Đề tài Áp dụng công cụ phân tích hệ thống để xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn đa dạng sinh học khu bảo tồn đất ngập nước làng Sen - Long An

u nơi sống của loài ñộng thực vật----------------------------------------- 7 IV.--Tính ña dạng sinh học------------------------------------------------------------------11 IV.1. Thảm thực vật ------------------------------------------------------------------------11 IV.2. Phiêu sinh vật------------------------------------------------------------------------11 IV.3. Thủy sản ------------------------------------------------------------------------------12 IV.4. ðộng vật ------------------------------------------------------------------------------12 CHƯƠNG 3 ÁP DỤNG CÔNG CỤ PHÂN TÍCH HỆ THỐNG ðỂ XÂY DỰNG CHƯƠNG TRÌNH BẢO TỒN ðDSH ðNN LÁNG SEN ---------14 I. Áp dụng $ơ ñồ nguyên nhân và hậu quả ñể ñánh giá hiện trạng khu bảo tồn ðNN Láng Sen hiện nay---------------------------------------------------------------14 II. Phân tích các bên có liên quan trong việc quản lý khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An----------------------------------------------------------------------------------15 III. Dùng phân tích SWOT ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ña dạng sinh học của KBT ðNN Láng Sen – Long An -------------------------------------22 KẾT LUẬN ---------------------------------------------------------------------------------------30 TÀI LIỆU THAM KHẢO ---------------------------------------------------------------------31 Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
3 CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU VỀ ðỀ TÀI I. ðặt vấn ñề Khu bảo tồn ñất ngập nước Láng Sen, với tổng diện tích 5.030 ha, ñược xem như một bồn trũng nội ñịa thuộc vùng trũng rộng lớn ðồng Tháp Mười, tỉnh Long An. Với hình thái ñịa mạo ña dạng và là vùng sinh thái tiêu biểu cho kiểu ñầm lầy ngập nước. Sự duy trì thảm thực vật ven sông, ñồng cỏ tự nhiên ngập nước theo mùa, ñầm lầy và gia tăng diện tích tràm trồng ñã làm phong phú quần thể ñộng thực vật. Kết quả khảo sát sơ bộ cho thấy hiện diện 156 loài thực vật hoang dã thuộc 60 họ; 149 loài ñộng vật có xương sống thuộc 46 họ, trong ñó có 13 loài nằm trong sách ñỏ Việt Nam; các loài thủy sản trên sông rạch, lung, trấp khá phong phú. Do hạn chế thời gian nghiên cứu nên chỉ ghi nhận ñược có 11 loài ñộng vật ñáy. Với tính ña dạng sinh học như thế, việc bảo tồn sự ña dạng sinh học và các hệ sinh thái vùng ñất ngập nước tiêu biểu cho vùng ðồng Tháp Mười góp phần vào việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, văn hóa cho một vùng ñất ngập nước lưu vực sông Mekong. Láng Sen là vùng sinh thái tiêu biểu cho kiểu ñầm lầy ngập nước với nhiều quần thể ñộng thực vật phong phú mang tính ñặc trưng. Qua nhiều năm khai thác cho mục ñích sản xuất nông nghiệp ñã làm giảm tính phong phú của sự ña dạng sinh học dẫn ñến giảm số lượng các ñộng thực vật tiêu biểu. Từ năm 1998, nhiều nghiên cứu về giá trị tài nguyên thiên nhiên trong vùng trong vùng ñất ngập nước Láng Sen ñã ñược thực hiện do nhiều tổ chức trong và ngoài nước ñể có thể ñánh giá tổng quan về tài nguyên tự nhiên làm luận cứ khoa học cho việc thành lập khu bảo tồn thiên nhiên. ðầu năm 2004, khu vực này ñã ñược quyết ñịnh chính thức trở thành Khu Bảo Tồn ðất Ngập Nước Láng Sen, ñược chọn làm một trong hai ñiểm trình diễn sử dụng khôn ngoan và bảo tồn ña dạng sinh học ñất ngập nước lưu vực sông Mekong do IUCN, GEF, UNDP tài trợ MWBP. Và ñể tìm ra ñược hướng phát triển hiệu quả cho vùng ðNN Láng Sen, thì cần phải áp dụng các công cụ trong phân tích hệ thống môi trường ñể xây dựng chương trình giám sát, bảo tồn và quản lý ðDSH khu bảo tồn ðất ngập nước Láng Sen. II. Mục tiêu của ñề tài - Tìm hiểu về vùng ñất ngập nước Láng Sen, tính ña dạng sinh học của vùng ðNN này. Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
4 - Tìm hiểu thêm về các công cụ sử dụng trong phân tích hệ thống quản lý môi trường. - Xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen bằng các công cụ trong phân tích hệ thống quản lý môi trường. III. Phương pháp nghiên cứu của ñề tài - Thu thập tài liệu về khu bảo tồn ðNN Láng Sen - Long An. - Thu thập các tài liệu về các công cụ phân tích hệ thống môi trường qua tài liệu, giáo trình và các nguồn từ internet. - Tổng hợp các tài liệu ñã thu thập ñược, áp dụng các công cụ của phân tích hệ thống môi trường ñể xây chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH cho vùng ñất ngập nước Láng Sen – Long An. - Phương pháp phân tích SWOT (Strength – Weakness – Opportunities - Threats) - Sử dụng phương pháp sơ ñồ nguyên nhân và hệ quả (Cause and Effect Diagram CED) - Phân tích các bên có liên quan (Stakeholder Analysis SA) Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
5 CHƯƠNG 2 TỔNG QUAN VỀ KHU BẢO TỒN ðNN LÁNG SEN I. Quá trình hình thành Tính phong phú của các loài ñộng thực vật và sự ña dạng sinh học trong vùng Láng Sen ñã ñược ghi nhận từ năm 1984 - 1985 thông qua Chương trình ñiều tra cơ bản vùng ðồng Bằng Sông Cửu Long (CT 60.02). Một số nhà khoa học ñã có những gợi ý chọn Láng Sen ñể thành lập một khu bảo vệ tài nguyên thiên nhiên ñặc trưng của ðồng Tháp Mười. Nhận thức ñược vấn ñề này, vào năm 1994, UBND Tỉnh Long An ñã ra quyết ñịnh thành lập khu bảo tồn thiên nhiên Láng Sen nhưng mang tên Khu bảo tồn di tích lịch sử Láng Sen. Với nhiều ý kiến ñề xuất từ các nhà khoa học và cơ quan quản lý, UBND Tỉnh Long An ñã quyết ñịnh ñổi tên là Khu bảo tồn thiên nhiên Rừng ðồng Tháp Mười Láng Sen, nhưng sau ñó ñổi tên là Khu bảo tồn di tích lịch sử cách mạng Láng Sen và trình Bộ Lâm nghiệp Việt Nam phê chuẩn dự án và ñược Bộ Lâm Nghiệp ñổi tên thành: Rừng phòng hộ biên giới Việt Nam – Campuchia và Bảo tồn di tích lịch sử Láng Sen với diện tích 2.847 ha, lấy ñiểm trung tâm của vùng lỏi tại rạch Cái He. ðiểm ñáng chú ý là trong khu vực vành ñai tự nhiên của Láng Sen có sự hiện diện của Lâm trường Tân Hưng và ñã ñược UBND tỉnh Long An quyết ñịnh thành Khu sinh thái rừng tràm ðồng Tháp Mười, vào năm 2000, với diện tích 2.245 ha, khu vực này chưa phải là vùng lõi của Láng Sen. Trong quá trình này, mặc dù khu ñất ngập nước Láng Sen vẫn chưa ñược thành lập như một khu bảo tồn thiên nhiên nhưng có nhiều nhà khoa học ñã ñến nghiên cứu và công bố kết quả sơ bộ về tính ña dạng sinh học ñất ngập nước của vùng Láng Sen. Nhận thấy việc bảo vệ tài nguyên tự nhiên, ña dạng sinh học vùng ñất ngập nước vùng ðồng Tháp Mười là việc cần thiết, vào ñầu tháng 1 năm 2004, UBND tỉnh Long An ñã ra quyết ñịnh số: 199/Qð-UB ngày 19/1/2004 thành lập Khu bảo tồn ðất ngập nước Láng Sen, với diện tích là 5.030 ha. Trong ñó, bao gồm cả diện tích của Khu bảo tồn sinh thái rừng tràm ðồng Tháp Mười, Lâm trường Vĩnh Lợi và một phần diện tích của xã Vĩnh Lợi và Vĩnh ðại. Lấy ñịa ñiểm Cái He làm trung tâm của vùng lõi. II. Vị trí – diện tích Láng Sen nằm trong phạm vi tọa ñộ ñịa lý: 10o45’ - 11o50’ vĩ ñộ bắc và 105o45’ - 105o50’ kinh ñộ ñông. Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
6 Diện tích tự nhiên của Láng Sen là 5.030 ha, phần lớn nằm trên ñịa bàn xã Vĩnh Lợi và một phần thuộc xã Vĩnh ðại, huyện Tân Hưng tỉnh Long An. Trong ñó có một giới hạn tự nhiên khá ñặc biệt là một "cù lao" diện tích khoảng 1.500 ha là một vùng ñầm lầy có nhiều sinh cảnh thích hợp cho ñộng thực vật ưa nước và nơi dễ khôi phục các hệ sinh thái ñồng cỏ, bãi ăn của nhiều loài chim nước, ñược bao bọc bởi sông Vàm Cỏ Tây. III. Một số ñặc ñiểm tự nhiên ðịa hình khu vực Láng Sen ñược xem như một bồn trũng có cao ñộ từ 0.42 – 1.8 m (so với mực nước chuẩn tại mũi Nai – Hà Tiên). Với ñịa hình như thế, khu vực này ñược xem như một vùng ñầm lầy ngập nước chịu ảnh hưởng trực tiếp chế ñộ thủy văn của sông Cửu Long, và chịu ngập lũ hàng năm . ðịa chất khu vực phần lớn thuộc trầm tích Holocen và những gò Pleistocen (hoặc Pleistocen muộn) nổi lên ở một số nơi trong vùng. Ngoài ra, vài vạt trũng thấp là lòng sông cổ với lớp ñất mặt tích tụ nhiều chất hữu cơ. Các nhóm ñất hiện diện trong vùng là kết quả từ những tiến trình và yếu tố hình thành ñất, trong ñó tính ña dạng của vật liệu trầm tích ñóng vai trò quan trọng. Các nhóm ñất chính: ðất xám (Aeric Paleaquults, Aquic Arenic Paleustults, Typic Plinthaquults), ñất phèn hoạt ñộng (Typic Sulfaquepts, Umbric Sulfaquepts, Hydraquentic Sulfaquepts), ñất phù sa có tầng sinh phèn trung bình (Aquic sulfic Tropaquepts), ñất phù sa có tầng phèn trung bình (Sulfic Tropaquepts), ñất phù sa phát triển (Typic Tropaquepts). Chế ñộ thủy văn tại ñây chịu ảnh hưởng trực tiếp của sông Cửu Long và thay ñổi do ảnh hưởng biến ñổi về chế ñộ dòng chảy trong toàn vùng Tân Hưng – Vĩnh Hưng. Mạng lưới sông rạch tự nhiên trong khu vực Láng Sen và vùng lân cận khá dầy, tuy nhiên lưu lượng lưu thông không lớn do lưu vực nhỏ. Láng Sen ñược tiếp nước chủ yếu ðồng cỏ ngập nước theo mùa ở Láng Sen Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
7 do các kinh tạo nguồn lớn từ sông Cửu Long như: kinh Hồng Ngự – Long An, kinh 79, kinh 28 và sông Lò Gạch. Nguồn nước trực tiếp tới khu vực Láng Sen ñi qua 2 tuyến dẫn nước chính là kinh 79 và rạch Bông Súng. Mặc dù nằm trong nội ñịa, nhưng ảnh hưởng của thuỷ triều biển ðông theo chế ñộ bán nhật triều, và lớn nhất vào mùa kiệt (mùa khô). Tuy nhiên biên ñộ dao ñộng mực nước lớn nhất cũng trong khoảng < 0.5 m. Biên ñộ này giảm dần tới khi ñỉnh lũ xuất hiện. Ngập lũ: vùng ngập sâu trung bình ở vùng từ 2.5 ñến 3,5 mét trong các năm lũ lớn (tương ñương lũ 1996, 2000). Thời gian ngập từ 3 ñến 4 tháng. Do mạng lưới kênh mương ñược phát triển và mỏ rộng nên thời gian ngập hiện nay là ngắn hơn khoảng 1 tháng so với trước ñây. Vùng ngập sâu và lâu nhất vẫn là những nơi lung bàu trũng như Láng Sen, rạch Cá He, rạch Cái Nổ. Chất lượng nguồn nước thay ñổi theo mùa và có sự khác biệt trong từng khu vực. Tuyến kinh 79 ñi qua vùng ñất phèn nặng nên nước bị chua phèn và ñộ ñục thấp, ñộ pH thường thấp dưới 4,5. Chất lượng nước chỉ ñược cải thiện vào mùa mùa lũ, ñồng thời ñộ ñục cũng tăng lên ít nhiều. Tuyến sông Bông Súng có chất lượng nước tốt hơn, lượng phù sa tương ñối ổn ñịnh và cao hơn. Bồi lắng phù sa trong nội ñồng chỉ xảy ra khi lượng phù sa theo dòng nước lũ ñưa về. Một lượng lớn phù sa phủ trên ñồng ruộng ñã ñược ghi nhận vào cuối trận lũ năm 2000. Với lớp trầm tích phù sa khá dầy ñã gây ra hiện tượng những cánh ñồng năng bị chết hàng loạt. III.1. Cảnh quan tự nhiên Mặc dù diện tích khu vực tương dối nhỏ nhưng chịu chi phối bởi tính ña dạng của trầm tích - thổ nhưỡng và hệ thống sông rạch nên Láng Sen mang ñầy ñủ ñặc tính chung của cảnh quan ðồng Tháp Mười: cảnh quan thảm thực vật thân gỗ chịu ngập ven sông, bãi lầy ven sông, các lung, láng, lòng sông cổ... Các dạng ñịa mạo này thể hiện tính ña dạng về sinh vật, ña dạng về sinh cảnh. Rừng tràm trên vùng ñất ngập nước Láng Sen Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
