Đề tài Nghiên cứu tập quán dinh dưỡng một số dân tộc thiểu số miền núi phía bắc tác động đến tình trạng dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi

ìng cña ng−êi mÑ, trÎ em, lµm t¨ng tû lÖ SDD trÎ em. - Mét ®Æc ®iÓm chung n÷a cña c¸c d©n téc thiÓu sè lµ th−êng uèng nhiÒu r−îu. Trong c¸c ngµy vui, ngµy buån, ngµy lÔ héi vµ c¶ ngµy th−êng hä ®Òu uèng 39 r−îu. V× uèng nhiÒu r−îu, nhiÒu gia ®×nh ®· ph¶i sö dông tíi 1/3 sè l−¬ng thùc cã ®−îc ®Ó nÊu r−îu hoÆc mua ®©y còng lµ mét ®Æc ®iÓm ®· gãp phÇn ¶nh h−ëng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tíi t×nh tr¹ng mÊt an ninh l−¬ng thùc cña gia ®×nh. - TËp qu¸n dinh d−ìng trong ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè cßn chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè t¸c h¹i cho søc khoÎ céng ®ång nãi chung, ®Æc biÖt ®èi víi bµ mÑ vµ trÎ em d−íi 5 tuæi vµ ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm t¨ng tû lÖ SDD trÎ em t¹i khu vùc nµy ®· kÐo dµi trong nhiÒu n¨m nay. - Qua kh¶o s¸t t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng, chóng t«i thÊy c¸c ®Þa ph−¬ng ®iÒu cã nhiÒu lo¹i thùc phÈm. Nh−ng do c¸c tËp qu¸n, tÝn ng−ìng ®· h¹n chÕ sö dông c¸c lo¹i thùc phÈm s½n cã ®Ó phôc vô cho søc khoÎ chÝnh m×nh. §iÒu nµy cho thÊy cÇn ph¶i cã nh÷ng thay ®æi nh÷ng ®iÓm bÊt lîi cho søc khoÎ trong tËp qu¸n dinh d−ìng cña c¸c d©n téc thiÓu sè t¹i ®Þa ph−¬ng. §Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy, ngoµi gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l−îng dÞch vô y tÕ ch¨m sãc søc khoÎ cho ng−êi d©n, c¸c cÊp chÝnh quyÒn cÇn cã c¸c biÖn ph¸p thóc ®Èy néi lùc ®Þa ph−¬ng tù c¶i thiÖn chÊt l−îng ®êi sèng cña ng−êi d©n. 40 3.2. T×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay vµ Kinh t¹i Th¸i Nguyªn B¶ng 3.1. Tû lÖ SDD gi÷a d©n téc Kinh vµ d©n téc thiÓu sè Kinh (n=387) S¸n Chay (n=458) ThÓ SDD Sè l−îng % Sè l−îng % p (test χ2) NhÑ c©n 112 28,9 187 40,8 < 0,001 ThÊp cßi 151 39,0 200 43,7 > 0,05 GÇy cßm 33 8,5 45 9,8 > 0,05 NhËn xÐt: Tû lÖ SDD trÎ em d©n téc S¸n Chay cao h¬n so víi trÎ em d©n téc Kinh cïng khu vùc. §Æc biÖt SDD thÓ nhÑ c©n cßn ë møc rÊt cao chiÕm 40,8%, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi p < 0,001. B¶ng 3.2. Tû lÖ SDD nhÑ c©n theo nhãm tuæi vµ d©n téc Kinh (n=387) S¸n Chay (n=458) Th¸ng tuæi Sè l−îng % Sè l−îng % p (test χ2) 0- 6 th 0 0,0 2 4,1 - 7 - 24 th 30 28,3 52 37,4 < 0,01 25 - 60 th 82 34,0 133 49,3 < 0,01 NhËn xÐt: ë nhãm trÎ bó mÑ (0-6 th¸ng) hÇu nh− ch−a xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng SDD, Tû lÖ SDD b¾t ®Çu t¨ng cao ë nhãm trÎ trong ®é tuæi ABS (7-24 th¸ng) vµ tiÕp tôc t¨ng ë nhãm trÎ ®· cai s÷a (25-60 th¸ng). B¶ng 3.3. Møc ®é SDD nhÑ c©n theo d©n téc 41 Kinh (n=387) S¸n Chay (n=458) Møc ®é Sè l−îng % Sè l−îng % p (test χ2) §é I 96 24,8 155 33,8 < 0,01 §é II 13 3,4 28 6,1 > 0,05 §é III 3 0,8 4 0,9 > 0,05 NhËn xÐt: HÇu hÕt SDD ë møc ®é nhÑ (®é I), ë d©n téc S¸n Chay cao h¬n so víi d©n téc Kinh (p < 0,01). SDD võa vµ nÆng (®é II vµ ®é III) chiÕm tû lÖ thÊp vµ kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c d©n téc. H×nh 3.1. DiÔn biÕn SDD trong 5 n¨m 2001-2005 t¹i ®Þa bµn nghiªn cøu NhËn xÐt: Tû lÖ SDD trÎ em thay ®æi theo tõng n¨m vµ møc gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ trong 5 n¨m qua. N¨m Tû lÖ % 42 3.3. Mèi liªn quan gi÷a tËp qu¸n dinh d−ìng vµ t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi 3.3.1. YÕu tè kinh tÕ x· héi vµ gia ®×nh B¶ng 3.4. Mèi liªn quan gi÷a kinh tÕ gia ®×nh vµ SDD nhÑ c©n cña trÎ TTDD Kinh tÕ SDD B×nh th−êng NghÌo 160 121 Kh«ng nghÌo 139 178 OR = 1,69 95% CI {1,23 - 2,34} p < 0,01 NhËn xÐt: KÕt qu¶ t¹i b¶ng 3.4 cho ta thÊy trÎ em ë gia ®×nh nghÌo cã nguy c¬ SDD cao gÊp 1,69 lÇn so víi trÎ ë gia ®×nh ®ñ ¨n (p < 0,01). B¶ng 3.5. Mèi liªn quan gi÷a tr×nh ®é v¨n ho¸ cña mÑ vµ SDD nhÑ c©n TTDD TDVH SDD B×nh th−êng Tõ tiÓu häc trë xuèng 256 252 Tõ THCS trë lªn 43 47 OR = 1,11 95% CI {0,71 - 1,73} p > 0,05 NhËn xÐt: Kh«ng cã sù liªn quan cã ý nghÜa thèng kª gi÷a tr×nh ®é v¨n ho¸ cña mÑ víi SDD nhÑ c©n cña trÎ. 43 B¶ng 3.6. Mèi liªn quan gi÷a d©n téc cña mÑ vµ SDD nhÑ c©n cña trÎ TTDD D©n téc SDD B×nh th−êng ThiÓu sè 173 161 Kinh 126 138 OR = 1,18 95% CI {0,85 - 1,63} p > 0,05 NhËn xÐt: Kh«ng cã sù liªn quan cã ý nghÜa thèng kª gi÷a d©n téc cña mÑ vµ SDD nhÑ c©n cña trÎ. B¶ng 3.7. Mèi liªn quan gi÷a tuæi cña mÑ khi mang thai vµ SDD nhÑ c©n TTDD Tuæi mÑ SDD B×nh th−êng D−íi 22 hoÆc trªn 35 tuæi 103 101 Tõ 22-35 tuæi 196 198 OR = 1, 03 95% CI {0,74 - 1,45} p > 0,05 NhËn xÐt: Kh«ng cã sù liªn quan cã ý nghÜa gi÷a tuæi khi mang thai cña mÑ vµ SDD nhÑ c©n cña trÎ. B¶ng 3.8. Mèi liªn quan gi÷a sè con trong gia ®×nh víi SDD nhÑ c©n cña trÎ TTDD Sè con SDD B×nh th−êng > 2 con 30 30 ≤ 2 con 269 269 OR = 1,00 95% CI {0,59 - 1,71} p > 0,05 NhËn xÐt: Kh«ng cã sù liªn quan cã ý nghÜa thèng kª gi÷a sè con trong gia ®×nh víi SDD nhÑ c©n cña trÎ. B¶ng 3.9. M« h×nh håi qui c¸c yÕu tè KTXH vµ gia ®×nh víi SDD nhÑ c©n 44 95%CI YÕu tè KTXH vµ gia ®×nh HÖ sè håi qui p OR ThÊp nhÊt Cao nhÊt Tr×nh ®é häc vÊn TiÓu häc trë xuèng 0,049 0,837 1,050 0,660 1,670 Trªn THCS - - 1,0 - - Tuæi khi mang thai D−íi 22 /trªn 35 tuæi 0,074 0,678 1,077 0,759 1,527 Tõ 22-35 tuæi - - 1,0 - - D©n téc ThiÓu sè 0,105 0,531 1,111 0,799 1,545 Kinh - - 1,0 - - §iÒu kiÖn kinh tÕ NghÌo 0,523 0,002 1,688 1,214 2,347 Kh«ng nghÌo - - 1,0 - - Sè con trong gia ®×nh §«ng con 0,073 0,796 0,930 0,537 1,611 Ýt con - - 1,0 - - NhËn xÐt: KÕt qu¶ ph©n tÝch håi qui t¹i b¶ng 3.9 cho thÊy ®iÒu kiÖn kinh tÕ gia ®×nh lµ yÕu tè nguy c¬ cña SDD nhÑ c©n cña trÎ. C¸c yÕu tè kh¸c nh− tr×nh ®é v¨n ho¸, d©n téc, tuæi khi mang thai cña mÑ, sè con trong gia ®×nh kh«ng ph¶i lµ yÕu tè nguy c¬ víi SDD thÓ nhÑ c©n cña nhãm trÎ nµy. 45 3.3.2. YÕu tè ch¨m sãc trÎ em B¶ng 3.10. Mèi liªn quan gi÷a bó mÑ sím sau ®Î víi SDD nhÑ c©n cña trÎ TTDD Bó mÑ SDD B×nh th−êng Sau 6 giê 24 14 Tr−íc 6 giê 275 285 OR = 1,78 95% CI {0,90 - 3,51} p > 0,05 NhËn xÐt: Kh«ng cã sù liªn quan cã ý nghÜa thèng kª gi÷a bó sím sau ®Î vµ SDD nhÑ c©n cña trÎ. B¶ng 3.11. Mèi liªn quan gi÷a thêi ®iÓm ABS víi SDD nhÑ c©n cña trÎ TTDD ¨n bæ sung SDD B×nh th−êng Kh«ng ®óng 66 38 §óng 231 259 OR = 1,95 95% CI {1,23 - 3,09} p < 0,01 NhËn xÐt: TrÎ ABS kh«ng ®óng thêi gian cã nguy c¬ bÞ SDD nhÑ c©n cao gÊp 1,95 lÇn so víi trÎ ABS ®óng thêi gian (p < 0,01) 46 B¶ng 3.12. Mèi liªn quan gi÷a thµnh phÇn thøc ABS víi SDD nhÑ c©n TTDD ¨n bæ sung SDD B×nh th−êng Kh«ng ®ñ 4 nhãm thùc phÈm 222 174 §ñ 4 nhãm thùc phÈm 75 123 OR = 2,09 95% CI {1,45 - 3,01} p < 0,01 NhËn xÐt: TrÎ ABS kh«ng ®ñ 4 nhãm thùc phÈm cã nguy c¬ bÞ SDD nhÑ c©n cao gÊp 2,09 lÇn so víi trÎ ®−îc ABS ®ñ 4 nhãm thùc phÈm (p < 0,01). B¶ng 3.13. Mèi liªn quan gi÷a thêi gian cai s÷a víi SDD nhÑ c©n cña trÎ TTDD Cai s÷a SDD B×nh th−êng Kh«ng ®óng 111 60 §óng (18 - 24 th¸ng) 135 186 OR = 2,55 95% CI {1,74 - 3,74} p < 0,01 NhËn xÐt: TrÎ bÞ cai s÷a kh«ng ®óng cã nguy c¬ bÞ SDD thÓ nhÑ c©n cao gÊp 2,55 lÇn so víi trÎ ®−îc cai s÷a ®óng thêi gian (p < 0,01). 