Đề tài Các chế độ BHXH dài hạn ở Việt Nam

MỤC LỤC Các chế độ BHXH dài hạn ở Việt Nam Khái quát chung về Bảo hiểm xã hội. 1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña B¶o hiÓm x· héi. Trong mäi nÒn s¶n xuÊt x· héi, con ng­êi lu«n lµ ®äng lùc chÝnh, lµ trung t©m cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Con ng­êi muèn ph¸t triÓn tr­íc hÕt ph¶i cã ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i… §Ó tháa m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu ®ã, hä ph¶i lao ®éng ®Ó lµm ra nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt. Khi s¶n phÈm t¹o ra ngµy c¸ng nhiÒu th× ®êi sèng con ng­êi cµng ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn, x· héi cµng v¨n minh h¬n. ViÖc tháa m·n c¸c nhu cÇu sinh sèng vµ ph¸t triÓn cña con ng­êi phô thuéc vµo chÝnh kh¶ n¨ng lao ®éng cña hä. Nh­ vËy ho lµ ng­êi trùc tiÕp s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt vµ dÞch vô cho x· héi ®ång thêi còng lµ ng­êi trùc tiÕp tiªu dïng nh÷ng s¶n phÈm dÞch vô ®ã. Nh­ng thùc tÕ kh«ng ph¶I lóc nµo con ng­êi còng chØ g¨p thuËn l¬I, cã ®Çy ®ñ thu nhËp vµ ®iÒu kiªn sinh sèng b×nh th­êng, mµ tr¸I l¹i cã rÊt nhiÒu tr­êng hîp khã kh¨n, bÊt lîi, Ýt nhiÒu ngÉu nhiªn ph¸t sinh lµm cho ng­êi ta bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp vµ c¸c ®iÒu kiªn sinh sèng kh¸c. Ch¼ng h¹n ng­êi lao déng bÊt ngê bÞ èm ®au hay tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp lµm hä mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng t¹m thêi hoÆc vÜnh viÔn; lóc vÒ giµ kh«ng cßn thu nhËp tõ lao déng ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng; hoÆc ng­êi lao ®éng bÞ chÕt, con c¸i mÊt n¬i n­¬ng tùa, MÆt kh¸c, ®Ó b¶o toµn nßi gièng, duy tr× lùc l­îng lao ®éng t­¬ng laic ho x· héi, nh÷ng ng­êi lao ®äng n÷ cßn ph¶i lµm nhiªm vô ng­êi mÑ, sinh vµ nu«i con, nghØ ch¨m sãc lóc con ®au èm. H¬n n÷a trong nÒn kinh tÕ thi tr­êng víi quy luËt c¹nh tranh, cã doanh nghiÖp bÞ ®×nh trÖ s¶n xuÊt hoÆc ph¸ s¶n, ng­êi lao d«ng bÞ thÊt nghiÖp… lóc nµy c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt trong cuéc sèng kh«ng v× thÕ mµ mÊt ®i, them chÝ cßn t¨ng lªn vµ xuÊt hiÖ mét sè nhu cÇu míi nh­: cÇn ®­¬c kh¸m bÖnh vµ ®iÒu trÞ khi èm ®au; tai nan th­¬ng tËt cÇn cã ng­êi ch¨m sãc nu«i d­ìng… bëi vËy muèn tån t¹i vµ æn ®Þnh cuéc sèng con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi ph¶I t×m ra vµ thùc tÕ ®· t×m ra nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau nh­: san sÎ ®ïm bäc lÉn nhau trong céng ®ång; ®I vay ®I xin hoÆc dùa vµo sù cøu trî cña nhµ n­íc… Râ rµng nh÷ng c¸ch ®ã lµ thô ®éng vµ kh«ng ch¾c ch¾n. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn, Nhµ n­íc ®øng ra ®ãng vai trß trung gian trong viÖc ®iÒu hßa m©u thuÉn b»ng c¸ch huy ®éng sù ®ãng gãp tõ c¶ phÝa chñ vµ thî, b¶n th©n nhµ n­íc còng tham gia hç trî mét phÇn ®Ó h×nh thµnh nªn mét quü tµi chÝnh víi môc ®Ých b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¶ giíi chñ vµ giíi thî. §©y chÝnh lµ lý do dÉn ®Õn sù ra ®êi cña h×nh thøc ®ãng gãp vµ san sÎ rñi ro ®Çu tiªn trong xÉ héi. Nh­ vËy, viÖc t¹o lËp quü BHXH lµ cÇn thiÕt ®Ó ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ xÉ héi ph¸t triÓn b×nh th­êng. BHXH lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm ra ®êi kh¸ sím vµ ®Õn nay ®· ®­îc thùc hiÖn ë tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi. BHXH lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n nhÊt cña mçi quèc gia, thÓ hiÖn tr×nh ®é v¨n minh, tiÒm lùc vµ søc m¹nh kinh tÕ còng nh­ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña quèc gia ®ã. 2. Kh¸i niÖm: Tuy ®· cã sù ph¸t triÓn l©u dµi nh­ng ®Õn nay vÉn ch­a cã ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ BHXH vµ BHXH ®­îc nh×n nhËn d­íi nhiÒu gi¸c ®é kh¸c nhau. Tõ gi¸c®é ph¸p luËt: