Đề tài Hạch toán chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm trong các doanh nghiệp công nghiệp

cña c¸c ®Þnh møc chi phÝ ®¹t ®­îc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¸ thµnh. ý nghÜa: Gi¸ thµnh ®Þnh møc lµ th­íc ®o chÝnh x¸c ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶ sö dông tµi s¶n, vËt t­, tiÒn vèn cña doanh nghiÖp trong s¶n xuÊt gióp cho ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ mµ doanh nghiÖp ¸p dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña chi phÝ. Gi¸ thµnh thùc tÕ: Gi¸ thµnh thùc tÕ ®­îc x¸c ®Þnh khi kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm dùa trªn c¬ së c¸c chi phÝ ph¸t sinh trong kú. ý nghÜa: Gi¸ thµnh thùc tÕ lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp ph¶n ¸nh kÕt qu¶ phÊn ®Êu cña doanh nghiÖp trong viÖc tæ chøc vµ sö dông c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ - tæ chøc - kü thuËt ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm. Gi¸ thµnh thùc tÕ lµ c¨n cø x¸c ®Þnh gi¸ trÞ thùc cña s¶n phÈm, lao vô doanh nghiÖp thùc hiÖn trong kú, lµ c¨n cø quan träng ®Ó x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh thùc tÕ kú b¸o c¸o. H¬n n÷a, gi¸ thµnh thùc tÕ cßn lµ ®èi t­îng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ qu¶n trÞ doanh nghiÖp, cña kh¸ch hµng vµ nh÷ng ng­êi quan t©m kh¸c. Theo ph¹m vi ph¸t sinh chi phÝ: Gi¸ thµnh s¶n xuÊt (gi¸ thµnh c«ng x­ëng): Ph¶n ¸nh tÊt c¶ c¸c kho¶n chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc s¶n xuÊt, chÕ t¹o s¶n phÈm ph¸t sinh trong kú trong ph¹m vi ph©n x­ëng s¶n xuÊt. ý nghÜa: Gi¸ thµnh s¶n xuÊt lµ ®èi t­îng quan t©m cña kÕ to¸n vµ ban qu¶n trÞ doanh nghiÖp . §èi víi kÕ to¸n: §©y lµ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ thµnh mét ®¬n vÞ s¶n phÈm, lao vô hoµn thµnh, tõ ®ã x¸c ®Þnh gi¸ vèn hµng tiªu thô vµ l·i gép. §èi víi ban qu¶n trÞ doanh nghiÖp: Gi¸ thµnh s¶n xuÊt th­êng ®­îc ph©n tÝch theo c¸c kho¶n môc chi phÝ. Ban qu¶n trÞ ®¸nh gi¸ sù thay ®æi cña gi¸ thµnh s¶n xuÊt th«ng qua sù t¸c ®éng, ¶nh h­ëng cña tõng kho¶n môc chi phÝ. Gi¸ thµnh toµn bé (gi¸ thµnh tiªu thô, gi¸ thµnh ®Çy ®ñ): Ph¶n ¸nh toµn bé chi phÝ liªn quan ®Õn s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm ph¸t sinh trong kú. Gi¸ thµnh = Gi¸ thµnh + Chi phÝ + Chi phÝ toµn bé c«ng x­ëng b¸n hµng qu¶n lý doanh nghiÖp ý nghÜa: §èi víi c«ng t¸c kÕ to¸n, gi¸ thµnh toµn bé lµ c¨n cø x¸c ®Þnh l·i tr­íc thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. §èi víi ban qu¶n trÞ, nã ®­îc so s¸nh víi gi¸ b¸n ®Ó x¸c ®Þnh ®iÓm hoµ vèn, ®ång thêi ®­îc sö dông ®Ó ph©n tÝch møc lîi nhuËn trong quan hÖ víi s¶n l­îng, doanh thu. 3. §èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm 3.1. §èi t­îng tÝnh gi¸ thµnh X¸c ®Þnh ®èi t­îng tÝnh gi¸ thµnh chÝnh lµ x¸c ®Þnh s¶n phÈm, b¸n thµnh phÈm, c«ng viÖc, lao vô nhÊt ®Þnh ®ßi hái ph¶i tÝnh gi¸ thµnh mét ®¬n vÞ. §èi t­îng cã thÓ lµ s¶n phÈm cuèi cïng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hay ®ang trªn d©y truyÒn s¶n xuÊt tuú theo yªu cÇu cña h¹ch to¸n kinh tÕ néi bé vµ tiªu thô s¶n phÈm. §èi t­îng tÝnh gi¸ thµnh cã sù kh¸c biÖt víi ®èi t­îng h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt. Do vËy, ®Ó x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®èi t­îng tÝnh gi¸ thµnh cÇn dùa vµo ®Æc ®iÓm qui tr×nh c«ng nghÖ (gi¶n ®¬n hay phøc t¹p), vµo lo¹i h×nh s¶n xuÊt (®¬n chiÕc hay hµng lo¹t), vµo yªu cÇu qu¶n lý,... 3.2. C¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh Do sù ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh s¶n xuÊt còng nh­ giai ®o¹n c«ng nghÖ s¶n xuÊt s¶n phÈm mµ cã thÓ gåm c¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh sau: Ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp (hay ph­¬ng ph¸p gi¶n ®¬n) Ph­¬ng ph¸p tæng céng chi phÝ Ph­¬ng ph¸p hÖ sè Ph­¬ng ph¸p tû lÖ Ph­¬ng ph¸p lo¹i trõ Ph­¬ng ph¸p liªn hîp Ngoµi ra, tuú tõng lo¹i h×nh doanh nghiÖp cô thÓ mµ cã c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau (thùc chÊt lµ sù phèi hîp cña c¸c ph­¬ng ph¸p trªn). B/ H¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp I. §Æc ®iÓm c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp C«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt hµng ®Çu cña nÒn kinh tÕ. S¶n phÈm do ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra phôc vô hÇu hÕt trªn c¸c mÆt s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña x· héi, kh«ng nh÷ng thÕ cßn cã mét bé phËn quan träng ®­îc xuÊt khÈu nh»m phôc vô cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, gãp phÇn héi nhËp quèc tÕ. Ngµnh c«ng nghiÖp ®­îc chia thµnh hai ngµnh lín: Ngµnh khai th¸c vµ chÕ biÕn gia c«ng. S¶n phÈm do ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra rÊt ®a d¹ng, bao gåm t­ liÖu tiªu dïng vµ t­ liÖu s¶n xuÊt. Trong mét doanh nghiÖp c«ng nghiÖp cã thÓ s¶n xuÊt ra mét hoÆc nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau, cã thÓ thùc hiÖn theo qui tr×nh s¶n xuÊt gi¶n ®¬n hay phøc t¹p, c«ng viÖc s¶n xuÊt cã thÓ ®­îc thùc hiÖn ë mét hoÆc nhiÒu ph©n x­ëng, ngoµi s¶n xuÊt tËp trung th× còng cã nh÷ng doanh nghiÖp bao gåm nhiÒu ph©n x­ëng n»m trªn nh÷ng ®Þa bµn kh¸c mµ mçi ph©n x­ëng cã thÓ thùc hiÖn mét hoÆc mét sè chøc n¨ng s¶n xuÊt ®éc lËp nµo ®ã. TÝnh chÊt ®a d¹ng vÒ s¶n xuÊt, vÒ qui tr×nh s¶n xuÊt vµ lo¹i s¶n phÈm chi phèi trùc tiÕp ®Õn viÖc tæ chøc chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. II. Néi dung gi¸ thµnh s¶n phÈm, lao vô trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp Theo th«ng t­ sè 63/1999/TT-BTC ngµy 07/06/1999 vÒ h­íng dÉn viÖc qu¶n lý doanh thu, chi phÝ vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm, dÞch vô t¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, th× gi¸ thµnh s¶n phÈm, dÞch vô gåm gi¸ thµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm, lao vô vµ gi¸ thµnh toµn bé s¶n phÈm, dÞch vô ®· tiªu thô. Theo ®ã, gi¸ thµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm, lao vô bao gåm c¸c kho¶n môc chi phÝ trùc tiÕp: Chi phÝ vËt t­ trùc tiÕp (chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp): Gåm c¸c chi phÝ vÒ nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, vËt liÖu vµ ®éng lùc tiªu dïng trùc tiÕp cho s¶n xuÊt s¶n phÈm, dÞch vô cña doanh nghiÖp. Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp: Gåm c¸c kho¶n tr¶ cho ng­êi lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt: tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng vµ c¸c kho¶n phô cÊp cã tÝnh chÊt l­¬ng, chi ¨n ca, chi b¶o hiÓm x· héi, b¶o hiÓm y tÕ, kinh phÝ c«ng ®oµn cña c«ng nh©n trùc tiÕp. Chi phÝ s¶n xuÊt chung: Gåm c¸c kho¶n chi phÝ chung ph¸t sinh ë c¸c ph©n x­ëng, bé phËn kinh doanh cña doanh nghiÖp nh­: tiÒn l­¬ng, phô cÊp, ¨n ca tr¶ cho c«ng nh©n viªn ph©n x­ëng, chi phÝ vËt liÖu, c«ng cô dông cô xuÊt dïng cho ph©n x­ëng, khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh, chi phÝ dÞch vô mua ngoµi vµ c¸c chi phÝ b»ng tiÒn kh¸c ngoµi c¸c chi phÝ kÓ trªn. III. KÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp 1. C¸c tµi kho¶n sö dông Tµi kho¶n 621 “Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp”: TËp hîp tÊt c¶ c¸c kho¶n chi phÝ vÒ nguyªn, nhiªn, vËt liÖu ®­îc sö dông trùc tiÕp trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm, lao vô. Tµi kho¶n 621 ®­îc më chi tiÕt theo tõng ®èi t­îng tËp hîp chi phÝ hoÆc ®èi t­îng tÝnh gi¸ thµnh (nÕu ®­îc). KÕt cÊu: Bªn Nî: - TËp hîp chi phÝ thùc tÕ ph¸t sinh Bªn Cã: - TrÞ gi¸ nguyªn vËt liÖu sö dông kh«ng hÕt tr¶ l¹i kho - KÕt chuyÓn nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp vµo tµi kho¶n tÝnh gi¸ thµnh TK 621 cuèi kú kh«ng cã sè d­ Tµi kho¶n 622 “Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp”: TËp hîp tÊt c¶ c¸c kho¶n chi phÝ liªn quan ®Õn bé phËn lao ®éng trùc tiÕp s¶n xuÊt s¶n phÈm, lao vô. Tµi kho¶n nµy më chi tiÕt cho tõng ®èi t­îng h¹ch to¸n chi phÝ hoÆc ®èi t­îng tÝnh gi¸ thµnh (nÕu ®­îc). KÕt cÊu: Bªn Nî: - Chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp thùc tÕ ph¸t sinh Bªn Cã: - KÕt chuyÓn chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp TK 622 cuèi kú kh«ng cã sè d­ Tµi kho¶n 627 “Chi phÝ s¶n xuÊt chung”: TËp hîp chi phÝ qu¶n lý, phôc vô s¶n xuÊt ë ph©n x­ëng, bé phËn s¶n xuÊt kinh doanh vµ ph©n bæ chi phÝ nµy vµo c¸c ®èi t­îng h¹ch to¸n chi phÝ hoÆc tÝnh gi¸ thµnh. Tµi kho¶n nµy ®­îc më chi tiÕt theo ph©n x­ëng hoÆc bé phËn s¶n xuÊt kinh doanh. Theo qui ®Þnh, tµi kho¶n nµy ®­îc më cho c¸c tµi kho¶n cÊp 2: - TK6271 “Chi phÝ nh©n viªn ph©n x­ëng” - TK6272 “Chi phÝ vËt liÖu” - TK6273 “Chi phÝ dông cô s¶n xuÊt” - TK6274 “ Chi phÝ khÊu hao TSC§” - TK6277 “ Chi phÝ dÞch vô mua ngoµi” - TK6278 “ C¸c chi phÝ b»ng tiÒn kh¸c” KÕt cÊu: Bªn Nî: - Chi phÝ s¶n xuÊt chung thùc tÕ ph¸t sinh trong kú Bªn Cã: - C¸c kho¶n ghi gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt chung - KÕt chuyÓn (hay ph©n bæ) chi phÝ s¶n xuÊt chung vµo chi phÝ s¶n phÈm hay lao vô, dÞch vô TK 627 cuèi kú kh«ng cã sè d­ Tµi kho¶n 154 vµ 631: § NÕu doanh nghiÖp h¹ch to¸n theo ph­¬ng ph¸p kª khai th­êng xuyªn: Doanh nghiÖp chØ sö dông TK154 ®Ó tËp hîp chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh. Tµi kho¶n 154 “ Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang”: Tæng hîp chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. TK154 më chi tiÕt theo tõng ®èi t­îng h¹ch to¸n chi phÝ vµ ®èi t­îng tÝnh gi¸ thµnh (nÕu ®­îc). KÕt cÊu: Bªn Nî: - Tæng hîp chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh Bªn Cã: - C¸c kho¶n lµm gi¶m chi phÝ ph¸t sinh - Gi¸ thµnh s¶n phÈm lao vô hoµn thµnh SDCK: (Bªn Nî): Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang § NÕu doanh nghiÖp ¸p dông ph­¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú th× c¸c TK sö dông gåm: TK621, TK622, TK627 (víi néi dung vµ kÕt cÊu nh­ trªn ): TK631 “Gi¸ thµnh s¶n xuÊt”, TK154 “Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang” TK154 chØ ®­îc dïng ®Ó ph¶n ¸nh chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang ®Çu vµ cuèi kú c¨n cø vµo kiÓm kª vµ ®¸nh gi¸ s¶n phÈm lµm dë, TK631 ®­îc sö dông ®Ó tæng hîp chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, lao vô hoµn thµnh. KÕt cÊu c¸c TK nh­ sau: - TK154: “Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang” KÕt cÊu: Bªn Nî: - Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cuèi kú chuyÓn sang Bªn Cã: - KÕt chuyÓn chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang ®Çu kú vµo TK tÝnh gi¸ thµnh SDCK: (Bªn Nî): Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang - TK631: “Gi¸ thµnh s¶n xuÊt” KÕt cÊu: Bªn Nî: - Chi phi s¶n xuÊt kinh doanh ®Çu kú ®­îc kÕt chuyÓn tõ TK154 sang - Tæng hîp chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t sinh trong kú Bªn Cã: - Chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang cuèi kú chuyÓn sang TK154 - Gi¸ thµnh s¶n phÈm, lao vô, dÞch vô hoµn thµnh - Gi¸ trÞ thu håi ghi gi¶m chi phÝ tõ s¶n xuÊt TK631 cuèi kú kh«ng cã sè d­ 2. Ph­¬ng thøc ph©n bæ chi phÝ §èi víi chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp §èi víi nh÷ng nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp sö dông ®Ó s¶n xuÊt ra nhiÒu lo¹i s¶n phÈm (chñ yÕu lµ nguyªn vËt liÖu chÝnh) vµ kh«ng thÓ x¸c ®Þnh trùc tiÕp møc tiªu hao thùc tÕ cho tõng lo¹i s¶n phÈm (hoÆc ®èi t­îng chÞu chi phÝ) th× kÕ to¸n ph¶i tiÕn hµnh ph©n bæ theo tiªu thøc phï hîp c¸c tiªu thøc cã thÓ sö dông: ®Þnh møc tiªu hao cho tõng lo¹i s¶n phÈm, hÖ sè ph©n bæ . . . C«ng thøc ph©n bæ chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp: Møc ph©n bæ chi phÝ NVL trùc tiÕp (NVL chÝnh ) cho tõng ®èi t­îng. Tæng gi¸ trÞ NVL thùc tÕ xuÊt dïng (NVL chÝnh ) Tæng sè khèi l­îng cña c¸c ®èi t­îng ®­îc x¸c ®Þnh theo tiªu thøc nhÊt ®Þnh Khèi l­îng cña tõng ®èi t­îng ®­îc x¸c ®Þnh = xx §èi víi chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp NÕu tiÒn l­¬ng c«ng nh©n trùc tiÕp x¶n xuÊt liªn quan ®Õn nhiÒu ®èi t­îng chÞu chi phÝ th× cÇn tiÕn hµnh ph©n bæ theo c¸c tiªu thøc nh­: møc tiÒn l­¬ng cña c¸c ®èi t­îng, hÖ sè ph©n bæ, sè giê hoÆc ngµy c«ng tiªu chuÈn, . . . Møc ph©n bæ chi phÝ tiÒn l­¬ng cña c«ng nh©n trùc tiÕp cho tõng ®èi t­îng. Tæng sè tiÒn l­¬ng c«ng nh©n trùc tiÕp cña c¸c ®èi t­îng Tæng khèi l­îng ph©n bæ theo tiªu thøc sö dông Khèi l­îng ph©n bæ cña tõng ®èi t­îng = xx C«ng thøc ph©n bæ: §èi víi chi phÝ s¶n xuÊt chung Chi phÝ s¶n xuÊt chung ®­îc tËp hîp theo tõng ph©n x­ëng hoÆc bé phËn s¶n xuÊt kinh doanh. ViÖc tËp hîp diÔn ra hµng th¸ng, ®Õn cuèi th¸ng tiÕn hµnh ph©n bæ vµ kÕt chuyÓn vµo ®èi t­îng h¹ch to¸n chi phÝ. NÕu ph©n x­ëng (bé phËn) s¶n xuÊt ra 2 lo¹i s¶n phÈm trë lªn th× cÇn ph©n bæ theo mét trong c¸c tiªu thøc nh­: tû lÖ tiÒn l­¬ng c«ng nh©n s¶n xuÊt, tû lÖ chi phÝ NVL trùc tiÕp, tû lÖ víi sè giê m¸y ch¹y… C«ng thøc ph©n bæ: Møc chi phÝ s¶n xuÊt chung ph©n bæ cho tõng ®èi t­îng. Tæng tiªu thøc ph©n bæ cña tõng ®èi t­îng Tæng tiªu thøc ph©n bæ cña tÊt c¶ c¸c ®èi t­îng Tæng chi phÝ s¶n xuÊt chung cÇn ph©n bæ = xx 3. S¬ ®å tæng hîp h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt 3.1. Theo ph­¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú TËp hîp chi phÝ NVL trùc tiÕp 611(1) 621 611(1) 154 631 154 334,338,... 622 627 334,338,214,... 632 NVL thõa nhËp kho TËp hîp chi phÝ NC trùc tiÕp TËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt chung Chi phÝ SXKD dë dang §K Chi phÝ SXKD dë dang CK Gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú KÕt chuyÓn KÕt chuyÓn KÕt chuyÓn SD:xxx SD:xxx 3.2. Theo ph­¬ng ph¸p kª khai th­êng xuyªn 152,111, ... 334,338, ... 334,338,214,153 ... 