Đề án Vận dụng phương pháp chỉ số trong phân tích kết quả sản xuất, kinh doanh của Công ty Sơn tổng hợp

lêi më ®Çu Lµ c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ c«ng t¸c thùc tiÔn, cho nªn thèng kª ®· trë thµnh m«n häc cÇn thiÕt trong hÇu hÕt c¸c ngµnh ®µo t¹o. Trong c¸c chuyªn ngµnh khèi kinh tÕ- x· héi, Lý thuyÕt thèng kª lµ mét m«n khoa häc c¬ së b¾t buéc cã vÞ trÝ xøng ®¸ng víi thêi gian ®¸ng kÓ. Tr­íc ®©y c«ng t¸c thèng kª diÔn ra chñ yÕu trong khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc, trong c¸c c¬ quan thèng kª nhµ n­íc ®Ó thu thËp th«ng tin phôc vô cho viÖc qu¶n ló kinh tÕ x· héi cña c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn c¸c cÊp.Tuy nhiªn, cïng víi chÝnh s¸ch më cöa vµ sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng chÞu sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc, t×nh h×nh kinh tÕ- x· héi n­íc ta ®· cã nhiÒu chuyÓn biÕn. §Æc biÖt, hiÖn nay c¸c nhµ doanh nghiÖp cã thÓ n¾m b¾t th«ng tin trªn nhiều phương tiện th«ng tin kh¸c nhau, họ quan t©m đÕn gi¸ cả (hoặc khối lượng sản phẩm) từng mặt hàng hay nhiều mặt hàng tăng lªn hay giảm xuống qua thời gian trªn một thị trường hay nhiều thị trường kh¸c nhau. Những th«ng tin này ®­îc tÝnh to¸n th«ng qua phương ph¸p chỉ số. Ngoµi ra, ph­¬ng ph¸p chØ sè cßn gióp chóng ta ph©n tÝch c¬ cÊu biÕn ®éng cña c¸c hiÖn t­îng phøc t¹p. V× vËy, trong thùc tÕ ®èi t­îng cña ph­¬ng ph¸p chØ sè lµ c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ phóc t¹p bao gåm nhiÒu chØ tiªu kh«ng céng l¹i ®­îc víi nhau. XuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ, tÇm quan träng cña ph­¬ng ph¸p chØ sè em ®· chän ®Ò tµi: “VËn dông ph­¬ng ph¸p chØ sè trong ph©n tÝch kÕt qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh cña C«ng ty S¬n tæng hîp” lµm ®Ò ¸n m«n häc cña m×nh. Môc ®Ých chñ yÕu cña ®Ò ¸n lµ th«ng qua nh÷ng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vÒ sù biÕn ®éng cña kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp cña ViÖt Nam nãi chung vµ c«ng ty S¬n tæng hîp nãi riªng ®Ó tõ ®ã rót ra nh÷ng bµi häc vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn , gióp phôc vô tèt cho sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Tuy vËy do cßn nhiÒu h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc vµ thêi gian nªn bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái nhiÒu thiÕu sãt. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o TS.TrÇn ThÞ Kim Thu, ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò ¸n m«n häc nµy! Hµ néi ngµy 25 th¸ng 11 n¨m 2005 Sinh viªn Néi dung I.Kh¸i niÖm chung vÒ chØ sè 1.Kh¸i niÖm: ChØ sè lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi biÓu hiÖn quan hÖ so s¸nh gi÷a hai møc ®é cña mét hiÖn t­îng nghiªn cøu 2. T¸c dông cña chØ sè: Nh­ ®· nãi ë trªn chØ sè lµ chØ tiªu biÓu hiÖn mèi quan hÖ so s¸nh gi÷a hai møc ®é cña mét hiÖn t­îng nghiªn cøu. So s¸nh hai møc ®é ®ã theo kh«ng gian vµ thêi gian. Theo thêi gian th× nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña møc ®é hiÖn t­îng qua thêi gian.Theo kh«ng gian th× nghiªn cøu sù kh¸c biÖt, chªnh lÖch vÒ møc ®é hiÖn t­îng qua kh«ng gian. Ph©n tÝch t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch vÒ c¸c chØ tiªu kinh tÕ. Cho phÐp x¸c ®Þnh vai trß vµ ¶nh h­ëng biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè kh¸c nhau ®èi vãi sù biÕn ®éng cña hiÖn t­îng phøc t¹p ®­îc cÊu thµnh tõ nhiÒu nh©n tè. II. C¸c lo¹i chØ sè vµ c¸ch tÝnh. C¨n cø vµo ph¹m vi tinh to¸n cã hai lo¹i chØ sè t­¬ng øng víi viÖc nghiªn cøu hai lo¹i chØ tiªu chÊt l­îng vµ sè l­îng. C¨n cø vµo viÖc thiÕt lËp quan hÖ so s¸nh theo thêi gian hay kh«ng gian th× cã hai lo¹i chØ sè lµ chØ sè ph¸t triÓn vµ chØ sè kh«ng gian. Cô thÓ ta cã c¸c lo¹i chØ sè sau: 1.Chỉ số cá thể (chØ sè ®¬n): ChØ sè c¸ thÓ hay cßn gäi lµ chØ sè ®¬n lµ lo¹i chØ sè chØ nghiªn cøu sù biÕn ®éng vÒ mét chØ tiªu nµo ®ã cña tõng ®¬n vÞ, tõng phÇn tö cña hiÖn t­îng phøc t¹p VÝ dô, chØ sè gi¸ cña mét lo¹i s¶n phÈm nµo ®ã. -    ChØ sè c¸ thÓ nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña gi¸ :  ip Trong ®ã p1 vµ p0 lµ gi¸ c¶ kú nghiªn cøu vµ kú gèc -ChØ sè c¸ thÓ nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña khèi l­îng s¶n phÈm iq Trong ®ã q1 vµ q0 lµ khèi l­îng s¶n phÈm kú nghiªn cøu vµ kú gèc. VÝ dô: Cã t×nh h×nh vÒ sè l­îng S¬n vµ gi¸ b¸n cña nã trªn thÞ tr­êng Hµ néi cña C«ng ty S¬n tæng hîp qua hai n¨m nh­ sau: Năm 2003 2004 Sè l­îng S¬n Alkyd th«ng dông c¸c mµu (hép) 120.000 140.000 Gi¸ b¸n (®/hép) 17000 17250 chØ sè gi¸ iP = =1,0147 hay t¨ng vÒ sè tuyÖt ®èi lµ p1 – p0 = 17250 - 17000 = 250 ®/hép Nh­ vËy,gi¸ S¬n Alkyd trªn thÞ tr­êng Hµ Néi n¨m 2004 so víi n¨m 2003 b»ng 101,47% ( t¨ng 1,47%) hay t¨ng 250 ®/hép.          chØ sè c¸ thÓ vÒ sè l­îng iq =           hay t¨ng vÒ sè tuyÖt ®èi lµ q1 – q0 = 20.000 hép Nh­ vËy l­îng S¬n b¸n trªn thÞ tr­êng Hµ néi cña C«ng ty n¨m 2004 so víi n¨m 2003 b»ng 116,67% (t¨ng 16,67%) hay t¨ng 20000 hép. 3.2 Chỉ số tổng hợp: ChØ sè tæng hîp lµ lo¹i chØ sè chØ nghiªn cøu sù biÕn ®éng vÒ mét chØ tiªu nµo ®ã cña nhiÒu ®¬n vÞ, nhiÒu phÇn tö cña hiÖn t­îng phøc t¹p. VÝ dô, nghiªn cøu gÝa c¶ cña t©t c¶ c¸c lo¹i mÆt hµng trªn cïng mét thÞ tr­ßng hay ë c¸c thÞ tr­êng kh¸c nhau qua thêi gian. V× nghiªn cøu tæng hîp nhiÒu s¶n phÈm cã nhiÒu ®¬n vÞ tÝnh kh¸c nhau, nªn ta dïng mét quyÒn sè dÓ qui ®æi ®¬n vÞ tÝnh chung vµ céng l¹i ®­îc víi nhau, quyÒn sè nµy ®­îc cè ®Þnh ë tö sè vµ mÉu sè trong khi tÝnh to¸n . Th«ng th­êng khi nghiªn cøu chØ tiªu chÊt l­îng (p) th× quyÒn sè lµ chØ tiªu sè l­îng vµ ®­îc cè ®Þnh ë kú b¸o c¸o (q1), vµ khi nghiªn cøu chØ tiªu sè l­îng (q) th× quyÒn sè lµ chØ tiªu ch¸t l­îng vµ ®­îc cè dÞnh ë kú gèc (p0).Trong thùc tÕ mét chØ tiªu chÊt l­äng (hay khèi l­îng )cã nhiÒu chØ tiªu chÊt l­îng chØ tiªu sè l­äng cã liªn quan cho nªn viÑc chän chØ tiªu nµo ®Ó nghiªn cøu lµ tuú thuéc vµo môc ®Ých nghiªn cøu Ch¼ng h¹n muèn nghiªn cøu vÒ chi phÝ th× khèi l­îng s¶n phÈm cã liªn quan ®Õn gi¸ thµnh s¶n phÈm , cßn nghiªn cøu vÒ doanh sè th× khèi l­îng s¶n phÈm cã liªn quan ®Õn gi¸ b¸n cña s¶n phÈm. ChØ sè tæng hîp nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña gi¸: Ip Trong ®ã q1 lµ quyÒn sè . NhËn xÐt: - VÒ sè tuyÖt ®èi ta lÊy tö sè trõ ®i mÉu sè: ChØ sè tæng hîp nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña khèi l­îng s¶n phÈm :Iq Trong ®ã p0 lµ quyÒn sè nhËn xÐt vÒ sè tuyÖt ®èi lÊy tö sè trõ ®i mÉu sè VÝ dô : Cã t×nh h×nh tiªu thô ba lo¹i mÆt hµng cña C«ng ty trªn thÞ tr­êng Vinh qua hai n¨m 2003 vµ 2004 (trong b¶ng). h·y nghiªn cøu sù biÕn ®éng vÒ gi¸ vµ khèi l­îng tiªu thô ba lo¹i mÆt hµng trªn: Tªn hµng §¬n vÞ tÝnh L­îng b¸n ra (1000 ) ®¬n vÞ Gi¸ ®¬n vÞ (1000đ) Doanh sè tiªu thô 2003 (q0) 2004 (q1) 2003 (p0) 2004 (p1) 2003 (p0 q0) 2004 (p1q1 ) S¬n tr¾ng kg 100 110 17,0 17,25 1700 1897,5 S¬n xanh lit 112 98 18,0 18,50 2016 1813 S¬n vµng hép 99 115 19,0 18,5 1881 2127,5 *Nghiªn cøu sù biÕn ®éng gi¸ cña ba lo¹i mÆt hµng trªn: -VÒ sè tu¬ng ®èi : = NhËn xÐt: nh×n chung gi¸ c¶ ba lo¹i mÆt hµng trªn n¨m 2004 so víi n¨m 2003 b»ng 100,33% ( t¨ng 0,33%) . * Nghiªn cøu vÒ sù biÕn déng cña khèi l­îng b¸n ra cña c¸c mÆt hµng: -VÒ sè t­¬ng ®èi : = NhËn xÐt : Nh×n chung khèi l­îng b¸n ra ba mÆt hµng n¨m 2004 so víi 2003 b»ng 103,97 %( t¨ng 3,97%) . Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n ta thÊy r»ng n¨m 2004 thùc hiÖn kinh doanh tèt h¬n n¨m 2003 nã ®­îc thÓ hiÖn qua sù biÕn ®éng cña khèi l­îng S¬n b¸n ra b×nh qu©n cao h¬n vµ gi¸ b¸n còng cã sù biÕn ®éng ®Òu lµm cho gi¸ trÞ tiªu thô hay doanh thu cña c«ng ty t¨ng lªn . 3.3. Chỉ số trung bình tính từ chỉ số tổng hợp: -ChØ sè trung b×nh ®iÒu hoµ vÒ biÕn ®éng cña chØ tiªu chÊt l­îng : Trong tr­êng hîp tµi liÖu chØ cho gi¸ trÞ ë kú b¸o c¸o (p1q1) vµ chØ sè c¸ thÓ (ip). Ta cã: ChØ sè trªn ®­îc gäi lµ chØ sè trung b×nh ®iÒu hoµ, v× nã cã d¹ng gièng sè trung b×nh ®iÒu hoµ. NÕu ®Æt d1 = Th× c«ng thøc trªn ®­îc viÕt l¹i lµ: VÝ dô: Trë l¹i vÝ dô trªn ta cã thÓ tÝnh b¶ng sè liÖu sau Tªn hµng §¬n vÞ tÝnh p1q1 d1 ip S¬n tr¾ng Kg 1897,5 0,325 1,0147 S¬n xanh Lit 1813 0,311 1,0278 S¬n vµng Hép 2127,5 0,364 0,9737 Céng 5838 1 Thay sè liÖu cña b¶ng trªn vµo c«ng thøc : HoÆc: = Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n trªn ta còng thÊy ®­îc gi¸ c¶ cña ba lo¹i hµng trªn kú nghiªn cøu so víi kú gèc b»ng 100,33% hay t¨ng 0,33%. -ChØ sè trung b×nh sè häc vÒ biÕn ®éng cña chØ tiªu khèi l­îng : Trong tr­êng hîp tµi liÖu chØ cho gi¸ trÞ kú gèc (p0q0) va chØ sè c¸ thÓ (iq) ta cã: 3.4 ChØ sè kh«ng gian : ChØ sè kh«ng gian lµ chØ sè so s¸nh hiÖn t­îng cïng lo¹i nh­ng qua c¸c ®iÒu kiÖn kh«ng gian kh¸c nhau. VÝ dô : nghiªn cøu sù biÕn ®éng vÒ l­îng b¸n ta vµ gi¸ c¶ c¸c mÆt hang f ë hai thÞ tr­êng A vµ B ChØ sè tæng hîp nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña chØ tiªu chÊt k­îng ë hai thÞ tr­êng A va B: Trong ®ã : qA+qB lµ khèi l­îng s¶n phÈm cña hai thÞ tr­êng A vµ B -ChØ sè tæng hîp nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña chØ tiªu khãi l­îng ë hai thÞ tr­êng A vµ B: Trong tr­êng hîp nµy cã thÓ cã c¸c quyÒn sè kh¸c nhau lµ chØ tiªu chÊt l­îng ,ch¼ng h¹n nh­ gi¸ cè ®Þnh cho tõng mÆt hµng (pc) hoÆc tÝnh víi gi¸ trung b×nh tõng mÆt hµng ë hai thÞ tr­êng () hoÆc : VÝ dô : Trong b¶n d­ãi ®©y lµ t×nh h×nh tiªu thô hai mÆt hµng S¬n nhò Alkyd §BCC vµ S¬n cÈm th¹ch Alkyd t¹i hai thÞ tr­êng Hµ néi vµ TP HCM trong mét tuÇn lÔ.H·y nghiªn cøu sù biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ vµ l­îng b¸n ra cña hai mÆt hµng ë trªn hai thÞ tr­êng nãi trªn? MÆt hµng ThÞ tr­êng Hµ néi ThÞ tr­êng TP HCM Lîng b¸n(hép) qA Gi¸ ®¬n vÞ (đ) pA Lîng b¸n (hép) qB gi¸ ®¬n vÞ (đ) pB S¬n nhò Alkyd §BCC 4800 17000 5200 15000 S¬n cÈm th¹ch Alkyd 3000 21000 2000 23000 - ChØ sè tæng hîp nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hai mÆt hµng ë hai thÞ tr­êng Hµ néi (A) và TP HCM (B): Tacã = NhËn xÐt : nãi chung gi¸ c¶ cña hai mÆt hµng ë thÞ tr­êng Hµ néi (A) cao h¬n thÞ tr­êng TP HCM (B) lµ 3,78%. - ChØ sè tæng hîp nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hai mÆt hµng ë hai thÞ tr­êng A vµ B: Trong phÇn nghiªn cøu nµy ta sö dông gi¸ trung b×nh ( gia quyÒn) cña mçi mÆt hµng ë hai thÞ tr­êng lµm quyÒn sè chung: Gi¸ trung b×nh mÆt hµng S¬n nhò Alkyd §BCC (x): ®ång Gi¸ trung b×nh mÆt hµng S¬n cÈm th¹ch Alkyd (y): ®ång -ChØ sè tæng hîp nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña l­îng b¸n ra hai mÆt hµng ë hai thÞ tr­êg A vµ B: Iq(A/B)= NhËn xÐt: Nãi chung, l­îng tiªu thô cña hai mÆt hµng ë thÞ tr­êng Hµ néi (A) h¬n thÞ tr­êng TP HCM lµ 15,08%. ChØ sè tæng hîp sè l­îng còng cã thÓ dïng träng sè t­¬ng tù nh­ chØ sè tæng h¬p gi¸ c¶ . Khi ®ã ta chØ cÇn chØ sè ®¬n cña sè l­îng ( s¶n phÈm , hµng ho¸ ..) vµ träng sè thÝch hîp lµ cã thÓ cã chØ sè tång hîp sè l­îng. ChØ sè tæng hîp sè l­îng còng cã tÇm quan träng réng lín. Khi quan s¸t sù biÐn ®éng cña tæng s¶n phÈm trong n­íc(GDP) hoÆc s¶n l­îng s¶n phÈm hiÖn vËt (cña tõng ngµnh ), ta ph¶i dïng gi¸ so s¸nh (chän tõ mét mèc thêi gian nµo ®ã ®Ó lo¹i trõ ¶nh h­ëng biÕn ®éng gÝa c¶, ®ã chÝnh lµ chØ sè tæng hîp sè l­îng Laspeyres. chØ sè nµy còng dïng ®Ó so s¸nh c¸c ®¹i l­îng b»ng tiÒn kh¸c, khi muèn lo¹i trõ biÕn ®éng cña gi¸ c¶. III.HÖ thèng chØ sè Bªn c¹nh viÖc nghiªn cøu sù thay ®æi cña hiÖn t­îng qua thêi gian vµ kh«ng gian, ph­¬ng ph¸p chØ sè cßn cã thÓ dïng ph©n tÝch møc ®é ¶nh h­ëng cña c¸c nh©n tè ®Õn sù thay ®æi cña mét chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp b»ng c¸h kÕt hîp c¸c chØ sè nh©n tè cßn l¹i thµnh hÖ thèng chØ sè 1.HÖ thèng chØ sè liªn hoµn hai nh©n tè HÖ thèng chØ sè ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së c¸c ph­¬ng tr×nh kinh tÕ b»ng c¸ch kÕt hîp c¸c chØ sè tæng hîp ®­îc tÝnh riªng lÎ thnhf mét hÖ thèng. ChØ sè phô thuéc gäi lµ ChØ sè toµn bé (Ipq) vµ c¸c chØ sè ®éc lËp gäi lµ c¸c chØ sè nh©n tè ( Ip vµ Iq). Ví dụ: -ChØ sè gi¸ tiªu thô ( hay doanh sè b¸n ) = ChØ sè gi¸ b¸n ChØ sè l­îng tiªu thô. -ChØ sè tæng chØ tiªu phÝ s¶n xuÊt = ChØ sè gi¸ thµnh ChØ sè khèi l­îng s¶n phÈm . Tæng qu¸t : Ipq = Ip x Iq VÒ sè t­¬ng ®èi: VÒ sè tuyÖt ®èi: VÒ sè t­¬ng ®èi khi so víi gi¸ trÞ tiªu thô kú gèc: VÝ dô: Trë l¹i vÝ dô ë môc (II.3.2) cña ch­¬ng nµy vÒ t×nh h×nh tiªu thô 3 lo¹i mÆt hµng S¬n tr¾ng, S¬n xanh vµ S¬n vµng ë trªn. Ta nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña gi¸ b¸n vµ l­îng b¸n ra ®Õn doanh sè b¸n cña C«ng ty. Theo hÖ thèng chØ sè ta cã: ChØ sè doanh sè b¸n = chØ sè gi¸ ChØ sè l­îng tiªu thô Ipq = Ip Iq NhËn xÐt vÒ sè t­¬ng ®èi : 1,0398 = 1,0002 1,0397 (t¨ng 3,98%) ( t¨ng 0,02%) ( t¨ng 3,97%) NhËn xÐt vÒ sè tuyÖt ®èi: (5820000 – 5597000) = (5820000– 5819000) +(5819000 -5597000) 223000 = 1000 + 222000 (ngµn ®ång) NhËn xÐt vÒ sè t­¬ng ®èi khi so víi gÝa c¶ kú gèc: 0,0398 = 0,0001 +0,0397 Hay 3,98% = 0,01%+ 3,97% NhËn xÐt chung : Doanh sè b¸n ra ( hay gi¸ trÞ tiªu thô) n¨m 2004 so víi n¨m 2003 ë thÞ tr­ßng Vinh t¨ng 3,98% hay t¨ng 223 (triÖu ®ång) lµ do ¶nh h­áng cña hai nh©n tè: -Do gi¸ c¶ c¸c mÆt nãi chung n¨m 2004 t¨ng 0,02% so víi n¨m 2003 lµm t¨ng gi¸ trÞ tiªu thô cña thÞ tr­êng Vinh lµ 1 (triÖu ®ång) -Do khèi l­îng c¸c mÆt hµng b¸n ra chung n¨m 2004 so víi n¨m 2003 t¨ng 3,97% lµm cho t¨ng gi¸ trÞ tiªu thô ë thÞ tr­êng Vinh lµ 222 (triÖu ®ång) Trong 3,98% t¨ng lªn cña gi¸ trÞ tiªu thô chñ yÕu lµ do l­îng b¸n t¨ng 3,97 % cßn gi¸ c¶ nãi chung lµm t¨ng 0,01% mµ th«i.V× thÕ c«ng ty nªn cã nh÷ng chiÕn l­îc cho c«ng cuéc ph¸t triÓn t¨ng thªm l­îng hµng hãa trªn thÞ truêng. 2. HÖ thèng chØ sè liªn hoµn nhiÒu nh©n tè Tr­êng hîp chØ sè toµn bé bÞ ¶nh h­ëng bëi nhiÒu chØ sè nh©n tè qua hai kú nghiªn cøu vµ kú b¸o c¸o, ta cã thÓ x©y dùng hÖ thèng chØ sè liªn hoµn b»ng c¸ch lÇn l­ît thay ®æi quyÒn sè trong c¸c chØ sè nh©n tè khi nh©n chóng l¹i víi nhau. C¸ch chän quyÒn sè cho c¸c chØ sè nh©n tè theo c¸ch th«ng th­êng tøc lµ nÕu nghiªn cøu biÕn ®éng chØ tiªu chÊt l­îng th× dïng quyÒn sè lµ chØ tiªu sè l­îng ®­îc cè ®Þnh ë kú b¸o c¸o, vµ ng­îc l¹i nÕu nghiªn cøu biÕn ®éng cña chØ tiªu sè l­îng th× dïng quyÒn sè lµ chØ tiªu chÊt l­îng ®­îc cè ®Þnh ë kú gèc .Tuú theo c¸ch s¾p xÕp cña c¸c chØ sè nh©n tè theo thø tù ­u tiªn cho chØ tiªu sè l­îng hay chÊt l­îng®­îc triÓn khai theo nguyªn t¾c to¸n häc, ta cã thÓ sö dông mét trong hai c«ng thøc t«ng qu¸t sau ®©y: Ipqg = Ip x Iq x Ig HoÆc C¸c c«ng thøc nhËn xÐt vÒ sè tuyÖt ®èi còng nh­ t­¬ng ®èi ®­îc nhËn xÐt gièng c¸c hÖ thèng chØ sè ®· nªu ë c¸c phÇn trªn. vÝ dô: Cã tµi liÖu sau ®©y cña C«ng ty S¬n tæng hîp nh­ sau: S¶n phÈm Sè l­îng SP tiªu thô q ( 1000 hép) Gi¸ b¸n SP p(1000 ®ång/hép) Gi¸ thµnh ®¬n vÞ SP z ( 1000 ®ång / hép) Kú gèc Kú b¸o c¸o Kú gèc Kú b¸o c¸o Kú gèc Kú b¸o c¸o S¬n ®á 100 150 17,5 18 16 15 S¬n xanh l¸ c©y 300 400 21 23 19,5 19,5 S¬n vµng 250 300 19 20,5 18 18,5 H·y ph©n tÝch lîi nhuËn cña c«ng ty qua b¶ng sè liÖu trªn? Tõ b¶ng sè liÖu ta cã ph­¬ng tr×nh lîi nhuËn : M = (p-z)q Ta cã hÖ thèng chØ sè ph©n tÝch lîi nhuËu cña c«ng ty do ¶nh h­ëng bëi ba nh©n tè : -sè l­îng s¶n phÈm (q) -Gi¸ b¸n s¶n phÈm ( p) -gi¸ thµnh s¶n phÈm (z) PhÇn tÝnh to¸n : M1 = =2450000 ; M0 ==850000 a==1125000 ; b= =1125000. M« h×nh: IM  = IM(p) x IM(z) x IM(q) Hay : 2,8824 = 2,1778 1,0000 1,3235 Hay : 288,24 % = 217,78% x 100,00% x 132,35% VÒ sè tuyÖt ®èi : M = M(p) + M(z) +M(q) Hay : (M1- M0) = ( M1 – a ) + ( a- b ) + ( b – M0 ) 1600000 = 1325000 + 0 + 275000 ( ngh×n ®ång ) NhËn xÐt: kÕt qu¶ tÝnh to¸n cho thÊy lîi nhuËn cña c«ng ty kú b¸o c¸o t¨ng so víi kú gèc 188,24% (hay t¨ng 1,6 tû ®ång) lµ do: do gi¸ b¸n cña s¶n phÈm t¨ng (c¶ 3 s¶n phÈm ) lµm lîi nhuËn t¨ng 117,78% (hay t¨ng 1,325 tû ®ång) do gi¸ thµnh trung b×nh chung cña c«ng ty kh«ng thay ®æi nªn kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn lîi nhuËn cña c«ng ty. MÆc dï gi¸ thµnh ®¬n vÞ cña tõng lo¹i S¬n kú nghiªn cøu so víi kú gèc cã sù thay ®æi nh­ng gi¸ thµnh chung cña C«ng ty kh«ng thay ®æi. Do sè l­îng hµng ho¸ b¸n ra t¨ng ( c¶ 3 s¶n phÈm ) lµm cho lîi nhuËn t¨ng 32,35% (hay t¨ng 0,275 tû ®ång) . Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n víi sè liÖu thùc tÕ ë trªn ta thÊy ®­îc C«ng ty S¬n tæng hîp muèn cã doanh thu cao th× ph¶i tiÕn hµnh c¸c c«ng viÖc theo c¸c tiªu chÝ sau: T¨ng gi¸ b¸n trong ph¹m vi cã thÓ cho phÐp ,T¨ng sè l­îng hµng ho¸ b¸n ra thÞ truêng tiªu thô vµ h¹ gi¸ thµnh chi phÝ s¶n xuÊt s¶n phÈm . §Æc biÖt c«ng ty nªn chó träng vµo viÖc h¹ gi¸ thµnh chi phi s¶n xuÊt ®Ó t¨ng lîi nhuËn cao h¬n n÷a. 3.HÖ thèng chØ sè ph©n tÝch biÕn ®éng cña chØ tiªu trung b×nh ChØ tiªu trung b×nh chÞu ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng cña hai nh©n tè: tiªu thøc nghiªn cøu vµ kÕt cÊu tæng thÓ. VÝ dô, biÕn ®éng tiÒn l­¬ng trung b×nh cña c«ng nh©n trong xÝ nghiÖp lµ do biÕn ®éng cña b¶n th©n tiÒn l­¬ng (tiªu thøc nghiªn cøu) vµ biÕn ®éng kÕt cÊu c«ng nh©n (kÕt cÊu tæng thÓ) cã c¸c møc l­¬ng kh¸c nhau. Mét c¸ch tæng qu¸t dùa vµo c«ng thøc trung b×nh sè häc: ta thÊy gi¸ trÞ cña lín hay bÐ, phô thuéc vµo hai nh©n tè: gi¸ rÞ cña c¸c xi lín hay bÐ lµm cho lín hay bÐ. thay ®æi lµm cho thay ®æi theo.Cô thÓ gi¸ trÞ cã xu h­íng nghiªng vÒ l­îng biÕn xi nµo cã chiÕm tû träng lín HÖ thèng chØ sè ®­îc sö dông ®Ó ph©n tÝch ¶nh h­ëng biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè dÕn biÕn ®éng cña chØ tiªu trung b×nh Ta cã hÖ thèng chØ sè: Hay (1) (2) (3) Trong ®ã : (1) lµ chØ sè