BHXH lµ mét chÕ ®é ph¸p ®Þnh b¶o vÖ ng­êi lao ®éng vµ sù tµi trî cña nhµ n­íc nh»m trî cÊp vÒ vËt chÊt cho ng­íi ®­îc b¶o hiÓm trong tr­êng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp b×nh th­êng do gÆp tai nan rñi ro bÊt ngê. D­íi gi¸c ®é tµi chÝnh: BHXH lµ qu¶ tr×nh san sÎ rñi ro vµ san sÎ tµi chÝnh gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia BHXH theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Theo luËt BHXH ViÖt nam n¨m 2006 (cã hiÖu lùc tõ ngµy 01- 01- 2007): BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cña ng­êi lao ®éng khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng, bªnh nghÒ nghiÖp, thÊt nghiªp, hÕt tuæi lao ®éng hoÆc chÕt, trªn c¬ së ®ãng vµo quü BHXH. GÇn ®©y, m«t sè quan ®iÓm l¹i cho r»ng : BHXH l¸ sù ®¶m b¶o tahy thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi víi ng­êi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc bi mÊt viÖc lµm, b»ng c¸ch h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tµi chÝnh tËp trung do sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH, nh»m gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi. 3. B¶n chÊt cña BHXH: BHXH ra ®êi tån t¹i vµ ph¸t triÓn lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng­êi, b¶n chÊt cña BHXH ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: - BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi, nhÊt lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng hãa ho¹t ®éng theo c¬ chÒ thÞ tr­êng, mèi quan hÖ thuª m­ín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× BHXH cµng ®a d¹ng vµ ph¸t triÓn. V× thÕ cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn t¶ngcña BHXH hat BHXH kh«ng v­ît qu¸ tr¹ng th¸i kinh tÕ cña mçi n­íc. - Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH ph¸t sinh rªn c¬ s¬ quan hÖ lao ®éng vµ diÔn ra gi÷a 3 bªn: bªn tham gia BHXH, bªn BHXH vµ bªn ®­îc BHXH. - Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸I víi ý muèn chñ quan cña con ng­êi nh­: èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp… HoÆc còng cã thÓ lµ nh÷ng tr­êng hîp x¶y ra hoµn toµn kh«ng ngÉu nhiªn nh­: tuæi giµ, thai s¶n… - PhÇn thu nhËp cña ng­êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®I khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®­îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ tõ mét nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®­îc tån tÝch l¹i. Nguån quü nµy do c¸c bªn tham gai BHXH ®ãng gãp lµ chñ yÕu, ngoµi ra cßn ®­îc sù hç trî tõ phÝa Nhµ n­íc. - Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m tháa m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ng­êi lao ®éng trong tr­êng hîp mÊt thu nhËp mÊt viÖc lµm. 4. §Æc ®iÓm vµ nguyªn t¾c: * §Æc ®iÓm: ph¸p luËt BHXH cña nhµ n­íc cã nh­ng ®Æc ®iÓm nh­ sau: - §èi t­îng cña BHXH lµ ng­êi lao ®éng nãi chung, song ph¹m vi ¸p dông b¶o hiÓm x· héi ë n­íc ta chØ míi ®Õn ng­êi lao ®éng lµm c«ng ¨n l­¬ng, c¸n bé,c«ng chøc vµ mét sè ®èi t­îng kh¸c. - BHXH mang tÝnh x· héi réng r·i, trªn nguyªn tắc lÊy sè ®«ng bï sè Ýt. - BHXH cã chÕ ®é trî cÊp ®a dạng, toµn diÖn, æn ®Þnh. * Nguyªn t¾c: - Nhµ n­íc thèng nhÊt qu¶n lý BHXH: Nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn ë viÖc nhµ n­íc trùc tiÕp ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch quèc gia vÒ tæ chøc và ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®Ó t¨ng c­êng vµ b¶o tån quü b¶o hiểm. - C¸c chÕ ®é bảo hiểm ph¶i qu¸n triÖt nguyªn t¾c ph©n phèi lao ®éng kÕt hîp chÆt chÏ víi nguyªn t¾c t­¬ng trî céng ®ång, lÊy sè ®«ng bï sè Ýt. - B¶o ®¶m tÝnh thèng nhÊt hÖ thèng vµ tÝnh liªn tôc vÒ thêi gian cña quan hÖ BHXH. 5. C¸c lo¹i h×nh BHXH : Cã hai lo¹i h×nh BHXH: BHXH b¾t buéc vµ BHXH tù nguyÖn. BHXH b¾t buéc ¸p dông víi c¸c doanh nghiệp sö dông tõ 10 ng­êi lao ®éng trë