Đề tài Nâng cao khả năng cạnh tranh cho xuất khẩu hàng Thuỷ sản Việt Nam vào thị trường EU

xuất khẩu của ta, muốn tiếp cận các kênh phân phối chủ đạo trên thị trường EU thì phải tiếp cận được các nhà nhập khẩu EU bằng hai cách: Thứ nhất, tìm các nhà nhập khẩu EU để xuất khẩu trực tiếp. Thứ hai, những doanh nghiệp Việt Nam có tiềm lực kinh tế nên thành lập liên doanh với các công ty xuyên quốc gia EU để trở thành công ty con. Với những đặc điểm trên EU đã đề ra một chính sách chung cho các thành viên. 2. Chính sách thương mại của EU Tất cả các nước thành viên EU cùng áp dụng một chính sách ngoại thương chung đối với các nước ngoài khối EU_ người đại diện cho liên minh trong việc đàm phán, kí kết các hiệp định thương mại và dàn xếp tranh chấp trong lĩnh vực này. Chính sách ngoại thương của EU được xây dựng dựa trên các nguyên tắc sau: Không phân biệt đối xử minh bạch, có đi có lại và cạnh tranh công bằng. Các biện pháp được áp dụng phổ biến trong chính sách này: 2.1. Thuế quan 2.1.1. Thuế nhập khẩu: Liên minh Châu Âu áp dụng thuế quan chung của EU dựa trên hệ thống hài hòa quốc tế về phân loại sản phẩm để có quyết định thuế suất cho một hàng hóa, việc phân loại rất quan trọng. Một khi hàng hóa được phân loại thì việc định giá cũng dễ dàng hơn, và nó cũng sẽ giúp cho các nước EU xem có nên áp dụng thuế chống phá giá hay không, có cần cấp phép nhập khẩu hay hưởng giảm thuế miễn thuế hay thuế ưu đãi ... áp dụng với từng hàng hóa cụ thể. Thuế suất hàng hóa sản xuất ngoài EU thường thấp và dựa trên giá CIF của hàng đến, giá CIF là giá hàng “thường là giá bán” bao gồm cả chi phí đóng gói, bảo hiểm, giá vận chuyển đến cảng. Hầu hết nguyên liệu nhập khẩu vào EU được miễn giảm thuế, trong các mặt hàng đông thủy sản thực phẩm, thuế áp dụng cho các nước thành viên. Thuế suất khác nhau phụ thuộc vào loại hàng nhập khẩu và nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa hoặc phụ thuộc vào mức độ nhạy cảm kinh tế của sản phẩm. Nguyên liệu và bán sản phẩm mà liên minh không sản xuất và cần để sản xuất thường được hưởng thuế suất thấp. Điều này khiến giá nguyên liệu rẻ và các nhà sản xuất trong nước có thể cạnh tranh với các nhà sản xuất nước ngoài. Liên minh thường xuyên điều chỉnh hệ thống thuế quan giống như một công cụ của chính sách ngoại thương cho phù hợp với biến động của nền kinh tế thế giới. Với các mặt hàng nhập khẩu, EU còn áp dụng thêm một số loại thuế khác nhằm đảm bảo việc nhập khẩu hàng hóa được ổn định. 2.1.2. Thuế giá trị gia tăng (VAT) Thuế giá trị gia tăng được áp dụng cho tất cả các hàng hóa được bán ở EU. VAT dựa trên giá CIF cộng với thuế nhập khẩu vào các nước thuộc liên minh Châu Âu. EU đã công bố thuế giá trị gia tăng chuẩn mực tối thiểu là 15% từ tháng 1 năm 1993. Tuy nhiên, từng nước thành viên có thể giảm xuống mức thấp nhất đối với từng loại hàng hóa nhất định. 2.1.3. Thuế linh hoạt ưu đãi Hàng nhập khẩu của Việt Nam sang Châu Âu được hưởng chế độ ưu đãi thuế quan nhập khẩu (GSP) một công cụ quan trọng của EU để hỗ trợ các nước đang phát triển và chậm phát triển nhằm chống cạnh tranh không lành mạnh và bảo hộ sản xuất trong nước. Bằng cách này EU có thể làm cho các nước đang phát triển trong đó có Việt Nam và các nước chậm phát triển được hưởng ưu đãi cao hơn các nhóm phát triển. Các biện pháp khuyến khích trong GSP của EU so với ưu đãi mà các nước và khu vực khác dành cho các nước đang phát triển vào loại thấp nhất. Trong hệ thống GSP của EU quy định: khuyến khích tăng thêm mức ưu đãi 10%, 20%, 35% với hàng nông hải sản và những trường hợp sau sẽ được hưởng ưu đãi thêm của GSP: Bảo vệ quyền của người lao động; bảo vệ môi trường. Hàng của các nước đang và chậm phát triển khi nhập vào thị trường EU muốn được hưởng GSP phải tuân thủ các quy định của EU về xuất xứ hàng hoá và phải xuất trình giấy chứng nhận xuất xứ do cơ quan có thẩm quyền của các nước được hưởng GSP cấp. Quy định của EU về xuất xứ hàng hoá. Đối với sản phẩm được sản xuất tại lãnh thổ nước hưởng GSP. Ví dụ: hải sản, thuỷ sản đánh bắt tại lãnh hải và các hàng hoá sản xuất từ các sản phẩm đó được xem là có xuất xứ và được hưởng GSP. Đối với các sản phẩm có thành phẩm nhập khẩu: EU quy định hàm lượng trị giá sản phẩm sáng tạo tại nước hưởng GSP (tính theo gia xuất xưởng) phải đạt 60% tổng trị giá hàng liên quan. Tuy nhiên đối với một số nhóm hàng thì hàm lượng sẽ thấp hơn, EU cũng quy định xuất xứ cộng gộp, theo đó hàng của một nước có thành phần xuất xứ từ một nước khác, trong cùng một tổ chức khu vực cùng được hưởng GSP thì các thành phần đó cũng được xem là có xuất xứ từ nước liên quan. Hàng xuất khẩu của Việt Nam vào EU được hưởng ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP) từ ngày 1/7/1996 đến nay. 2.2. Quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật Để đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng EU đã ra những quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật như sau: 2.2.1. Tiêu chuẩn về chất lượng Hệ thống quản lý ISO 9000 gần như là yêu cầu bắt buộc đối với doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu sang thị trường EU. Đây là hệ thống quản lý chất lượng hiện nay trên thế giới áp dụng rất phổ biến và cũng được áp dụng có hiệu quả trong các doanh nghiệp Việt Nam. Có thể nói ISO 9000 như “ngôn ngữ” xác định chữ tín của doanh nghiệp, là giấy thông hành để đi vào thương trường thế giới, một phương tiện cho thấy các nhà sản xuất nhập khẩu vào các khu vực mậu dịch cũng như sự khẳng định cam kết cung ứng sản phẩm tin cậy. 2.2.2. Tiêu chuẩn vệ sinh thực phẩm EU đòi hỏi các doanh nghiệp chế biến hàng thực phẩm xuất khẩu sang EU đòi hỏi phải tuân thủ các tiêu chuẩn vệ sinh chặt chẽ. Bên cạnh ISO 9000 là HACCP (Hazard Analysis critical control point) - hệ thống phân tích nguy cơ và kiểm soát các khâu trọng yếu trong quá trình chế biến thực phẩm và các ngành có liên quan đến thực phẩm ( chăn nuôi, nuôi trồng...), tập trung vào vấn đề vệ sinh và đưa ra một cách tiếp cận có hệ thống để phòng ngừa, giảm thiểu nguy cơ. Các doanh nghiệp muốn xuất khẩu hàng hoá của mình vào EU thì cần phải tuân thủ các tiêu chuẩn này. 2.2.3. Tiêu chuẩn an toàn cho người sử dụng EU thông qua quy định về an toàn chung của sản phẩm cho người sử dụng, các sản phẩm khi đưa đến tay người sử dụng phải đảm bảo an toàn, không gây ngộ độc cho người tiêu dùng. 2.2.4. Tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường Các sản phẩm khi đưa ra sử dụng phải thoả mãn yêu cầu là không làm ô nhiễm môi trường, bao bì đóng gói phải được dán nhãn tái sinh hoặc sử dụng một lần. Các hoá chất được phép sử dụng trong sản phẩm phải thoả mãn yêu cầu phân huỷ nhanh và không làm ô nhiễm môi trường. 