cÊu thµnh kh¶ biÕn , nªu lªn biÕn ®éng cña chØ tiªu trung b×nh giòa hai kú nghiªn cøu (2) lµ chØ sè cÊu thµnh cè ®Þnh , nªu lªn biÕn ®éng cña chØ tiªu trung b×nh do ¶nh h­ëng cua riªngtiªu thøc nghiªn cøu (3) lµ chØ sè ¶nh h­ëng kÕt cÊu , nªu lªn biÕn ®éng cña chØ tiªu trung b×nh do ¶nh h­ëng cña riªng kÕt cÊu. VÝ dô: ë c«ng ty cã 3 ph©n x­ëng cïng s¶n xuÊt mét lo¹i s¶n phÈm lµ S¬n Alkyd §BCC, sè liÖu cho ë b¶ng sau: Ph©n x­ëng Kú gèc Kú nghiªn cøu S¶nl­îng(hép) (q0) Gi¸ thµnh ®v (1000®) (z0) S¶n l­îng(hép) (q1) Gi¸ thµnh ®v (1000®) (z1) A 1000 15 8000 14 B 2500 16 3000 15.5 C 4500 17 1000 16 Tæng 8000 12000 §Ó ph©n tÝch biÕn ®éng cña gi¸ thµnh trung b×nh do ¶nh h­ëng cña c¸c nh©n tè cã liªn quan ta cã: Víi (ngh×n ®ång) (ngh×n ®ång) ( ngh×n ®ång) Thay vµo hÖ thèng chØ sè ta ®­îc: 0,8847 = 0,9433 x 0,9379 BiÕn ®éng tuyªt ®èi : (-) = () + () (14,542 - 16,4375) = (14,542 –15,4167) + (15,4167– 16,4375) (- 1,8955) = (- 0,8747) + ( -1,0208) (ngh×n ®ång) BiÕn ®éng t­¬ng ®èi: (- 0,11532) = ( - 0,0532) + ( - 0,0621) (-11,532%) =(- 5,32%) +(- 6,21%) Nhận xét: Gi¸ thµnh trung b×nh kú nghiªn cøu so víi kú gèc b»ng 88,47% , tøc lµ gi¶m 11,532% , hay gi¶m 1,8955 ngh×n ®ång lµ do ¶nh h­ëng cña hai nh©n tè : do gi¸ thµnh nãi chung cña c¸c ph©n x­ëng gi¶m 5,67% lµm cho gi¸ thµnh trung b×nh gi¶m 5,32% hay gi¶m 0,8747 ngh×n ®ång. Do kÕt cÊu s¶n l­îng thay ®æi ,lµm cho gi¸ thµnh trung b×nh gi¶m 6,21% hay gi¶m 1,0208 ngh×n ®ång. Tõ b¶ng sè liÖu ta thÊy gi¸ thµnh ®¬n vÞ cña ph©n x­ëng C cao nhÊt mµ s¶n l­îng cña ph©n x­ëng nµy kú nghiªn cøu gi¶m so víi kú gèc ( cô thÓ gi¶m tõ 4500 xuèng cßn 1000 ). Hai ph©n x­ëng cßn l¹i cã gi¸ thµnh ®¬n vÞ thÊp h¬n th× s¶n l­îng kú nghiªn cøu t¨ng so víi kú gèc ( cô thÓ lµ ph©n x­ëng A t¨ng tõ 1000 ®Õn 8000, ph©n x­ëng B t¨ng tõ 2500 ®Õn 3000). Nh­ng ph©n x­ëng B cã gi¸ thµnh ®¬n vÞ cao h¬n ph©n x­ëng A l¹i cã s¶n l­îng t¨ng Ýt h¬n ( chØ t¨ng 500 hép ). §iÌu nµy dÉn ®Õn gi¸ thµnh ®¬n vÞ cña toµn c«ng ty kú nghiªn cøu gi¶m so víi kú gèc lµm cho gi¸ thµnh trung b×nh chung cña toµn c«ng ty kú nghiªn cøu gi¶m so víi kú gèc. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ta thÊy C«ng ty muèn gi¶m gi¸ thµnh chung b×nh chung th× C«ng ty nªn ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt s¶n phÈm ë ph©n x­ëng A. Vµ gi¶m s¶n l­îng ë ph©n x­ëng C. Thùc tÕ cho thÊy r»ng muèn cã lîi nhuËn cao th× ph¶i gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm hay nãi mét c¸ch kh¸c lµ gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt. 4.HÖ thèng chØ sè ph©n tÝch biÕn ®éng tæng l­îng biÕn tiªu thøc cã sö dông chØ tiªu trung b×nh. Trong rÊt nhiªu tr­êng hîp chØ tiªu trung b×nh cã quan hÖ tæng l­îng biÕn tiªu thøc. Nã lµ mét nh©n tè cÊu thµnh tæng l­îng biÕn tiªu thøc vÝ dô nh­: Tæng s¶n l­îng = NSL§ trung b×nh x Tæng sè c«ng nh©n 1 c«ng nh©n Ta x©y dùng hÖ thèng chØ sè : ChØ sè tæng s¶n = ChØ sè NSL§ x ChØ sè tæng sè c«ng nh©n l­îng trung b×nh Tæng qu¸t : M = x Tõ m« h×nh nµy ta cã thÓ ph©n tÝch hai hÖ thèng chØ sè nh­ sau: *HÖ thèng chØ sèdo ¶nh h­ëng cña hai nh©n: = x BiÕn ®éng t­¬ng ®èi : IM = I BiÕn ®éng tuyÖt ®èi: = = M« h×nh trªn nãi lªn biÕn ®éng cña M kú b¸o c¸o so víi kú gèc do ¶nh h­ëng cña hai nh©n tè: -do ¶nh h­ëng cña nh©n tè -do ¶nh h­ëng cña nh©n tè ¸p dông vÝ dô trªn ta cã: = x 1,327 = 0,8847 x 1,5 Sè tuyÖt ®èi : 43004= - 22746 + 65750 (ngµn ®ång) Sè tu¬ng ®èi: = + = 0,327 = - 0,173 +0,5 32,7% = - 17,3% + 50% Nhận xét: tæng chi phÝ kú nghiªn