Đề tài Hiện trạng chất lượng nước ngầm, nước thải ở Bắc Ninh

HiÖn tr¹ng chÊt l­îng n­íc ngÇm, n­íc th¶i ë tØnh B¾c Ninh vµ c¸c gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu « nhiÔm bïi H÷u ViÖt1, §µo V¨n ThÞnh2, Hå V­¬ng BÝnh3, NguyÔn V¨n NiÖm1, §ç §øc Nguyªn1 1- ViÖn nghiªn cøu §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n, Thanh Xu©n, Hµ Néi 2- Liªn ®oµn B¶n ®å §Þa chÊt MiÒn B¾c, ®­êng NguyÔn V¨n Cõ, Long Biªn, Hµ Néi 3- ViÖn §Þa chÊt vµ M«i tr­êng, sè 6, Ph¹m Ngò L·o, Hµ Néi Tãm t¾t: TØnh B¾c Ninh thuéc vïng ch©u thæ S«ng Hång, liÒn kÒ víi thñ ®« Hµ Néi, n»m trong vïng kinh tÕ träng ®iÓm (tam gi¸c t¨ng tr­ëng Hµ Néi - H¶i Phßng - Qu¶ng Ninh)- khu vùc cã møc t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao, giao l­u kinh tÕ m¹nh, rÊt cã lîi thÕ trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. B¾c Ninh lµ mét trong nh÷ng tØnh cã tèc ®é ph¸t triÓn nhanh. L­îng n­íc yªu cÇu cho sinh ho¹t, s¶n xuÊt hiÖn t¹i vµ trong t­¬ng lai lµ kh¸ lín. ViÖc ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng chÊt l­îng n­íc, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu « nhiÔm n­íc ngÇm ë ®©y lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch cho quy ho¹ch ph¸t triÓn trong t­¬ng lai. Trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c chØ tiªu vÒ m«i tr­êng, n­íc ngÇm trong vïng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ cßn Ýt bÞ « nhiÔm (ngo¹i trõ mét sè khu vùc n­íc ®· bÞ nhiÔm mÆn), vÉn cã thÓ dïng tèt cho sinh ho¹t b»ng c¸ch xö lý mét sè yÕu tè « nhiÔm nh­ Fe, ®é pH; Hµm l­îng mét sè yÕu tè trong n­íc th¶i v­ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp do n­íc th¶i ë mét sè nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, lµng nghÒ,... ch­a xö lý hoÆc xö lý ch­a triÖt ®Ó tr­íc khi ®æ vµo m«i tr­êng. CÇn cã biÖn ph¸p b¶o vÖ c¸c nguån n­íc khái bÞ nhiÔm bÈn do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi vµ n©ng cao ý thøc gi÷ g×n vÖ sinh nguån n­íc cña ng­êi d©n. S¬ l­îc vÒ ®Æc ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn tØnh B¾c Ninh TØnh B¾c Ninh thuéc vïng ®ång b»ng B¾c Bé, n»m gän trong ch©u thæ S«ng Hång, cã diÖn tÝch 803,87km2, liÒn kÒ víi thñ ®« Hµ Néi. B¾c Ninh n»m trong vïng kinh tÕ träng ®iÓm: tam gi¸c t¨ng tr­ëng Hµ Néi - H¶i Phßng - Qu¶ng Ninh, khu vùc cã møc t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao, giao l­u kinh tÕ m¹nh. PhÝa b¾c gi¸p tØnh B¾c Giang; phÝa nam gi¸p tØnh H­ng Yªn vµ mét phÇn Hµ Néi; phÝa ®«ng gi¸p tØnh H¶i D­¬ng; phÝa t©y gi¸p thñ ®« Hµ Néi. §Þa h×nh cña tØnh t­¬ng ®èi b»ng ph¼ng, cã h­íng dèc chñ yÕu tõ b¾c xuèng nam vµ tõ t©y sang ®«ng, thÓ hiÖn qua c¸c dßng ch¶y mÆt ®æ vÒ s«ng §uèng vµ s«ng Th¸i B×nh. Møc ®é chªnh lÖch ®Þa h×nh kh«ng lín, vïng ®ång b»ng th­êng cã ®é cao phæ biÕn tõ 3-7m, ®Þa h×nh trung du ®åi nói cã ®é cao phæ biÕn 80-150m. DiÖn tÝch ®åi nói chiÕm tû lÖ rÊt nhá so víi tæng diÖn tÝch tù nhiªn toµn tØnh, ph©n bè chñ yÕu ë hai huyÖn QuÕ Vâ vµ Tiªn Du. Ngoµi ra, cã mét sè khu vùc thÊp tròng ven ®ª thuéc c¸c huyÖn Gia B×nh, L­¬ng Tµi, QuÕ Vâ, Yªn Phong. B¾c Ninh cã m¹ng l­íi s«ng ngßi kh¸ dµy ®Æc, mËt ®é s«ng kh¸ cao, trung b×nh 1,0-1,2 km/km2, cã 3 hÖ thèng s«ng lín ch¶y qua gåm s«ng §uèng, s«ng CÇu vµ s«ng Th¸i B×nh. - S«ng §uèng: Ch¶y qua trung t©m cña tØnh, cã chiÒu dµi 42km n»m trªn ®Êt B¾c Ninh, ®æ vµo tõ vïng Bót Th¸p - §×nh Tæ vµ nhËp vµo s«ng Th¸i B×nh ë vïng Mü Léc phÝa nam thÞ trÊn Ph¶ L¹i. S«ng cã h­íng t©y - ®«ng, lßng s«ng kh¸ réng. Tæng l­îng n­íc b×nh qu©n 31,6 tû m3. Mùc n­íc cao nhÊt t¹i bÕn Hå th¸ng 8/1945 lµ 9,64m, cao h¬n so víi mÆt ruéng lµ 3-4m. S«ng §uèng cã hµm l­îng phï sa cao, vµo mïa m­a trung b×nh cø 1 m3 n­íc cã 2,8kg phï sa. - S«ng CÇu: Tæng chiÒu dµi s«ng CÇu lµ 290km víi ®o¹n ch¶y qua tØnh B¾c Ninh dµi 70km vµ ®æ vµo s«ng Th¸i B×nh ë trªn Ph¶ L¹i. ChiÒu réng s«ng 120-180m. ChiÒu s©u tõ 5-6m. L­u l­îng n­íc s«ng thay ®æi lín theo mïa vµ phô thuéc vµo l­îng m­a. L­u l­îng n­íc hµng n¨m kho¶ng 5 tû m3. S«ng CÇu cã mùc n­íc trong mïa lò cao tõ 3-6m, cao nhÊt lµ 8m, trªn mÆt ruéng 1-2m, trong mïa c¹n møc n­íc s«ng l¹i xuèng qu¸ thÊp (0,5-0,8m). Tèc ®é dßng ch¶y cña s«ng kh«ng lín vµ ®· bÞ ¶nh h­ëng cña thuû triÒu. N­íc s«ng nh¹t, lo¹i h×nh ho¸ häc bicarbonat - clorur. §é tæng kho¸ng ho¸ tõ 0,01-0,07g/l. - S«ng Th¸i B×nh: thuéc vµo lo¹i s«ng lín