Đề án Vai trò kích thích lao động của các hình thức tiền lương - tiền thưởng và giải pháp hoàn thiện

Èm. Nh­ vËy tiÒn l­¬ng trong ng­êi lao ®éng sÏ t¨ng lªn theo sè l­îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra nÕu s¶n xuÊt ®­îc nhiÒu s¶n phÈm th× ®­îc tr¶ nhiÒu l­¬ng vµ ng­îc l¹i s¶n xuÊt ®­îc Ýt s¶n phÈm th× ®­îc tr¶ Ýt l­¬ng, do ®ã sÏ kÝch thÝch ng­êi lao ®éng cã ý thøc tù gi¸c, n¨ng ®éng, tÝch cùc trong c«ng viÖc ®Ó t¨ng n¨ng xuÊt lao ®éng. §¬n gi¸ s¶n phÈm c¸ nh©n lµ c¬ së cña chÕ ®é tiÒn l­¬ng tÝnh theo s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n. Khi x¸c ®Þnh ®¬n gi¸ s¶n phÈm ng­êi ta c¨n cø vµo nh÷ng nh©n tè: §Þnh møc lao ®éng vµ møc l­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc. Do ®ã c«ng thøc tÝnh ®¬n gi¸ s¶n phÈm x¸c ®Þnh nh­ sau: + NÕu c«ng viÖc cã ®Þnh møc s¶n l­îng: §GSP = Trong ®ã : LCV: L­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc PC: Lµ c¸c kho¶n phô cÊp l­¬ng MSL: Lµ møc s¶n l­îng + NÕu c«ng viÖc ®­îc ®Þnh møc thêi gian: §GSP = LCV x MTG Trong ®ã: LCV : Lµ møc l­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc MTG: Lµ møc thêi gian qui ®Þnh hoµn thµnh mét ®¬n vÞ s¶n phÈm Khi tÝnh ®¬n gi¸ s¶n phÈm th× ta ph¶i lÊy møc l­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc ®Ó tÝnh chø kh«ng lÊy møc l­¬ng cÊp bËc c«ng nh©n ®­îc giao lµm c«ng viÖc ®ã, v× cã nh÷ng tr­êng hîp l­¬ng cÊp bËc c«ng nh©n cao hoÆc thÊp h¬n cÊp bËc c«ng viÖc ®­îc giao lµm cho ®¬n gi¸ s¶n phÈm thay ®æi, sÏ ph¸ vì tÝnh thèng nhÊt cña chÕ ®é tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm vµ tÝnh hîp lý cña quy luËt ph©n phèi theo lao ®éng, mÆt kh¸c cÊp bËc c«ng nh©n chØ lµ c¬ së ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng, n¨ng lùc trong ng­êi lao ®éng, cßn c«ng viÖc trùc tiÕp ng­êi lao ®éng lµm míi quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ kinh tÕ lµm ra. Ngoµi ra bªn c¹nh tiÒn l­¬ng c¬ b¶n (L), trong ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng cÇn ®­îc tÝnh c¸c kho¶n phô cÊp cã tÝnh chÊt th­êng xuyªn theo chÕ ®é. Khi ®ã møc tiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n lµm viÖc theo chÕ ®é l­¬ng s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n ®­îc x¸c ®Þnh trong kú lµ: LTT = §GSP x SLTT Trong ®ã: LTT: Lµ møc l­¬ng thùc tÕ ng­êi lao ®éng nhËn ®­îc trong kú SLTT : Møc s¶n l­îng thùc tÕ s¶n xuÊt trong kú Nh­ vËy møc l­¬ng thùc tÕ cña ng­êi c«ng nh©n lµm viÖc theo chÕ ®é tiÒn l­¬ng s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n phô thuéc vµo ®¬n gi¸ s¶n phÈm vµ møc s¶n l­îng thùc tÕ hä lµm ra, sÏ kÝch thÝch ng­êi lao ®éng rÊt lín trong viÖc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, mÆt kh¸c ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng l¹i tÝnh theo l­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc do ®ã ®¬n gi¸ cµng cao th× møc l­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc cµng cao do ®ã khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng lu«n cã g¾ng häc tËp ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é lµnh nghÒ, ph¸t huy s¸ng kiÕn c¶i tiÕn kü thuËt... ®Ó cã ®ñ kh¶ n¨ng lµm ®­îc nh÷ng c«ng viÖc cao h¬n, khã kh¾n phøc t¹p h¬n.. Tuy nhiªn chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy còng cã nh÷ng nh­îc ®iÓm nh­: DÔ lµm cho ng­êi c«ng nh©n chØ quan t©m ®Õn sè l­îng mµ Ýt chó ý ®Õn chÊt l­îng s¶n phÈm vµ do ®ã nÕu kh«ng cã th¸i ®é ý thøc lµm viÖc tèt sÏ Ýt quan t©m ®Õn viÖc tiÕt kiÖm vËt t­, nguyªn vËt liÖu hay sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ, mÆt kh¸c sù hîp t¸c vµ tÝnh tËp thÓ lao ®éng kÐm, nh­ hiÖn t­îng dÊu nghÒ, kh«ng chó ý, chia sÎ gióp ®ì lÉn nhau mµ chØ chó ý ®Õn c¸ nh©n. - ChÕ ®é tr¶ l­¬ng s¶n phÈm tËp thÓ: + TÝnh ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng s¶n phÈm tËp thÓ ®­îc x¸c ®Þnh: §GSPTT = hay §GSPTT = x MTG Trong ®ã: §GSPTT: Lµ ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng s¶n phÈm tËp thÓ. S LCVI :Lµ tæng tiÒn l­¬ng tÝnh theo cÊp bËc c«ng viÖc cña c¶ tæ n: Lµ sè ng­êi lµm theo l­¬ng s¶n phÈm trong tæ. MSL: lµ møc s¶n l­îng ®Þnh møc cña c¶ tæ trong kú. MTG: Lµ møc thêi gian ®Þnh møc cña c¶ tæ trong kú. Nh­ vËy: Møc tiÒn l­¬ng cña tËp thÓ nhËn ®­îc lµ: TiÒn l­¬ng s¶n phÈm tËp thÓ = §¬n gi¸ s¶n phÈm tËp thÓ X Møc s¶n l­îng thùc tÕ Trong ®ã: TiÒn l­¬ng s¶n phÈm tËp thÓ : lµ møc tiÒn l­¬ng thùc tÕ trong tËp thÓ lao ®éng nhËn ®­îc trong kú. Møc s¶n l­îng thùc tÕ : lµ møc s¶n l­îng cña tËp thÓ s¶n xuÊt ®­îc trong kú. Khi ®ã tiÒn l­¬ng cña tõng ng­êi c«ng nh©n trong tËp thÓ nhËn ®­îc phô thuéc vµo ®¬n gi¸ s¶n phÈm tËp thÓ, sè l­îng s¶n phÈm tËp thÓ chÕ t¹o ®­îc vµ phô thuéc vµo c¸ch ph©n phèi tiÒn l­¬ng cho mçi thµnh viªn. Do ®ã viÖc chia l­¬ng cho tõng c¸ nh©n trong tæ rÊt quan träng trong chÕ ®é tr¶ l­¬ng s¶n phÈm tËp thÓ. Cã hai ph­¬ng ph¸p chia l­¬ng th­êng ®­îc ¸p dông ®ã lµ: + Ph­¬ng ph¸p dïng hÖ sè ®iÒu chØnh: Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc thùc hiÖn theo tr×nh tù sau: B­íc 1: TÝnh tæng sè tiÒn l­¬ng ®· chia lÇn ®Çu(lÊy møc tiÒn l­¬ng mét giê cña mçi ng­êi nh©n víi sè giê lµm viÖc cña mçi ng­êi, sau ®ã tæng hîp l¹i cho c¶ nhãm) B­íc 2: TÝnh hÖ sè ®iÒu chØnh (b»ng c¸ch lÊy sè tiÒn l­¬ng c¶ tæ ®­îc lÜnh chia cho tæng sè tiÒn ®· chia lÇn ®Çu). B­íc 3: TÝnh tiÒn c«ng trong tõng ng­êi trong tæ: C¨n cø vµo hÖ sè ®iÒu chØnh vµ tiÒn l­¬ng ®· lÜnh lÇn ®Çu cña mçi ng­êi. + Ph­¬ng ph¸p dïng giê hÖ sè: Qóa tr×nh tÝnh to¸n nh­ sau: B­íc 1: TÝnh tæng sè giê hÖ sè cña ®¬n vÞ (giê hÖ sè lµ sè giê quy ®æi cña c¸c c«ng nh©n ë c¸c bËc kh¸c nhau ra giê cña møc l­¬ng tèi thiÓu) b»ng c¸ch: LÊy giê lµm viÖc thùc tÕ cña tõng ng­êi nh©n víi hÖ sè cÊp bËc cña ng­êi ®ã, sau ®ã tæng hîp l¹i cho c¶ tæ. B­íc 2: TÝnh tiÒn l­¬ng cña mét giê hÖ sè: LÊy tiÒn l­¬ng c¶ tæ ®­îc lÜnh chia cho tæng sè giê hÖ sè cña c¶ tæ. B­íc 3: TÝnh tiÒn l­¬ng cña tõng ng­êi lao ®éng trong tËp thÓ nhËn ®­îc c¨n cø vµo hÖ sè vµ sè giê lµm viÖc thùc tÕ cña mçi ng­êi C¶ hai ph­¬ng ph¸p chia l­¬ng trªn ®Òu ®em l¹i kÕt qu¶ t­¬ng tù nhau, chóng ®Òu b¶o ®¶m tÝnh chÝnh x¸c trong viÖc tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng. Nh­ vËy chÕ ®é tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm tËp thÓ cã t¸c dông n©ng cao ý thøc tr¸ch nhiÖm, tinh thÇn hîp t¸c vµ phèi hîp cã hiÖu qu¶ gi÷a c¸c c«ng nh©n lµm viÖc trong tæ ®Ó c¶ tæ lµm viÖc cã hiÖu qñ h¬n do tiÒn l­¬ng cña c¶ tæ nhËn ®­îc phô thuéc vµ kÕt qu¶ chung trong tËp thÓ lµm ra vµ còng khuyÕn khÝch c¸c tæ lao ®éng lµm viÖc theo m« h×nh tæ chøc lao ®éng tù qu¶n. MÆt kh¸c, qua hai c¸ch chia l­¬ng trªn th× møc l­¬ng trong tõng cã nh©n ng­êi lao ®éng nhËn ®­îc phô thuéc vµo møc l­¬ng cña tËp thÓ nhËn ®­îc, ®ång thêi cµn phô thuéc vµo møc l­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc thùc tÕ trong tõng ng­êi lao ®éng do ®ã khuyÕn khÝch mçi ng­êi lao ®éng lu«n thi ®u, phÊn ®Êu ®Ó cã tr×nh ®é lµnh nghÒ cao h¬n ®Ó cã thÓ ®¶m nhËn nh÷ng c«ng viÖc cao h¬n. Tuy nhiªn chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy còng cã nh­îc ®iÓm lµ h¹n chÕ khuyÕn khÝch t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n, v× tiÒn l­¬ng phô thuéc vµo kÕt qu¶ lµm