621 622 627 152 154 155 157 632 152,111, ... TËp hîp chi phÝ NVL trùc tiÕp TËp hîp chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp TËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt chung NVL thõa nhËp kho KÕt chuyÓn KÕt chuyÓn KÕt chuyÓn C¸c kho¶n lµm gi¶m chi phÝ Gi¸ thµnh s¶n phÈm nhËp kho hoµn thµnh Göi b¸n B¸n th¼ng SD: xxx SD: xxx IV. KÕ to¸n tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt chÝnh 1. §Æc ®iÓm ho¹t ®éng s¶n xuÊt chÝnh S¶n xuÊt chÝnh lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt c¬ b¶n, chñ yÕu cña doanh nghiÖp nh»m t¹o ra c¸c lo¹i s¶n phÈm hµng ho¸. KÕt qu¶ kinh doanh cña s¶n xuÊt chÝnh quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. TÝnh ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña s¶n xuÊt chÝnh vÒ lo¹i s¶n phÈm, qui tr×nh c«ng nghÖ, tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vÒ yªu cÇu kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt chi phèi trùc tiÕp vµ th­êng xuyªn ®Õn viÖc tæ chøc kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm. Chi phÝ s¶n xuÊt cÊu t¹o nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm cña s¶n xuÊt chÝnh bao gåm 3 bé phËn: chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ s¶n xuÊt chung. C¸c kho¶n môc chi phÝ nµy ®­îc tæ chøc theo dâi riªng vµ cuèi mçi kú míi tiÕn hµnh tæng hîp ®Ó tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh. C«ng thøc tæng qu¸t ®Ó tÝnh gi¸ thµnh: Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú CPSX dë dang ®Çu kú CPSX ph¸t sinh trong kú CPSX dë dang cuèi kú C¸c kho¶n lµm gi¶m chi phÝ = + - - 2. §¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang §¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa quan träng trong viÖc tÝnh to¸n gi¸ thµnh vµ x¸c ®Þnh ®óng ®¾n kÕt qu¶ kinh doanh trong kú. §Ó ®¸nh gi¸, doanh nghiÖp sö dông mét trong c¸c ph­¬ng ph¸p sau (nÕu doanh nghiÖp sö dông ph­¬ng ph¸p nµo th× nªn ¸p dông thèng nhÊt trong nhiÒu kú kinh doanh): 2.1. §¸nh gi¸ theo chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp (nguyªn vËt liÖu chÝnh) §iÒu kiÖn ¸p dông: C¸ch ®¸nh gi¸ nµy phï hîp víi nh÷ng doanh nghiÖp mµ trong cÊu thµnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp (nguyªn vËt liÖu chÝnh) chiÕm tû träng lín, th«ng th­êng lín h¬n 70%. §Æc ®iÓm: Ph­¬ng ph¸p nµy chØ tÝnh cho s¶n phÈm lµm dë kho¶n chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp (nguyªn vËt liÖu chÝnh), cßn chi phÝ chÕ biÕn (gåm chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ s¶n xuÊt chung) ®­îc tÝnh hÕt cho s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú. §ång thêi coi møc NVL trùc tiÕp (NVL chÝnh) dïng cho ®¬n vÞ s¶n phÈm dë dang vµ hoµn thµnh lµ nh­ nhau. C«ng thøc tÝnh: CPSX tÝnh cho s¶n phÈm dë dang cuèi kú CPSX dë dang ®Çu kú CPNVL trùc tiÕp (chÝnh) thùc tÕ sö dông trong kú Sè l­îng s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú Sè l­îng s¶n phÈm dë dang cuèi kú Sè l­îng s¶n phÈm dë dang cuèi kú = + + x hay: = Sè l­îng s¶n phÈm dë dang cuèi kú Sè l­îng thµnh phÈm Sè l­îng s¶n phÈm dë dang + x Toµn bé gi¸ trÞ NVL trùc tiÕp (chÝnh) xuÊt dïng CPSX tÝnh cho s¶n phÈm dë dang cuèi kú 2.2. Ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ theo s¶n l­îng ­íc tÝnh t­¬ng ®­¬ng §iÒu kiÖn ¸p dông: §©y lµ c¸ch ®¸nh gi¸ phï hîp hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp nh­ng ph¶i g¾n víi ®iÒu kiÖn cã ph­¬ng ph¸p khoa häc trong viÖc x¸c ®Þnh møc ®é hoµn thµnh cña s¶n phÈm dë dang vµ møc tiªu hao cña tõng kho¶n môc chi phÝ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm. Cã thÓ thÊy râ nhÊt c¸ch ®¸nh gi¸ nµy ë mét sè c«ng ty may mÆc, ®ãng giÇy. S¶n phÈm cña lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy lµ mét chiÕc ¸o (quÇn, ®«i tÊt, kh¨n,...), hay ®«i giÇy hoµn thµnh nhËp kho hay tiªu thô th¼ng. §Æc ®iÓm cña c¸c lo¹i s¶n phÈm nµy lµ qua nhiÒu kh©u s¶n xuÊt, mçi kh©u s¶n xuÊt mét hoÆc mét vµi chi tiÕt, sau mçi kh©u cã thÓ dÔ dµng x¸c ®Þnh ®­îc møc ®é hoµn thµnh cña s¶n phÈm tuú theo ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh cô thÓ tõng doanh nghiÖp. §Æc ®iÓm: Chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh cho s¶n phÈm dë dang cuèi kú gåm ®Çy ®ñ c¸c kho¶n môc chi phÝ trong cÊu thµnh cña chi phÝ s¶n xuÊt. §èi víi chi phÝ NVL chÝnh ®­îc x¸c ®Þnh n»m trong s¶n phÈm dë dang theo sè l­îng s¶n phÈm dë dang kh«ng qui ®æi theo møc ®é hoµn thµnh. Cßn c¸c chi phÝ chÕ biÕn trong s¶n phÈm dë dang tÝnh theo sè l­îng s¶n phÈm dë dang ®· qui ®æi theo møc ®é hoµn thµnh. Gi¸ trÞ NVL chÝnh n»m trong SP dë dang Sè l­îng SP dë dang cuèi kú Sè l­îng thµnh phÈm Sè l­îng SP dë dang cuèi kú Toµn bé gi¸ trÞ NVL chÝnh xuÊt dïng = + x c«ng thøc tÝnh: Tæng chi phÝ chÕ biÕn (tõng lo¹i) Chi phÝ chÕ biÕn n»m trong SP dë dang (tõng lo¹i) Sè l­îng SP dë dang cuèi kú qui ®æi ra thµnhphÈm Sè l­îng thµnh phÈm Sè l­îng SPdë dang cuèi kú qui ®æi ra thµnh phÈm = + x Gi¸ trÞ SP dë dang cuèi kú Gi¸ trÞ NVL chÝnh n»m trong SP dë dang Chi phÝ chÕ biÕn n»m trong SP dë dang (tæng c¸c lo¹i) = + 2.3. Ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ theo 50% chi phÝ chÕ biÕn §iÒu kiÖn ¸p dông: C¸ch ®¸nh gi¸ nµy phï hîp víi nh÷ng s¶n phÈm mµ chi phÝ chÕ biÕn chiÕm tû träng thÊp trong tæng chi phÝ. Thùc chÊt ®©y lµ mét d¹ng cña ph­¬ng ph¸p ­íc tÝnh s¶n l­îng t­¬ng ®­¬ng trong ®ã gi¶ ®Þnh s¶n phÈm dë dang ®· hoµn thµnh ë møc ®é 50% so víi thµnh phÈm. Ph­¬ng ph¸p nµy Ýt ®­îc sö dông v× tÝnh kh«ng chÝnh x¸c cña nã (v× ph¶i gi¶ ®Þnh møc ®é dë dang lµ 50%, kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc møc dë dang thùc tÕ cña s¶n phÈm). C«ng thøc tÝnh to¸n t­¬ng tù ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ theo s¶n l­îng ­íc tÝnh t­¬ng ®­¬ng song gi¶ ®Þnh s¶n phÈm dë dang ë møc ®é 50%. 2.4. Ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ theo chi phÝ ®Þnh møc hoÆc kÕ ho¹ch. §iÒu kiÖn ¸p dông: Phï hîp víi nh÷ng doanh nghiÖp x©y dùng hÖ thèng ®Þnh møc chi phÝ. §Æc ®iÓm: Chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp, chi phÝ s¶n xuÊt chung cña s¶n phÈm dë dang ®­îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo ®Þnh møc tiªu hao cña nh÷ng c«ng ®o¹n ®· thùc hiÖn ®­îc. NÕu s¶n phÈm ®­îc chÕ t¹o kh«ng ph¶i qua c¸c c«ng ®o¹n cã ®Þnh møc tiªu hao ®­îc x¸c lËp riªng biÖt th× c¸c kho¶n môc chi phÝ cña s¶n phÈm dë dang ®­îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo tû lÖ hoµn thµnh vµ ®Þnh møc tõng kho¶n môc chi phÝ trong gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh. NÕu doanh nghiÖp kh«ng sö dông gi¸ thµnh (chi phÝ) ®Þnh møc th× cã thÓ dïng gi¸ thµnh (chi phÝ) kÕ ho¹ch ®Ó x¸c ®Þnh chi phÝ s¶n xuÊt cña s¶n phÈm dë dang. .2.5. Ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ theo chi phÝ trùc tiÕp Theo ph­¬ng ph¸p nµy, trong gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang chØ gåm chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp hoÆc hai lo¹i lµ chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp vµ chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp mµ kh«ng tÝnh ®Õn c¸c chi phÝ kh¸c. Ph­¬ng ph¸p nµy t­¬ng tù ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ theo chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp (chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh). Tuy nhiªn, trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt th­êng nguyªn vËt liÖu lµ ®Çu vµo chñ yÕu, do ®ã trong gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang, chñ yÕu lµ chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp (nguyªn vËt liÖu chÝnh). V× thÕ, nÕu ®¸nh gi¸ theo ph­¬ng ph¸p nµy - lo¹i bá chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp (chÝnh) ra khái gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang - lµ kh«ng hîp lý vµ thiÕu chÝnh x¸c. Ngoµi ra, trªn thùc tÕ, ng­êi ta cßn ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang nh­: ph­¬ng ph¸p thèng kª kinh nghiÖm, ph­¬ng ph¸p tÝnh theo chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh vµ nguyªn vËt liÖu phô... 3. C¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh 3.1. Ph­¬ng ph¸p gi¶n ®¬n (hay ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp) §iÒu kiÖn: Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc ¸p dông trong c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, sè l­îng mÆt hµng Ýt, khèi l­îng s¶n xuÊt lín, chu kú s¶n xuÊt ng¾n, s¶n phÈm dë dang kh«ng cã hoÆc cã kh«ng ®¸ng kÓ nh­ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®éng lùc (®iÖn, n­íc, h¬i n­íc, khÝ nÐn, khÝ ®èt,...); c¸c doanh nghiÖp khai th¸c (than, quÆng, h¶i s¶n,...). C¸ch x¸c ®Þnh: Theo c«ng thøc tæng qu¸t : Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú CPSX dë dang ®Çu kú CPSX ph¸t sinh trong kú CPSX dë dang cuèi kú C¸c kho¶n lµm gi¶m chi phÝ = + - - 3.2. Ph­¬ng ph¸p céng chi phÝ §iÒu kiÖn: ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp mµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm ®­îc thùc hiÖn ë nhiÒu bé phËn s¶n xuÊt, nhiÒu giai ®o¹n c«ng nghÖ, ®èi t­îng tËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt lµ c¸c bé phËn chi tiÕt s¶n phÈm hoÆc giai ®o¹n c«ng nghÖ hay bé phËn s¶n xuÊt. Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc ¸p dông phæ biÕn trong c¸c doanh nghiÖp khai th¸c, dÖt nhuém, c¬ khÝ chÕ t¹o, may mÆc,... C¸ch x¸c ®Þnh: Gi¸ thµnh ®­îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch céng chi phÝ s¶n xuÊt cña c¸c bé phËn, chi tiÕt s¶n phÈm hay tæng chi phÝ s¶n xuÊt cña c¸c giai ®o¹n, bé phËn s¶n xuÊt t¹o nªn thµnh phÈm: Gi¸ thµnh s¶n phÈm =Z1 + Z2 +...+ Zn Trong ®ã: n lµ sè giai ®o¹n hay bé phËn s¶n xuÊt t¹o nªn s¶n phÈm. 3.3. Ph­¬ng ph¸p lo¹i trõ §iÒu kiÖn: ¸p dông trong tr­êng hîp cïng mét qui tr×nh s¶n xuÊt võa t¹o ra s¶n phÈm chÝnh, võa t¹o ra s¶n phÈm phô (s¶n phÈm phô kh«ng ph¶i lµ ®èi t­îng tÝnh gi¸ thµnh mµ ®­îc ®Þnh gi¸ theo môc ®Ých tËn thu). Do vËy, cÇn lo¹i trõ trÞ gi¸ s¶n phÈm phô ra khái tæng chi phÝ. Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc ¸p dông phæ biÕn trong c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn ®­êng, r­îu, bia, mú ¨n liÒn... C¸ch x¸c ®Þnh: Tr­íc hÕt, x¸c ®Þnh gi¸ trÞ s¶n phÈm phô theo c¸c ph­¬ng ph¸p nh­: gi¸ ­íc tÝnh, gi¸ kÕ ho¹ch, gi¸ nguyªn liÖu ban ®Çu,... X¸c ®Þnh gi¸ thµnh s¶n phÈm theo c«ng thøc: Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm chÝnh Gi¸ trÞ s¶n phÈm chÝnh dë dang §K Tæng CPSX ph¸t sinh trong kú Gi¸ trÞ s¶n phÈm chÝnh dë dang CK Gi¸ trÞ s¶n phÈm phô thu håi ­íc tÝnh = + - - 3.4. Ph­¬ng ph¸p hÖ sè §iÒu kiÖn: ¸p dông trong tr­êng hîp cïng mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cïng sö dông mét thø nguyªn liÖu vµ mét l­îng lao ®éng nh­ng thu ®­îc ®ång thêi nhiÒu s¶n phÈm kh¸c nhau, h¬n n÷a, chi phÝ kh«ng tËp hîp riªng cho tõng lo¹i s¶n phÈm ®­îc mµ ph¶i tËp hîp cho c¶ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Doanh nghiÖp ¸p dông ph­¬ng ph¸p nay ph¶i x¸c ®Þnh hÖ sè qui ®æi c¸c lo¹i s¶n phÈm vÒ s¶n phÈm gèc (coi hÖ sè qui ®æi cña s¶n phÈm gèc b»ng 1). C¸ch x¸c ®Þnh: Tæng sè s¶n phÈm gèc S( ) )) Sè l­îng hoµn thµnh cña lo¹i s¶n phÈm i HÖ sè qui ®æi cña lo¹i s¶n phÈm i i=1 n x = - Qui ®æi c¸c lo¹i s¶n phÈm vÒ s¶n phÈm gèc theo c«ng thøc: Gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm gèc Tæng gi¸ thµnh cña c¸c lo¹i s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú Tæng sè s¶n phÈm gèc = - TÝnh gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm gèc: Tæng gi¸ thµnh cña c¸c lo¹i s¶n phÈm hoµn thµnh trong kú Gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang §K Tæng CPSX ph¸t sinh trong kú Gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang CK = + - Trong ®ã: Gi¸ thµnh ®¬n vÞ cña tõng lo¹i s¶n phÈm Gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm gèc HÖ sè qui ®æi tõng lo¹i s¶n phÈm = x - TÝnh gi¸ thµnh tõng lo¹i s¶n phÈm : 3.5. Ph­¬ng ph¸p tû lÖ §iÒu kiÖn ¸p dông: T­¬ng tù ph­¬ng ph¸p hÖ sè, nh­ng doanh nghiÖp kh«ng x¸c lËp hÖ sè qui ®æi mµ sö dông tû lÖ gi÷a thùc tÕ vµ ®Þnh møc (hoÆc kÕ ho¹ch). C¸ch tÝnh: §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp sö dông ph­¬ng ph¸p nµy, ng­êi ta x©y dùng tû lÖ gi÷a thùc tÕ vµ ®Þnh møc (kÕ ho¹ch) c¨n cø vµo nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau nh­: gi¸ thµnh, chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp... ®Ó tõ ®ã x¸c ®Þnh gi¸ thµnh thùc tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm. Th«ng th­êng ng­êi ta sö dông tiªu thøc gi¸ thµnh: Tû lÖ chi phÝ Tæng gi¸ thµnh thùc tÕ cña c¸c lo¹i s¶n phÈm Tæng gi¸ thµnh ®Þnh møc( hoÆc kÕ ho¹ch) cña c¸c lo¹i s¶n phÈm = 100 x Tæng gi¸ thµnh thùc tÕ cña tõng lo¹i s¶n phÈm = Tæng gi¸ thµnh ®Þnh møc (hoÆc kÕ ho¹ch) cña tõng lo¹i s¶n phÈm x Tû lÖ chi phÝ 3.6. Ph­¬ng ph¸p liªn hîp §iÒu kiÖn: ¸p dông cho nh÷ng doanh nghiÖp cã tæ chøc s¶n xuÊt phøc t¹p, tÝnh chÊt qui tr×nh c«ng nghÖ vµ tÝnh chÊt s¶n phÈm ®ßi hái viÖc tÝnh gi¸ thµnh ph¶i kÕt hîp nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nh­ trong c¸c c«ng ty ho¸ chÊt: qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra c¸c s¶n phÈm phô, ®ång thêi c«ng ty l¹i cã mét hÖ thèng gi¸ thµnh ®Þnh møc cho tÊt c¶ c¸c lo¹i s¶n phÈm, ®iÒu ®ã ®ßi hái c«ng ty ph¶i sö dông kÕt hîp c¶ ph­¬ng ph¸p lo¹i trõ vµ ph­¬ng ph¸p tû lÖ. Ngoµi ra cã nhiÒu lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c sö dông ph­¬ng ph¸p liªn hîp nh­: dÖt kim, may mÆc,... C¸ch x¸c ®Þnh: KÕt hîp c¸c ph­¬ng ph¸p nh­: tû lÖ víi lo¹i trõ, lo¹i trõ víi tæng céng chi phÝ,... 4. Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh trong mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp chñ yÕu 4.1. Doanh nghiÖp s¶n xuÊt gi¶n ®¬n Doanh nghiÖp s¶n xuÊt gi¶n ®¬n th­êng lµ nh÷ng doanh nghiÖp chØ s¶n xuÊt mét hoÆc mét sè Ýt mÆt hµng víi khèi l­îng lín, chu kú s¶n xuÊt ng¾n, s¶n phÈm dë dang kh«ng cã hoÆc cã kh«ng ®¸ng kÓ. Do khèi l­îng lín nh­ng sè l­îng mÆt hµng Ýt nªn ®èi t­îng h¹ch to¸n chi phÝ ®­îc tiÕn hµnh theo s¶n phÈm, mçi mÆt hµng s¶n xuÊt ®­îc më mét hoÆc mét sè sæ (thÎ) h¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt. C«ng viÖc tÝnh gi¸ thµnh th­êng ®­îc tiÕn hµnh vµo cuèi th¸ng theo ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp hoÆc liªn hîp. Nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt gi¶n ®¬n ph¶i kÓ ®Õn lµ c¸c doanh nghiÖp khai th¸c than, quÆng,... Lo¹i doanh nghiÖp nµy chØ s¶n xuÊt mét lo¹i s¶n phÈm (than) hoÆc mét sè s¶n phÈm (nh­ quÆng pirit) nh­ng khèi l­îng lín do dÆc tÝnh cña s¶n phÈm, nhu cÇu thÞ tr­êng cao trong khi sè doanh nghiÖp lo¹i nµy Ýt; l­îng dë dang kh«ng ®¸ng kÓ do khai th¸c tõ tù nhiªn. Do vËy, tÝnh gi¸ thµnh theo ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp hoÆc liªn hîp (kÕt hîp gi÷a trùc tiÕp vµ lo¹i trõ,...) lµ phï hîp. Ngoµi ra, mét sè doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®éng lùc (®iÖn, n­íc, h¬i n­íc,...) th­êng kh«ng cã s¶n phÈm dë dang, chu kú s¶n xuÊt ng¾n (thêi gian tõ s¶n xuÊt ®Õn hoµn thµnh tiªu thô ng¾n, kh«ng qua nhiÒu c«ng ®o¹n) nªn tÝnh gi¸ thµnh theo ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp hay liªn hîp. 4.2. Doanh nghiÖp s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng §Æc ®iÓm: §©y lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®¬n chiÕc hoÆc s¶n xuÊt hµng lo¹t theo ®¬n ®Æt hµng cña ng­êi mua. Ph­¬ng ph¸p tÝnh: - TËp hîp chi phÝ: Chi phÝ ®­îc tËp hîp cho tõng ®¬n ®Æt hµng cô thÓ, kh«ng kÓ sè l­îng s¶n phÈm cña ®¬n ®Æt hµng ®ã nhiÒu hay Ýt, qui tr×nh c«ng nghÖ ®¬n gi¶n hay phøc t¹p. §èi víi c¸c chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, nh©n c«ng trùc tiÕp ph¸t sinh trong kú liªn quan trùc tiÕp ®Õn ®¬n ®Æt hµng nµo th× h¹ch to¸n trùc tiÕp cho ®¬n ®Æt hµng ®ã theo c¸c chøng tõ gèc. Riªng chi phÝ s¶n xuÊt chung, do kh«ng thÓ t¸ch riªng cho tõng ®¬n nªn tËp hîp chung, sau ®ã ph©n bæ cho tõng ®¬n theo tiªu thøc phï hîp (chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, giê c«ng s¶n xuÊt,...). - TÝnh gi¸ thµnh: Gi¸ thµnh ®­îc tÝnh cho tõng s¶n phÈm cña tõng ®¬n ®Æt hµng. Gi¸ thµnh chØ ®­îc tÝnh khi ®¬n ®Æt hµng hoµn thµnh nªn kú tÝnh gi¸ thµnh th­êng kh«ng thèng nhÊt víi kú b¸o c¸o. §èi víi nh÷ng ®¬n ®Õn cuèi kú b¸o c¸o ch­a hoµn thµnh th× toµn bé chi phÝ coi nh­ gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang cuèi kú chuyÓn sang kú sau (sè d­ cña TK154 – chi tiÕt theo ®¬n ®Æt hµng). Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh thÝch hîp lµ ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp hay hÖ sè... VÝ dô: Cã thÓ thÊy ®iÓn h×nh cña lo¹i doanh nghiÖp nµy lµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt ®Ó xuÊt khÈu. V× s¶n phÈm xuÊt khÈu phï hîp víi ®iÒu kiÖn n­íc xuÊt sang, ®ång thêi kh«ng hoÆc khã thÝch hîp (vÝ dô xuÊt khÈu s¶n phÈm ¸o jacket cho §«ng ¢u) víi ®iÒu kiÖn trong n­íc nªn chØ cã thÓ s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng tõ kh¸ch hµng. NÕu s¶n xuÊt thõa so víi ®¬n ®Æt hµng hoÆc s¶n xuÊt kh«ng theo ®¬n ®Æt hµng th× khã cã thÓ tiªu thô ®­îc s¶n phÈm, dÉn ®Õn ø ®äng vèn vµ tr× trÖ s¶n xuÊt. 4.3. Doanh nghiÖp ¸p dông hÖ thèng h¹ch to¸n ®Þnh møc §Æc ®iÓm: §©y lµ c¸c doanh nghiÖp ®· x¸c lËp ®­îc hÖ thèng gi¸ ®Þnh møc cho tõng lo¹i s¶n phÈm trªn c¬ së c¸c ®Þnh møc tiªu hao hiÖn hµnh. Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh: Theo dâi riªng biÖt tõng kho¶n môc chi phÝ g¾n liÒn víi tõng ®èi t­îng chÞu chi phÝ ë c¶ 3 chØ tiªu: ®Þnh møc, chªnh lÖch do thay ®æi ®Þnh møc (khi x¸c lËp ®Þnh møc míi), chªnh lÖch do thùc hiÖn ®Þnh møc (sö dông tiÕt kiÖm hay l·ng phÝ c¸c yÕu tè ®Çu vµo, kho¶n nµy liªn quan ®Õn c¶ s¶n phÈm ®ë dang vµ hoµn thµnh nªn cÇn ph©n bæ cho s¶n phÈm dë dang vµ hoµn thµnh theo tû lÖ chi phÝ ®Þnh møc). Khi ®ã gi¸ thµnh thùc tÕ ®­îc x¸c ®Þnh: Gi¸ thµnh thùc tÕ cña s¶n phÈm Gi¸ thµnh ®Þnh møc cña s¶n phÈm Chªnh lÖch do thay ®æi ®Þnh møc Chªnh lÖch do thùc hiÖn ®Þnh møc = + + _ _ 4.4. Doanh nghiÖp s¶n xuÊt phøc t¹p theo kiÓu chÕ biÕn liªn tôc §Æc ®iÓm: §©y lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã qui tr×nh c«ng nghÖ chÕ t¹o s¶n phÈm bao gåm nhiÒu giai ®o¹n (b­íc) nèi tiÕp nhau theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh, mçi b­íc t¹o ra mét lo¹i b¸n thµnh phÈm, b¸n thµnh phÈm cña b­íc tr­íc lµ ®èi t­îng chÕ biÕn cña b­íc sau. Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh: Chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh thuéc b­íc nµo ®­îc tËp hîp riªng cho b­íc ®ã. Riªng chi phÝ s¶n xuÊt chung tËp hîp theo ph©n x­ëng, sau ®ã ®­îc ph©n bæ cho c¸c b­íc theo tiªu thøc phï hîp. Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh phï hîp lµ ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp kÕt hîp víi tæng céng chi phÝ hay hÖ sè (hoÆc tû lÖ). C¸c ph­¬ng ph¸p cô thÓ: Ph­¬ng ph¸p ph©n b­íc kh«ng tÝnh gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm Ph­¬ng ph¸p nµy ¸p dông trong tr­êng hîp c¸c giai ®o¹n c«ng nghÖ chØ lµ c¸c b­íc chÕ biÕn nèi tiÕp nhau ®Ó t¹o ra s¶n phÈm hoµn chØnh vµ kh«ng thùc hiÖn tÝnh gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm. - VÝ dô: Ph­¬ng ph¸p nµy cã thÓ thÊy trong c¸c doanh nghiÖp ®ãng giÇy. S¶n phÈm hoµn chØnh ®­îc t¹o ra ph¶i qua nhiÒu giai ®o¹n c«ng nghÖ (tõ s¬ chÕ nguyªn liÖu, s¶n xuÊt ®Õ, th©n..., ®Õn d¸n (may) thµnh s¶n phÈm hoµn chØnh). B¸n thµnh phÈm ®­îc t¹o ra sau mçi giai ®o¹n (®Õ giµy, c¸c chi tiÕt trªn th©n giµy,...) th­êng chuyÓn lu«n qua giai ®o¹n sau ®Ó tiÕp tôc chÕ biÕn mµ kh«ng b¸n ra thÞ tr­êng. - C¸ch tÝnh: TËp hîp chi phÝ cho tõng giai ®o¹n c«ng nghÖ chÕ biÕn, kÕt chuyÓn tõng kho¶n môc chi phÝ tõ bé phËn s¶n xuÊt (giai ®o¹n c«ng nghÖ) vÒ bé phËn tæng hîp ®Ó tæng hîp chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn chØnh. Do tÝnh chÊt song song khi kÕt chuyÓn nªn ph­¬ng ph¸p nµy cßn gäi lµ ph­¬ng ph¸p kÕt chuyÓn song song. S¬ ®å h¹ch to¸n: Giai ®o¹n (b­íc) 1: 621 622 627 154 KÕt chuyÓn CPNVL trùc tiÕp KÕt chuyÓn CPNC trùc tiÕp KÕt chuyÓn CPSXC Chi phÝ n»m trong gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn chØnh 622 627 154 KÕt chuyÓn CPNC trùc tiÕp KÕt chuyÓn CPSXC Chi phÝ n»m trong gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn chØnh 622 627 154 KÕt chuyÓn CPNC trùc tiÕp KÕt chuyÓn CPSXC Chi phÝ n»m trong gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn chØnh Giai ®o¹n 2: ............... Giai ®o¹n n: KÕt chuyÓn CPNVLTT Trong ®ã: n: Sè giai ®o¹n c«ng nghÖ ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm hoµn chØnh. Th«ng th­êng, chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp chØ cã ë giai ®o¹n 1. Tuy nhiªn, còng cã thÓ cã kho¶n chi phÝ nµy trong c¸c giai ®o¹n 1,2,...,n. Ph­¬ng ph¸p ph©n b­íc cã tÝnh gi¸ thµnh b¸n thµnh phÈm Ph­¬ng ph¸p nµy ¸p dông ®èi víi nh÷ng giai ®o¹n c«ng nghÖ t¹o ra b¸n thµnh phÈm vµ b¸n thµnh phÈm cña giai ®o¹n nµy ®­îc chuyÓn tiÕp cho giai ®o¹n sau ®Ó tiÕp tôc chÕ biÕn ®ång thêi b¸n thµnh phÈm cã thÓ lµ s¶n phÈm hµng ho¸ (b¸n ra ngoµi). - VÝ dô: Mét sè c«ng ty dÖt may: gåm c¸c giai ®o¹n c«ng nghÖ tõ t¹o nguyªn liÖu (dÖt v¶i) ®Õn s¶n xuÊt s¶n phÈm hoµn chØnh (thiÕt kÕ may ®o). Sau giai ®o¹n c«ng nghÖ dÖt v¶i (gåm kÐo sîi, dÖt vµ nhuém, in...) th× b¸n thµnh phÈm (v¶i) cã thÓ ®­a qua giai ®o¹n tiÕp theo ®Ó s¶n xuÊt (may) thµnh s¶n phÈm hoµn chØnh hoÆc cã thÓ ®­a b¸n thµnh phÈm ra b¸n trªn thÞ tr­êng. NghÜa lµ mÆt hµng tiªu thô cña c¸c c«ng ty nµy gåm v¶i vµ s¶n phÈm may mÆc. - C¸ch tÝnh: Chi phÝ ®­îc tËp hîp theo tõng kho¶n môc cho tõng giai ®o¹n c«ng nghÖ (riªng chi phÝ s¶n xuÊt chung liªn quan ®Õn nhiÒu giai ®o¹n ®­îc tËp hîp theo ph©n x­ëng vµ ph©n bæ cho tõng giai ®o¹n theo tiªu thøc phï hîp). Gi¸ trÞ b¸n thµnh phÈm giai ®o¹n tr­íc chuyÓn qua giai ®o¹n sau ®­îc tÝnh theo gi¸ thµnh thùc tÕ vµ ph¶n ¸nh theo tõng kho¶n môc chi phÝ. ViÖc tÝnh gi¸ thµnh ph¶i ®­îc tiÕn hµnh lÇn l­ît tõ giai ®o¹n 1 sang giai ®o¹n 2,..., ®Õn giai ®o¹n cuèi cïng tÝnh ra gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn chØnh nªn ph­¬ng ph¸p nµy cßn gäi lµ kÕt chuyÓn tuÇn tù. - S¬ ®å h¹ch to¸n: NhËp kho, göi b¸n, b¸n trùc tiÕp 621-G§1 622-G§1 627 154-G§1 621-G§2 622-G§2 627 154-G§2 154-G§n 155,157,632 155,157,632 155,157,632 KÕt chuyÓn CPNCTT KÕt chuyÓn CPSXC KÕt chuyÓn CPNVLTT KÕt chuyÓn CPNCTT KÕt chuyÓn CPSXC ZBTP theo kho¶n môc CP ............ ..... NhËp kho, göi b¸n, b¸n trùc tiÕp Gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn chØnh KÕt chuyÓn CPNVLTT Ph­¬ng ph¸p ph©n b­íc ®èi víi qui tr×nh c«ng nghÖ phøc t¹p kiÓu song song Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc ¸p dông ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp kÕt hîp nhiÒu qui tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt kh¸c nhau ®Ó t¹o ra c¸c chi tiÕt s¶n phÈm vµ sau ®ã thùc hiÖn l¾p r¸p t¹o s¶n phÈm hoµn chØnh. - VÝ dô: §iÓn h×nh cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt xe ®¹p, xe g¾n m¸y, linh kiÖn ®iÖn tö,... C¸c chi tiÕt s¶n phÈm (khung xe, b¸nh xe,...) ®­îc s¶n xuÊt ë c¸c giai ®o¹n riªng biÖt, sau ®ã chuyÓn cho bé phËn l¾p r¸p ®Ó l¾p r¸p thµnh s¶n phÈm hoµn chØnh, còng cã thÓ b¸n c¸c chi tiÕt nµy ra ngoµi. - C¸ch tÝnh: TËp hîp chi phÝ theo kho¶n môc chi phÝ cho tõng chi tiÕt s¶n phÈm. Chi phÝ tÝnh cho s¶n phÈm hoµn chØnh (®· l¾p r¸p ®Çy ®ñ c¸c chi tiÕt) gåm chi phÝ l¾p r¸p (theo tõng kho¶n môc) vµ gi¸ thµnh cña c¸c chi tiÕt l¾p r¸p. - S¬ ®å h¹ch to¸n: H¹ch to¸n ë tõng giai ®o¹n s¶n xuÊt chi tiÕt s¶n phÈm (giai ®o¹n i, víi i=1,2,...,n) 154(i) 621(i) 622(i) 627(i) 154( l¾p r¸p) 155,157,632 KÕt chuyÓn CPNVLTT KÕt chuyÓn CPNCTT KÕt chuyÓn CPSXC Gi¸ thµnh chi tiÕt hoµn thµnh chuyÓn sang bé phËn l¾p r¸p Chi tiÕt hoµn thµnh nhËp kho, göi b¸n, b¸n trùc tiÕp H¹ch to¸n ë bé phËn l¾p r¸p (gåm n chi tiÕt): 154(i) 621,622,627 154 (l¾p r¸p) 155,157,632 Gi¸ thµnh cña c¸c chi tiÕt ®­a vµo l¾p r¸p TËp hîp chi phÝ s¶n xuÊt cña giai ®o¹n l¾p r¸p S¶n phÈm hoµn chØnh nhËp kho, göi b¸n, b¸n trùc tiÕp V. KÕ to¸n tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt phô 1. §Æc ®iÓm ho¹t ®éng s¶n xuÊt phô Ho¹t ®éng s¶n xuÊt phô lµ lo¹i ho¹t ®éng doanh nghiÖp tæ chøc ra ®Ó phôc vô cho ho¹t ®éng chÝnh còng nh­ c¸c ho¹t ®éng kh¸c trong néi bé doanh nghiÖp, ngoµi ra cßn bao gåm c¶ ho¹t ®éng tËn dông n¨ng lùc còng nh­ phÕ liÖu, phÕ phÈm ®Ó lµm ra s¶n phÈm hµng ho¸ nh»m t¨ng thªm thu nhËp. S¶n phÈm phô cã thÓ bao gåm nhiÒu lo¹i nh­ cung cÊp ®iÖn, n­íc, söa ch÷a, vËn chuyÓn, s¶n xuÊt khu«n mÉu... Tõng lo¹i ho¹t ®éng cã thÓ ®­îc thùc hiÖn ë tõng ph©n x­ëng hoÆc bé phËn s¶n xuÊt ®éc lËp, v× vËy cÇn tæ chøc theo dâi chi tiÕt theo tõng lo¹i ho¹t ®éng. S¶n phÈm, lao vô do s¶n xuÊt phô s¶n xuÊt ra ®­îc cung cÊp cho nhiÒu ®èi t­îng trong ®ã cã c¶ cung cÊp lÉn nhau gi÷a c¸c lo¹i s¶n xuÊt phô. §Ó ®¬n gi¶n cho h¹ch to¸n gi¸ thµnh th× viÖc ®¸nh gi¸ s¶n phÈm, lao vô do s¶n xuÊt phô cung cÊp cã thÓ qui ®Þnh nh­ sau: - S¶n phÈm, lao vô do s¶n xuÊt phô cung cÊp lÉn nhau th× ®­îc tÝnh gi¸ thµnh theo gi¸ thµnh kÕ ho¹ch hoÆc gi¸ ®Þnh møc tr­íc khi ®iÒu chØnh. - S¶n phÈm, lao vô do s¶n xuÊt phô cung cÊp cho c¸c ®èi t­îng kh¸c kh«ng ph¶i lµ s¶n xuÊt phô th× ph¶i tÝnh theo gi¸ thµnh thùc tÕ: Gi¸ thµnh thùc tÕ ®¬n vÞ s¶n phÈm, lao vô cña s¶n xuÊt phô CPSX dë dang §K CPSX ph¸t sinh trong kú CPSX dë dang CK TrÞ gi¸ s¶n phÈm, lao vô do s¶n xuÊt phô kh¸c cung cÊp Khèi l­îng s¶n phÈm, lao vô hoµn thµnh trong kú Khèi l­îng s¶n phÈm, lao vô cung cÊp cho s¶n xuÊt phô kh¸c (kÓ c¶ tù dïng) = + - + - (*) 2. C¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh §èi víi s¶n xuÊt phô kh«ng cã sù cung cÊp lÉn nhau Do kh©u cung cÊp chØ ®¬n thuÇn phôc vô c¸c bé phËn kh«ng ph¶i lµ s¶n xuÊt phô nªn viÖc tÝnh gi¸ thµnh kh¸ ®¬n gi¶n, ph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông lµ ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau: 621,622,627-sx phô 154-sx phô 627-pxsx chÝnh 641,642 KÕt chuyÓn CPSX cho tÝnh gi¸ thµnh Ph©n bæ cho PXSXC Ph©n bæ cho ho¹t ®éng b¸n hµng, QLDN §èi víi s¶n xuÊt phô cã quan hÖ cung cÊp s¶n phÈm, lao vô cho nhau - Ph­¬ng ph¸p ph©n bæ lÉn nhau theo gi¸ thµnh ban ®Çu: Theo ph­¬ng ph¸p nµy, gi¸ thµnh ®­îc x¸c ®Þnh qua 3 b­íc: B­íc 1: X¸c ®Þnh gi¸ thµnh ®¬n vÞ ban ®Çu cña tõng bé phËn s¶n xuÊt phô: Gi¸ thµnh ®¬n vÞ ban ®Çu Tæng chi phÝ cña bé phËn S¶n l­îng s¶n xuÊt = B­íc 2: X¸c ®Þnh gi¸ trÞ phôc vô bé phËn s¶n xuÊt phô kh¸c: Gi¸ trÞ phôc vô bé phËn s¶n xuÊt phô kh¸c S¶n l­îng phôc vô Gi¸ thµnh ®¬n vÞ ban ®Çu = x B­íc 3: X¸c ®Þnh gi¸ thµnh thùc tÕ cña s¶n phÈm, lao vô hoµn thµnh phôc vô c¸c bé phËn kh«ng ph¶i lµ s¶n xuÊt phô (Theo c«ng thøc (*)). Møc ph©n bæ cho tõng ®èi t­îng Khèi l­îng SP, lao vô do s¶n xuÊt phô cung cÊp cho tõng ®èi t­îng Gi¸ thµnh thùc tÕ ®¬n vÞ SP, lao vô s¶n xuÊt phô = x Khi ®ã, møc ph©n bæ thùc tÕ cho tõng ®èi t­îng sö dông ®­îc x¸c ®Þnh: NÕu bé phËn s¶n xuÊt phô sö dông gi¸ thµnh kÕ ho¹ch: Ph­¬ng ph¸p tÝnh t­¬ng tù nh­ trªn, chØ kh¸c thay gi¸ thµnh ®¬n vÞ ban ®Çu b»ng gi¸ thµnh kÕ ho¹ch ®Ó tÝnh gi¸ trÞ phôc vô lÉn nhau gi÷a c¸c bé phËn s¶n xuÊt phô, sau ®ã x¸c ®Þnh gi¸ trÞ phôc vô c¸c ®èi t­îng kh¸c theo gi¸ thµnh thùc tÕ. - Ph­¬ng ph¸p ®¹i sè: §©y lµ ph­¬ng ph¸p sö dông c¸c ph­¬ng tr×nh ®¹i sè ®Ó tÝnh gi¸ thµnh. Ph­¬ng tr×nh ®­îc x©y dùng dùa trªn c¸c tham sè: sè l­îng s¶n phÈm, lao vô phôc vô c¸c bé phËn, tæng chi phÝ cña bé phËn s¶n xuÊt phô,..., víi Èn sè th­êng lµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm, lao vô hoµn thµnh cña bé phËn s¶n xuÊt phô. - S¬ ®å h¹ch to¸n: 154 (SXP1) 627 (SXP2) 621,622 (SXP2) 154 (SXP2) 641,642,627 (SXC) 621,622 (SXP1) 627 (SXP1) Tæng hîp CPSX cña SXP 1 Ph©n bæ cho c¸c ®èi t­îng sö dông TrÞ gi¸ SP, lao vô do SXP1 cung cÊp cho SXP2 CPSX cña SXP2 Ph©n bæ cho c¸c ®èi t­îng Gi¸ trÞ SP, lao vô do SXP2 cung cÊp cho SXP1 VI. Tham kh¶o mét sè ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi 1. Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh cña Liªn X« (cò) Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh ë Liªn X« (cò) ®­îc thÓ hiÖn gÇn nh­ trän vÑn qua chÕ ®é kÕ to¸n ViÖt Nam theo quyÕt ®Þnh sè 1141/Q§/C§KT ngµy 01/11/1995 cña Bé Tµi ChÝnh. Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc x©y dùng trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung bao cÊp vµ kÕ ho¹ch ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n. 2. Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh cña Céng Hoµ Ph¸p Theo kÕ to¸n Ph¸p, gi¸ thµnh s¶n phÈm bao gåm tÊt c¶ c¸c kho¶n chi phÝ thuéc vÒ tÊt c¶ c¸c ®Çu vµo nh»m môc ®Ých t¹o ra nh÷ng ®Çu ra t­¬ng øng. Gi¸ thµnh bao gåm c¶ gi¸ thµnh cña hµng ho¸ trong nh÷ng ®¬n vÞ kinh doanh th­¬ng nghiÖp vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm trong ®¬n vÞ s¶n xuÊt. C¸c néi dung c¬ b¶n trong ph­¬ng ph¸p h¹ch to¸n gi¸ thµnh cña kÕ to¸n Ph¸p bao gåm c¸c vÊn ®Ò vÒ chi phÝ, gi¸ phÝ vµ gi¸ thµnh, c¸c trung t©m ph©n tÝch. §iÓm næi bËt trong kÕ to¸n Ph¸p lµ néi dung gi¸ phÝ, gi¸ thµnh vµ c¸c trung t©m ph©n tÝch. Kh¸i niÖm gi¸ phÝ ®­îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng hao phÝ vËt chÊt mµ doanh nghiÖp ph¶i ®Çu t­ ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Gi¸ phÝ gåm 3 lo¹i: - Gi¸ phÝ nguyªn vËt liÖu: Gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu mua vµo ghi trªn ho¸ ®¬n cña nhµ cung cÊp vµ c¸c kho¶n chi phÝ mua ph¸t sinh. - Gi¸ phÝ s¶n xuÊt: Gåm gi¸ phÝ nguyªn vËt liÖu sö dông vµo s¶n xuÊt vµ c¸c chi phÝ kh¸c dïng cho s¶n xuÊt nh­ nh©n c«ng, nhiªn liÖu, khÊu hao,... - Gi¸ phÝ ph©n phèi: Gåm c¸c kho¶n chi phÝ phôc vô tiªu thô s¶n phÈm nh­ chi phÝ qu¶ng c¸o, bao b×, chuyªn chë,... Khi ®ã, gi¸ thµnh s¶n phÈm ®­îc x¸c ®Þnh bao gåm c¶ chi phÝ s¶n xuÊt vµ chi phÝ ph©n phèi. C¬ së ®Ó h×nh thµnh c¸c trung t©m ph©n tÝch lµ c¸ch ph©n lo¹i chi phÝ theo chøc n¨ng. Tæng hîp c¸c chi phÝ nµy gäi lµ gi¸ phÝ trung t©m. T­¬ng øng mçi trung t©m ph©n tÝch lµ mét chøc n¨ng chi phÝ. Mçi trung t©m t¸ch ra lµm nhiÒu khu vùc gäi lµ ph©n ®éi ®ång nhÊt. C¸c trung t©m ph©n tÝch ®­îc chia thµnh trung t©m chÝnh vµ trung t©m phô: - Trung t©m chÝnh gåm c¸c trung t©m ho¹t ®éng chuyªn nghiÖp nh­: trung t©m tiÕp liÖu, trung t©m chÕ t¹o, trung t©m th­¬ng m¹i. - Trung t©m phô gåm c¸c trung t©m ho¹t ®éng nh»m cung cÊp lao vô cho trung t©m chÝnh: trung t©m hµnh chÝnh qu¶n trÞ, trung t©m qu¶n lý nh©n viªn, trung t©m qu¶n lý c«ng cô, trung t©m tµi chÝnh. Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh: Tr­íc hÕt, chi phÝ trùc tiÕp (lµ c¸c chi phÝ liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm, lao vô c¶ vÒ mÆt sè l­îng lÉn chÊt l­îng) ®­îc ®­a th¼ng vµo c¸c lo¹i gi¸ phÝ hoÆc ®­a mét phÇn vµo gi¸ thµnh. Sau ®ã, chi phÝ gi¸n tiÕp (lµ c¸c chi phÝ kh«ng liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt) ®­îc ph©n chia cho c¸c trung t©m chÝnh vµ phô theo hai ®ît: - §ît 1: Ph©n chia c¸c chi phÝ gi¸n tiÕp cho tÊt c¶ trung t©m chÝnh vµ phô. - §ît 2: Chi phÝ tõ c¸c trung t©m phô ®­îc ph©n chia vµo c¸c trung t©m chÝnh. Cuèi cïng, tiÕn hµnh ph©n chia chi phÝ cña c¸c trung t©m chÝnh vµo c¸c lo¹i gi¸ phÝ. Khi ®ã gi¸ thµnh ®­îc x¸c ®Þnh: Gi¸ thµnh s¶n phÈm = Gi¸ phÝ s¶n xuÊt + Gi¸ phÝ ph©n phèi 3. Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh cña Mü Gi¸ thµnh trong kÕ to¸n Mü lµ mét chØ tiªu ®o l­êng c¸c kho¶n hao phÝ vËt chÊt mµ doanh nghiÖp ®· bá ra dÓ s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. Kh¸i niÖm nµy ®­îc tiÕp cËn th«ng qua chi phÝ (t­¬ng øng víi gi¸ phÝ). Víi sù ph©n chia thµnh 2 lo¹i chi phÝ (chi phÝ biÕn ®æi vµ chi phÝ cè ®Þnh) th× tæng gi¸ thµnh b»ng tæng chi phÝ vµ b»ng tæng 2 lo¹i chi phÝ trªn. Gi¸ thµnh ®­îc ph©n chia thµnh gi¸ thµnh s¶n phÈm (gi¸ thµnh s¶n xuÊt) vµ gi¸ thµnh chung cho kú (gåm chi phÝ chung vµ chi phÝ b¸n hµng). §èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt th×: Tæng gi¸ thµnh s¶n phÈm hoµn thµnh Gi¸ phÝ NVL dïng trùc tiÕp Gi¸ phÝ lao ®éng trùc tiÕp Gi¸ phÝ s¶n xuÊt chung = + + Qui tr×nh h¹ch to¸n tæng qu¸t gi¸ thµnh cña kÕ to¸n Mü: Gi¸ phÝ NVL trùc tiÕp S¶n phÈm chÕ t¹o Thµnh phÈm tån kho Gi¸ phÝ NC trùc tiÕp Gi¸ phÝ SX chung Gi¸ phÝ chung cho kú Gi¸ vèn Gi¸ thµnh hµng b¸n Gi¸ thµnh s¶n xuÊt C/ NhËn xÐt vµ kiÕn nghÞ I. VÒ ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang 1. §èi víi ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang theo ph­¬ng ph¸p ­íc tÝnh s¶n l­îng t­¬ng ®­¬ng Theo chÕ ®é kÕ to¸n ViÖt Nam hiÖn nay, gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang cuèi kú ®­îc ®¸nh gi¸ theo 2 kho¶n môc cô thÓ: chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh vµ chi phÝ chÕ biÕn (gåm chi phÝ nguyªn vËt liÖu phô, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung). §iÒu ®¸ng l­u ý lµ gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu chÝnh n»m trong s¶n phÈm dë dang ®­îc x¸c ®Þnh nh­ sau: Gi¸ trÞ NVL chÝnh n»m trong SP dë dang Sè l­îng SP dë dang cuèi kú Sè l­îng thµnh phÈm Sè l­îng SP dë dang cuèi kú (kh«ng qui ®æi) Toµn bé gi¸ trÞ NVL chÝnh xuÊt dïng = + x NghÜa lµ, chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh tÝnh cho mét s¶n phÈm dë dang vµ mét s¶n phÈm hoµn thµnh lµ nh­ nhau (do sè l­îng s¶n phÈm dë dang cuèi kú kh«ng qui ®æi). Râ rµng, nÕu nguyªn vËt liÖu chÝnh ®­îc xuÊt dïng gÇn nh­ 100% ë ngay giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (sö dông toµn bé mét lÇn) hoÆc qui tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, chØ cã mét møc s¶n phÈm dë dang vµ chØ cã mét c«ng ®o¹n s¶n xuÊt th× c¸ch tÝnh trªn lµ chÝnh x¸c vµ hîp lý. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ: ®èi víi qui tr×nh c«ng nghÖ phøc t¹p nhiÒu giai ®o¹n c«ng nghÖ, nhiÒu møc s¶n phÈm dë dang, chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh ph¶i bá ra nhiÒu lÇn th× c¸ch ®¸nh gi¸ nµy cã cßn phï hîp kh«ng? Nh­ vËy, trong tr­êng hîp nµy, chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh tÝnh cho mét s¶n phÈm dë dang (cña tõng giai ®o¹n c«ng nghÖ) vµ mét s¶n phÈm hoµn thµnh lµ hoµn toµn kh¸c nhau. NghÜa lµ ph¶i qui ®æi s¶n phÈm dë dang theo møc ®é hoµn thµnh ®Ó ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh ®­îc gi÷a s¶n phÈm hoµn thµnh vµ s¶n phÈm dë dang vÒ chi phÝ nguyªn vËt liÖu chÝnh trong c¸ch ®¸nh gi¸ trªn: Gi¸ trÞ NVL chÝnh n»m trong SP dë dang Sè l­îng SP dë dang cuèi kú Sè l­îng thµnh phÈm Sè l­îng SPdë dang cuèi kú( qui ®æi theo møc ®é hoµn thµnh) Toµn bé gi¸ trÞ NVL chÝnh xuÊt dïng = + x 2. §èi víi ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang nãi chung Theo mét sè ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang hiÖn nay, c¸ch x¸c ®Þnh tæng qu¸t: CPSX tÝnh cho SP dë dang Sè l­îng SP dë dang cuèi kú Sè l­îng thµnh phÈm Tæng chi phÝ s¶n xuÊt = + x Sè l­îng SP dë dang cuèi kú (qui ®æi hoÆc kh«ng qui ®æi) Trong ®ã: Tæng chi phÝ s¶n xuÊt gåm chi phÝ dë dang ®Çu kú vµ chi phÝ s¶n xuÊt ph¸t sinh trong kú. NghÜa lµ trong chi phÝ s¶n xuÊt tÝnh cho s¶n phÈm dë dang cuèi kú bao giê còng gåm chi phÝ dë dang ®Çu kú vµ chi phÝ ph¸t sinh trong kú. Tuy nhiªn, nÕu ho¹t ®éng s¶n xuÊt cã nh÷ng biÕn ®éng lín lµm cho chi phÝ dë dang ®Çu kú lín (do sè l­îng s¶n phÈm dë dang nhiÒu), sè l­îng s¶n phÈm dë dang cuèi kú Ýt, khi ®ã chi phÝ dë dang cuèi kú l¹i cã chñ yÕu chi phÝ dë dang ®Çu kú, ®iÒu nµy kh«ng ph¶n ¸nh trung thùc theo thùc tÕ ph¸t sinh. Do vËy, cÇn cã c¸ch tÝnh hîp lý ®Ó cã kÕt qu¶ chÝnh x¸c vÒ gi¸ trÞ s¶n phÈm dë dang cuèi kú kinh doanh. II. VÒ néi dung gi¸ thµnh Ph­¬ng ph¸p tæ chøc vµ qu¶n lý chi phÝ trong kÕ to¸n Ph¸p ®­îc thùc hiÖn qua 3 trung t©m chÝnh (trung t©m tiÕp liÖu, trung t©m s¶n xuÊt, trung t©m ph©n phèi), tõ ®ã qui n¹p chi phÝ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp nh»m x¸c ®Þnh lo¹i gi¸ phÝ t­¬ng øng vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm. Tr×nh tù nµy hoµn toµn phï hîp cho mäi lo¹i doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ còng phï hîp víi yªu cÇu kiÓm tra chi phÝ vµ gi¸ thµnh cña chÝnh b¶n th©n doanh nghiÖp hoÆc cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng. H¬n n÷a, c¸ch tæ chøc h¹ch to¸n theo tr×nh tù nµy cho phÐp tõng doanh nghiÖp chñ ®éng trong x¸c ®Þnh ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh, kh«ng chÞu nh÷ng qui ®Þnh kh¾t khe tõ bªn ngoµi. H¬n n÷a, trong c¬ chÕ thÞ tr­êng hiÖn nay, mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng ®Ó doanh nghiÖp ®øng v÷ng vµ cã chç ®øng trªn thÞ tr­êng lµ ph¶i h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. §iÒu ®ã ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i qu¶n lý chÆt chÏ chi phÝ ph¸t sinh vµ sö dông chi phÝ g¾n víi yªu cÇu tiÕt kiÖm. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu kiÓm so¸t vµ qu¶n lý, chóng ta cã thÓ vËn dông mét sè néi dung vÒ chi phÝ vµ tÝnh gi¸ thµnh trong kÕ to¸n Ph¸p: Thø nhÊt, tæ chøc chi phÝ theo 3 lo¹i gi¸ phÝ: gi¸ phÝ tiÕp liÖu, gi¸ phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ phÝ ph©n phèi. Trong ®ã gi¸ phÝ s¶n xuÊt gåm chi phÝ nguyªn vËt liÖu sö dông vµo s¶n xuÊt vµ c¸c chi phÝ kh¸c dïng cho s¶n xuÊt nh­ chi phÝ nh©n c«ng, nhiªn liÖu, khÊu hao m¸y mãc..., tøc lµ gåm 3 lo¹i chi phÝ phôc vô s¶n xuÊt theo kÕ to¸n ViÖt Nam.Tuy nhiªn, viÖc x¸c ®Þnh gi¸ thµnh vÉn theo ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng, nghÜa lµ gi¸ thµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm gåm chi phÝ nguyªn vËt liÖu trùc tiÕp, chi phÝ nh©n c«ng trùc tiÕp vµ chi phÝ s¶n xuÊt chung. §©y chÝnh lµ gi¸ phÝ s¶n xuÊt theo kÕ to¸n Ph¸p. Thø hai, tæ chøc qu¶n lý chi phÝ qua c¸c trung t©m ph©n tÝch (trung t©m chÝnh vµ trung t©m phô). C¸ch tæ chøc nµy gióp cho viÖc qu¶n lý chi phÝ ®­îc chÆt chÏ, ®ång thêi dÔ dµng ph©n tÝch vµ tæng hîp chi phÝ, tõ ®ã gióp cho viÖc tÝnh gi¸ thµnh ®­îc chÝnh x¸c vµ hîp lý. III. Phôc vô c«ng t¸c kÕ to¸n vµ qu¶n trÞ trong doanh nghiÖp Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, môc ®Ých quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh lu«n lµ lîi nhuËn tèi ®a, v× vËy c¸c doanh nghiÖp ph¶i lu«n quan t©m ®Õn viÖc qu¶n lý chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm, ph¶i biÕt bá ra nh÷ng chi phÝ nµo, bao nhiªu vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt thu ®­îc c¸i g×... Song nÕu chØ biÕt mét c¸ch tæng thÓ, chung chung th× ch­a ®ñ, mµ cÇn thiÕt ph¶i biÕt mét c¸ch cô thÓ, chi tiÕt cho tõng lo¹i ho¹t ®éng, tõng lo¹i s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô, dÞch vô. §iÒu ®ã ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i tæ chøc c«ng t¸c chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm mét c¸ch chi tiÕt, phï hîp víi ®Æc thï cña doanh nghiÖp m×nh. §Ó c¸c th«ng tin vÒ chi phÝ vµ gi¸ thµnh kÞp thêi ®­îc cung cÊp ®Õn c¸c nhµ qu¶n lý th× cÇn tæ chøc mét hÖ thèng b¸o c¸o chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh khoa häc, phï hîp víi yªu cÇu vµ thêi ®iÓm cung cÊp th«ng tin cho nhiÒu ®èi t­îng sö dông kh¸c nhau. Do hÖ thèng b¸o c¸o nµy kh«ng chØ phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm qui tr×nh c«ng nghÖ, ®Æc ®iÓm tæ chøc s¶n xuÊt,... mµ cßn phô thuéc rÊt lín vµo m« h×nh tæ chøc c«ng t¸c kÕ to¸n tµi chÝnh vµ kÕ to¸n qu¶n trÞ cña mçi doanh nghiÖp nªn cã thÓ tæ chøc thµnh hai hÖ thèng b¸o c¸o phôc vô nhu cÇu th«ng tin cho kÕ to¸n tµi chÝnh vµ cho môc ®Ých qu¶n trÞ doanh nghiÖp. B¸o c¸o phôc vô kÕ to¸n tµi chÝnh cã thÓ gåm: B¸o c¸o chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp trong kú, b¸o c¸o chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang cuèi kú vµ b¸o c¸o gi¸ thµnh s¶n phÈm s¶n xuÊt trong kú. B¸o c¸o phôc vô môc ®Ých qu¶n trÞ doanh nghiÖp cã thÓ gåm: B¸o c¸o chi phÝ s¶n xuÊt; b¸o c¸o t×nh h×nh thùc hiÖn ®Þnh møc, dù to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm; b¸o c¸o chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang tõng bé phËn, tõng lo¹i s¶n phÈm; b¸o c¸o tæng gi¸ thµnh vµ gi¸ thµnh ®¬n vÞ s¶n phÈm, c«ng viÖc, lao vô... kÕt luËn Trong c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp C«ng nghiÖp, h¹ch to¸n vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm lµ kh©u phøc t¹p nhÊt trong toµn bé c«ng t¸c kÕ to¸n. H¹ch to¸n gi¸ thµnh liªn quan ®Õn hÇu hÕt c¸c yÕu tè ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, cßn tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm ®­îc x¸c ®Þnh cho tõng lo¹i s¶n phÈm, tõng qui tr×nh c«ng nghÖ, tõng ph©n x­ëng, tõng lo¹i mÉu m·,... b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh kh¸c nhau lµ kh©u tæng hîp kÕt qu¶ s¶n xuÊt (liªn quan ®Õn qu¸ khø) vµ t¹o ra c¨n cø cho qu¸ tr×nh tiªu thô (liªn quan ®Õn t­¬ng lai). Qua mét sè nghiªn cøu s¬ l­îc trªn gi¸c ®é lý thuyÕt vÒ gi¸ thµnh vµ c¸c ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh gi¸ thµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm trong c¸c doanh nghiÖp C«ng nghiÖp, em nhËn thÊy r»ng, mÆc dï ph­¬ng ph¸p h¹ch to¸n vµ tÝnh gi¸ thµnh ë ViÖt Nam thÓ hiÖn râ tÝnh hiÖu qu¶ vµ cho ra nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ ®èi víi c«ng t¸c qu¶n trÞ nh­ng vÉn béc lé nh÷ng nh­îc ®iÓm khi vËn dông vµo c¬ chÕ thÞ tr­êng hiÖn nay. Nguyªn nh©n tÊt yÕu lµ do chóng ta vËn dông gÇn nh­ trän vÑn ph­¬ng ph¸p h¹ch to¸n gi¸ thµnh cña Liªn X« (cò) - ph­¬ng ph¸p ®­îc x©y dùng trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung, bao cÊp vµ kÕ ho¹ch ho¸ nÒn kinh tÕ - trong khi chóng ta ®· b­íc sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tõ c¸ch ®©y h¬n m­êi n¨m mµ vÉn ch­a cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ nµo vÒ ph­¬ng thøc qu¶n lý chi phÝ vµ h¹ch to¸n gi¸ thµnh. V× vËy, viÖc nghiªn cøu vÒ chi phÝ vµ gi¸ thµnh vÉn tá râ tÇm quan träng cña nã nh»m hoµn thiÖn h¬n vÒ chÕ ®é kÕ to¸n còng nh­ æn ®Þnh th«ng tin cho c¸c doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn míi. Do cßn nhiÒu h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng nghiªn cøu nªn ®Ò ¸n kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, rÊt mong nhËn ®­îc ý kiÕn ®ãng gãp cña thÇy gi¸o vµ c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt hoµn thiÖn h¬n. Tµi liÖu tham kh¶o Danh môc s¸ch 1. Lý thuyÕt vµ thùc hµnh KÕ to¸n Tµi chÝnh 2. H­íng dÉn thùc hµnh kÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm trong doanh nghiÖp. 3. KÕ to¸n Ph¸p 4. KÕ to¸n tr­ëng vµ nh÷ng qui ®Þnh cÇn biÕt. T¹p chÝ 1. T¹p chÝ kÕ to¸n 1998 – 2000 2. T¹p chÝ ph¸t triÓn kinh tÕ 3. T¹p chÝ kiÓm to¸n 4. T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn Môc lôc Trang Më ®Çu 1 Néi dung 2 A/ C¬ së lý luËn cña gi¸ thµnh s¶n phÈm 2 I. Chi phÝ s¶n xuÊt 2 II. Gi¸ thµnh s¶n phÈm 4 B/ H¹ch to¸n chi phÝ s¶n xuÊt vµ tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, trong c¸c doanh nghiÖp C«ng nghiÖp 7 I. §Æc ®iÓm c¸c doanh nghiÖp C«ng nghiÖp 7 II. Néi dung gi¸ thµnh s¶n phÈm, lao vô trong c¸c doanh nghiÖp C«ng nghiÖp 7 III. KÕ to¸n chi phÝ s¶n xuÊt trong c¸c doanh nghiÖp C«ng nghiÖp 7 IV. KÕ to¸n tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt chÝnh 11 V. KÕ to¸n tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm, lao vô cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt phô 20 C/ Tham kh¶o mét sè ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh trªn thÕ giíi 22 I. Ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi 22 II. C¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh gi¸ thµnh s¶n phÈm kh¸c 24 D/ NhËn xÐt vµ kiÕn nghÞ 25 I. VÒ ®¸nh gi¸ s¶n phÈm dë dang 25 II. VÒ néi dung gi¸ thµnh 26 III. Phôc vô c«ng t¸c kÕ to¸n vµ qu¶n trÞ trong doanh nghiÖp 27 KÕt luËn 29