47 B¶ng 3.14. M« h×nh håi qui vÒ c¸c yÕu tè ch¨m sãc vµ t×nh tr¹ng SDD 95% CI YÕu tè ch¨m sãc HÖ sè håi quy P OR ThÊp nhÊt Cao nhÊt Bó sím sau ®Î Sau 6 giê 0,642 0,121 1,900 0,844 4,279 Tr−íc 6 giê - - 1,0 - - Thêi ®iÓm ABS Kh«ng ®óng 0,665 0,009 1,925 1,174 3,158 §óng ®é tuæi - - 1,0 - - Thµnh phÇn b÷a ABS Kh«ng ®ñ 4 nhãm thùc phÈm 0,664 0,001 1,942 1,315 2,867 §ñ nhãm thùc phÈm - - 1,0 - - Thêi gian cai s÷a Kh«ng ®óng ®é tuæi 0,791 0,000 2,206 1,483 3,281 §óng ®é tuæi - - 1,0 - - NhËn xÐt: C¸c yÕu tè nguy c¬ cña SDD thÓ nhÑ c©n qua ph©n tÝch håi qui logistic lµ: thêi ®iÓm ABS (OR= 1,925), thµnh phÇn b÷a ABS (OR= 1,942), thêi gian cai s÷a (OR= 2,206). 48 3.3.3. YÕu tè c¸ nh©n B¶ng 3.15. Mèi liªn quan gi÷a c©n nÆng lóc ®Î cña trÎ víi SDD nhÑ c©n TTDD CNSS SDD B×nh th−êng < 2500g 55 24 > 2500g 244 275 OR = 2,58 95% CI {1,56 - 4,23} p < 0,01 NhËn xÐt: TrÎ cã c©n nÆng lóc ®Î < 2500g cã nguy c¬ bÞ SDD nhÑ c©n cao gÊp 2,58 lÇn trÎ cã c©n nÆng lóc ®Î > 2500g (p <0,01). B¶ng 3.16. Mèi liªn quan gi÷a tiªu ch¶y trong 2 tuÇn qua víi SDD nhÑ c©n TTDD Tiªu ch¶y SDD B×nh th−êng Cã 13 6 Kh«ng 286 293 OR = 2,22 95% CI {0,83 - 5,92} p > 0,05 NhËn xÐt: Kh«ng cã mèi liªn quan cã ý nghÜa thèng kª gi÷a tiªu ch¶y 2 tuÇn qua víi SDD nhÑ c©n cña trÎ. 49 B¶ng 3.17. Mèi liªn quan gi÷a NKHH trong 2 tuÇn qua víi SDD nhÑ c©n TTDD NKHH SDD B×nh th−êng Cã 73 48 Kh«ng 226 251 OR = 1,67 95% CI {1,13 - 2,53} p < 0,01 NhËn xÐt: TrÎ bÞ NKHH cÊp trong 2 tuÇn qua cã nguy c¬ bÞ SDD nhÑ c©n cao gÊp 1,67 lÇn so víi trÎ kh«ng bÞ NKHHC trong 2 tuÇn qua. B¶ng 3.18. M« h×nh håi qui vÒ c¸c yÕu tè c¸ nh©n vµ t×nh tr¹ng SDD 95%CI YÕu tè c¸ nh©n HÖ sè håi qui p OR ThÊp nhÊt Cao nhÊt C©n nÆng s¬ sinh < 2500g 0,929 0,000 2,531 1,516 4,226 ≥ 2500g - - 1,0 - - Tiªu ch¶y trong 2 tuÇn Cã 0,717 0,159 2,048 0,756 5,548 Kh«ng - - 1,0 - - NKHH trong 2 tuÇn Cã 0,479 0,023 1,615 1,069 2,439 Kh«ng - - 1,0 - - NhËn xÐt: KÕt qu¶ t¹i b¶ng 3.18 cho thÊy c¸c yÕu tè c©n nÆng s¬ sinh cña trÎ (OR= 2,531), nhiÔm khuÈn h« hÊp cÊp (OR= 1,615) lµ c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn SDD thÓ nhÑ c©n cña trÎ. YÕu tè tiªu ch¶y trong hai tuÇn qua kh«ng thÊy cã mèi liªn quan víi SDD thÓ nhÑ c©n. B¶ng 3.19. M« h×nh håi qui c¸c yÕu tè nguy c¬ cña SDD thÓ nhÑ c©n 50 95%CI C¸c yÕu tè nguy c¬ HÖ sè håi qui p OR ThÊp nhÊt Cao nhÊt NKHH trong 2 tuÇn qua 0,783 0,004 2,188 1,293 3,702 Cai s÷a kh«ng ®óng ®é tuæi 0,765 0,000 2,150 1,425 3,244 CNSS d−íi 2500g 0,703 0,021 2,020 1,111 3,672 ¡n bæ sung kh«ng ®ñ 4 nhãm thùc phÈm 0,637 0,002 1,891 1,264 2,828 ¡n bæ sung tr−íc 4 th¸ng 0,638 0,013 1,893 1,143 3,136 Gia ®×nh nghÌo 0,564 0,004 1,759 1,200 2,577 NhËn xÐt: KÕt qu¶ nghiªn cøu ë b¶ng 3.19 cho thÊy c¸c yÕu tè: NKHH cÊp, cai s÷a kh«ng ®óng ®é tuæi, c©n nÆng s¬ sinh thÊp, ABS kh«ng ®óng, gia ®×nh nghÌo lµ nh÷ng yÕu tè nguy c¬ cña SDD nhÑ c©n cña trÎ. 51 Ch−¬ng 4 Bµn luËn 4.1. TËp qu¸n dinh d−ìng cña d©n téc Tµy, S¸n Chay, M«ng, Dao ë miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam Qua t×m hiÓu tËp qu¸n dinh d−ìng cña mét sè d©n téc thiÓu sè miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam cho thÊy nh÷ng mãn ¨n, thøc uèng kh«ng chØ lµ s¶n phÈm vËt thÓ trong cuéc sèng ®êi th−êng mµ nã cßn lµ s¶n phÈm tinh thÇn cã gi¸ trÞ lín vÒ mÆt v¨n ho¸, nh©n v¨n, gióp hiÓu s©u h¬n vÒ téc ng−êi ®ã. Nã ph¶n ¸nh ®êi sèng kinh tÕ, v¨n ho¸ téc ng−êi vµ sù giao l−u v¨n ho¸ gi÷a c¸c téc ng−êi víi nhau. Th«ng qua v¨n ho¸ Èm thùc, cã thÓ t×m thÊy nh÷ng yÕu tè tÝn ng−ìng, t©m linh, ®¹o ®øc, lu©n lý, thuÇn phong mü tôc vµ c¶ thÞ hiÕu Èm thùc cña d©n téc ®ã. Cã thÓ thÊy, v¨n ho¸ cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña con ng−êi vµ lµ thµnh tè kh«ng thÓ thiÕu khi xem xÐt c¸c vÊn ®Ò dinh d−ìng. ë nh÷ng n¬i mµ tû lÖ nghÌo l−¬ng thùc cßn cao nh− c¸c d©n téc thiÓu sè n−íc ta, ¶nh h−ëng cña v¨n ho¸ ®Õn dinh d−ìng cµng s©u s¾c. ¶nh h−ëng ®ã thÓ hiÖn qua c¸ch sö dông nguån thùc phÈm, c¸ch chÕ biÕn mãn ¨n vµ thãi quen ¨n kiªng. C¸ch tiÕp cËn truyÒn thèng vµ sinh th¸i trong dinh d−ìng lµ mét h−íng nghiªn cøu phï hîp víi qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña con ng−êi. “Con ng−êi vµ ®Êt kh«ng ph¶i lµ hai sù vËt kh¸c nhau” mµ “con ng−êi lµ hoa cña ®Êt”, v× vËy con ng−êi lu«n g¾n liÒn víi m«i tr−êng sinh th¸i n¬i hä sinh ra. D−íi ¸nh s¸ng cña dinh d−ìng häc hiÖn ®¹i, v¨n ho¸ Èm thùc truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt Nam ®· thÓ hiÖn ®−îc nhiÒu nÐt ®éc ®¸o, cã c¬ së khoa häc vµ ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. Mét sè t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch tÝnh hîp lý trong c¸ch ¨n truyÒn thèng ViÖt Nam [6],[27],[34] hoÆc ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ c¸ch ¨n d−íi gãc ®é dinh d−ìng [2],[5],[30], song vÉn cßn qu¸ Ýt so vµ ch−a thùc sù ®Çy ®ñ so víi nÒn v¨n ho¸ Èm thùc n−íc nhµ. 52 Th«ng qua viÖc ¨n uèng trong ngµy th−êng, ngµy mïa hoÆc b÷a ¨n cã sù tham gia cña céng ®ång cã thÓ nhËn thÊy c¬ cÊu b÷a ¨n cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè thay ®æi mét c¸ch khÐo lÐo cho phï hîp víi hoµn c¶nh kinh tÕ, thãi quen còng nh− tËp qu¸n cña tõng d©n téc. Tõ ®ã, cã thÓ ®−a ra c«ng thøc chung vÒ c¬ cÊu b÷a ¨n cña hä nh− sau: - ¨n ngµy th−êng: C¬m tÎ, ch¸o hoÆc ng« (chñ yÕu) + thøc ¨n cã nguån gèc tõ thùc vËt. B÷a ¨n ngµy th−êng kh¸ thanh ®¹m, thiªn vÒ thøc ¨n nguån gèc thùc vËt mµ thiÕu protit, lipit tõ ®éng vËt. ChÕ ®é ¨n uèng hîp lý kh«ng khuyÕn khÝch ¨n nhiÒu thÞt, nhiÒu mì mµ ph¶i cã sù c©n ®èi gi÷a nguån thùc phÈm ®éng vËt vµ thùc vËt, t¨ng c−êng rau vµ hoa qu¶ chÝn [15]. V× vËy, ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè nªn gi÷ g×n c¸ch ¨n thiªn vÒ thùc vËt nh− hiÖn nay song kh«ng chØ lÖ thuéc vµo thiªn nhiªn víi c¸c lo¹i rau rõng, m¨ng rõng, chim thó... mµ cÇn gieo trång trong v−ên nhµ nh÷ng c©y trång cã hµm l−îng protit, lipit cao nh− ®Ëu ®ç, l¹c võng... ®Ó thÓ thay cho thÞt c¸ trong b÷a ¨n hµng ngµy. §ång thêi ph¸t triÓn ch¨n nu«i lîn, gµ... ®Ó cung cÊp thªm nguån protit ®éng vËt, kh«ng nªn ®îi ®Õn dÞp lÔ tÕt míi giÕt gµ, mæ lîn. - ¨n ngµy lÔ, tÕt: C¬m tÎ, c¬m nÕp (thø yÕu) + Thøc ¨n cã nguån gèc tõ ®éng vËt (chñ yÕu) + Thøc ¨n cã nguån gèc tõ thùc vËt (rÊt Ýt). Tr¸i ng−îc víi b÷a ¨n ngµy th−êng, b÷a ¨n ngµy lÔ tÕt cã qu¸ nhiÒu