viÖc cña c¸c tæ chøc kh«ng trùc tiÕp phô thuéc vµo kÕt qña lµm viÖc cña riªng b¶n th©n hä v.v... - ChÕ ®é l­¬ng s¶n phÈm gi¸n tiÕp. ChÕ ®é l­¬ng nµy chØ ¸p dông cho nh÷ng c«ng nh©n phô mµ c«ng viÖc cña hä cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn viÖc ®¹t vµ v­ît møc cña c«ng nh©n chÝnh h­ëng l­¬ng theo s¶n phÈm. NhiÖm vô vµ thµnh tÝch cña hä g¾n liÒn víi nhiÖm vô vµ thµnh tÝch cña c«ng nh©n ®øng m¸y. TiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n phôc vô ®­îc tÝnh c¨n cø vµo sè l­îng s¶n phÈm cña c«ng nh©n ®øng m¸y s¶n xuÊt ra. Do ®ã ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n phô ®­îc tÝnh theo c«ng thøc: §GSP = Trong ®ã: Lp : lµ møc l­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc cña ng­êi c«ng nh©n phô. M: lµ møc phôc vô hay sè m¸y phôc vô trong ng­êi c«ng nh©n phô Q: lµ møc s¶n l­îng ®Þnh møc cña ng­êi c«ng nh©n chÝnh. Khi ®ã: møc tiÒn l­¬ng thùc tÕ mµ ng­êi c«ng nh©n phô nhËn ®­îc lµ: LTTP = §GSP x QTT Trong ®ã: QTT lµ sè s¶n phÈm thùc tÕ mµ ng­êi c«ng nh©n chÝnh s¶n xuÊt ra. Nh­ vËy: NÕu ng­êi c«ng nh©n chÝnh s¶n xuÊt cµng nhiÒu s¶n phÈm th× møc tiÒn l­¬ng trong ng­êi c«ng nh©n phô nhËn ®­îc cµng nhiÒu vµ ng­îc l¹i, nÕu nh÷ng ng­êi c«ng nh©n ®øng m¸y s¶n xuÊt ®­îc Ýt s¶n phÈm th× tiÒn l­¬ng trong c«ng nh©n phô cµng Ýt. Do ®ã ¸p dông chÕ ®é tr¶ l­¬ng nµy sÏ khuyÕn khÝch c«ng nh©n phô phôc vô tèt h¬n cho ho¹t ®éng trong c«ng nh©n chÝnh, gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cña c«ng nh©n chÝnh. MÆt kh¸c khi ¸p dông chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy mµ khi b¶n th©n ng­êi c«ng nh©n phô cã sai lÇm lµm cho c«ng nh©n chÝnh s¶n xuÊt s¶n phÈm háng, hµng xÊu th× tiÒn l­¬ng cña ng­êi c«ng nh©n phô nhËn ®­îc h­ëng theo chÕ ®é tr¶ l­¬ng khi lµm ra hµng háng, hµng xÊu, xong vÉn ®¶m b¶o Ýt nhÊt b»ng møc l­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc cña hä vµ khi c«ng nh©n ®øng m¸y hä hoµn thµnh ®Þnh møc s¶n l­îng th× tiÒn l­¬ng trong ng­êi c«ng nh©n phô nhËn ®­îc sÏ kh«ng tÝnh theo ®¬n gi¸ s¶n phÈm gi¸n tiÕp mµ theo l­¬ng cÊp bËc c«ng viÖc cña hä. Tuy nhiªn chÕ ®é tiÒn l­¬ng còng cã nh÷ng nh­îc ®iÓm nh­ tiÒn l­¬ng trong c«ng nh©n phô phô thuéc vµo kÕt qu¶ lµm viÖc thùc tÕ cña c«ng nh©n chÝnh nh­ng kÕt qu¶ nµy nhiÒu khi l¹i chÞu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c. Do ®ã h¹n chÕ sù cè g¾ng lµm viÖc trong c«ng nh©n phô. - ChÕ ®é tr¶ l­¬ng s¶n phÈm kho¸n: Lµ chÕ ®é l­¬ng s¶n phÈm khi giao c«ng viÖc ®· quy ®Þnh râ rµng sè tiÒn ®Ó hoµn thµnh mét s¶n phÈm hay mét khèi l­îng c«ng viÖc trong mét ®¬n vÞ thêi gian nhÊt ®Þnh. TiÒn l­¬ng kho¸n ®­îc tÝnh: LI = §Gk x QI Trong ®ã: LI: lµ tiÒn l­¬ng thùc tÕ ng­êi c«ng nh©n i nhËn ®­îc. §Gk : lµ ®¬n gi¸ kho¸n cho mét s¶n phÈm hay mét khèi l­îng c«ng viÖc. QI : lµ sè s¶n phÈm hay khèi l­îng c«ng viÖc hoµn thµnh. Nh­ vËy thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy th× ngay tõ ®Çu ng­êi lao ®éng khi nhËn ®­îc c«ng viÖc ®· biÕt ngay ®­îc toµn bé sè tiÒn l­¬ng mµ m×nh sÏ nhËn ®­îc sau khi hoµn thµnh c«ng viÖc giao kho¸n do ®ã, nÕu ®¬n vÞ nhËn kho¸n mµ gi¶m bít ®­îc ng­êi hoÆc rót ng¾n thêi gian hoµn thµnh khèi l­îng giao kho¸n th× tiÒn l­¬ng tÝnh theo ngµy lµm viÖc trong mçi ng­êi trong ®¬n vÞ sÏ t¨ng lªn vµ ng­îc l¹i dã ®ã chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy cã t¸c dông khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng n©ng cao n¨ng xuÊt lao ®éng, phÊn ®Êu hoµn thµnh nhiÖm vô tr­íc thêi h¹n hoÆc gi¶m bít sè ng­êi kh«ng cÇn thiÕt. Tuy nhiªn viÖc ¸p dông chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy l¹i gÆp khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh thêi gian lao ®éng , ph¸t huy s¸ng kiÕn vµ tÝch cùc c¶i tiÕn lao ®éng ®Ó tèi ­u ho¸ qu¸ tr×nh lµm viÖc gi¶m bít thêi gian lao ®éng. §¬n gi¸ giao kho¸n rÊt phøc t¹p vµ nhiÒu khi khã chÝnh x¸c, do ®ã cã thÓ lµm cho ng­êi lao ®éng bi quan hay kh«ng có ý ®Çu t­ ®Õn mét sè c«ng viÖc trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh c«ng viÖc giao kho¸n. - ChÕ ®é tr¶ l­¬ng s¶n phÈm cã th­ëng: Thùc chÊt ®ã lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸c chÕ ®é tiÒn l­¬ng s¶n phÈm tËp thÓ ë trªn víi tiÒn th­ëng khi mµ ng­êi c«ng nh©n ®¹t ®­îc nh÷ng chØ tiªu tiÒn th­ëng vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng hay thêi gian ®· quy ®Þnh. TiÒn l­¬ng s¶n phÈm cã th­ëng ®­îc x¸c ®Þnh: Lth = Lc® x Víi: Lc® = Ltt = §Gsp x Msltt m: lµ tû lÖ % tiÒn th­ëng (tÝnh theo tiÒn l­¬ng s¶n phÈm víi ®¬n gi¸ cè ®Þnh) h: lµ tû lÖ % h×nh thµnh v­ît møc s¶n l­îng ®­îc tÝnh th­ëng. Nh­ vËy ¸p dông chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy sÏ qu¸n triÖt ®Çy ®ñ h¬n n÷a nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng, khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng chó träng h¬n n÷a tíi viÖc c¶i tiÕn chÊt l­îng s¶n phÈm, tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu, hoµn thµnh v­ît møc nhiÖn vô s¶n xuÊt ®­îc giao. Tuy nhiªn viÖc tÝnh to¸n x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu tiÒn th­ëng kh«ng chÝnh x¸c cã thÓ lµm t¨ng gi¸ tiÒn l­¬ng trong doanh nghiÖp ... - ChÕ ®é tiÒn l­¬ng s¶n phÈm luü tiÕn. ChÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy th­êng ¸p dông cho nh÷ng c«ng nh©n s¶n xuÊt ë nh÷ng kh©u quan träng, tøc s¶n xuÊt khÈn tr­¬ng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ®ång bé, ë nh÷ng kh©u mµ n¨ng xuÊt t¨ng cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi viÖc hoµn thµnh chung kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. Trong chÕ ®é tr¶ l­¬ng nµy cã hai lo¹i ®¬n gi¸. + §¬n gi¸ cè ®Þnh dïng ®Ó tr¶ cho nh÷ng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong ph¹m vÞ ®Þnh møc kh¬i ®iÓm luü tiÕn. + §¬n gi¸ luü tiÕn: dïng ®Ó tÝnh l­¬ng cho nh÷ng s¶n phÈm v­ît møc khëi ®iÓm luü tiÕn, nghÜa lµ cã nhiÒu ®¬n gi¸ cho nh÷ng s¶n phÈm v­ît møc kh¬i ®iÓm luü tiÕn, nÕu v­ît møc víi tû lÖ cao th× ®­îc tÝnh nh÷ng s¶n phÈm v­ît møc b»ng ®¬n gi¸ cao h¬n. §¬n gi¸ luü tiÕn = ®¬n gi¸ cè ®Þnh x tû lÖ t¨ng ®¬n gi¸. Do ®ã tiÒn l­¬ng trong c«ng nh©n lµm theo chÕ ®é tiÒn l­¬ng s¶n phÈm luü tiÕn ®­îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc: L lt = §Gc® x Q1 + (Q1 - Q0) §Gc® x K. Trong ®ã: Q1 : lµ sè l­îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra thùc tÕ trong kú ®ã. Q0 : lµ sè l­îng s¶n phÈm s¶n xuÊt kÕ ho¹ch (®Þnh møc) ®Ò ra trong kú ®ã. K lµ tû lÖ t¨ng ®¬n gi¸ ®­îc tÝnh dùa vµo kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt gi¸n tiÕp cè ®Þnh Nh­ vËy viÖc ¸p dông chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy do viÖc t¨ng ®¬n gi¸ cho nh÷ng s¶n phÈm v­ît møc khëi ®iÓm sÏ lµm cho c«ng nh©n tÝch cùc lµm viÖc cã n¨ng suÊt lao ®éng cao, ®ång thêi ®¬n gi¸ ®­îc n©ng cao nhiÒu hay Ýt cho nh÷ng s¶n phÈm v­ît møc khëi ®iÓm lµ so møc ®é quan träng cña bé phËn s¶n xuÊt ®ã quyÕt ®Þnh vµ møc ®é tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt trong tiÒn l­¬ng cè ®Þnh, do ®ã cÇn n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ sù nç lùc cña ng­êi lao ®éng trong nh÷ng bé phËn s¶n xuÊt ®ã: Tuy nhiªn viÖc ¸p dông chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy dÔ lµm cho tèc ®é t¨ng tiÒn l­¬ng lín h¬n tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng cña nh÷ng kh©u ¸p dông chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy do ®ã kh«ng nªn ¸p dông nã mét c¸ch réng r·i, vµ thêi gian tr¶ l­¬ng cña chÕ ®é nµy kh«ng nªn quy ®Þnh qu¸ g¾n (nh­ hµng ngµy) ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng ng­êi lao ®éng kh«ng hoµn thµnh møc lao ®éng hµng th¸ng mµ vÉn ®­îc h­ëng chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy. MÆt kh¸c khi dù kiÕn vµ x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy kh«ng nªn chØ dùa vµo kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt gi¸n tiÕp cã ®Þnh vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm mµ cÇn ph¶i dùa vµo nhiÖm vô s¶n xuÊt cÇu ph¶i hoµn thµnh. 