cña miÒn B¾c, cã chiÒu dµi 385km, ®o¹n ch¶y qua tØnh B¾c Ninh dµi 17km. Do phÇn lín l­u vùc s«ng b¾t nguån tõ c¸c vïng ®åi träc, ®Êt ®ai bÞ xãi mßn nhiÒu, nªn n­íc s«ng rÊt ®ôc, hµm l­îng phï sa lín. Do ®Æc ®iÓm lßng s«ng réng, Ýt dèc, ®¸y n«ng, nªn s«ng Th¸i B×nh lµ mét trong nh÷ng s«ng bÞ båi lÊp nhiÒu nhÊt. Mùc n­íc lò lôt lÞch sö s«ng Th¸i B×nh ®o ®­îc t¹i Ph¶ L¹i n¨m 1971 ®¹t tíi 7,21m víi l­u l­îng lín nhÊt t¹i C¸t Khª lµ 5.000m3/s. Ngoµi ra, trªn ®Þa bµn tØnh cßn cã c¸c hÖ thèng s«ng ngßi néi ®Þa nh­ s«ng Ngò HuyÖn Khª (b¾t nguån tõ phÝa t©y, ®æ vµo s«ng CÇu ë vïng x· V¹n An phÝa t©y b¾c TP. B¾c Ninh kho¶ng 3km. ChiÒu réng cña s«ng 30-40m, s©u 4-5m, n­íc hoµn toµn nh¹t), s«ng D©u (dµi 22km), s«ng §«ng C«i, s«ng Bïi (dµi 14,5km), ngßi Tµo Khª (dµi 37km), s«ng §ång Khëi, s«ng §¹i Qu¶ng B×nh... Víi hÖ thèng s«ng nµy, nÕu biÕt khai th¸c, trÞ thuû vµ ®iÒu tiÕt n­íc sÏ ®ãng vai trß quan träng trong hÖ thèng tiªu tho¸t n­íc cña tØnh. Trong khi ®ã tæng l­u l­îng n­íc mÆt cña B¾c Ninh ­íc kho¶ng 177,5 tû m3, trong ®ã l­îng n­íc chñ yÕu chøa trong c¸c s«ng lµ 176 tû m3; ®­îc ®¸nh gi¸ lµ kh¸ dåi dµo. Cïng víi kÕt qu¶ th¨m dß ®Þa chÊt cho thÊy tr÷ l­îng n­íc ngÇm (nh¹t) còng kh¸ lín, trªn 400.000m3/ngµy, tÇng chøa n­íc c¸ch mÆt ®Êt trung b×nh 3-5m vµ cã bÒ dµy kho¶ng 40m, chÊt l­îng n­íc tèt. Toµn bé nguån n­íc nµy cã thÓ khai th¸c ®Ó phôc vô chung cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t trong toµn tØnh, trong ®ã cã c¸c ho¹t ®éng cña ®« thÞ. B¾c Ninh thuéc vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, cã mïa ®«ng l¹nh. NhiÖt ®é trung b×nh n¨m lµ 23,3oC, nhiÖt ®é trung b×nh th¸ng cao nhÊt lµ 28,9oC (th¸ng 7), nhiÖt ®é trung b×nh th¸ng thÊp nhÊt lµ 15,8oC (th¸ng 1). Sù chªnh lÖch nhiÖt ®é gi÷a th¸ng cao nhÊt vµ th¸ng thÊp nhÊt lµ 13,1oC. L­îng m­a trung b×nh hµng n¨m dao ®éng trong kho¶ng 1400-1600mm, ph©n bè kh«ng ®Òu trong n¨m. M­a tËp trung chñ yÕu tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10, chiÕm 80% l­îng m­a c¶ n¨m. Mïa kh« tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau, chØ chiÕm 20% tæng l­îng m­a c¶ n¨m. Tæng sè giê n¾ng trong n¨m dao ®éng tõ 1530 - 1776 giê, trong ®ã th¸ng cã nhiÒu giê n¾ng nhÊt trong n¨m lµ th¸ng 7, th¸ng cã Ýt giê n¾ng nhÊt trong n¨m lµ th¸ng 1. Hµng n¨m cã 2 mïa giã chÝnh: giã mïa §«ng B¾c vµ giã mïa §«ng Nam. Giã mïa §«ng B¾c thÞnh hµnh tõ th¸ng 10 n¨m tr­íc ®Õn th¸ng 3 n¨m sau, giã mïa §«ng Nam thÞnh hµnh tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9 mang theo h¬i Èm g©y m­a rµo. §Æc ®iÓm ®Þa chÊt, ®Þa chÊt thuû v¨n * VÒ ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt: §Æc ®iÓm ®Þa chÊt mang nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng cña cÊu tróc ®Þa chÊt thuéc vïng tròng s«ng Hång, bÒ dµy trÇm tÝch §Ö Tø chÞu ¶nh h­ëng râ rÖt cña cÊu tróc máng. N»m trong miÒn kiÕn t¹o §«ng B¾c B¾c Bé nªn cÊu tróc ®Þa chÊt l·nh thæ B¾c Ninh cã nh÷ng nÐt cßn mang tÝnh chÊt cña vßng cung §«ng TriÒu vïng §«ng B¾c. - Toµn tØnh cã mÆt c¸c lo¹i ®Êt ®¸ cã tuæi tõ Cambri ®Õn §Ö Tø song nh×n chung cã thµnh t¹o Kainozoi phñ trªn c¸c thµnh t¹o cæ. §©y lµ thµnh t¹o chiÕm ­u thÕ vÒ ®Þa tÇng l·nh thæ. C¸c thµnh t¹o Trias ph©n bè trªn ë hÇu hÕt c¸c d·y nói, thµnh phÇn th¹ch häc chñ yÕu lµ c¸t kÕt, s¹n kÕt. - BÒ dµy c¸c thµnh t¹o §Ö Tø biÕn ®æi theo quy luËt trÇm tÝch tõ b¾c xuèng nam. ë vïng nói, do bÞ bãc mßn nªn bÒ dµy cña chóng cßn rÊt máng. Cµng xuèng phÝa nam, bÒ dµy cã thÓ ®¹t tíi 100m, trong khi ®ã vïng phÝa b¾c (§¸p CÇu), bÒ dµy chØ ®¹t 30-50m. * VÒ ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt thuû v¨n: §Æc ®iÓm ®Þa chÊt thuû v¨n vµ tr÷ l­îng n­íc ngÇm ®­îc thÓ hiÖn ë b¶ng 1, 2 vµ 3. B¶ng 1. §Æc ®iÓm ®Þa chÊt thuû v¨n TÇng chøa n­íc DiÖn ph©n bè Thµnh phÇn ®Êt ®¸ chøa n­íc BÒ dµy (m) L­u l­îng (l/s) Tæng kho¸ng ho¸ (g/l) Møc ®é giµu n­íc vµ kh¶ n¨ng khai th¸c sö dông TÇng chøa n­íc lç hæng Holocen trªn (qh2) Kh¸ réng, thµnh nh÷ng d¶i hÑp ven s«ng CÇu, s«ng Ngò HuyÖn Khª, ven theo quèc lé 1A tõ gÇn Yªn Viªn tíi Lim, ë huyÖn QuÕ Vâ, ven s«ng §uèng, vµ vïng phÝa nam c¸c huyÖn ThuËn Thµnh, Gia B×nh, L­¬ng Tµi. C¸t, c¸t pha, s¹n, sái. 10¸15 0,1¸0,5 Chñ yÕu <1g/l. Mét sè kho¶nh >1g/l. Chñ yÕu nghÌo n­íc. §a phÇn lµ n­íc nh¹t, chÊt l­îng tèt. Kh¶ n¨ng cung cÊp quy m« gia ®×nh. ë nöa phÝa ®«ng cña tØnh, n­íc lî ®Õn mÆn (diÖn tÝch kho¶ng 