Đề án Tình hình đầu tư trực tiếp của Mỹ vào Việt nam, Thực trạng và một số giải pháp

h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña FDI. V. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn viÖc thu hót vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi HiÖn nay, nhu cÇu vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia rÊt lín vµ ngµy mét t¨ng, nh­ng kh¶ n¨ng cung cÊp vèn ®Çu t­ rÊt h¹n chÕ, do ®ã quan hÖ cung cÇu vÒ vèn trªn thÕ giíi rÊt c¨ng th¼ng. Kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t­ cña c¸c quèc gia phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè. Trong ®ã, c¸c nh©n tè c¬ b¶n lµ xu h­íng vËn ®éng cã tÝnh quy luËt cña c¸c dßng vèn FDI trªn thÕ giíi, chiÕn l­îc ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn cña c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia, m«i tr­êng ®Çu t­ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh thu hót vèn FDI cña c¸c n­íc tiÕp nhËn ®Çu t­. 1. Xu h­íng vËn ®éng cña vèn FDI trªn thÕ giíi hiÖn nay Dßng vèn FDI trªn thÕ giíi ngµy mét gia t¨ng vµ chÞu sù chi phèi chñ yÕu cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. §Çu t­ ra n­íc ngoµi d­íi h×nh thøc hîp nhÊt hoÆc mua l¹i c¸c chi nh¸nh c«ng ty ë n­íc ngoµi (M&A) ®· bïng næ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trë thµnh chiÕn l­îc hîp t¸c ph¸t triÓn chÝnh cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (TNCs). Cã sù thay ®æi s©u s¾c trong lÜnh vùc ®Çu t­ trªn thÕ giíi C¸c n­íc Mü, Anh, §øc, Ph¸p, NhËt chi phèi dßng vËn ®éng chÝnh cña vèn FDI (vµo, ra) trªn thÕ giíi. C¸c tËp ®oµn xuyªn quèc gia ®ãng vai trß rÊt quan träng trong ®Çu t­ trùc tiÕp ra n­íc ngoµi vµ ®ang ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh ®Çu t­ ra n­íc ngoµi. Dßng vèn FDI ®æ vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®ang gia t¨ng m¹nh mÏ, ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸ C¸c xu h­íng trªn cã ¶nh h­ëng to lín tíi viÖc thu hót FDI cña tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. 2. ChiÕn l­îc ®Çu t­ ph¸t triÓn cña c¸c TNCs Tõ ®Çu thËp kû 80 ®Õn nay c¸c TNCs ®· dÇn trë thµnh lùc l­îng chñ yÕu, nßng cèt thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi th«ng qua t¸c ®éng to lín cña c¸c TNCs trong viÖc ph©n bè nguån lùc cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn c¬ cÊu kinh tÕ ë c¸c quèc gia, chi phèi l­u chuyÓn hµng ho¸ cña th­¬ng m¹i quèc tÕ. C¸c TNCs còng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc chuyÓn t¶i kü thuËt, c«ng nghÖ thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn. Do ®ã, chiÕn l­îc ®Çu t­ ph¸t triÓn cña c¸c TNCs cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn dßng vµ xu h­íng vËn ®éng cña ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. 3. M«i tr­êng ®Çu t­ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh thu hót vèn FDI cña c¸c n­íc tiÕp nhËn ®Çu t­. Dßng FDI chØ thùc sù më réng vµ ­a t×m ®Õn nh÷ng n¬i cã m«i tr­êng ®Çu t­ ®¶m b¶o cho dßng vèn sinh s«i n¶y në. M«i tr­êng ®Çu t­ hÊp dÉn, cã søc c¹nh tranh ®Ó thu hót FDI tr­íc hÕt bao gåm c¸c nh©n tè: Sù æn ®Þnh vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ - x· héi vµ luËt ph¸p ®Çu t­ Sù mÒm dÎo vµ hÊp dÉn cña hÖ thèng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t­ n­íc ngoµi. Sù ph¸t triÓn cña c¬ së h¹ tÇng Sù ph¸t triÓn cña ®éi ngò lao ®éng, cña tr×nh ®é khoa häc - c«ng nghÖ vµ hÖ thèng doanh nghiÖp trong n­íc vµ trªn ®Þa bµn. Sù ph¸t triÓn cña nÒn hµnh chÝnh quèc gia vµ hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n FDI ®· triÓn khai Tãm l¹i, FDI ®·, ®ang vµ sÏ t×m ®Õn quèc gia vµ ®Þa ph­¬ng nµo cã nÒn kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi æn ®Þnh, hÖ thèng ph¸p luËt ®Çu t­ ®Çy ®ñ, cëi më, tin cËy vµ mang tÝnh chuÈn mùc quèc tÕ cao; chÝnh s¸ch ­u ®·i ®Çu t­ linh ho¹t vµ hÊp dÉn,…. §Æc biÖt viÖc c¸c quèc gia ®ã tham gia vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ, còng nh­ tu©n thñ nghiªm tóc c¸c c«ng ­íc, quy ®Þnh vÒ luËt ph¸p ®Çu t­ vµ th«ng lÖ ®èi xö quèc tÕ… sÏ lµ nh÷ng yÕu tè ®¶m b¶o lßng tin vµ hÊp dÉn c¸c dßng FDI thËm chÝ cßn m¹nh h¬n viÖc ®­a ra c¸c ­u ®·i tµi chÝnh cao… nghÜa lµ dßng FDI chØ ­a t×m ®Õn nh÷ng n¬i ®Çu t­ an toµn, ®ång vèn ®­îc sö dông cã hiÖu qu¶, quay vßng nhanh vµ Ýt rñi ro. PhÇn II Thùc tr¹ng ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü ë ViÖt nam giai ®o¹n tõ 1994 ®Õn nay Mü lµ n­íc cã tiÒm lùc kinh tÕ m¹nh, víi hµng tr¨m c«ng ty ®a quèc gia quy m« lín, ho¹t ®éng trªn nhiÒu lÜnh vùc, Mü lµ chñ ®Çu t­ cña nhiÒu n­íc. Mü ®Çu t­ nhiÒu nhÊt vµo nh÷ng n¬i cã c¬ së h¹ tÇng ph¸t triÓn, tr×nh ®é lao ®éng cã chuyªn m«n cao, luËt ph¸p æn ®Þnh râ rµng, møc ®é rñi ro thÊp. Nh­ vËy, nh÷ng n­íc cã nÒn kinh tÕ cµng ph¸t triÓn cµng thu nhËn nhiÒu FDI. Vµ c¸c n­íc ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng (bao gåm c¶ ASEAN) lµ ®Þa chØ hÊp dÉn ®Ó thu hót FDI. N¨m 1998, dßng FDI cña thÕ giíi lµ 643.879 triÖu USD. Trong ®ã, riªng FDI ra n­íc ngoµi cña Mü lµ 121.644 triÖu USD, chiÕm 19% dßng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi cña toµn thÕ giíi. Trong bèi c¶nh chung ®ã, ®Ó biÕt ®­îc Mü ®Çu t­ vµo ViÖt nam nh­ thÕ nµo, ta ®i vµo xem xÐt thùc tr¹ng ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam. I. Thùc tr¹ng ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam giai ®o¹n tõ 1994 ®Õn nay 1. §¸nh gi¸ chung Tõ sau khi Mü chÝnh thøc xãa bá lÖnh cÊm vËn ®èi víi ViÖt nam vµo ngµy 3/2/1994, ho¹t ®éng ®Çu t­ trùc tiÕp cña c¸c c«ng ty Mü vµo ViÖt nam ®· cã b­íc nh¶y vät. NhiÒu c«ng ty vµ tËp ®oµn kinh tÕ Mü vµo ViÖt nam víi môc ®Ých lµ th¨m dß ho¹t ®éng ®Çu t­ cña thÞ tr­êng nµy. ChØ riªng n¨m 1994 - n¨m ®Çu tiªn khi lÖnh cÊm vËn ®­îc b¶i bá - sè vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam ®· t¨ng vät lªn 120,310 triÖu USD víi 12 dù ¸n, ®­a n­íc nµy lªn vÞ trÝ thø 14 trong danh s¸ch c¸c nhµ ®Çu t­ lín nhÊt vµo ViÖt nam. So víi c¶ giai ®o¹n 1988-1993, khi lÖnh cÊm vËn cßn hiÖu lùc, ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 3,34 triÖu USD. §iÒu nµy cho thÊy: tr­íc khi Mü xo¸ bá cÊm vËn, c¸c c«ng ty cña Mü ®· rÊt sèt ruét muèn ®­îc vµo ®Çu t­ kinh doanh t¹i ViÖt nam, ®Ó cã c¬ héi c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty cña NhËt B¶n, Ch©u ¢u vµ c¸c n­íc kh¸c. Do ®ã khi huû bá lÖnh cÊm vËn, c¸c c«ng ty Mü ®· "nh¶y" vµo ®Çu t­ ë ViÖt nam. Cô thÓ, sau khi huû bá lÖnh cÊm vËn 1 ngµy, ®· cã 30 c«ng ty më v¨n phßng ®¹i diÖn t¹i ViÖt nam, "më ®Çu cuéc ®Êu tranh ®Ó giµnh tr¸i tim vµ vÝ tiÒn cña ng­êi ViÖt nam". ChØ vµi n¨m sau ®ã, nhÊt lµ khi b×nh th­êng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao, ®Çu t­ cña Mü t¹i ViÖt nam ®· t¨ng lªn nhanh chãng. Cô thÓ: B¶ng 1: §Çu t­ cña Mü t¹i ViÖt nam (TÝnh ®Õn th¸ng 10/2002 - c¸c dù ¸n cßn hiÖu lùc) N¨m Sè dù ¸n Tæng sè vèn ®Çu t­ (triÖu USD) Tû träng (%) Quy m« dù ¸n (triÖu USD) 1994 12 120,310 8,57 10,03 1995 19 397,871 28,34 20,94 1996 16 159,722 11,38 9,98 1997 12 98,544 7,02 8,21 1998 15 306,955 21,87 20,46 1999 14 66,352 4,73 4,74 2000 12 95,275 6,79 7,94 2001 23 110,8 7,89 4,82 10/2002 19 - - - Tæng céng 144 1.403,680 100,00 9,75 Nguån: Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ Víi quy m« vµ tèc ®é ®Çu t­ t¨ng kh¸ lín vµo ViÖt nam, chØ 2 n¨m sau khi lÖnh cÊm vËn ®­îc dì bá, Mü ®· v­ît lªn thø 6 trong danh s¸ch 10 nhµ ®Çu t­ lín nhÊt vµo ViÖt nam vµ chØ sau NhËt, §µi Loan, Hµn Quèc, Xingapo vµ Thuþ §iÓn. N¨m 1995, ®· t¹o ra mét b­íc ®ét biÕn míi víi 19 dù ¸n ®Çu t­ cña Mü víi tæng sè vèn ®Çu t­ lµ 397,871 triÖu USD. §©y lµ n¨m ®¹t møc ®Çu t­ cao kû lôc c¶ vÒ sè l­îng dù ¸n lÉn sè vèn ®Çu t­ vµ quy m« dù ¸n, chiÕm tíi 28,34% tæng vèn ®Çu t­; 13,19% sè dù ¸n ®Çu t­, víi quy m« dù ¸n b×nh qu©n ®¹t 20,94 triÖu USD - møc cao nhÊt tõ tr­íc ®Õn giê cña ®Çu t­ Mü vµo ViÖt nam vµ cao h¬n nhiÒu so víi quy m« dù ¸n cña c¶ giai ®o¹n (9,75 triÖu USD). §iÒu ®¸ng quan t©m lµ c¸c c«ng ty tÇm cì thÕ giíi cña Mü ®· tham gia chÝnh víi nh÷ng dù ¸n quy m« lín vµ cã tÇm quan träng ®èi víi t­¬ng lai ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt nam. Ch¼ng h¹n nh­ Mobil Oil víi dù ¸n dÇu khÝ (Má Thanh Long) 55 triÖu USD, dù ¸n khu du lÞch Non N­íc cña tËp ®oµn BBI China Beach Ltd 243 triÖu USD…. VÞ trÝ nµy Mü tiÕp tôc gi÷ trong n¨m 1997, mÆc dï c¶ sè dù ¸n lÉn tæng vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam gi¶m m¹nh (trong n¨m chØ cã thªm 12 dù ¸n víi tæng sè vèn 98,544 triÖu USD). Tuy tèc ®é ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam hai n¨m 1996-1997 cã dÊu hiÖu chùng l¹i do t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè kh¸ch quan nh­ khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trong khu vùc, m«i tr­êng, chÝnh s¸ch ®Çu t­ cña ViÖt nam ch­a æn ®Þnh, phøc t¹p, nhiÒu rñi ro, chËm thu lîi nhuËn, chÝnh s¸ch ®èi xö cña ViÖt nam ®èi víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi nãi chung, c«ng ty Mü nãi riªng, cßn nhiÒu ph©n biÖt, ch­a thuËn cho c¸ch lµm ¨n kinh doanh cña hä,… Nh­ng t¸c ®éng tÝch cùc cña c¸c nh©n tè kh¸c nh­ viÖc chÝnh phñ Mü cho phÐp C¬ quan ph¸t triÓn th­¬ng m¹i Mü (TDA) chÝnh thøc më c¸c ch­¬ng tr×nh hç trî ®Çu t­ t¹i ViÖt nam, sù cÊp phÐp ho¹t ®éng t¹i ViÖt nam cña ng©n hµng xuÊt nhËp khÈu vµ Tæ chøc ®Çu t­ t­ nh©n h¶i ngo¹i (OPIC), còng nh­ hiÖp ®Þnh vÒ b¶n quyÒn gi÷a chÝnh phñ hai n­íc ®­îc ngo¹i tr­ëng hai n­íc ký vµo ngµy 27/6/1997, ®· t¹o c¬ së ph¸p lý vµ nh÷ng tiÒn ®Ò quan träng trong viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ hai n­íc nhÊt lµ lÜnh vùc ®Çu t­. Sau hai n¨m theo xu h­íng gi¶m sót, ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam n¨m 1998 l¹i t¹o ®­îc b­íc t¨ng ®ét biÕn víi sè vèn ®Çu t­ t¨ng h¬n 3 lÇn so víi n¨m tr­íc, ®¹t 306,955 triÖu USD víi 15 dù ¸n. §iÒu nµy mét phÇn lµ do ngµy 10/3/1998, tæng thèng Mü B.Clinton ®· tuyªn bè b·i bá tï chÝnh ¸n Jackson-Vanik ®èi víi ViÖt nam, nh»m thóc ®Èy quan hÖ kinh tÕ víi ViÖt nam lªn mét b­íc míi. PhÝa Mü cho r»ng, bá tï chÝnh ¸n Jackson-Vanik ®èi víi ViÖt nam lµ b­íc ®Çu cho viÖc thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh b¶o hiÓm ®Çu t­, t¹o thÕ thuËn lîi cho c¶ hai bªn ViÖt-Mü, ®ång thêi t¨ng thªm niÒm tin ®èi víi c¸c c«ng ty Mü vèn quan t©m tíi viÖc hîp t¸c ®Çu t­ vµo ViÖt nam. MÆc dï vèn ®Çu t­ t¨ng song thø h¹ng cña Mü ®· tôt xuèng vÞ trÝ thø 8 trong danh s¸ch 10 nhµ ®Çu t­ lín nhÊt vµo ViÖt nam. Sang n¨m 1999 - n¨m ¶m ®¹m nhÊt trong lÜnh vùc thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt nam - ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam còng trong t×nh tr¹ng chung. MÆc dï sè dù ¸n ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ so víi n¨m tr­íc, ®¹t 66,352 triÖu USD. NÕu nh­ n¨m 1995 ®­îc ghi nhËn lµ n¨m ®¹t møc cao kû lôc vÒ tæng vèn ®Çu t­, sè dù ¸n vµ quy m« dù ¸n th× n¨m 1999 ®¸nh dÊu møc thÊp nhÊt vÒ tæng vèn ®Çu t­ vµ quy m« dù ¸n cña vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam. Quy m« trung b×nh mét dù ¸n chØ b»ng 48,62% møc trung b×nh cña c¶ giai ®o¹n vµ chØ gÇn b»ng 1/4 so víi møc t­¬ng øng n¨m 1995. Sù gi¶m sót nµy ®· ®Èy Mü xuèng vÞ trÝ cuèi cïng trong danh s¸ch 10 nhµ ®Çu t­ lín nhÊt vµo ViÖt nam trong n¨m 1999. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2000, Mü chØ chiÕm 3,5% tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt nam, xÕp thø 9 trong tæng sè 13 n­íc nµy. N¨m 1999-2000 ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam ®· gi¶m h¼n. T×m hiÓu nguyªn nh©n suy gi¶m ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam cã thÓ ®­a ra vµi nhËn xÐt: Sau khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc, nhiÒu n­íc ®· lÊy l¹i ®­îc phong ®é ph¸t triÓn tèt, thay ®æi chÝnh s¸ch ®Çu t­ nh­ Th¸i Lan, Hµn Quèc… nªn ®· hót vèn n­íc ngoµi nhiÒu h¬n, trong ®ã cã Mü, thay v× Mü ®Çu t­ vµo ViÖt nam th× ®Çu t­ vµo c¸c n­íc ®ã. MÆt kh¸c, Trung Quèc lµ n­íc l¸ng giÒng cña ViÖt nam còng cã nhiÒu lîi thÕ h¬n trong viÖc thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ Mü vµo Trung Quèc. Ngoµi ra, ph¶i kÓ ®Õn, nÒn kinh tÕ Mü b¾t ®Çu suy tho¸i, c¸c c«ng ty Mü cÇn c¬ cÊu l¹i vµ hä s½n sµng rót c¸c dù ¸n ®Çu t­ ë n­íc ngoµi nÕu nh¾m thÊy kh«ng cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, sè dù ¸n ®Çu t­ cña Mü ®ang cã chiÒu h­íng t¨ng lªn. N¨m 2000, luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc söa ®æi ®· chØ râ nh÷ng ngµnh nghÒ ®­îc nhµ n­íc khuyÕn khÝch ®Çu t­: s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, sö dông kü thuËt cao, sö dông nhiÒu lao ®éng, tµi nguyªn s½n cã t¹i ViÖt nam, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng,… Bªn c¹nh ®ã, HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü ®­îc kÝ kÕt vµo ngµy 13/7/2000 (giê Hoa Kú) ®¸nh dÊu viÖc hoµn tÊt qu¸ tr×nh b×nh th­êng ho¸ hoµn toµn quan hÖ ViÖt-Mü. Theo c¸c chuyªn gia kinh tÕ ®¸nh gi¸ th× hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü ®­îc kÝ kÕt sÏ t¹o m«i tr­êng thuËn lîi h¬n ®Ó c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo ViÖt nam, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ ®Çu t­ Mü. Do ®ã, n¨m 2001, ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam ®­îc c¶i thiÖn h¬n víi 23 dù ¸n vµ tæng sã vèn ®Çu t­ lµ 110,8 triÖu. §iÒu nµy ®· ®­a Mü lªn vÞ trÝ thø 6 trong tæng sè 10 nhµ ®Çu t­ lín vµo ViÖt nam n¨m 2001. MÆc dï vËy, nÕu so víi c¸c quèc gia kh¸c nh­ Hµ Lan - n­íc dÉn ®Çu ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt nam n¨m 2001- th× tæng vèn ®Çu t­ cña Mü ch­a b»ng 1/5 cña Hµ Lan. Tõ ®Çu n¨m 2002 ®Õn nay, c¸c doanh nghiÖp Mü ®· ®Çu t­ vµo ViÖt nam kho¶ng 20 dù ¸n víi tæng sè vèn ®Çu t­ ®¨ng ký gÇn 50 triÖu USD, trë thµnh 1 trong 6 n­íc vµ vïng l·nh thæ ®Çu t­ nhiÒu nhÊt vµo ViÖt nam trong n¨m nay. HiÖn nay, Mü cã kho¶ng 144 dù ¸n cßn hiÖu lùc t¹i ViÖt nam víi tæng vèn ®¨ng ký trªn 1 tØ USD, ®øng vÞ trÝ thø 13 trong sè c¸c n­íc vµ vïng l·nh thæ vÒ FDI vµo ViÖt nam. Trong ®ã, cã 62 dù ¸n víi tæng vèn ®Çu t­ 582 triÖu USD ®· ®i vµo s¶n xuÊt kinh doanh vµ 25 dù ¸n víi tæng vèn ®¨ng ký 151 triÖu USD ®ang x©y dùng dù ¸n. NÕu so víi nhiÒu ®èi t¸c ®Çu t­ kh¸c th× t×nh h×nh gãp vèn cña Mü, t×nh h×nh thùc hiÖn vèn ®· ®¨ng ký vµ t×nh h×nh thùc hiÖn vèn ph¸p ®Þnh ®· ®¨ng ký cña Mü lµ t­¬ng ®èi thÊp. Vµ mÆc dï lµ mét n­íc lín víi nguån vèn dåi dµo, nh­ng c¸c dù ¸n cña Mü ®Çu t­ vµo ViÖt nam ®a sè chØ lµ nh÷ng dù ¸n nhá, quy m« mét dù ¸n thÊp h¬n c¶ møc