1.2. Vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo thêi gian. H×nh thøc tiÒn l­¬ng theo thêi gian lµ h×nh thøc mµ tiÒn l­¬ng thanh to¸n cho ng­êi lao ®éng c¨n cø vµo tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt vµ thêi gian c«ng t¸c cña hä. H×nh thøc tiÒn l­¬ng nµy chñ yÕu ¸p dông ®èi víi nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c qu¶n lý. §èi víi c«ng nh©n s¶n xuÊt th× h×nh thøc tiÒn l­¬ng nµy chØ ¸p dông víi nh÷ng bé phËn lao ®éng b»ng m¸y mãc lµ chñ yÕu hay nh÷ng c«ng viÖc kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®Þnh møc mét c¸ch chÆt chÏ vµ chÝnh x¸c, hoÆc v× tÝnh chÊt cña s¶n xuÊt nÕu thùc hiÖn tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm sÏ kh«ng ®¶m b¶o ®­îc chÊt l­îng s¶n phÈm, kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc. H×nh thøc tiÒn l­ong theo thêi gian cã thÓ kh«ng râ rµng nh­ h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm. Bëi v× ng­êi ta kh«ng thÓ ®Þnh møc mét c¸ch chÝnh x¸c nh÷ng c«ng viÖc ®Ó giao cho ng­êi lao ®éng, ®ång thêi còng ph¶i hiÓu r»ng lo¹i lao ®éng ¸p dông ®Ó tr¶ l­¬ng theo h×nh thøc nµy cã ®Æc thï riªng ®ã lµ lao ®éng trÝ ãc nÒn kÕt qu¶ lao ®éng cña hä kh«ng thÓ ®o ®Õm thùc tiÕp ®­îc do kÕt qu¶ lao ®éng trong hä lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh qu¶n lý mµ kÕt qu¶ cña nã ®­îc biÓu hiÖn gi¸n tiÕp qua kÕt qu¶ lao ®éng cña tËp thÓ mµ hä qu¶n lý. §iÒu nµy g©y nªn viÖc tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng ch­a g¾n liÒn víi søc lao ®éng, kÕt qu¶ lao ®éng mµ hä t¹o ra. Tuy vËy ®Ó tr¶ l­¬ng cho nh÷ng ng­êi lao ®éng ®Æc thï nh­ vËy chØ cã c¸ch lµ c¨n cã chñ yÕu vµo thêi gian lao ®éng trong hä ®Ó tr¶ l­¬ng. H×nh thøc tiÒn l­¬ng theo thêi gian cã hai chÕ ®é sau: * ChÕ ®é tiÒn l­¬ng thêi gian gi¶n ®¬n. * ChÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy chØ ¸p dông ë nh÷ng nêi lµm viÖc khã x¸c ®Þnh ®­îc ®Þnh møc lao ®éng mét c¸ch chÝnh x¸c, kh«ng ®¬n gi¸ c«ng viÖc thËt chÝnh x¸c. Do ®ã møc l­¬ng thùc tÕ ng­êi lao ®éng lµm theo chÕ ®é l­¬ng thêi gian gi¶n ®¬n ®­îc x¸c ®Þnh: Ttti = Lcbi x Ttti Trong ®ã: Ltti : lµ møc l­¬ng thùc tÕ ng­êi lao ®éng i nhËn ®­îc. Lcbi : lµ l­¬ng cÊp bËc tÝnh theo thêi gian. Ttti : lµ thêi gian lµm viÖc thùc tÕ cña ng­êi lao ®éng i. Lcbi = Smin x Hi: Trong ®ã Smin : lµ møc l­¬ng tèi thiÓu do Nhµ n­íc quy ®Þnh hay møc l­¬ng tèi thiÓu do doanh nghiÖp ¸p dông hÖ sè ®iÒu chØnh theo hÖ sè ®iÒu chØnh Smin do Nhµ n­íc h­íng dÉn, víi ®iÒu kiÖn: Sminnn <Smindn£ 2,5 Sminnn . Hi : lµ hÖ sè l­¬ng lao ®éng i ®­îc x¸c ®Þnh dùa vµo møc ®é phøc t¹p cña lao ®éng t¹i bËc ®ã, ®iÒu kiÖn lao ®éng cã liªn quan ®Õn hao phÝ lao ®éng vµ yÕu tè tr¸ch nhiÖm. Tuy h×nh thøc tiÒn l­¬ng nµy hiÖn nay ®ang ®­îc ¸p dông nh­ng nã cã nh÷ng h¹n chÕ cÇn cã biÖn ph¸p bæ sung vµo h×nh thøc tiÒn l­¬ng nµy nh»m kh¾c phôc nh­îc ®iÓm cña nã nh­ tÝnh chÊt b×nh qu©n, kh«ng khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng sö dông hîp lý thêi gian lµm viÖc tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu, tËp trung c«ng suÊt m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ th­êng g©y ra hiÖn t­îng Ø l¹i hay lµm viÖc chèng ®èi... * Tr¶ l­¬ng theo thêi gian cã th­ëng. Thùc chÊt cña chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy lµ sù kÕt hîp gi÷a chÕ ®é tiÒn l­¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n vµ tiÒn th­ëng khi ng­êi lao ®éng ®¹t ®­îc nh÷ng chØ tiªu vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng ®· quy ®Þnh chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy chñ yÕu ¸p dông ®èi víi nh÷ng c«ng nh©n phô lµm c«ng viÖc phô ë nh÷ng gi©y truyÒn tù ®éng ho¸ cao hay nh÷ng c«ng viÖc ®ßi hái tuyÖt ®«Ý ph¶i b¶o ®¶m chÊt l­îng. Møc tiÒn l­¬ng cña ng­êi lao ®éng nhËn ®­îc b»ng c¸ch: LÊy tiÒn l­¬ng cÊp bËc cña hä nh©n víi thêi gian lµm viÖc thùc tÕ cña hä sau ®ã céng víi møc tiÒn l­¬ng mµ hä ®­îc nhËn. Do ®ã chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy cã nhiÒu ­u ®iÓm h¬n chÕ ®é tr¶ l­¬ng theo thêi gian gi¶n ®¬n do chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy kh«ng nh÷ng ph¶n ¸nh tr×nh ®é thµnh th¹o vµ thêi gian lµm viÖc thùc tÕ mµ cÇn g¾n chÆt víi thµnh tÝch c«ng t¸c trong tõng ng­êi th«ng qua c¸c chØ tiªu xÐt th­ëng ®· ®¹t ®­îc. Nh­ vËy nã ®· khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng quan t©m ®Õn tr¸ch nhiÖm kÕt qu¶ c«ng t¸c cña m×nh mµ do ®ã cïng víi ¶nh h­ëng cña khoa häc kü thuËt vµ nh»m kh¾c phôc h¹n chÕ cña chÕ ®é tiÒn l­¬ng theo thêi gian th× chÕ ®é tiÒn l­¬ng nµy ngµy cµng ¸p dông réng r·i. C¸ch thøc tr¶ l­¬ng. 1.3.Thêi ®iÓm tr¶ l­¬ng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng trªn vµ vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña nã Theo ®iÒu 58, Bé luËt lao ®éng quy ®Þnh: “1. Ng­êi sö dông lao ®éng cã quyÒn lùa chän c¸c h×nh thøc tr¶ l­¬ng theo thêi gian , giê, ngµy, tuÇn, th¸ng, theo s¶n phÈm, theo kho¸n nh­ng ph¶i duy tr× h×nh thøc tr¶ l­¬ng ®· chän trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh vµ ph¶i th«ng b¸o cho ng­êi lao ®éng biÕt. 2. Ng­êi lao ®éng ®­îc h­ëng l­¬ng giê, ngµy, tuÇn ®­îc tr¶ l­¬ng sau giêi, ngµy, tuÇn lµm viÖc Êu vµ ®­îc tr¶ gép do hai bªn tho¶ thuËn, nh­ng Ýt nhÊt 15 ngµy ph¶i ®­îc tr¶ gép mét lÇn. 3. Ng­êi lao ®éng h­ëng l­¬ng th¸ng ph¶i ®­îc tr¶ l­¬ng c¶ th¸ng mét lÇn 4. Ng­êi lao ®éng h­ëng l­¬ng theo s¶n phÈm, theo kho¸n ®­îc tr¶ l­¬ng theo tho¶ thuËn cña hai bªn, nÕu c«ng viÖc lµm trong nhiÒu th¸ng th× hµng th¸ng ®­î t¹m øng l­¬ng theo khèi l­îng c«ng viÖc ®· lµm trong tr¸ng”(3) §iÒu 58, Bé luËt lao ®éng cña N­íc CHXHCNV, trang 43 (4) §iÒu 59, Bé luËt lao ®éng cña n­íc CHXHCNVN, trang 44 . Vµ còng theo ®iÒu 59 cña Bé luËt lao ®éng quy ®Þnh: “1. Ng­êi lao ®éng ®­îc tr¶ l­¬ng trùc tiÕp, ®Çu ®ñ, ®óng thêi h¹n vµ t¹i n¬i lµm viÖc. Trong tr­êng hîp ®Æc biÖt mµ ph¶i tr¶ l­¬g chËm th× còng kh«ng ®­îc qu¸ mét th¸ng vµ ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i ®Òn bï cho ng­êi lao ®éng mét kho¶ng tiÒn Ýt nhÊt b»ng l·i suÊt tiÒn qòy tiÕt kiÖm do Ng©n hµng Nhµ n­íc c«ng bè t¹i ®Þa ®iÓm tr¶ l­¬ng. 2. TiÒn l­¬ng ®­îc tr¶ b»ng tiÒm mÆt, viÖc tr¶ l­¬ng mét phÇn b»ng sÐc hoÆc ng©n phiÕu do Nhµ n­íc ph¸t hµng, do hai bªn tho¶ thuËn víi ®iÒu kiÖn kh«ng g©y thiÖt h¹, phiÒn hµ cho ng­êi lao ®éng" Ph¸p luËt lao ®éng quy ®Þnh lµ ng­êi lao ®éng ®­îc tr¶ l­¬ng t¹i n¬i lµm viÖc. Ng­êi sö dông