cøu so víi kú gèc b»ng 132,7% tøc lµ t¨ng 32,7% tu¬ng øng t¨ng 43,004 triÖu ®ång lµ do ¶nh h­ëng cña hai nh©n tè : _Do gi¸ thµnh trung b×nh gi¶m tõ 11,53% lµm cho tæng chi phÝ gi¶m 17,3% hay gi¶m 22,746 triÖu®ång -do s¶n l­îng t¨ng 50% lµm cho tæng chi phÝ t¨ng 50% hay t¨ng 65,750 triÖu ®ång. * HÖ thèng chØ sè do ¶nh h­áng cña ba nh©n tè: -do ¶nh h­ëng cña nh©n tè -do ¶nh h­ëng cña nh©n tè -do ¶nh h­ëng cña kÕt cÊu nh©n tè f = x biÕn ®éng t­¬ng ®èi: IM = BiÕn ®éng tuyÖt ®èi: =p = ++ ¸p dông vÝ dô trªn ta còng cã: = x 1,327 = 0,9433 x 0,9379 x 0,5 hay 132,7% = 94,33% x 93,79% x 50% sè tuyÖt ®èi: M =43004 = (- 10796,4) + ( - 12249,6) +( 65750) (ngh×n ®ång) nhËn xÐt : tæng chi phÝ kú nghiªn cøu so víi kú gèc b»ng 132,7% tøc lµ t¨ng 32,7% tu¬ng øng t¨ng 43,004 triÖu ®ång lµ do ¶nh h­ëng cña ba nh©n tè : -do biÕn ®éng cña gi¸ thµnh ®¬n vÞ cña tõng ph©n x­ëng gi¶m 5,67% hay gi¶m 10,7964 triÖu ®ång -do biÕn ®éng cña kÕt cÊu s¶n l­îng theo tõng ph©n x­ëng gi¶m 5.21% hay gi¶m 12,2496 triÖu ®ång -do biÕn ®éng cña quy m« s¶n l­äng cña c«ng ty t¨ng 50% hay t¨ng 65,750 triÖu ®ång. Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n ë trªn ta thÊy chØ cã nh©n tè quy m« s¶n l­îng t¨ng lµm cho tæng chi phÝ cña c«ng ty t¨ng. V× thÕ ®Ó tæng chi phÝ cña c«ng ty gi¶m th× ph¶I gi¶m quy m« s¶n l­îng . Tuy nhiªn, ®iÒu nµy trong thùc tÕ chØ h¹n chÕ s¶n xuÊt quy m« s¶n luîng cña c¸c s¶n phÈm kh«ng ®em l¹i lîi nhuËn cao mµ laÞ ®ßi hái chi phÝ nhiÒu. Cßn phÇn lín c¸c c«ng ty muèn cã lîi nhuËn cao th× ®Òu ph¶I t¨ng quy m« s¶n xuÊt s¶n l­îng lªn. V× thÕ ë ®©y c«ng ty muèn gi¶m chi phÝ th× ph¶I tiÕp tôc gi¶m gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm vµ gi¶m kÕt cÊu c¸c s¶n phÈm trong c¸c ph©n x­ëng ®ßi hái chi phÝ cao. 5. HÖ thèng chØ sè ph©n tÝch trong tr­êng hîp tæng thÓ bao gåm c¸c bé phËn kh«ng so s¸nh ®­îc. Trong c¸c doanh nghiÖp v× lý do nµo ®ã mµ cã nh÷ng s¶n phÈm kh«ng ®­îc tiÕp tôc ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt n÷a, còng cã s¶n phÈm míi ®ùoc ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng nµy ®Òu g©y t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp .V× thÕ mµ khi chóng ta ph©n tÝch th× kh«ng sö dông ®­îc c¸c ph­¬ng ph¸p chØ sè th«ng th­¬ng do chóng lµ c¸c bé phËn kh«ng so s¸nh ®­îc. NgoµI nhøng hÖ thèng chØ sè ®· nªu ë trªn ta cã mét hÖ thèng kh¸c biÖt ®Ó ph©n tÝch chóng. Tuy nhiªn tr­íc hÕt ta phai hiÓu thÕ nµo lµ bé phËn kh«ng so s¸nh ®­îc ®·. Bé phËn kh«ng so s¸nh ®­îc lµ bé phËn chØ xuÊt hiÖn ë kú gèc hoÆc chØ xuÊt hiÖn ë kú nghiªn cøu . VÝ dô,ta cã hÖ thèng chØ sè nh­ sau: Trong ®ã : p lµ gÝa b¸n cña s¶n phÈm q lµ khèi l­îng s¶n phÈm tiªu thô vµ lµ phÇn biÕn ®éng do xuÊt hiÖn mÆt hµng míi lµ phÇn biÕn ®éng do mÊt ®I cña mÆt hµng cò thuéc bé phËn kh«ng so s¸nh ®­îc vÝ dô: ta cã sè liÖu kinh doanh cña c«ng ty S¬n tæng hîp qua hai th¸ng 9, th¸ng10 n¨m 2005 nh­ sau: MÆt hµng Th¸ng 8/2005 Th¸ng 9/2005 Gi¸ ®¬n vÞ (1000) Khèi lîng tiªu thô (hép) Gi¸ ®¬n vÞ (1000) Khèi lîng tiªu thô (hép) Bé phËn so s¸nh ®îc S¬n nhò Alkyd §BCC 26 1560 28 1800 S¬n xanh l¸ c©y Alkyd §BCC 24 1850 26 2150 S¬n ®á Alkyd §BBCC 22 2080 25 2010 S¬n ngäc Alkyd §BCC 19 5340 17 5430 Bé phËn kh«ng so s¸nh S¬n chèng rÜ 15 500 - - Vecny Alkyd - - 24 1200 Tõ b¶ng sè liÖu trªn ta cã thÓ ph©n tÝch biÕn ®éng cña tæng doanh thu cña c«ng ty th¸ng 10 so víi th¸ng 9 nh­ sau: Ta cã: (ngh×n ®ång) (ngh×n ®ång) (ngh×n ®ång) (ngh×n ®ång) (ngh×n ®ång) thay vµo hÖ thèng chØ sè ta cã: 1,1585 = 1,0125 x 1,0586 x 1,1157 x 0,9687 biÕn ®éng tuyÖt ®èi: = 277660 – 239680 = = (248860 – 245790) +( 245790 – 232180) +( 277660 -248860) + +( 232180 -239680) 37980 = 3070 + 13610 + 28800 +( - 7500) NhËn xÐt: Th¸ng 10 so víi th¸ng 9 tæng doanh thu cña c«ng ty t¨ng 15,85% hay t¨ng 37,980 triÖu ®ång do ¶nh h­ëng cña c¸c nh©n tè: do gi¸ b¸n cña c¸c mÆt hµng thuéc bé so s¸nh ®­îc t¨ng 1,25% lµm cho tæng doanh thu t¨ng 3,070 triÖu ®ång. Do khèi l­îng tiªu thô nhãm c¸c mÆt hµng so s¸nh ®­î t¨ng 5,86% lµm cho tæng doanh thu t¨ng 13,610 triÖu ®ång Do sù xuÊt hiÖn cña c¸c mÆt hµng vecny Alkyd ë kú nghiªn cøu lam cho tæng doanh thu t¨ng 11,57% hay t¨ng 28,8 triÖu ®ång. Do c«ng ty kh«ng kinh doanh mÆt hµng S¬n chèng rÜ ë kú nghiªn cøu lµm cho tæng doanh thu gi¶m 3,13% hay gi¶m 7,5 triÖu ®ång. Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n ta nhËn thÊy C«ng ty nªn ®Çu t­ nhiÒu vµo s¶n xuÊt s¶n phÈm Vecny h¬n nò¨ v× nã lµ s¶n phÈm tuy míi ®­a vµo s¶n xuÊt kinh doanh nh­ng l¹i ®em l¹i lîi nhuËn cao nhÊt.Ngoµi ra còng nªn chó träng vµo c¸c s¶n phÈm kh¸c v× nã còng ®em l¹i lîi nhuËn kh«ng nhá. KÕt luËn Doanh nghiÖp lµ tÕ bµo cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, gãp phÇn lµm t¨ng tæng cung ®¸p øng tæng cÇu cña toµn x· héi.Ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp cã thÓ rÊt ®a d¹ng,s¶n xuÊt nhiÒu mÆt hµng, kinh doanh tæng hîp. Nh­ng tùu trung gåm hai lo¹i ho¹t ®éng: ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng kinh doanh s¶n phÈm . Mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña thèng kª lµ tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ t×nh h×nh biÕn ®éng kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nãi chung qua tõng thêi kú. §©y còng chÝnh lµ viÖc kiÓm tra, ph©n tÝch tr×nh ®é thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh doanh cña ®¬n vÞ c¬ së. C¸c chØ tiªu tæng hîp dïng ®Ó ph©n tÝch ®­îc kÕt hîp chÆt chÏ, gi¸c ®é nghiªn cøu ®­îc sö dông cµng nhiÒu, móc ®é ®¸nh gi¸ cµng chi tiÕt, cô thÓ th× kÕt qu¶ ph©n tÝch cµng phong phó vµ s©u s¾c. Do ®ã, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña doanh nghiÖp nãi chung vµ cña C«ng ty S¬n tæng hîp lµ mét viÑc lµm hÕt søc quan träng. Qua viÖc nµy chóng ta t×m thÊy ®­îc chiÕn l­îc chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña c«ng ty, t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng , ph¸t triÓn ®Êt n­íc ngµy cµng giµu m¹nh h¬n. TµI liÖu tham kh¶o Gi¸o tr×nh Lý thuyÕt thèng kª - §H kinh tÕ quèc d©n – Chñ biªn : PGS.PTS T« Phi Ph­îng. NXB gi¸o dôc-1998. Gi¸o tr×nh Lý thuyÕt thèng kª - §H kinh tÕ TP HCM – Chñ biªn: Ths Hµ V¨n S¬n. NXB thèng kª-2004. Trang website cña Tæng côc thèng kª : www.gso.sov.vn Trang website Trung t©m ®iÖn to¸n truyÒn sè liÖu KV1( VDC1) vµ B¶n tin thÞ tr­êng Môc lôc Lêi më ®Çu 1 Néi dung 2 I. Kh¸i niÖm chung vÒ chØ sè 2 1. Kh¸i niÖm 2 2. T¸c dông cña chØ sè 2 II. C¸c lo¹i chØ sè vµ c¸ch tÝnh 2 1. ChØ sè c¸ thÓ (chØ sè ®¬n) 2 2. ChØ sè tæng hîp 4 3. ChØ sè trung b×nh tÝnh tõ chØ sè tæng hîp 6 4. ChØ sè trung gian 8 III. HÖ sè chØ sè 10 1. HÖ thèng chØ sè liªn hoµn hai nh©n tè 11 2. HÖ thèng chØ sè liªn hoµn nhiÒu nh©n tè 13 3. HÖ thèng chØ sè ph©n tÝch biÕn ®éng c¸c chØ tiªu trung b×nh 16 4. HÖ thèng chØ sè ph©n tÝch biÕn ®éng tæng l­îng biÕn tiªu thøc cã sö dông chØ tiªu trung b×nh 19 5. HÖ thèng chØ sè ph©n tÝch trong tr­êng hîp tæng thÓ bao gåm c¸c bé phËn kh«ng so s¸nh ®­îc 23 KÕt luËn 26 Tµi liÖu tham kh¶o 27