Đề tài Những cái nhìn đầu tiên về thị trường chứng khoán

Ï chóng ta võa ch©n ­ít ch©n d¸o tiÕn hµnh chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ - tõ tËp trung quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng - V× vËy, víi nh÷ng kh¸i niÖm cña thÞ tr­êng më gÇn nh­ cßn t­¬ng ®èi xa l¹ ®èi víi chóng ta. Cßn ®èi víi mét sè n­íc trong khu vùc còng nh­ trªn thÕ giíi nh÷ng kh¸i niÖm vµ m« h×nh vÒ ThÞ tr­êng chøng kho¸n ®· trë thµnh quen thuéc vµ th©m nhËp vµo ®êi sèng kinh tÕ x· héi mét c¸ch kh¸ v÷ng ch¾c. VËy, ®èi víi kh¸i niÖm ThÞ tr­êng chøng kho¸n ®· cã tõ bao giê ? §øng trªn ph­¬ng diÖn lÞch sö kinh tÕ, cã t¸c gi¶ nhËn xÐt r»ng TTCK cã tõ håi qu¶ ®Êt trßn, vµ ®· ®­îc ph¸t triÓn vµo thêi Hy l¹p, hay thêi La M·, khi Hoµng ®Õ Cesar trao ®éc quyÒn thu tiÒn tiÕt kiÖm cña d©n cho mét nhãm ng­êi dïng tiÒn ®ã ®Ó ®Çu t­, x©y cÊt ®­êng x¸ cho thµnh phè nµy. TTCK, tiÕng Ph¸p lµ "bourse", tiÕng Anh lµ "stock exchange". Ch÷ "bourse" do tªn cña mét th­¬ng gia sèng ë thµnh phè BRUGES, n­íc BØ. Gi÷a thÕ kû 18, TTCK ®­îc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, khi c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp diÔn ra ë Ch©u ¢u, c¸c n­íc dïng TTCK ®Ó cung cÊp tµi chÝnh cho nh÷ng ph¸t minh vÒ tµu ho¶, má than... §ång thêi, luËt lÖ vÒ c«ng ty v« danh ®­îc bæ sung. Ta cã thÓ nhËn xÐt r»ng: TTCK lµ mét guång m¸y cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, TTCK chØ cã trong c¸c n­íc cã thÞ tr­êng, nã t­îng tr­ng cho søc m¹nh tµi chÝnh cña mét quèc gia, cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó thu hót tiÕt kiÖm trong hay ngoµi n­íc vµo nhu cÇu tµi chÝnh cña bé m¸y s¶n xuÊt. Còng v× lý do ®ã, ng­êi ta nhËn thÊy r»ng trong vµi n¨m qua, c¸c n­íc muèn chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ qua kinh tÕ thÞ tr­êng, mét trong nh÷ng b­íc ®Çu hä nghÜ ®Õn lµ thµnh lËp mét ThÞ tr­êng chøng kho¸n : C¸c n­íc §«ng ¢u míi lËp l¹i TTCK c¸ch ®©y vµi n¨m, nh­ ë Budapest, Praha, Varsovie, hay M¸t-sc¬-va... ë Ch©u ¸, Trung Quèc còng míi më TTCK tõ n¨m 1990 ë Th­îng H¶i vµ Schenzchen. Trong khi ®ã, nh÷ng n­íc ph¸t triÓn ®ang ph¶i chung søc t×m gi¶i ph¸p ®èi phã víi hai hiÖn t­îng chÝnh, quèc tÕ ho¸ vµ ®iÖn tö ho¸ c¸c dÞch vô bu«n b¸n trªn TTCK. Cßn ®èi víi ViÖt Nam trong vµi n¨m trë l¹i ®©y, nh÷ng th«ng tin vÒ TTCK còng ®· ®ang ®­îc quan t©m vµ thu hót sù chó ý kh«ng chØ cña riªng ChÝnh phñ mµ cßn cã sù quan t©m rÊt lín cña ®«ng ®¶o c«ng chóng mµ nhÊt lµ giíi kinh doanh. Vµ tõ n¨m1998, khi ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh thµnh lËp mét héi ®ång gåm c¸c chuyªn gia kinh tÕ häc næi tiÕng ®Ó chuÈn bÞ cho viÖc më ra mét TTCK ë ViÖt Nam mµ tr­íc hÕt lµ ë Thµnh phè HCM vµ sau ®ã lµ Hµ Néi. Nh­ng ®Ó hiÓu s©u h¬n vÒ TTCK chóng ta cÇn t×m hiÓu vÒ ®Þnh nghÜa TTCK th× míi cã thÓ cã ®­îc c¸i nh×n s©u s¾c h¬n vÒ TTCK . 