282km2). M>1g/l, mét sè n¬i M>3g/l. TÇng chøa n­íc lç hæng Holocen d­íi (qh1) Lé thµnh mét d¶i ë ven s«ng §uèng. §a phÇn bÞ phñ bëi tÇng chøa n­íc qh2. Phñ trªn c¸c hÖ tÇng VÜnh Phóc vµ Hµ Néi. D­íi lµ c¸t, bét, sÐt. Trªn lµ bét, c¸t lÉn sÐt, than bïn, sÐt bét chøa than bïn, mïn thùc vËt. 6¸26,5 TB: 15,3 0,003¸ 7,0 <1 >1 NghÌo ®Õn giµu n­íc. ë vïng n­íc nh¹t, cã thÓ khai th¸c phôc vô sinh ho¹t quy m« nhá ®Õn võa. ë phÝa ®«ng - ®«ng nam, tÇng bÞ lî vµ mÆn. TÇng chøa n­íc lç hæng Pleistocen (qp) RÊt réng, trõ nh÷ng n¬i lé ra cña ®¸ gèc. ChØ lé ra kho¶ng 43km2 ë Yªn Phong vµ phÝa t©y Tõ S¬n); ®a phÇn bÞ phñ bëi tÇng qh1, qh2 hoÆc c¸c líp sÐt tÇng VÜnh Phóc. Líp trªn: chñ yÕu c¸t, c¸t pha, ®«i chç lÉn s¹n sái nhá 0,5¸50,4 0,02¸ 10,92 TB: 4,24 0,1¸0,94 1¸1,87 Chñ yÕu giµu n­íc, chÊt l­îng n­íc tèt. Lµ tÇng chøa n­íc quan träng nhÊt cña tØnh. Trõ mét sè kho¶nh bÞ nhiÔm mÆn, ®¸p øng tèt yªu cÇu cÊp n­íc cho TP., thÞ trÊn vµ tô ®iÓm d©n c­ trong tØnh. Líp d­íi: chñ yÕu lµ cuéi sái, c¸t h¹t th«. 3¸67 TB: 22,8 0,14¸ 25,3 TB: 10,82 Chñ yÕu <1g/l TÇng chøa n­íc khe nøt Neogen (n) BÞ phñ bëi c¸c trÇm tÝch trÎ h¬n, chØ b¾t gÆp trong c¸c lç khoan. Cuéi kÕt, s¹n kÕt. Møc ®é g¾n kÕt yÕu. >100 15,9 0,2¸0,3 T­¬ng ®èi giµu n­íc. Cã thÓ khoan cÊp n­íc quy m« trung b×nh vµ nhá. Khu vùc Tõ S¬n cã triÓn väng khai th¸c n­íc tinh khiÕt ®ãng chai. TÇng chøa n­íc khe nøt Trias (t) §a phÇn bÞ phñ. Lé ra ë mét sè n¬i: nói Hµm Long, phÝa nam ®åi §¸p CÇu, huyÖn lþ Tiªn S¬n,... S¹n kÕt, cuéi kÕt, c¸t kÕt, xen bét kÕt, ®¸ phiÕn sÐt, sÐt than. Møc ®é nøt nÎ kh«ng cao. >100 0,02¸ 19,1 TB: 4,44 0,03¸0,41 1,26¸7,67 NghÌo ®Õn trung b×nh. Kh¶ n¨ng cung cÊp n­íc rÊt h¹n chÕ. Trõ mét sè kho¶nh bÞ nhiÔm mÆn, cã thÓ khai th¸c phôc vô sinh ho¹t quy m« nhá. B¶ng 2. B¶ng tæng hîp tr÷ l­îng tÜnh tØnh B¾c Ninh TÇng chøa n­íc Vïng M < 1 g/l (n­íc nh¹t) Vïng M > 1 g/l (n­íc mÆn) DiÖn tÝch TCN (m2) BÒ dµy (m) HÖ sè nh¶ n­íc träng lùc TB Tr÷ l­îng tÜnh tù nhiªn (m3) DiÖn tÝch TCN (m2) BÒ dµy (m) HÖ sè nh¶ n­íc TB Tr÷ l­îng qh1 vµ qh2 610.870.000 11,23 0,010 68.600.700 143,00 11,23 0,01 16.058.900 qp 463.870.000 16,38 0,019 144.365.621 290,00 16,38 0,019 90.253.800 Tr­íc Q 50.000.000 67,50 0,004 13.500.000 - - - C¶ 3 tÇng 226.466.321 106.312.700 B¶ng 3. B¶ng tæng hîp tr÷ l­îng ®éng tù nhiªn TÇng chøa n­íc Vïng n­íc nh¹t (M<1g/l) Vïng n­íc lî vµ mÆn (M>1g/l) DiÖn tÝch (km2) Modun cung cÊp (l/s.km2) Tr÷ l­îng (m3/ngµy) DiÖn tÝch (km2) Modun cung cÊp Tr÷ l­îng (m3/ngµy) C¸c tÇng chøa n­íc Holocen (qh1vµ qh2) 610,87 1,60 84.446 143 1,6 19.768 TÇng Pleistocen (qp) 463,87 8,74 350.285 290 8,74 218.989 C¸c tÇng chøa n­íc tr­íc §Ö Tø 50,00 2,10 9.072 Céng 443.803 238.757 HiÖn tr¹ng chÊt l­îng n­íc ngÇm vµ n­íc th¶i ChÊt l­îng n­íc ngÇm vµ n­íc th¶i ®­îc ®¸nh gi¸ theo c¸c chØ tiªu: §é pH, Tæng kho¸ng ho¸ (M), Cl-, SO42-, COD, BOD5, DO, NH4+, Tæng Fe, As, Hg, Cu, Pb, I; vµ ®­îc ®èi chiÕu víi Tiªu chuÈn ViÖt Nam TCVN-1995 vµ TCVN-2003. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cho phÐp ®¸nh gi¸ chÊt l­îng cña tõng lo¹i n­íc nh­ sau: 1. N­íc ngÇm: ChÊt l­îng n­íc ngÇm ®­îc ®¸nh gi¸ chñ yÕu th«ng qua c¸c giÕng d©n dïng vµ c¸c lç khoan tay cung cÊp n­íc sinh ho¹t cña c¸c hé gia ®×nh. Chóng t«i ®· lÊy vµ ph©n tÝch 191 mÉu n­íc trong mïa kh« n¨m 2005 vµ 29 mÉu n­íc trong mïa m­a n¨m 2006. C¸c chØ tiªu nghiªn cøu « nhiÔm vµ møc ®é « nhiÔm cña n­íc ngÇm ®­îc thÓ hiÖn ë b¶ng 4, 5. Mét sè nhËn ®Þnh vÒ møc ®é « nhiÔm n­íc ngÇm: * As: ChØ cã 7 mÉu/174 mÉu n­íc mïa kh« 2005 ®­îc ph©n tÝch cã biÓu hiÖn « nhiÔm As (hµm l­îng As > 0,01mg/l), chiÕm tû lÖ rÊt nhá (4%), víi møc ®é « nhiÔm nhÑ, hµm l­îng As trong n­íc ngÇm tõ 0,01161 - 0,03675mg/l (2 mÉu ë khu vùc huyÖn QuÕ Vâ, 1 mÉu ë huyÖn Yªn Phong, 1 mÉu ë huyÖn Gia B×nh vµ 3 mÉu ë huyÖn Tõ S¬n). Trong 29 mÉu n­íc ngÇm mïa m­a n¨m 2006 ®­îc ph©n tÝch, kh«ng cã mÉu nµo cã biÓu hiÖn « nhiÔm As (kÓ c¶ c¸c mÉu cã biÓu hiÖn « nhiÔm mïa kh« 2005 ®­îc lÊy lÆp l¹i). TÊt c¶ 29 mÉu ®Òu cã hµm l­îng As<0,01mg/l. C¸c lç khoan, giÕng n­íc cã biÓu hiÖn « nhiÔm As th­êng gÇn c¸c khu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, c¸c nguån th¶i d©n sinh hay c¸c khu cã líp than bïn ë d­íi s©u. 5 mÉu/7 mÉu n­íc cã biÓu hiÖn « nhiÔm ë mïa kh« n¨m 2005 ®­îc chóng t«i lÊy lÆp l¹i vµo mïa m­a n¨m 2006. KÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy, nång ®é As trong n­íc ngÇm ë c¸c mÉu nµy rÊt thÊp, thÊp h¬n nång ®é As ë mïa kh« 2005 tõ 5-30 lÇn vµ nhá h¬n giíi h¹n cho phÐp. §iÒu nµy cã thÓ ®­îc lý gi¶i bëi sù trao ®æi n­íc m¹nh, sù hoµ lo·ng cña n­íc m­a, n­íc mÆt ngÊm xuèng n­íc ngÇm. * Fe: Hµm l­îng Fe (Fe+2+Fe+3) trong c¸c mÉu n­íc mïa kh« kh¸ cao. Cã tíi 82 mÉu/160 mÉu ®­îc ph©n tÝch cã nång ®é v­ît giíi h¹n cho phÐp (chiÕm tû lÖ 51,3%), trong ®ã 29 mÉu (chiÕm tû lÖ 18,1%) cã biÓu hiÖn « nhiÔm Fe (Fe=1-5mg/l) vµ 53 mÉu (chiÕm tû lÖ 33,1%) « nhiÔm Fe (Fe>5mg/l). NhiÒu mÉu n­íc khi móc lªn cã mµu h¬i vµng ®Õn vµng, mïi tanh, ¶nh h­ëng ®Õn sinh ho¹t cña ng­êi d©n. TÇng chøa n­íc Trias s¹ch h¬n c¶ vÒ hµm l­îng s¾t trong n­íc. ChØ cã 4 mÉu/25 mÉu ®­îc ph©n tÝch (chiÕm 16%) bÞ « nhiÔm Fe. Cßn ë tÇng qh vµ qp, møc ®é « nhiÔm Fe lµ kh¸ trÇm träng. Cã tíi 26 mÉu/42 mÉu tÇng qh vµ 52 mÉu/93 mÉu tÇng qp bÞ « nhiÔm Fe (chiÕm tû lÖ >50%). ChØ cã 4 mÉu/29 mÉu n­íc mïa m­a (chiÕm tû lÖ 13,8%) cã biÓu hiÖn « nhiÔm Fe. C¸c mÉu « nhiÔm Fe tËp trung nhiÒu ë vïng Tõ S¬n, ven s«ng §uèng vµ khu vùc §¹i B¸i - Gia B×nh. H×nh 1. B¶n ®å « nhiÔm s¾t tÇng qp B¶ng 4. HiÖn tr¹ng « nhiÔm n­íc ngÇm (mïa kh« n¨m 2005) TËp mÉu Th«ng sè Sè mÉu PT §¬n vÞ Hµm l­îng trong n­íc ngÇm Tiªu chuÈn cho phÐp MÉu biÓu hiÖn « nhiÔm MÉu « nhiÔm Nhá nhÊt Lín nhÊt Trung b×nh Sè l­îng Tû lÖ % Sè l­îng Tû lÖ % Toµn vïng As 174 mg/l 0,00050 0,03675 0,00391 0,01 7 4,0 0 0,0 Fe 160 mg/l 0,01 43,58 5,73 1 29 18,1 53 33,1 pH 174 - 4,40 7,35 6,51 6,5-8,5 66 37,9 5 2,9 Eh 174 mV -26 147 21,69 - TDS 174 mg/l 25 4264 425 1000 13 7,5 2 1,1 TÇng qh As 44 mg/l 0,0005 0,0260 0,0046 0,01 2 4,5 0 0,0 Fe 42 mg/l 0,01 43,58 9,18 1 6 14,3 20 47,6 pH 44 - 6,08 7,35 6,78 6,5-8,5 9 20,5 0 0,0 Eh 44 mV -26 48 6,52 - TDS 44 mg/l 45 2490 522 1000 4 9,1 0 0,0 TÇng qp As 105 mg/l 0,00050 0,03675 0,00374 0,01 4 3,8 0 0,0 Fe 93 mg/l 0,01 36,24 5,40 1 21 22,6 31 33,3 pH 105 - 4,40 7,26 6,44 6,5-8,5 48 45,7 2 1,9 Eh 105 mV -23 147 25,48 - TDS 105 mg/l 35 4264 427 1000 9 8,6 2 1,9 TÇng t As 25 mg/l 0,00116 0,01480 0,00340 0,01 1 4,0 0 0,0 Fe 25 mg/l 0,02 12,13 1,14 1 2 8,0 2 8,0 pH 25 - 5,01 7,21 6,34 6,5-8,5 9 36,0 3 12,0 Eh 25 mV -19 111 32,48 - TDS 25 mg/l 25 771 247 1000 0 0,0 0 0,0 * §é pH: cã tíi 71/174 mÉu (chiÕm 40,8%) kh«ng n»m trong giíi h¹n cho phÐp, chñ yÕu tõ 5,5-6,5 (66 mÉu - 37,9%). C¸c mÉu nµy cã ®é pH tõ 4,4 ®Õn 6,5 - m«i tr­êng axit. §iÒu nµy cã thÓ lý gi¶i bëi sù hoµ tan mét sè vËt chÊt trong n­íc th¶i cña khu d©n c­, c¸c c¬ së c«ng nghiÖp vµo n­íc ngÇm hay c¸c tÇng n­íc ngÇm ®µo qua c¸c líp vËt chÊt h÷u c¬. * §é tæng kho¸ng ho¸ cña n­íc ë c¸c mÉu ph©n tÝch nãi chung cã gi¸ trÞ thÊp, n»m trong giíi h¹n cña n­íc ngÇm phôc vô ¨n uèng sinh ho¹t. §é tæng kho¸ng ho¸ n­íc hÇu hÕt <1g/l vµ hµm l­îng Cl- , SO4-2 thÊp. Tuy nhiªn, cã 17 mÉu/201 mÉu ®­îc ph©n tÝch (8,5%) v­ît giíi h¹n 1g/l, thÓ hiÖn n­íc bÞ nhiÔm mÆn. C¸c mÉu n­íc bÞ nhiÔm mÆn chñ yÕu ë khu vùc ven s«ng §uèng (huyÖn QuÕ Vâ) vµ khu vùc phÝa ®«ng, ®«ng nam huyÖn Gia B×nh vµ huyÖn L­¬ng Tµi. * C¸c chØ tiªu kh¸c nh­ Hg, Cu, Pg, I, NH4+ ®Òu ®¹t tiªu chuÈn n­íc dïng cho ¨n uèng, sinh ho¹t. * Iod: Hµm l­îng Iod trong n­íc ngÇm ®Òu ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp cña n­íc sinh ho¹t (0,001mg/l). Tuy vËy, tõ c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch x¸c ®Þnh hµm l­îng nguyªn tè Iod, Calci vµ ®é tæng kho¸ng ho¸ (M) cña n­íc ngÇm, chóng t«i ®· tÝnh t­¬ng quan gi÷a Iod víi Calci () vµ Iod víi ®é tæng kho¸ng ho¸ () ®Ó x¸c lËp c¸c tr­êng dÞ biÕn ®Þa ho¸ vµ luËn gi¶i vÒ d¹ng tån t¹i cña Iod trong n­íc ngÇm, vµ thÊy r»ng RCa th­êng <1 vµ RM <0,1. Nãi chung, khi hÖ sè RCa cµng nhá th× kh¶ n¨ng hÊp thô sinh häc cña Iod cµng khã kh¨n (®a phÇn Iod tån t¹i ë d¹ng I- vµ IO3). HÖ sè RM ph¶n ¶nh phÇn nµo mèi liªn hÖ gi÷a n­íc tù nhiªn víi biÓn. HÖ sè RM nhá th× n­íc cµng xa nguån gèc biÓn vµ tÝnh linh ®éng cña Iod cµng kÐm, nghÜa lµ Iod Ýt cã kh¶ n¨ng tån t¹i ë d¹ng I2. Nh­ vËy, t­¬ng quan ®Þa ho¸ gi÷a Iod vµ Calci, Iod vµ §é tæng kho¸ng ho¸ trong n­íc ngÇm cã gi¸ trÞ thÊp, thÓ hiÖn d¹ng tån t¹i I- vµ IO3-, rÊt khã chuyÓn ho¸ Iod trong c¸c c¬ thÓ sèng. B¶ng 5. HiÖn tr¹ng « nhiÔm n­íc ngÇm mïa m­a n¨m 2006 TËp mÉu Th«ng sè Sè mÉu ph©n tÝch Hµm l­îng trong n­íc ngÇm (mg/l) Tiªu chuÈn cho phÐp MÉu biÓu hiÖn « nhiÔm Nhá nhÊt Lín nhÊt Trung b×nh Sè l­îng Tû lÖ % Toµn vïng