2.3. Các chính sách khác 2.3.1. Chính sách hạn chế nhập khẩu EU hạn chế nhập khẩu thông qua các biện pháp được đưa ra như là: Cấp phép nhập khẩu, giấy phép nhập khẩu và hạn chế nhập khẩu bằng hạn ngạch. Với biện pháp này, nếu như quốc gia nào được EU ưu tiên nhập khẩu hàng hoá của họ thì đó là thuận lợi lớn cho nước xuất khẩu, và ngược lại, biện pháp này cũng hạn chế xuất khẩu hàng hoá từ các nước mà EU không ưu tiên. 2.3.2. Chính sách chống bán phá giá EU ra chính sách về chống bán phá giá nhằm đảm bảo cạnh tranh công bằng cho các nước xuất khẩu. Những quốc gia nào không áp dụng chính sách về bán phá giá sẽ nhận hình phạt đối với nước nhập khẩu, đây cũng là một biện pháp nhằm cạnh tranh lành mạnh trên thị trường hàng xuất khẩu thuỷ sản sang EU. Như vậy, với những đặc điểm về thị trường EU, các quốc gia muốn đẩy mạnh xuất khẩu hàng hoá của mình vào thị trường này cần có những chính sách phù hợp với các quy định của thị trường đó. Chương 2 Thực trạng xuất khẩu của hàng thuỷ sản Việt Nam sang thị trường EU I. Mối quan hệ Việt Nam – EU về mặt hàng thuỷ sản. 1. Thuỷ sản_ mặt hàng xuất khẩu chủ lực có quy mô lớn và tốc độ tăng trưởng nhanh Thành công của ngành thủy sản việt Nam ngày hôm nay bắt đầu bằng quá trình đổi mới ngành suốt hai thập kỉ qua. Từng được đánh giá là lĩnh vực tiên phong trong quá trình chuyển sang cơ chế thị trường sớm hơn các ngành khác, thủy sản đã gặt hái được nhiều thành công vang dội trong xuất khẩu. Tăng trưởng cao liên tục trong nhiều năm qua đã đưa ngành kinh tế này lên một vị trí hoàn toàn mới. Từ chỗ ngành sản xuất nhỏ bé trong nông nghiệp, thủy sản đã vươn lên trở thành ngành kinh tế mũi nhọn trong nền kinh tế quốc dân, chiếm 4%-5% GDP và 9%-10% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước góp phần giải quyết việc làm cho hơn 4 triệu lao động. Thủy sản Việt Nam đã khẳng định được vị trí khá vững chắc của ngành tại nhiều thị trường kể cả những thị trường có yêu cầu cao về chất lượng hàng hóa. Với cách tiếp cận năng động như chủ động đổi mới chất lượng và an toàn thực phẩm để đáp ứng yêu cầu thị trường, chủ động xúc tiến thương mại nên lĩnh vực xuất khẩu này đã phá được lệ thuộc vào thị trường truyền thống, tạo một cơ cấu thị trường hợp lí để có khả năng đối phó với những biến động xảy ra trên thị trường thế giới. Có thể thấy điều này qua bảng số liệu xuất khẩu thủy sản của Việt Nam giai đoạn năm 1990-2003 như sau: Năm Kim ngạch XK Tr. USD Tốc độ tăng trưởng (%) 1990 239,1 119,4 1991 285,4 107,7 1992 307,3 139,1 1993 427,2 129,0 1994 551,2 112,7 1995 621,4 112,1 1996 696,5 111,5 1997 776,4 110,6 1998 870,0 113,1 1999 982,0 151,9 2000 1475,0 120,5 2001 1864,4 133,3 2002 2023,0 137,6 2003 2240,0 141,3 Nguồn: Bộ thủy sản và tổng cục thống kê Nhìn vào bảng số liệu có thể thấy rằng giá trị kim ngạch xuất khẩu cuả thủy sản Việt Nam ngày một tăng, nếu như theo kế hoạch mà bộ thủy sản đề ra là xuất khẩu thủy sản Việt Nam năm 2005 phải đạt 2,1 tỉ USD thì năm 2003 xuất khẩu thủy sản Việt Nam đã đạt 2,24 tỉ USD, vượt kế hoạch đề ra của năm 2005 . Chỉ tính đến 8 tháng đầu năm 2004 giá trị xuất khẩu thủy sản việt Nam đã là hơn 1,4 tỉ USD. Điều này cho thấy khả năng xuất khẩu thủy sản của Việt Nam ra thị trường thế giới ngày càng lớn mạnh. Các nhóm sản phẩm xuất khẩu thủy sản của Việt Nam thông thường là : nhóm sản phẩm Tôm đạt giá trị cao nhất, tính riêng cho năm 2000 là 614,3 triệu USD, chiếm 47,1% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của cả nước, và tốc độ tăng trưởng mạnh nhất với sự tham gia của 160 doanh nghiệp chế biến kinh doanh tôm trong cả nước. Nhóm sản phẩm cá tuy chỉ chiếm 14,9 % tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản với kim ngạch 193,787 triệu USD với 300/600 doanh nghiệp tham gia. Nhóm hàng thô có mức tăng trưởng cao nhất trong các nhóm sản phẩm thủy sản xuất khẩu đạt trị giá 184,5 triệu USD. Tiếp theo đó là các mặt hàng thực phẩm chế biến, nhuyễn thể hai mảnh vỏ, cua, ghẹ, đặc sản biển... cũng chiếm giá trị kim ngạch xuất khẩu cao. Cơ cấu thị trường xuất khẩu thuỷ sản chủ yếu của Việt Nam năm 2000 như sau: Thị trường Giá trị Thị phần(%) Nhật 467,265 32,7 Mỹ 298,220 20,9 Trung Quốc Hồng Kông 291,792 20,4 EU 98,901 6,9 Các nước khác 271,303 19 So với năm 2000 thì năm 2002 lại có cơ cấu thay đổi cả về mặt sản phẩmvà thị trường. Về sản phẩm: tổng sản phẩm là 1,475 triệu USD trong đó Tôm chiếm 39%, cá đông 10%, mực 17%, thủy sản khô 5%, nhuyễn thể hai mảnh 1% và dạng khác là 28%. Trong khi đó cơ cấu thị trường cũng có sự thay đổi: Nhật Bản 41%, Mỹ 30%, Trung Quốc 16%, ASEAN 9%, EU 8%, Singapo 3%, các nước khác là 30%. Năm 2003 cơ cấu xuất khẩu thủy sản Việt Nam như sau: mặt hàng tôm vẫn chiếm vị trí cao nhất với 49% tổng sản lượng kim ngạch thủy sản xuất khẩu, cá động lạnh, cá khô, cá ngừ đạt 22% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản còn lại là các mặt hàng khác. Các thị trường xuất khẩu chính vẫn là Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc và EU. Mặt hàng thủy sản Việt Nam ngày càng được thị trường các nước trên thế giới biết đến không chỉ bởi chất lượng tốt mà còn giá rẻ. Giá cả hàng thủy sản của Việt Nam tại các thị trường tiêu thụ trên thế giới thường thấp hơn giá hàng thủy sản tại đó khoảng 20% nhưng chất lượng có thể như nhau. Đây chính là lợi thế cho các doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam. Sở dĩ như vậy bởi vì thủy sản Việt Nam có thuận lợi về nuôi trồng khai thác với điều kiện thiên nhiên ưu đãi và đội ngũ lao động đông đảo giúp cho chi phí chế biến thấp. Mặt khác, các hệ thống xúc tiến bán hàng và việc tổ chức các hội thảo, hội chợ giúp cho thương hiệu thủy sản Việt Nam ngày càng được người tiêu dùng biết đến. Đồng thời ngành thủy sản Việt Nam cũng luôn cố gằng có những biện pháp bảo đảm cho việc xuất khẩu. Điều này càng làm tăng chỗ đứng vững chắc cho ngành thủy sản Việt Nam bước vào thị trường quốc tế. 2. Thuỷ sản chiếm vị trí quan trọng với yêu cầu khắt khe trên thị trường EU a. Nhu cầu về thuỷ sản của EU: Là một trong 3 thị trường tiêu thụ thuỷ sản lớn nhất thế giới. Mức tiêu thụ thuỷ sản bình quân đầu người ở thị trường EU là 17kg/năm và tăng dần hàng năm khoảng 3%. Giá cả thuỷ sản ở thị trường