b×nh qu©n chung cña tÊt c¶ c¸c ®èi t¸c ®Çu t­ (B¶ng 2) B¶ng 2: T×nh h×nh thùc hiÖn vèn vµ quy m« dù ¸n C¸c chØ tiªu Mü B×nh qu©n chung Tû lÖ gãp vèn trong vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký(%) 71 77 Tû lÖ thùc hiÖn vèn ®Çu t­ ®· ®¨ng ký (%) 37 42 Tû lÖ thùc hiÖn vèn ph¸p ®Þnh ®· ®¨ng ký (%) 49 48 Quy m« b×nh qu©n 1 dù ¸n (triÖu USD) 9,75 16,23 Nguån: Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­. Tuy cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn nh¶y vät, song ho¹t ®éng ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam cßn dõng l¹i ë nh÷ng kÕt qu¶ khiªm tèn so víi tiÒm n¨ng cña c¶ hai phÝa. §Õn nay, Mü míi chiÕm 3,2% tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt nam. NÕu so s¸nh vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam víi tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp ra n­íc ngoµi cña Mü th× con sè nµy hÕt søc nhá nhoi: trong suèt nh÷ng n¨m qua tû lÖ nµy ch­a n¨m nµo ®¹t næi 0,5% (dao ®éng trong kho¶ng tõ 0,227% ®Õn 0,456%). Nh­ vËy, qua nghiªn cøu qu¸ tr×nh ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam, ta thÊy ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam lóc lªn, lóc xuèng kh«ng ®Òu. Mü lµ quèc gia cã tiÒm lùc kinh tÕ m¹nh, l­îng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp ra n­íc ngoµi cña Mü lín, nh­ng so víi c¸c quèc gia kh¸c ®Çu t­ vµo ViÖt nam th× l­îng vèn FDI cña Mü thu hót vµo ViÖt nam lµ qu¸ bÐ, ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng lµ mét c­êng quèc sè mét vÒ kinh tÕ, ch­a khai th¸c hÕt lîi thÕ cña mét vïng ®Êt mµ Mü ®· vµ ®ang cã mÆt. 2. C¬ cÊu ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam ph©n theo ngµnh kinh tÕ C¬ cÊu FDI theo ngµnh ph¶n ¸nh chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc, ph¶n ¸nh møc ®é phï hîp gi÷a ®Çu t­ vµ yªu cÇu c©n ®èi c¸c ngµnh trong nÒn kinh tÕ. Thêi gian qua, c¸c dù ¸n ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam ®­îc thùc hiÖn trªn nhiÒu lÜnh vùc nh­ng møc ®é kh¸c nhau ë mçi ngµnh. Vèn ®Çu t­ cña Mü tËp trung chñ yÕu vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. §Çu t­ vµo c¸c ngµnh nµy chiÕm tû träng lín nhÊt c¶ vÒ sè l­îng dù ¸n lÉn tæng vèn ®Çu t­. Víi 85 dù ¸n vµ tæng vèn ®¨ng ký ho¹t ®éng trªn 760 triÖu USD. NÕu so víi ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt nam, tû träng vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ngµnh c«ng nghiÖp cao h¬n nhiÒu so víi chØ sè t­¬ng øng cña tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt nam: 54,17% so víi 37,78%. §iÓn h×nh Mü ®Çu t­ vµo ngµnh nµy lµ dù ¸n s¶n xuÊt l¾p r¸p «t« Ford víi sè vèn ®¨ng ký lµ102,6 triÖu USD, dù ¸n c«ng ty s¶n xuÊt xµ phßng, kem ®¸nh r¨ng colgate Palmolive (40 triÖu USD),… TiÕp ®Õn lµ c¸c dù ¸n ®Çu t­ vµo lÜnh vùc dÞch vô (tµi chÝnh, ng©n hµng, v¨n phßng cho thuª, dÞch vô phÇn mÒm, y tÕ, gi¸o dôc,…) víi 39 dù ¸n vµ tæng vèn ®Çu t­ ®¹t trªn 400 triÖu USD chiÕm 28,53% tæng vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam. Tuy tû träng nhá nh­ng n«ng, l©m nghiÖp còng lµ lÜnh vùc ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­ Mü chó ý h¬n c¸c nhµ ®Çu t­ kh¸c víi 20 dù ¸n, tæng vèn ®Çu t­ ®¹t 242,811 triÖu USD (chiÕm 17,3% vèn vµ 13,89% sè dù ¸n). Cô thÓ: B¶ng 3: §Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam ph©n theo ngµnh kinh tÕ (tÝnh ®Õn th¸ng 10/2002- c¸c dù ¸n cßn hiÖu lùc) STT Chuyªn ngµnh Sè dù ¸n Tæng vèn ®Çu t­ Tû träng (%) I C«ng nghiÖp 85 760.347.606 54,17 C«ng nghiÖp dÇu khÝ 6 153.800.000 10,96 C«ng nghiÖp nhÑ 13 107.002.000 7,62 C«ng nghiÖp nÆng 47 346.213.606 24,66 C«ng nghiÖp thùc phÈm 11 63.120.000 4,50 X©y dùng 8 90.212.000 6,43 II N«ng, l©m nghiÖp 20 242.811.798 17,30 N«ng-L©m nghiÖp 14 178.838.686 12,74 Thuû s¶n 6 63.973.112 4,56 III DÞch vô 39 400.520.596 28,53 GTVT- B­u ®iÖn 8 55.930.540 3,98 Tµi chÝnh - Ng©n hµng 7 82.150.000 5,85 V¨n ho¸- Y tÕ- Gi¸o dôc 11 124.330.000 8,86 XD v¨n phßng- C¨n hé 5 76.833.215 5,47 DÞch vô 8 61.276.841 4,37 Tæng sè 144 1.403.680.000 100,0 Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­. Qua b¶ng trªn cho thÊy, ®Çu t­ cña Mü nhiÒu nhÊt lµ vµo ngµnh c«ng nghiÖp nÆng víi 47 dù ¸n chiÕm kho¶ng 1/3 sè dù ¸n ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam, víi tæng sè vèn ®Çu t­ lªn tíi 346,213 triÖu USD, chiÕm 24,66% tæng vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam. C¸c c«ng ty Mü ®Çu t­ vµo ViÖt nam nh­ Microsoft, IBM, Hewlett-Parckard, APC, oracle,… trong lÜnh vùc tin häc; h·ng hµng kh«ng Boeing vµ Airburs trong c«ng nghiÖp hµng kh«ng; Chrysler, Ford trong c«ng nghiÖp chÕ t¹o «t«, P&G trong c«ng nghiÖp ho¸ chÊt, Pepsi vµ Cola trong lÜnh vùc n­íc gi¶i kh¸t… ®· trë thµnh kh¸ quen thuéc ®èi víi nh÷ng ®èi t¸c ®Çu t­ ë ViÖt nam. Ngµnh n«ng- l©m nghiÖp chiÕm tû träng kh«ng lín trong tæng vèn ®Çu t­. Tuy nhiªn, tæng sè vèn ®Çu t­ vµo ngµnh nµy chiÕm 12,74% trong tæng sè vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam víi 178,838 triÖu USD. C¸c nhµ ®Çu t­ Mü còng kh¸ quan t©m tíi ngµnh c«ng nghiÖp dÇu khÝ. Tuy chØ cã 8 dù ¸n nh­ng sè vèn ®Çu t­ lªn tíi 143,8 triÖu USD chiÕm 10,96%. LÝ gi¶i cho ®iÒu nµy, cã thÓ nãi Mü lµ mét n­íc cã nhu cÇu kh¸ lín vÒ dÇu khÝ, kho¶ng 50% dÇu tiªu thô Mü ph¶i nhËp khÈu tõ bªn ngoµi. MÆt kh¸c, dÇu khÝ vèn lµ thÕ m¹nh xuÊt khÈu cña ViÖt nam trong mÊy n¨m qua, mµ Mü ®· kh«ng mua ®­îc cña ViÖt nam bao nhiªu. Do ®ã, c¸c nhµ ®Çu t­ Mü ®· quan t©m ®Çu t­ lÜnh vùc nµy. V¨n ho¸ - Y tÕ - Gi¸o dôc còng lµ mét lÜnh vùc ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­ Mü quan t©m víi 124,33 triÖu USD chiÕm 8,86% tæng vèn ®Çu t­. TiÕp ®Õn lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ víi tæng vèn ®Çu t­ 107,002 triÖu USD chiÕm 7,62%; tµi chÝnh, ng©n hµng víi 7 dù ¸n, tæng vèn ®Çu t­ 82,150 triÖu USD chiÕm 5,8%; x©y dùng cã 8 dù ¸n víi tæng vèn ®Çu t­ 90,212 triÖu USD chiÕm 6,43%. Ngµnh giao th«ng vËn t¶i - B­u ®iÖn cã tæng vèn ®Çu t­ nhá nhÊt víi 55,93 triÖu USD. NÕu ph©n theo gi¸ trÞ dù ¸n th× ®Çu t­ lín nhÊt cña Mü vµo ViÖt nam lµ c¸c ngµnh n­íc gi¶i kh¸t, xe h¬i, ho¸ mü phÈm, chÕ biÕn n«ng s¶n, khai th¸c dÇu khÝ. Cßn nÕu ph©n theo sè dù ¸n th× Mü ®Çu t­ nhiÒu nhÊt vµo ngµnh chÕ biÕn thùc phÈm, vËt liÖu x©y dùng, s¶n phÈm ®iÖn tö, c¬ khÝ «t«, dÇu khÝ, ho¸ chÊt, thuèc ch÷a bÖnh. Kh¸c víi c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt B¶n vµ mét sè n­íc Ch©u ¸ kh¸c, ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam phÇn lín th­êng tËp trung trong c¸c ngµnh c«ng nghÖ kü thuËt cao nh­ dÇu khÝ, ®iÖn tö, tin häc, chÕ t¹o «t«, dÞch vô m¸y bay, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng…. C¸c ngµnh dÞch vô ®ßi hái chi phÝ cao nh­ mü phÈm, n­íc gi¶i kh¸t,…. Vµ c¸c ngµnh sö dông nhiÒu vèn nh­ ho¸ chÊt, giao th«ng vËn t¶i,…. Tuy sè dù ¸n kh«ng nhiÒu nh­ng quy m« mét dù ¸n th­êng kh¸ lín. MÆc dï ®· cã mét sè chuyÓn biÕn tÝch cùc theo h­íng phï hîp víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nh­ng nh×n chung c¬ cÊu ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü theo ngµnh thêi gian qua vÉn cßn nhiÒu ®iÓm bÊt hîp lý. C¸c nhµ ®Çu t­ Mü lu«n muèn thu håi vèn nhanh vµ cã lîi nhuËn cao nªn th­êng tËp trung vµo nh÷ng