lao ®éng kh«ng ®­îc viÖn bÊt cø lý do g× ®Ó buéc ng­êi lao ®éng ph¶i nhËn l­¬ng ë bÊt cø n¬i nµo kh¸c mµ g©y khã kh¨n, phiÒn hµ cho ng­êi lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng ph¶i ®­îc tr¶ l­¬ng trùc tiÕp, nghÜa lµ viÖc tr¶ l­¬ng kh«ng ®­îc tr¶ l­¬ng qua c¸c kh©u trung gian nh»m n©ng cao tr¸ch nhiÖn ng­êi sö dông lao ®éng, ®ång thêi tr¸nh tr­êng hîp ng­êi lao ®éng bÞ ¨n chÆn tiÒn l­¬ng th«ng qua kh©u trung gian. Nh­ vËy, luËt lao ®éng cña n­íc ta ®· quy ®Þnh rÊt chÆt chÏ vµ cô thÓ c¸ch thøc vµ thêi ®iÓm tr¶ l­¬ng cho c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng hiÖn nay. §ång thêi viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ vµ cô thÓ c¸c quy ®Þnh nµy sÏ gãp phÇn kÝch thÝch lao ®éng rÊt lín do dd©y lµ vÊn ®Ò ph©n phèi mét lîi Ých vËt chÊt mµ liªn quan ®Õn kÕt qu¶ lao ®éng trong ng­êi lao ®éng, c¸i mµ hä mong ®îi nhÊt sau khi tham gia lao ®éng nh»m tho¶ m·n kÞp thêi nh÷ng nhu cÇu mµ hä mong muèn vµ ®¶m b¶o cho hä kÞp thêi t¸i s¶n xuÊt l¹i søc lao ®éng ®· hao phÝ trong qu¸ tr×nh lao ®éng. Do ®ã ®©y lµ kh©u cuèi cïng nh­ng quyÕt ®Þnh vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng víi ng­êi lao ®éng... 2. Vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn th­ëng. VÒ mÆt nguyªn t¾c, th× tiÒn l­¬ng ph¶i tr¶ ®óng gi¸ c¶ søc lao ®éng ®· hao phÝ, nh­ng ®ã míi lµ møc hao phÝ søc lao ®éng trung b×nh , phÇn v­ît h¬n møc hao phÝ søc lao ®éng trung b×nh lµ do tiÒn th­ëng bï ®¾p. TiÒn th­ëng khuyÕn khÝch s¶n xuÊt thùc chÊt lµ tiÒn l­¬ng bæ sung cho tiÒn l­¬ng, nh»m qu¸n triÖt h¬n n÷a nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng, tr¶ ®óng gi¸ trÞ søc lao ®éng ®· hao phÝ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. TiÒn th­ëng lµ mét lo¹i kÝch thÝch vËt chÊt cã t¸c dông rÊt tÝch cùc ®èi víi ng­êi lao ®éng trong viÖc phÊn ®Êu thùc hiÖn c«ng viÖc tèt h¬n. MÆt kh¸c trong t×nh h×nh thùc tÕ cña s¶n xuÊt lu«n lu«n biÕn ®æi th× chÕ ®é tiÒn l­¬ng cÊp bËc l¹i mang tÝnh chÊt cè ®Þnh nªn kh«ng thÓ kÝch thÝch kÞp thêi s¶n xuÊt trong mçi tr­êng hîp, mçi lóc, mçi n¬i. Do ®ã chÕ ®é tiÒn th­ëng cã thÓ bæ sung ®­îc nh­îc ®iÓm cña chÕ ®é tiÒn l­¬ng cÊp bËc vµ tiÒn th­ëng trë thµnh mét bé phËn tiÒn l­¬ng biÕn ®éng kÝch thÝch lao ®éng rÊt m¹nh. H×nh thøc tiÒn th­ëng cã nhiÒu lo¹i. Trong thùc tÕ c¸c doanh nghiÖp cã thÓ lùa chän c¸c h×nh thøc tiÒn th­ëng sau ®Ó kÝch thÝch lao ®éng tuú thuéc vµo môc tiªu, c¸c ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña doanh nghiÖp nh­: th­ëng hoµn thµnh v­ît møc kÕ ho¹ch, s¸ng kiÕn, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm, tiÕt kiÖm vËt liÖu... c¨n cø vµo thµnh tÝch vµ gi¸ trÞ lµm lîi, gi¸m ®èc sÏ quyÕt ®Þnh tû lÖ vµ møc th­ëng tíi ®©y ta sÏ ®i nghiªn cøu mét sè h×nh thøc tiÒn th­ëng kÝch thÝch lao ®éng mang tÝnh chÊt ®Æc tr­ng cho nhiÒu lo¹i h×nh doanh nghiÖp. 2.1. Th­ëng hoµn thµnh v­ît møc kÕ ho¹ch. Hoµn thµnh v­ît møc kÕ ho¹ch lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm trong mét ®¬n vÞ thêi gian lu«n lu«n lµ môc ®Ých cña mäi cÊp qu¶n trÞ trong doanh nghiÖp. §Ó cã thÓ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña ng­êi lao ®éng c¸c nhµ qu¶n trÞ trong doanh nghiÖp cÇn ®­a ra c¸c møc tiÒn th­ëng. §©y lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt lµm cho lao ®éng tÝch cùc lµm viÖc h¬n. ChÕ ®é tiÒn th­ëng khuyÕn khÝch v­ît møc kÕ ho¹ch s¶n phÈm ®­îc nhiÒu doanh nghiÖp ¸p dông vµ cã t¸c dông khuyÕn khÝch s¶n xuÊt mét c¸ch râ rÖt. §ã lµ chÕ ®é tiÒn th­ëng rÊt cÇn thiÕt ®­îc ¸p dông réng r·i, xÐt vÒ lîi Ých kinh tÕ th× chÕ ®é tiÒn th­ëng nµy so víi chÕ ®é tr¶ l­¬ng s¶n phÈm theo mét ®¬n gi¸ cè ®Þnh råi thªm vµo ®ã phµn tiÒn th­ëng do cã sè s¶n phÈm v­ît møc, nh÷ng s¶n phÈm v­ît ®ã ®­îc tÝnh theo ®¬n gi¸ luü tiÕn cao h¬n ®¬n gi¸ cè ®Þnh nªn tiÒn l­¬ng cña ng­êi lao ®éng t¨ng lªn. Do ®ã víi nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt ch­a x©y dùng ®­îc ®¬n gi¸ luü tiÕn chÝnh x¸c cho tõng ngµnh nghÒ s¶n xuÊt mµ do nhiÖm vô s¶n xuÊt yªu cÇu cã thÓ ¸p dông h×nh thøc tiÒn th­ëng nµy ®Ó khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng. Néi dung vµ c¸ch tÝnh th­ëng v­ît s¶n l­îng hiÖn nay ch­a thèng nhÊt gi÷a c¸c doanh nghiÖp do ch­a cã quy ®Þnh chung vµ qui ®Þnh h­íng dÉn cña Nhµ n­íc chØ cã tÝnh chÊt tham kh¶o, phæ biÕn ë c¸c doanh nghiÖp lµ th­ëng theo gi¸ trÞ s¶n phÈm v­ît kÕ ho¹ch nh­ng víi tû lÖ kh«ng gièng nhau: Cã doanh nghiÖp tÝnh th­ëng s¶n phÈm v­ît b»ng 35% gi¸ trÞ s¶n phÈm t¨ng tÝnh theo gi¸ thµnh kÕ ho¹ch sau khi trõ ®i phÇn tiÒn l­¬ng ®· ®­îc lÜnh theo chÕ ®é tiÒn l­¬ng s¶n phÈm c¸ nh©n, nh­ng víi ®iÒu kiÖn lµ tæng sè tiÒn th­ëng ®ã kh«ng v­ît qu¸ 10% tæng quÜ l­¬ng cña c«ng nh©n lµm theo s¶n phÈm. Còng cã nh÷ng doanh nghiÖp chia ra hai c¸ch tÝnh th­ëng ph©n lo¹i theo s¶n phÈm sÏ cã møc yÕu cÇu t¨ng kh¸c nhau: Nh­ ®èi víi s¶n phÈm kh«ng h¹n chÕ v­ît th× th­ëng tõ 10 - 20% gi¸ trÞ s¶n phÈm v­ît kÕ ho¹ch, cã liªn hÖ víi chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng hoÆc kh«ng t¨ng ®Ó gi¶m tû lÖ th­ëng; víi s¶n phÈm h¹n chÕ v­ît th× th­ëng Ýt hoÆc kh«ng th­ëng. ViÖc thanh to¸n tiÒn th­ëng cña h×nh thøc nµy cho ng­êi lao ®éng ®­îc thùc hiÖn ë cuèi kú nhËn l­¬ng céng víi kho¶n tiÒn th­ëng nµy. 2.2. Th­ëng tiÕt kiÖm vËt t­: Trong s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp th× kÕt cÊu cña gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra th­êng gåm 2 bé phËn: tiÒn l­¬ng vµ gi¸ trÞ nguyªn, nhiªn vËt liÖu ®· tiªu hao. Quan hÖ tû lÖ gi÷a 2 bé phËn ®ã tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña mçi lo¹i s¶n phÈm, cã nh÷ng s¶n phÈm mµ gi¸ trÞ nguyªn nhiªn vËt liÖu chiÕn mét tû träng kh¸ lín nh­ng còng cã nh÷ng s¶n phÈm hÇu nh­ kh«ng tiªu thô nhiÒu nguyªn nhiªn vËt liÖu mµ chØ cã chi phÝ vÒ hao mßn c«ng cô s¶n xuÊt vµ tiÒn l­¬ng. Do ®ã ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm s¶n xuÊt mµ tiªu tèn nhiÒu nguyªn nh©n, vËt liÖu nhÊt lµ nh÷ng nguyªn nhiªn vËt liÖu quý hiÕm th× tiÕt kiÖm vËt t­ trong s¶n xuÊt lµ mét nhiÖm vô quan träng. §Ó ®Èy m¹nh phong trµo thi ®ua lao ®éng s¶n xuÊt vµ tiÕt kiÖm, khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm trong viÖc b¶o qu¶n, sö dông vËt t­ c¸c doanh nghiÖp ®· ®Ò ra h×nh thøc th­ëng tiÕt kiÖm vËt t­ trong s¶n xuÊt. TiÒn th­ëng tiÕt kiÖm vËt t­ ®­îc ¸p dông víi ®iÒu kiÖn lµ võa tiÕt kiÖm vËt t­ nh­ng còng ph¶i ®¶m b¶o thùc hiÖn ®óng quy ph¹m kü thuËt s¶n xuÊt, quy c¸ch vµ tiªu chuÈn chÊt l­îng s¶n phÈm, quy t¾c an toµn vµ b¶o hé lao ®éng, an toµn m¸y mãc, c«ng cô s¶n xuÊt: th­ëng tiÕt kiÖm vËt t­ cßn l­u ý tr¸ch nhiÖm ë bé phËn nµy l¹i g©y l·ng phÝ ë bé phËn kh¸c. Møc tiÒn th­ëng tiÕt kiÖm vËt t­ ®­îc trÝch theo mét tû lÖ nµo ®ã so víi gi¸ trÞ vËt t­ tiÕt kiÖm ®­îc, tÝnh theo gi¸ thÞ tr­êng, víi n­íc vËt t­ quý hiÕm vµ ®­îc th­ëng tû lÖ cao h¬n vËt t­ th«ng th­êng nh­ng møc th­ëng ph¶i ®¶m b¶o kh«ng qu¸ mét nöa so víi tiÒn l­¬ng mµ ng­êi lao ®éng nhËn ®­îc vµ møc tiÒn th­ëng nµy ®­îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ s¶n xuÊt. Thêi ®iÓm tr¶ th­ëng theo h×nh thøc th­ëng nµy cho ng­êi lao ®éng lµ ®­îc tr¶ vµo sau khi hoµn thµnh møc s¶n l­îng quy ®Þnh cho ng­êi lao ®éng vµ ®ång thêi khi kÕ ho¹ch s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm ®· ®­îc nghiÖm thu. 2.3. Th­ëng n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm H×nh thøc tiÒn th­ëng nµy hiÖn nay ®­îc nhiÒu doanh nghiÖp ¸p dông. Ta biÕt r»ng nÕu ng­êi lao ®éng chØ dõng l¹i ë sù hoµn thµnh c«ng viÖc theo ®óng nhiÖm vô ®­îc giao th× doanh nghiÖp sÏ kh«ng ph¸t triÓn ®­îc s¶n xuÊt kinh doanh. MÆt kh¸c, cïng víi sù ph¸t triÓn cña thêi ®¹i, trong m«i tr­êng c¹nh tranh khèc liÖt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay trªn mäi lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ trong s¶n xuÊt kinh doanh, ®Ó s¶n phÈm cña doanh nghiÖp cã thÓ ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng hay kh«ng phô thuéc vµo yÕu tè lµ mÆt hµng ®ã cã ®­îc thÞ tr­êng chÊp nhËn kh«ng mµ nhu cÇu ®ã lu«n biÕn ®æi do ®ã ®ßi hái chÊt l­îng vµ mÉu m· s¶n phÈm ph¶i kh«ng ngõng ®­îc n©ng cao. Do ®ã doanh nghiÖp cÇn ph¶i th­êng xuyªn ®æi míi, c¶i tiÕn quy tr×nh c«ng nghÖ cho nªn còng ®ßi hái ng­êi lao ®éng còng ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao tay nghÒ ®Ó cã thÓ thÝch øng víi c«ng nghÖ ®ã, t¹o ra s¶n phÈm víi chÊt l­îng cao. Do ®ã viÖc ¸p dông h×nh thøc tiÒn th­ëng n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu trong viÖc kÝch thÝch ng­êi lao ®éng. Khi ¸p dông h×nh thøc tiÒn th­ëng nµy sÏ ®¹t ®­îc 2 môc ®Ých võa khuyÕn khÝch t¨ng sè l­îng s¶n phÈm ®óng quy c¸ch; t¨ng sè l­îng s¶n phÈm ë lo¹i chÊt l­îng cao, ®ång thêi còng khuyÕn khÝch gi¶m tû lÖ s¶n phÈm háng. 2.4. Th­ëng ph¸t huy s¸ng kiÕn Trong mäi ngµnh s¶n xuÊt cña x· héi, s¸ng kiÕn cña quÇn chóng ng­êi lao ®éng lµ v« tËn. §Ó ph¸t huy tinh thÇn cÇn cï, s¸ng t¹o, tÝch cùc cña ng­êi lao ®éng trong viÖc ®ãng gãp nh÷ng ý kiÕn c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ t¨ng lîi nhuËn cho doanh nghiÖp, cÇn cã biÖn ph¸p ®éng viªn khuyÕn khÝch phong trµo tÝch cùc ®ã lµ rÊt quan träng vµ rÊt cÇn thiÕt. Muèn cho viÖc xÐt th­ëng c«ng b»ng, hîp lý vµ chÝnh x¸c th× tr­íc hÕt cÇn qu¸n triÖt nh÷ng quy ®Þnh vµ tiªu thøc ph©n biÖt thÕ nµo lµ c¶i tiÕn kü thuËt vµ thÕ nµo lµ hîp lý ho¸ s¶n xuÊt hay c¶i tiÕn nghiÖp vô c«ng t¸c. Nãi chung c¸c s¸ng kiÕn c¶i tiÕn ®ã ph¶i ®­îc c¬ quan khoa häc kü thuËt, phßng kü thuËt doanh nghiÖp x¸c nhËn qua viÖc tæ chøc ®¨ng ký x¸c minh vµ ¸p dông phæ biÕn. Gi¸ trÞ cña s¸ng kiÕn cã nhiÒu mÆt kh¸c nhau: cã s¸ng kiÕn cã gi¸ trÞ mét lÇn, cã s¸ng kiÕn cã gi¸ trÞ nhiÒu lÇn, cã s¸ng kiÕn cã gi¸ trÞ c¶ vÒ kinh tÕ vµ x· héi v.v... Nh­ng gi¸ trÞ cña s¸ng kiÕn dïng ®Ó xÐt th­ëng nªn quy ­íc lÊy gi¸ trÞ lµm lîi vÒ mÆt kinh tÕ trong mét giíi h¹n t¸c dông trùc tiÕp nhÊt ®Þnh vµ cã thÓ tÝnh to¸n ®­îc. C¸ch tÝnh th­ëng: TÝnh gi¸ trÞ lµm lîi ®­îc x¸c ®Þnh b»ng møc chªnh lÖch gi÷a kÕt qu¶ ¸p dông s¸ng kiÕn so víi ®Þnh møc kinh tÕ kü thuËt do ®¬n vÞ quy ®Þnh sau ®ã møc th­ëng ®­îc x¸c ®Þnh theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh. Tæng sè tiÒn tiÕt kiÖm ®­îc so víi kÕ ho¹ch th× tuú theo vai trß quan träng cña tõng c«ng viÖc, bé phËn ¸p dông vµ gi¸ trÞ tiÕt kiÖm ®­îc do ¸p dông s¸ng kiÕn, cã thÓ x©y dùng c¸c bËc th­ëng t­¬ng øng víi møc th­ëng tèi thiÓu, trung b×nh, tèi ®a phï hîp víi t×nh h×nh ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp. C¸ch tr¶ th­ëng: nÕu møc tiÒn th­ëng ë møc tèi thiÓu trë xuèng th× tr¶ cho ng­êi lao ®éng mét lÇn vµ sau mét th¸ng ¸p dông s¸ng kiÕn. NÕu møc th­ëng tèi ®a th× ph¸t tr­íc mét phÇn sau mét th¸ng ¸p dông s¸ng kiÕn, sau ®ã tr¶ dÇn vµo c¸c th¸ng tiÕp theo ®Õn hÕt, nh­ng mçi lÇn Ýt nhÊt còng b»ng møc th­ëng tèi thiÓu. PhÇn II: Thùc tr¹ng vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng ë n­íc ta hiÖn nay. I. Thùc tr¹ng ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng: 1. T×nh h×nh chung Tõ nghiªn cøu vÒ mÆt lý luËn cña tiÒn l­¬ng ë trªn ta thÊy tiÒn l­¬ng cã 2 ý nghÜa. Thø nhÊt: víi ý nghÜa kinh tÕ, tiÒn l­¬ng cã bèn chøc n¨ng: Chøc n¨ng th­íc ®o gi¸ trÞ, chøc n¨ng t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, chøc n¨ng kÝch thÝch lao ®éng, chøc n¨ng tÝch luü. Th× víi ph­¬ng diÖn lµ mét yÕu tè thuéc ph¹m trï chÝnh s¸ch x· héi th× tiÒn l­¬ng thùc hiÖn chøc n¨ng lµ c«ng cô b¶o ®¶m c«ng b»ng x· héi, b¶o vÖ ng­êi lao ®éng, gióp cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä hoµ nhËp vµo sinh ho¹t x· héi ... Do ®ã xÐt vÒ ph­¬ng diÖn nµy Nhµ n­íc cÇn can thiÖp vµo lÜnh vùc tiÒn l­¬ng th«ng qua c¸c quy ®Þnh, thÓ hiÖn ë c¸c chÕ ®é tiÒn l­¬ng cña Nhµ n­íc ban hµnh cã tÝnh chÊt h­íng dÉn vµ kiÓm tra,gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn. Theo chÕ ®é tiÒn l­¬ng cña Nhµ n­íc quy ®Þnh hiÖn nay cã hai h×nh thøc tiÒn l­¬ng c¬ b¶n vµ mét sè h×nh thøc tiÒn th­ëng kh¸c, viÖc x¸c ®Þnh ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng nµo lµ thuéc thÈm quyÒn cña ng­êi sö dông lao ®éng cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn, tÝnh chÊt c«ng viÖc vµ tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Tuy nhiªn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hä ph¶i duy tr× h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng ®ã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh vµ ph¶i th«ng b¸o cho ng­êi lao ®éng thÓ hiÖn ë hîp ®ång lao ®éng vµ tho¶ ­íc lao ®éng tËp thÓ. Trong chÕ ®é chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn nay cña n­íc ta cã sù ph©n biÖt gi÷a hai khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ hµnh chÝnh sù nghiÖp, do ®ã viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng còng cã sù kh¸c nhau ë hai khu vùc nµy. Khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp chñ yÕu h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc, theo quy ®Þnh cña c¬ chÕ, chÝnh s¸ch qu¶n lý tiÒn l­¬ng cña Nhµ n­íc. §èi víi khu vùc nµy chñ yÕu ¸p dông h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo thêi gian, c¨n cø vµo thêi gian lµm viÖc thùc tÕ, yÕu tè chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ lµm viÖc cña ng­êi lao ®éng vµ viÖc tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng c¨n cø vµo hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng do Nhµ n­íc quy ®Þnh. §èi víi khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh chñ yÕu ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm víi bé phËn c«ng nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt vµ h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo thêi gian cho bé phËn c¸n bé c«ng nh©n viªn chuyªn m«n nghiÖp vô, thõa hµnh phôc vô. Bªn c¹nh ®ã viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng nµy còng cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. ViÖc x©y dùng vµ ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng vµ tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng ë khu vùc nµy dùa trªn hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng vµ mét sè th«ng sè tiÒn l­¬ng do Nhµ n­íc quy ®Þnh tuú vµo lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh cña tõng doanh nghiÖp. MÆt kh¸c viÖc thùc hiÖn vµ ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng ë tõng khu vùc do phô thuéc vµo c¬ chÕ chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ë mçi khu