8 III.2. Các kiểu nơi sống của loài ñộng thực vật III.2.1. Thủy vực nước chảy Thủy vực nước chảy gồm hệ thống sông rạch tự nhiên và các kênh ñào. Thành phần thực vật ở các kênh ñào thưa thớt và ít loài, ở các sông rạch tự nhiên thành phần thực vật phong phú hơn, gồm các loài: súng (Nymphaea spp.), rau tràng (Nymphoides nouchali), nhĩ cán vàng (Utricularia aurea), ráng gạt nai (Ceratopteris thalictroides), mồm mở (Ischaemum spp.),... ðây là nơi sống của nhóm cá ưa nước chảy. Nhóm này gồm các loài cá chủ yếu sống tại các dòng chảy chính, kênh hoặc sông lớn và thường di cư ngược dòng về thượng lưu hoặc di cư ñến vùng ngập lụt theo mùa ñể sinh sản hoặc sinh trưởng. Chúng thường ñược gọi chung là nhóm cá trắng gồm các loài phần lớn thuộc họ Cá chép (Cyprinidae) như cá linh (Henycorhynchus siamensis), cá ngựa (Hampala spp.), cá mè vinh (Barbodes gonionotus), cá he (Barbodes spp.), … và các loài trong họ Cá tra (Pangasiidae), họ Cá nheo (Siluridae), họ Cá thát lát (Notopteridae) … ðây là nhóm cá di cư ra vào trong khu vực theo sự lên xuống của nước lũ hàng năm ở ðồng bằng sông Cửu Long. III.2.2. ðai rừng tự nhiên ðai rừng tự nhiên hỗn loài ven sông, rạch, ngập nước thay ñổi từ 3 tháng ñến gần quanh năm (tùy theo ñộ cao của từng ñịa ñiểm). Do quá trình khai phá, ở Láng Sen ước tính Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
9 chỉ còn lại 15 - 20% so với diện tích trước năm 1975. ðộ rộng bình quân của ñai rừng này hiện nay chỉ còn khoảng 10 - 15 m, cá biệt có những nơi rộng ñến 100 m. Thành phần thực vật có cấu trúc phức tạp, phong phú về loài và dạng sống, trong ñó các loài thường gặp bao gồm: • Nhóm cây thân gỗ: Gáo (Sarcocephalus coadunata), Trâm (Syzygium cinereum), Bún (Crateva nurvala), Trâm bầu ba lá (Combretum trifoliatum), Côm háo ẩm (Elaeocarpus hygrophilus), Chiếc khế (Barringtonia acutangula); • Nhóm dây leo: Bòng bòng leo (Lygodium scandens), Vác (Cayratia trifolia), Mây nước (Flagellaria indica); • Nhóm cỏ, cây bụi: Phèn ñen (Phyllanthus reticulatus), Chóc gai (Lasia spinosa), ðình lịch (Hygrophila salicifolia), Choại co (Cyclosorus sp). III.2.3. ðồng cỏ ngập nước theo mùa ðồng cỏ ngập nước theo mùa, thời gian ngập nước khoảng 5 - 6 tháng/năm và dễ bị cháy vào mùa khô. ðồng cỏ ngập nước theo mùa thường phân bố ngay sau ñai rừng ven sông. Trước ñây, ở khu lỏi của Láng Sen, kiểu nơi sống này có diện tích lớn nhất nhưng hiện nay chỉ còn sót lại những ñám nhỏ có diện tích thường dưới 0,5 ha phân bố rải rác trong các lô rừng tràm, ruộng lúa, những lô có diện tích lớn hơn (2-3 ha) là những ñồng cỏ mới ñược phục hồi lại sau khi không trồng lúa nữa (do năng suất thấp). Tại khu vực bảo tồn sinh thái, những cánh ñồng cỏ với diện tích lên ñến hơn 200 ha vẫn còn duy trì, với sự hiện diện của nhiều loài chim nước; trong ñó có những loài chim lớn như Diệc Xám (Ardea cinerea), Già ðẫy (Leptoptilos dubius), và Sếu (Grus antigone),…. Tổ thành thực vật ở các ñồng cỏ hiện nay thường bao gồm nhiều loài thân thảo sống chung với nhau như Mồm (Ischaemum sp), Năng ngọt (Eleocharis dulcis), Lúa hoang (Oryza rufipogon), cỏ Ống (Panicum repens), U du (Cyperus sp), Rau mác (Monochoria sp). Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
10 III.2.4. Lung, trấp ðây là những vùng ñất thấp trũng có thời gian ngập nước quanh năm hoặc gần như quanh năm nên ít cháy vào mùa khô. Thực vật của các lung, trấp bao gồm các loài thủy sinh như Sen (Nelumbo nucifera), Súng (Nymphaea sp), Nhỉ cán vàng (Utricularia aurea) hoặc chịu ngập nước như Lúa hoang (Oryza rifipogon), Lác hến (Scirpus grossus), Mồm (Ischaemum sp), Cỏ ñắng tán (Fuirena umbellata). Ngoài ra, do có ñê giữ nước nên có sự hiện diện của những loài thực vật ngay sau ñê, những bãi cỏ phát triển trên nền của những mùn bã hữu cơ ñược tích luỹ dần theo thời gian. ðộ rộng phân bố trung bình của chúng khoảng 20 m sau ñê, những loài thực vật ñược ghi nhận: Cỏ năng (Eleocharis dulcis) (3m), Rau dừa (Lasia spinosa) (1m), Lục bình (Eichhornia crassipes) (7m), U du (Cyperus sp) (1,5m), Cỏ bắc (Leersia hexandra) (0,5m), ngoài ra còn có: Ráng ñại (Acrostichum anneura), Chò co, Lúa hoang (Oryza rufipogon), Lúa ma (Oryza minuta). Vào các tháng mùa khô, các lung, trấp là nơi trú ẩn của các loài bò sát như rắn Ri cá, rắn Bông súng, Rùa, Cua ñinh và các loài cá thuộc nhóm cá nước tĩnh như Lươn, các loài thuộc họ cá Lóc, họ cá Trê, họ cá Rô ñồng. Sự kết hợp giữa ñồng cỏ ngập nước theo mùa và các lung, trấp tại ñây ñã tụ hợp khá nhiều loài chim nước tiêu biểu của vùng ðồng Tháp Mười như Già ñẩy (Leptoptilos dubius), Diệc lửa (Ardea purpurea), Diệc xám (Ardea cinerea), Cò ma (Bubulcus ibis), Cò trắng Trung Quốc (Cò Lông trĩ chân xanh) (Egretta eulophotes), Trích (Porphyrio porphyrio), Còng cọc (Phalacrocorax carbo), Giang sen (Mycterria leucocephala), Chim suốt, Chim học trò, Vịt trời (Anas clypeata và Anas poecilorhyncha), Le le (Dendrocygna javanica), Dòng dọc (Ploceus spp), ðiêng ñiểng, Bói cá lớn (Megaceryle lugubris), Bói cá nhỏ (Ceryle rudis). III.2.5. Rừng tràm ðây là kiểu nơi sống nhân tạo ñược phát triển mạnh sau từ năm 1983 ñến nay. Rừng tràm thường ñược trồng trên các ñất trồng lúa kém hiệu quả kinh tế. Về mặt ña dạng sinh học, ñược phân loại như sau: • Rừng tràm từ 1 - 3 tuổi: rừng chưa khép tán, ở mặt ñất có sự hiện diện của nhiều loài cây thân thảo. Ngoài ra rừng non còn tạo nên lớp tán rậm rạp, tiếp xúc với mặt ñất, tạo ñiều kiện tốt cho các loài ñộng vật sinh sống như Cốc ðế (Phalacrocorax carbo), Chàng Nghịch (Rallus aquaticus), Bìm Bịp (Centropus sinensis và C. bengalensis), Chim Sâu (Alcippe poioicephala), Trao Trảo Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