EU cũng cao hơn các thị trường châu á trung bình từ 1,1 đến 1,4 lần và có tính ổn định. Thị trường thuỷ sản EU có tính đa dạng cao với nhiều nhóm dân cư có yêu cầu khác nhau trong tiêu thụ các sản phẩm thuỷ sản. Trong khi nhu cầu về thuỷ sản ngày càng gia tăng, Uỷ ban nghề cá của EU mới đây đã ra tuyên bố cắt giảm 1/3 sản lượng khai thác thuỷ sản từ năm 1997-2000 để bảo vệ nguồn lợi thuỷ sản. Chính điều này làm cho nhu cầu nhập khẩu thuỷ sản của EU đang ngày càng tăng cao. b. Thuỷ sản Việt Nam với thị trường EU. Theo thống kê của FAO (tổ chức Lương-nông của Liên Hợp Quốc) cho biết tính đến nay, thuỷ sản Việt Nam đã có mặt trên 49 nước và khu vực trong đó EU là một trong những thị trường chính, thuỷ sản Việt Nam tiếp cận ngày sâu vào thị trường EU. Kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản tăng rất nhanh trong những năm gần đây (89%/năm) năm 1996 đạt 26,9 triệu USD năm 1997 đạt 63 triệu USD và năm 1998 là 92,5 triệu USD, hàng xuất khẩu thuỷ sản chủ yếu của Việt Nam sang EU là tôm đông lạnh và cua. Hàng thuỷ sản Việt Nam trước năm 1991 xuất khẩu vào nước thành viên nào phải tuân thủ quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm riêng của nước đó, và không được tự do luân chuyển giữa các nước thành viên EU. Tuy nhiên, kể từ tháng 11/1999 trong khuôn khổ thị trường EU thống nhất và theo tinh thần của hiệp định hợp tác, các cơ quan chức năng đã cùng Bộ thuỷ sản kiểm tra điều kiện sản xuất. Cho tới tháng 7/2004 đã công nhận 153 doanh nghiệp Việt Nam đủ tiêu chuẩn xuất khẩu thuỷ sản sang EU, và sẽ tiếp tục bổ sung các doanh nghiệp đủ tiêu chuẩn nữa. Việc công nhận này không những đảm bảo xuất khẩu ổn định hàng thuỷ sản Việt Nam vào thị trường EU, mà còn tăng khả năng xuất khẩu của thuỷ sản vào các thị trường khác. Các thị trường xuất khẩu thuỷ sản chính của Việt Nam sang EU phải kể đến là: Bỉ (29%), Italia (17.2%), Hà Lan (15.9%), Đức (15.4%), Anh (9.9%), Pháp (5.1%), Tây Ban Nha (4.1%), Thuỵ Điển (0.8%), Đan Mạch (0.8%), Hy Lạp (0.6%), Bồ Đào Nha (0.2%), áo (0.1%). Tuy nhu cầu nhập khẩu của EU và kim ngạch xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam vào EU tăng trưởng cao trong những năm vừa qua, nhưng hàng thuỷ sản của ta chiếm thị phần vẫn nhỏ trên thị trường này. EU yêu cầu về tiêu chuẩn chất lượng và vệ sinh thực phẩm đối với mặt hàng này lại rất cao. Một số lô hàng thuỷ sản của Việt Nam xuất khẩu vào EU còn không an toàn, chất lượng chưa ổn định. Do vậy EU chỉ nhập những sản phẩm từ 153 xí nghiệp chế biến thuỷ sản ở Việt Nam đã được cấp chứng chỉ đủ tiêu chuẩn chất lượng và vệ sinh. Các xí nghiệp chế biến thuỷ sản còn lại của Việt Nam chưa tiếp cận được thị trường này, vì thế muốn xâm nhập vào thị trường EU các doanh nghiệp thuỷ sản của ta cần có những biện pháp nâng cao chất lượng sản phẩm sản xuất. II. Thành tựu của xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam trong những năm gần đây 1. Thành tựu Có thể nói, thành công nhất của ngành thuỷ sản nước ta trong những năm vừa qua là đã vượt qua nhiều khó khăn do tình hình kinh tế, chính trị có nhiều biến động lớn ( chiến tranh, dịch sars, các rào cản thương mại ), song vẫn tiếp tục tăng trưởng khá toàn diện, được thể hiện qua bảng sau: Năm 1999 2000 2001 2001 2003 Giá trị(tỉ USD) 0.93 1.478 1.8164 2.023 2.24 Nguồn: Bộ Thuỷ sản(2003) Nhìn vào bảng trên ta thấy giá trị xuất khẩu của thuỷ sản ra thị trường thế giới ngày một tăng. Năm 2000 ngành thuỷ sản đã là thành viên của những ngành có kim ngạch xuất khẩu lớn hơn 1 tỉ USD, đây là 1 thành công lớn. Cùng với sự tăng trưởng chung, các doanh nghiệp xuất khẩu Thuỷ sản cũng có bước tiến đáng kể là ngày càng thâm nhập sâu vào thị trường người tiêu dùng EU – một thị trường khó tính được thể hiện qua các số liệu sau: Năm 1999 2000 2001 2001 2003 Giá trị(triệu$) 89.1 100.3 90 72 153 Nguồn Thuỷ sản(2003) Năm 1996 xuất khẩu thuỷ sản sang EU mới chỉ là 26.9 triệu USD, năm1997 là 65 triệu USD, năm 1998 là 92.5 triệu USD và giá trị xuất khẩu ngày một tăng, nhưng năm 2001, 2002 giảm do biến động thị trường mà chủ yếu là sự kiện đồng Euro ảnh hưởng rất lớn tới xuất khẩu. Tuy nhiên giá trị xuất khẩu năm 2003 đã tăng đột biến lên 153 triệu USD đã chứng tỏ các doanh nghiệp thuỷ sảnViệt Nam có những cố gắng lớn, và thị phần xuất khẩu thuỷ sản vào EU cũng được thể hiện qua bảng: Thị trường Tỷ lệ(%) năm 2001 Tỷ lệ (%) năm 2004 Nhật Bản 26.9 26 Mỹ 25.3 35 Trung Quốc 12.8 18.2 EU 5.8 7.8 Thị trường khác 29.2 13 Nguồn: Bộ Thuỷ sản (2003) Năm 2001, xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam sang EU mới chỉ chiếm 5,8% lượng thuỷ sản cả nước xuất khẩu ra nước ngoài, chỉ tính đến 6 tháng đầu năm 2004 giá trị này là 7,8%. Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, Hiệp hội chế biến Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam( VASEP ) cho biết: Chỉ sáu tháng đầu năm, xuất khẩu thuỷ sản sang EU đã tăng 84% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt 123.77 triệu USD, kim nghạch xuất khẩu vào thị trường này dự kiến còn tăng trong những tháng cuối năm, do liên minh Châu Âu đã chính thức công nhận 53 doanh nghiệp Việt Nam được phép xuất khẩu sản phẩm thuỷ sản vào thị trường, nâng tổng số các đơn vị được cấp phép lên 153 doanh nghiệp, những công ty này nằm trong danh sách của EU về đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Đây được coi là giấy thông hành để thuỷ sản Việt Nam vào thị trường EU- Thị trường tiềm năng trong chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu, nhất là đối với mặt hàng Tôm khi EU đã mở rộng thêm 15 nước thành viên, đồng thời khi đã được phép xuất khẩu vào EU các thị trường khác cũng rất dễ dàng chấp nhận sản phẩm thuỷ sản của Việt Nam. Cơ cấu hàng thủy sản xuất khẩu vào EU được các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam phân chia hợp lý. Điều này là dựa vào thị hiếu và thói quen tiêu dùng của mỗi quốc gia thuộc khối EU. Người EU có sở thích ăn nhiều hải sản nhưng lại được phân chia làm hai nhóm: nhóm thích ăn cá và nhóm thích ăn tôm, các nước đạo hồi thường thích nhập khẩu cá( nhưng nước này chỉ chiếm tỉ lệ nhỏ), các nước còn lại thích nhập khẩu tôm, và tôm là mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn ở thị trường này. Thị trường tôm EU phân chia theo tỉ lệ 88% là nhập khẩu và 12% là tôm đánh bắt trong nước. Trong số các nước xuất khẩu nhiều tôm đông lạnh vào EU thì Việt Nam đứng thứ ba chiếm 13,6% thị phần đứng sau Thái Lan chiếm 