vùc. Trong khi ®ã c¸c chÝnh s¸ch chÕ ®é tiÒn l­¬ng quy ®Þnh hiÖn nay cho mçi khu vùc cã nhiÒu bÊt cËp: + VÒ møc l­¬ng tèi thiÓu: §©y lµ c¨n cø ®Ó tÝnh c¸c møc l­¬ng kh¸c trong tÊt c¶ c¸c hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng. Th¸ng 4 - 1993 thùc hiÖn c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng, ban hµnh nghÞ ®Þnh 25/CP vµ 26/CP vÒ chÕ ®é tiÒn l­¬ng cho c«ng nh©n viªn chøc hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ s¶n xuÊt kinh doanh. Tõ ®ã ®Õn nay mÆc dï c¸c thang b¶ng l­¬ng vµ c¬ chÕ qu¶n lý l­¬ng ch­a thay ®æi nh­ng møc l­¬ng tèi thiÓu ®· th­êng xuyªn thay ®æi: 1/4/1993 lµ 120.000®; 1/1/1997 lµ 144.000®; 1/1/2000 lµ 180.000®; 1/1/2001 lµ 210.000®. MÆt kh¸c møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu còng ®­îc quy ®Þnh cho c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c nhau. MÆc dï møc l­¬ng tèi thiÓu nµy ®· ®­îc ®iÒu chØnh bèn lÇn song thùc tÕ míi chØ bï ®­îc møc tr­ît gi¸ 61% vµ c¸c quy ®Þnh Nhµ n­íc vÉn t¸c ®éng kh¸ s©u vµo doanh nghiÖp nhÊt lµ giíi h¹n møc l­¬ng tèi thiÓu. Do ®ã thùc tÕ møc tiÒn l­¬ng hiÖn nay ch­a ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt møc lao ®éng vµ sù ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng tèi thiÓu kh«ng kÞp møc t¨ng tiÒn l­¬ng chung ®· t¹o nªn sù bÊt b×nh ®¼ng trong ph©n phèi thu nhËp gi÷a c¸c ngµnh nghÒ vµ khu vùc. + HÖ thèng thang b¶ng l­¬ng: HiÖn nay Nhµ n­íc ban hµnh hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng quy ®Þnh viÖc tr¶ l­¬ng cho khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®­îc quyÒn chñ ®éng sö dông thang b¶ng l­¬ng do Nhµ n­íc ban hµnh hoÆc tù x©y dùng vµ ®¨ng ký víi c¬ quan lao ®éng ®Þa ph­¬ng. Tuy nhiªn hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng cßn nhiÒu phøc t¹p g©y khã kh¨n cho viÖc xÕp l­¬ng vµ ®iÒu chuyÓn c¸n bé. 2. T×nh h×nh ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng 2.1. T×nh h×nh ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm H×nh thøc tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm hiÖn nay ®­îc ®a sè c¸c doanh nghiÖp n­íc ta ¸p dông cho ng­êi lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt cña m×nh. Tuy nhiªn viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng nµy hiÖn nay cßn nhiÒu h¹n chÕ nh­: do tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm phô thuéc vµo ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng vµ sè l­îng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra nh­ng viÖc x¸c ®Þnh ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng ch­a chÝnh x¸c vµ khoa häc, bëi v× ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm phô thuéc vµo hai yÕu tè: møc lao ®éng vµ xuÊt l­¬ng t­¬ng øng cho ng­êi lao ®éng hoµn thµnh c«ng viÖc ®ã. Trong khi ®ã n­íc n¨m gÇn ®©y, møc lao ®éng kh«ng ®­îc c¸c doanh nghiÖp quan t©m tho¶ ®¸ng, nhiÒu doanh nghiÖp ¸p dông chÕ ®é tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm, l­¬ng kho¸n, nh­ng ®Þnh møc lao ®éng l¹i chñ yÕu dùa vµo thèng kª kinh nghiÖm vµ nÕu cã ®Þnh møc lao ®éng cã c¨n cø kü thuËt th× còng lµ nh÷ng møc ®· ®­îc x©y dùng tõ nhiÒu n¨m tr­íc ®· l¹c hËu. Thø hai lµ xuÊt l­¬ng ®Ó tr¶ cho ng­êi lao ®éng hoµn thµnh c«ng viÖc l¹i liªn quan ®Õn hai yÕu tè: Mét lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc cÊp bËc c«ng viÖc mµ ng­êi lao ®éng hoµn thµnh, hai lµ møc l­¬ng tèi thiÓu mµ vÊn ®Ò nµy l¹i liªn quan ®Õn chÕ ®é tiÒn l­¬ng cña Nhµ n­íc trong ®ã ®Æc biÖt lµ møc l­¬ng tèi thiÓu cßn qu¸ thÊp nªn møc l­¬ng cña ng­êi lao ®éng ch­a cao do ®ã h¹n chÕ vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña h×nh thøc tiÒn l­¬ng nµy. Bªn c¹nh ®ã hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng, hÖ sè l­¬ng hiÖn hµnh trong c¸c doanh nghiÖp cßn nhiÒu bÊt cËp, nhÊt lµ quan hÖ tiÒn l­¬ng gi÷a viªn chøc l·nh ®¹o qu¶n lý víi viªn chøc chuyªn m«n nghiÖp vô, gi÷a c¸c nghÒ, c¸c lo¹i lao ®éng trong doanh nghiÖp vµ trong tõng doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã viÖc thi n©ng bËc, n©ng ng¹ch cho ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp ch­a ®­îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ mµ chØ mang tÝnh chÊt h×nh thøc do ®ã viÖc s¾p xÕp, bè trÝ vµ tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng ch­a hîp lý nªn ®· h¹n chÕ rÊt nhiÒu vai trß kÝch thÝch lao ®éng. 2.2. ViÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo thêi gian H×nh thøc tiÒn l­¬ng theo thêi gian hiÖn nay ë n­íc ta chñ yÕu ¸p dông víi khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ ®«i ngò c¸n bé l·nh ®¹o qu¶n lý, chuyªn m«n nghiÖp vô ë khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh. ViÖc tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng theo h×nh thøc nµy phô thuéc lín vµo thêi gian lµm viÖc thùc tÕ vµ møc tiÒn l­¬ng cÊp bËc cña ng­êi lao ®éng, dùa trªn hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng cña Nhµ n­íc quy ®Þnh hay do doanh nghiÖp tù x©y dùng. Thùc tÕ hiÖn nay viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng nµy ë n­íc ta cßn nhiÒu h¹n chÕ: Do tiÒn l­¬ng theo thêi gian phô thuéc lín vµo thêi gian lµm viÖc thùc tÕ vµo møc tiÒn l­¬ng cÊp bËc cña ng­êi lao ®éng trong khi ®ã møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu quy ®Þnh cßn thÊp kÐo theo møc l­¬ng kh¸c trong thang b¶ng l­¬ng cña ng­êi lao ®éng h­ëng l­¬ng thêi gian còng thÊp. MÆt kh¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo thêi gian ¸p dông chñ yÕu víi c¸n bé c«ng chøc hµnh chÝnh sù nghiÖp, nh­ng c¬ së ®Ó tr¶ l­¬ng cho hä lµ hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng do Nhµ n­íc quy ®Þnh tõ n¨m 1993 ®Õn nay vÉn ch­a cã g× thay ®æi vµ nã ch­a thùc sù khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng phÊn ®Çu vÒ mÆt chuyªn m«n, v« h×nh chung khuyÕn khÝch hä ch¹y theo chøc vô. Ch¼ng h¹n: C¸c kú lªn l­¬ng vÉn nÆng vÒ thêi gian, th©m niªn c«ng t¸c, "®Õn hÑn l¹i lªn", kh«ng cã chÝnh s¸ch lªn l­¬ng v­ît cÊp, tr­íc liªn h¹n, cho dï thµnh tÝch ®¹t ®­îc vÒ chuyªn m«n ®Õn møc ®é nµo; khi n©ng bËc cßn mang tÝnh h×nh thøc, ®èi t­îng thi l¹i qu¸ Ýt so víi tæng sè; mÆc dï béi sè tiÒn l­¬ng theo quan hÖ 1 - 10, t­ëng nh­ kh¾c phôc ®­îc tÝnh b×nh qu©n trong ph©n phèi nh­ng do qu¸ chi tiÕt l¹i lµm cho tiÒn l­¬ng r¬i vµo tr¹ng th¸i b×nh qu©n, do kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c bËc l­¬ng qu¸ ng¾n, thÊp nhÊt lµ 0,09 vµ cao nhÊt lµ 0,43, mçi c¸n bé c«ng chøc ph¶i phÊn ®Êu 2 n¨m míi ®­îc t¨ng l­¬ng mçi th¸ng 18,9 ngµn ®ång, 3 n¨m tiÒn l­¬ng míi t¨ng lªn 25,2 ngµn ®ång (víi bËc l­¬ng c¸n sù). Thªm vµo ®ã lµ thêi gian phÊn ®Êu ®Ó ®¹t ®­îc bËc cao nhÊt trong mçi ng¹ch l¹i qu¸ dµi mµ l¹i kh«ng cã sù kÕ thõa liªn tôc gi÷a c¸c bËc l­¬ng cò sang bËc l­¬ng míi cho nªn c¸c bËc cao nhÊt ë c¸c ng¹ch lu«n bÞ "treo" khi ng­êi lao ®éng chuyÓn xÕp l­¬ng cò sang l­¬ng míi, t¹o nªn sù bÊt hîp lý vÒ quan hÖ gi÷a c¸c møc l­¬ng, bËc l­¬ng cña c¸n bé c«ng chøc. 3. T×nh h×nh ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn th­ëng: HiÖn nay c¸c h×nh thøc tiÒn th­ëng chñ yÕu ¸p dông ®èi víi khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 6a cña Bé luËt lao ®éng