11 (Pycnonotus spp), Chim Khách (Crypsirina temia), Quốc (Amaurornis phoenicurus), Vạc (Nycticorax nycticorax), Cò Bợ (Ardeola bacchus), Cò Ma (Bubulcus ibis),… • Rừng tràm từ 4 tuổi trở lên: rừng ñã khép tán, mật ñộ thường trên 6.000 cây/ha. Dưới tán rừng gần như không có các loài thực vật thân thảo sinh sống. Ngoài ra, do dưới tán rừng trống trải rừng nên rừng ở ñộ tuổi này thường không thích hợp cho các loài ñộng vật sinh sống. Các loài chim thường gặp như Cốc ðế (Phalacrocorax carbo), Phướng (Phaenicophaeus tristis), Cò bựa (Nycticorax nycticorax), Tu hú (Eudynamys scolopacea), Chim sâu (Alcippe poioicephala), Trao trảo (Pycnonotus spp), Chim khách (Crypsirina temia). III.2.6. Ruộng lúa ðây là kiểu nơi sống nhân tạo có diện tích lớn nhất trong vùng ñiều tra. Ruộng lúa (phần lớn là 2 vụ) thường ñược hình thành từ những nơi trước ñây là những ñồng cỏ ngập nước theo mùa, ít bị phèn. Thực vật hoang dại thường gặp ở ruộng lúa vào các tháng lũ (các tháng không canh tác) bao gồm Ngò nước (Limnophila heterophylla), Nhĩ cán vàng (Utricularia aurea), Súng (Nymphaea sp) ... Các loài chim thường gặp ở ruộng lúa bao gồm Mỏ Nhác (Limosa limosa), Se Sẻ (Passer montanus), Dòng Dọc (Ploceus spp), Chim Sâu (Alcippe indicus), Cà Cuốc (Pseudibis gigantea), Cò Ma ((Bubulcus ibis),… Các kiểu nơi sống này là môi trường sống chính của nhóm cá ưa nước tĩnh. ðây là các loài cá có khả năng sống trong ñiều kiện môi trường khắc nghiệt như nước cạn, oxy hòa tan thấp, chua phèn, ít di cư và thường ñược gọi là chung là nhóm cá ñen. Nhóm này gồm các loài cá thuộc họ cá Lóc (Channidae), các loài thuộc họ cá Trê (Clariidae), họ cá Rô ñồng (Anabantidae), họ cá Sặc (Belontiidae) ... ðây là nhóm cá chính ñặc trưng của khu vực, chúng có nguồn gốc tại chỗ và có khả năng tồn tại quanh năm trong khu vực. III.2.7. ðê nhân tạo Các ñê nhân tạo có kích thước ñáng chú ý trong vùng ñiều tra gồm ñê rạch Cá Sách và ñê kênh Cá Nổ. Kiểu nơi sống này không bị ngập nước. Thực vật hoang dại thường gặp bao gồm: Cỏ ống (Panicum repens), Bìm vàng (Merremia hederaceae), Cỏ lông tây (Brachiaria mutica). Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
12 IV. Tính ña dạng sinh học Tính ña dạng sinh học trong khu vực Láng Sen ñược ghi nhận với sự hiện diện của nhiều loài ñộng thực vật ñặc trưng của vùng ðồng Tháp Mười. IV.1. Thảm thực vật Thực vật trong khu vực Láng Sen khá phong phú với 156 loài thực vật hoang dã trong ñó có 152 loài ñã xác ñịnh ñược tên khoa học thuộc 60 họ ñược tìm thấy, trong ñó khuyết thực vật (Pteridophyta) có 7 loài, song tử diệp (Dicotyledonae) có 88 loài và ñơn tử diệp (Monocotyledonae) có 57 loài. Các họ có số loài nhiều nhất là Poaceae (24 loài), Cyperaceae (19 loài), Rubiaceae (6 loài) và Papilionoideae (6 loài). Trong ñó có 4 loài chưa xác ñịnh ñược tên. Số loài và số chi nằm trong các họ của 152 loài thực vật hoang dã ở Láng Sen. Căn cứ vào dạng sinh trưởng, 152 loài thực vật hoang dã ở Láng Sen ñược chia ra: • Cây thân gỗ: 26 loài • Cây bụi: 15 loài • Cây thân thảo: 101 loài • Dây leo hoặc dây bò: 8 loài • Ký sinh: 2 loài IV.2. Phiêu sinh vật Theo kết quả nghiên cứu cho thấy thành phần phiêu sinh trong vùng không nhiều với Cyanophyta: 2 loài, Chlorophyta: 14 loài, Bacillariophyta: 8 loài. Có thể việc giới hạn ðầm lầy ngập nước ở Láng Sen Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
13 về thời gian và số mẫu nghiên cứu nên chưa thể hiện ñược số liệu chính xác thành phần phiêu sinh vật ñang hiện diện trong vùng. IV.3. Thủy sản Do trong ñợt khảo sát mực nước trên ñồng khá cao nên chưa thể tiến hành thu mẫu, kết quả thu ñược do ñiều tra các hộ tại ñịa phương. Các loài ñiều tra ñược gồm có: cá trạch, thát lát, cá rô, cá linh, cá mè, lóc, lia thia ñồng, cá chốt, cá lìm kìm, cá trê, lươn, ếch, rắn (3 loài), rùa, tôm. Ngoài ra, một số loài thực vật thủy sinh khác ñã phát hiện như: Marsilea quadrifolia, Ceratopteris siliquosa, Salvinia cucullata, Lemna tenera, Eriocaulon sp., Limnophylla heterophylla, Najas sp., Blyxa sp., Valisneria gigantia, Rotala wallichii, Myriophyllum tetandrum, Hydrilla verticilata. IV.4. ðộng vật ðể có thể ghi nhận ñược nhiều thông tin về ñộng vật, nhóm nghiên cứu ñã dùng phương pháp phỏng vấn dân ñịa phương kết hợp với khảo sát thực tế (ñối với lớp Chim, phỏng vấn thông qua hình ảnh), có 128 loài ñộng vật có xương sống (không kể lớp Cá) ñược ghi nhận có mặt ở Láng Sen; trong ñó: • Lớp Lưỡng thê: 4 loài • Lớp Bò sát: 17 loài • Lớp Chim: 101 loài • Lớp Thú: 6 loài Theo Buckton, Cu, Tu và Quynh (1999) thì qua 2 ñợt khảo sát thực ñịa trong năm 1999, các tác giả ñã phát hiện ñược 61 loài chim ở Láng Sen. Trong 61 loài này, có 21 loài không nằm trong danh sách 101 loài chim ñược trình bày ở bảng trên. Như vậy, tổng số các loài chim phát hiện ñược qua các ñợt ñiều tra, bằng cách kết hợp các phương pháp khác nhau, ñã lên ñến 122 loài và tổng số các loài ñộng vật có xương sống (không kể cá) lên ñến 149 loài, trong ñó có 13 loài có trong Sách ðỏ Việt Nam. Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
14 Một số hình ảnh về vùng ðNN Láng sen Áp dụ n g cô n g cụ ph ân tíc h hệ th ốn g ñể xâ y dự n g ch ư ơ n g tr ìn h qu ản lý và bả o tồ n ð D SH kh u bả o tồ n ð N N Lá n g Se n – Lo n g An G V C: TS . Ch ế ð ìn h Lý H V TH : N gu yễ n Th ị N gọ c Th ảo