lªn (hiÖn nay ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng b»ng 15% so víi tæng quü l­¬ng vµ ng­êi lao ®éng ®ãng b»ng 5% tiÒn l­¬ng). Lo¹i BHXH tù nguyÖn ¸p dông víi ng­êi lao ®éng lµm viÖc ë nh÷ng n¬i sö dông d­íi 10 ng­êi lao ®éng. II-Các chế độ BHXH ở Việt Nam Hệ thống chế độ BHXH ở Việt Nam bao gồm: Chế độ trợ cấp ốm đau. Chế độ trợ cấp thai sản. Chế độ trợ cấp TNLĐ và BNN. Chế độ trợ cấp hưu trí. Chế độ trợ cấp mất sức lao động. Chế độ trợ cấp tử tuất. Theo công ước số 102 về BHXH được ILO thông qua,các chế độ BHXH dài hạn bao gồm: Chế độ trợ cấp tuổi già. Chế độ trợ cấp TNLĐ và BNN. Chế độ trợ cấp tàn tật. Chế độ trợ cấp tiền tuất. 1. Chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp * Mục đích: Trong hoạt động sản xuất kinh doanh, TNLĐ và BNN là nguy cơ đối với mọi người lao động, đặc biệt là lao động trực tiếp. Khoa học kĩ thuật càng phát triển,lao động càng được chuyên môn hoá thì rủi ro trong quá trình lao động ngày càng tăng lên. Khi gặp rủi ro này,người lao động bị giảm sút, thậm chí gián đoạn thu nhập khi sức lao động bị giảm sút hoặc phải điều trị trong các cơ sở y tế. mục đích của chế độ này là bù đắp thu nhập cho người lao động,góp phần khôi phục sức khoẻ và sức lao động của họ một cách nhanh chóng,tạo điều kiện thuận lợi để họ tái hoà nhập vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Ngoài ra,các cơ quan hữu quan còn hợp tác với nhau trong việc đào tạo lại nghề nghiệp cho người lao động bị TNLĐ và BNN gây nên khuyết tật nhằm giúp họ nhanh chóng tái thích ứng được với một công việc thích hợp. Điều này có ý nghĩa rất lớn trong việc đảm bảo ASXH. * Đối tượng được trợ cấp: Theo công ước số 102, đối tượng thuộc diện bảo vệ bao gồm những người làm công ăn lương với số lượng tham gia tối thiểu là 50%. Công ước số 121 qui định đối tượng được trợ ccáp mở rộng cho tất cả mọi người lao động,kể cả những người học việc trong khu vự kinh tế tư nhân và Nhà nước,bao gồm cả các hợp tác xã. Bổ sung cho Công ước số 121,khuyến nghị số 121 qui định rõ ràng và chi tiết về đối tượng này như sau: + Xã viên hợp tác xã tham gia sản xuất hàng hoá hoặc cung cấp dịch vụ. + Các lao động tự do,nhất là những người sở hữu hoặc tham gia tích cực vào hoạt động của các trang trại và doanh nghiệp qui mô nhỏ. + Một số lao động làm việc không lương như người đang tập huấn,thi tay nghề hoặc kinh doanh để chuẩn ị cho công việc trong tương lai,bao gồm học sinh và sinh viên. + Thành viên của các tổ chức tự nguyện có nhiệm vụ chống thiên tai,cứu trợ người và tài sản hoặc duy trì luật pháp và trật tự ,tình nguyện viên trong các cơ quan nhà nước,dịch vụ xã hội hoặc bệnh viện. + Tù nhân và những người đang bị tạm giam làm việc theo yêu cầu và sự cho phép của cơ quan có thẩm quyền. Đối tượng được trợ cấp có thể bao gồm cả vợ goá hoặc con cái của người lao động trong những trường hợp họ bị tai nạn lao động hoặc bệnh nghề nghiệp và bị tử vong. * Điều kiện được trợ cấp: Bị tai nạn,bất kể vì nguyên nhân gì,tại nơi làm việc và trong giờ làm việc,ngoài nơi làm việc hoặc ngoài giờ làm việc khi thực hiện công việc theo yêu cầu của người sử dụng lao động và liên quan đến việc đi lại,lau dọn,chuẩn bị,đảm bảo an ninh,bảo quản,lưu giữ và đóng gói các công cụ lao động hoặc quần áo bảo hộ; trên tuyến đường đi và về từ nơi ở đến nơi làm việc trong khoảng thời gian và tuyến đường hợp lý; suy giảm khả năng lao động từ 5% trở lên do bị tai nạn. Nếu người lao động bị mắc bệnh do tiếp xúc với hoá chất hoặc điều kiện lao động nguy hiểm trong các qui trình sản xuất,kinh doanh hoặc công việc thì gọi là mắc bệnh nghề nghiệp và cũng được hưởng trợ cấp này. Các BNN được qui định trong danh mục do cơ quan quản lí Nhà nước về lao động ban hành: bệnh nhiễm độc chì và các hợp chất có chứa chì,bệnh nhiễm độc benzen và các đồng đẳng của