thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ vµ còng cã thÓ lµ c¸ nh©n, tæ chøc n­íc ngoµi. Hµng ho¸ thuéc diÖn chÞu thuÕ xuÊt nhËp khÈu ph¶i lµ hµng ho¸ ®­îc phÐp xuÊt, nhËp khÈu qua cöa khÈu, biªn giíi ViÖt Nam , kÓ c¶ hµng ho¸ tõ thÞ tr­êng trong n­íc ®­a vµo khu chÕ xuÊt hoÆc tõ khu chÕ xuÊt ®­a ra thÞ tr­êng trong n­íc. §èi víi c¸c hµng ho¸ xuÊt, nhËp khÈu tr¸i phÐp, hµng ho¸ cÊm xuÊt, nhËp khÈu kh«ng thuéc ph¹m vi ¸p dông luËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu mµ xö lý b»ng c¸c biÖn ph¸p c­ìng chÕ hµnh chÝnh, t­ ph¸p theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. C¨n cø tÝnh thuÕ xuÊt nhËp khÈu. Theo ®iÒu 6 LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu c¨n cø tÝnh thuÕ xuÊt nhËp khÈu bao gåm: Sè l­îng tõng mÆt hµng ghi trong tê khai hµng xuÊt, nhËp khÈu; Gi¸ tÝnh thuÕ; ThuÕ suÊt cña mÆt hµng chÞu thuÕ quy ®Þnh trong biÓu thuÕ. Gi¸ tÝnh thuÕ xuÊt nhËp khÈu ®­îc ¸p dông theo tõng tr­êng hîp hµng xuÊt, nhËp khÈu theo nh÷ng ph­¬ng thøc kh¸c nhau. BiÓu thuÕ xuÊt nhËp khÈu bao gåm c¸c thuÕ suÊt tû lÖ (%) ¸p dông cho tõng mÆt hµng xuÊt, nhËp khÈu. ThuÕ suÊt ¸p dông ®Ó tÝnh thuÕ ®èi víi hµng xuÊt, nhËp khÈu gåm thuÕ suÊt th«ng th­êng vµ thuÕ suÊt ­u ®·i. - ThuÕ suÊt th«ng th­êng lµ thuÕ suÊt ®­îc quy ®Þnh t¹i biÓu thuÕ. - ThuÕ suÊt ­u ®·i ®­îc quy ®Þnh b»ng 70% thuÕ suÊt th«ng th­êng ®­îc ¸p dông ®èi víi hµng xuÊt, nhËp khÈu víi nh÷ng n­íc cã ký kÕt ®iÒu kho¶ ­u ®·i trong quan hÖ bu«n b¸n víi ViÖt Nam hoÆc trong nh÷ng tr­êng hîp do chÝnh phñ quyÕt ®Þnh. Thêi h¹n thu, nép thuÕ xuÊt, nhËp khÈu. §iÒu 17 LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu quy ®Þnh cô thÓ thêi h¹n ®èi t­îng nép thuÕ cã nghÜa vô kª khai vµ nép thuÕ, riªng ®èi víi hµng thuÕ xuÊt nhËp khÈu phi mËu dÞch vµ tiÓu ng¹ch biªn giíi ®èi t­îng nép thuÕ cã nghÜa vô nép thuÕ xuÊt nhËp khÈu ngay khi xuÊt khÈu hµng ra n­íc ngoµi hoÆc nhËp hµng vµo ViÖt Nam. ChÕ ®é miÔn, gi¶m, hoµn l¹i thuÕ xuÊt nhËp khÈu. Hµng xuÊt, nhËp khÈu ®­îc miÔn thuÕ xuÊt nhËp khÈu trong c¸c tr­êng hîp quy ®Þnh trong §iÒu 10 LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu. Ngoµi ra §iÒu 11 LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu cßn quy ®Þnh c¸c tr­êng hîp ®­îc xÐt miÔn thuÕ ®èi víi mét sè hµng ho¸ vÝ dô nh­ hµng nhËp khÈu chuyªn dïng cho an ninh quèc phßng, nghiªn cø khoa häc vµ gi¸o dôc, ®µo t¹o v.v.. §iÒu 12 LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu quy ®Þnh ®­îc xÐt gi¶m thuÕ trong tr­êng hîp hµng ho¸ trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn, bèc xÕp bÞ h­ háng, mÊt m¸t cã lý do x¸c ®¸ng®­îc c¬ quan gi¸m ®Þnh Nhµ n­íc vÒ hµng xuÊt, nhËp khÈu chøng nhËn. Trong c¸c tr­êng hîp nh­ hµng ®· nép thuÕ nh­ng thùc tÕ kh«ng xuÊt, nhËp khÈu vµo ViÖt Nam hoÆc trong c¸c tr­êng hîp ®­îc ph¸p luËt quy ®Þnh th× ®èi t­îng nép thuÕ ®­îc tr¶ l¹i mét phÇn hoÆc toµn bé sè thuÕ xuÊt nhËp khÈu ®· nép. 5. Mét sè LuËt thuÕ c¬ b¶n kh¸c. 5.1 ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ thuÕ ®¸nh vµo thu nhËp cña ng­êi cã thu nhËp cao.Thu nhËp chÞu thuÕ lµ ®èi t­îng tÝnh thuÕ thu nhËp ®èi víi ng­êi cã thu nhËp cao. Thu nhËp chÞu thuÕ ®­îc quy ®Þnh lµm thu nhËp th­êng xuyªn vµ thu nhËp kh«ng th­êng xuyªn. ThuÕ suÊt ¸p dông ®Ó thu thuÕ thu nhËp c¸ nh©n lµ thuÕ suÊt tû lÖ (%). BiÓu thuÕ ®­îc quy ®Þnh ph©n biÖt theo hai lo¹i thu nhËp vµ theo hai nhãm ®èi t­îng nép thuÕ: c«ng d©n ViÖt Nam, c¸ nh©n ®Þnh c­ t¹i ViÖt Nam vµ ®èi t­îng lµ ng­êi n­íc ngoµi c­ tró t¹i ViÖt Nam, c«ng d©n ViÖt Nam lao ®éng, c«ng t¸c ë n­íc ngoµi. 5.2 ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. Ngµy 10/7/1993 Quèc héi kho¸ IX kú häp thø 3 ban hµnh LuËt ThuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. §èi t­îng ®iÒu chØnh cña LuËt thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ quan hÖ thu nép thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp gi÷a nhµ n­íc víi c¸c c¸ nh©n sö dông ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hoÆc c¸c tæ chøc c¸ nh©n ®­îc giao quyÒn sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. C¨n cø tÝnh thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp lµ diÖn tÝch, h¹ng ®Êt vµ ®Þnh thuÕ suÊt mét n¨m (kg thãc/ha) – thuÕ suÊt. 5.3 Mét sè LuËt thuÕ kh¸c. -ThuÕ tµi nguyªn: Lµ thuÕ ®¸nh lªn ho¹t ®éng khai th¸c tµi nguyªn thuéc chñ quyÒn cña ViÖt Nam cña c¸c tæ chøc c¸ nh©n thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. -ThuÕ m«n bµi:Lµ kho¶n thu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc ¸p dông ®èi víi tÊt c¶ c¸c ph¸p nh©n vµ thÓ nh©n kinh doanh. -ThuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt: Lµ thuÕ ®¸nh lªn thu nhËp ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt trong x· héi. II.TÝnh tÊt yÕu cña viÖc ¸p dông hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam. 1. Vai trß cña hÖ thèng thuÕ ë n­íc ta hiÖn nay. Tõ khi ra ®êi ®Õn nay, hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu söa ®æi bæ xung nh»m tõng b­íc th¸o gì nh÷ng v­íng m¾c trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®êi sèng x· héi. C¸c luËt thuÕ míi ®· gãp phÇn khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc. Næi bËt nhÊt lµ chÝnh s¸ch thuÕ ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu: thuÕ xuÊt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng b»ng 0% vµ hµng nhËp khÈu ®­îc hoµn thuÕ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®· nép, ®©y thùc chÊt lµ h×nh thøc trî gi¸ cña Nhµ n­íc ®èi víi hµng xuÊt khÈu. ThuÕ suÊt hµng xuÊt khÈu ®èi víi g¹o, than ®¸, s¶n phÈm tõ gç rõng trång, bµn ghÕ, s¶n phÈm chÕ biÒn tõ kim lo¹i còng ®­îc gi¶m nhÑ. ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®­îc ¸p dông theo møc ­u ®·i, thÊp nhÊt lµ 25% ®èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t­ cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu trªn 30% tæng gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ cã thÓ ®­îc miÔn thuÕ TNDN bæ sung nÕu cã gi¸ trÞ hµng xuÊt khÈu trªn 50%. C¸c ­u ®·i vÒ thuÕ trªn ®· thiÕt thùc gióp c¸c doanh nghiÖp gi¶m ®­îc gi¸ vèn hµng xuÊt khÈu, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc c¹nh tranh vÒ gi¸ cña hµng xuÊt khÈu trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. §ång thêi víi viÖc gi¶m thuÕ quan theo ch­¬ng tr×nh cña CEPT, ChÝnh phñ ®· diÒu chØnh n©ng thuÕ suÊt thuÕ nhËp khÈu ®èi víi 132 mÆt hµng, chñ yÕu lµ hµng tiªu dïng trong n­íc ®· s¶n xuÊt ®­îc nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hé s¶n xuÊt néi ®Þa mét c¸ch hîp lý. C¸c LuËt thuÕ míi ®· gãp phÇn khuyÕn khÝch ®Çu t­, thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh. ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®­îc c¨n cø vµo gi¸ trÞ míi t¨ng thªm cña hµng ho¸ dÞch vô ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh l­u th«ng ®Õn tiªu dïng. ChÝnh viÖc x¸c ®Þnh ®èi t­îng chÞu thuÕ chØ lµ gi¸ trÞ míi t¨ng thªm qua tõng kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt l­u th«ng nªn ®· kh¾c phôc ®­îc tÝnh trïng lÆp cña luËt thuÕ doanh thu. Trong lóc ®Çu chuyÓn ®æi tõ thuÕ doanh thu cã 11 møc thuÕ suÊt sang thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cã 4 møc thuÕ suÊt, mét sè doanh nghiÖp ph¶i nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cao h¬n thuÕ doanh thu nªn gÆp nhiÒu khã kh¨n do ch­a cã ®iÒu kiÖn s¾p xÕp l¹i tæ chøc ho¹t ®éng, qu¶n lý phï hîp víi c¬ chÕ míi. Uû ban th­êng vô Quèc héi, ChÝnh phñ, c¸c Bé ®· t¨ng c­êng chØ ®¹o, b¸m s¸t t×nh h×nh, kÞp thêi ®Ò ra nhiÒu biÖn ph¸p th¸o gì khã kh¨n mang tÝnh chÊt t×nh thÕ. H¬n 10 nhãm ngµnh hµng, dÞch vô ®­îc bæ xung vµo danh môc thuéc diÖn kh«ng ph¶i nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng; gi¶m 50% møc thuÕ cho 18 ngµnh hµng dÞch vô; më réng diÖn ®­îc khÊu trõ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®Çu vµo theo tû lÖ Ên ®Þnh, ®Æc biÖt víi mÆt hµng n«ng l©m thuû s¶n, ®èi víi mÆt hµng tån kho theo chñ tr­¬ng cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng; gi¶m thuÕ ®èi víi mäi ngµnh nghÒ ph¶i nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cao h¬n thuÕ doanh thu mµ bÞ lç; gi¶m thuÕ suÊt nhËp khÈu cho 559 mÆt hµng lµ vËt t­, nguyªn liÖu phôc vô s¶n xuÊt trong n­íc. C¸c c«ng tr×nh ®Çu t­, x©y dùng c¬ b¶n còng ®­îc nhiÒu ­u ®·i vÒ thuÕ. C¸c doanh nghiÖp mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh cã thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®Òu ®­îc khÊu trõ hoÆc ®­îc hoµn ®ñ thuÕ ®· nép. MÆt kh¸c, thiÕt bÞ, m¸y mãc, ph­¬ng tiÖn vËn t¶i chuyªn dung nhËp khÈu thuéc lo¹i trong n­íc ch­a s¶n xuÊt ®­îc ®Ó ®Çu t­ thµnh tµi s¶n cè ®Þnh theo dù ¸n th× kh«ng thuéc diÖn nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. C¸c dù ¸n x©y dùng c¬ b¶n sö dông nguån vèn ODA còng kh«ng ph¶i nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. Víi viÖc thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 78-N§/CP gi¶m 50% møc thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®èi víi s¶n phÈm x©y dùng c¬ b¶n, sau khi ®­îc khÊu trõ thuÕ ®Çu vµo, c¸c doanh nghiÖp x©y dùng cßn ph¶i nép thuÕ trung b×nh kho¶ng 1- 2% gi¸ trÞ c«ng tr×nh, thËm chÝ cßn ®­îc hoµn thuÕ. Nhµ n­íc còng quy ®Þnh miÔn thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp trong 2 n¨m ®Çu cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, vËn t¶i, x©y dùng míi thµnh lËp vµ gi¶m 50% thuÕ ph¶i nép trong 2 n¨m tiÕp theo. NÕu doanh nghiÖp thµnh lËp ë vïng cã khã kh¨n th× ®­îc kÐo dµi thêi gian miÔn vµ gi¶m thuÕ trong 2 n¨m n÷a. Riªng ®èi víi doanh nghiÖp ®Çu t­ vµo nh÷ng lÜnh vùc, ngµnh nghÒ, vïng kinh tÕ ®­îc ­u ®·i ®Çu t­ sÏ ®­îc h­ëng møc thuÕ suÊt thÊp h¬n so víi c¸c dù ¸n b×nh th­êng; ngoµi ra cßn ®­îc miÔn thuÕ trong thêi gian 4 n¨m ®Çu kÓ tõ khi ho¹t ®éng cã thu nhËp tÝnh thuÕ vµ gi¶m 50% thuÕ trong 9 n¨m tiÕp theo. LuËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cßn quy ®Þnh miÔn gi¶m thuÕ ®èi víi c¸c tr­êng hîp ®Çu t­ x©y dùng d©y chuyÒn s¶n xuÊt míi, më réng quy m«, ®æi míi c«ng nghÖ, c¶i thiÖn m«i tr­êng sinh th¸i, n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt, di chuyÓn c¬ së kinh doanh. C¸c LuËt thuÕ míi ®· b­íc ®Çu t¸c ®éng ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý cña doanh nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. ViÖc thùc hiÖn LuËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i t¨ng c­êng h¹ch to¸n kinh tÕ vµ thùc hiÖn nghiªm ngÆt chÕ ®é mua b¸n ph¶i cã ho¸ ®¬n, chøng tõ nh»m x©y dùng m«i tr­êng trong s¹ch trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Tr­êng hîp doanh nghiÖp nép thuÕ theo ph­¬ng ph¸p khÊu trõ thuÕ, muèn ®­îc khÊu trõ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ë kh©u ®Çu vµo th× khi mua vËt t­ nguyªn liÖu, b¸n thµnh phÈm ®ßi hái c¬ së ph¶i sö dông vµ ghi chÐp ®óng quy ®Þnh trªn ho¸ ®¬n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. Víi viÖc quy ®Þnh møc thuÕ suÊt cña luËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng so víi thuÕ doanh thu ®· t¹o cho chÝnh s¸ch thuÕ ®¬n gi¶n vµ dÔ thùc hiÖn h¬n. 2.Nh÷ng tån t¹i vµ h¹n chÕ trong hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc, trªn chÆng ®­êng héi nhËp hÖ thèng thuÕ ViÖt Nam vÉn gÆp ph¶i mét sè v­íng m¾c, tån t¹i cÇn ®æi míi vµ hoµn thiÖn. C¸c luËt thuÕ vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc mµ biÓu hiÖn râ nhÊt lµ c¸c ®¹o luËt th­êng xuyªn ph¶i söa ®æi bæ sung.C¸c s¾c thuÕ cßn qu¸ phøc t¹p, ch­a bao qu¸t hÕt c¸c nguån thu, ph¹m vi ®iÒu tiÕt vÜ m« cña thuÕ cßn hÑp, cßn nhiÒu ®èi t­îng, nhiÒu ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh ch­a chÞu sù ®iÒu phèi vµ qu¶n lý cña thuÕ vµ do vËy c¸c ®èi t­îng nµy trë thµnh rµo c¶n lµm h¹n chÕ t¸c dông vµ lo¹i trõ t¸c ®éng cña c«ng cô thuÕ. HÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ hiÖn hµnh ch­a cã sù thèng nhÊt, hç trî lÉn nhau gi÷a c¸c s¾c thuÕ, viÖc sö dông c¸c s¾c thuÕ cßn t¸ch rêi nhau. §Æc biÖt lµ viÖc x©y dùng c¸c møc thuÕ suÊt cßn ch­a s¸t víi t×nh h×nh thùc tÕ, râ rµng nhÊt lµ khi ¸p dông c¸c møc thuÕ suÊt cña thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng th× mét sè doanh nghiÖp ®· gÆp khã kh¨n trong viÖc h¹ch to¸n kinh tÕ. ViÖc ph¶i ®i vay ng©n hµng ®Ó nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®ang lµ mèi lo ng¹i lín cña c¸c doanh nghiÖp.Trong tõng s¾c thuÕ cßn chøa ®ùng tÝnh kh«ng æn ®Þnh, kh«ng c«ng b»ng, ch­a thËt sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. LuËt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng khi thùc hiÖn vÉn cã nhiÒu v­íng m¾c, ph¶i söa ®æi bæ sung nhiÒu lÇn lµm cho c¸c doanh nghiÖp kh«ng n¾m b¾t kÞp thêi. MÆt kh¸c viÖc th­êng xuyªn thay ®æi thuÕ suÊt cña thuÕ nhËp khÈu hiÖn nay tuy phï hîp víi thay ®æi tr­íc m¾t cña nÒn kinh tÕ nh­ng l¹i ph¶n ¸nh chÝnh s¸ch thuÕ nhËp khÈu cña ViÖt Nam mang tÝnh t×nh thÕ ®èi phã ng¾n h¹n, g©y khã kh¨n cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh trong viÖc h¹ch to¸n kinh tÕ. Trong chñ ch­¬ng x©y dùng chiÕn l­îc l©u dµi, thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp mÆc dï thèng nhÊt ¸p dông ë møc thuÕ suÊt 32% nh­ng chØ ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt, kinh doanh trong n­ãc cßn c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi vÉn h­ëng thuÕ suÊt ­u ®·i (25%) vµ ph¶i nép thuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra n­íc ngoµi. Nh­ vËy cã thÓ nãi r»ng viÖc t¹o ra mét s©n ch¬i b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi trong c¬ chÕ c¹nh tranh cña chÝnh s¸ch thuÕ vÉn ch­a thùc hiÖn ®­îc. HÖ thèng thuÕ cña ViÖt Nam hiÖn nay ®­îc sö dông nh­ mét c«ng cô phôc vô qu¸ nhiÒu chÝnh s¸ch x· héi ®iÒu nµy lµm mÊt ®i tÝnh trung lËp cña thuÕ. VÝ dô nh­ chÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu hiÖn nay ®ang ¸p dông qu¸ nhiÒu møc thuÕ suÊt do ph¶i phôc vô qu¸ nhiÒu môc tiªu. Cïng víi viÖc theo ®uæi c¸c môc tiªu x· héi lµ viÖc quy ®Þnh chÕ ®é miÔn gi¶m thuÕ qu¸ réng r·i víi nhiÒu møc thuÕ suÊt kh¸c nhau ®· lµm cho chÝnh s¸ch thuÕ thªm phøc t¹p, thiÕu minh b¹ch, thiÕu hiÖu qu¶ vµ ®«i khi t¹o kÏ hë cho mét sè mÆt hµng nóp bãng c¸c ®èi t­îng thuéc diÖn ®­îc miÔn gi¶m thuÕ ®Ó trèn thuÕ lËu thuÕ §Æc biÖt hÖ thèng thuÕ ViÖt Nam hiÖn nay cßn tån t¹i nhiÒu mÆt ch­a phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, ch­a ®¶m b¶o t­¬ng thÝch t­¬ng ®ång víi c¸c chÝnh s¸ch thuÕ trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. C¬ cÊu thuÕ suÊt cña biÓu thuÕ nhËp khÈu hiÖn hµnh gåm 12 møc thuÕ suÊt dµn tr¶i tõ 0% ®Õn 100% cïng víi quy ®Þnh thuÕ suÊt theo tû lÖ néi ®Þa ho¸ lµm cho biÓu thuÕ nhËp khÈu cña ViÖt Nam so víi c¸c n­íc trong khu vùc lµ t­¬ng ®èi phøc t¹p vµ ®©y cßn lµ vÊn ®Ò rÊt khã kh¨n trong viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan xuèng møc 0%-5% khi ViÖt Nam thùc hiÖn cam kÕt theo ch­¬ng tr×nh ­u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung víi thêi h¹n cuèi cïng lµ n¨m 2006. VÒ gi¸ tÝnh thuÕ, hiÖn nay chóng ta ®ang ¸p dông chÕ ®é tÝnh gi¸ tèi thiÓu vµ n»m trong dang môc Nhµ n­íc qu¶n lý. Quy ®Þnh nµy trong ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña ViÖt Nam hiÖn nay lµ t­¬ng ®èi phï hîp tuy nhiªn khi ViÖt Nam tham gia WTO th× viÖc ¸p dông gi¸ tÝnh thuÕ tèi thiÓu sÏ vi ph¹m quy ®Þnh vÒ x¸c ®Þnh trÞ gi¸ tÝnh thuÕ theo gi¸ giao dÞch thùc cña GATT/WTO. Bªn c¹nh ®ã viÖc b¶o hé cßn dµn tr¶i, thiÕu sù chän läc, ch­a tÝnh ®Õn lîi thÕ so s¸nh cña nÒn kinh tÕ, sö dông nhõng biÖn ph¸p b¶o hé ®èi víi nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt mµ thùc tÕ cßn thiÕu tiÒm n¨ng. Do ®ã c¸c ngµnh ®­îc b¶o hé kh«ng nh÷ng kh«ng lín m¹nh mµ cßn trë thµnh g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. §ång thêi chóng ta cßn ch­a tÝnh ®Õn viÖc b¶o hé mét mÆt ®· t¹o t©m lý û l¹i cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt trong n­íc kh«ng chÞu v­¬n lªn ®æi míi trang thiÕt bÞ, c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ qu¶n lý ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh cña hµnh ViÖt Nam, më réng thÞ tr­êng tiªu thô ra bªn ngoµi, mÆt kh¸c lµm cho viÖc ph©n bæ nguån lùc kÐm hiÖu qu¶, ch­a ph¸t huy ®­îc lîi thÕ so s¸nh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ khi ViÖt Nam gia nhËp vµo c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ vµ khu vùc. §èi víi thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, tån t¹i næi lªn lµ nhiÒu ngµnh nghÒ gÆp khã kh¨n do ph¶i nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cao h¬n thuÕ doanh thu. ViÖc gi¶m 50% thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ph¶i nép nh»m th¸o gì khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp ph¶i nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cao, mét c¸ch trµn lan, thiÕu c¨n cø ®· t¹o nªn t©m lý chê ®îi cña nhiÒu doanh nghiÖp, cã qu¸ nhiÒu khiÕu n¹i kªu ca, khiÕn cho c¬ quan chøc n¨ng lóng tóng bÞ ®éng.¦u ®iÓm næi bËt cña thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng lµ kh¾c phôc ®­îc viÖc thu thuÕ trïng lÆp. ThÕ nh­ng trªn thùc tÕ viÖc kh«ng cho khÊu trõ thuÕ ®Çu vµo (hoÆc cho khÊu trõ kho¸n theo tû lÖ cè ®Þnh lµ 3%) ®èi víi tr­êng hîp chØ cã ho¸ ®¬n b×nh th­êng mµ thùc chÊt lµ hµng ®· ®­îc nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng theo ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp, lµ cßn duy tr× chÕ ®é thuÕ trïng l¾p cao h¬n thuÕ doanh thu v× thuÕ suÊt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng cao. Ng­îc l¹i viÖc khÊu trõ khèng ®èi víi n«ng, l©m, thuû s¶n mua cña c¬ së s¶n xuÊt, khai th¸c trùc tiÕp ®· t¹o nªn nhiÒu s¬ hë ®Ó c¬ së kinh doanh lîi dông th«ng ®ång trèn lËu thuÕ ( kÓ c¶ ®èi víi hµng tiªu thô néi ®Þa vµ hµng xuÊt khÈu), kh«ng t¹o ®­îc lîi Ých cho n«ng d©n, ng­ d©n. Tõ viÖc quy ®Þnh cã nhiÒu tr­êng hîp d­îc gi¶m thuÕ vµ nhiÒu tû lÖ khÊu trõ kh¸c nhau luËt thuÕ ®· bÞ xãi mßn víi nhiÒu møc thuÕ suÊt míi, thªm nhiÒu phøc t¹p khã kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lý. Hµng ho¸ thuéc diÖn ®¸nh thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt kh«ng ph¶i nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng còng g©y trë ng¹i cho viÖc khÊu trõ ®Çu vµo ë kh©u l­u th«ng. ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ®­îc söa ®æi bæ sung qua nhiÒu v¨n b¶n còng g©y khã kh¨n cho viÖc tra cøu cña c¸n bé thuÕ vµ nhµ doanh nghiÖp khi x¸c ®Þnh thuÕ suÊt. chÕ ®é ho¸ ®¬n ch­a ®­îc thi hµnh nghiªm chØnh víi nhiÒu thñ ®o¹n trèn lËu tuÕ tinh vi tõ ho¸ ®¬n gi¶ ®Õn ho¸ ®¬n “®en”, ghi doanh thu trªn liªn ho¸ ®¬n l­u t¹i c¬ së vµ trªn liªn giao cho kh¸ch chªnh lÖch ®Õn hµng chôc hµng tr¨m lÇn… ®ang trë thµnh con dao hai l­ìi trong c«ng t¸c qu¶n lý thu thuÕ. Theo tµi liÖu thèng kª s¬ bé 9/1999 ®Õn 9/2000 chØ riªng ë 15 tØnh, thµnh phè ®· kiÓm tra ph¸t hiÖn 1.278 tê ho¸ ®¬n gi¶ c¸c lo¹i cã tæng sè tiÒn hµng ghi ho¸ ®¬n trªn 22,5 tû ®ång víi sè thuÕ gian lËu lµ 82,9 triÖu ®ång. §èi víi thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp, v­íng m¾c tõ l©u vÉn tån t¹i lµ kh¸i niÖm vÒ chi phÝ hîp lý ®­îc trõ ®i khi x¸c ®Þnh thu nhËp tÝnh thuÕ – mét yÕu tè quan träng trong thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. Do ch­a cã quy ®Þng râ rµng tho¶ ®¸ng nªn th­êng xuyªn ph¸t sinh m©u thuÉn vµ ph¶i hiÖp th­¬ng gi÷a doanh nghiÖp vµ c¬ quan thuÕ, cßn nhiÒu s¬ hë cho viÖc vËn dïng tuú tiÖn tiªu cùc. NhiÒu kho¶n chi cÇn thiÕt ch­a ®­îc c«ng nhËn lµ chi phÝ kinh doanh trong ®ã cã trang bÞ ®ång phôc ®èi víi mét sè doanh nghiÖp ®Æc thï còng lµ vÊn ®Ò v­íng m¾c cña mét sè doanh nghiÖp. ViÖc tÝnh thuÕ mét lÇn trªn toµn bé sè tiÒn kh¸ch hµng t¹m øng thuª tµi s¶n dµi h¹n (5- 10 n¨m) còng cã phÇn ch­a hîp lý. NhiÒu doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong nhiÒu ngµnh kh«ng thÓ h¹ch to¸n riªng lç l·i ®Ó ¸p dông thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp kh¸c nhau (32% hoÆc t¹m thêi ¸p dông thuÕ suÊt 25%) ph¶i chÞu thuÕ suÊt cao nhÊt (32%) còng ®· t¹o nªn nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®iÞng cho c¬ së s¶n xuÊt. VÒ nguyªn t¾c thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®­îc ¸p dông phæ biÕn 32% thu nhËp tÝnh thuÕ, nh­ng do cßn nhiÒu kho¶n chi phÝ kh«ng ®­îc trõ hoÆc kh«ng ®­îc trõ ®ñ, thùc thÞ tr­êngÕ cã nhiÒu doanh nghiÖp bÞ ®éng viªn ®Õn 40 – 50% thu nhËp kinh doanh. VÊn ®Ò kh¸ næi cém lµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp bá sung 25% ®èi víi doanh nghiÖp cã thu nhËp cßn l¹i cao h¬n 12% gi¸ trÞ vèn hiÖn cã t¹i thêi ®iÓm quyÕt to¸n thuÕ n¨m do lîi thÕ kh¸ch hµng mang l¹i nh­ ®Þa ®iÓm kinh doanh thuËn lîi, ngµnh nghÒ kinh doanh Ýt bÞ c¹nh tranh…mµ ®ã l¹i lµ nh÷ng tiªu chÝ rÊt trõu t­îng, m¬ hå, c¸n bé thuÕ muèn vËn dông gi¶i thÝch thÕ nµo còng ®Òu ®óng. Quy ®Þnh nh­ trªn ®· phÇn nµo lµm nhôt v­¬n lªn kh¾c phôc khã kh¨n cña doanh nghiÖp, k×m h·m s¶n xuÊt cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong n­íc. ChÝnh ss¸ch thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp víi thuÕ suÊt qu¸ trªnh lÖch ( gi÷a 32% víi 25% thËm chÝ c¶ 10%, 15%, 20% ®­îc ¸p dông trong thêi gian dµi vµ thuÕ suÊt bæ xung) trªn thùc tÕ ®· lµm gi¶m mét ®éng lùc quan träng ®èi víi doanh nghiÖp Nhµ n­íc, ®ang ph¶i c¹nh trang gay g¾t trong quÊ tr×nh héi nhËp mµ thêi gian chuÈn bÞ c¹nh tranh kh«ng cßn dµi. ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®èi víi kinh tÕ trang tr¹i ®· tõng næi lªn nh­ mét vÊn ®Ò thêi sù nãng báng hiÖn còng cÇn ®­îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶ ®¸ng râ rµng. PhÇn c . Xu h­íng c¶i c¸ch thuÕ trªn thÕ giíi vµ mét sè biÖn ph¸p, kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam. I. Xu h­íng c¶i c¸ch thuÕ trªn thÕ giíi nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX. Cã thÓ nãi r»ng hÖ thèng thuÕ trªn thÕ giíi vµo nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 90 ®· cã nh÷ng ®iÓm rÊt kh¸c biÖt so víi hÖ thèng thuÕ cña nh÷ng n¨m 80. C¶i c¸ch thuÕ trong nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû XX kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ sù c©n nh¾c tèi ­u gi÷a môc tiªu hiÖu qu¶ vµ c«ng b»ng trong ®iÒu kiÖn cña mét nÒn kinh tÕ “®ãng” mµ cßn bÞ chi phèi m¹nh mÏ bëi nh÷ng nh©n tè míi n¶y sinh trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña n­íc ta nãi riªng vµ tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra mét c¸ch nhanh chãng trªn thÕ giíi. Nh÷ng kh¸c biÖt nµy mét mÆt ph¶n ¸nh sù chuyÓn h­íng chÝnh s¸ch trong c¶i c¸ch thuÕ nh»m ®¹t tíi sù tèi ­u trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ “më” mÆt kh¸c l¹i hµm ý nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt ®èi víi c¶i c¸ch thuÕ trªn thÕ giíi nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. Nh÷ng xu h­íng næi bËt trong c¶i c¸ch thuÕ trªn thÕ giíi vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thÕ kû XX cã thÓ nhËn thÊy qua xu h­íng ngµy cµng t¨ng vÒ tû lÖ ®éng viªn th«ng qua thuÕ so víi tæng s¶n phÈm quèc d©n (GDP). BÊt chÊp nh÷ng cè g¾ng cña nhiÒu chÝnh phñ trªn thÕ giíi trong viÖc c¾t gi¶m g¸nh nÆng thuÕ, tû lÖ ®éng viªn th«ng qua thuÕ vÉn cã xu h­íng t¨ng lªn. Trong sè trªn 20 n­íc thuéc khèi c¸c n­íc ph¸t triÓn OECD, chØ cã hai n­íc lµ HµLan vµ Na Uy lµ cã tû lÖ ®éng viªn tõ thuÕ so víi GDP gi¶m vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1980-1995, nh÷ng n­íc cßn l¹i th× tû lÖ nµy so víi GDP t¨ng ®¸ng kÓ. Trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1965 ®Õn 1995, g¸nh nÆng thuÕ trong khèi c¸c n­íc OECD ®· liªn tôc t¨ng tõ kho¶ng 27% GDP lªn tíi gÇn 40% GDP, tû lÖ nµy ®Æc biÖt cao ë mét sè n­íc nh­ BØ, §an M¹ch, Thuþ §iÓn, PhÇn Lan ( trªn 45% GDP ). ThuÕ suÊt biªn ®èi víi thuÕ thu nhËp c¸ nh©n tiÕp tôc gi¶m thÊp. Do nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu cña nh÷ng n¨m 80 c¶ vÒ mÆt lý thuyÕt lÉn thùc tiÔn, ®a sè c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu cho r»ng tû lÖ thuÕ suÊt biªn cµng cao sÏ g©y mÐo mã cµng lín ®èi víi nÒn kinh tÕ. Tû lÖ thuÕ cao sÏ kh«ng khuyÕn khÝch lao ®éng vµ tiÕt kiÖm nh­ng ®ång thêi l¹i kÝch thÝch viÖc lîi dông nh÷ng kÏ hë thuÕ. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn trµo l­u c¾t gi¶m thuÕ suÊt biªn trung b×nh kho¶ng trªn 10% vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 80 vµ xu thÕ vÉn ®­îc duy tr× vµ ®i vµi æn ®Þnh trong nh÷ng n¨m 90. C¬ së ®¸nh thuÕ thu nhËp ®­îc më réng ®Ó bï ®¾p sè thuÕ gi¶m do viÖc c¾t gi¶m thuÕ suÊt. ë ®a sè c¸c n­íc thùc hiÖn viÖc c¾t gi¶m thuÕ suÊt biªn ®èi víi thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, nguån tµi chÝnh thiÕu hôt ®­îc bï ®¾p b»ng viÖc më réng c¬ së ®¸nh thuÕ, viÖc nµy ®­îc thùc hiÖn b»ng hai c¸ch. C¸ch thø nhÊt lµ t¨ng c­êng ®¸nh thuÕvµo nh÷ng kho¶n thu nhá, l·i thÊp mµ tr­¬cs ®©y ch­a ®­a vµo diÖn chÞu thuÕ. C¸ch thø hai lµ lo¹i bá hoÆc h¹n chÕ nh÷ng kho¶n ­u ®·i, miÔn gi¶m, khÊu trõ kh«ng cÇn thiÕt. §a sè c¸c n­íc ph¸t triÓn ¸p dông biÖn ph¸p thø hai ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Nh­ ë Mü n¨m 1986, ®· tiÕn hµnh lo¹i bá mét lo¹t c¸c kho¶n khÊu trõ vµ mét sè ­u ®·i. Nh­ng ­u ®·i trong hÖ thèng thuÕ cña n­íc Mü lóc bÊy giê ®­îc coi lµ qu¸ phøc t¹p g©y ra nh÷ng mÐo mã nghiªm träng ®èi víi tiªu dïng tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­. NÕu so s¸nh nh÷ng ch­¬ng tr×nh chi tiªu, trî cÊp cña chÝnh phñ hoÆc c¸c biÖn ph¸p kh¸c th× nh÷ng ­u ®·i, miÔn gi¶m th«ng qua thuÕ tá ra kh«ng minh b¹ch vµ kh«ng ph¸t huy ®­îc t¸c dông theo ý ®å thiÕt lËp thuÕ. V× lý do ®ã, mét lo¹t c¸c n­íc ®· tiÕn hµnh tÝnh to¸n vµ theo dâi tµi kho¶n “chi phÝ thuÕ” lµ tµi kho¶n theo dâi tæng sè thuÕ bÞ mÊt ®i cña chÝnh phñ do thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p miÔn, gi¶m, khÊu trõ thuÕ. Sù tÝnh to¸n, theo dâi nµy lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p lµm minh b¹ch vµ h¹n chÕ hÖ thèng miÔn gi¶m khÊu trõ trong c¸c s¾c thuÕ ë mét møc ®é ®­îc coi lµ hîp lý vµ trªn c¬ së ®ã më réng c¬ së ®¸nh thuÕ cña c¸c chÝnh phñ. ViÖc më réng c¬ së ®¸nh thuÕ ®· c¬ b¶n bï ®¾p sù thiÕu hôt nguån thu do viÖc c¾t gi¶m thuÕ suÊt g©y nªn, tuy nhiªn vÉn kh«ng bï ®¾p ®­îc hoµn toµn. Do kh«ng bï ®¾p ®­îc hoµn toµn nhu cÇu tµi chÝnh nªn nhiÒu n­íc ®· l¹i ®Æt g¸nh nÆng thuÕ nhiÒu h¬n lªn tÇng líp d©n c­ cã thu nhËp thÊp. Mét lÇn n÷a, vÊn ®Ò nµy l¹i g©y ra mét mèi quan t©m chung vÒ tÝnh c«ng b»ng vµ vai trß ph©n phèi thu nhËp cña hÖ thèng thuÕ. ThuÕ thu nhËp c¸ nh©n ®­îc ®¬n gi¶n ho¸ theo h­íng gi¶m bíi sè l­îng thuÕ suÊt lµm cho chóng “b»ng ph¼ng” h¬n. HÖ thèng thuÕ thu nhËp c¸ nh©n tr­íc nh÷ng n¨m 80 trë nªn qu¸ phøc t¹p víi nhiÒu bËc thuÕ suÊt cïng víi nh÷ng quy ®Þnh khÊu trõ, ­u ®·i, miÔn gi¶m lµm chi phÝ hµnh chÝnh trë nªn qu¸ lín. Thùc t¹i nµy ®· ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ th«ng qua viÖc gät giòa hÖ thèng thuÕ thu nhËp c¸ nh©n theo h­íng ®¬n gi¶n ho¸. C¸c nhµ c¶i c¸ch ®· lËp luËn r»ng Ýt sè l­îng thuÕ suÊt h¬n kh«ng cã nghÜa lµ lµm cho hÖ thèng thuÕ Ýt luü tiÕn h¬n. Trong thËp kû gÇn ®©y, ngo¹i trõ Thuþ SÜ vµ Thæ NhÜ Kú, tÊt c¶ c¸c n­íc cßn l¹i trong khèi OECD ®Òu thùc hiÖn viÖc c¾t gi¶m sè l­îng thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp c¸ nh©n. sè l­îng thuÕ suÊt b×nh qu©n ®· gi¶m tõ 10 b©c xuèng cßn 6 bËc tÝnh tõ n¨m 1986 ®Õn 1997. Xu h­íng gi¶m sè l­îng thuÕ suÊt cïng víi viÖc h¹ thuÕ suÊt biªn cao nhÊt trong thËp kû 80 vµ 90 ®· lµm cho hÖ thèng thuÕ thu nhËp c¸ nh©n trë nªn b»ng ph¼ng h¬n víi sè l­îng thuÕ suÊt Ýt h¬n vµ sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c bËc thuÕ suÊt nhá h¬n. ThuÕ thu nhËp c«ng ty còng ®­îc c¶i c¸c theo xu h­íng c¾t gi¶m thuÕ xuÊt vµ më réng diÖn ®¸nh thuÕ. §èi víi thuÕ thu nhËp c«ng ty mét lo¹t c¸c ­u ®·i, miÔn gi¶m tr­íc ®©y ®· bÞ xo¸ bá hoÆc h¹n chÕ. Khuynh h­íng nµy ®­îc thÓ hiÖn râ nÐt t¹i mét sè n­íc nh­ §øc, Mü, PhÇn Lan, Ailen… Trong khi ®ã thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp c«ng ty trong khèi c¸c n­íc OECD b×nh qu©n gi¶m kho¶ng 10% nÕu so s¸nh møc cña nh÷ng n¨m 1997 víi møc cña n¨m 1986. Khi nÒn kinh tÕ ngµy cµng cã tÝnh chÊt quèc tÕ hãa, nh÷ng yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ngµy cµng trë nªn linh ho¹t h¬n vµ cã thÓ dÔ dµng di chuyÓn qua giíi h¹n quèc gia cña mét sè n­íc, viÖc duy tr× mét møc thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp c«ng ty cao sÏ trë nªn bÊt lîi cho chÝnh b¶n th©n quèc gia ®ã bëi nguy c¬ “biÕn mÊt” cña ®èi t­îng nép thuÕ. V× vËy trµo l­u c¾t gi¶m thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp c«ng ty nhanh chãng trë thµnh mét hiÖn t­îng ®«mino gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ theo sau lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Sù lan truyÒn nhanh chãng cña xu h­íng ¸p dông thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng thay cho thuÕ doanh thu trªn ph¹m vi toµn cÇu theo thèng kª cña IMF ®Õn nay ®· cã h¬n 120 n­íc trªn thÕ giíi ¸p dông thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. Song song víi viÖc phæ cËp ¸p dông thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thuÕ suÊt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng còng cã xu h­íng ®iÒu chØnh theo h­íng n©ng cao lµm cho thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng ngµy cµng trë thµnh nguån thu quan träng. Theo sè liÖu thèng kª, trong khèi c¸c n­íc OECD, thuÕ suÊt trung b×nh khi c¸c n­íc míi ¸p dông thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng lµ 12,5%. Møc thuÕ suÊt thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng trung b×nh ®· ®¹t vµo kho¶ng 17,5% vµo n¨m 1998. CÊu tróc thuÕ ®· cã sù thay ®æi theo h­íng gi¶m dÇn thuÕ trùc thu, t¨ng tû lÖ thuÕ gi¸n thu ®èi víi c¸c n­íc ph¸t triÓn, trong khi ®ã ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th× cã sù thay ®æi theo h­íng ng­îc l¹i. Do c¶m nhËn ®­îc tÝnh kh«ng quyÕn khÝch tiÕt kiÖm cña thuÕ thu nhËp c¸ nh©n vµ thuÕ thu nhËp c«ng ty, ®a sè c¸c n­íc ph¸t triÓn thùc hiÖn viÖc c¾t gi¶m thuÕ trùc thu vµ chuyÓn sang lo¹i h×nh thuÕ tiªu dïng nh­ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt…MÆc dï vËy, thuÕ trùc thu vÉn chiÕm tû lÖ ®a sè vµ lµ chç dùa chñ yÕu cña ng©n s¸ch c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Theo sè liÖu thèng kª, trong giai ®o¹n 1980 ®Õn 1995, tû träng thuÕ thu nhËp c¸ nh©n vµ thuÕ thu nhËp c«ng ty cã chiÒu h­íng gi¶m trong khi ®ã thuÕ tiªu dïng cã xu h­íng t¨ng. Sù gia t¨ng cña thuÕ gi¸n thu ®Æc biÖt lµ thuÕ tiªu dïng chung lµ xu h­íng phï hîp víi viÖc phæ cËp ¸p dông thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng tªn toµn thÕ giíi. Trong khi ®ã, xu h­íng thay ®æi cÊu tróc thuÕ suÊt ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong mét vµi thËp kû qua l¹i diÔn ra theo chiÒu ng­îc l¹i. Tuy nhiªn, sù tr¸i ng­îc nµy kh«ng cã g× m©u thuÉn. Mét ®Æc tr­ng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ thu nhËp thÊp, nªn muèn cã nguån chi tiªu chÝnh phñ cña c¸c n­íc nµy ph¶i dùa chñ yÕu vµo c¸c lo¹i thuÕ gi¸n thu do dÔ thu vµ dÔ qu¶n lý l¹i võa æn ®Þnh. Khi thu nhËp ®­îc n©ng cao theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ kh¶ n¨ng cña chÝnh phñ cã ®­îc nguån thu tõ thuÕ thu nhËp dåi dµo h¬n. Tuy nhiªn, cÇn thÊy r»ng sù thay thÕ hoµn toµn thuÕ gi¸n thu b»ng thuÕ trùc thu hoÆc ng­îc l¹i lµ ®iÒu kh«ng thÓ cã. Mét c¬ cÊu thuÕ hîp lý lµ mét c¬ cÊu mµ ë ®ã giíi h¹n