15 C H Ư Ơ N G 3 Á P D Ụ N G C ÔN G C Ụ P H ÂN T ÍC H H Ệ T H Ố N G ð Ể X ÂY D Ự N G C H Ư Ơ N G TR ÌN H BẢ O TỒ N ð D SH ð N N LÁ N G SE N I. Áp dụ n g $ơ ñ ồ n gu yê n n hâ n v à hậ u qu ả ñ ể ñ án h gi á hi ện tr ạn g kh u bả o tồ n ð N N Lá n g Se n hi ện n a y Su y gi ảm ñ a dạ n g sin h họ c kh u bả o tồ n ð N N Lá n g Se n Sự su y gi ảm cá c lo ài ñộ n g v ật qu ý hi ếm , th ủ y sả n ð a i r ừ n g tự n hi ên v en sô n g bị tà n ph á C ác tr ản g cỏ tự n hi ên tr o n g v ùn g bị th u hẹ p C hư ơ n g tr ìn h bả o v ệ ð D SH tr o n g kh u bả o tồ n Th iế u n gu ồn v ốn tà i t rợ Th iế u cá n bộ qu ản lý có ch u yê n m ôn D iệ n tíc h rừ n g tr àm bị th u hẹ p Th iế u cá n bộ qu ản lý, n ăn g lự c ñi ều hà n h củ a B QL K B T ch ưa ca o n ên ch ưa ñư a ra cá c ch ươ n g tr ìn h bả o v ệ tà i n gu yê n , bả o tồ n ð D SH , ph át tr iể n ki n h tế ch o n gư ời dâ n Cá n bộ qu ản lý ch ưa ñu ợc ñà o tạ o ch u yê n sâ u , số lư ợn g cá n bộ có ch u yê n m ôn cò n qu á ít N gư ời dâ n ch ưa ñư ợc tu yê n tr u yề n gi ải th íc h v ề lợ i í ch củ a v iệ c bả o v ệ v ùn g ñệ m , n ên tà n ph á v ùn g ñệ m N gư ời dâ n tr o n g v ùn g kh ai ho an g, ch ặt ph á K B T ñể tr ồn g lu á Sự th iế u ý t hứ c, tà n ph á th iê n n hi ên ñể kh ai th ác , là m ki n h tế củ a n gư ời dâ n Ch ưa n hậ n th ức ñư ợc rõ gi á tr ị c ủa câ y tr àm , ch ặt ph á bừ a bã i Sự ñá n h bắ t t hủ y sả n , ñộ n g v ật qu ý hi ếm củ a n gư ời dâ n ñể cả i t hi ện ñờ i s ốn g Sự x u ất hi ện củ a cá c cá n h ñ ồn g lú a tr o n g v ùn g ð N N K hô n g có cá c ch ươ n g tr ìn h bả o tồ n hi ệu qu ả ñể th u hú t v ốn tà i t rợ Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
16 II. Phân tích các bên có liên quan trong việc quản lý khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An Bước 1: Xác ñịnh mục tiêu và phạm vi của dự án Mục tiêu: − Xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH ðNN Láng Sen. − Nâng cao ñời sống kinh tế vùng ñệm và phát triển cộng ñồng. − Nâng cao ý thức bảo vệ tải nguyên thiên nhiên của người dân vùng ñệm và khách du lịch Pham vi:  Thành phần trực tiếp  Người dân trong trong khu bảo tồn ñất ngập nước Láng Sen  Ban quản lý Khu bảo tồn ñất ngập nước Láng Sen gồm: - Phòng Tổ chức hành chánh quản trị (gồm cả công tác kế toán). - Phòng Kỹ thuật bảo tồn. - Phòng Vùng ñệm và phát triển cộng ñồng. - Phòng Truyền thông và giáo dục - Du lịch. - Phòng Bảo vệ.  Hội nông dân xã  Du khách tham quan khu bảo tồn  Thành phần gián tiếp  Bộ TN và MT, Sở TNMT tỉnh Long An  Ban quản lý ðNN vùng ðBSCL  Chi cục kiểm lâm tỉnh Long An  ðài khí tượng và thủy văn  Sở NN&PTNT, Sở thủy sản tỉnh Long An  Chính quyền các cấp trong khu vực  Các công ty du lịch lữ hành  Các cơ quan thông tin ñại chúng báo, ñài…  Các nhà khoa học, các viện nghiên cứu và trường ñại học  Các ñơn vị tài trợ  Tổ chức liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế - International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN) Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
17  Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc - United Nations Development Programme (UNDP)  Tổ chức GFF Sở NN&PTNT Sở thủy sản tỉnh Long An Các nhà khoa học, các viện nghiên cứu và trường ñại học Quản lý và bảo tồn ðDSH ðNN Láng Sen Các hộ dân trong khu bảo tồn Hội nông dân xã Ban quản lý khu bảo tồn Láng Sen Du khách tham quan khu bảo tồn… Bộ TN và MT Sở TNMT Các công ty du lịch lữ hành Các cơ quan thông tin ñại chúng báo, ñài… ðài khí tượng và thủy văn Ban quản lý ðNN vùng ðBSCL Chính quyền các cấp trong khu vực Chi cục kiểm lâm tỉnh Long An Tổ chức IUCN Tổ chức GFF Tổ chức UNDP Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
18 Bước 2: Phân tích các bên có liên quan và vai trò ñối với dự án Bảng: Phân tích liên hệ giữa dự án với các bên có liên quan Vai trò tiềm tàng trong dự án STT Các bên có liên quan Mức ñộ ảnh hưởng của dự án ñến các bên có liên quan Mức ñộ ảnh hưởng của quyền lực ñến các bên liên quan Thứ yếu Quan trọng 1 Chính quyền các cấp trong vùng dự án + +++ X 2 Các hộ dân trong vùng dự án +++ + X 3 Hội nông dân xã, huyện ++ ++ X 4 Du khách tham quan +++ + X 5 Các công ty du lịch lữ hành +++ + X 6 Ban quản lý KBT Láng Sen +++ +++ X 7 Bộ TN & MT +++ +++ X 8 Sở Tài nguyên & Môi trường ++ +++ X 9 Sở NN&PTNT, Sở thủy sản + +++ X 10 Bản quản lý ðNN vùng ðBSCL +++ ++ X 11 Chi cục kiểm lâm tỉnh Long An ++ ++ X 12 Các cơ quan thông tin ñại chúng, báo, ñài + + X 13 ðài khí tượng và thủy văn khu vực ++ + X Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
19 14 Các nhà khoa học, viện nghiên cứu và các trường ðH ++ ++ X 15 Các nhà tài trợ IUCN, GFF… ++ ++ X Bước 3: ðánh giá ảnh hưởng và tầm quan trọng của từng bên có liên quan, cũng như tác ñộng tiềm tàng ñến dự án Vùng A: là các bên có quyền quyết ñịnh ñến việc quản lý và bảo tồn ña dạng sinh học của KBT nhưng không trực tiếp ảnh hưởng ñến KBT ðNN Láng Sen. Cần tiến hành cung cấp thông tin ñầy ñủ thông tin cho họ ñể họ hiểu và ñưa ra những chiến lược, chỉ ñạo nhằm chương trình quản lý và bảo tồn KBT ðNN Láng Sen. CÓ QUYỀN KHÔNG CÓ QUYỀN TÁC ðỘNG NHIỀU TÁC ðỘNG ÍT Các hộ dân trong khu bảo tồn Khách du lịch, tham quan KBT Các công ty du lịch, lữ hành Ban quản lý KBT ðNN Láng Sen Sở TNMT tỉnh Long An Chính quyền các cấp trong vùng dự án Hội nông dân xã, huyện thuộc vùng dự án Các cơ quan thông tin, báo ñài… ðài khí tượng và thủy văn khu vực Các nhà khoa học, viện nghiên cứu và các trường ðH… Các nhà tài trợ IUCN, GFF, UNDP Sở NN&PTNT tỉnh Long An Sở thủy sản tỉnh Long An Chi cục kiểm lâm tỉnh Long An Ban quản lý ðNN vùng ðBSCL A B C D Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