quy ®Þnh: C¸c doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm trÝch mét phÇn lîi nhuËn cßn l¹i ®Ó lËp quü khen th­ëng cho ng­êi lao ®éng lµm viÖc t¹i doanh nghiÖp th× mét n¨m trë lªn. Cô thÓ lµ: víi doanh nghiÖp quèc doanh, møc tiÒn th­ëng tèi ®a kh«ng qu¸ 6 th¸ng l­¬ng theo hîp ®ång lao ®éng; víi ViÖt Nam cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi møc tiÒn th­ëng do 2 bªn tho¶ thuËn, nh­ng kh«ng thÊp h¬n mét th¸ng l­¬ng theo hîp ®ång lao ®éng, víi doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp, møc tiÒn th­ëng do hai bªn tho¶ thuËn, nh­ng møc trÝch th­ëng Ýt nhÊt lµ 10% lîi nhuËn. Tuy nhiªn thùc tÕ hiÖn nay nhiÒu doanh nghiÖp ch­a thùc hiÖn tèt ®iÒu nµy, ®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, theo sè liÖu thèng kª lao ®éng - Th¸ng 2/2001 mÆc dï tiÒn th­ëng b×nh qu©n cña mçi lao ®éng n¨m 2001 cã t¨ng so víi n¨m 2000, nh­ng ®a sè c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi sö dông c¸c h×nh thøc tiÒn th­ëng rÊt h¹n chÕ, do hä cho r»ng víi møc l­¬ng hä tr¶ cho ng­êi lao ®éng ngoµi sö dông c¸c h×nh tiÒn th­ëng rÊt h¹n chÕ, do hä cho r»ng víi møc l­¬ng hä tr¶ cho ng­êi lao ®éng víi møc cao so víi møc l­¬ng chung vµ tiÒn l­¬ng ®ã ®· tÝnh vµo gi¸ thµnh s¶n xuÊt cßn lîi nhuËn lµ tr¶ cho chñ doanh nghiÖp kh«ng cÇn ph¶i chia cho ng­êi lao ®éng. Quan ®iÓm nµy kh«ng thèng nhÊt víi quan ®iÓm, môc tiªu cña tæ chøc vµ cña ng­êi lao ®éng do ®ã ch­a khuyÕn khÝch ®­îc ng­êi lao ®éng. §èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc do Gi¸m ®èc ®­îc quyÒn tù chñ vÒ ph©n phèi tiÒn l­¬ng mµ kh«ng cã rµng buéc tho¶ ®¸ng vÒ tr¸ch nhiÖm nªn dÉn ®Õn tiÒn l­¬ng, thu nhËp b×nh qu©n cho ng­êi lao ®éng t¨ng kh«ng g¾n víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, do ®ã thùc tÕ quü tiÒn th­ëng ch­a g¾n víi thùc tÕ cèng hiÕn lao ®éng s¸ng t¹o cho doanh nghiÖp, nh÷ng doanh nghiÖp cã lîi nhuËn cao do lîi thÕ kinh doanh th× ng­êi lao ®éng dï lµm viÖc b×nh th­êng còng cã tiÒn th­ëng do ®ã lµm cho tiÒn th­ëng mÊt ®i vai trß tÝch cùc kÝch thÝch ng­êi lao ®éng. Tãm l¹i th× viÖc nghiªn cøu thùc tÕ nªn vÒ viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng - tiÒn th­ëng hiÖn nay ë n­íc ta ch­a thùc sù ®óng vai trß kÝch thÝch lao ®éng. Do ®ã cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®­a ra kh¾c phôc nh»m t¨ng c­êng vai trß kÝch thÝch cña nã ®Ó tiÒn l­¬ng - tiÒn th­ëng thùc sù cã ý nghÜa víi ng­êi lao ®éng. III. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng - tiÒn th­ëng hiÖn nay ch­a thùc sù ®ãng vai trß kÝch thÝch ng­êi lao ®éng 1. Nguyªn nh©n thuéc vÒ c¬ chÕ - chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cña Nhµ n­íc ViÖc thùc hiÖn c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng - tiÒn th­ëng phô thuéc rÊt lín vµo c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch quy ®Þnh vÒ tiÒn l­¬ng cña Nhµ n­íc. Tr­íc hÕt ®ã lµ viÖc quy ®Þnh møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu chung còng nh­ ®èi víi tõng khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ hµnh chÝnh sù nghiÖp. Møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ®· thÊp, l¹i ch­a cã sù ph©n biÖt râ rµng gi÷a l­¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp víi c¸n bé, gi÷a lao ®éng trÝ ãc víi lao ®éng ch©n tay, gi÷a ng­êi cã n¨ng lùc häc hµnh cã häc vÞ víi ng­êi lao ®éng b×nh th­êng. Thø hai: ViÖc thùc hiÖn c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng cßn dùa trªn c¸c hÖ thèng b¶ng l­¬ng. Trong khi ®ã c¸c thang, b¶ng l­¬ng ®­îc quy ®Þnh cã sè l­îng qu¸ nhiÒu, kÕt cÊu l¹i ch­a hîp lý, g©y khã kh¨n cho qu¶n lý, s¾p xÕp l­¬ng cho ng­êi lao ®éng vµ thuyªn chuyÓn lao ®éng .... Thø ba: §ã lµ viÖc quy ®Þnh thêi gian n©ng bËc l­¬ng cho ng­êi lao ®éng. Theo quy ®Þnh cø hai hoÆc 3 n¨m n©ng l­¬ng mét lÇn, tuú møc l­¬ng ®ang h­ëng cao hay thÊp. Nh­ vËy n©ng l­¬ng kh«ng c¨n cø vµo sè l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng, kh«ng c¨n cø vµo møc ®é hoµn thµnh c«ng viÖc mµ chØ c¨n cø vµo th©m niªn. 2. Nguyªn nh©n thuéc vÒ c¬ chÕ qu¶n lý, thùc hiÖn c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng - tiÒn th­ëng trong c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc Nguyªn nh©n chñ yÕu trong viÖc h¹n chÕ viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng - tiÒn th­ëng kÝch thÝch ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay ®ã lµ c«ng t¸c ®Þnh møc lao ®éng. §Þnh møc lao ®éng khoa häc lµ c¬ së quan träng nhÊt ®Ó thùc hiÖn h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm nh­ng thùc tÕ hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu ®Þnh møc víi lao ®éng b»ng thèng kª kinh nghiÖm, cã nh÷ng doanh nghiÖp thËm chÝ ch­a cã ®Þnh møc lao ®éng, nÕu cã ®Þnh møc th× còng chØ lµ nh÷ng møc cã tõ nhiÒu n¨m tr­íc ®ã l¹c hËu... PhÇn 3. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c­êng vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng - tiÒn th­ëng I. Môc tiªu C¸c gi¶i ph¸p ®Æt ra cã tÝnh kh¶ thi trong thùc tÕ, cã hiÖu qu¶ cao khi ¸p dông vµ cã tÝnh chÊt phæ biÕn ®Ó ®¶m b¶o vai trß lµ ®éng lùc, lµ ®ßn bÈy kinh tÕ cña tiÒn l­¬ng ®èi víi ng­êi lao ®éng. Trong ®ã c¸c gi¶i ph¸p cÇn thÊm nhuÇn quan ®iÓm: - TiÒn l­¬ng lµ nguån thu nhËp chñ yÕu cña ng­êi lao ®éng - Lîi Ých vµ ®éng c¬ lín nhÊt cña ng­êi cung øng søc lao ®éng lµ tiÒn l­¬ng tho¶ ®¸ng - TiÒn l­¬ng lµ mèi quan t©m lín nhÊt, lµ ®ßn bÈy t¹o ®éng lùc s¸ng t¹o, n¨ng suÊt lao ®éng cao cña ng­êi lao ®éng II. C¸c gi¶i ph¸p 1. Gi¶i ph¸p t¨ng c­êng vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng 1.1 Hoµn thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm - Hoµn thiÖn c«ng t¸c ®Þnh møc lao ®éng: §Þnh møc lao ®éng lµ mét c«ng t¸c rÊt quan träng víi c¸c doanh nghiÖp, nã kh«ng chØ lµ c¬ së ®Ó tæ chøc lao ®éng khoa häc mµ cßn lµ c¬ së, lµ yªu cÇu b¾t buéc trong viÖc thùc hiÖn c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm, l­¬ng kho¸n, v× nã x¸c ®Þnh ®óng sè l­îng vµ chÊt l­îng cña ng­êi lao ®éng ®· hao phÝ, ph©n biÖt kÕt qu¶ lao ®éng cña c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp. Do ®ã cÇn ph¶i th­êng xuyªn cñng cè vµ ®æi míi ho¹t ®éng ®Þnh møc lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp, cïng víi sù ®æi míi vÒ nhËn thøc vÒ vai trß cña ®Þnh møc lao ®éng trong c«ng t¸c tæ chøc lao ®éng vµ tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp, cÇn ph¶i ®æi míi vµ cñng cè ho¹t ®éng ®Þnh møc lao ®éng, bao gåm tõ viÖc tæ chøc bé m¸y, ®µo t¹o c¸n bé ®Þnh møc, ®Õn viÖc x©y dùng quy chÕ ho¹t ®éng ®Þnh møc trong c¸c doanh nghiÖp. - Hoµn thiÖn viÖc bè trÝ vµ sö dông lao ®éng: Thùc tÕ hiÖn nay viÖc bè trÝ sö dông lao ®éng ch­a ®­îc chÝnh x¸c, th­êng do chñ quan cña c¸n bé tæ chøc ®Þnh møc. ViÖc bè trÝ nh­ vËy sÏ g©y khã kh¨n trong viÖc ®¸nh gi¸, tÝnh to¸n chi tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng kh«ng chÝnh x¸c vµ c«ng b»ng. Do ®ã ®Ó sö dông ®Çy ®ñ nguån lao ®éng cã hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp vµ thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ cña h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm cÇn ph¶i bè trÝ, sö dông lao ®éng mét c¸ch hîp lý, x¸c ®Þnh râ cÊp bËc c«ng nh©n, cÊp bËc c«ng viÖc ®Ó ph©n c«ng, bè trÝ ng­êi lao ®éng ®óng ng­êi, ®óng viÖc. - Hoµn thiÖn c«ng t¸c tæ chøc phôc vô n¬i lµm viÖc: Khi hoµn thiÖn c«ng t¸c nµy cÇn chó ý n¬i lµm viÖc ph¶i ®­îc t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Çy ®ñ vÒ vËt chÊt vµ kü thuËt cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt víi n¨ng suÊt lao ®éng cao, b¶o ®¶m qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®­îc diÔn ra liªn tôc, nhÞp nhµng. do ®ã c«ng t¸c tæ chøc phôc vô ph¶i ®¶m b¶o cung cÊp ®Çy ®ñ nh÷ng trang thiÕt bÞ nguyªn nhiªn vËt liÖu kÞp thêi ®óng n¬i, ®óng lóc, kh«ng bÞ chång chÐo... §¶m b¶o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng lao ®éng t¹o høng thó trong lao ®éng, s¾p xÕp bè trÝ n¬i lµm viÖc gän gµng, ®Ñp m¾t, thuËn tiÖn, ®¶m b¶o cho ng­êi lao ®éng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn nh÷ng thao t¸c lao ®éng trong t­ thÕ tho¶i m¸i, cho phÐp ¸p dông ph­¬ng ph¸p lao ®éng tiªn tiÕn vµ ®¶m b¶o an toµn lao ®éng. - Hoµn thiÖn c«ng t¸c kiÓm kª, nghiÖm thu s¶n phÈm: §Ó ®¶m b¶o viÖc tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm ®­îc chÝnh x¸c, c«ng b»ng, hîp lý s¸t víi sè l­îng vµ yªu cÇu c«ng viÖc cña ng­êi lao ®éng th× c«ng t¸c kiÓm kª nghiÖm thu s¶n phÈm cã mét vÞ trÝ quan träng. C¸c sè liÖu nµy ®ái hái chÝnh x¸c c«ng b»ng vµ khoa häc,v.v... Do ®ã cÇn n©ng cao tinh thÇn, tr×nh ®é, tr¸ch nhiÖm cña c¸n bé lµm c«ng t¸c kiÓm kª nghiÖm thu s¶n phÈm. 1.2. C¶i tiÕn h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo thêi gian Nh»m ph¸t huy hiÖu qu¶, kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña h×nh thøc tiÒn l­¬ng theo thêi gian, g¨n chÆt gi÷a chØ tiªu sè l­îng vµ chÊt l­îng c«ng viÖc cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p bæ sung sau: CÇn thùc hiÖn biÖn ph¸p kiÓm tra,gi¸m s¸t, ®«n ®èc th­êng xuyªn ng­êi lao ®éng trong viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc; khi tr¶ l­¬ng thêi gian theo tæ, nªn thùc hiÖn chÕ ®é giao kho¸n quü l­¬ng dùa trªn khèi l­îng c«ng viÖc cho ng­êi ®øng ®Çu tæ ®ã. Trªn c¬ së ph©n c«ng c«ng viÖc vµ kÕt hîp víi hÖ sè b×nh bÇu cña tËp thÓ víi tõng c¸ nh©n vÒ c¸c chØ tiªu: møc ®é hoµn thµnh ®­îc giao, thêi gian lµm viÖc, ý thøc th¸i ®é lµm viÖc... ®Ó xÕp lo¹i A,B,C t­¬ng øng víi hÖ sè b×nh bÇu ®Ó ph©n chia l­¬ng. §ã lµ gi¶i ph¸p vi m« cña doanh nghiÖp. VÒ gi¶i ph¸p vÜ m« cña Nhµ n­íc cÇn ®æi míi c¬ chÕ chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn nay cho phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ: T¨ng møc l­¬ng tèi thiÓu, kh«ng nªn quy ®Þnh giíi h¹n møc t¨ng tiÒn l­¬ng tèi thiÓu cña c¸c doanh nghiÖp, cÇn ph©n biÖt râ gi÷a tiÒn l­¬ng tèi thiÓu cña khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ hµnh chÝnh sù nghiÖp, gi÷a c¸c lo¹i, ngµnh nghÒ lao ®éng; thø hai lµ cÇn thiÕt kÕ l¹i c¬ cÊu thang b¶ng l­¬ng cho phï hîp. 2. Gi¶i ph¸p vÒ tiÒn th­ëng: - LËp quÜ tiÒn th­ëng: theo qui ®Þnh t¹i ®iÒu 64 BLL§: C¸c doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm trÝch tõ lîi nhuËn cßn l¹i ®Ó lËp quü khen th­ëng cho ng­êi lao ®éng nh­ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Bªn c¹nh ®ã quü tiÒn th­ëng cßn ®­îc trÝch tõ quü l­¬ng cña doanh nghiÖp ®Ó tr¶ cho ng­êi lao ®éng cã n¨ng suÊt, chÊt l­îng cao, cã thµnh tÝch trong c«ng t¸c (tèi ®a kh«ng qu¸ 10% tæng quü l­¬ng). §Ó thùc hiÖn tèt quy ®Þnh nµy cÇn ph¶i tuyªn truyÒn chÝnh s¸ch, ý thøc ph¸p luËt cho ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng, ®ång thêi n©ng cao vai trß cña tæ chøc c«ng ®oµn trong viÖc tæ chøc ph¸p luËt vµ b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®ang cho ng­êi lao ®éng. - Møc tiÒn th­ëng: C¸c nhµ qu¶n trÞ cho r»ng møc tiÒn th­ëng chØ trong kho¶ng 15 - 30% tiÒn l­¬ng lµ hîp lý. Do ®ã ®¶m b¶o møc th­ëng ph¶i g¾n chÆt víi môc ®Ých th­ëng vµ kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp. - X©y dùng c¸c hÖ thèng chØ tiªu th­ëng, ®iÒu kiÖn th­ëng hîp lý cô thÓ. Chóng ph¶i ®­îc thiÕt kÕ, x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®¸nh gi¸ thµnh tÝch khoa häc cô thÓ c«ng b»ng, g¾n chÆt víi môc ®Ých cña h×nh thøc th­ëng ®Æt ra. §èi víi mäi h×nh thøc tr¶ th­ëng cÇn ph¶i kÞp thêi vµ thùc hiÖn c«ng khai. KÕt luËn Nh­ vËy, vai trß ý nghÜa cña c«ng t¸c tr¶ l­¬ng, tr¶ th­ëng cho ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc lu«n lµ vÊn ®Ò v« cïng quan träng, nã liªn quan trùc tiÕp ®Õn lîi Ých kinh tÕ cña Nhµ n­íc, tËp thÓ vµ c¸ nh©n ng­êi lao ®éng. C¬ chÕ hiÖn nay ®ang ®ßi hái ph¶i ®Æt lîi Ých cña ng­êi lao ®éng lªn hµng ®Çu, vÊn ®Ò nµy ®­îc gi¶i quyÕt hîp lý nhÊt th«ng qua c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng. §Ò tµi nµy dùa trªn lý luËn ®éng c¬ lao ®éng ®Ó ph©n tÝch vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng, thùc tr¹ng ¸p dông vµ t×m ra c¸c ­u ®iÓm ®Ó ph¸t huy vµ c¸c h¹n chÕ ®Ó tõ ®ã ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p chung nhÊt nh»m t¨ng c­êng vai trß kÝch thÝch lao ®éng cña c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng, qua ®ã nh»m kh¬i dËy nh÷ng tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña con ng­êi trong lao ®éng s¶n xuÊt vµ còng nh»m hoµn thiÖn mét c«ng cô qu¶n lý lao ®éng - tiÒn l­¬ng h÷u hiÖu, gãp phÇn vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc hiÖn nay. Tuy nhiªn do kh¶ n¨ng, kinh nghiÖm vµ thêi gian cña b¶n th©n cßn h¹n chÕ, nªn viÖc nghiªn cøu, t×m hiÓu vµ ®¸nh gi¸ c¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng ch­a ®­îc hoµn toµn ®Èy ®ñ vµ cßn nhiÒu thiÕu sãt. Em rÊt mong tiÕp tôc nhËn ®­îc sù chØ b¶o gióp ®ì cña c« ®Ó ®Ò ¸n nµy ®­îc hoµn thiÖn h¬n. Tµi liÖu tham kh¶o 1. A.Smith: Cña c¶i cña c¸c d©n téc. NXB gi¸o dôc, 1997 - tr 131-160 2. Bé L§TB & XH: C¸c v¨n b¶n quy ®Þnh chÕ ®é tiÒn l­¬ng míi. TËp II, IV, VII - NXB L§ - XH. 3. Bé luËt lao ®éng cña n­íc CHXHCN ViÖt Nam - NXB ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi - Tr 43,44. 4. §µo ThÞ Thanh H­êng: Mét vµi ý kiÕn vÒ tr¶ c«ng lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, TCTTTTL§ sè 47 - 2001. 5. GS.TS. Tèng V¨n §­êng: §æi míi c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch qu¶n lý lao ®éng, tiÒn l­¬ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi, 1995 - Tr 95 - 113. 6. GS. TS. Tèng V¨n §­êng: nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ë ViÖt Nam hiÖn nay, T¹p chÝ KT&PT sè 47/2001. 7. Mai Ngäc C­êng (Chñ biªn) - §ç §øc B×nh: Ph©n phèi thu nhËp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. NXB Thèng kª Hµ Néi - 1994. Tr 87 - 104. 8. NguyÔn Kim DÜnh: TiÒn l­¬ng ph¶i phï hîp víi gi¸ trÞ søc lao ®éng, t¹p chÝ LLCT sè 1/2002. 9. PGS. TS. Bïi TiÕn QuÝ, TS. Vò Quang Thä: Chi phÝ tiÒn l­¬ng cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 1997. Tr 25 - 38, 145 - 150, 191 - 205. 10. PGS. TS. §ç Minh C­¬ng: T×m hiÓu chÕ ®é tiÒn l­¬ng míi, NXB chÝnh trÞ quèc gia, 1993. Tr 5 - 14. 11. PGS.TS. Lª Minh Th¹ch vµ TS. NguyÔn Ngäc Qu©n (chñ biªn): Gi¸o tr×nh tæ chøc lao ®éng khoa häc trong doanh nghiÖp, NXB Gi¸o dôc 1994. 12. TS. Mai Quèc Ch¸nh vµ PGS.TS. Ph¹m §øc Thµnh (chñ biªn): Gi¸o tr×nh kinh tÕ lao ®éng, NXB gi¸o dôc 1997. Môc lôc