benzen,bệnh bụi phổi bông,nhiễm phóng xạ… Quyền được hưởng trợ cấp không phụ thuộc vào thời gian làm việc hoặc thời gian tham gia BHXH. Tuy nhiên,khi xét hưởng chế độ trợ cấp BNN,cần xác định nguồn gốc nghề nghiệp của các bệnh đó khi người lao động tiếp xúc với nguồn gốc bệnh trong một khoảng thời gian tối thiểu và phát sinh các triệu chứng bệnh trong một thời gian nhất định sau khi kết thúc côn việc cuối cùng có tiếp xúc với nguồn gốc bệnh. Trợ cấp trong trường hợp TNLĐ hoặc BNNchỉ áp dụng đối với những người lao động làm công ăn lương trên lãnh thổ quốc gia vào lúc xảy ra tai nạn hoặc bị nhiễm bệnh nghề nghiệp. Những trợ cấp này sẽ tạm ngừng khi: + Người được trợ cấp không có mặt trên lãnh thổ quốc gia. + Đã được hưởng các khoản hỗ trợ xã hội từ nhũng chương trình ASXH khác. + Khai man để được hưởng trợ cấp. + Thương tật lao động do người lao động phạm tội,cố ý hoặc do hành vi sai trái nghiêm trọng gây nên… * Mức trợ cấp và thời gian trợ cấp: - Trợ cấp một lần: Người lao động bị suy giảm khả năng lao động từ 5% đến 30% thì được hưởng trợ cấp một lần. Mức trợ cấp một lần được quy định như sau:  + Suy giảm 5% khả năng lao động thì được hưởng 5 tháng lương tối thiểu chung, sau đó cứ suy giảm thêm 1% thì được hưởng thêm 0,5 tháng lương tối thiểu chung. + Ngoài mức trợ cấp quy định, còn được hưởng thêm khoản trợ cấp tính theo số năm đã đóng BHXH, từ một năm trở xuống thì được tính bằng 0,5 tháng, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH được tính thêm 0,3 tháng tiền lương, tiền công đóng BHXH của tháng liền kề trước khi nghỉ việc để điều trị. - Trợ cấp hằng tháng: Người lao động bị suy giảm khả năng lao động từ 31% trở lên thì được hưởng trợ cấp hằng tháng. Mức trợ cấp hằng tháng được quy định như sau: + Suy giảm 31% khả năng lao động thì được hưởng bằng 30% mức lương tối thiểu chung, sau đó cứ suy giảm thêm 1% thì được hưởng thêm 2% mức lương tối thiểu chung; + Ngoài mức trợ cấp quy định, hằng tháng còn được hưởng thêm một khoản trợ cấp tính theo số năm đã đóng BHXH, từ một năm trở xuống được tính bằng 0,5%, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH được tính thêm 0,3% mức tiền lương, tiền công đóng BHXH của tháng liền kề trước khi nghỉ việc để điều trị. 2. Chế độ hưu trí (chế độ trợ cấp tuổi già) * Mục đích: Chế độ trợ cấp tuổi già thay thế một phần thu nhập và góp phần đảm bảo ổn định về tài chính cho người lao động khi về hưu. Tuổi thọ bình quân của người dân nói chung và người lao động tham gia BHXH nói riêng không ngừng tăng lên sẽ làm cho số người nghỉ hưu ngày càng chiếm tỉ trọng lớn trong toàn dân cư và dân sôd hoạt động kinh tế. Hơn nũa,hầu hết các chế độ BHXH khác vừa có tính hoàn trả vừa có tính không hoàn trả,trong khi chế độ trợ cấp tuổi già thì ngược lại. Do đó, đây là chế độ BHXH có nhiều người được thụ hưởng với thời gian dài nhất nên có tổng mức chi trả lớn nhất. Mục đích đảm bảo ổn định về tài chính cho người lao động sau khi hết tuổi lao động của chế độ này cũng góp phần to lớn trong việc đảm bảo ASXH. * Đối tượng được trợ cấp: Theo công ước số 102, đối tượng thuộc diện bảo vệ bao gồm: những người làm công ăn lương với số lưưọng tham gia tối thiểu là 50% hoặc dân số hoạt động kinh tế với số lượng tham gia tối thiểu là 20%. Công ước số 128 đã mở rộng đối tượng cho tất cả mọi người làm công ăn lương,kể cả người học nghề,hoặc dân số hoạt động kinh tế với số lượng tham gia tối thiểu là 75%. * Điều kiện được hưởng trợ cấp: - Người lao động có đủ 20 năm đóng BHXH trở lên được hưởng lương hưu khi thuộc một trong các trường hợp sau đây: Nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi; nam từ đủ 55 tuổi đến đủ 60 tuổi, nữ từ đủ 50 tuổi đến đủ 55 tuổi và có đủ 15 năm làm nghề hoặc công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm thuộc danh mục do Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và Bộ Y tế ban hành hoặc có đủ 15 làm việc ở nơi có phụ cấp khu vực hệ số 0,7 trở lên. Tuổi đời được hưởng lương hưu trong một số trường hợp đặc biệt khác do Chính phủ quy định. Độ tuổi nghỉ hưu phải đựoc hạ thấp hơn đới với những người lao động làm những công việc nặng nhọc và độc hại. Ngoài ra,nếu người thụ hưởng chế độ tuổi già tiến hành các hoạt động mang lại thu nhập thì có thể bị đình chỉ trợ cấp. Nếu thu nhập vượt quá một mức qui định thì có thể qui định giảm bớt trợ cấp. * Mức trợ cấp và thời gian trợ cấp: Mức trợ cấp tuổi già là số tiền mà người lao động tham gia BHXH nhận được sau khi nghỉ hưu và phụ thuộc vào thời gian họ tham gia BHXH. Thông thường trợ cấp tuổi già được chi trả định kì(hàng tháng,hàng tuần),nhung trong một số trường hợp cụ thể(ví dụ như chưa đủ khoảng thời gian tham gia BHXH hoặc thời gian lao động tối thiểu theo qui định) cũng có thể chi trả trợ cấp theo một hoặc số lần nhất định. - Mức lương hưu hằng tháng của người lao động đủ điều kiện quy định tại Điều 50 của Luật này được tính bằng 45% mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng BHXH quy định tương ứng với 15 năm đóng BHXH, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH thì tính thêm 2% đối với nam và 3% đối với nữ; mức tối đa bằng 75%. Sau đó cứ mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi quy định thì giảm 1%. Mức lương hưu hằng tháng thấp nhất bằng mức lương tối thiểu chung. - Trợ cấp một lần khi nghỉ hưu: + Người lao động đã đóng BHXH trên 30 năm đối với nam, trên 25 năm đối với nữ, khi nghỉ hưu, ngoài lương hưu còn được hưởng trợ cấp một lần. + Mức trợ cấp một lần được tính theo số năm đóng BHXH kể từ năm thứ 31 trở đi đối với nam và năm thứ 26 trở đi đối với nữ. Cứ mỗi năm đóng BHXH thì được tính bằng 0,5 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng BHXH. Thời gian trợ cấp kéo dài cho đến khi người thụ hưởng chế độ trợ cấp tuổi già qua đời. 3. Chế độ trợ cấp tử tuất * Mục đích: Chế độ trợ cấp tiền tuất còn gọi là chế độ trợ cấp cho người còn sống hay là chế độ trợ cấp mất người nuôi dưỡng. Mục đích của chế độ này là hỗ trợ về tài chính cho gia đình người lao động khi người lao động bị chết và vợ con họ bị mất phương tiện sinh sống. Do đó,góp phần khắc phục những khó khăn tức thưòi để ổn định cuộc sống cho các thành viên trong gia đình họ. Đồng thời,lo lắng được giải toả,người lao động yên tâm hơn trong mọi hoạt động sản xuất kinh doanh của mình. * Đối tượng được hưởng trợ cấp: Đối tượng tham gia là người lao động nhưng đối tượng thụ hưởng là người vợ hoặc chồng và con cái của người trụ cột gia đình là người làm công ăn lương với số lượng tham gia tối thiểu là 50%,hoặc vợ con của những người nằm trong nhóm dân số hoạt động kinh tế thường trú trong nước với số lượng tham gia tối thiểu là 20%. - Các đối tượng sau đây khi chết thì người lo mai táng được nhận trợ cấp mai táng: Người lao động đang đóng BHXH; người lao động đang bảo lưu thời gian đóng BHXH; người đang hưởng lương hưu, hưởng trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hằng tháng đã nghỉ việc. Trợ cấp mai táng bằng 10 tháng lương tối thiểu chung. - Các đối tượng thuộc một trong các trường hợp sau đây khi chết thì thân nhân được hưởng tiền tuất hằng tháng: Đã đóng BHXH đủ 15 năm trở lên nhưng chưa hưởng BHXH một lần; đang hưởng lương hưu; chết do tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; đang hưởng trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hằng tháng với mức suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên. - Thân nhân của các đối tượng được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng, bao gồm: Con chưa đủ 15 tuổi, con chưa đủ 18 tuổi nếu còn đi học, con từ đủ 15 tuổi trở lên nếu bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; vợ từ đủ 55 tuổi trở lên hoặc chồng từ đủ 60 trở lên hoặc vợ dưới 55 tuổi, chồng dưới 60 tuổi nếu bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên; Cha đẻ, mẹ đẻ, cha vợ hoặc cha chồng, mẹ vợ hoặc mẹ chồng, người khác mà đối tượng này có trách nhiệm nuôi dưỡng nếu từ đủ 60 trở lên đối với nam, từ đủ 55 tuổi trở lên đối với nữ; Cha đẻ, mẹ đẻ, cha vợ hoặc cha chồng, mẹ vợ hoặc mẹ chồng, người khác mà đối tượng này có trách nhiệm nuôi dưỡng nếu dưới 60 tuổi đối với nam, dưới 55 tuổi đối với nữ và bị suy giảm khả năng lao động từ 81% trở lên. Ngoài trường hợp đầu, 3 trường sau phải không có thu nhập hoặc có thu nhập hằng tháng nhưng thấp hơn mức lương tối thiểu chung. * Mức trợ cấp và thời gian trợ cấp: Trợ cấp tử tuất là chế độ chi trả bằng tiền theo định kì. - Mức trợ cấp tuất hằng tháng đối với mỗi thân nhân bằng 50% mức lương tối thiểu chung; trường hợp thân nhân không có người trực tiếp nuôi dưỡng thì mức trợ cấp tuất hằng tháng bằng 70% mức lương tối thiểu chung. - Mức trợ cấp tuất 1 lần đối với thân nhân của người lao động đang làm việc hoặc người lao động đang bảo lưu thời gian đóng BHXH được tính theo số năm đã đóng BHXH, cứ mỗi năm tính bằng 1.5 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng đóng BHXH; mức thấp nhất bằng 3 tháng mức bình quân tiền lương, tiền công tháng. Mức trợ cấp tuất 1 lần đối với thân nhân của người đang hưởng lương hưu chết được tính theo thời gian đã hưởng lương hưu, nếu chết trong 2 tháng đầu hưởng lương hưu thì tính bằng 48 tháng lương hưu đang hưởng; nếu chết vào những tháng sau đó, cứ hưởng thêm 1 tháng lương hưu thì mức trợ cấp giảm đi 0.5 tháng lương hưu, mức thấp nhất bằng 3 tháng lương hưu đang hưởng. - Thời gian trợ cấp phải đảm bảo cho con cái người lao động đủ tuổi trưởng thành. Đối với người vợ goá,trợ cấp đến khi họ tìm được việc làm và có thu nhập hoặc sống chung với một người khác như là vợ của người đó. 4. Chế độ trợ cấp tàn phế * Mục đích: Chế độ trợ cấp tàn tật hỗ trợ về mặt tài chính cho người lao động trong trường hợp người lao động không thể khắc phục được sự suy giảm sức khoẻ và bị tàn tật,dẫn đến tình trạng không thể lao động như trước đây nữa;với mục đích góp phần ổn định cuộc sống cho người lao động và gia đình họ, đảm bảo thực hiện công bằng xã hội,từ đó góp phần đảm bảo ASXH. * Đối tượng được trợ cấp: Bao gồm: những người làm công ăn lương với số lượng tham gia tối thiểu là 50%,hoặc những người nằn trong nhóm dân số hoạt động kinh tế thưuờng trú trong nước với số lượng tham gia tối thiểu 20%. Công ước số 128 qui định đối tượng được trợ cấp mở rộng cho tất cả mọi người làm công ăn lương,kể cả những người học nghề,hoặc những người ằnm trong nhóm dân số hoạt động kinh tế với số lượng tham gia tối thiểu là 75%. * Điều kiện được trợ cấp: Người lao động sau khi bị đau ốm vì bất kì lí do gì mà không phục hồi được sức khoẻ và sức lao động thì được coi là người tàn tật và hội đủ điều kiện để hưởng trợ cấp tàn tật. Nhưng để tránh bị lạm dụng chế độ và đảm bảo công bằng khi thụ hưởng,cần bổ sung các qui định về thâm niên tham ggia BHXH. Đối với diện bảo vệ chỉ là người lao động có tham gia BHXH, điều kiện hưởng chế độ là có 15 năm thâm niên tham gia BHXH. Đối với nhóm dân số hoạt động kinh tế thì cần có 3 năm thâm niên nhưng sự đống góp của họ phải đạt số trung bình hàng năm theo qui định. Hơn nữa,nếu người thụ hưởng tiến hành một hoạt động có thu lợi thì trợ cấp tàn tật sẽ bị đình chỉ. * Mức trợ cấp và thời gian trợ cấp: Mức trợ cấp tối thiểu là 50% thu nhập trước đó vảu người lao động. Mức trợ cấp sẽ bị giảm đi nếu thâm niên tham gia BHXH của người lao động ít hơn qui định. Đối với những người lao động có thâm niên tham gia BHXH 5 năm hoặc người nằm trong nhóm dân số hoạt động kinh tế có 3 năm thâm niên nhưng sự đóng góp của họ chỉ đạt