19,2% thị phần và Ân Độ chiếm 14,1% thị phần. Hầu hết tôm nhập khẩu vào EU là tôm nuôi có giá thành rẻ hơn nhiều so với tôm sản xuất tại các nước EU. Tôm của EU chủ yếu do đánh bắt tự nhiên mà nguồn này ngày càng cạn kiệt nên chi phí ngày càng cao. Trong khi đó tôm Việt Nam phần lớn là tôm nuôi nên chi phí thấp, vì vậy không thể so sánh giá tôm EU với tôm Việt Nam, và tôm của Việt Nam xuất khẩu vào EU thường có giá rẻ hơn giá tôm của EU từ 10%-20%. Điều này làm nâng cao khả năng cạnh tranh cho hàng thủy sản Việt Nam và đó chính là thành công lớn nhất trong xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam thời gian qua. 2. Nguyên nhân Có được thành công trên, các doanh nghiệp Việt Nam đã vượt qua nhiều khó khăn, đó là trong việc đối phó với những hàng rào phi thuế quan, các quy định khắt khe về dư lượng kháng sinh trong xuất khẩu thuỷ sản. Sản xuất hàng thuỷ sản xuất khẩu vào EU, các doanh nghiệp đã chủ động đối phó với tác động của chiến tranh Iraq, dịch sars, quyết tâm đổi mới, nâng cao năng suất và chất lượng của sản phẩm, tổ chức ngành đánh bắt và nuôi trồng thuỷ sản thích hợp, nhằm đẩy mạnh công tác đẩy mạnh thị trường xuất khẩu. 2.1. Nuôi trồng thuỷ sản Thực tế cho thấy những năm qua công tác nuôi trồng thuỷ sản phát triển mạnh trong cả nước về diện tích, năng suất và sản lượng. Chỉ tính riêng trong 10 tháng 2003, cả nước chuyển đổi trên 35.200 ha đất sản xuất nông nghiệp kém hiệu quả sang nuôi trồng thuỷ sản, phát triển nuôi tôm trên đất cát, nuôi tôm công nghiệp, nuôi thuỷ sản ruộng trũng, nuôi hải sản trên biển, đưa sản phẩm từ nghề nuôi tăng mạnh. Diện tích nuôi trồng thuỷ sản của cả nước 3 tháng đầu năm 2004 đạt khoảng 1 triệu ha, tăng 4,3% so với cùng kì năm 2003, nhiều tỉnh trong cả nước đang phát triển nuôi tôm với hình thức công nghiệp, bán thâm canh, nuôi sinh thái quảng canh cải tiến với các hình thức nuôi kết hợp tôm – lúa, tôm – rừng phù hợp với điều kiện sinh thái và môi trường, nhằm tạo ra sản phẩm chất lượng cao, giá thành thấp. Ngoài ra một số địa phương đã xây dựng cơ sở thức ăn, thuốc xử lí môi trường và thuốc phòng –trị bệnh thuỷ sản với chất lượng cao, nâng khả năng cạnh tranh và tăng hiệu quả cho người nuôi trồng thuỷ sản. Nuôi trồng thuỷ sản đang thực sự trở thành ngành sản xuất hàng hoá, là hướng chủ lực cung cấp nguyên liệu cho chế biến và xuất khẩu thuỷ sản. 2.2. Phát triển ngành công nghiệp chế biến xuất khẩu thuỷ sản Nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, các doanh nghiệp đã triển khai những chương trình mới để cải thiện công tác chế biến sản phẩm. Các doanh nghiệp đã phối hợp với từng địa phương, tích cực kiểm soát chặt chẽ đối với dư lượng kháng sinh và tạp chất trong nguyên liệu đầu vào, thông qua việc kí kết hợp đồng cung ứng có ràng buộc trách nhiệm giữa người sản xuất với người cung ứng. Hiện nay chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩmvới ngành thuỷ sản nói riêng và các ngành xuất khẩu nói chung là chìa khóa để mở cửa thị trường quốc tế. Với trang thiết bị hịên đại, hệ thống đảm bảo chất lượng tiên tiến, nhiều doanh nghiệp chế biến thuỷ sản đang tích cực đầu tư chiều sâu, đổi mới thiết bị công nghệ nâng cao chất lượng sản phẩm nhằm đáp ứng yêu cầu của thị trường xuất khẩu, phấn đấu đạt chứng chỉ HACCP( chứng chỉ quy định về tiêu chuẩn chất lượng của sản phẩm) và thực hịên các tiêu chuẩn ngành về an toàn thực phẩm, kiên quyết không mua các nguyên liệu bị bơm dính tạp chất. Đến nay cả nước đã có 153/332 cơ sở chế biến thuỷ sản được công nhận đạt tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm của EU. 2.3. Đào tạo đội ngũ cán bộ và công nhân kĩ thuật Cùng với sự phát triển của kĩ thuật cao trong nuôi trồng và chế biến thuỷ sản, các doanh nghiệp thuỷ sản cũng đã có những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ công nhân, các doanh nghiệp thuỷ sản đã thành lập quỹ hỗ trợ đào tạo bồi dưỡng thêm trình độ cho công nhân chế biến thuỷ sản, còn đối với những kĩ sư có trình độ cao do số lượng ít và chưa đủ khả năng phân bổ nên các doanh nghiệp thuỷ sản đã linh động hơn trong cách xử lý này là hình thức thuê, hợp đồng với họ, các kỹ sư này sẽ trở thành các chuyên gia, tư vấn trong công tác nuôi trồng, chế biến của mỗi doanh nghiệp thuỷ sản. Đây là hình thức hoạt động trước mắt, nhằm giải quyết vấn đề khan hiếm cán bộ lành nghề của các doanh nghiệp thuỷ sản hiện nay ở Việt Nam. 2.4. Xây dựng hệ thống tiêu chuẩn ngành Để đưa sản phẩm thuỷ sản của mình ra thị trường thế giới, các doanh nghiệp thuỷ sản ở Việt Nam ngày càng quan tâm hơn tới các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm. Với ngành thuỷ sản, đó là các tiêu chuẩn ngành do liên minh nuôi trồng thuỷ sản đề ra. Những cơ sở được chứng nhận là đạt tiêu chuẩn ngành có thể sử dụng dấu chứng chỉ để quảng cáo và in dấu đó trên nhãn hàng hoá sản phẩm bán buôn cuả mình. Các doanh nghiệp thuỷ sản Việt Nam đã áp dụng các tiêu chuẩn về nuôi trồng, về môi trường, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc thuỷ sản. Nhờ đó chất lượng thuỷ sản xuất khẩu Việt Nam ngày một tăng và chiếm được thị phần lớn trên thị trường thế giới. III. Những hạn chế của xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam 1. Những hạn chế Dù giá trị xuất khẩu thuỷ sản sang EU vẫn tăng nhưng tỉ lệ tăng rất thấp, có thể thấy tốc độ tăng giá trị xuất khẩu thuỷ sản có xu hướng chậm dần, thể hiện qua các số liệu: Năm 2000 2001 2002 2003 Giá trị(tr.USD) 1478.5 1816.4 2023 2200 % tăng 51.8 22.85 11.37 8.7 Nguồn : Bộ Thuỷ sản Tính riêng cho quý I/2004 mới chỉ đạt 412.7 triệu USD tăng 3.2%. Tuy vậy, xuất khẩu thuỷ sản vào thị trường EU cũng lại có sự tăng giảm không đều thể hiện qua bảng: Năm 1999 2000 2001 2002 2003 Giá trị(tr.USD) 89.1 100.3 90 72 153 Tổng TSXK(tr. Tấn) 9.2 6.8 5.1 3.6 6.95 Nguồn: Bộ Thuỷ sản Trong khi đó, mỗi năm EU nhập khẩu khoảng 20 tỉ USD mặt hàng thuỷ sản, tức là thị phần cảu Việt Nam chỉ chiếm chưa đầy 0.5% tại thị trường EU. Thế nhưng, để tăng mức xuất khẩu hàng thuỷ sản vào thị trường EU thì trước mắt còn không ít khó khăn phải vượt qua. Sự tăng giảm không đều của kim ngạch xuất khẩu hàng hải sản còn rất khiêm tốn vào thị trường EU. Nguyên nhân chủ yếu từ chính năng lực cạnh tranh của phía Việt Nam, trong đó có cả khía cạnh khôí lượng lẫn chất lượng sản phẩm. Đặc biệt tiêu chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm của EU rất cao, chẳng hạn vào cuối năm 2001 đầu năm 2002 EU đã kiểm tra