20 Vùng B: các bên có quyền và vai trò quyết ñịnh trong việc quản lý và bảo tồn ña dạng sinh học của KBT và có tác ñộng trực tiếp ñến KBT ðNN Láng Sen. Chịu trách nhiệm trực tiếp trước các cơ quan chủ quản.. Vùng C: là các bên không có quyền lực trong việc ra quyết ñịnh có liên quan ñến việc quản lý và bảo tồn ña dạng sinh học của KBT nhưng tác ñộng rất lớn nếu như họ không ñược hướng dẫn bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. ðối với các ñối tượng này cần trao ñổi và nâng cao nhận thức của họ về việc bảo vệ môi trường và bảo tồn ðDSH của KBT Láng Sen. Vùng D: là các bên có liên quan nhưng ít tác ñộng cũng như không có quyền trong việc ra quyết ñịnh trong các chương trình bảo tồn ðDSH tại KBT. ðây là ñối tượng có sự nhạy cảm thông tin, do ñó cần thiết tiến hành thu thập thông tin qua các hình thức phát phiếu, khảo sát cộng ñồng ñể từ ñó ñưa ra chính sách phù hợp cho việc bảo vệ môi trường và bảo tồn ðDSH của KBT Láng Sen. Bước 4: Xác ñịnh cách phối hợp với các bên liên quan STT Sách lược phối hợp hành ñộng Các bên cùng phối hợp Ghi chú 1 Cung cấp các dữ liệu, thông tin ñể các cấp ra những quyết ñịnh bằng công tác quản lý tài nguyên, bảo tồn ðDSH tại KBT Láng Sen Bộ TN & MT, Sở TN & MT Long An, ban quản lý ðNN vùng ðBSCL, cơ quan báo ñài, chính quyền các cấp. Tổ chức ñiều tra khảo sát thực tế, các cuộc hội thảo thu thập ý kiến. 2 Quản lý chặt chẽ diện tích KBT ðNN Láng Sen, duy trì tính ðDSH trong KBT Ban quản lý KBT, Sở Tài nguyên và Môi trường Long An, hội nông dân và các công ty du lịch lữ hành. Lập các báo cáo về KBT, tính ña dạng sinh học, hiện trạng của KBT, tổ chức các hoạt ñộng du lịch sinh thái… bảo vệ nghiêm ngặt những vùng "lõi", trọng ñiểm và xử lý kiên quyết, triệt ñể các hình thức vi phạm làm ảnh hưởng ñến chất Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
21 lượng Khu bảo tồn. 3 Nâng cao ñời sống kinh tế vùng ñệm và phát triển cộng ñồng, ngăn chặn những hình thức sản xuất, khai thác gây ảnh hưởng ñến tính bền vững và toàn vẹn của hệ sinh thái và tính ña dạng sinh học ñất ngập nước của Khu bảo tồn Ban quản lý KBT, Sở Tài nguyên và Môi trường Long An, Hội nông dân và các công ty du lịch lữ hành, người dân trong KBT, khách du lịch lữ hành… Gặp gỡ, trao ñổi thông tin, nâng cao ñời sống của người dân ở vùng ñệm bằng các mô hình kinh tế phù hợp… tuyên truyền sâu rộng trong quần chúng nhân dân sống trong Khu bảo tồn và vùng ñệm thấy ñược những ích lợi của việc bảo vệ, khai thác và sử dụng bền vững các nguồn lợi của vùng ðNN Láng Sen. 4 Nâng cao ý thức bảo vệ tài nguyên thiên nhiên của người dân vùng ñệm và khách du lịch Ban quản lý KBT, Sở Tài nguyên và Môi trường Long An, Hội nông dân và các công ty du lịch lữ hành, người dân trong KBT, khách du lịch lữ hành… Gặp gỡ, trao ñổi thông tin, nâng cao khả năng nhận thức về bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên của người dân ở vùng ñệm và khách du lịch… 5 Xây dựng chương trình du lịch sinh thái ñể vừa phát triển kinh tế, vừa bảo tồn ðDSH KBT ðNN Láng Sen Tổng cục du lịch, Ban quản lý KBT, Sở Tài nguyên và Môi trường Long An, Hội nông dân và các công ty du lịch lữ hành, người dân trong KBT, khách du lịch lữ hành… Lập ra các tour du lịch dựa vào thiên nhiên kết hợp với văn hóa bản ñịa, mang tính giáo dục nâng cao nhận thức cộng ñồng trong việc tham gia bảo vệ môi trường ðNN 6 Thực hiện các qui ñịnh về quản lý và bảo vệ sinh vật quý hiếm do Chính phủ ban hành và các Ban quản lý KBT, sở Tài nguyên và Môi trường Long An Lập các báo cáo về KBT, tính ña dạng sinh học, hiện trạng của KBT Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
22 Công ước quốc tế có liên quan về bảo vệ ñộng thực vật hoang dã (Công ước CITES, Công ước ña dạng sinh học, Công ước Ramsar) mà Chính phủ Việt Nam ñã ký kết tham gia 7 Nghiên cứu khoa học, quản lý bền vững ñất ngập nước, phát triển cộng ñồng vùng ñệm, phát triển du lịch sinh thái phục vụ bảo tồn. Ban quản lý KBT, sở Tài nguyên và Môi trường Long An, các nhà khoa học, viện nghiên cứu và các trường ðH Hợp tác với các cơ quan ban ngành trong tỉnh, các cơ quan và tổ chức chuyên môn trong nước, các tổ chức quốc tế trong công tác nghiên cứu khoa học, quản lý bền vững ñất ngập nước. 8 Thu hút ñầu tư từ nhiều nguồn bao gồm ngân sách nhà nước, các cơ quan ñơn vị các cấp và tài trợ quốc tế cho việc phát triển cơ sở hạ tầng, , phát triển du lịch sinh thái và ñào tạo nâng cao năng lực cho ñội ngũ cán bộ khu bảo tồn Ban quản lý KBT, sở Tài nguyên và Môi trường Long An, , các nhà khoa học, viện nghiên cứu và các trường ðH, các nhà tài trợ IUCN, GFF, UNDP Lập ra các chương trình có thể thu hút nguồn vốn tài trợ trong nước ñặc biệt là các nguồn vốn từ các tổ chức quốc tế Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
23 III. Dùng phân tích SWOT ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ña dạng sinh học của KBT ðNN Láng Sen – Long An Bước 1: Xác ñịnh mục tiêu của dự án − Xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH ðNN Láng Sen. − Nâng cao ñời sống kinh tế vùng ñệm và phát triển cộng ñồng. − Nâng cao ý thức bảo vệ tài nguyên thiên nhiên của người dân vùng ñệm và khách du lịch Bước 2: Xác ñịnh ranh giới của dự án  Ranh giới cụ thể: Láng Sen nằm trong phạm vi tọa ñộ ñịa lý: 10o45’ - 11o50’ vĩ ñộ bắc và 105o45’ - 105o50’ kinh ñộ ñông. Diện tích tự nhiên của Láng Sen là 5.030 ha, phần lớn nằm trên ñịa bàn xã Vĩnh Lợi và một phần thuộc xã Vĩnh ðại, huyện Tân Hưng tỉnh Long An. Trong ñó có một giới hạn tự nhiên khá ñặc biệt là một "cù lao" diện tích khoảng 1.500 ha, ñược bao bọc bởi sông Vàm Cỏ Tây.  Ranh giới trừu tượng: − Người dân trong Khu bảo tồn ðNN Láng Sen − Ban quản lý Khu bảo tồn ðNN Láng Sen − Du Khách tham quan Khu bảo tồn − Các nhà khoa học, thành viên của Viện nghiên cứu và trường ðại học Bước 3: Xác ñịnh các bên có liên quan của dự án  Các bên có liên quan bên trong hệ thống  Người dân trong trong khu bảo tồn ñất ngập nước Láng Sen  Ban quản lý Khu bảo tồn ñất ngập nước Láng Sen gồm: - Phòng Tổ chức hành chánh quản trị (gồm cả công tác kế toán). - Phòng Kỹ thuật bảo tồn. - Phòng Vùng ñệm và phát triển cộng ñồng. - Phòng Truyền thông và giáo dục - Du lịch. - Phòng Bảo vệ.  Hội nông dân xã  Du khách tham quan khu bảo tồn  Các bên có liên quan bên ngoài hệ thống Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