thùc phÈm nguån gèc ®éng vËt. M©m cç ngµy nµy cã tíi hµng chôc mãn, nh−ng rÊt Ýt rau, chñ yÕu lµ thÞt, c¸, giß ch¶, nem c¸c lo¹i vµ r−îu... §Ó b÷a ¨n trë lªn c©n ®èi, ngµy tÕt ¨n nhiÒu thÞt, ®õng quªn mãn rau, d−a nÐn, d−a hµnh vµ mãn m¨ng. M¨ng lµ mãn ¨n th−êng ngµy cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, vÒ dinh d−ìng m¨ng kh«ng cung cÊp nhiÒu chÊt bæ nh−ng l¹i cung cÊp nhiÒu chÊt x¬ gióp chèng t¸o bãn vµ quÐt s¹ch c¸c chÊt ®éc, chÊt th¶i vµ cholesterol thõa ra khái c¬ thÓ nhÊt lµ ngµy tÕt ¨n nhiÒu thÞt [9]. B÷a ¨n ngµy lÔ tÕt lµ nh÷ng ho¹t ®éng v¨n ho¸, tÝn ng−ìng cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè song cÇn hiÓu râ ý nghÜa vµ tæ chøc sao cho phï hîp víi thùc tÕ cña tõng gia ®×nh tr¸nh l·ng phÝ vµ mÊt ®i sù c©n ®èi trong khÈu phÇn. 53 Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ c¸ch ¨n uèng cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè khu vùc miÒn nói phÝa B¾c ®−îc t×m hiÓu qua nghiªn cøu nµy còng mang ®Æc ®iÓm chung cña c¸ch ¨n truyÒn thèng ViÖt Nam ®ã lµ chÕ ®é ¨n thiªn vÒ thùc vËt vµ phèi hîp nhiÒu lo¹i thùc phÈm tõ thiªn nhiªn. ChÕ ®é ¨n nµy ch−a bÞ ¶nh h−ëng bëi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi c¸c thøc ¨n c«ng nghiÖp ho¸. Bªn c¹nh ®ã vÉn cßn mét sè thãi quen, tËp qu¸n ¨n uèng ch−a thùc sù hîp lý nh− uèng nhiÒu r−îu, ¨n kiªng do tÝn ng−ìng vµ ®Æc biÖt lµ vÖ sinh ¨n uèng. Nh×n chung phong c¸ch ¨n uèng cña c¸c d©n téc miÒn nói cã nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång, thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm chÝnh nh− sau: C¸ch ¨n cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè miÒn nói phÝa B¾c thÓ hiÖn tÝnh céng ®ång rÊt cao. C¸c thµnh viªn trong gia ®×nh ¨n cïng m©m, cïng qu©y trßn bªn nh÷ng vß r−îu. §å ¨n trong c¸c buæi tÕ lÔ ®−îc chia ®Òu cho mäi ng−êi, mäi thµnh viªn trong céng ®ång ®Òu cã quyÒn “h−ëng léc” mét c¸ch b×nh ®¼ng. Ng−êi Hm«ng cho toµn bé con vËt hiÕn sinh vµo ch¶o nÊu thµnh mãn canh “th¾ng cè” ®Ó mäi thµnh viªn cña céng ®ång ®Òu cã thÓ th−ëng thøc ®−îc toµn thÓ bé phËn cña con vËt. C¸ch ¨n cßn thÓ hiÖn sù kÝnh träng vµ nh−êng nhÞn. Ng−êi d−íi ®îi kÎ trªn, nh−ng ng−îc l¹i ng−êi trªn nh−êng kÎ d−íi. Nh÷ng thøc ¨n ngon lu«n ®−îc −u tiªn dµnh phÇn cho ng−êi cao tuæi hoÆc trÎ nhá. Chñ yÕu sö dông thùc phÈm nguån gèc thùc vËt. C¸c mãn ¨n ®Òu ®−îc chÕ biÕn theo c¸ch phèi hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n t¹o nªn c¶m gi¸c ngon miÖng vµ sù c©n ®èi vÒ thµnh phÇn c¸c chÊt dinh d−ìng trong khÈu phÇn. Sö dông nhiÒu gia vÞ tõ thiªn nhiªn. Gia vÞ cã t¸c dông kÝch thÝch niªm m¹c miÖng, d¹ dµy lµm t¨ng ho¹t ®éng tiÕt dÞch cña c¸c tuyÕn tiªu ho¸. Mét sè gia vÞ cßn cã t¸c dông lµm t¨ng miÔn dÞch cña c¬ thÓ v× cã ¶nh h−ëng râ rÖt tíi ho¹t ®éng thùc bµo cña b¹ch cÇu. HÇu hÕt c¸c d©n téc thiÓu sè ®Òu th−êng xuyªn ¨n ch¸o, ch¸o võa lµ ®å ¨n võa lµ thøc uèng r¶i r¸c trong ngµy. C¸ch ¨n nµy cã t¸c dông bå bæ søc khoÎ 54 sau khi ®i rõng, lµm n−¬ng, b¸t ch¸o nãng cßn lµm to¸t må h«i ch¼ng kh¸c g× t¸c dông cña nåi n−íc x«ng lµm nhÑ ng−êi. So víi ®ång bµo miÒn xu«i, c¸c d©n téc thiÓu sè miÒn nói phÝa B¾c sö dông nhiÒu g¹o nÕp. G¹o nÕp cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao h¬n g¹o tÎ song dÔ ch¸n, kh«ng ¨n ®−îc nhiÒu v× vËy ®ång bµo ®· khÐo lÐo chÕ biÕn thµnh nhiÒu s¶n phÈm kh¸c nhau phôc vô cho b÷a ¨n ngµy th−êng còng nh− tÕ lÔ nh− x«i nhiÒu mµu, b¸nh c¸c lo¹i. §ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè cßn cã tËp tôc uèng nhiÒu r−îu. Hä uèng r−îu trong ngµy TÕt, ®¸m c−íi, ®¸m ma, lÔ héi,... ngµy vui còng nh− ngµy buån ®Òu kh«ng thÓ thiÕu ®−îc r−îu, thËm chÝ c¶ nh÷ng ngµy th−êng nhËt, “kh¸ch ®Õn nhµ, tr−íc uèng r−îu sau uèng trµ”. R−îu lµm cho ng−êi ta cëi më víi nhau h¬n, cuéc vui thªm vui nh−ng r−îu còng ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ ®−a ®Õn c¸c bÖnh d¹ dµy, gan, thËn, t©m thÇn kinh... Mét sè ®ång bµo vïng cao cho r»ng uèng r−îu ®Ó chèng rÐt, ®Ó lµm Êm, nãng ng−êi lªn. Khi uèng r−îu, m¹ch m¸u ngo¹i vi gi·n në to¶ ra rÊt nhiÒu n¨ng l−îng, da dÎ trë lªn hång hµo, song chØ cã t¸c ®éng rÊt ng¾n. C¬ thÓ tiªu nhiÖt, c¬ chÕ ®iÒu hoµ th©n nhiÖt bÞ rèi lo¹n, khi gÆp trêi l¹nh sÏ rÊt nguy hiÓm. Nh− vËy, uèng r−îu còng cã mÆt tèt vµ kh«ng tèt, nh÷ng ngµy lÔ tÕt, ®Ó hoµ nhËp víi mäi ng−êi, cÇn mét chót h−ng phÊn th× cã thÓ uèng cho vui nh−ng kh«ng nªn uèng nhiÒu. Do ®Æc ®iÓm ®Þa bµn c− tró, ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè miÒn nói phÝa B¾c lu«n ph¶i ®èi phã víi c¸c bÖnh tËt tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p v× vËy hä ®· tÝch luü ®−îc nhiÒu kinh nghiÖm trong viÖc dïng thøc ¨n, thøc uèng ®Ó trÞ vµ phßng bÖnh theo nguyªn lý ©m d−¬ng. “Thøc ¨n lµ thuèc, thuèc lµ thøc ¨n”, so víi ®«ng y vµ t©y y, thuèc nam dÔ t×m kiÕm, kh«ng g©y ngé ®éc mµ Ýt tèn kÐm, phï hîp víi tËp tôc cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè. Nh÷ng kiªng kÞ trong ¨n uèng còng nh− trong ®êi sèng cña c¸c d©n téc thiÓu sè tån t¹i nh− mét qui t¾c øng xö tù nhiªn. Nh×n chung, néi dung kiªng kÞ cña c¸c d©n téc lµ t−¬ng ®èi gièng nhau, nh−ng h×nh thøc thÓ hiÖn ë mçi d©n téc mçi kh¸c. Do ®Æc tÝnh “huyÒn bÝ” chóng ®· khiÕn hä phôc tïng mét c¸ch tù 55 nhiªn nh− phôc tïng nh÷ng sù vËt tù nhiªn vµ tin r»ng sù vi ph¹m ¾t sÏ mang ®Õn cho hä sù trõng ph¹t nghiªm ngÆt nhÊt mµ kh«ng cÇn biÕt ®Õn lý do cña sù cÊm ®o¸n kiªng kÞ [13]. Nh÷ng lý do nµy dùa trªn nh÷ng chi tiÕt hÇu nh− ch¼ng cã gi¸ trÞ g× nh−: kiªng ¨n thÞt tr©u, bß, chã sî uÕ t¹p, phô n÷ cã thai kiªng ¨n uèng c¸c lo¹i c©y cã gai v× sî con bÞ môn nhät, kh«ng ¨n chuèi dÝnh ®«i v× sî sinh ®«i, kiªng ¨n èc sî con bÞ thÌ l−ìi nh− èc, kiªng kh«ng ¨n thÞt dói sî sau nµy con hay khÞt mòi, kiªng ¨n m¨ng sî vÒ giµ võa nãi chuyÖn võa lóc l¾c ®Çu nh− m¨ng, kiªng kh«ng ¨n qu¶ bÝ sî sau nµy bµo thai biÕn thµnh qu¶ bÝ, kh«ng d¸m ¨n nhiÒu sî con to khã ®Î... ng−êi bÞ èm kh«ng ¨n thÞt tr©u, thÞt lîn sÒ, kiªng ¨n thùc vËt cã th©n rçng v× cho r»ng ¨n vµo sÏ lµm “rçng” x−¬ng cèt... VÒ quan ®iÓm dinh d−ìng, c¸c thøc ¨n kiªng nµy ®Òu lµ nh÷ng thùc phÈm giÇu dinh d−ìng. Phô n÷ cã thai, ng−êi èm nhu cÇu dinh d−ìng cao h¬n b×nh th−êng v× vËy cÇn ®−îc ¨n uèng nhiÒu h¬n, ®Æc biÖt lµ thøc ¨n giÇu protein vµ vitamin, kh«ng nªn kiªng bÊt cø thùc phÈm nµo trõ c¸c chÊt kÝch thÝch. NÕu kiªng khem qu¸ møc sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng suy dinh d−ìng, thiÕu vitamin A, thiÕu m¸u thiÕu s¾t, trÎ dÔ bÞ m¾c c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn, ng−êi èm cµng èm nÆng thªm. MÆc dï cßn kh¸ nhiÒu kiªng kÞ trong ¨n uèng víi nhiÒu lý do kh¸c nhau nh−ng tùu chung l¹i, viÖc ¨n kiªng lµ biÖn ph¸p mµ con ng−êi tin