luü tho¸i cña thuÕ gi¸n thu bÞ h¹n chÕ bëi ph¹m vi luü tiÕn cña thuÕ trùc thu. Bëi vËy sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a thuÕ trùc thu vµ thuÕ gi¸n thu lµ rÊt quan träng c¶ vÒ mÆt lý thuyÕt vµ thùc tiÔn kh«ng chØ ë nh÷ng n­íc ph¸t triÓn mµ cßn c¶ ë nh÷ng n­ãc ®ang ph¸t triÓn. Trong ®ã, mét quy luËt chung cã tÝnh phæ biÕn lµ c¸c n­íc ph¸t triÓn dùa chñ yÕu vµo thuÕ trùc thu cßn c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th× dùa chñ yÕu vµo thuÕ gi¸n thu. TÝnh phøc t¹p trong hÖ thèng thuÕ cña c¸c n­íc vÉn cßn lµ vÊn ®Ò lín, vµ do ®è môc tiªu lµm ®¬n gi¶n hÖ thèng thuÕ ®­îc ®Æt ra nh­ mét yªu cÇu cÊp thiÕt trong c¶i c¸ch thuÕ trªn thÕ giíi. Sù phøc t¹p cña hÖ thèng thuÕ lµm ng­êi nép thuÕ khã hiÓu vµ do ®ã khã tù gi¸c chÊp hµnh cßn c¬ quan thu thuÕ th× l¹i khã qu¶n lý thu nép. Sù phøc t¹p cña hÖ thèng thuÕ ®· t¹o c¬ héi trèn vµ tr¸nh thuÕ ®ång thêi lµm t¨ng chi phÝ thu thuÕ vµ chi phÝ tu©n thñ luËt cña c¸c ®èi t­îng nép thuÕ. Tãm l¹i, tÊt c¶ nh÷ng xu h­íng c¶i c¸ch thuÕ trªn thÕ giíi chøng tá trong thêi ®¹i ngµy nay viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch thuÕ kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò ®¸nh thuÕ cña chÝnh phñ n÷a, Nh÷ng nh©n tè cña toµn cÇu ho¸ ®· nhanh chãng trë thµnh nh÷ng lùc l­îng kh¸ch quan chi phèi xu h­íng c¶i c¸ch thuÕ trªn thÕ giíi trong thÕ kû XXI thÕ kû cña toµn cÇu ho¸ ®­îc ®Æc tr­ng b»ng nÒn kinh tÕ tri thøc. II. Mét sè biÖn ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam . 1. BiÖn ph¸p. §Ó kh¾c phôc nh÷ng tån t¹i, h¹n chÕ cña hÖ thèng thuÕ hiÖn hµng tiÕn tíi hoµn thiÖn vµ x©y dùng mét hÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ phï hîp víi xu thÕ héi nhËp hiÖn nay ®ßi hái chóng ta cÇn c¶i tiÕn hÖ thèng thuÕ theo h­íng x©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ mang tÝnh dµi h¹n trªn c¬ së ®ã x©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ kh«ng chØ phï hîp víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong n­íc mµ cßn phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, kinh tÕ khu vùc còng nh­ kinh tÕ thÕ giíi, ®ång thêi ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh, l©u dµi cña chÝnh s¸ch thuÕ. CÇn h¹n chÕ sù lång ghÐp c¸c môc tiªu x· héi vµo c¸c chÝnh s¸ch thuÕ, mÆt kh¸c thu hÑp ®èi t­îng miÔn gi¶m thuÕ ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng lîi dông c¬ chÕ miÔn gi¶m thuÕ ®Ó trèn, lËu thuÕ. CÇn më réng diÖn ®¸nh thuÕ víi c¸c møc thuÕ suÊt ®Ó võa ®¶m b¶o nguån thu cho ng©n s¸ch nhµ n­íc võa t¨ng c­êng qu¶n lý vµ më réng ph¹m vi t¸c ®éng cña c«ng cô thuÕ vµo nÒn kinh tÕ quèc d©n, thùc hiÖn vai trß qu¶n lý cña Nhµ n­íc. Bªn c¹nh ®ã, th«ng qua chÝnh s¸ch thuÕ t¹o s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi võa ®¶m b¶o lîi Ých kinh tÕ cña doanh nghiÖp trong n­íc vµ t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh cho c¸c doanh nghiÖp. CÇn x©y dùng biÓu thuÕ nhËp khÈu phï hîp víi ®Þnh h­íng b¶o hé hiÖu qu¶ nÒn kinh tÕ, b¶o vÖ lîi Ých quèc gia vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn héi nhËp. §Ó thiÕt kÕ ®­îc biÓu thuÕ nµy, song song víi viÖc x¸c ®Þnh møc b¶o hé hiÖu qu¶ cho tõng ngµnh kinh tÕ theo tõng cÊp ®é b¶o hé, cÇn s¾p xÕp l¹i c¸c møc thuÕ suÊt theo h­íng thu hÑp sè l­îng møc thuÕ suÊt vµ ph©n lo¹i hµng ho¸ theo biÓu thuÕ cÇn ph¶i tu©n theo quy ®Þnh trong danh môc m« t¶ hµng ho¸ cña tæ chøc h¶i quan thÕ giíi. Ph¶i x©y dùng ®­îc chÝnh s¸ch b¶o hé hîp lý, phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. N­íc ta tham gia héi nhËp ë xuÊt ph¸t thÊp so víi c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp trong n­íc cßn non trÎ do ®ã duy tr× b¶o hé trong nh÷ng n¨m tr­íc m¾t lµ cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, cÇn x¸c ph¶i ®Æc biÖt quan t©m vµ qu¶n lý vÊn ®Ò b¶o hé nµy. CÇn x¸c ®Þnh ngµnh nµo cÇn b¶o hé, møc ®é, thêi gian vµ ®iÒu kiÖn b¶o hé, kh«ng nªn b¶o hé mét c¸ch trµn lan. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay viÖc x¸c ®Þnh møc b¶o hé cÇn ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c gi¶m dÇn v× chóng ta chØ cã hai mèc thêi gian ®Ó chÊm døt b¶o hé. §ã lµ n¨m 2006 s¶n xuÊt trong n­íc sÏ kh«ng cßn ®­îc b¶o hé tr­íc hµng nhËp khÈu tõ c¸c n­íc ASEAN vµ n¨m 2020 sÏ kh«ng cßn b¶o hé tr­íc hµng cña APEC, WTO do ®ã cã thÓ coi n¨m 2020 lµ mèc chÊm døt hoµn toµn b¶o hé. Thªm vµo ®ã, cÇn khÈn tr­¬ng x©y dùng vµ c«ng bè c«ng khai réng r·i lÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®¸nh gÝa ®óng nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc tõ ®ã cã nh÷ng ch­¬ng tr×nh thÝch øng kÞp thêi vµ tËn dông nh÷ng c¬ héi cã ®­îc. XÐt vÒ néi dung cña tõng s¾c thuÕ còng cÇn cã nh÷ng thay ®æi cho phï hîp víi hoµn c¶nh cña nÒn kinh tÕ hiÖn nay. §èi víi thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, cÇn kh¼ng ®Þnh ®©y lµ mét luËt thuÕ tiÕn bé nh­ng viÖc vËn dông ë ViÖt Nam ch­a mÊy thµnh c«ng v× cßn nhiÒu ®iÓm ch­a phï hîp nh­ møc thuÕ x©y dùng cßn qu¸ cao, cßn nhiÒu tr­êng hîp cßn trïng lÆp. Ph­¬ng ph¸p xö lý gi¶m 50% thuÕ cho hµng lo¹t ®èi t­îng kh«ng thÓ coi lµ c¸ch xö lý tèi ­u ®Ó th¸o gì khã kh¨n cho c¸c nhµ doanh nghiÖp nhÊt lµ trong hoµn c¶nh thùc hiÖn c¸c luËt thuÕ ë n­íc ta vèn ®· láng lÎo. Qua thùc tiÔn, vÊn ®Ò cÇn ®­îc xem xÐt ®iÒu chØnh thuÕ suÊt tõ luËt ®Þnh møc thuÕ mang tÝnh kh¶ thi phæ biÕn tr­íc m¾t lµ 5% hoÆc 10% tiÕn tíi x©y dùng mét møc thuÕ suÊt ®¬n nhÊt ®Ó viÖc vËn dông ®­îc thuËn lîi. Ph¶i gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng viÖc khÊu trõ ®Çu vµo ®¶m b¶o tÝnh ­u viÖt cña thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng lµ kh«ng ®¸nh chång chÐo. ChÕ ®é thu thuÕ kho¸n chØ nªn ¸p dông víi hé kinh doanh c¸ thÓ trùc tiÕp b¸n lÎ cho ng­êi tiªu dïng, víi møc thuÕ suÊt s¸t víi thùc tÕ kinh doanh, h¹n chÕ diÖn nép thuÕ qua kho¸n. VÒ thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt cÇn nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng thuÕ suÊt ®¬n gi¶n kh«ng qua chØnh lý phï hîp víi tr×nh ®é qu¶n lý cña c¬ quan thuÕ. Kh¾c phôc ngay t×nh tr¹ng x©y dùng thuÕ suÊt qu¸ cao nh­ng do kh«ng cã ®iÒu kiÖn qu¶n lý chÆt chÏ nªn ®¹i bé phËn hµng ho¸ kª khai ®Òu chØ nép theo thuÕ suÊt thÊp nhÊt. VÒ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cÇn