As 29 0,000335 0,006288 0,002406 0,01 0 0 Hg 29 0,00010 0,00066 0,00028 0,001 0 0 Cu 29 0,002 0,076 0,012 1 0 0 Pb 29 0,000319 0,020650 0,002411 0,05 0 0 I 29 0,00102 0,01166 0,003727 0,001 0 0 Tæng Fe 29 0,02 10,16 0,75 1 4 13,8 NH4+ 29 0,18 0,72 0,25 3 0 0 M 29 95 1355 402 1000 2 6,9 TÇng qh As 9 0,000953 0,006288 0,002998 0,01 0 0 Hg 9 0,00010 0,00066 0,00036 0,001 0 0 Cu 9 0,002 0,076 0,016 1 0 0 Pb 9 0,00067 0,02065 0,003832 0,05 0 0 I 9 0,00102 0,00640 0,003686 0,001 0 0 Tæng Fe 9 0,02 4,31 0,80 1 2 22,2 NH4+ 9 0,18 0,36 0,22 3 0 0 M 9 95 1355 415 1000 1 11,1 TÇng qp As 16 0,000335 0,005050 0,002123 0,01 0 0 Hg 16 0,00010 0,00053 0,00025 0,001 0 0 Cu 16 0,002 0,039 0,010 1 0 0 Pb 16 0,00036 0,00400 0,001751 0,05 0 0 I 16 0,001600 0,009135 0,003356 0,001 0 0 Tæng Fe 16 0,04 10,16 0,86 1 2 12,5 NH4+ 16 0,18 0,72 0,27 3 0 0 M 16 98 1272 440 1000 1 6,3 TÇng t As 4 0,001048 0,003288 0,002204 0,01 0 0 Hg 4 0,00011 0,00045 0,00026 0,001 0 0 Cu 4 0,004 0,017 0,009 1 0 0 Pb 4 0,000319 0,003160 0,001854 0,05 0 0 I 4 0,00152 0,01166 0,005303 0,001 0 0 Tæng Fe 4 0,10 0,38 0,22 1 0 0 NH4+ 4 0,18 0,36 0,23 3 0 0 M 4 142 307 221 1000 0 0 §Ó gi¶m thiÓu c¸c rèi lo¹n do thiÕu hôt Iod, cÇn cã mét sè biÖn ph¸p: §iÒu tra thªm vÒ ®Þa ho¸ m«i tr­êng, chÝnh x¸c ho¸ c¸c yÕu tè g©y rèi lo¹i do thiÕu Iod; Sö dông muèi Iod trong b÷a ¨n (hiÖn nay ë n­íc ta, chÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh c¸c lo¹i muèi ¨n ®Òu ®­îc t¨ng c­êng Iod); T¨ng c­êng nguån thùc phÈm giµu Iod vµo b÷a ¨n (n­íc m¾m, thøc ¨n kh«, rong biÓn, c¸ biÓn,...); Uèng n­íc cã nång ®é Iod cao (n­íc kho¸ng Iod) vµ dïng c¸c biÖn ph¸p kh¸c (dïng dÇu Iod, tiªm lipiodol,...). * §¸nh gi¸ chung vÒ møc ®é « nhiÔm n­íc ngÇm: Tõ c¸c dÉn liÖu nªu trªn, cho phÐp rót ra mét sè nhËn ®Þnh d­íi ®©y: - Nång ®é As trong n­íc nãi chung cã gi¸ trÞ thÊp, trong tiªu chuÈn cho phÐp. ChØ cã 7 ®iÓm/174 ®iÓm n­íc ®­îc ph©n tÝch vµo mïa kh« cã biÓu hiÖn « nhiÔm As ë møc ®é nhÑ (nång ®é As = 0,01161 - 0,03675mg/l). - N­íc ngÇm ë vïng nghiªn cøu cã biÓu hiÖn « nhiÔm lín nhÊt thuéc vÒ hµm l­îng Fe (51,3% sè mÉu ph©n tÝch mïa kh« vµ 13,1% sè mÉu ph©n tÝch mïa m­a cã hµm l­îng Fe v­ît giíi h¹n cho phÐp). Sù « nhiÔm nµy cã thÓ do l­îng Fe ®­îc thµnh t¹o cïng qu¸ tr×nh trÇm tÝch hoÆc do c¸c qu¸ tr×nh phong ho¸ ®Êt ®¸ hoµ tan vµo n­íc. - C¸c yÕu tè Pb, Cu, Hg, I, NH4 ch­a cã biÓu hiÖn « nhiÔm. Gi¸ trÞ hµm l­îng cña chóng nhá h¬n giíi h¹n cho phÐp. - C¸c yÕu tè §é tæng kho¸ng ho¸, Cl- , SO4-2 cã biÓu hiÖn « nhiÔm ë mét vµi ®iÓm riªng lÎ, diÖn « nhiÔm hÑp. Nãi chung, n­íc ngÇm ë vïng nghiªn cøu vÉn cã thÓ dïng tèt cho sinh ho¹t b»ng c¸ch xö lý mét sè yÕu tè « nhiÔm nh­ Fe, pH b»ng mét sè biÖn ph¸p xö lý ®¬n gi¶n vµ n©ng cao ý thøc gi÷ g×n vÒ sinh nguån n­íc cña ng­êi d©n. 2- N­íc th¶i: Chóng t«i lÊy mÉu n­íc th¶i trong mïa m­a n¨m 2006 ë khu vùc huyÖn Tõ S¬n, TP. B¾c Ninh vµ khu vùc x· §¹i B¸i (Gia B×nh). 30 mÉu ®­îc lÊy tõ c¸c nguån th¶i cña c¸c khu c«ng nghiÖp, lµng nghÒ vµ khu d©n c­. C¸c chØ tiªu nghiªn cøu « nhiÔm vµ møc ®é « nhiÔm n­íc ®­îc tr×nh bµy ë b¶ng 6. B¶ng 6. HiÖn tr¹ng « nhiÔm n­íc th¶i Th«ng sè Sè mÉu PT Nång ®é trong n­íc th¶i (mg/l) Tiªu chuÈn cho phÐp MÉu cã biÓu hiÖn « nhiÔm MÉu « nhiÔm Nhá nhÊt Lín nhÊt Trung b×nh Sè l­îng Tû lÖ % Sè l­îng Tû lÖ % Hg 30 0,00010 0,00073 0,00032 0,005 0 0 0 0 As 30 0,00154 0,00952 0,00484 0,05 0 0 0 0 Pb 30 0,00145 0,00635 0,00314 0,1 0 0 0 0 Zn 30 0,01 0,26 0,07033 1 0 0 0 0 Cu 30 0,002 0,069 0,01177 0,2 0 0 0 0 NH4+ 30 0,18 52,82 5,45 0,1 21 70 9 30 åN 30 1,12 108,64 15,98 - - - COD 30 96,8 486,6 207,4 50 12 40,0 18 60,0 BOD5 30 70 341 147 20 19 63,3 11 36,7 * Nhãm sinh ho¸ (COD vµ BOD5): Nång ®é COD vµ BOD5 trong tÊt c¶ 30 mÉu n­íc th¶i ®Òu v­ît qu¸ tiªu chuÈn giíi h¹n cho phÐp. Cô thÓ: - Hµm l­îng COD tõ 96,8 - 486,6mg/l; trung b×nh 207,4mg/l. - Hµm l­îng BOD5 tõ 70 - 341mg/l; trung b×nh 147mg/l. §Æc biÖt, cã tíi 18 mÉu (chiÕm 60%) cã hµm l­îng COD v­ît qu¸ 250mg/l (TCCP=50mg/l) vµ 11 mÉu (36,7%) cã hµm l­îng BOD5 v­ît qu¸ 100mg/l (TCCP=20mg/l). Chøng tá n­íc th¶i ®· bÞ « nhiÔm kh¸ nÆng. * Nhãm nit¬: - C¶ 30 mÉu n­íc th¶i (100%) cã nång ®é NH4 v­ît giíi h¹n cho phÐp. Nång ®é NH4 trong n­íc th¶i tõ 0,18 - 52,82mg/l; trung b×nh 5,45mg/l. Cã 9 mÉu (30%) cã hµm l­îng NH4 v­ît qu¸ 0,5mg/l (TCCP=0,1mg/l). - Hµm l­îng Tæng Nit¬ trong n­íc th¶i