r»ng sÏ gióp cho hä n©ng cao søc khoÎ, phßng, tr¸nh ®−îc bÖnh tËt. Ng−êi lµm c«ng t¸c y tÕ cÇn hiÓu râ tËp qu¸n dinh d−ìng cña tõng d©n téc ®Ó cã c¸ch øng xö v¨n ho¸, khoa häc trªn c¬ së t«n träng tÝn ng−ìng, gi÷ g×n vµ ph¸t huy nh÷ng tËp qu¸n dinh d−ìng cã lîi, khÐo lÐo vËn ®éng bµi trõ dÇn dÇn c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng kh«ng cã lîi cho søc khoÎ nh©n d©n. Nh×n chung, c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng ë ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ®· ®−îc nghiªn cøu cho thÊy yÕu tè cã h¹i cho søc khoÎ nhiÒu h¬n yÕu tè cã lîi cho søc khoÎ con ng−êi, ®Æc biÖt lµ ®èi víi bµ mÑ vµ trÎ em. MÆc dï ®· qua nhiÒu n¨m, nhiÒu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè x· héi, cña c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc søc khoÎ, c¸c ®iÓm bÊt lîi cho søc khoÎ con ng−êi trong c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng vÉn ch−a ®−îc c¶i thiÖn. V× lÏ ®ã, cho ®Õn nay tû lÖ SDD trÎ em ë d©n téc thiÓu sè vÉn ë møc cao, cao h¬n møc toµn quèc n¨m 56 2007. NÕu so s¸nh víi tû lÖ SDD trÎ em d−íi 5 tuæi c¸ch ®©y 5 n¨m t¹i khu vùc nµy th× cho tíi nay (2008) t×nh tr¹ng SDD trÎ em ë khu vùc nµy vÉn ch−a ®−îc c¶i thiÖn. Tuy nhiªn, c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng hiÖn cã ë c¸c d©n téc thiÓu cã ®Òu cã thÓ thay ®æi ®−îc th«ng c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng, gi¸o dôc søc khoÎ cho céng ®ång. Trong c¸c gi¶i ph¸p nµy, cÇn cã sù chØ ®¹o cña c¸c cÊp §¶ng, ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng hoÆc chÝnh s¸ch ®èi víi d©n téc vµ kh«ng thÓ thiÕu ®−îc sù tham gia ®ång thuËn cña céng ®ång. 4.2. T×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay t¹i Th¸i Nguyªn SDD trÎ em cã nhiÒu thÓ kh¸c nhau nh− thÓ nhÑ c©n, thÓ thÊp cßi vµ thÓ gÇy cßm. §· cã nhiÒu nghiªn cøu cho thÊy ë hÇu hÕt c¸c d©n téc tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n vµ thÊp cßi th−êng cã tû lÖ cao h¬n thÓ gÇy cßm. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i còng cho thÊy tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n vµ thÊp cßi ®Òu cao h¬n thÓ gÇy cßm. Trong ®ã ë d©n téc S¸n Chay cao h¬n d©n téc Kinh. T¹i khu vùc nghiªn cøu, tû lÖ SDD c¶ 3 thÓ ë c¶ hai d©n téc ®Òu cao h¬n tû lÖ SDD chung cña toµn quèc n¨m 2007 (c©n nÆng theo tuæi: 21,2%; chiÒu cao theo tuæi: 33,9% vµ c©n nÆng theo chiÒu cao: 7,1%) [47]. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, SDD trÎ em d©n téc S¸n Chay ë møc rÊt cao: ®èi víi thÓ nhÑ c©n lµ 40,8%; thÊp cßi: 43,7% vµ gÇy cßm 9,8%. SDD thÓ nhÑ c©n ®−îc xem xÐt nh− 1 tû lÖ chung cña thiÕu dinh d−ìng ë céng ®ång v× dÔ theo dâi nh−ng kh«ng biÕt ®−îc ®Æc ®iÓm cô thÓ ®ã lµ lo¹i SDD võa míi x¶y ra hay tÝch luü tõ l©u. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· ph¶n ¸nh møc ®é phæ biÕn cña SDD ë d©n téc S¸n Chay víi tû lÖ SDD lªn ®Õn 40,8%. Tû lÖ nµy cao h¬n so víi tû lÖ chung cña toµn tØnh Th¸i Nguyªn (24,6%) vµ toµn quèc (23,4%) trong cïng thêi ®iÓm [46]. So víi mét sè quèc gia kh¸c, tû lÖ SDD trong nghiªn cøu cña chóng t«i còng cao h¬n nhiÒu so víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ ë Thæ NhÜ Kú (4,8%) [56], Oman (7,0%) [49], Luxi ,Trung Quèc (19,5%) [59], Uganda (20,5%) [53]. Tuy nhiªn, theo kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ t×nh tr¹ng DD cña trÎ em tõ 0 - 5 tuæi ë vïng sa m¹c cña T©y Rajasthan, Ên 57 §é cho thÊy tû lÖ SDD nhÑ c©n lµ 60% [64] vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ SDD protein, n¨ng l−îng trªn 798 trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i Luangprabang, Lµo cho thÊy tû lÖ SDD nhÑ c©n lµ 45% [63], th× kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i l¹i thÊp h¬n nhiÒu. SDD thÓ thÊp cßi ph¶n ¸nh tiÒn sö dinh d−ìng cña trÎ em d©n téc S¸n Chay cßn rÊt cao víi tû lÖ 43,7%, cao h¬n tû lÖ SDD thÊp cßi cña c¸c tØnh vïng §«ng B¾c (36,2%), T©y B¾c (37,6%) [46]. KÕt qu¶ cña chóng t«i còng cao h¬n so víi nghiªn cøu cña mét sè n−íc nh−: Aydin, Thæ NhÜ Kú n¨m 2007 (10,9%) [56], vïng n«ng th«n ë Cl«mbia n¨m 2005 (17,1%) [60]. SDD thÓ gÇy cßm thÓ hiÖn t×nh tr¹ng thiÕu ¨n gÇn ®©y. Tû lÖ nµy ë c¸c n−íc nghÌo nÕu kh«ng thiÕu thùc phÈm th× th−êng dõng ë møc 5%, nÕu tõ 10- 14% lµ cao vµ trªn 15% lµ rÊt cao. Trong nghiªn cøu cña chóng t«i, tû lÖ SDD thÓ thÊp cßi ë d©n téc S¸n Chay lµ 9,8% vµ d©n téc Kinh lµ 8,5% cao h¬n so víi møc chung toµn quèc (7,2%) vµ Th¸i Nguyªn lµ 6,8% [46]. So víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c th× tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm ë trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay khu vùc nghiªn cøu còng cao h¬n tû lÖ SDD t¹i H¶i D−¬ng (8,4%), B¾c K¹n (8,9%), Hoµ B×nh (8,7%) vµ Lµo Cai (8,4%) [1]. Khi ph©n tÝch tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n theo nhãm tuæi vµ d©n téc cho thÊy: ë d©n téc S¸n Chay trÎ ë nhãm tuæi 25 - 60 th¸ng chiÕm tû lÖ cao nhÊt (49,3%) vµ tiÕp theo lµ nhãm tuæi 7 - 24 th¸ng (37,4%) vµ ë nhãm tuæi 0 - 6 th¸ng tuæi lµ (4,1%), tû lÖ nµy cao h¬n d©n téc Kinh cïng khu vùc nghiªn cøu ( 0,0%; 28,3% vµ 34,0% t−¬ng øng). Nh− vËy, kÕt qu¶ trªn cho ta thÊy tû lÖ SDD ë c¸c nhãm tuæi ë d©n téc S¸n Chay vµ d©n téc Kinh t¹i khu vùc nghiªn cøu ®Òu ë møc rÊt cao, vµ SDD trÎ em ë khu vùc nghiªn cøu chñ yÕu gÆp ë nhãm tuæi tõ 7 ®Õn 60 th¸ng tuæi (b¶ng 3.2). KÕt qu¶ nghiªn cøu tû lÖ SDD cña chóng t«i còng phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c: Phan Lª Thu H»ng, Lª Thanh S¬n ë Hµ T©y [12]... Nguyªn nh©n tû lÖ SDD t¨ng cao ë nhãm tuæi nµy lµ theo mét sè t¸c gi¶ th× ë løa tuæi nµy trÎ ph¸t triÓn nhanh, ®ßi hái nhu cÇu n¨ng l−îng cao võa ®Ó cho ph¸t triÓn võa ®Ó cho c¸c ho¹t ®éng vËn c¬ 58 t¨ng nh−ng qu¸ tr×nh cung cÊp l¹i thiÕu nhiÒu. §èi chiÕu víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ khu vùc nghiªn cøu cho thÊy ë c¸c ®ång bµo d©n téc S¸n Chay trÎ võa thiÕu ¨n tiÒm tµng, cÊu tróc b÷a ¨n gia ®×nh nghÌo nµn, c¸c bµ mÑ thiÕu kiÕn thøc nu«i trÎ, trÎ em l¹i Ýt ®−îc ch¨m sãc, ®Æc biÖt c¸c bµ mÑ ®· thùc hiÖn chÕ ®é kiªng khem sau ®Î kh¸ nghiªm ngÆt. V× vËy ¶nh h−ëng ®Õn t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña trÎ em ë nhãm tuæi nµy. §iÒu nµy còng phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh khi nghiªn cøu tËp qu¸n dinh dinh d−ìng ë c¸c bµ mÑ d©n téc S¸n Chay ®Òu cho thÊy 100% c¸c bµ mÑ ng−êi S¸n Chay ®Òu kiªng kþ ngÆt nghÌo mét th¸ng, trong th¸ng kiªng kÞ nµy chÕ ®é dinh d−ìng ng−êi mÑ rÊt h¹n chÕ vÒ t×nh tr¹ng dinh d−ìng do ®ã ®· ¶nh h−ëng ®Õn t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em. ë d©n téc Kinh, tuy cïng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng sèng, nh−ng tû lÖ SDD ë trÎ em ®Òu thÊp h¬n d©n téc S¸n Chay. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi p< 0,01 (b¶ng 3.2). Nh−ng ë d©n téc Kinh kh«ng cã chÕ ®é kiªng khem nh− d©n téc S¸n Chay, h¬n n÷a møc sèng gia ®×nh vµ chÕ ®é ch¨m sãc trÎ em ë d©n téc Kinh tèt h¬n d©n téc S¸n Chay. Nh− vËy, cµng cho thÊy nguyªn nh©n cña sù kh¸c biÖt tû lÖ SDD cña hai d©n téc chñ yÕu phô thuéc vµo tËp qu¸n dinh d−ìng vÒ c¸ch ¨n uèng vµ nu«i con. §iÒu cho thÊy trong ch−¬ng tr×nh phßng chèng SDD cho trÎ em ph¶i cã biÖn ph¸p dù phßng ngay tõ khi trÎ d−íi 6 th¸ng tuæi, ®èi víi khu vùc ®ång bµo S¸n Chay cÇn chó ý c¶i thiÖn tËp qu¸n dinh d−ìng kh«ng cã lîi cho søc khoÎ ®Æc biÖt ®èi víi bµ mÑ vµ trÎ em. VÒ møc ®é SDD thÓ nhÑ c©n ë hai d©n téc, kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Òu cho thÊy tû lÖ SDD ë trÎ em d©n téc S¸n Chay ®Òu cao h¬n trÎ em d©n téc Kinh ë c¶ 3 møc ®é. Trong ®ã tû lÖ SDD ®é 1 chiÕm tû lÖ cao nhÊt ë c¶ 2 d©n téc (d©n téc Kinh: 24,8% vµ d©n téc S¸n Chay: 33,8%). Nh− vËy, SDD trÎ em ë céng ®ång 2 d©n téc Kinh vµ S¸n Chay chñ yÕu lµ thÓ võa vµ nhÑ. §iÒu nµy cho thÊy ®Æc ®iÓm chung vÒ nguyªn nh©n SDD cã tõ nguyªn nh©n kinh tÕ x· héi. Nh− vËy ®èi víi khu vùc miÒn nói gi¶i quyÕt vÊn ®Ò SDD trÎ em, bªn c¹nh viÖc n©ng cao tr×nh ®é, kü n¨ng nu«i d−ìng trÎ cho c¸c bµ mÑ, cÇn ®Æc biÖt quan 59 t©m ph¸t triÓn kinh tÕ, t¨ng thu nhËp cho c¸c hé gia ®×nh, nh− vËy míi cã thÓ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng SDD trÎ em cña khu vùc. Chóng t«i cã tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c sè liÖu tû lÖ SDD trÎ em tõ n¨m 2001 ®Õn thêi ®iÓm nghiªn cøu ®· cho thÊy trong vßng 5 n¨m tõ 2001 ®Õn 2005 tû lÖ SDD ë hai x· miÒn nói Phó §« vµ Yªn L¹c kh«ng cã sù gi¶m ®¸ng kÓ, tû lÖ SDD ë hai x· nµy lu«n ë møc cao so víi tû lÖ chung cña toµn quèc n¨m 2007, ®Æc biÖt lµ x· Yªn L¹c (biÓu ®å 3.1). KÕt qu¶ nµy cho thÊy, ngoµi c¸c can thiÖp cña y tÕ, râ rµng cßn tån t¹i nh÷ng nguy c¬ tiÒm Èn liªn quan tíi t×nh tr¹ng SDD trÎ em cña khu vùc, trong ®ã chóng t«i cho r»ng yÕu tè kinh tÕ gia ®×nh vµ c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng lµ c¸c yÕu tè ®¸ng ®−îc quan t©m. 4.3. YÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi Cã nhiÒu yÕu tè liªn quan tíi SDD trÎ em. Tuú theo tõng vïng sinh th¸i kh¸c nhau mµ c¸c yÕu tè nguy c¬ dÉn tíi SDD trÎ em cã thÓ kh¸c nhau. YÕu tè kinh tÕ gia ®×nh ph¶n ¸nh sù ®Çy ®ñ hay kh«ng ®Çy ®ñ nhu cÇu dinh d−ìng cña trÎ vµ c¸c nhu cÇu kh¸c. NhiÒu nghiªn cøu ®· cho thÊy, thiÕu l−¬ng thùc hé gia ®×nh ¶nh h−ëng rÊt lín tíi t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em [14],[41]. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy: nhãm trÎ ë hé nghÌo cã nguy c¬ bÞ SDD cao h¬n nhãm trÎ gia ®×nh kh«ng nghÌo 1,69 lÇn víi OR =1,69, p < 0,01. Khi ph©n tÝch håi qui l«gstic th× ®©y vÊn lµ yÕu tè liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD cña trÎ, cßn c¸c yÕu tè tr×nh ®é v¨n ho¸ cña mÑ, yÕu tè d©n téc, tuæi mÑ khi mang thai vµ sè con trong gia ®×nh ®Òu kh«ng cã liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD trÎ em. Trong khi ®ã, nhiÒu nghiªn cøu ë c¸c vïng khu vùc miÒn nói ®Òu cho thÊy ®ã lµ nh÷ng yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng SDD trÎ em [8],[10], [24],[28]. Nh− vËy cã thÓ nãi r»ng sau nhiÒu n¨m thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh quèc gia phßng chèng SDD trÎ em, t¹i khu vùc nµy nhiÒu yÕu tè nguy c¬ cña SDD trÎ em tr−íc ®©y ®· ®−îc c¶i thiÖn, kh«ng ®−îc coi lµ yÕu tè nguy c¬ vÒ SDD cña khu vùc nµy, chØ cßn yÕu tè kinh tÕ gia ®×nh vÉn ®−îc coi lµ yÕu tè nguy c¬ cña SDD trÎ em. §iÒu nµy kh¼ng ®Þnh r»ng t¹i n¬i nghiªn cøu ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ phßng chèng SDD trÎ em vµ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô y tÕ kh¸c ®· cã hiÖu qu¶ 60 nhÊt ®Þnh. Nh− vËy, ®Ó c¶i hiÖn t×nh tr¹ng SDD trÎ em ë ®©y chñ yÕu ph¶i ®Æc biÖt quan t©m yÕu tè kinh tÕ gia ®×nh, t¨ng thu nhËp cho gia ®×nh ®Ó c¶i thiÖn chÊt l−îng b÷a ¨n cho c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, trong ®ã cã bµ mÑ, trÎ em. Ngoµi c¸c yÕu tè kinh tÕ - x· héi vµ gia ®×nh, c¸c yÕu tè vÒ ch¨m sãc trÎ em nh−: bó sím sau ®Î, ABS vµ thêi gian cai s÷a ... còng ®ãng vai trß quan träng trong SDD trÎ em. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy thêi gian cai s÷a trÎ, thµnh phÇn thøc ABS vµ thêi gian ABS cho trÎ lµ cã mèi liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD cña trÎ em khu vùc nghiªn cøu víi (OR = 2,55, p<0,01 ; OR = 2,09, p < 0,01 vµ OR = 1,95 , p < 0,01 t−¬ng øng). YÕu tè trÎ ®−îc bó sím sau ®Î còng kh«ng cßn lµ yÕu tè liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD trÎ em. §iÒu nµy cho thÊy sau nhiÒu n¨m thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh phßng chèng SDD trÎ em, c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng gi¸o dôc søc khoÎ ®· cã t¸c dông râ rÖt tíi c¸c bµ mÑ miÒn nói nãi chung vµ hai x· nghiªn cøu nãi riªng, nhê ®ã mµ sè sè bµ mÑ cho con bó tr−íc 6 giê ®· ®−îc t¨ng lªn. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t¸c gi¶ L−¬ng ThÞ Hµ t¹i khu vùc nµy vµ cïng thêi gian ®· cho thÊy tû lÖ trÎ ®−îc bó sím ®¹t tû lÖ cao (94,0%) [11]. §iÒu nµy còng lµ kÕt qu¶ lý gi¶i vµ ®· gãp phÇn lµm s¸ng tá kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i. KÕt qu¶ chóng t«i cho thÊy, thµnh phÇn thøc ABS vµ thêi gian ABS cã liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD cña trÎ. ë nhãm trÎ ABS kh«ng ®ñ 4 nhãm thøc phÈm cã nguy c¬ bÞ suy ®inh d−ìng nhÑ c©n cao gÊp 2,09 lÇn so víi trÎ ®−îc ABS ®ñ 4 nhãm thùc phÈm (OR = 2,09; p < 0,01). Thêi gian cai s÷a vµ thêi gian ABS cã ý nghÜa quan trong ®èi víi t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña trÎ. ABS hîp lý lµ ph¶i hîp lý c¶ vÒ thêi gian vµ chÊt l−îng b÷a ¨n. Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu vÒ tËp qu¸n dinh d−ìng, chóng t«i thÊy vÊn ®Ò ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em cña c¸c bµ mÑ ng−êi d©n téc S¸n Chay vµ c¸c bµ mÑ d©n téc M«ng ®Òu kh«ng ®¹t ®−îc tÝnh hîp lý cña viÖc ABS cho trÎ. C¸c bµ mÑ ®· cho trÎ em ABS rÊt sím, h¬n thÕ n÷a chÊt l−îng b÷a ¨n cña trÎ ®Ò rÊt nghÌo dinh d−ìng, chØ cã n−íc ch¸o, c¬m nh¸ vµ sè l−îng b÷a ¨n cña trÎ trong ngµy còng h¹n chÕ. §©y lµ nh÷ng tËp qu¸n nu«i d−ìng trÎ ch−a hîp lý 61 cÇn ®−îc kh¾c phôc, ®ång thêi ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm t¨ng tû lÖ SDD trÎ em trong céng ®ång c¸c d©n téc S¸n Chay vµ d©n téc Dao. KÕt qu¶ l−îng gi¸ nguy c¬ cña c¸c yÕu tè nµy, chóng t«i ®Òu thÊy ë nhãm trÎ thêi gian cai s÷a kh«ng ®óng cã nguy c¬ bÞ SDD thÓ nhÑ c©n cao gÊp 2,55 lÇn so víi nh÷ng trÎ ®−îc cai s÷a ®óng thêi gian víi OR = 2,55 vµ p < 0,01 (b¶ng 3.13). T−¬ng tù nh− vËy, ë nh÷ng trÎ cã thêi gian ABS kh«ng ®óng cã nguy c¬ bÞ SDD nhÑ c©n cao gÊp 1,95 lÇn so víi nh÷ng trÎ ABS ®óng thêi gian víi OR = 1,95; p < 0,01 (b¶ng 3.11). Khi ph©n tÝch håi qui logistic cho thÊy thêi gian ABS vµ thêi gian cai s÷a kh«ng ®óng vÉn lµ yÕu tè liªn quan víi SDD trÎ em (b¶ng 3.14). KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ tËp qu¸n dinh d−ìng cña c¸c bµ mÑ ng−êi S¸n Chay cho thÊy hä cho trÎ ABS rÊt sím ngay tõ khi trÎ ®−îc 3 th¸ng tuæi. §©y lµ ®iÒu kh«ng cã lîi cho søc khoÎ cña trÎ v× tr−íc 4 th¸ng tuæi, trÎ ch−a cÇn ®Õn thøc ¨n ngoµi s÷a mÑ, cho trÎ ABS sím khiÕn cho trÎ bó Ýt ®i, s÷a mÑ ®−îc s¶n sinh ra Ýt h¬n vµ trÎ mÊt ®i nguån dinh d−ìng quÝ gi¸ tõ s÷a mÑ. H¬n n÷a ë tuæi nµy, bé m¸y tiªu ho¸ cña trÎ ch−a hoµn chØnh, v× vËy cho trÎ ABS sím, trÎ rÊt dÔ bÞ tiªu ch¶y vµ nguy c¬ dÉn ®Õn SDD. C¸c yÕu tè c¸ nh©n cña trÎ nh− c©n nÆng lóc ®Î còng ®Òu liªn quan tíi t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña trÎ. KÕt qu¶ nghiªn cøu ë b¶ng 3.15 cho thÊy tû lÖ SDD nhÑ c©n ë nhãm trÎ cã c©n nÆng d−íi 2.500 gam cao gÊp 2,58 lÇn so víi nhãm trÎ cã c©n nÆng trªn 2.500 gam, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi p<0,01. KÕt qu¶ nµy còng phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ Lª Danh Tuyªn [41], Vò Thanh H−¬ng, Ph¹m V¨n Hoan [17]. Trªn thùc tÕ, ta thÊy trÎ s¬ sinh nhÑ c©n t×nh tr¹ng søc khoÎ yÕu, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn chËm, th−êng kÕt hîp víi c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn, trong ®ã cã NKHH cÊp tÝnh. ChÝnh nh÷ng yÕu tè nµy cµng lµm cho trÎ dÔ bÞ SDD vµ lµm cho tû lÖ SDD cña nhãm trÎ nµy t¨ng lªn. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy nhãm trÎ bÞ NKHH cÊp cã nguy c¬ bÞ SDD cao gÊp 1,67 lÇn so víi nhãm trÎ kh«ng bÞ NKHH cÊp trong 2 tuÇn qua, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi p < 0,01. KÕt qu¶ cña chóng t«i cóng phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu 62 cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c nh−: NguyÔn H¶i Anh [1], Vò Thanh H−¬ng, Ph¹m V¨n Hoan [17]. Tãm l¹i, kÕt qu¶ ph©n tÝch vÒ c¸c yÕu tè nguy c¬ cña SDD thÓ nhÑ c©n ë trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i 2 x· nghiªn cøu cho thÊy: C¸c yÕu tè nguy c¬ liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi c¸c yÕu tè truyÒn thèng ®−îc ®Ò cËp bëi nhiÒu nghiªn cøu tr−íc ®©y ®· cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ. HiÖn t¹i cßn cã c¸c yÕu tè nguy c¬ liªn quan tíi t×nh tr¹ng SDD trÎ em khu vùc nghiªn cøu lµ: cai s÷a kh«ng ®óng ®é tuæi, ABS kh«ng ®ñ 4 nhãm thùc phÈm, kinh tÕ gia ®×nh nghÌo, trÎ m¾c bÖnh nhiÔm khuÈn h« hÊp trong hai tuÇn qua, yÕu tè c©n nÆng trÎ s¬ sinh d−íi 2.500 gam. ChÊt l−îng dÞch vô y tÕ, trong ®ã c¸c dÞch vô y tÕ ch¨m sãc søc khoÎ trÎ em nh− c¸c ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ phßng chèng SDD trÎ em, ch−¬ng tr×nh CDD... ®· cã hiÖu qu¶, nghÜa lµ chÊt l−îng dÞch vô y tÕ nãi chung ®· ®−îc c¶i thiÖn nhê ®ã mµ mét sè yÕu tè nguy c¬ liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD trÎ em vèn cã tr−íc d©y ®· ®−îc lo¹i dÇn ë khu vùc nghiªn cøu nh− (c¸c yÕu tè v¨n ho¸, yÕu tè tuæi cña mÑ khi mang thai, yÕu tè sè con trong gia ®×nh, yÕu tè bÖnh tiªu ch¶y vµ yÕu tè d©n téc cña mÑ). Cho tíi thêi ®iÓm nµy cßn tån t¹i chñ yÕu c¸c yÕu tè nguy c¬ chñ yÕu thuéc vÒ c¸c vÊn ®Ò ch¨m sãc trÎ vµ yÕu tè c¸ nh©n cña trÎ. Trong c¸c yÕu tè nguy c¬ cßn tån t¹i t¸c ®éng m¹nh ®èi víi t×nh tr¹ng SDD cña trÎ cã liªn quan ®Õn tËp qu¸n dinh d−ìng cña c¸c bµ mÑ d©n téc thiÓu sè (chän nguån thùc phÈm, c¸ch chÕ biÕn, c¸ch ¨n, c¸ch nu«i d−ìng trÎ), trong céng ®ång c¸c d©n téc thiÓu sè cßn nhiÒu tËp qu¸n bÊt lîi cho søc khoÎ cña trÎ. V× vËy, ®ßi hái c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cÇn quan t©m nhiÒu h¬n c¸c yÕu tè kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn c¸c yÕu tè bÊt lîi cho søc khoÎ trong c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng vèn cã ®Ó c¶i thiÖn møc sèng cña c¸c gia ®×nh, c¶i thiÖn t×nh SDD trÎ em lµ rÊt bøc thiÕt trong thêi gian hiÖn nay. 63 KÕt luËn 1. TËp qu¸n dinh d−ìng cña mét sè d©n téc thiÓu sè khu vùc nghiªn cøu ë mét sè d©n téc thiÓu sè (S¸n Chay, Tµy, M«ng, Dao) cßn nhiÒu phong tôc tËp qu¸n dinh d−ìng ¶nh h−ëng bÊt lîi tíi t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña bµ mÑ vµ trÎ em biÓu hiÖn ë nhiÒu khÝa c¹nh: - C¸ch chÕ biÕn thøc ¨n rÊt phong phó nh−ng kh«ng khoa häc. - C¬ cÊu b÷a ¨n kh«ng hîp lý, khÈu phÇn dinh d−ìng tèt th−êng chØ tËp trung vµo nh÷ng ngµy lÔ, ngµy tÕt. - ChÕ ®é kiªng khem cßn kh¸ nÆng nÒ, ®Æc biÖt ®èi víi phô n÷ cã thai cho con bu dÉn ®Õn kh«ng ®¶m b¶o dinh d−ìng cho ng−êi mÑ vµ trÎ em. - Ch−a biÕt tËn dông c¸c thùc phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph−¬ng ®Ó c¶i thiÖn chÊt l−îng b÷a ¨n cña gia ®×nh. 2. T×nh tr¹ng dinh d−ìng cña trÎ em d©n téc S¸n Chay t¹i Th¸i Nguyªn - Tû lÖ SDD trÎ em d©n téc S¸n Chay ë møc rÊt cao ®èi víi thÓ nhÑ c©n (40,8%) vµ thÊp cßi (43,7%), SDD thÓ gÇy cßm ë møc ®é trung b×nh (9,8%). - Tû lÖ SDD nhÑ c©n ë trÎ em d©n téc S¸n Chay cao h¬n trÎ em d©n téc Kinh cïng khu vùc (28,9%) víi p<0,001. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ SDD thÊp cßi vµ gÇy cßm gi÷a 2 d©n téc. - Tû lÖ SDD t¨ng dÇn theo tuæi, cao nhÊt ë nhãm trÎ ®· cai s÷a (Kinh: 34%, S¸n Chay: 49,3%). - SDD ®é III chiÕm 0,8% ë d©n téc Kinh vµ 0,9% ë d©n téc S¸n Chay (p>0,05) 3. Mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi - YÕu tè liªn quan ®Õn tËp qu¸n ch¨m sãc, nu«i d−ìng trÎ: Thêi gian ¨n bæ sung kh«ng ®óng OR=1,85 (1,2 - 2,85) ChÊt l−îng thøc ¨n bæ sung kh«ng ®¶m b¶o OR= 2,07 (1,46 - 2,93) Thêi gian cai s÷a kh«ng ®óng OR= 2,55 (1,74 - 3,74) - YÕu tè kh¸c: 64 C©n nÆng lóc ®Î thÊp OR= 2,58 (1,56 - 4,23) NhiÔm khuÈn h« hÊp cÊp OR= 1,67 (1,13 - 2,53) Kinh tÕ gia ®×nh nghÌo OR=1,69 (1,23 - 2,34) 65 khuyÕn nghÞ 1. Dùa trªn b»ng chøng vÒ tËp qu¸n dinh d−ìng cña c¸c d©n téc thiÓu sè ®Ó x©y dùng c¸c tµi liÖu truyÒn th«ng phï hîp víi tõng d©n téc. 2. CÇn cã c¸c can thiÖp dinh d−ìng ®Æc thï cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, tËp trung vµo yÕu tè nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc trÎ. C¬ quan chñ qu¶n Héi Dinh d−ìng ViÖt Nam (Hä, tªn, ch÷ ký vµ ®ãng dÊu) C¬ quan chñ tr× Tr−êng §H Y khoa Th¸i Nguyªn (Hä, tªn, ch÷ ký vµ ®ãng dÊu) Chñ nhiÖm ®Ò tµi (Hä, tªn vµ ch÷ ký) 66 DANH MôC S¶n phÈm khoa häc cña ®Ò tµi ƒ 01 ®Ò tµi ®¹t gi¶i Nh× gi¶i th−ëng “S¸ng t¹o kü thuËt ViÖt Nam - VIFOTEX” n¨m 2007. ƒ 01 gi¶i th−ëng “Sinh viªn nghiªn cøu khoa häc” cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o n¨m 2007. ƒ 01 ®Ò tµi ®¹t gi¶i Nh× “Héi nghÞ KHCN tuæi trÎ c¸c tr−êng §¹i häc Y D−îc ViÖt Nam lÇn thø 14” n¨m 2008. ƒ 01 luËn v¨n Th¹c sÜ Y häc m· sè 60.72.73 b¶o vÖ ngµy 21/6/2008 t¹i tr−êng §¹i häc Y Th¸i Nguyªn. ƒ “TËp qu¸n dinh d−ìng mét sè d©n téc thiÓu sè miÒn nói phÝa B¾c”, Chuyªn ®Ò vÒ nguy c¬ søc khoÎ vµ mét sè bÖnh ®Æc thï ë khu vùc miÒn nói, Nxb Y häc, Hµ Néi, tr. 125 - 139. ƒ “Nghiªn cøu tËp qu¸n dinh d−ìng vµ mèi liªn quan ®Õn tËp qu¸n dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay t¹i Th¸i Nguyªn”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, (606+607), tr. 149 - 155. 