ngµnh ®¸p øng ®­îc yªu cÇu nµy. C¸c ngµnh chÕ biÕn n«ng s¶n vµ thùc phÈm lµ thÕ m¹nh cña ViÖt nam song rÊt Ýt dù ¸n vµ vèn ®Çu t­ cho mét dù ¸n th­êng nhá. C¸c lÜnh vùc cÇn thiÕt nh­ v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ… còng thu hót ®­îc rÊt Ýt c¸c dù ¸n ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü. 3. C¬ cÊu ®Çu t­ ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü theo ®Þa ph­¬ng C¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu ®Çu t­ ¶nh h­ëng lín ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña mét quèc gia. Nã t¹o ra sù hµi hoµ gi÷a c¸c vïng, c¸c ®Þa ph­¬ng, do ®ã quyÕt ®Þnh sù t¨ng tr­ëng chung cña c¶ n­íc. §ång thêi, quyÕt ®Þnh kho¶ng c¸ch ph©n ho¸ giµu nghÌo, møc ®é b×nh ®¼ng, æn ®Þnh x· héi. Nhµ n­íc ®· cã quy ho¹ch ®Çu t­ vµo c¸c vïng, c¸c ®Þa ph­¬ng sao cho ®¶m b¶o hµi hoµ, c©n ®èi, võa cã träng ®iÓm vµo mét sè vïng ®Ó lµm ®Çu tµu t¨ng tr­ëng. FDI lµ nguån vèn lín, v× vËy dßng ch¶y cña nã vµo ®©u sÏ ¶nh h­ëng lín ®Õn c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu ®Çu t­ theo ®Þa ph­¬ng cña ViÖt nam. Mü lµ mét trong nh÷ng n­íc cã nguån vèn FDI vµo ViÖt nam. Do vËy, c¬ cÊu ®Çu t­ cña Mü vµo c¸c ®Þa ph­¬ng còng sÏ ¶nh h­ëng lín ®Õn c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu ®Çu t­ theo ®Þa ph­¬ng cña ViÖt nam. §Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam còng dµn tr¶i trªn nhiÒu tØnh, cã c¶ H­ng Yªn, Th¸i B×nh, Phó Yªn, §¾c L¾c,…. Tuy nhiªn, vèn ®Çu t­ cña Mü chØ tËp trung chñ yÕu ë mét sè ®Þa bµn thuËn lîi nhÊt. §©y lµ t×nh h×nh chung thùc tÕ cña ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi t¹i ViÖt nam. Riªng TP. Hå ChÝ Minh chiÕm 24,04% tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam, chiÕm 28% tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt nam. ChØ hai ®Þa bµn thu hót nhiÒu vèn ®Çu t­ nhÊt lµ TP. Hå ChÝ Minh vµ §ång Nai ®· chiÕm gÇn nöa (43,37%) tæng vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam. Cßn nÕu tÝnh thªm c¶ Hµ Néi - n¬i thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü lín thø 3 - th× ba ®Þa danh nµy chiÕm gÇn 2/3 tæng vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam. Hµ Néi vµ TP. Hå ChÝ Minh cã sè dù ¸n chiÕm tû träng cao nhÊt, nh­ng ë Hµ Néi nh×n chung lµ nh÷ng dù ¸n quy m« nhá. Tuy kh«ng cã dù ¸n nµo ®Çu t­ vµo H¶i Phßng, nh­ng Mü còng cã mét dù ¸n lín ®Çu t­ vµo H¶i D­¬ng, mét tØnh gi¸p ranh H¶i Phßng, nèi liÒn Hµ Néi, ®ã lµ c«ng ty TNHH Ford VN. M­êi ®Þa ph­¬ng thu hót vèn ®Çu t­ nhiÒu nhÊt chiÕm tíi 90% tæng vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam, cao h¬n so víi tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi ®Çu t­ nhiÒu nhÊt vµo 10 ®Þa ph­¬ng t¹i ViÖt nam (87,8%). Cô thÓ: B¶ng 4: M­êi ®Þa ph­¬ng thu hót nhiÒu nhÊt vèn ®Çu t­ cña Mü (tÝnh ®Õn th¸ng 10/2002) STT §Þa ph­¬ng Sè dù ¸n Tæng vèn ®Çu t­ Tû träng (%) 1 TP. Hå ChÝ Minh 40 337.469.578 24,04 2 §ång Nai 15 271.374.220 19,33 3 Hµ Néi 23 208.142.980 14,83 4 B×nh D­¬ng 14 129.362.540 9,22 5 H¶i D­¬ng 1 102.700.000 7,32 6 Bµ RÞa - Vòng Tµu 7 64.431.218 4,59 7 CÇn Th¬ 4 46.201.000 3,29 8 Hµ T©y 2 40.000.000 2,85 9 §¾c L¾c 3 32.063.530 2,28 10 Hoµ B×nh 3 31.700.000 2,26 11 §Þa ph­¬ng kh¸c 32 140.234.934 9,99 Tæng céng 144 1.403.680.000 100,0 Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­. Nh×n vµo sè liÖu thèng kª trªn cho thÊy: ®Çu t­ cña Mü chñ yÕu tËp trung vµo c¸c tØnh phÝa Nam - n¬i cã m«i tr­êng ®Çu t­ th«ng tho¸ng, c¬ së h¹ tÇng vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh tèt h¬n c¸c tØnh thµnh kh¸c trong c¶ n­íc. C¶ sè dù ¸n vµ tæng vèn ®Çu t­ ®Òu chiÕm 2/3 so víi tæng sè dù ¸n vµ tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam. NÕu so víi ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo c¸c tØnh phÝa Nam th× ®Çu t­ cña Mü vÉn dµn tr¶i h¬n (kho¶ng 66% so víi gÇn 80% tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi ë c¸c tØnh phÝa Nam) Sù tËp trung qu¸ nhiÒu c¸c dù ¸n FDI cña Mü ë c¸c thµnh phè lín, c¸c trung t©m kinh tÕ, qu¸ Ýt ë mét sè tØnh vïng s©u,vïng xa, ®iÒu kiÖn khã kh¨n ®· dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giµu nghÌo. Kho¶ng c¸ch giµu nghÌo gi÷a c¸c vïng cµng gi·n réng vµ cã thÓ dÉn ®Õn sù qu¸ t¶i vÒ ®Çu t­, sù lÖ thuéc kinh tÕ vµo bªn ngoµi ë mét sè n¬i. Trong khi mét sè n¬i kh¸c kh«ng cã ®iÒu kiÖn, kh«ng cã vèn ®Ó khai th¸c hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn, sö dông nh©n c«ng rÎ, dåi dµo, c¶i thiÖn kinh tÕ, ®êi sèng x· héi. §ã lµ c¸c tØnh thuéc miÒn Trung, T©y Nguyªn, vïng nói, n¬i mµ c¶ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ®Òu khã kh¨n, kÐm ph¸t triÓn, kÐm thuËn lîi h¬n c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c. Cho ®Õn th¸ng 10/2002, ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü tËp trung vµo 29 tØnh vµ thµnh phè, chñ yÕu lµ c¸c tØnh vµ thµnh phè ph¸t triÓn phÝa Nam (chñ yÕu lµ TP. Hå ChÝ Minh vµ §«ng Nam Bé) vµ mét sè tØnh ë phÝa B¾c (B¾c Bé). Qua viÖc xem xÐt, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh FDI cña Mü vµo ViÖt nam theo ®Þa ph­¬ng ®· thÊy næi lªn mét sè vÊn ®Ò cßn tån t¹i. NhiÖm vô ®Æt ra lµ cÇn ph¶i thùc hiÖn c«ng t¸c quy ho¹ch vµ c¸c chÝnh s¸ch hîp lý ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu FDI nãi chung vµ FDI cña Mü nãi riªng theo ®óng h­íng chiÕn l­îc ph¸t huy triÖt ®Ó thÕ m¹nh tõng vïng phôc vô c«ng cuéc ph¸t triÓn ®Êt n­íc. 4. §Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam ph©n theo h×nh thøc ®Çu t­ Mçi h×nh thøc ®Çu t­ ®Òu cã nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n nhÊt ®Þnh. Tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn t×nh h×nh cô thÓ mçi giai ®o¹n mµ FDI ë ViÖt nam cã sù thay ®æi vÒ h×nh thøc ®Çu t­. Nh×n chung, viÖc ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc ®Çu t­ kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn viÖc ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ViÖt nam. Bëi c¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ n­íc ngoµi, ë bÊt kú h×nh thøc ®Çu t­ nµo còng ®Òu chÞu sù ®iÒu chØnh cña luËt ph¸p ViÖt nam. Bëi vËy, nhµ n­íc ViÖt nam ®· cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi kÓ c¶ c¸c c«ng ty Mü ®­îc linh ho¹t chuyÓn ®æi c¸c h×nh thøc ®Çu t­ cña m×nh nh»m ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt. Trong giai ®o¹n ®Çu, vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam ®­îc ph©n phèi kh¸ ®ång ®Òu cho 2 h×nh thøc liªn doanh vµ xÝ nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi, trong khi h×nh thøc hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh chiÕm tû träng kh«ng ®¸ng kÓ (0,3%). §©y lµ nÐt ®Æc tr­ng cña c¸c nhµ ®Çu t­ Mü. NÕu trong tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt nam, tû träng cña liªn doanh - lo¹i h×nh thu hót ®a sè vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt nam - chiÕm 70%, trong khi h×nh thøc 100% vèn n­íc ngoµi chØ chiÕm 20% th× trong c¬ cÊu ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam giai ®o¹n nµy, hai chØ sè nµy ®· xÝch l¹i gÇn nhau víi liªn doanh 50,1% vµ cßn l¹i 100% vèn n­íc ngoµi. Cô thÓ:  B¶ng 5: C¬ cÊu lo¹i h×nh ®Çu t­ cña Mü t¹i ViÖt nam (TÝnh ®Õn ®Çu n¨m 2000 - c¸c dù ¸n cßn hiÖu lùc) STT H×nh thøc ®Çu t­ Sè dù ¸n Tû träng (%) Tæng sè vèn (triÖu USD) Tû träng (%) 1 100% vèn n­íc ngoµi 50 54,9 586,583 49,6 2 Liªn doanh 35 38,5 592,444 50,1 3 Hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh 6 6,6 3,209 0,3 Tæng céng 91 100,0 1.182,236 100,0 Nguån: Vô Qu¶n lý dù ¸n - Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­. Thùc tÕ trong nh÷ng n¨m qua, khi tham gia liªn doanh, phÝa ViÖt nam tá ra yÕu c¶ vÒ vèn ®ãng gãp lÉn n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸n bé. Trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi muèn ®éc lËp h¬n khi hä ngµy cµng hiÓu biÕt nhiÒu h¬n vÒ ph¸p luËt, chÝnh s¸ch, c¸ch thøc ho¹t ®éng kinh doanh ë m«i tr­êng kinh doanh ë ViÖt nam. Do vËy, trong vµi n¨m gÇn ®©y, h×nh thøc xÝ nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi ®· thu hót sù chó ý ®Æc biÖt cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt nam, trong ®ã ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ ®Çu t­ Mü. Cô thÓ: B¶ng 6: §Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam ph©n theo h×nh thøc ®Çu t­ (tÝnh ®Õn th¸ng 10/2002- c¸c dù ¸n cßn hiÖu lùc) STT H×nh thøc ®Çu t­ Sè dù ¸n Tæng vèn ®Çu t­ Tû träng(%) 1 100% vèn n­íc ngoµi 88 644.341.806 47,33 2 Liªn doanh 38 489.813.304 34,89 3 Hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh 18 249.524.890 17,78 4 BOT 0 0 0 Tæng céng 144 1.403.680 100,0 Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­. Qua b¶ng sè liÖu cho thÊy, h×nh thøc 100% vèn n­íc ngoµi ®· t¨ng lªn 88 dù ¸n víi tæng vèn ®Çu t­ 644,341 triÖu USD chiÕm 47,33% tæng vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam. TiÕp theo lµ h×nh thøc liªn doanh víi 38 dù ¸n cã tæng vèn ®Çu t­ 489,813 triÖu USD chiÕm 34,89%. H×nh thøc hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh ®· t¨ng lªn 18 dù ¸n víi tæng vèn ®Çu t­ 249,524 triÖu USD chiÕm 17,78%. H×nh thøc 100% vèn n­íc ngoµi t¨ng lªn chøng tá sù tù tin cña chñ ®Çu t­ vµo m«i tr­êng ®Çu t­ ViÖt nam, chøng tá tiÒm lùc cña c¸c nhµ ®Çu t­ vµ h×nh thøc nµy cã thÓ mang l¹i lîi nhuËn cao h¬n h×nh thøc liªn doanh. Vµ còng chøng tá kh¶ n¨ng gãp vèn cña c¸c tæ chøc kinh tÕ ViÖt nam cã h¹n. Tuy nhiªn, nÕu kh«ng cã sù qu¶n lý chÆt chÏ, h×nh thøc ®Çu t­ nµy cã thÓ ®­a l¹i nh÷ng hËu qu¶ xÊu: sù thao tóng cña n­íc ngoµi trong mét sè lÜnh vùc lµm nhµ n­íc ViÖt nam khã cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t, c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam cã thÓ bÞ ®Ì bÑp do kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ do ®­îc tù chñ trong ®iÒu hµnh doanh nghiÖp, phÝa n­íc ngoµi cã thÓ kh«ng ®¶m b¶o c¸c quy ®Þnh vÒ lao ®éng, b¶o vÖ m«i tr­êng…. Do ®ã, t¨ng c­êng qu¶n lý mét c¸ch phï hîp lµ yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi. H×nh thøc ®Çu t­ BOT vÉn ch­a ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­ Mü quan t©m. §iÒu nµy kh¸c víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi kh¸c: tuy ®Çu t­ vµo h×nh thøc nµy ch­a nhiÒu song vÉn cã mét vµi dù ¸n chiÕm 1,14%. Qua nghiªn cøu c¸c h×nh thøc ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam cho thÊy: c¸c h×nh thøc ®Çu t­ n­íc ngoµi hiÖn nay ch­a ®ñ søc hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t­ cña n­íc ngoµi nãi chung vµ ®Çu t­ cña Mü nãi riªng. Do ®ã, cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu më réng, bæ sung thªm c¸c h×nh thøc ®Çu t­ míi nh­: cho phÐp thµnh lËp c¸c c«ng ty cæ phÇn cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi…. II. §¸nh gi¸ kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ ®¹t ®­îc trong qu¸ tr×nh ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam thêi gian qua 1. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc Nh÷ng ph©n tÝch ë trªn cho thÊy: ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü ®· trë thµnh mét bé phËn h÷u c¬ cña nÒn kinh tÕ vµ ®· cã nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi cña ViÖt nam, cô thÓ: - §Çu t­ trùc tiÕp cña Mü ®· gãp phÇn bæ sung nguån vèn quan träng cho ®Çu t­ ph¸t triÓn, t¨ng c­êng tiÒm lùc kinh tÕ ®Ó khai th¸c vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông c¸c nguån lùc trong n­íc nh­ dÇu khÝ, ®iÖn n¨ng, nu«i trång vµ chÕ biÕn c©y trång c«ng nghiÖp, c©y l­¬ng thùc… B¶ng7: TØ lÖ ®ãng gãp cña ®Çu t­ Mü trong tæng vèn ®Çu t­ toµn x· héi (%) N¨m 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Tû lÖ (%) 2,6 3,5 2,8 2,5 3,2 2,2 2,7 3,1 Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­. - §Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam ®· chuyÓn giao c¸c c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh, gãp phÇn ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt. Cïng víi ho¹t ®éng ®Çu t­ trùc tiÕp, c¸c nhµ ®Çu t­ Mü ®· tiÕn hµnh chuyÓn giao c«ng nghÖ. NhiÒu c«ng nghÖ míi ®­îc nhËp vµo n­íc ta nh­ th«ng tin viÔn th«ng, th¨m dß dÇu khÝ, s¶n xuÊt l¾p r¸p «t«, ho¸ chÊt,… VÒ chÊt l­îng c«ng nghÖ ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü ®­a vµo ViÖt nam, nh×n chung, phÇn lín c¸c trang thiÕt bÞ lµ ®ång bé, thuéc lo¹i trung b×nh cña thÕ giíi vµ tiªn tiÕn h¬n nh÷ng thiÕt bÞ hiÖn cã cña ta. Bªn c¹nh ®ã, c¸c nhµ ®Çu t­ Mü, trong qu¸ tr×nh ®Çu t­ rÊt quan t©m ®Õn viÖc tham gia ®µo t¹o, n©ng cao tay nghÒ, tr×nh ®é chuyªn m«n cho ng­êi lao ®éng ViÖt nam, kÓ c¶ lao ®éng trùc tiÕp lÉn ®éi ngò qu¶n lý. - Thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ: sù gia t¨ng FDI cña Mü gãp phÇn vµo t¨ng tr­ëng GDP, n©ng cao ®êi sèng ng­êi d©n ViÖt nam. - §ãng gãp vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc Nh÷ng dù ¸n ®Çu t­ cña Mü khi ®i vµo s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng nh÷ng mang l¹i lîi nhuËn cho chñ ®Çu t­, lîi Ých trùc tiÕp cho bªn liªn doanh, cho ng­êi lao ®éng ViÖt nam mµ cßn ®ãng gãp cho ng©n s¸ch nhµ n­íc hµng tr¨m triÖu ®ång, lµm t¨ng nguån thu vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc, gãp phÇn vµo viÖc kh¾c phôc c©n b»ng thu chi, gãp mét phÇn quan träng vµo viÖc bï ®¾p th©m hôt c¸n c©n v·ng lai vµ c¶i thiÖn c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ. B¶ng 8: T×nh h×nh ®ãng gãp cña c¸c dù ¸n ®Çu t­ Mü vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc (§¬n vÞ: triÖu USD) N¨m 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 13,8 17,5 23,3 27,5 27,7 24,1 23,0 24,2 Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­. Nguån thu vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc t¨ng liªn tôc qua c¸c n¨m. N¨m 1994 lµ 13,8 triÖu USD; ®Õn n¨m 1998 ®· t¨ng lªn 27,7 triÖu USD nh­ng sang n¨m 1999 gi¶m xuèng cßn 24,1 triÖu USD; n¨m 2000 lµ 23,0 triÖu USD vµ n¨m 2001 lµ 24,2 USD. §©y lµ mét vÊn ®Ò ®Æt ra cho c«ng t¸c qu¶n lý, ph¶i ch¨ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· béc lé sù l¬i láng ë phÝa ViÖt nam, hay do phÝa Mü ®· lîi dông nh÷ng quy ®Þnh thiÕu chÆt chÏ vÒ chÕ ®é tµi chÝnh ®Ó trèn tr¸nh nghÜa vô?. Tuy nguån thu nµy cã gi¶m nh­ng tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c dù ¸n ®Çu t­ Mü vµo ng©n s¸ch t­¬ng ®èi cao. Râ rµng, ho¹t ®éng FDI cña Mü ®· gãp phÇn æn ®Þnh m«i tr­êng kinh tÕ vÜ m« nÒn kinh tÕ ViÖt nam. Nã ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc c¶i thiÖn ng©n s¸ch nhµ n­íc, kh¾c phôc hiÖn t­îng béi chi, thóc ®Èy t¨ng vèn trë l¹i cho ho¹t ®éng ®Çu t­ ph¸t triÓn tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc. - Ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc trong nÒn kinh tÕ Sù t¨ng tr­ëng chung cña c¶ nÒn kinh tÕ lµ do sù t¨ng tr­ëng cña c¸c ngµnh mang l¹i. Trong ®ã, sù cã mÆt cña FDI Mü gãp mét phÇn quan träng. §èi víi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, FDI cña Mü cã t¸c ®éng kh«ng nhá, c«ng nghiÖp ®· kh«ng chØ ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña m«i tr­êng trong n­íc mµ cßn ®¸p øng nhu cÇu xuÊt khÈu, ph¸t huy n¨ng lùc s¶n xuÊt trong nhiÒu lÜnh vùc. Th«ng qua viÖc hîp t¸c víi c¸c TNCs m¹nh hµng ®Çu cña Mü nh­ Ford, Chrydler, IBM,… thuéc c¸c ngµnh chÕ t¹o - s¶n xuÊt, do ®ã chóng ta cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu mét sè phô tïng «t« hay linh kiÖn ®iÖn tö. C¸c lo¹i phô tïng vµ linh kiÖn ®iÖn tö nµy cã thÓ s¶n xuÊt tõ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi hay th«ng qua c¸c hîp ®ång gia c«ng cho c¸c c«ng ty Mü. - T¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho nhiÒu lao ®éng ViÖt nam, gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng Kh«ng chØ gãp phÇn ®¾c lùc vµo viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ, sù ho¹t ®éng cña FDI Mü t¹i ViÖt nam ®· mang l¹i nh÷ng hiÖu qu¶ vÒ mÆt x· héi. C¸c dù ¸n FDI Mü ®· gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc gi¶m tØ lÖ thÊt nghiÖp, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng còng nh­ n©ng cao tay nghÒ cho hä. §©y lµ t¸c ®éng mµ kh«ng ph¶i doanh nghiÖp ViÖt nam nµo còng cã thÓ thùc hiÖn ®­îc, ®Æc biÖt mang l¹i mét phong c¸ch lµm viÖc hiÖn ®¹i. Kh«ng chØ trùc tiÕp t¹o ra viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn FDI, ho¹t ®éng FDI Mü cßn t¹o ra hµng ngµn lao ®éng gi¸n tiÕp. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2001, ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü ®· thu hót kho¶ng 35.000 lao ®éng ViÖt nam, nÕu tÝnh c¶ lao ®éng gi¸n tiÕp (cung øng dÞch vô, x©y dùng,…) cã thÓ lªn ®Õn h¬n 40.000 ng­êi, gãp phÇn t¹o nªn mét thÞ tr­êng lao ®éng. Trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay, tuy con sè nµy nhá song rÊt ®¸ng quý. Cïng víi viÖc gi¶m tØ lÖ thÊt nghiÖp, FDI Mü còng gãp phÇn mang l¹i møc thu nhËp cao cho nh÷ng ng­êi lao ®éng trong khu vùc vµ gi¸n tiÕp n©ng cao ®êi sèng chung cho toµn bé ng­êi d©n. - Gãp phÇn ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, t¨ng thu ngo¹i tÖ, lµnh m¹nh c¸n c©n th­¬ng m¹i. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü ®· gãp mét phÇn quan träng trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc. B¶ng 9: Tû träng xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp Mü so víi tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc N¨m 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Gi¸ trÞ (triÖu USD) 81 135 174 323 325 255* 332* 351* Tû träng (%) 1,71 3,41 3,45 4,58 4,48 3,2 3,32 3,67 (*) Kh«ng tÝnh dÇu th«. Nguån: Bé Th­¬ng m¹i. Sè liÖu ë b¶ng 9 cho thÊy: trong mÊy n¨m gÇn ®©y kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp Mü kh«ng ngõng gia t¨ng. Nh­ vËy, c¸c dù ¸n FDI Mü tËp trung chñ yÕu vµo thÞ tr­êng trong n­íc nh­ng kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ cña FDI Mü vµo t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu - mét môc tiªu hµng ®Çu cña ViÖt nam. - Mét sè thµnh tùu kh¸c nh­ gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, gãp phÇn më réng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ th«ng qua ®ã gãp phÇn më réng thÞ tr­êng cña ViÖt nam, t¨ng c­êng xuÊt khÈu, t¹o ®éng lùc gióp c¸c doanh nghiÖp ViÖt nam ®Çu t­ ra n­íc ngoµi… 2. Mét sè h¹n chÕ Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¹t, nh÷ng ®ãng gãp to lín cña ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn, ho¹t ®éng FDI Mü cßn béc lé nhiÒu h¹n chÕ, yÕu kÐm, cô thÓ: - §Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam trong thêi gian qua rÊt thÊt th­êng. NÕu xÐt vÒ tæng vèn ®Çu t­ hµng n¨m th× kÕt qu¶ chªnh lÖch nhau rÊt lín: vèn ®Çu t­ trong n¨m 1995 (cao nhÊt) gÊp gÇn 6 lÇn n¨m 1999 (thÊp nhÊt). - Thêi gian qua, ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam gi¶m m¹nh. N¨m 1999, tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam chØ ®¹t 66,352 triÖu USD - chØ b»ng 80% sè vèn thu hót ®­îc trong n¨m ®Çu khi lÖnh cÊm vËn ®­îc huû bá hay chØ b»ng 21,6% sè vèn ®Çu t­ trong n¨m tr­íc ®ã. Quy m« dù ¸n ®· gi¶m m¹nh tõ 20,46 triÖu USD n¨m 1998 cßn 4,82 triÖu USD n¨m 2001. Bªn c¹nh ®ã, sè dù ¸n ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam còng liªn tôc gi¶m. - Tuy cã nh÷ng b­íc nh¶y vät, song ho¹t ®éng ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam cßn dõng l¹i ë nh÷ng kÕt qu¶ kh¸ khiªm tèn so víi tiÒm n¨ng cña c¶ hai phÝa. §Õn nay, Mü míi chiÕm 4,09% tæng vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo ViÖt nam (1.403,680 triÖu USD so víi 34.327 triÖu USD). NÕu so s¸nh vèn ®Çu t­ trùc tiÕp ra n­íc ngoµi cña Mü th× con sè nµy hÕt søc nhá nhoi: trong suèt nh÷ng n¨m qua tû lÖ nµy ch­a n¨m nµo ®¹t næi 0,5% (dao ®éng trong kho¶ng tõ 0,26% ®Õn 0,496%). - C¸c nhµ ®Çu t­ Mü vµo ViÖt nam vÉn cßn h¹n chÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ ®Çu t­ cã tiÒm lùc m¹nh. - C¬ cÊu ®Çu t­ tuy ®· cã nhiÒu c¶i tiÕn tÝch cùc nh­ng vÉn cßn nhiÒu ®iÓm bÊt hîp lý nh­: vèn ®Çu t­ vµ chñ yÕu tËp trung vµo nh÷ng vïng kinh tÕ träng ®iÓm, vÒ h×nh thøc ®Çu t­ ®ang cã sù chuyÓn m¹nh qua h×nh thøc 100% vèn n­íc ngoµi. - Cßn cã nhiÒu h¹n chÕ trong lÜnh vùc chuyÓn giao c«ng nghÖ: cã nh÷ng c«ng nghÖ chuyÓn giao ®· cò, l¹c hËu, ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶; c«ng nghÖ ®­îc chuyÓn giao kh«ng ®ång bé vµ ®Þnh gi¸ kh«ng ®óng… Tõ ®ã, dÉn ®Õn s¶n phÈm lµm ra cã tÝnh c¹nh tranh ch­a cao vµ ®· g©y « nhiÔm m«i tr­êng. - Nh÷ng h¹n chÕ vÒ chÝnh trÞ - x· héi - v¨n ho¸ do ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü g©y ra. 3. Nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ - Sù gi¶m sót vèn FDI cña Mü tõ n¨m 1999, nguyªn nh©n kh¸ch quan lµ do nÒn kinh tÕ Mü ®· b¾t ®Çu suy tho¸i. Bªn c¹nh ®ã, ho¹t ®éng xóc tiÕn ®Çu t­, nh÷ng ho¹t ®éng ngo¹i giao nh»m t×m kiÕm ®èi t¸c, cung cÊp th«ng tin chÝnh x¸c cho phÝa n­íc ngoµi thùc sù ch­a hiÖu qu¶. - M«i tr­êng ®Çu t­ cña ViÖt nam cßn thiÕu hÊp dÉn trong bèi c¶nh c¹nh tranh thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ngµy cµng gay g¾t vµ nhiÒu n­íc trong khu vùc lu«n cã nh÷ng ®iÒu chØnh ®Ó t¹o m«i tr­êng ®Çu t­ hÊp dÉn h¬n. - ViÖc triÓn khai dù ¸n ®Çu t­ cßn chËm vµ nhiÒu ph¸t sinh. - C«ng t¸c qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng ®Çu t­ n­íc ngoµi cßn nhiÒu yÕu kÐm, thõa c¸c thñ tôc phiÒn hµ, song l¹i thiÕu kh©u qu¶n lý sau ®Çu t­. Thªm vµo ®ã, theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, chi phÝ ®Çu t­ ë ViÖt nam lµ kh¸ cao trong khu vùc Ch©u ¸. Theo kh¶o s¸t cña JETRO, c­íc ®iÖn tho¹i, tiÒn ®iÖn, phÝ vËn chuyÓn c«ngtenn¬,… cao gÊp 2 - 3 lÇn so víi c¸c n­íc kh¸c ë Ch©u ¸. Thªm vµo ®ã, tÖ quan liªu, tham nhòng, bu«n lËu, sù yÕu kÐm cña hÖ thèng ng©n hµng ®ang