và phát hiện nhiều lô hàng thuỷ sản xuất khẩu của Việt Nam nhiễm dư lượng các chất kháng sinh. Ví dụ này cho thấy rằng, việc đảm bảo những điều kiện về chất lượng sản phẩm, nhãn mác, an toàn thực phẩm, trách nhiêm xã hội… cuả EU là những đòi hỏi tiên quyết bắt buộc mà các doanh nghiệp phải đáp ứng. Rõ ràng là từ điều kiện hiện tại của Việt Nam, việc cải thiện tình hình này còn đòi hỏi không những nhiều nỗ lực mà còn cần có một khoảng thời gian nhất định. 2. Nguyên nhân làm cho xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường EU bị hạn chế 2.1. Về phía thị trường Thứ nhất, hàng thuỷ sản xuất khẩu của Việt Nam còn nghèo về chủng loại, chưa khai thác hết tiềm năng thuỷ sản của biển, phần lớn hàng xuất khẩu mới chỉ ở dạng sơ chế. Ngoài ra hàng thuỷ sản xuất khẩu của Việt Nam vào thị trường EU thường phải qua trung gian. Thứ hai, các doanh nghiệp thuỷ sản Việt Nam còn thiếu kinh nghiệm thương trường, chưa có cách tiếp cận chủ động thị trường EU. Thông tin về thị trường còn yếu đặc biệt chưa chủ động sử dụng các biện pháp marketing, quảng cáo, xúc tiến bán hàng. Thứ ba, mặc dù Việt Nam đã và đang thực hiện chính sách mở cửa nhưng chính sách thương mại của Việt Nam chưa ổn định, môi trường đầu tư chưa hấp dẫn với các nhà đầu tư của EU. Thứ tư, sau khi ký hiệp định khung hợp tác hàng hoá Việt Nam xuất khẩu vào EU đã có nhiều ưu đãi thuế quan phổ cập ( GSP ) nhưng phía EU vẫn còn nhiều rào cản đối với hàng hoá của Việt Nam về thuế và hạn ngạch. Thứ năm, Nhà nước vẫn chưa có các biện pháp triệt để hỗ trợ các doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản thông qua hệ thống thuế và thủ tục hải quan rườm rà. 2.2. Về mặt sản xuất. Thứ nhất, công tác quy hoạch nuôi trồng và chế biến thuỷ sản xuất khẩu còn bị động và hiệu quả chưa cao. Dự báo của doanh nghiệp và các cơ quan quản lý còn nhiều hạn chế, thông tin thuỷ sản còn thiếu và chậm. Thứ hai, cơ cấu thuỷ sản xuất khẩu chưa hợp lý, biểu hiện là Tôm vẫn chiếm tỷ trọng cao trong sản lượng thuỷ sản xuất khẩu. Trong khi một số loại thuỷ sản khác cũng được giá nhưng chưa được phát triển. Người sản xuất kinh doanh mới quan tâm đến số lượng mà chưa quan tâm đến chất lượng sản phẩm. Thứ ba, chưa có nhiều loại thuỷ sản tiêu biểu, đặc sắc của Việt Nam. Công nghệ đánh bắt, nuôi trồng, bảo quản, chế biến, mẫu mã, bao bì, giống thuỷ sản chưa tốt, năng suất nuôi trồng thuỷ sản trung bình của cả nước chưa cao. Thứ tư, nguyên liệu khai thác biển là chính nên khó chủ động cho chế biến do không nắm bắt muà vụ, kích cỡ, giá để ký hợp đồng cho khác hàng. Hơn nữa, vấn đề bảo quản nguyên liệu xuất khẩu của ta còn kém dựa vào dân là chính nên chất lượng thấp, hầu hết các tỉnh chưa có tầu thu gom trên biển nên thời gian bảo quản cá trên tầu lâu dẫn đến chất lượng giảm. Thứ năm, tình trạng cạnh tranh mua nguyên liệu làm chi phí sản xuất tăng mất ổn định cho nhà chế biến, giảm khả năng cạnh tranh của hàng thuỷ sản Việt Nam. Thứ sáu, một số doanh nghiệp chưa theo sát yêu cầu của khách hàng để đưa mẫu mã mới, tình trạng lãng phí nguyên liệu, xuất dạng thô. Thứ bảy, nhiều nhà máy chưa có chiến lược nguyên liệu cho những sản phẩm có khách hàng nhưng không đủ nguyên liệu trong nước. Doanh nghiệp cần tính đến việc nhập khẩu nguyên liệu để chủ động cung cấp và xuất khẩu. Với những hạn chế trên doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam cần có những giải pháp vượt qua khó khăn nhằm mở rộng xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam. IV. Tiềm năng của thuỷ sản Việt Nam Nam sang EU Việt Nam là một quốc gia có bờ biển dài 3260 km với 112 cửa sông, lạch, vùng đặc quyền kinh tế rộng khoảng 1 triệu km2 với hơn 4000 hòn đảo lớn nhỏ tạo ra nhiều eo, vịnh và đầm phá, tạo diều kiện thuận lợi cho việc phát triển và duy trì nguồn lợi thuỷ sản. Theo số liệu điều tra chưa đầy đủ, hàng năm Việt Nam có thể khai thác 1,2-1,4 triệu tấn hải sản các loại mà không ảnh hưởng tới tiềm năng nguồn lợi thuỷ sản. Việt Nam có tiềm năng phát triển nuôi trồng thuỷ sản thuộc vào dạng rất lớn.Việt Nam có khoảng 1,4 triệu ha mặt nước nội địa, trong đó có gần 30 vạn ha là nơi thích hợp để nuôi trồng thuỷ sản. Ngoài ra, Việt Nam còn có hơn 800 ngàn ha eo, vùng, vịnh biển, đầm phá tự nhiên có thể sử dụng vào nuôi trồng thuỷ sản. Mỗi năm Việt Nam xuất khẩu sang EU hàng ngàn tấn thuỷ sản trong đó chủ yếu là các loại tôm đông, mực, cá đông, cá hộp thịt tôm hộp hỗn hợp và một số loại thuỷ sản khác như nhuyễn thể hai mảnh vỏ. Bộ Thuỷ sản Việt Nam đã sớm có chủ trương đẩy mạnh khai thác, chế biến hải sản phục vụ xuất khẩu. Vì vậy, hàng thuỷ sản Việt Nam đến nay đã có thể thâm nhập vào thị trường khó tính như Mỹ, Nhật Bản, EU. Hiện nay EU là một trong những thị trường nhập khẩu hàng thuỷ hải sản lớn nhất của Việt Nam. Cá biệt trong những năm thị trường Nhật Bản và Đông á gặp khủng hoảng thì thị trường EU là giải pháp hiệu quả cho các doanh ngiệp xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam. Bộ thuỷ sản Việt Nam tiếp tục đổi mới trang thiết bị hiện đại, tiếp thu những kĩ thuật tiên tiến, đồng thời kêu gọi đầu tư vào lĩnh vực quan trọng nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh hàng thuỷ sản. Một yếu tố khác phải nói đến là cơ cấu tiêu thụ thực phẩm của EU đang có sự chuyển dịch đáng kể từ các thực phẩm truyền thống có nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh cao như thịt bò, thịt gia cầm… sang các thực phẩm có giá trị về mặt ẩm thực, cũng như bảo vệ sức khoẻ của con người, đó là các loại thuỷ sản. Điều này làm cho các doanh nghiệp thuỷ sản của Việt Nam càng phải cố gắng hơn nhằm chiếm thị phần lớn trên thị trường EU này, và đó cũng là nguyên nhân tốt dẫn đến giải thích rằng: các doanh nghiệp thuỷ sản Việt Nam đã và đang đáp ứng ngày một tốt hơn yêu cầu về vệ sinh an toàn thực phẩm theo tiêu chuẩn chung của EU được quy định tại hệ thống tiêu chuẩn đo lường chất lượng. Ngoài ra, thuỷ sản Việt Nam được khách hàng EU đánh giá khá tốt, ưa chuộng nhờ chất lượng ổn định và ăn ngon miệng. Mặt hàng thuỷ sản Việt Nam vào EU được hưởng mức thuế suất khá thấp. Sự thuận lợi này cho thấy EU tiếp tục sẽ là thị trường tiềm năng đối với hàng thuỷ sản Việt Nam trong thời gian tới. Do đó, doanh nghiệp Việt Nam có thể thiết lập mở dần các kênh phân phối tại các khu vực thị trường EU, thông qua hệ thống các kênh phân phối tại khu vực thị trường EU bằng hệ thống các doanh nghiệp của cộng đồng người Việt ở nước ngoài, từng bước