còng lµ kh¸ cao, tõ 1,12- 108,64mg/l; trung b×nh 15,98mg/l. * Mét sè nguyªn tè vi l­îng: C¸c nguyªn tè vi l­îng cã nång ®é thÊp trong n­íc th¶i, n»m trong giíi h¹n cho phÐp. * §¸nh gi¸ chung vÒ møc ®é « nhiÔm n­íc th¶i: - N­íc th¶i ë c¸c nguån th¶i ®­îc nghiªn cøu ®· bÞ « nhiÔm, ta cã thÓ nhËn ra ngay sù « nhiÔm b»ng m¾t th­êng (mµu ®en, mïi tanh, h«i...). - ë c¸c nhãm yÕu tè ®¸nh gi¸ sù « nhiÔm n­íc th¶i nh­ sinh ho¸ (BOD5, COD) vµ nit¬ (NH4), 100% sè mÉu ®­îc ph©n tÝch cã nång ®é v­ît giíi h¹n cho phÐp. §Æc biÖt, cã ®Õn 60% sè mÉu COD, 36,7% sè mÉu BOD5 vµ 30% sè mÉu NH4 cã nång ®é v­ît qu¸ 5 lÇn giíi h¹n cho phÐp th¶i - « nhiÔm nÆng. Nguyªn nh©n sù « nhiÔm nµy lµ do n­íc th¶i sinh ho¹t cña nh©n d©n vµ n­íc th¶i s¶n xuÊt cña c¸c khu c«ng nghiÖp, lµng nghÒ kh«ng ®­îc xö lý, th¶i trùc tiÕp ra m«i tr­êng. HiÖn tr¹ng khai th¸c sö dông n­íc ngÇm Tõ l©u, n­íc ngÇm ®· ®­îc nh©n d©n sö dông cho ¨n uèng sinh ho¹t (giÕng ®µo, giÕng khoan UNICEF ®¬n lÎ, c¸c giÕng khoan khai th¸c n­íc tËp trung). Dùa vµo møc ®é vµ quy m« khai th¸c n­íc, ph©n chia lµm 4 hÖ thèng khai th¸c: - Khai th¸c n­íc tËp trung: Trªn ®Þa bµn tØnh míi cã mét tr¹m khai th¸c n­íc tËp trung ®Ó cung cÊp n­íc ¨n uèng, sinh ho¹t cho nh©n d©n TP. B¾c Ninh. §ã lµ Nhµ m¸y n­íc B¾c Ninh (gåm 10 giÕng, khai th¸c tõ n¨m 1998, tæng v«ng suÊt khai th¸c 16.000m3/ngµy). N­íc ®­îc khai th¸c tõ tÇng qp ë ®é s©u tõ 20-40m. Qua nhiÒu n¨m khai th¸c, hiÖn nay hµm l­îng s¾t ë mét sè giÕng khoan khai th¸c ®· v­ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp, cÇn xö lý tr­íc khi cÊp n­íc sinh ho¹t. - Khai th¸c n­íc quy m« võa: Trªn ®Þa bµn tØnh cã 8 tr¹m khai th¸c n­íc quy m« võa. Tuy vËy, ®íi phßng hé vÖ sinh ë ®©y ch­a tèt vµ ch­a ®óng quy ®Þnh. - Khai th¸c ®¬n lÎ: §ã lµ c¸c giÕng khoan cña c¸c xÝ nghiÖp, bÖnh viÖn, tr­êng häc,… Trªn ®Þa bµn tØnh hiÖn nay cã trªn 100 giÕng lo¹i nµy. HÖ thèng nµy cã ­u ®iÓm lµ gÇn n¬i cung cÊp, gi¶m chi phÝ vÒ ®­êng èng dÉn n­íc. Tuy vËy, chÊt l­îng n­íc ë hÖ thèng nµy Ýt ®­îc qu¶n lý. - Lç khoan UNICEF, giÕng ®µo: Theo sè liÖu ch­a ®Çy ®ñ, trªn ®Þa bµn tØnh cã kho¶ng 80.000 lç khoan UNICEF víi c«ng suÊt khai th¸c kho¶ng 2m3/ngµy, vµ kho¶ng 90.000 giÕng ®µo víi c«ng suÊt khai th¸c kho¶ng 0,5m3/ngµy. Nguy c¬ « nhiÔm n­íc ngÇm ë hÖ thèng nµy lµ ®¸ng b¸o ®éng. NhiÒu giÕng, lç khoan gÇn khu ch¨n nu«i, gÇn nguån n­íc th¶i,… Nh­ vËy, tæng c«ng suÊt khai th¸c n­íc ngÇm ë tØnh B¾c Ninh lµ kho¶ng trªn 100.000m3/ngµy. Mét sè gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu « nhiÔm trong n­íc sinh ho¹t * Tr­íc hÕt, cÇn tuyªn truyÒn vËn ®éng mäi c«ng d©n tiÕt kiÖm n­íc, tr¸nh thÊt tho¸t, l·ng phÝ vµ gi÷ g×n vÖ sinh m«i tr­êng ®Ó phßng tr¸nh « nhiÔm nguån n­íc ngÇm. * Trªn ®Þa bµn tØnh, cÇn ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c thùc tr¹ng khai th¸c n­íc ngÇm vµ chÊt l­îng n­íc ngÇm ®Ó ®Ò ra quy ho¹ch khai th¸c sö dông hîp lý, bÒn v÷ng. * X©y dùng c¸c tr¹m cÊp n­íc s¹ch tËp trung t¹i c¸c th«n, xãm, thÞ trÊn ®Ó thay thÕ c¸c giÕng ®µo, lç khoan ®¬n lÎ. * Xö lý triÖt ®Ó c¸c nguån n­íc th¶i tõ c¸c khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ tr­íc khi th¶i vµo m«i tr­êng. * Khi nguån n­íc ngÇm bÞ « nhiÔm s¾t, arsen vµ bÞ mÆn, cã thÓ sö dông mét sè nguån n­íc kh¸c ®Ó thay thÕ ®Ó dïng cho ¨n uèng sinh ho¹t: sö dông n­íc m­a, sö dông n­íc mÆt. - Sö dông n­íc m­a: N­íc m­a an toµn, kh«ng cã arsen nh­ng cã kh¶ n¨ng « nhiÔm vi sinh vµ khãi bôi. Nh÷ng n¬i kh«ng bÞ ¶nh h­ëng cña khãi th¶i c«ng nghiÖp, cã thÓ sö dông n­íc m­a lµm n­íc ¨n uèng ®ù¬c. Tr­íc khi vµo bÓ chøa nªn läc qua l­íi hoÆc c¸t ®Ó ng¨n l¸ c©y, lo¹i bá bôi. NhiÒu gia ®×nh n«ng th«n ViÖt Nam ®· cã tËp qu¸n sö dông n­íc m­a l©u ®êi. NhiÒu n¨m tr­íc, UNICEF VN còng ®· cã ch­¬ng tr×nh hç trî c¸c bÓ chøa n­íc m­a cho c¸c hé nghÌo vïng s©u vïng xa. - Sö dông n­íc mÆt: S¾t vµ arsen trong n­íc mÆt (s«ng suèi, ao hå) th­êng chØ ë d¹ng vÕt. Bëi vËy n­íc mÆt cã thÓ ®ù¬c chän lµm n­íc ¨n uèng ë nh÷ng vïng mµ n­íc ngÇm bÞ « nhiÔm s¾t, arsen vµ bÞ mÆn. Tuy nhiªn, n­íc bÒ mÆt tõ s«ng suèi, ao hå cã thÓ bÞ « nhiÔm bëi c¸c yÕu tè kh¸c. Khi sö dông nguån n­íc bÒ mÆt cÇn chó ý xem nã cã bÞ « nhiÔm bëi n­íc th¶i c«ng nghiÖp, n­íc th¶i sinh ho¹t,… vµ ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i ho¸ chÊt sö dông trong n«ng nghiÖp hay kh«ng. Kh«ng nªn dïng n­íc ë c¸c m­¬ng tiªu lµm nguån