24  Bộ TN và MT, Sở TNMT tỉnh Long An  Ban quản lý ðNN vùng ðBSCL  Chi cục kiểm lâm tỉnh Long An  ðài khí tượng và thủy văn  Sở NN&PTNT, Sở thủy sản tỉnh Long An  Chính quyền các cấp trong khu vực  Các công ty du lịch lữ hành  Các cơ quan thông tin ñại chúng báo, ñài…  Các nhà khoa học, các Viện nghiên cứu và trường ðại học  Tổ chức liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế - International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN)  Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc - United Nations Development Programme (UNDP)  Tổ chức GFF Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
25 Sở NN&PTNT Sở thủy sản tỉnh Long An Các nhà khoa học, các viện nghiên cứu và trường ñại học Quản lý và bảo tồn ðDSH ðNN Láng Sen Các hộ dân trong khu bảo tồn Hội nông dân xã Ban quản lý khu bảo tồn Láng Sen Du khách tham quan khu bảo tồn… Bộ TN và MT Sở TNMT Các công ty du lịch lữ hành Các cơ quan thông tin ñại chúng báo, ñài… ðài khí tượng và thủy văn Ban quản lý ðNN vùng ðBSCL Chính quyền các cấp trong khu vực Chi cục kiểm lâm tỉnh Long An Tổ chức IUCN Tổ chức GFF Tổ chức UNDP Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
26 Bước 4: Phân tích SWOT Strength (S) : ñiểm mạnh Opportunities (O): cơ hội Theart (T) : thách thức Weakness (W): ñiểm yếu S W Chính quyền ñịa phương Tỉnh Long An rất quan tâm ñến công tác quản lý và bảo tồn, phát triển hệ sinh thái ðNN Láng Sen vì mục ñích kinh tế, xã hội, môi trường. - Năng lực chuyên môn của cán bộ khu bảo tồn chưa cao - Cơ sở vật chất và trang thiết bị cho nghiên cứu và quản lý khu bảo tồn lạc hậu - Sự phối hợp giữa các bộ ngành trong công tác quy hoạch, bảo tồn hệ sinh thái của khu bảo tồn còn rời rạc, yếu kém. Dân ñịa phương rất quan tâm ñến công tác trồng và bảo vệ rừng tràm - Vẫn còn một số người dân vẫn khai thác Rừng trái phép vì lợi ích kinh tế - ðời sống kinh tế của người dân gặp khó khăn Rừng Tràm có giá trị kinh tế rất cao như giá trị sử dụng của gỗ, củi, lâm sản, thủy sản, v.v. Người dân nuôi trồng thủy sản tràn lan, không theo quy hoạch, làm ảnh hưởng ñến ña dạng sinh học, gây chết rừng, v.v Rừng Tràm là lá phổi của tỉnh và các vùng lân cận, có khả năng chắn gió, bão, Rừng Tràm dễ bị xâm hại do sạt lở bờ kênh, v.v. do lưu thông thủy Là một vùng ðNN với hệ thống sông rạch tự nhiên và ña dạng về ñịa mạo so với các vùng ðNN khác của vùng ðTM ða dạng sinh học cao, có nhiều loài ñộng thực vật quý hiếm nằm trong sách ñỏ như Sếu ñầu ñỏ,… - Khách tham quan du lịch, nghiên cứu có thể làm quấy nhiễu ñến ñời sống của ñộng vật hoang dã - Sự du nhập của các loài thực vật có tác ñộng làm ảnh hưởng ñến môi trường sống của ñộng thực vật của khu bảo tồn Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
27 Có giá trị du lịch, giáo dục, thẩm mỹ, khoa học cao - Khách tham quan du lịch, nghiên cứu có thể làm quấy nhiễu ñến ñời sống của ñộng vật hoang dã - Ý thức của người dân ñịa phương và khách du lịch chưa cao làm ô nhiễm môi trường khu bảo tồn Môi trường nước ở rừng ngập mặn rất thuận lợi cho việc phát triển nghề nuôi trồng thủy sản - Chế ñộ thủy văn luôn thay ñổi do ảnh hưởng biến ñổi về dòng chảy trong tòan vùng - Chất lượng nguồn nước theo mùa và có sự khác biệt trong khu vực - Bồi lắng phù sa không ñều, chỉ xảy ra khi dòng nước lũ ñưa về O T Tham khảo và lấy ý kiến của chuyên gia trong và ngoài nước ñể ñưa ra khung pháp lý phù hợp cho công tác quản lý và bảo tồn. Căn cứ pháp lý trong công tác bảo vệ rừng còn chồng chéo nhau, ý kiến giữa các cấp không thống nhất. Rừng ñược bảo vệ tốt hơn khi nhân dân ñược giao ñất, khoán rừng ñể bảo vệ và khai thác các sản phẩm từ rừng ðời sống nhân dân ñịa phương còn nghèo, lạc hậu nên ý thức bảo vệ rừng chưa cao ðời sống nhân dân huyện Tân Hưng – Long An ñược cải thiện Rừng bị khai thác quá mức ðược các tổ chức phi chính phủ (JUCN, GFF,UNDP v.v.), nước phát triển tài trợ cho công tác bảo tồn da dạng sinh học và bảo vệ hệ sinh thái ñặc thù của vùng ñầm lầy ñất ngập nước. - Phát triển bền vững hệ sinh thái rừng tràm - Các tiêu chuẩn về môi trường, các công ước quốc tế chưa ñược áp dụng triệt ñể trong công tác bảo vệ môi trường - Thiếu nguồn vốn ñầu tư ñể nâng cao nhận thức và chuyên môn cho cán bộ và cộng ñồng ñịa phương. Trở thành khu du lịch sinh thái Rừng tràm Các hoạt ñộng du lịch làm tăng sức ép mặt Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
28 ðồng Tháp Mười môi trường, xã hội. Năng suất nuôi trồng thủy sản cao, góp phần vào sản lượng xuất khẩu, tiêu thụ trong khu vực Ô nhiễm môi trường khu bảo tồn ðNN Láng Sen Bước 5: Phân tích chiến lược  S/O: Phát huy thế mạnh ñể nắm bắt cơ hội  W/O: Không ñể ñiểm yếu làm mất cơ hội  S/T: Phát huy thế mạnh ñể vượt qua trở ngại, thách thức  W/T: Không ñể thách thức phát triển thêm ñiểm yếu S/O W/O Lập ra các chương trình có thể thu hút nguồn vốn tài trợ trong nước ñặt biệt là các nguồn vốn từ các tổ chức quốc tế Dựa vào nguồn tài trợ ñể: - Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý - ðầu tư cơ sở hạ tầng, trang thiết bị kỹ thuật phục vụ cho công tác quản lý và bảo tồn ðDSH Khu bảo tồn ðNN Láng Sen Lập ra các tour du lịch dựa vào thiên nhiên kết hợp với văn hóa bản ñịa, mang tính giáo dục nâng cao nhận thức cộng ñồng trong việc tham gia bảo vệ môi trường ðNN Giao ñất, khoán rừng cho nhân dân ñể họ tự chăm sóc bảo vệ, khai thác nhưng phải có sự giám sát của chính quyền các cấp. Tận dụng ưu thế của Khu bảo tồn ðNN Láng Sen ñể phát triển Du lịch sinh thái theo hướng bền vững cân ñối giữa lợi ích kinh tế - môi trường – xã hội. Áp dụng các biện pháp tổng hợp nhằm nâng cao ñời sống nhân dân nhưng vẫn bảo vệ ñược tính ña dạng sinh học của vùng Có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ ngành liên quan trong công tác quy hoạch, bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen. S/T W/T Xây dựng khung pháp lý rõ ràng, không chồng chéo nhau ñể làm căn cứ, cơ sở cho Giải quyết mâu thuẫn hiện có giữa nuôi trồng thủy sản và bảo vệ rừng Tràm, cần Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