tiếp cận với người tiêu dùng EU để họ chuyển dần tập quán cũ sang sử dụng nhiều thuỷ sản trong cơ cấu bữa ăn, thông qua các hoạt động xúc tiến thị trường. Ngày 1/5/2004 việc EU kết nạp thêm mười thành viên mới, mở ra một thị trường rộng lớn cho thuỷ sản Việt Nam. Để thâm nhập vào thị trường này một cách hiệu quả nhất các doanh nghiệp của Việt Nam cần có những giải pháp hữu hiệu. Chương 3 : Một số kiến nghị nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho hàng thủy sản Việt Nam vào thị trường EU I. Phương hướng xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam vào EU 1. Tăng thị phần trên thị trường EU Về phía nhà nước cần có những chính sách và biện pháp thích hợp làm động lực đẩy mạnh xuất khẩu, về phía doanh nghiệp cần nắm bắt các thông tin về thị trường của các nước xuất khẩu và phải hiểu rõ nhu cầu thị hiếu của người tiêu dùng, để cải thiện chất lượng mẫu mã bao gói cho phù hợp, đồng thời chú trọng nâng cao chất lượng hạ giá thành sản phẩm, đáp ứng tốt các quy định nhập khẩu của EU để tăng khả năng cạnh tranh của hàng hoá, nhằm mục đích giữ vững thị phần và mở rộng thị trường. Tuy nhiên muốn chiếm được thị phần lớn các doanh nghiệp phải thâm nhập thị trường một cách chủ động thông qua các biện pháp . Xây dựng các chương trình phát triển nguồn nguyên liệu ổn định, tăng nhanh tỉ trọng của nguyên liệu nuôi, chú ý công tác chống thất thóat sau khi thu hoạch, quản lý chất lượng nguyên liệu và thị trường nguyên liệu, chú trọng đầu tư để tăng cường năng lực chế biến và cải thiện điều kiện sản xuất, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, cổ phần hoá doanh nghiệp chế biến thuỷ sản xuất khẩu để thu hút vốn, nâng cao hiệu quả đầu tư và sản xuất kinh doanh, phát huy năng động trong việc đa dạng hoá sản phẩm và tìm hiểu thị trường tiêu thụ, tăng cường công tác tiếp thị để nắm bắt kịp thời những thay đổi về sở thích tiêu dùng trên thị trường EU, nhằm cung cấp đúng những sản phẩm theo tiêu chuẩn mà thị trường này có nhu cầu tại các thời điểm trong năm. 2. Tăng cường kiểm tra, kiểm soát hệ thống các tiêu chuẩn Các tiêu chuẩn về nuôi trồng, sản xuất, nhân lực sản xuất, nguồn nguyên liệu được đảm bảo thì không những làm cho quá trình sản xuất được diễn ra thuận lợi mà khi các doanh nghiệp được công nhận các tiêu chuẩn này thì nó cũng tạo thuận lợi cho việc xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường EU,và sang các thị trường khác. 3. Định hướng phát triển thị trường xuất khẩu trong khối EU Thị trường EU với 25 quốc gia, tuy có nhiều điểm tương đồng về kinh tế nhưng mỗi quốc gia vẫn có những nét đặc thù riêng về thị hiếu tiêu dùng. Bởi vậy mà thị trường EU có nhu cầu rất phong phú và đa dạng về hàng hoá, một số mặt hàng có nhu cầu nhập khẩu cao tại thị trường này, nhưng lại thấp ở thị trường khác. Chính vì vậy, muốn đẩy mạnh xuất khẩu thuỷ sản vào EU trong thời gian tới thì ngay bây giờ, chúng ta cần có định hướng phát triển thị trường thông qua đặc điểm tiêu dùng hàng thuỷ sản của cư dân ở các quốc gia. Có như vậy, chúng ta mới củng cố và phát triển thị trường hiện có của mình. II. một số kiến nghị 1. Về phía nhà nước Thứ nhất, cần tạo lập môi trường pháp lý thuận lợi cho doanh nghiệp xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam, từng bước nâng cao khả năng canh tranh trên thị trường EU. Tạo lập môi trường pháp lí thuận lợi cho doanh nghiệp xuất khẩu trên thị trường thế giới nói chung, và thị trường EU nói riêng thuộc chức năng của nhà nước. Trong báo cáo chính trị tại đại hội IX của Đảng nêu rõ “Nhà nước tạo môi trường pháp lí thuận lợi, bình đẳng cho các doanh nghiệp cạnh tranh và hợp tác để phát triển”. Trong nền kinh tế thị trường hiện nay ở Việt Nam, môi trường pháp lý cho kinh doanh của doanh nghiệp phải được hiểu là tổng thể các quy tắc pháp luật được xây dựng một cách một cách có hệ thống đồng bộ và phù hợp, nhằm điều chỉnh các quan hệ kinh doanh của doanh nghiệp. Môi trrường pháp lý phù hợp này bao gồm không chỉ một hệ thống khung khổ pháp luật đồng bộ, mà còn bao gồm cả các cơ chế thực thi pháp luật và cơ chế đảm bảo cho pháp luật kinh doanh được thực thi hữu hiệu. Nhà nước phải điều chỉnh các quy định pháp luật dân sự, liên quan đến tài sản, quyền sở hữu, nghĩa vụ hợp đồng dân sự, pháp luật thương mại và pháp luật đầu tư, các quy định của pháp luật hành chính liên quan đến kinh doanh Bởi lẽ, hệ thống pháp luật này của nước ta còn nhiều bất cập. Bên cạnh đó, nhà nước cũng cần hoàn thiện các văn bản pháp luật kinh doanh đến việc kí kết các hiệp định thương mại song phương và đa phương với các quốc gia EU, các hiệp định này thuận lợi sẽ tạo cơ sở cho doanh nghiệp Việt Nam những chế độ đãi ngộ trên thị trường EU và cũng tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp Việt Nam cạnh tranh bình đẳng trên thị trường EU này. Về cơ chế thực thi pháp luật về kinh doanh cũng cần được củng cố hơn nữa. Đó là, tăng cường hiêu quả hoạt động của các cơ quan như: Toà án, trọng tài, viện kiểm soát…Việc thực hiện tốt đồng bộ các yếu tố trên chúng ta mới có thể tạo thuận lợi cho việc kinh doanh hàng hoá nói chung, và xuất khẩu thuỷ sản nói riêng. Thứ hai, tiếp tục đổi mới hoàn thiện chính sách xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường EU. Hoàn thiện chính sách thị trường xuất khẩu theo hướng nâng cao vai trò chủ động của doanh nghiệp và trách nhiệm của chính phủ, các bộ, nghành trong tổ chức và hỗ trợ các doanh nghiệp tìm kiếm, thâm nhập thị trường các nước EU, bảo vệ và mở rộng thị phần hiện có, phát triển thị trường mới theo chiều sâu. Tất nhiên, chủ động thâm nhập thị trường EU trước hết và chủ yếu là vấn đề của các doanh nghiệp, nhưng khi sức cạnh tranh của các doanh nghiệp của nước ta còn yếu thì vai trò chủ động của nhà nước trong chiến lược phát triển thị trường, tổ chức thâm nhập thị trường, hỗ trợ các doanh nghiệp về thông tin thị trường, về kết nối quan hệ bạn hàng, về đào tạo nhân lực…. Có ý nghiã rất quan trọng. Mặt hàng thuỷ sản của nước ta nằm trong nhóm sản phẩm xuất khẩu có lợi thế so sánh, dựa trên nguồn tài nguyên thiên nhiên và nguồn lao động dồi dào, chi phí thấp. Do đó, nhà nước chỉ cần tạo môi trường vĩ mô thuận lợi và khuyến khích các doanh nghiệp nâng cao kim ngạch và mở rộng thị trường xuất khẩu, khuyến khích xuất khẩu trực tiếp và nâng cao hiệu quả hỗ trợ về thông tin thị trường và bạn hàng EU . Thứ 3, tiếp tục đổi mới hoàn thiện cơ chế quản lý và điều hành hoạt động xuất khẩu sang thị trường EU. Tiếp tục tách chức năng quản lý kinh doanh xuất khẩu ra khỏi chức năng nhiệm vụ của các cơ quan quản lý nhà nước về xuất khẩu, nhằm tiến tới xoá bỏ hoàn toàn cơ chế chủ quan, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp được tự do hành nghề xuất khẩu theo giấy phép và giấy đăng ký kinh doanh. Song song với quá trình chuyển dần quyền lực hành chính trong quản lý nhà nước về xuất khẩu từ các cơ quan nhà nước trung ương về địa phương như : đăng kí kinh doanh xuất khẩu, xét duyệt kế hoạch xuất khẩu của các doanh nghiệp phân bổ hạn ngạch xuất khẩu cho các địa phương, cần khắc phục tình trạng chồng chéo chức năng nhiệm vụ của các cơ quan nhà nước, gây phiền hà khó khăn cho các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường EU. Để tạo điều kiện và căn cứ cho các doanh nghiệp xuất khẩu xây dựng tốt chiến lược và kế hoạch kinh doanh xuất khẩu sang EU cần : Xây dựng chính sách xuất khẩu ổn định sang thị trường EU với tầm nhìn 10-20 năm. Từ đó, cụ thể hoá bằng các hoạch định chiến lược phát triển xuất khẩu từng giai đoạn 5 năm, 10 năm, 20 năm. Ngay lúc này, các cơ quan chính phủ, cơ quan quản lý nhà nước về xuất khẩu cần gấp rút bắt tay vào việc nghiên cứu chuẩn bị các nội dung điều hành xuất khẩu thuỷ sản cho giai đoạn phát triển 2005-2010. 2. Về phía doanh nghiệp 2.1. Về mặt sản xuất Muốn đẩy mạnh xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường EU. Trước hết, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải nhận thức đầy đủ về mặt thị trường, phải coi đây là chiến lược quan trọng còn nhiều tiềm năng mà ta chưa khai thác hết, và chúng ta có thể đẩy mạnh hơn nữa mức xuất khẩu thuỷ sản vào thị trường này. Bởi lẽ,chúng ta có nhiều lợi thế cạnh tranh được với các đối thủ khác nếu như chất lượng thuỷ sản được nâng cao.Thế nhưng, chất lượng hàng thuỷ sản còn phụ thuộc nhiều yếu tố. Vì vậy, để nâng cao chất lượng sản phẩm ta cần đổi mới từng yếu tố một. 2.1.1. Quy hoạch và phát triển nuôi trồng và khai thác hợp lý nguồn lợi thuỷ sản. Chú trọng công tác nghiên cứu và sản xuất các loại giống tôm, cá biển và giống thuỷ sản đặc sản ở quy mô công nghiệp sạch mầm bệnh, cho năng suất và chất lượng cao. Đồng thời, xây dựng kế hoạch nhập các giống tốt để từng bước hoàn thiện các bộ giống phù hợp với điều kiện của nước ta. Nghiên cứu xây dựng đề án nuôi dưỡng và bảo tồn các loài giống thuỷ sản bố mẹ, giống gốc và bảo tồn giống tự nhiên, phải có một quy chế xét duyệt và tuyển chọn giống chặt chẽ, tránh không để các trường hợp giống không đủ tiêu chuẩn đưa ra thị trường. Sắp xếp lại các cơ sở nghiên cứu sản xuất giống hiện tại, tập trung đầu tư cho một số cơ sở có quy trình sản xuất khoa học có khả năng tạo ra giống tốt mang tầm cỡ quốc gia, nâng cấp một số trại sản xuất giống cá tôm, giống đặc sản phục vụ nuôi xuất khẩu ở một số khu vực miền bắc, miền trung, nam trung bộ. Quy hoạch tổng thể các vùng nuôi trồng thuỷ sản phải áp dụng mô hình nuôi trồng thuỷ sản cồng đồng, áp dụng dưới hình thức tổ hợp, hợp tác xã, doanh nghiệp, thực hiện nuôi trồng thuỷ sản công nghiệp có đủ quy mô để có thể ứng dụng quy phạm thực hành nuôi trồng thuỷ sản tốt. Đầu tư xây dựng một số cơ sở sản xuất thức ăn cho thuỷ sản theo công nghệ mới, tăng cường chất lượng thức ăn, hạ giá thành, đảm bảo vệ sinh phòng chống dịch bệnh, bảo đảm thức ăn công nghịêp cho nuôi thuỷ sản. Việc quy hoạch vùng sản xuất phải kết hợp với việc xây dựng cơ sở hạ tầng và các dịch vụ hỗ trợ, cung cấp đủ giống, thức ăn, kỹ thuật nuôi trồng, thực sự tạo thành các trung tâm có đủ khả năng cung cấp hàng thuỷ sản có chất lượng cao, đồng đều, đảm bảo an toàn vệ sinh với chi phí thấp cho xuất khẩu. Bên cạnh việc nuôi trồng cần chú trọng khai thác, đánh bắt hải sản xa bờ, phải tăng cường đầu tư cho đội tầu đánh bắt xa bờ, trang bị các thiết bị, kỹ thuật khai thác và bảo quản hiện đại cũng như xây dựng đội tầu chuyên môn hoá để bảo quản,vận chuyển sản phẩm hải sản, cung cấp các dịch vụ ngoài khơi. Xây dựng mới và nâng cấp hệ thống cảng cá, thay đổi công nghệ bảo quản sau thu hoạch nhằm nâng cấp nguyên liệu có chất lượng tốt cho chế biến xuất khẩu. 2.1.2. Đào tạo đội ngũ nhân lực trong khai thác và chế biến thuỷ sản. Qua khảo sát của công đoàn ngành thuỷ sản năm 2003 cho thấy trình độ mọi mặt lao động thuỷ sản nhìn chung chưa cao. * Với lao động quốc doanh : Chuyên môn ngành thuỷ sản được đào tạo : sơ cấp: 9,6% ; trung cấp: 5,5% ; cao đẳng, đại học: 8,1% ; trên đại học khoảng 2% ; chưa qua đào tạo 21,7%; đã qua tập huấn ngắn ngày của các đơn vị doanh nghiệp 52,1%. *Với lao động thuỷ sản ngoài quốc doanh thì hầu hết là chưa được đào tạo mà chủ yếu là tự học hoặc qua hình thức giáo dục cộng đồng, nhờ câu lạc bộ hoặc sử dụng các kinh nghiệm sẵn có của gia đình, cộng đồng, làng nghề. Như vậy, trình độ chuyên môn của người làm nghề thuỷ sản ở nước ta hiện nay còn yếu. Các doanh nghiệp muốn nâng cao năng suất lao động, đồng thời nâng cao chất lượng thuỷ sản, cần có chính sách cụ thể về đào tạo kỹ thuật, chuyên môn cho những người làm công tác thuỷ sản. Có như vậy chất lượng thuỷ sản mới có thể được nâng cao lên. 2.1.3. Xây dựng hệ thống tiêu chuẩn cấp quốc gia Thành lập các tổ chức chuyên môn có đủ năng lực và thiết bị kiểm tra các sản phẩm xuất khẩu. Cập nhật thông tin các quy định về chất lượng và vệ sinh an toàn hàng thuỷ sản của các thị trường nhập khẩu EU, đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền kiểm tra, giám sát chặt chẽ các hoạt động sản xuất chế biến và xuất khẩu hàng thuỷ sản, tuyệt đối không để lô hàng có chất lượng kém, không đủ vệ sinh an toàn được xuất khẩu ra thị trường EU. Trên thực tế về chất lượng sản phẩm thuỷ sản, các doanh nghiệp khi sản xuất cần đảm bảo sản phẩm phải đủ dinh dưỡng, các chất dinh dưỡng cần được ghi đầy đủ trên nhãn. Về vệ sinh an toàn thực phẩm: khi sản xuất các doanh nghiệp cần đảm bảo an toàn vi sinh, tức là đảm bảo sản phẩm thuỷ sản không bị ngộ độc từ vi khuẩn và vi rút. An toàn lý hoá : tránh các chất hóa học độc hại được sử dụng trong sản phẩm, chất phụ gia sử dụng trong sản phẩm không được vượt quá tiêu chuẩn cho phép của EU. Muốn vậy các doanh nghiệp thuỷ sản Việt Nam cần đạt được các chứng chỉ của EU về chất lượng sản phẩm và an toàn thực phẩm. 2.1.4. Đảm bảo tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường Một hệ thống rào cản đối với hàng thuỷ sản xuất khẩu nước ta vào EU hiện nay là sản phẩm phải bảo đảm tiêu chuẩn