67 TµI LIÖU THAM KH¶O Tµi liÖu tiÕng ViÖt 1. NguyÔn ThÞ H¶i Anh, Lª ThÞ Hîp (2005), “T×nh tr¹ng dinh d−ìng vµ mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn suy dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi tØnh Lµo Cai n¨m 2005, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 2(3+4), tr 29-35. 2. Tr−¬ng Bót (2007), “Mét sè suy nghÜ vÒ truyÒn thèng ¨n uèng cña ng−êi ViÖt Nam”, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 62 - 66. 3. BÕ V¨n CÈm, Lª ThÞ Nga vµ NguyÔn §×nh Häc (2001),“Thùc tr¹ng bÖnh tËt trÎ em d©n téc ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c”, Kû yÕu héi th¶o n©ng cao n¨ng lùc ch¨m sãc søc khoÎ cho ®ång bµo c¸c d©n téc nh÷ng vïng khã kh¨n ë khu vùc miÒn nói phÝa B¾c, Th¸i nguyªn 12/ 2001. 4. ChÝnh phñ (2001), ChiÕn l−îc quèc gia vÒ dinh d−ìng giai ®o¹n 2001-2010 (®· ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt t¹i quyÕt ®Þnh sè 21/2001/Q§-TTg ngµy 22/2/2001), Nxb Y häc, Hµ Néi. 5. Lª Do·n Diªn (2007), “Mét sè ý kiÕn vÒ nÒn v¨n ho¸ Èm thùc truyÒn thèng ViÖt Nam d−íi ¸nh s¸ng cña dinh d−ìng häc hiÖn ®¹i”, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 30 - 35. 6. Khæng DiÔn (2003), D©n téc S¸n Chay ë ViÖt Nam, Nxb V¨n ho¸ d©n téc, Hµ Néi. 7. NguyÔn Ngäc DiÖp, NguyÔn ThÞ H−¬ng Nga, H¹c V¨n Vinh vµ §µm Kh¶i Hoµn (2001), “Thùc tr¹ng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi ë mét sè khu vùc miÒn nói phÝa B¾c”, Kû yÕu héi th¶o n©ng cao n¨ng lùc ch¨m sãc søc khoÎ cho ®ång bµo c¸c d©n téc nh÷ng vïng khã kh¨n ë khu vùc miÒn nói phÝa B¾c, Th¸i nguyªn 12/ 2001. 8. Hoµng V¨n Gia (2004), M« t¶ thùc tr¹ng dinh d−ìng cña bµ mÑ vµ trÎ em d−íi 5 tuæi ë x· Phóc Lîi, huyÖn Lôc Yªn, tØnh Yªn B¸i, Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp chuyªn khoa cÊp I, Tr−êng §¹i häc Y khoa Th¸i Nguyªn, Th¸i Nguyªn. 9. Tõ GiÊy (2000), Mét sè vÊn ®Ò dinh d−ìng øng dông, Nxb Y häc, Hµ 68 Néi. 10. Cao ThÞ Hång Hµ, Lß ThÞ D©n, §ç ThÞ Lan vµ céng sù (2002), “NhËn xÐt vÒ tû lÖ trÎ em suy dinh d−ìng ë tØnh S¬n La”, T¹p chÝ Y häc dù phßng, 3 (54), tr. 111-112. 11. L−¬ng ThÞ Hµ (2008), Nghiªn cøu thùc tr¹ng SDD thiÕu protein - n¨ng l−îng ë trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i hai x· cña huyÖn Phó L−¬ng tØnh Th¸i Nguyªn, LuËn v¨n Th¹c sü y häc, Tr−êng §¹i häc Y Th¸i Nguyªn. 12. Phan Lª Thu H»ng, Lª Thanh S¬n (2004), “Thùc tr¹ng mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i 4 x· tØnh Hµ T©y”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 4(478), tr. 39. 13. Lª Nh− Hoa (2002), V¨n ho¸ øng xö c¸c d©n téc ViÖt Nam, Nxb V¨n ho¸ Th«ng tin, Thanh Ho¸. 14. Ph¹m V¨n Hoan, Tõ Ng÷, NguyÔn ThÞ L©m vµ Cs (1998), “An ninh thùc phÈm hé gia ®×nh vµ t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña bµ mÑ vµ trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i mét x· ë Tam Thanh, Phó Thä, 12/1997” T¹p chÝ Y häc dù phßng, TËp VIII, 4(38), tr. 65 -71. 15. Lª ThÞ Hîp, NguyÔn C«ng KhÈn (2007), “Nh÷ng lêi khuyªn dinh d−ìng hîp lý cho giai ®o¹n 2006-2010”, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 106 - 115. 16. Ph¹m M¹nh Hïng (2007), Thùc tr¹ng suy dinh d−ìng vµ mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn suy dinh d−ìng ë trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i tØnh Lai Ch©u, Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp chuyªn khoa cÊp I, Tr−êng §¹i häc Y khoa Th¸i Nguyªn, Th¸i Nguyªn. 17. Vò ThÞ Thanh H−¬ng, Ph¹m V¨n Hoan (2007), “T×nh tr¹ng dinh d−ìng cña trÎ em d−íi 5 tuæi huyÖn Sãc S¬n - Hµ Néi n¨m 2001, 2006 vµ mét sè yÕu tè liªn quan”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 3(566+567), tr. 88 - 90. 18. Hµ Huy Kh«i (1997), Ph−¬ng ph¸p dÞch tÔ häc dinh d−ìng, Nxb Y häc, Hµ Néi. 69 19. Hµ Huy Kh«i (1998), Gãp phÇn x©y dùng ®−êng lèi dinh d−ìng ë ViÖt Nam, Nxb Y häc, Hµ Néi. 20. Hµ Huy Kh«i (2006), Mét sè vÊn ®Ò dinh d−ìng céng ®ång ë ViÖt Nam, Nxb Y häc, Hµ Néi. 21. §Æng Ph−¬ng KiÖt, NguyÔn ThÞ Hoµi §øc vµ Cs (1994), "Søc khoÎ bÖnh tËt bµ mÑ vµ trÎ em n«ng th«n t¹i hai huyÖn KiÕn X−¬ng vµ Cai LËy", T¹p chÝ VÖ sinh phßng dÞch, TËp IV, 1(14), tr. 18 - 26. 22. Lª Hïng L©m, TrÇn ThÞ Hoa (1995), “Thö chÈn ®o¸n t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña céng ®ång bµ mÑ, trÎ em sèng, lao ®éng ë c«ng ty Cao su §ång Phó, S«ng BД, T¹p chÝ vÖ sinh phßng dÞch, tËp V, 5(25), phô b¶n, tr. 431 - 434. 23. Hoµng Kh¶i LËp vµ cs (1997), “§iÒu tra c¬ b¶n sinh th¸i m«i tr−êng vµ c¬ cÊu bÖnh tËt cña nh©n d©n mét sè x· d©n téc miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam”, Kû yÕu C«ng tr×nh NCKH, Tr−êng §HYK Th¸i nguyªn, (8), tr. 5- 21. 24. Hoµng Kh¶i LËp (2004), Nghiªn cøu t×nh tr¹ng søc khoÎ, bÖnh tËt vµ dinh d−ìng cña phô n÷ vµ trÎ em miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam, B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp bé, M· sè B2002-04-27, Th¸i Nguyªn. 25. Phan ThÞ Kim Ng©n, Tr−¬ng B¸ L−u (2000), “Kh¶o s¸t yÕu tè nguy c¬ ¶nh h−ëng ®Õn suy dinh d−ìng trÎ em t¹i x· H−¬ng Hå, huyÖn H−¬ng Trµ - Thõa Thiªn HuÕ", T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, (391), tr. 21 - 25. 26. Ninh ThÞ Nhung, Ph¹m Ngäc Kh¸i, NguyÔn Träng An vµ Cs (2000), "Tû lÖ suy dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi vµ yÕu tè liªn quan ë mét sè x· thuéc 3 vïng sinh th¸i phÝa B¾c", T¹p chÝ Y häc dù phßng, TËp X, 3(46) phô b¶n, tr. 123. 27. §µo ThÞ YÕn Phi (2007), “Dinh d−ìng hîp lý trong c¸ch ¨n truyÒn thèng Nam Bé”, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 44 - 52. 28. Phou Sophal, TrÇn ChÝ Liªm, Ph¹m V¨n Phó, Ph¹m Duy T−êng (2008), 70 “T×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi vµ kiÕn thøc, thùc hµnh nu«i trÎ cña bµ mÑ t¹i huyÖn Ba BÓ, tØnh B¾c K¹n”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 1 (594 + 595), tr. 50 - 53 29. T¹ Thanh Ph−¬ng, NguyÔn Thµnh Trung vµ Cs (2000), “Nghiªn cøu thùc tr¹ng c«ng t¸c ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu cho trÎ em t¹i x· Cæ Lòng, Phó L−¬ng Th¸i Nguyªn”, Néi san khoa häc c«ng nghÖ Y - D−îc, Tr−êng ®¹i häc y khoa Th¸i Nguyªn, (4) , tr. 72-8. 