lµ nh÷ng vÊn ®Ò næi cém lµm gi¶m mèi quan t©m cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Theo b¸o c¸o cña c¬ quan CRS tr×nh Quèc héi Mü n¨m 1999, ViÖt nam ®øng thø 15 trong sè 16 n­íc Ch©u ¸ vÒ søc hÊp dÉn cña m«i tr­êng kinh doanh. - So víi c¸c n­íc trong khu vùc th× lîi thÕ vÒ lao ®éng rÎ ë ViÖt nam kh«ng cßn n÷a. - Nguyªn nh©n cã sù chuyÓn giao nh÷ng c«ng nghÖ cò kü, l¹c hËu víi gi¸ cao g©y thiÖt h¹i cho bªn ViÖt nam lµ do phÝa ViÖt nam qu¸ thiÕu c¸c chuyªn gia kü thuËt, c¸n bé kü thuËt vµ c¸c nhµ t­ vÊn cã ®ñ tr×nh ®é ®Ó thÈm ®Þnh, ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ. §ång thêi, sù qu¶n lý láng lÎo vµ thËm chÝ cã c¶ nh÷ng vÊn ®Ò tiªu cùc nh­ sù h¸m lêi, chØ nhËn thÊy lîi Ých tr­íc m¾t mµ kh«ng thÊy ®­îc hËu qu¶ sau nµy cña mét sè ®èi t­îng. §ã còng phÇn nµo ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tù chñ, kiÓm so¸t cña phÝa ViÖt nam. ViÖc t×m hiÓu, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh nhËn thøc râ nguyªn nh©n cña c¸c h¹n chÕ trong ho¹t ®éng ®Çu t­ lµ mét c¬ së cho viÖc ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t huy h¬n n÷a t¸c dông cña FDI phôc vô cho chiÕn l­îc ph¸t triÓn ®Êt n­íc. PHÇn III Ph­¬ng h­íng vµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam I. Ph­¬ng h­íng thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi tõ nay ®Õn n¨m 2010 1. Môc tiªu : §Ó thùc hiÖn ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2001 - 2010 vµ ph­¬ng h­íng nhiÖm vô KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2001 - 2005, khu vùc ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi ph¶i ph¸t triÓn æn ®Þnh h¬n, ®¹t kÕt qu¶ cao h¬n, ®Æc biÖt lµ vÒ chÊt l­îng, so víi thêi kú tr­íc, ®Ó ®Èy nhanh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Cô thÓ h¬n, ho¹t ®éng ®Çu t­ n­íc ngoµi trong thêi kú 2001 - 2005 ph¶i ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu sau : a) Vèn ®¨ng ký cña c¸c dù ¸n cÊp giÊy phÐp míi : kho¶ng 12 tû USD. b) Vèn thùc hiÖn : kho¶ng 11 tû USD. c) §Õn n¨m 2005 ®ãng gãp kho¶ng 15% GDP, 25% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ kho¶ng 10% tæng thu ng©n s¸ch cña c¶ n­íc (kh«ng kÓ dÇu khÝ). 2. §Þnh h­íng : a) KhuyÕn khÝch m¹nh mÏ viÖc thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, c«ng nghiÖp chÕ biÕn; c«ng nghiÖp phôc vô ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n; c¸c dù ¸n øng dông c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, dÇu khÝ, ®iÖn tö, vËt liÖu míi, viÔn th«ng, s¶n xuÊt ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi vµ c¸c ngµnh mµ ViÖt Nam cã nhiÒu lîi thÕ c¹nh tranh g¾n víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. b) TiÕp tôc thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo nh÷ng ®Þa bµn cã nhiÒu lîi thÕ ®Ó ph¸t huy vai trß cña c¸c vïng ®éng lùc, t¹o ®iÒu kiÖn liªn kÕt ph¸t triÓn c¸c vïng kh¸c trªn c¬ së ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh. KhuyÕn khÝch vµ dµnh c¸c ­u ®·i tèi ®a cho ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo nh÷ng vïng vµ ®Þa bµn cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi khã kh¨n vµ ®Èy m¹nh ®Çu t­ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng ë c¸c ®Þa bµn nµy b»ng c¸c nguån vèn kh¸c ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi. TËp trung thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo c¸c Khu c«ng nghiÖp tËp trung ®· h×nh thµnh theo quy ho¹ch ®­îc phª duyÖt. c) KhuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi tõ tÊt c¶ c¸c n­íc vµ vïng l·nh thæ ®Çu t­ vµo ViÖt Nam, nhÊt lµ c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi cã tiÒm n¨ng lín vÒ tµi chÝnh vµ n¾m c«ng nghÖ nguån tõ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn; tiÕp tôc thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi ë khu vùc. Cã kÕ ho¹ch vËn ®éng c¸c tËp ®oµn, c«ng ty lín ®Çu t­ vµo ViÖt Nam, ®ång thêi chó ý ®Õn c¸c c«ng ty cã quy m« võa vµ nhá, nh­ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i; khuyÕn khÝch, t¹o thuËn lîi cho ng­êi ViÖt Nam ®Þnh c­ ë n­íc ngoµi ®Çu t­ vÒ n­íc. II. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam §Ó thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ph¸t huy nh÷ng ­u ®iÓm cña m×nh gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, cÇn ®Èy m¹nh h¬n n÷a thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt nam, nhÊt lµ c¸c nhµ ®Çu t­ Mü cã tiÒm lùc vÒ tµi chÝnh vµ c«ng nghÖ, theo t«i chÝnh phñ cÇn tËp trung vµo mét sè gi¶i ph¸p sau: 1. TiÕp tôc hoµn thiÖn thñ tôc ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi Thñ tôc ®Çu t­ còng lµ mét vÊn ®Ò næi cém ®ang ®­îc chóng ta c¶i tiÕn tõng b­íc. §Ó ®¶m b¶o tÝnh hÊp dÉn cÇn kiªn quyÕt thùc hiÖn "mét cöa" vµ quy ®Þnh chÆt chÏ thêi gian tèi ®a gi¶i quyÕt thñ tôc. Kiªn quyÕt xö lý vµ xö lý nghiªm nh÷ng tr­êng hîp g©y phiÒn hµ, nhËn ¨n hèi lé. CÇn nhanh chãng thùc hiÖn tèi ­u ho¸ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh, rót ng¾n tèi ®a thêi gian mµ c¸c nhµ ®Çu t­ ph¶i chi phÝ cho c¸c c«ng viÖc thñ tôc. 2. T¨ng c­êng kÕt cÊu h¹ tÇng, hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch KÕt cÊu h¹ tÇng lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®èi víi thu hót FDI, ®Æc biÖt lµ FDI cña Mü. Sù yÕu kÐm vÒ kÕt cÊu h¹ tÇng ®· h¹n chÕ nhiÒu viÖc thu hót ®Çu t­ vµo ViÖt nam. V× vËy, trong thêi gian tr­íc m¾t ph¶i n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng, c¶i tiÕn ®Ó n©ng cao chÊt l­îng c¸c ho¹t ®éng dÞch vô cho c¸c nhµ ®Çu t­ nh­ viÔn th«ng, vËn chuyÓn, b¶o hiÓm, ng©n hµng, ®iÖn, n­íc,… CÇn ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch ®Ó ®¹t ®é khuyÕn khÝch cao nhÊt vµ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ thùc hiÖn ®Çu t­ vµo kÕt cÊu h¹ tÇng, n«ng l©m nghiÖp, trung du, miÒn nói. ChÝnh s¸ch gi¸: cÇn ®iÒu chØnh gi¸ cho thuª ®Êt thÝch hîp, nhÊt lµ cã thÓ miÔn gi¶m gi¸ cho thuª ®Êt ë miÒn nói trong vßng 5 n¨m ®Ó c¸c nhµ ®Çu t­ cã ®iÒu kiÖn ®Çu t­ vµo ViÖt nam VÒ gi¸ dÞch vô: cÇn nghiªn cøu chØ ®¹o khung gi¸ dÞch vô ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­. Kh«ng nªn ®Ó c¸c c¬ së tuú tiÖn n©ng gi¸. VÒ chÝnh s¸ch thuÕ: cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu ®iÒu chØnh c¸c lo¹i thuÕ, nªn t¨ng thêi gian miÔn gi¶m thuÕ ®èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t­ vµo ngµnh, vïng träng ®iÓm. 3. T¨ng c­êng ho¹t ®éng xóc tiÕn ®Çu t­ Xóc tiÕn ®Çu t­ lµ ho¹t ®éng nh»m tuyªn truyÒn qu¶ng c¸o, qu¶ng b¸ cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Xóc tiÕn ®Çu t­ ®­îc thùc hiÖn d­íi nhiÒu h×nh thøc nh­ triÓn l·m, héi nghÞ, cuéc viÕng th¨m (cÊp chÝnh phñ, cÊp thµnh phè, cÊp tØnh…),... Ho¹t ®éng nµy cña ViÖt Nam trong thêi gian qua cßn ch­a ®­îc hiÖu qu¶, nhiÒu nhµ ®Çu t­ cßn ch­a cã kh¸i niÖm g× vÒ ®Êt n­íc vµ con ng­êi ViÖt Nam. V× vËy ph¶i ®Èy m¹nh tuyªn truyÒn h×nh ¶nh cña m×nh ra bªn ngoµi. Trong thêi ®¹i th«ng tin vµ toµn cÇu ho¸, c¸c c«ng ty ®a quèc gia ngµy cµng cã nhiÒu c¬ héi ®Çu t­ kh¾p thÕ giíi. V× vËy, cÇn tiÕp thÞ réng r·i h×nh ¶nh an toµn, Ýt rñi ro cña ViÖt Nam ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ Mü. ViÖt nam nªn tæ chøc lµm marketing th«ng qua cuéc héi th¶o hoÆc diÔn ®µn ®Çu t­ víi chñ ®Ò "ViÖt nam ®iÓm ®Õn cña nhµ ®Çu t­" t¹i c¸c tiÓu bang Mü vµ th­êng xuyªn qu¶ng b¸ c¸c c¬ héi ®Çu t­ t¹i ViÖt nam víi m«i tr­êng ®Çu t­ hÊp dÉn vµ hiÖu qu¶. Qua nh÷ng cuéc héi th¶o hoÆc diÔn ®µn nh­ vËy, ViÖt nam sÏ ®­a ra nh÷ng danh môc gåm nhiÒu dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi, tõ ®ã gióp c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi t×m hiÓu c¬ héi ®Çu t­ vµo ViÖt Nam, t¹o ®iÒu kiÖn thu hót thªm c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ ®Çu t­ Mü. Ngoµi ra, viÖc xóc tiÕn ®Çu t­ ra n­íc ngoµi còng cÇn dùa vµo nh÷ng tæ chøc chuyªn lµm nhiÖm vô xóc tiÕn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi th× kÕt qu¶ thu ®­îc sÏ cao h¬n. Vµ ph¶i t¨ng c­êng quan hÖ nhiÒu mÆt víi c¸c n­íc trong céng ®ång quèc tÕ, tÝch cùc vµ chñ ®éng tham gia vµo c¸c tæ chøc vµ ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt quèc tÕ ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao uy tÝn vµ vÞ trÝ cña ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ. Bªn c¹nh ®ã, chÝnh phñ ViÖt nam còng nªn th«ng qua c¸c chuyÕn viÕng th¨m gi÷a hai n­íc Mü vµ ViÖt nam ®Ó qu¶ng b¸ cho c¸c nhµ ®Çu t­ Mü. Tõ ®ã ®Ó gióp c¸c nhµ Mü hiÓu râ h¬n c¬ héi kinh doanh, ®Çu t­ ë ViÖt nam. CÇn thµnh lËp c¸c bé phËn chuyªn tr¸ch ®¶m nhiÖm c«ng viÖc xóc tiÕn ®Çu t­ ë n­íc ngoµi nãi chung vµ ë Mü nãi riªng ®Ó chñ ®éng ®a ph­¬ng ho¸ c¸c ®èi t¸c ®Çu t­ n­íc ngoµi. 4. VÒ bé m¸y qu¶n lý ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c ®Çu t­ - VÒ bé m¸y qu¶n lý ®Çu t­ n­íc ngoµi CÇn nhanh chãng ®æi míi bé m¸y qu¶n lý ®Çu t­ n­íc ngoµi theo ph­¬ng h­íng tinh gi¶n, gän nhÑ, cã hiÖu lùc. §Ó thùc hiÖn "mét cöa" nªn tham kh¶o m« h×nh Th¸i Lan: c¬ quan hîp t¸c ®Çu t­ lµ "cöa" duy nhÊt tiÕp nhËn hå s¬ vµ gi¶i quyÕt c«ng viÖc tiÕp theo, ®ång thêi thay mÆt nhµ ®Çu t­ ®i liªn hÖ víi c¸c c¬ quan h÷u quan, råi tr¶ lêi c¸c nhµ ®Çu t­, t¹o ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho hä. §ã lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho Th¸i Lan trë thµnh n­íc thu hót ®­îc nhiÒu vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi nhÊt trong khu vùc. - VÒ ®éi ngò c¸n bé CÇn cã chiÕn l­îc ®µo t¹o c¸n bé. §éi ngò c¸n bé chuyªn m«n nghiÖp vô lµ nh÷ng chuyªn gia trong tõng lÜnh vùc, cã phong c¸ch giao tiÕp vµ tr×nh ®é ngo¹i ng÷ th«ng th¹o. CÇn t¨ng c­êng sö dông cã chän läc c¸c c¬ quan t­ vÊn trong vµ ngoµi n­íc, ®ång thêi t¨ng c­êng thªm ®éi ngò cã tÇm qu¶n lý vÜ m«. VÒ l©u dµi, nªn cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o chuyªn ngµnh ®Çu t­ n­íc ngoµi trong tr­êng ®¹i häc (nh­ §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n) theo ch­¬ng tr×nh míi vµ c¬ b¶n hoµ nhËp víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ c¸c n­íc ph¸t triÓn, tõ ®ã cã thÓ chuÈn bÞ tèt ®éi ngò c¸n bé vÒ lÜnh vùc nµy cña ®Êt n­íc. 5. VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng §©y lµ vÊn ®Ò rÊt lín cÇn ®­îc quan t©m tõ ®Çu, nÕu kh«ng sÏ khã kh¾c phôc hËu qu¶ kh«ng chØ tr­íc m¾t mµ cßn vÒ l©u dµi. Theo quy ®Þnh hiÖn hµnh, nhµ ®Çu t­ ph¶i b¸o c¸o ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng víi nhiÒu néi dung, nh­ môc tiªu kinh tÕ x· héi, ph¶i m« t¶ ®iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn… t¹i ®Þa ®iÓm dù ¸n (tÊt c¶ víi 11 chØ tiªu). §iÒu ®ã g©y nhiÒu khã kh¨n phiÒn phøc cho c¸c nhµ ®Çu t­. ViÖc nµy nªn giao cho Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng lµm chøc n¨ng kiÓm tra, ®ång thêi cã thÓ ®Ò nghÞ chÝnh phñ ®×nh chØ ho¹t ®éng nÕu xÝ nghiÖp g©y t¸c ®«ng xÊu ®Õn m«i tr­êng sinh th¸i. KÕt luËn Tõ khi Mü ®Çu t­ vµo ViÖt nam, ho¹t ®éng FDI Mü ®· cã nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi cña ViÖt nam nh­ gãp phÇn quan träng thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ ViÖt nam, gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc, viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ,… Tuy nhiªn, còng cã kh«ng Ýt nh÷ng ®iÒu cßn tr¨n trë nh­ sè dù ¸n ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam liªn tôc gi¶m, vèn ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam cßn qu¸ nhá bÐ so víi tiÒm n¨ng cña c¶ hai n­íc, viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ cßn nhiÒu h¹n chÕ,…. ChÝnh v× vËy, viÖc tiÕp tôc hoµn thiÖn thñ tôc ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi, t¨ng c­êng kÕt cÊu h¹ tÇng, hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t­ , t¨ng c­êng ho¹t ®éng xóc tiÕn ®Çu t­… ®ang lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra nh»m thu hót ngµy cµng nhiÒu c¸c nhµ ®Çu t­ Mü vµo ViÖt nam. Hy väng m«i tr­êng ViÖt nam sÏ ®­îc c¶i thiÖn nhiÒu ®Ó ®Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam phôc håi l¹i tèc ®é nh­ nh÷ng n¨m tr­íc vµ t¹o ra nh÷ng b­íc ®ét ph¸ quan träng. Do cã sù h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ vèn hiÓu biÕt, ®Ò ¸n chØ tr×nh bµy nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ t×nh h×nh ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam, vÒ nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ nh÷ng khã kh¨n tån t¹i ®Ó ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam. §Ò ¸n kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, v× vËy em rÊt mong nhËn ®­îc sù gãp ý cña c¸c thÇy c« vµ c¸c b¹n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o TrÇn Mai Hoa ®· tËn t×nh gãp ý, h­íng dÉn em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Nh÷ng gi¶i ph¸p chÝnh trÞ, kinh tÕ nh»m thu hót cã hiÖu qu¶ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt nam - NguyÔn Kh¾c Th©n - Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia, 1996. 2. Gi¸o tr×nh ®Çu t­ n­íc ngoµi - Vò ChÝ Léc - Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc,1997. 3. §Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ ë ViÖt nam - Vò Tr­êng S¬n - Nhµ xuÊt b¶n thèng kª, 1997. 4. Quan hÖ kinh tÕ ViÖt nam - Hoa Kú - Nhµ xuÊt b¶n thÕ giíi, 2000. 5. Ch©u Mü ngµy nay - Sè 5/2000: ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam. - Sè 5/2001: §Çu t­ cña Mü vµo ViÖt nam. - Sè 6/2001: Ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia Mü t¹i ViÖt nam - Sè 4/2002: §Çu t­ n­íc ngoµi cña Mü ë khu vùc. 6. Ph¸t triÓn kinh tÕ sè 125/2001: Xu h­íng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña c¸c h×nh thøc ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi t¹i ViÖt nam. 7. T¹p chÝ thÞ tr­êng gi¸ c¶ Sè 4/2001: C¸c ®éng lùc vµ nh©n tè chñ yÕu t¸c ®éng tíi thu hót FDI trªn thÕ giíi. Sè 6/2001: TriÓn väng ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam. 8. T¹p chÝ kinh tÕ ph¸t triÓn sè 128/2001: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü vµo ViÖt nam. 9. Kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng sè 1/2001: ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi ë ViÖt nam. VÊn ®Ò vµ gi¶i ph¸p. 10. ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ sè 4/2001: HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Mü vµ triÓn väng ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi cña Mü vµo ViÖt nam. 11. Trang Web: www.vneconomy.com.vn 12. Trang web: www.vir-vietnam.com 13. Mét sè tµi liÖu kh¸c cã liªn quan. Môc lôc