cÊp n­íc sinh ho¹t v× nguy c¬ « nhiÔm thuèc trõ s©u rÊt lín. Tuy vËy, viÖc sö dông n­íc m­a vµ n­íc mÆt ®Ó dïng cÊp n­íc sinh ho¹t cho mét sè vïng gÆp mét sè h¹n chÕ, kh«ng ®ñ dïng cho sinh ho¹t, ph¶i sö dông n­íc ngÇm (cã thÓ ®· bÞ « nhiÔm As vµ Fe) cho nhu cÇu ¨n uèng sinh ho¹t. D­íi ®©y lµ mét sè biÖn ph¸p ®Ó gi¶m thiÓu Fe, As trong n­íc ngÇm: - BÓ läc c¸t lo¹i bá s¾t vµ arsen: BÓ läc trong c¸c gia ®×nh n«ng th«n ViÖt Nam th«ng th­êng ®­îc thiÕt kÕ gåm hai bÓ, bÓ trªn chøa vËt liÖu läc nh­ c¸t cã s½n ë ®Þa ph­¬ng, bÓ d­íi dïng ®Ó chøa n­íc ®· läc. Khi n­íc ngÇm ®­îc b¬m lªn trªn bÓ läc vµ ch¶y qua tÇng c¸t, arsen sÏ ®­îc céng kÕt víi Fe(OH)3 vµ ®­îc gi÷ l¹i trªn bÒ mÆt c¸t. Lo¹i bÓ nµy vèn ®­îc dïng ®Ó lo¹i bít s¾t trong n­íc giÕng, nÕu kh«ng n­íc cã mïi tanh, khi pha chÌ cã mµu xanh tÝm sÉm, g©y khã chÞu cho vÞ gi¸c nªn bµ con kh«ng muèn dïng n­íc giÕng ch­a läc lµm n­íc ¨n. Tuy nhiªn, khi kh¶o s¸t thùc tÕ, chóng t«i thÊy r»ng mét sè gia ®×nh vÉn thØnh tho¶ng dïng n­íc giÕng ch­a läc ®Ó nÊu c¬m, ®un n­íc uèng, nhÊt lµ khi hÕt n­íc m­a trong c¸c th¸ng h¹n. ViÖc x©y dùng bÓ läc Ýt tèn kÐm, dÔ lµm, chØ cÇn dïng nh÷ng nguyªn liÖu cã s½n c¶i thiÖn ®­îc mïi vµ mµu vµng cña n­íc nªn c¸c hé d©n ë c¸c vïng ch©u thæ s«ng Hång tù phæ biÕn tõ hé d©n nµy sang hé d©n kh¸c. - Sö dông n­íc giÕng khoan cã t¨ng c­êng lµm tho¸ng: ¸p dông cho c¸c nguån n­íc nhiÒu s¾t. Khi n­íc ngÇm cã nhiÒu s¾t, trong qu¸ tr×nh t¸ch s¾t, cã thÓ lµm gi¶m arsen ®¸ng kÓ. VÊn ®Ò quan träng lµ ph¶i lµm tho¸ng tèt ®Ó cho Fe (II) chuyÓn hãa hÕt thµnh Fe (III) kÕt tña d¹ng hy®roxyt. Arsen céng kÕt víi hydroxyt s¾t d­íi d¹ng FeAsO4 vµ ®­îc läc qua c¸t. - ThiÕt bÞ läc arsen quy m« hé gia ®×nh: ¸p dông cho vïng ch­a cã ®iÒu kiÖn x©y dùng tr¹m cÊp n­íc tËp trung. C¸c kho¸ng limonit c¸t ®en chøa mangan, apatit cã thÓ n¹p vµo thiÕt bÞ läc kÝch th­íc nhá ®Ó lµm s¹ch arsen ë hé gia ®×nh. - Bæ sung vËt liÖu läc arsen khi dïng n­íc giÕng khoan Ýt s¾t: ¸p dông cho c¸c nguån n­íc ngÇm Ýt s¾t. Chóng t«i nhËn thÊy kh«ng ph¶i bao giê nång ®é s¾t trong n­íc ngÇm còng cao t­¬ng øng víi nång ®é arsen. T¹i mét x· ë Hµ T©y ®· thÊy cã mét giÕng khoan s¾t chØ vµo kho¶ng 3mg/l nh­ng arsen lªn tíi gÇn 1mg/l. C¸c kho¸ng vËt limonit, c¸t ®en chøa mangan, apatit cã s½n ë ViÖt Nam ®· ®ù¬c nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu dïng lµm vËt liÖu arsen cã hiÖu qu¶. - Mét sè c«ng nghÖ xö lý arsen trong n­íc ngÇm: Céng kÕt tña - l¾ng - läc ®ång thêi víi qu¸ tr×nh xö lý s¾t vµ / hoÆc mangan cã s½n trong n­íc ngÇm tù nhiªn. §©y lµ ph­¬ng ph¸p xö lý ®¬n gi¶n nhÊt, b»ng c¸ch thu n­íc ngÇm b»ng giÕng khoan, sau ®ã ®Ó l­u mét thêi gian, hoÆc tÝch cùc h¬n, lµm tho¸ng ®Ó ®Ó oxy ho¸ s¾t, mangan, t¹o hy®roxyt s¾t vµ mangan kÕt tña. As (III) ®­îc oxy ho¸ ®ång thêi thµnh As (V) cã kh¶ n¨ng hÊp phô lªn bÒ mÆt cña c¸c b«ng keo tô Hydroxyt s¾t hay mangan t¹o thµnh vµ l¾ng ®äng xuèng ®¸y bÓ, hay hÊp phô vµ bÞ gi÷ l¹i lªn bÒ mÆt h¹t c¸t trong bÓ läc. Hµm l­îng arsen trong n­íc sau khi xö lý b»ng ph­¬ng ph¸p trªn phô thuéc nhiÒu vµo thµnh phÇn c¸c hîp chÊt kh¸c trong n­íc nguån vµ trong ®a sè tr­êng hîp, kh«ng cho phÐp ®¹t nång ®é arsen d­íi tiªu chuÈn, do vËy cÇn tiÕp tôc xö lý b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c: Keo tô b»ng ho¸ chÊt, dïng c¸c hîp chÊt s¾t (dïng m¹t s¾t, sö dông m¹t s¾t kÕt hîp víi c¸t, dïng hydroxyt s¾t, dïng nh«m ho¹t ho¸, dïng oxyt nh«m ho¹t ho¸, hÊp phô b»ng vËt liÖu laterite), trao ®æi ion, oxy quang ho¸, c«ng nghÖ läc mµng. ë tØnh B¾c Ninh, nång ®é As trong n­íc ngÇm cßn ë møc thÊp, chØ cã vµi ®iÓm cã biÓu hiÖn « nhiÔm vµo mïa kh«. Tuy nhiªn, hµm l­îng Fe trong n­íc ngÇm l¹i kh¸ cao, sè mÉu ®­îc ph©n tÝch cã nång ®é Fe >1mg/l lµ kh¸ nhiÒu, nªn viÖc sö dông n­íc m­a, n­íc mÆt vµ c¸c thiÕt bÞ xö lý n­íc ®· nªu ë trªn lµ phï hîp. KÕt luËn - TiÒm n¨ng n­íc ngÇm ë tØnh B¾c Ninh lµ kh¸ phong phó, chÊt l­îng n­íc tèt h¬n so víi c¸c tØnh kÕ cËn vµ vïng ch©u thæ S«ng Hång nh­ Hµ Néi, B¾c Giang, Hµ T©y, Hµ Nam, H­ng Yªn vµ H¶i D­¬ng. - C¸c nguyªn tè ®éc h¹i nãi chung vµ arsen nãi riªng th­êng cã nång ®é cao h¬n trong n­íc ngÇm vµo mïa kh« vµ gi¶m thÊp vµo mïa m­a; V× vµo mïa m­a c­êng ®é trao ®æi n­íc m¹nh, mùc n­íc ngÇm n«ng, qu¸ tr×nh oxy ho¸ hoµ tan kho¸ng chÊt yÕu, n­íc bÞ pha lo·ng, nªn nång ®é c¸c chÊt g©y « nhiÔm thÊp h¬n so víi mïa kh«. - N­íc ngÇm ë tØnh