29 công tác quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen hướng dẫn và khuyến khích người nuôi áp dụng phương thức nuôi trồng thủy sản thân thiện với rừng. Khuyến khích, ñầu tư vào các dự án nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước nhằm mục ñích bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen. Nghiêm cấm hoạt ñộng khai phá rừng, có hình thức xử phạt thỏa ñáng ñối với các hoạt ñộng khai thác trái phép. Xử phạt ñối với các hoạt ñộng du lịch làm mất trật tự và gây ô nhiễm môi trường. Phân vùng du lịch và vùng phải bảo vệ nghiêm ngặt. Bước 6: Sắp xếp thứ tự ưu tiên các chiến lược Chiến lược ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An 1. Lập ra các chương trình có thể thu hút nguồn vốn tài trợ trong nước ñặt biệt là các nguồn vốn từ các tổ chức quốc tế 2. Xây dựng khung pháp lý rõ ràng, không chồng chéo nhau ñể làm căn cứ, cơ sở cho công tác quản lý và bảo tồn ð DSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen. 3. Giao ñất, khoán rừng cho nhân dân ñể họ tự chăm sóc bảo vệ, khai thác nhưng phải có sự giám sát của chính quyền các cấp. 4. Nghiêm cấm hoạt ñộng khai phá rừng, có hình thức xử phạt thỏa ñáng ñối với các hoạt ñộng khai thác trái phép. 5. Dựa vào nguồn tài trợ ñể: a. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ quản lý b. ðầu tư cơ sở hạ tầng, trang thiết bị kỹ thuật phục vụ cho công tác quản lý và bảo tồn ðDSH Khu bảo tồn ðNN Láng Sen 6. Lập ra các tour du lịch dựa vào thiên nhiên kết hợp với văn hóa bản ñịa, mang tính giáo dục nâng cao nhận thức cộng ñồng trong việc tham gia bảo vệ môi trường ðNN 7. Xử phạt ñối với các hoạt ñộng du lịch làm mất trật tự và gây ô nhiễm môi trường 8. Phân vùng du lịch và vùng phải bảo vệ nghiêm ngặt. 9. Khuyến khích, ñầu tư vào các dự án nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước nhằm mục ñích bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen. Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
30 10. Phát triển nuôi trồng thủy sản có quy hoạch, theo phương thức hợp lý, vừa mang lại hiệu quả kinh tế cao ñồng thời không huỷ hoại chúng. Ðể thực hiện ñiều này, ñầu tiên về mặt quản lý cần có sự phối hợp giữa các ngành, chặt chẽ hơn nữa giữa các Bộ: a. Bộ Thủy sản với trách nhiệm quản lý nguồn lợi thủy sản, b. Bộ Tài nguyên Môi trường với chức năng quản lý và bảo vệ các vùng ñất ngập nước, c. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn với chức năng quản lý rừng. 11. Giải quyết mâu thuẫn hiện có giữa nuôi trồng thủy sản và bảo vệ rừng Tràm, cần hướng dẫn và khuyến khích người nuôi áp dụng phương thức nuôi trồng thủy sản thân thiện với rừng. Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
31 KẾT LUẬN    Láng Sen là một vùng ðNN với hệ thống sông rạch tự nhiên và ña dạng về ñịa mạo so với các vùng ðNN khác của ðồng Tháp Mười. ðây là một trong những yếu tố tự nhiên góp phần cho sự ña dạng về nơi sống, về loài và về cảnh quan tự nhiên. Nếu ñược bảo vệ tốt, Láng Sen sẽ góp phần ñáng kể vào việc bảo tồn sự ðDSH của vùng nội ñịa hạ lưu sông Mê Kông. Do ñó, sự tồn tại của Khu Bảo tồn ðNN Láng Sen sẽ góp phần vào việc bảo tồn ðDSH và cảnh quan thiên nhiên vùng ðồng Tháp Mười, bảo vệ nguồn gen các loài ñộng thực vật quý hiếm, phục vụ hoạt ñộng nghiên cứu khoa học. ðiều ñặc biệt, du lịch sinh thái là một loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên kết hợp với văn hóa bản ñịa, mang tính giáo dục nâng cao nhận thức cộng ñồng trong việc tham gia bảo vệ môi trường mà ðNN sẽ là một sản phẩm du lịch vô cùng ñộc ñáo và là trọng ñiểm. Nên chính quyền các cấp cần phải kết hợp với BQL KBT Láng Sen xây dựng các chương trình bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và bảo tồn sinh học cho vùng này. Song song ñó cần phải tăng cường giúp ñỡ, xây dựng các chương trình tuyên truyền cho người dân nơi ñây về giá trị của ðNN ñồng thời nâng cao ý thức bảo vệ tài nguyên và cũng như ñiều kiện cho họ ñược ñóng góp công sức của mình bảo tồn hệ sinh thái ñặc biệt này và từng bước nâng cao chất lượng cuộc sống, vượt qua ñói nghèo thông qua các giá trị của vùng ðNN Láng Sen này mang lại cho họ. Áp dụng công cụ phân tích hệ thống ñể xây dựng chương trình quản lý và bảo tồn ðDSH khu bảo tồn ðNN Láng Sen – Long An GVC: TS. Chế ðình Lý HVTH: Nguyễn Thị Ngọc Thảo
32 TÀI LIỆU THAM KHẢO    1 - Hệ sinh thái và sự ña dạng sinh học tại Khu bản tồn ñất ngập nước Láng Sen - Lê Phát Quới, Ngô Quang Phục và cộng sự 2. QUYẾT ðỊNH CỦA UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH LONG AN “V/v ban hành Qui ñịnh chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Khu bảo tồn ñất ngập nước Láng Sen” 3 – Báo cáo quốc gia về việc thực hiện công ước RamSar cề các vùng ðNN 4 – Phân tích hệ thống quản lý môi trường – TS Chế ðình Lý 5 – Các trang web  www.google.com.vn  www.nea.gov.vn  www.longan.gov.vn  vi.wikipedia.org