có bảo vệ môi trường người tiêu dùng hay không. Hệ thống rào cản môi trường này bao gồm: Các yêu cầu về đóng gói bao bì phải phù hợp với việc tái sinh hoặc dùng lại, sản phẩm còn phải có nhãn môi trường. Để thực hiện tốt rào cản này các doanh nghiệp cần: đầu tư đổi mới công nghệ, đặc biệt là công nghệ chế biến bảo quản để hạn chế ô nhiễm trong quá trình sản xuất, loại bỏ độc tố và dư lượng vi sinh trong sản phẩm. Tuân thủ quy trình vận chuyển, bảo quản, đóng gói để nâng cao yêu cầu vệ sinh thực phẩm. Doanh nghiệp cần áp dụng hệ thống quản lý chất lượng ISO 9000, ISO 1400, HACCP. Giải pháp này, một mặt nâng cao chất lượng do đáp ứng được các tiêu chuẩn của các nước xuất khẩu về mặt bao bì đóng gói, an toàn thực phẩm, quy trình chế biến. áp dụng các tiêu chuẩn trên, sản phẩm hàng thuỷ sản Việt Nam sẽ vững bước xuất khẩu sang thị trường EU, nhưng các doanh nghiệp cũng cần có các giải pháp để đi vào thị trường này một cách hiệu qủa nhất. 2.2. Về mặt thị trường Đổi mới và đa dạng hoá hình thức tiêu thụ thuỷ sản, chú trọng hình thức tiêu thụ thông qua hợp đồng, rút ngắn đường đi cho hàng hoá, giảm bớt các chi phí trung gian, góp phần nâng cao giá tiêu thụ cho hàng thuỷ sản, giảm chi phí đầu vào cho các đơn vị chế biến và người xuất khẩu, từ đó nâng cao khả năng cạnh tranh cho hàng thuỷ sản xuất khẩu. Thiết lập hệ thống phân phối ở thị trường EU cần khai thác tốt hệ thống đại lý tiêu thụ sản phẩm, các cửa hàng bán lẻ của một số công ty chiếm thị phần lớn của nước ngoài để đưa mặt hàng thuỷ sản đi sâu vào các kênh phân phối tiêu thụ ở thị trường các nước sở tại, xoá bỏ dần việc xuất khẩu qua thị trường trung gian, thực hiện liên doanh với các công ty để trở thành các công ty con của các công ty xuyên quốc gia EU. Bằng cách này, các doanh nghiệp có thể thâm nhập trực tiếp vào các kênh phân phối chủ đạo trên thị trường EU, vì các công ty xuyên quốc gia EU đóng vai trò chủ chốt trong các kênh phân phối này. Các doanh nghiệp cần tăng cường các công tác giám sát và điều hành để nâng cao chất lượng nghiệp vụ, tổ chức thực hiện hợp đồng xuất khẩu, giao hàng đúng thời hạn, đủ về số lượng phù hợp về chất lượng và bao bì, hợp tác và kịp thời giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện hợp đồng, đặc biệt chú trọng đến vấn đề giải quyết khiếu nại khách hàng, nâng cao uy tín, xây dựng mối quan hệ tin cậy và khả năng thích ứng nhanh trên thị trường, từng bước nâng cao khả năng cạnh tranh cho hàng thuỷ sản xuất khẩu nước ta trên thị trường thế giới . 2.3. Về xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường Xây dựng cơ cấu thị trường theo hướng đa dạng hoá thị trường, đa dạng hoá bán hàng, giảm mạnh tỷ trọng các thị trường trung gian, tăng nhanh tỷ trọng các thị trường tiêu thụ trực tiếp có nhu cầu thuỷ sản lớn. Quan tâm nghiên cứu, tìm hiểu nhu cầu thuỷ sản của các thị trường xuất khẩu chủ lực về: tiêu chuẩn, sở thích, thói quen tiêu dùng của từng khu vực thị trường. Từ đó có những cơ chế, chính sách, biện pháp cụ thể để phát triển, điều chỉnh cơ cấu chủng loại thuỷ sản xuất khẩu. Duy trì, củng cố các thị trường truyền thống tích cực tìm các giải pháp để xuất khẩu sang các thị trường tiêu thụ trực tiếp, có nhu cầu lớn như Tây Ban Nha, Pháp, Anh. Xây dựng và phát trỉên cơ cấu thị trường xuất khẩu hợp lý để không lệ thuộc quá nhiều vào một thị trường. Xây dựng các chính sách, chương trình hỗ trợ các doanh nghiệp tham gia các hội chợ, triển lãm, chuyên ngành, thông tin quảng cáo, giới thiệu sản phẩm thuỷ sản của Việt Nam tại các thị trường đưa các mặt hàng mới, thậm chí hướng dẫn nghệ thuật ẩm thực cho các mặt hàng mới để tạo ra thói quen cho người tiêu dùng, từng bước đưa thương hiệu sản phẩm đến người tiêu dùng EU. 2.4. Các chính sách liên quan khác Các doanh nghiệp cần thường xuyên theo dõi giá cả của các công ty, của các nước quanh khu vực để đưa ra giá chào sát với thực tế, tạo giá cả cạnh tranh và điều kiện thanh toán có lợi hơn cho người nhập khẩu EU. Nắm bắt thị hiếu người tiêu dùng EU : Tính đa dạng của thị trường (bốn mùa, lứa tuổi, khu vực…) sản xuất càng gần với thị trường càng tốt. Điều quan trọng là phải có phản ứng nhanh nhậy với khuynh hướng của người tiêu dùng các nước EU. Đảm bảo thời gian giao hàng. Điều tối quan trọng là phải đảm bảo thời hạn mà bên mua yêu cầu. Nếu giao hàng chậm không đảm bảo được thời hạn quy định sẽ làm mất đi uy tín kinh doanh và cơ hội bán hàng. Điều này khiến cho bên mua sẽ không đặt hàng đến lần thứ hai thực tế hiện nay các doanh nghiệp xuất khẩu của ta rất yếu khâu thời gian giao hàng, trong tương lai phải triệt để khắc phục hạn chế này. Kết luận Thị trường EU vừa mang yếu tố của một thị trường tiêu thụ thông thương, vừa mang yếu tố giúp nâng cao uy tín của hàng thuỷ sản Việt Nam trên thị trường quốc tế, đồng thời nó còn là công cụ nhằm giúp đa dạng và làm cân bằng các thị trường xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam. Thị trường EU đang ngày càng phát triển và khẳng định là một trung tâm kinh tế lớn của thế giới, hơn thế nữa việc EU đã kết nạp thêm mười thành viên mới, tạo ra điều kiện mở rộng thêm thị trường và nhu cầu tiêu thụ. Chắc chắn trong tương lai thị trường EU vẫn sẽ là một thị trường đầy hứa hẹn với hàng thuỷ sản xuất khẩu của Việt Nam. Chính vì vậy để tiếp tục chiếm lĩnh và mở rộng thị phần tại EU, ngành thuỷ sản Việt Nam cần nâng cao năng lực cạnh tranh hơn nữa. Danh mục tài liệu tham khảo 1. Chu Văn Cấp, Nâng cao năng lực canh tranh của nền kinh tế nước ta trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. 2. GS.TS. Đỗ Hoàng Toàn-PGS.TS. Mai Văn Bưu, Giáo trình quản lý học kinh tế quốc dân tập 2. 3. Lê Đăng Danh, Nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo hộ sản xuất trong nước. 4. Trần Chí Thành, Thị trường EU và khả năng xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam 5. Trần Xuân Kiên, Chìa khoá để nâng cao năng lực tiếp thị và sức cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam . 6. Nghiên cứu Châu Âu Năm 2001: số 5, số 6. Năm 2003: số 3, số 6. Năm 2004: số 1, số 3, số 6. 7. Nghiên cứu kinh tế Năm 2004: số 4. 8. Kinh tế đối ngoại Năm 2004: số 3, số 7. 9. Ngoại thương (tạp chí) Năm 2004: số 13, số16, số 23. 10. Thuỷ sản (tạp chí) Năm 2001: số 2 Năm 2003: số 3, số 9. Năm 2004 : số 5, số 7,số 9. 11. Thương mại (tạp chí) Năm 2004: số 16, số 17, số 18, số20, số 25, số 31, số 32 12. Tiêu chuẩn đo lường chất lượng năm 2004: số 7, số 8. Mục lục Trang