quy ®Þnh râ h¬n c¸c chi phÝ hîp lý ®­îc trõ ®i khi x¸c ®Þnh thu nhËp chÞu thuÕ ®¶m b¶o thùc hiÖn thèng nhÊt gi÷a c¸c ®Þa ph­¬ng. Gi¶m thuÕ suÊt vµ bá thuÕ thu nhËp bæ sung nh»m t¹o ®iÒu kiÖn tÝch luü ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng cho doanh nghiÖp. §èi víi thuÕ thu nhËp c¸ nh©n cÇn thay thÕ thuÕ thu nhËp ®èi víi ng­êi cã thu nhËp cao b»ng thuÕ ®¸nh lªn thu nhËp c¸ nh©n tõ mäi nguån nh­ tiÒn l­¬ng; kinh doanh c«ng, th­¬ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, dÞch vô, tõ ho¹t ®éng cho vay, nh­îng b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ tõ nh÷ng nguån kh¸c nh­ thõa kÕ, quµ biÕu, tróng th­ëng xæ sè v.v..trªn møc khëi ®iÓm tÝnh thuÕ. C©n nh¾c gi÷a hai ph­¬ng ¸n n©ng møc khëi ®iÓm tÝnh thuÕ hiÖn nay ®èi víi ng­êi ViÖt Nam hay vÉn gi÷ møc khëi ®iÓm kho¶ng 2 triÖu ®ång nh­ng ®iÒu chØnh thuÕ suÊt xuèng møc thÊp nhÊt. Theo ph­¬ng ¸n gi¶m møc thuÕ suÊt, sè ng­êi nép thuÕ ®­îc më réng, víi møc thuÕ ph¶i nép thÊp nh­ng Nhµ n­íc vÉn cã ®­îc mét nguån thu kh¸ lín. VÒ thuÕ xuÊt nhËp khÈu cÇn ®iÒu chØnh thuÕ suÊt phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ quy tr×nh héi nhËp AFTA, CEFT, WTO, … Ban hµnh thuÕ sö dông ®Êt thay thÕ thuÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp vµ thuÕ nhµ ®Êt ®Ó ®¬n gi¶n hÖ thèng chÝnh s¸ch thuÕ vµ ®¶m b¶o mèi t­¬ng quan vÒ mèi t­¬ng quan vÒ møc ®é ®éng viªn gi÷a c¸c ®èi t­îng sö dông ®Êt kh¸c nhau. ThuÕ sö dông ®Êt cÇn tÝnh trªn gi¸ trÞ ®Êt kh¸c nhau, phï hîp víi biÕn ®éng phøc t¹p cña thÞ tr­êng ®Êt nh»m ph¸t huy t¸c dông ®iÒu tiÕt vÜ m« víi tõng lo¹i ®Êt. ThuÕ suÊt chØ cÇn quy ®Þnh mét møc thèng nhÊt, tÝnh trªn gi¸ ®Êt æn ®Þnh kh¸c nhau. Trong n«ng nghiÖp cÇn cã ­u ®·i, miÔn gi¶m thuÕ sö dông ®Êt ®èi víi nh÷ng vïng ®­îc quy ho¹ch ph¸t triÓn theo h­íng chuyªn canh s¶n xuÊt l­¬ng thùc vµ n«ng s¶n lµ nguyªn liÖu chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu, vïng chuyªn canh cung cÊp cho c¸c khu c«ng nghiÖp, ®« thÞ. §Êt trong vïng chuyªn canh sö dông kh«ng ®óng môc ®Ých sÏ ph¶i chÞu nép thuÕ cao. CÇn chiÕu cè ®èi víi vïng s©u vïng xa ®Ó khuyÕn khÝch ®Þnh canh ®Þnh c­, ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp phï hîp víi thÕ m¹nh cña tõng vïng. Ban hµnh thuÕ tr­íc b¹ thay thÕ lÖ phÝ tr­íc b¹, ®¶m b¶o tÝnh ph¸p lý cao ®èi víi kho¶n thu nµy - mét kho¶n thu vÒ c¸c lo¹i tµi s¶n Nhµ n­íc cÇn qu¶n lý, ®éng viªn ®ãng gãp. ThuÕ tr­íc b¹ ¸p dông ®èi víi c¶ tr­êng hîp chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt nªn cã thÓ bá thuÕ chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt n»m trong gi¸ chuyÓn nh­îng. Trong luËt thuÕ cÇn cã quy ®Þnh chÆt chÏ vÒ thêi h¹n ®¨ng ký sau khi ph¸t sinh quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông hay chuyÓn nh­îng tµi s¶n. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng bu«n b¸n tµi s¶n chØ lµm chøng tõ viÕt tay, tho¶ thuËn riªng víi nhau ®Ó trèn thuÕ. MÆt kh¸c cÇn xem xÐt x©y dùng c¸c møc thuÕ suÊt thÝch hîp víi tõng lo¹i tµi s¶n, víi mét sè tr­êng hîp chuyÓn nh­îng ®Æc biÖt ®Ó viÖc ®¸nh thuÕ ®­îc hîp lý. Ban hµnh thuÕ kinh doanh thay thÕ thuÕ m«n bµi. TÝnh chÊt cña thuÕ m«n bµi ®Õn nay kh«ng cßn phï hîp víi tªn gäi n÷a. ThuÕ kinh doanh vÉn gi÷ môc ®Ých cña thuÕ m«n bµi lµ phôc vô yªu cÇu kiÓm kª, kiÓm so¸t mäi c¬ së kinh doanh vµo ®Çu mçi n¨m hoÆc khi c¬ së b¾t ®Çu khai ho¹t ®éng. VÒ thuÕ tµi nguyªn, thùc chÊt kh«ng ph¶i lµ thuÕ mµ mang néi dung chuyÓn nh­îng tµi s¶n quèc gia cho ng­êi khai th¸c kho¸ng s¶n, l©m s¶n vµ thuû s¶n do ®ã nªn chuyÓn thuÕ tµi nguyªn thµnh kho¶n ‘thu vÒ chuyÓn nh­îng tµi nguyªn quèc gia”, võa ®óng tÝnh chÊt, võa cã c¨n cø x¸c ®Þnh ®óng ®¾n gi¸ chuyÓn nh­îng. §ång thêi gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng cïng mét tµi nguyªn l¹i ph¶i nép hai lo¹i thuÕ: ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng vµ thuÕ tµi nguyªn. Néi dung thuÕ cÇn më réng theo h­íng më réng diÖn ®¸nh thuÕ víi mäi tµi nguyªn khai th¸c, cã sù ®iÒu chØnh thuÕ suÊt t¨ng lªn g¾n víi b¶o vÖ m«i tr­êng. 2. KiÕn nghÞ. CÇn xem xÐt, s¾p xÕp, më réng diÖn thu trong tõng s¾c thuÕ, h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a c¸c tr­êng hîp miÔn gi¶m thuÕ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn, thñ tôc thÈm quyÒn râ rµng. §ång thêi, ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh ®Çy ®ñ, cô thÓ vÒ ®èi t­îng ®¸nh thuÕ, ®èi t­îng nép thuÕ, c¨n cø tÝnh thuÕ, thuÕ suÊt, chÕ ®é khai b¸o, nép thuÕ nh»m kh¾c phôc c¸ch hiÓu, c¸ch lµm tuú tiÖn. C¬ quan thuÕ cÇn h­íng dÉn c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn tù kiÓm tra, tÝnh thuÕ, nép thuÕ, tù kª khai vµ nép thuÕ t¹i kho b¹c nhµ n­íc. C¸n bé thuÕ chØ qu¶n lý kiÓm tra tÝnh thuÕ cña doanh nghiÖp vµ xö lý khi cã sai ph¹m. ChÝnh s¸ch ®éng viªn vÒ thuÕ cÇn cã t¸c dông båi d­ìng nguån thu v÷ng ch¾c l©u dµi cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. C¬ cÊu thuÕ suÊt kh«ng nªn qu¸ phøc t¹p, qu¸ cao mµ cÇn tÝnh to¸n kü l­ìng, phï hîp kh¶ n¨ng ®ãng gãp cña c¸c ®èi t­îng nép thuÕ ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi cña c¸c luËt thuÕ. HÖ thèng thuÕ suÊt ë nhiÒu n­íc cho thÊy, nÕu ë møc võa ph¶i th× sè thu ®­îc nhiÒu h¬n lµ ®Ó ë møc cao. ThuÕ cµng nÆng th× ng­êi nép thuÕ cµng t×m c¸ch trèn lËu thuÕ, kÓ c¶ th«ng ®ång víi ng­êi c¸n bé thuÕ. Khi t×nh tr¹ng trèn lËu thuÕ trë thµnh phæ biÕn, viÖc ®èi phã th­êng tèn kÐm, Ýt hiÖu qu¶. Kinh nghiÖm thùc tÕ cña nhiÒu n­íc cho thÊy, tÝnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng thuÕ cÇn ph¶i ®­îc tÝnh to¸n cô thÓ, dùa trªn sù so s¸nh gi÷a sè thuÕ thu ®­îc víi toµn bé chi phÝ bá ra ®Ó thu thuÕ, kÓ tõ viÖc tæ chøc tuyªn truyÒn, gi¶i thÝch, qu¶n lý, tæ chøc kª khai, ®Õn bé m¸y hµnh thu cña thuÕ, kiÓm tra, ng¨n chÆn trèn lËu thuÕ. Qua nghiªn cøu chÝnh s¸ch thuÕ ë nhiÒu n­íc, kÕt luËn ®­îc kh¼ng ®Þnh lµ thuÕ suÊt ®¬n gi¶n ®­îc quy ®Þnh cô thÓ râ rµng, víi møc võa ph¶i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch thuÕ. TÊt nhiªn, còng kh«ng thÓ bá qua c¸c yÕu tè kh¸c gãp phÇn quan träng vµo hiÖu qu¶ thu thuÕ, nh­ tr×nh ®é d©n trÝ vÒ thùc hiÖn nghÜa vô khai b¸o , nép thuÕ; tr×nh ®é h¹ch to¸n trong nÒn kinh tÕ; viÖc ¸p dông tin häc vµ m¸y tÝnh… ChÝnh s¸ch thuÕ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c