30. B¨ng S¬n (2007), “Suy nghÜ vÒ vµi c¸ch ¨n hîp lý cña ng−êi ViÖt Nam”, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 68 - 71. 31. Tr−¬ng ThÞ S−¬ng, NguyÔn TÊn Th−¬ng vµ Cs ( 2000 ), “Mét vµi nhËn xÐt vÒ t×nh h×nh bÖnh tËt trÎ em vïng n«ng th«n tØnh Qu¶ng Nam”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, (391), tr. 52-56 . 32. NguyÔn Ngäc Th¸i, NguyÔn Duy Thanh vµ Cs (1996), “KÕt qu¶ b−íc ®Çu ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d−ìng ë x· ®iÓm Xu©n S¬n, §«ng TriÒu, Qu¶ng Ninh", T¹p chÝ VÖ sinh phßng dÞch, TËp VI, Sè 2 (27) phô b¶n, tr. 153. 33. Lª ThÞ Thªm (2006), “Mét phÇn t− trÎ em trªn thÕ giíi thiÕu c©n trÇm träng”, D©n sè vµ ph¸t triÓn, 5 (62), tr. 29-30. 34. Ng« §øc ThÞnh (2007), “V¨n ho¸ Èm thùc truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt”, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 53 - 60. 35. Ph¹m ThÞ LÖ Thu (2001), §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em vµ bµ mÑ t¹i x· óc Kú huyÖn Phó B×nh tØnh Th¸i Nguyªn, LuËn v¨n th¹c sü y häc, Tr−êng §¹i häc Y Th¸i Nguyªn. 36. NguyÔn ThÞ Thuû (2006), Thùc tr¹ng vµ mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng suy dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi huyÖn Vâ Nhai tØnh Th¸i Nguyªn, Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp chuyªn khoa cÊp I, Tr−êng §¹i häc Y khoa Th¸i Nguyªn, Th¸i Nguyªn. 37. §inh V¨n Thøc, NguyÔn ThÕ h−êng (2000), “Tû lÖ SDD vµ mét sè yÕu tè liªn quan t¹i hai x· §Æng C−¬ng vµ Quèc TuÊn, huyÖn An H¶i- H¶i Phßng N¨m 2000”, Kû yÕu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc Nhi khoa 71 Nxb Y häc, Hµ Néi, tr. 51-56. 38. Tr−êng ®¹i häc Y khoa Th¸i Nguyªn (2002), Gi¸o tr×nh Ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ bµ mÑ vµ trÎ em, Tµi liÖu gi¶ng d¹y sau ®¹i häc, Th¸i Nguyªn. 39. NguyÔn Minh TuÊn, Hoµng Kh¶i LËp (2005), “Thùc tr¹ng dinh d−ìng cña phô n÷ vµ trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i mét x· miÒn nói”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 4 (506), tr. 15-19. 40. NguyÔn Minh TuÊn (2008), Huy ®éng nguån lùc céng ®ång ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc thiÓu sè t¹i Th¸i Nguyªn, B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi NCKH cÊp Bé, M· sè B2006-TN05-02, Th¸i Nguyªn. 41. Lª Danh Tuyªn (2005), §Æc ®iÓm dÞch tÔ häc vµ mét sè yÕu tè nguy c¬ dinh d−ìng thÓ thÊp cßi trÎ em d−íi 5 tuæi ë mét sè vïng sinh th¸i kh¸c nhau ë n−íc ta hiÖn nay, LuËn ¸n tiÕn sÜ y häc, ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ Trung −¬ng, Hµ Néi. 42. §µm ThÞ TuyÕt (1999), Thùc tr¹ng suy dinh d−ìng vµ c¸c yÕu tè nguy c¬ g©y suy dinh d−ìng ë trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i ba x· tØnh B¾c K¹n vµ Th¸i Nguyªn, LuËn v¨n th¹c sü y häc, Tr−êng §¹i häc Y khoa Th¸i Nguyªn. 43. §Æng Nghiªm V¹n (2003), Céng ®ång quèc gia d©n téc ViÖt Nam, Nxb §¹i häc quèc gia thµnh phè Hå ChÝ Minh. 44. ViÖn Dinh d−ìng - Tæng côc thèng kª (2001), T×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em vµ bµ mÑ ViÖt Nam n¨m 2000, Nxb Y häc, Hµ Néi. 45. ViÖn Dinh d−ìng - Tæng côc thèng kª (2006), T×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em vµ bµ mÑ n¨m 2005, Nxb Y häc, Hµ Néi. 46. ViÖn Dinh d−ìng - Tæng Côc Thèng Kª (2007), KÕt qu¶ ®iÒu tra theo dâi tû lÖ SDD trÎ em c¸c tØnh n¨m 2006, Héi nghÞ dinh d−ìng toµn quèc n¨m 2007. 47. ViÖn Dinh d−ìng - Tæng côc thèng kª (2008), KÕt qu¶ ®iÒu tra theo dâi tû lÖ suy dinh d−ìng trÎ em c¸c tØnh n¨m 2007, Héi nghÞ Dinh d−ìng toµn quèc n¨m 2008. 72 Tµi liÖu n−íc ngoµi 48. Adair - LS, Guilkey- DK (1997), “Age- Specific determinants of Stunting in Filipino children” J. nutr Feb, 127(2), pp. 314-320. 49. Alasfoor D., Elsayed M. K., Al - Quasmi A. M., Malankar P., Prakash N (2007), “Protein - energy malnutrition among preschool children in Oman”, East Mediterranean Health Journal, 13(5), pp. 1022 - 1030. 50. Awasthi-S, Pande - avk aaa (1997), “Prevalen of malnutrition and intestinal parasites in preschool slum children in locknow”, Indian Peditr, 34(7), pp. 599- 605. 51. Barenrnes- H, Benos - MT, Garba - D (1995), “Malnutrition and health status of children under five years old in the suburban zone of Niamey , Niger ”, Medtrp, Mars, 55(2), pp. 139 -142. 52. Bernabeu. C, Cortes. E, Moya.M (1995), Evalution of the nutrition status of a rural child population in a Valencia community: The pego Study, Aten - Primaria. 53. Bridge A., Kipp W., Raine K., Konde - Lule J. (2006), “Nutritional status and food consumption patterns of young children living in western Uganda”, East Afrcan Medical Journal, 83 (11), pp. 619-625. 54. DHS (2003), Fimal report , Table 10.7, P.165. 55. DHS (2004), Fimal report , Table 23, P.33. 56. Ergin F., Okyay P., Atasoylu G., Beser E. (2007), “Nutritional status and risk factor of chronic malnutrition in children under five years of age in Aydin, a western city of Turky”, The Turkish Journal of Pediatric, 49(3), pp. 283-289. 57. Jodjana-H, Eblen- J E (1997), “Malnutrition, malaria and intestinal worms in young children”, World Health forum, 18(1), pp. 21-23. 58. Lisa C.Smith and Lawrence Haddad (2000), “Overcoming Child Malnutrition in Developing countries: Past achievements and future choices”, International Food Policy Research Institute, Washington DC. 59. Li Y, Hotta M., Shi A., Li Z. (2007), “Malnutrition improvement for infants under 18 months old of Dal minority in Luxi, China”, Pediatric 73 International: Official of Japan Pediatric Society, 49 (2), pp. 273-279. 60. National Socio - Economic Survey ( SUSENAS ) (2003), Table 16, pp. 86 -88. 61. National Family Health Survey (NFHS) (2000). 62. MICS (2000), Reanalyzed by UNICEF HQ. 63. Phengxay M., All M., Yagyu F (2007), “Risk factors for protein-energy malnutrition in children under 5 years: Study from Luangprabang province, Laos”, Pediatric International: Official of Japan Pediatric Society, 49 (2), pp. 260 - 265. 64. Singh M. B., Fotedar R. (2006), “Studies on the nutritional status of children aged 0- 5 years in a drought - effected desert area of western Rajasthan, India”, Public Health Nutrition, 9(8), pp. 961- 967. 65. UNICEF (2006) , “A Report Card on Nutrition”, Progress for Children, New York, USA . 66. UNICEF (2007), “global databases”, Progress for Children, New York, USA. 67. UNICEF (2008), The state of Asia-Pacific’s Chidren 2008, UNICEF, New York, USA. 68. WHO (2007), World health statistics 2007 presents the most recent heath statistics for WHO's 139 Member states,