một nửa số trung bình hàng năm theo qui định thì mức trợ cấp phải giảm đi 10%. Đối với những người lao động đạt mức giữa của điều kiện hưởng,tỷ lệ này sẽ được thay đổi cho phù hợp với thâm niên vàmức tham gia đóng góp BHXH. Ngoài ra,trợ cấp tàn tật còn bao gồm nhữg lợi ích của việc nhận cung cấp các dịch vụ đào tạo (tái thích ứng) để chuẩn bị cho người tàn tật trở lại hoạt động trước đó nếu có thể phục hồi sức khoẻ và sức kao động;hoặc thực hiện một công việc khác phù hợp nhất với khả năng và năng lực của họ. Khi đã xó việc làm,trợ cấp tàn tật sẽ được xác định lại hoặc ngừng trọ cấp. Thời gian trợ cấp là toàn bộ thời gian người lao động bị tàn tật cho tới khi họ hồi phục sức khoẻ và có việc làm mới hoặc được hưởng chế độ trợ cấp tuổi già. III- Thực trạng BHXH ở Việt Nam 1. C¸c thµnh tùu BHXH ë Viªt Nam ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ n¨m 1962, tuy nhiªn ban ®Çu míi chØ thu hót ®­îc mét bé ph©n nhá ng­êi lao động bao gåm nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong khu vùc Nhµ n­íc vµ lùc l­îng vò trang . Víi viÖc ban hµnh nghi ®Þnh 12/CP vµ tiÕp ®ã lµ nghi ®Þnh 19/CP cña chÝnh phñ n¨m 1995, hÖ thèng BHXH ViÖt Nam ®· cã nhiÒu b­íc chuyÓn biÕn râ rÖt. Trong 3 n¨m thùc hiÖn c¬ chÕ míi BHXH d· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tÝch: §· më réng ®­îc ®èi t­îng ¸p dông BHXH ®Õn nh÷ng ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng trong thµnh phÇn kinh tÕ theo nguyªn t¾c cã ®ãng gãp cã h­ëng thô. Chính s¸ch míi nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc xo¸ bá chÕ ®é biªn chÕ suèt ®êi,tù do ho¸ lao động,di chuyÓn lao động tõ thµnh phÇn kinh tÕ nµy sang thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Nhê mở rộng ®­îc ®èi t­îng tham gia BHXH vµ t¨ng møc phÝ BHXH (20% so víi quü l­¬ng) nªn c¸c nguån huy ®éng vốn BHXH còng t¨ng râ rÖt . Thµnh lËp quü BHXH ®éc lËp víi ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ h×nh thµnh tõ 3 nguån(®ãng gãp cña ng­êi sö dông lao động vµ cña ng­êi lao động, hç trî cña Nhµ N­íc) ®· t¹o ®iÒu kiªn x©y dùng c¬ chÕ tµi chÝnh míi ®óng ®¾n, t¨ng nguån phï hợp víi ®­êng lèi cña §¶ng, chÝnh phñ vµ hoµ nhËp víi ho¹t ®éng BHXH quèc tÕ. §ång thêi còng tiÕt kiÖm c¸c kho¶n chi cho NSNN,kh¾c phôc c¸c h¹n chÕ vÒ tµi chÝnh cho BHXH tr­íc ®©y vµ t¸c ®éng tÝch cùc vµo c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, x· héi . HÖ thèng tiªu chuÈn øng víi c¸c chÕ ®é BHXH theo quy ®Þnh míi ®· ®­îc x©y dùng vµ tá ra phï hîp víi môc ®Ých , b¶n chÊt cña BHXH, phï hîp cíi c¸c nguyÖn väng của c«ng nh©n viªn chøc vµ ng­êi lao động. Việc t¸ch mét sè chÕ độ ưu đãi x· héi,cøu trî x· héi ra khái c¸c chÕ độ BHXH ®· gi¶i quyÕt ®­îc nhiÒu v­íng m¾c chång chÐo gi÷a c¸c chÝnh s¸ch vµ ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH ®­îc thuËn lîi. ViÖc đổi míi c¬ chÕ qu¶n lý vµ thÈm quyÒn trong viÖc. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch BHXH tõ ph©n t¸n hµnh chÝnh, bao cÊp sang c¬ chÕ võa tËp trung thèng nhÊt võa ph©n biÖt c¸c chøc n¨ng qu¶n lý sù nghiÖp ®· chÊm døt t×nh tr¹ng trïng lÆp láng lÎo g©y nªn nh÷ng thiÕu sãt sai ph¹m. Còng nhê vËy ®· x¸c lËp ®­îc mèi quan hÖ trùc tiÕp gi÷a c¬ quan BHXH víi tõng ng­êi tham gia BHXH, gióp cho viÖc thu BHXH vµ chi tr¶ c¸c chÕ ®é chî cÊp cã hiÖu qu¶ h¬n. 2. Nh÷ng tån t¹i vµ h¹n chÕ : Bªn c¹nh c¸c thµnh tùu mµ BHXH ®· ®¹t ®­îc vÉn cßn nh÷ng khã kh¨n vµ v­íng m¾c sau : ChÝnh s¸ch BHXH míi cßn ch­a ®­îc tuyªn chuyÒn réng r·i, nªn viÖc tham gia BHXH ch­a ®­îc coi lµ nghÜa vô vµ quyÒn lîi c¶ cña ng­êi lao động vµ ng­êi sö dông lao động. Do ®ã hä, ch­a tham gia mét c¸ch tù gi¸c vµ ®Çy ®ñ. Mét sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn nî BHXH víi sè tiÒn lín lµm ¶nh h­ëng ®Õn nguån chi tr¶. ViÖc thùc hiÖn BHXH ngoµi quèc doanh ch­a ®­îc réng kh¾p,míi chØ chiÕm kho¶ng trªn 10% ®èi t­îng trong c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n ngµy cµng ph¸t triÓn víi sè l­îng lao động ngµy cµng ®«ng. §Æc biÖt nhiÒu doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh thuéc diện tham gia BHXH cho ng­êi lao động. §ång thêi tæng sè lao động thùc hiÖn BHXH cßn h¹n hÑp, míi chØ chiÕm 12% sè lao động x· héi . C¬ së vËt chÊt kü thuËt cña nghµnh cßn nghÌo nµn vµ thiÕu thèn c¶ ë Trung ­¬ng vµ c¸c ®Þa ph­¬ng . PhÇn lín c¸c c¸n bé BHXH míi chØ lµm c«ng t¸c nghiÖp vô,thiÕu c¸n bé nghiªn cøu ®Ò suÊt chÝnh s¸ch vµ ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn l©u dµi. Tr×nh ®é nghiÖp vô cña c¸n bé vÒ x©y dùng vµ qu¶n lý thùc hiện chÝnh s¸ch míi còng cßn h¹n chÕ nªn còng ¶nh h­ëng tíi kÕt qu¶ cña c«ng viÖc. HÖ thèng BHXH ë ViÖt Nam ch­a cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c n­íc kh¸c. §iÒu nµy lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn,thiÕu th«ng tin,khã kh¨n trong viÖc hiÖn ®¹i ho¸ ngµnh . Møc ®ãng phÝ BHXH ®èi víi nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng c¨n cø vµo thu nhËp thùc tÕ nªn kh«ng ph¸t huy ®­îc mÆt tÝch cùc cña c¸c doanh nghiÖp cã thu nhËp cao kÓ c¶ ®èi víi quü BHXH còng nh­ sù h­ëng thô sau nµy cña hä . ChÝnh s¸ch BHXH trong thêi gian qua, thay ®æi nhiÒu lÇn vµ hiÖn nay vÉn cßn mét sè néi dung ch­a hîp lý cho nªn cÇn ®­îc tiÕp tôc nghiªn cøu vµ x©y dùng thµnh luËt BHXH ®Ó tËp chung thèng nhÊt æn ®Þnh nh»m tæ chøc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ . IV- NhËn xÐt Trªn thùc tÕ cã h¬n 3 triÖu ng­êi ®· ®­îc h­ëng chÕ ®é h­u trÝ,gÇn1 triÖu ng­êi ®­îc h­ëng chÕ ®é mÊt søc lao động. Kho¶ng 40 v¹n ng­êi ®­îc h­ëng chÕ ®é tai n¹n lao động vµ bÖnh nghÒ nghiÖp dµi h¹n. Nh­ng ®Ó lµm tèt h¬n n÷a, BHXH ViÖt Nam cÇn ®­îc ph¸t triÓn theo c¸c ®inh h­íng sau: TiÕp tôc x©y dùng ®Çy ®ñ , ®ång bé hÖ thèng ph¸p luËt vÒ BHXH. Tr­íc m¾t cÇn xóc tiÕn ngay viÖc x©y dùng LuËt BHXH . Më réng ®èi t­îng tham gia BHXH tíi mäi ng­êi lao ®éng, dï hä cã tham gia lao động trong bÊt cø ngµnh, nghÒ nµo, thuéc thµnh phÇn kinh tÕ nµo, miÔn lµ hä tham gia ®ãng ®Çy ®ñ vµo quü BHXH nh­ luËt ®Þnh. Thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c h×nh thøc vµ BHXH tù nguyÖn để khuyÕn khÝch nh÷ng ng­êi giàu cã tÝch cùc tham gia BHXH, thùc hiÖn mét b­íc ph©n phèi l¹i thu nhËp trong céng ®ång, gãp phÇn ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi vµ an sinh x· héi . Bé m¸y qu¶n lý cÇn tinh gi¶n,gän nhÑ ®a chøc n¨ng,nhiÖm vô,mèi quan hÖ vµ quy chÕ cô thÓ. Cán bộ,công nhân viên chức cña ngµnh cÇn ®­îc ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i mét c¸ch c¬ b¶n vµ hÖ thèng c¶ vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô lÉn nhËn thøc t­ t­ëng,®¹o ®øc,thÊm nhuÇn s©u s¾c quan ®iÓm phôc vô ng­êi lao ®éng. Lµm tèt c«ng t¸c c¸n bé tõ kh©u ®µo t¹o,tuyÓn dông,sö dông ®Õn kh©u ®·i ngé ®Ó ph¸t huy hÕt n¨ng lùc. Nªn t¨ng c­êng c¬ së vËt chÊt,kü thuËt vµ c¬ së cho ngµnh,®¶m b¶o ngang tÇm thêi ®¹i vµ hoµ nhËp vµo céng ®ång quèc tÕ. Thùc hiÖn tèt c¸c biÖn ph¸p b¶o toµn vµ ®Çu t¨ng c­êng quü BHXH. Më réng mèi quan hÖ mÇt thiÕt gi÷a BHXH ViÖt Nam víi c¸c c¬ quan h­u quan, víi c¸c cÊp uû §¶ng , chÝnh quyÒn ®oµn thÓ tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. T¨ng c­êng vµ më réng mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷a BHXH ViÖt Nam víi c¸c tæ chøc BHXH,an sinh x· héi quèc tÕ,tr­íc m¾t lµ héi nhËp vµo c¸c n­íc trong khu vùc. T¨ng c­êng quyÒn lực Nhµ n­íc vµ c¸c chÕ tµi ph¸p lý cho BHXH ViÖt Nam trong viÖc QLNN vÒ BHXH. §ång thêi lµm tèt c«ng t¸c thanh tra, kiểm tra cña Nhµ n­íc vÒ BHXH . Tài liệu tham khảo Giáo trình ASXH_ Nhà xuất bản trường ĐH KTQD Website: Baohiemxahoi.gov.vn Laodong.com.vn Vietbao.vn CDIVietnam.com Vtc.vn Saga.vn BaodatViet.vn - Hệ thống quy phạm pháp luật