B¾c Ninh hÇu nh­ kh«ng bÞ « nhiÔm arsen, chØ cã biÓu hiÖn « nhiÔm nhÑ ë mét sè nguån vµo mïa kh«. - Nång ®é s¾t trong n­íc ngÇm ë tØnh B¾c Ninh lµ kh¸ cao vÒ mïa kh«, cã tíi 51,3% sè mÉu ph©n tÝch v­ît giíi h¹n cho phÐp. Nh­ng vµo mïa m­a chØ cã 13,1% sè mÉu cã biÓu hiÖn « nhiÔm Fe. - VÒ gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu As vµ Fe trong n­íc ngÇm: Còng nh­ c¸c tØnh thµnh ë khu vùc ®ång b»ng B¾c Bé, n­íc ngÇm nãi chung bÞ « nhiÔm Fe, riªng ë B¾c Ninh møc ®é « nhiÔm Fe vµ ®Æc biÖt lµ As th× nhÑ h¬n. Trong ®iÒu kiÖn nh­ vËy, gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu Fe vµ ®«i chç c¶ As vµo mïa kh« chØ cÇn sö dông c¸c gi¶i ph¸p ®¬n gi¶n vµ th«ng dông: lµm giµn m­a ®Ó oxy ho¸ Fe vµ As vµ x©y bÓ läc gia ®×nh ®Ó ng¨n c¶n c¸c l¾ng tô s¾t vµ arsen. - Nång ®é c¸c nguyªn tè vi l­îng vµ ®éc h¹i kh¸c trong n­íc ngÇm n»m trong tiªu chuÈn cho phÐp. - Hµm l­îng COD, BOD5 vµ NH4+ trong n­íc th¶i v­ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp. Nguyªn nh©n c¸c yÕu tè g©y « nhiÔm n­íc th¶i c«ng nghiÖp vµ d©n sinh v­ît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp lµ v× n­íc th¶i ë c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, lµng nghÒ,... ch­a xö lý hoÆc xö lý ch­a triÖt ®Ó tr­íc khi ®æ vµo m«i tr­êng. Cã thÓ xem ®©y lµ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu b­íc ®Çu vÒ hiÖn tr¹ng m«i tr­êng n­íc ngÇm, n­íc th¶i trªn ®Þa bµn tØnh B¾c Ninh. Hy väng r»ng nh÷ng néi dung nãi trªn sÏ ®­îc tiÕp tôc ®Çu t­, nghiªn cøu vµ cËp nhËt trong nh÷ng n¨m tiÕp sau, ®Ó cã thÓ quan tr¾c ®­îc diÔn biÕn m«i tr­êng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi mét c¸ch bÒn v÷ng. TµI liÖu tham kh¶o Hå V­¬ng BÝnh, Ph¹m V¨n Thanh, Bïi H÷u ViÖt. 2001. §Þa ho¸ Arsen vµ søc khoÎ céng ®ång. T¹p chÝ ®Þa chÊt, Lo¹t A (263). Hµ Néi. Hoµng V¨n Khæn vµ nnk, 2002. N­íc d­íi ®Êt tØnh B¾c Ninh. Së Khoa häc vµ C«ng nghÖ tØnh B¾c Ninh. B¾c Ninh. TrÇn HiÕu NhuÖ vµ nnk, 2000. Mét sè c«ng nghÖ xö lý As trong n­íc ngÇm phôc vô cho cÊp n­íc sinh ho¹t ®« thÞ vµ n«ng th«n. Héi th¶o quèc tÕ vÒ « nhiÔm As. §¹i häc Khoa häc tù nhiªn - ViÖn §Þa chÊt vµ M«i tr­êng. Hµ Néi. §ç Träng Sù. 2001. HiÖn tr¹ng « nhiÔm nguån n­íc bëi As ë Hµ Néi vµ mét sè vïng phô cËn. Trong quyÓn "HiÖn tr¹ng « nhiÔm As ë ViÖt Nam". Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam. Hµ Néi. §µo V¨n ThÞnh vµ nnk, 2005. §iÒu tra tæng thÓ vÒ tµi nguyªn vµ tai biÕn ®Þa chÊt, ®Ò xuÊt kh¶ n¨ng khai th¸c, sö dông hîp lý tµi nguyªn kho¸ng s¶n vµ b¶o vÖ m«i tr­êng trªn ®Þa bµn tØnh B¾c Ninh. L­u tr÷ tØnh B¾c Ninh. §µo V¨n ThÞnh, Hå V­¬ng BÝnh, Bïi H÷u ViÖt, NguyÔn V¨n NiÖm, §ç §øc Nguyªn. 2007. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng « nhiÔm As trong n­íc ngÇm ë tØnh B¾c Ninh vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p kh¾c phôc. Së Khoa häc vµ C«ng nghÖ tØnh B¾c Ninh. B¾c Ninh. Summary The groundwater and waste water quality in the B¾c Ninh province and some recommendations for pollution-minimization Bïi H÷u ViÖt, §µo V¨n ThÞnh, Hå V­¬ng BÝnh, NguyÔn V¨n NiÖm, §ç §øc Nguyªn B¾c Ninh province is belonging to The Hång River Delta. It’s contiguous to Hµ Néi capital, in the major economical area (economic growth triangle: Hµ Néi - H¶i Phßng - Qu¶ng Ninh) - high economic growth area, strong economic exchanges. It has a lot of advantages in socioeconomic development. B¾c Ninh province is the one of the highest economic growth provinces in our country. Therefore, at present and in the future, the water supply demand for living and production will go up quickly. The evaluation of the water quality and proposal on the directions for ground water pollution-minimization in B¾c Ninh province are indispensable and urgent problems for planning the development in the future. Based on the results of sample analysis of environmental criteria, the groundwater of B¾c Ninh province has been evaluated as still fresh, more or less is not polluted yet and can be supplied for living use; Some elements in waste water are over standard, because untreated or non-absolute treat waste water from factories, trade villages,… have been directly poured in the environment. Necessary measures for protection of water sources can be carried on such as preserving the basin areas from rubbish discharge and planning any industrial and human activities.