ngµnh kinh tÕ ph¸t triÓn tuy nh­ng kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc bu«ng láng qu¶n lý, níi láng kû c­¬ng lµm thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých quèc gia. §Ó thiÕt thùc gãp phÇn ph¸t huy vai trß qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ, chÝnh s¸ch thuÕ cÇn cã t¸c dông khuyÕn khÝch khai th¸c nguyªn vËt liÖu, vËt t­ trong n­íc thay thÕ hµng nhËp khÈu, t¹o thªm nhiÒu s¶n phÈm cho x· héi, khuyÕn khÝch më réng giao l­u hµng ho¸, ®Êu tranh chèng trèn lËu thuÕ, lµm ¨n phi ph¸p, h­íng dÉn vµ thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam, ®Èy m¹nh xuÊt nhËp khÈu, coi träng vµ b¶o vÖ s¶n xuÊt néi ®Þa. HÖ thèng thuÕ cÇn b¶o ®¶m linh ho¹t, söa ®æi bæ sung kÞp thêi trong tr­êng hîp cÇn thiÕt, võa ®¶m b¶o nguyªn t¾c ph¸p lý võa kh«ng c¶n trë ®Õn ho¹t ®éng b×nh th­êng cña c¸c doanh nghiÖp. CÇn tæ chøc tèt viÖc theo dâi qu¸ tr×nh thùc hiÖn, kÞp thêi cã biÖn ph¸p gióp ®ì c¬ së th¸o gì khã kh¨n, lµn ¨n cã hiÖu qu¶, t¨ng ®­îc tÝch luü cho ®¬n vÞ vµ cã ®iÒu kiÖn nép thuÕ. Trong b­íc ®Çu chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, c¸c c¬ së quèc doanh cßn lóng tóng, bì ngì, gÆp nhiÒu khã kh¨n, chÝnh s¸ch thuÕ cÇn cã sù chiÕu cè, xem xÐt miÔn gi¶m trong thêi gian nhÊt ®Þnh sau ®ã cÇn tiÕn tíi xo¸ bá c¸c ­u ®·i ®Ó ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam, còng cÇn kh¾c phôc t­ t­ëng sïng b¸i, c­êng ®iÖu, ®¸nh gi¸ qu¸ cao vai trß ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ, dÉn ®Õn viÖc x©y dùng hÖ thèng thuÕ suÊt qu¸ phøc t¹p. lµm cho chÝnh s¸ch thuÕ bÞ nhiÔu, thiÕu tÝnh kh¶ thi, kÐm hiÖu qu¶. CÇn quan t©m ®Õn tÝnh trung lËp cña thuÕ vµ Nhµ n­íc kh«ng can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Yªu cÇu b×nh ®¼ng vÒ ®éng viªn ®ãng gãp thÓ hiÖn qua viÖc ®ãng ®­îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc ¸p dông chÝnh s¸ch thuÕ thèng nhÊt gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¸c tÇng líp d©n c­. Sù c«ng b»ng vÒ thuÕ tr­íc hÕt ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ x¸c ®Þnh ®óng ®¾n quyÒn lîi, nghÜa vô cña mçi c«ng d©n, mçi tæ chøc kinh tÕ ®èi víi Nhµ n­íc, ng­êi ®¹i diÖn cho quyÒn lùc vµ lîi Ých cña toµn x· héi. KÕt LuËn ViÖc tr¸nh thuÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ë n­íc ta cã xu h­íng t¨ng lªn ®· lµm xãi mßn ®¸ng kÓ c¬ së cña hÖ thèng thuÕ, lµm gi¶m tÝnh c«ng b»ng cña thuÕ, g©y t©m lý kh«ng tèt cho viÖc chÊp hµnh luËt thuÕ. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña hiÖn t­îng nµy chÝnh lµ sù h¹n chÕ cña hÖ thèng thuÕ, sù non kÐm trong lÜnh vùc qu¶n lý vµ sù phøc t¹p trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, x· héi. HiÖn nay c«ng cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ víi viÖc söa ®æi c¶i c¸ch hai luËt thuÕ míi lµ thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng vµ thuÕ TNDN, cïng viÖc ¸p dông qu¸ tr×nh qu¶n lý thuÕ hiÖn ®¹i ®· kh¾c phôc ®­îc phÇn nµo nh÷ng vÊn ®Ò v­íng m¾c cña hÖ thèng thuÕ. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc vÉn cßn tån t¹i d­íi d¹ng nµy hay d¹ng kh¸c cïng víi sù tån t¹i cña hÖ thèng thuÕ. Do vËy trong thêi gian tíi, vÊn ®Ò c¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ cÇn thiÕt ph¶i ®­îc nghiªn cøu mét c¸ch s©u s¾c vµ toµn diÖn h¬n n÷a nh»m h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a ¶nh h­ëng xÊu cña mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. Song song víi viÖc hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ, chóng ta còng cÇn chó ý tíi c«ng t¸c tuyªn truyÒn, phæ biÕn mét c¸ch réng r·i nh÷ng thay ®æi cña hÖ thèng thuÕ vµ c«ng t¸c h­íng dÉn thi hµnh c¸c luËt thuÕ nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho thuÕ thùc sù ph¸t huy vai trß ®èi víi ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Môc Lôc Trang Lêi më ®Çu…………………………………………………………... 1 PhÇn A . Lý thuyÕt chung vÒ thuÕ…………………………………... 2 I. Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ thuÕ……………………………………… 1. Kh¸i niÖm. …………………………………………………….. 2. Ph©n lo¹i………………………………………………………… 3. 3. C¸c yÕu tè cÊu thµnh mét luËt thuÕ……………………………... 2 2 2 2 II. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc ¸p dông hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam……….... 4 1.ThuÕ lµ nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc. …………… 2.ThuÕ lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi……………………………………….…………. 3. ThuÕ gãp phÇn thùc hiÖn sù b×nh ®¼ng, ®iÒu hoµ thu nhËp ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi……………………………………………… 4 PhÇn B . Xu h­íng c¶i c¸ch thuÕ trªn thÕ giíi vµ mét sè biÖn ph¸p, KiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam…………….. 7 I. HÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay……………………………… 1.ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng. ……………………………………………. 2.ThuÕ tiªu thô ®Æc biÖt …………………………………………… 3.ThuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ……………………………………. 4.ThuÕ xuÊt nhËp khÈu…………………………………………….. 5. Mét sè LuËt thuÕ c¬ b¶n kh¸c…………………………………… II. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc ¸p dông hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam………… 1. Vai trß cña hÖ thèng thuÕ ë n­íc ta hiÖn nay…………………… 2 .Nh÷ng tån t¹i vµ h¹n chÕ trong hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam. 7 7 8 10 11 12 13 13 14 PhÇn C . Xu h­íng c¶i c¸ch thuÕ trªn thÕ giíi vµ mét sè biÖn ph¸p, kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam……… 17 I. Xu h­íng c¶i c¸ch thuÕ trªn thÕ giíi nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX. 17 II. Mét sè biÖn ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng thuÕ ë ViÖt Nam………………………………………………………… 20 BiÖn ph¸p……………………………………………………….. 2. KiÕn nghÞ………………………………………………………... 20 23 KÕt luËn…………………………………………………………….. 25 Tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ 2. LuËt VAT 3. LuËt thuÕ TT§B 4. LuËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp 5. LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu 6. T¹p chÝ - Tµi chÝnh Sè 3, 5, 11 - 2001 Sè 6, 10, 8 - 2000 7. T¹p chÝ Ng©n hµng sè 7 - 2000 8. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ sè 226/7/2000 9. Mét sè tµi liÖu kh¸c………….