2. §Þnh nghÜa vÒ TTCK.(s¬ ®å 1) ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ n¬i nh÷ng ng­êi chuyªn nghiÖp trao ®æi nh÷ng chøng kho¸n ®éng s¶n. §¬n vÞ cã kh¶ n¨ng tµi chÝnh lµ nh÷ng ng­êi cã tiÒn tiÕt kiÖm, mua chøng kho¸n. §¬n vÞ cã nhu cÇu tµi chÝnh lµ c¸c tËp thÓ ph¸t hµnh vµ b¸n chøng kho¸n. §Ó cung gÆp cÇu, ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ph¶i tho¶ thuËn víi nhau mét gi¸, gäi lµ gi¸ chøng kho¸n. ViÖc chuyÓn tõ tiÒn tiÕt kiÖm sang chøng kho¸n cßn ®­îc gäi lµ "luång tµi chÝnh", cã nghÜa lµ tiÒn ®­îc chuyÓn tõ tay ng­êi cã tiÒn ®Õn tay ng­êi cÇn tiÒn. Sù chuyÓn tõ chøng kho¸n ®Õn tiÕt kiÖm ®­îc gäi lµ "luång vËt chÊt", gäi nh­ thÕ v× tr­íc thêi ®iÖn tö, ng­êi trao tiÒn nhËn ®­îc mét giÊy chøng minh quyÒn së h÷u cña hä ®èi víi ®éng s¶n ®ã. Ngµy nay, ë nh÷ng TTCK quan träng trªn thÕ giíi, nh÷ng giÊy minh ®Òu ®­îc ®iÖn tö ho¸, viÖc nµy gäi lµ "phi vËt chÊt ho¸ c¸c chøng th­". Do ®ã, mét t­ nh©n sèng ë Ch©u ¢u cã thÓ ra lÖnh mua chøng th­ trªn TTCK N÷u ¦íc hay b¸n trªn TTCK Tokio mét c¸ch nhanh chãng qua tµi kho¶n chøng th­. Trong thêi ®¹i ®iÖn tö ngµy nay, TTCK cã thÓ lµ mét ®Þa ®iÓm trong thµnh phè nh­ng phÇn lín nh÷ng lÖnh mua vµ b¸n ®Òu ®­îc thµnh to¸n qua ®iÖn tho¹i vµ m¸y ®iÖn tö. ThÞ tr­êng chøng kho¸n: ®Þnh nghÜa Cung CÇu §¬n vÞ cã §¬n vÞ cã nhu cÇu chøng kho¸n kh¶ n¨ng tµi chÝnh tµi chÝnh Vèn ThÞ tr­êng chøng kho¸n - N¬i trao ®æi chøng kho¸n - Cung gÆp CÇu - Gi¸ S¬ ®å (1) vÒ TTCK 3. §Þnh nghÜa vÒ Chøng kho¸n. Chøng kho¸n, cãn ®­îc gäi lµ chøng th­ lµ mét gi¸ trÞ ®éng s¶n biÓu hiÖn quyÒn cña c¸c héi viªn hay cña nh÷ng ng­êi cho vay dµi h¹n. Chøng kho¸n cã ®Æc tÝnh lµ cã thÓ chuyÓn nh­îng trªn TTCK, nghÜa lµ ng­êi cã chøng kho¸n cã quyÒn b¸n l¹i cho ng­êi cã tiÒn muèn mua. Cã hai lo¹i gi¸ trÞ ®éng s¶n chÝnh: - Cæ phiÕu, cßn ®­îc gäi lµ gi¸ trÞ ®éng s¶n cã lîi tøc biÕn ®æi. - Tr¸i phiÕu, cßn ®­îc gäi lµ gi¸ trÞ ®éng s¶n cã lîi tøc cè ®Þnh. a. Cæ phiÕu Cæ phiÕu do c¸c nhµ doanh nghiÖp, c«ng ty liªn doanh... ph¸t hµnh. Ng­êi mua gäi lµ cæ ®«ng hîp thµnh ®¹i héi cæ ®«ng, ®Ó gãp vèn thµnh "vèn ®iÒu lÖ" cña doanh nghiÖp, ®­îc ghi trong b¶ng tæng kÕt tµi s¶n. Vèn nµy trao cho doanh nghiÖp mét c¸ch vÜnh viÔn, kh«ng ph¶i tr¶ l¹i cho cæ ®«ng. Mçi n¨m mét lÇn, lîi nhuËn do doanh nghiÖp t¹o ra ®­îc héi ®ång cæ ®«ng quyÕt ®Þnh chia thµnh l·i cæ phÇn (cæ tøc), sè tiÒn nµy thay ®æi mçi n¨m tuú theo lêi lç cña doanh nghiÖp. Trªn nguyªn t¾c luËt ph¸p, ng­êi cã cæ phiÕu lµ chñ sá h÷u mét phÇn cña doanh nghiÖp, v× thÕ hä cã quyÒn tham gia vµo qu¶n lý doanh nghiÖp, nh­ng trªn thùc tÕ th× quyÒn nµy ®­îc trao cho Héi ®ång cæ ®«ng qu¶n trÞ. b. Tr¸i phiÕu. Tr¸i phiÕu do doanh nghiÖp, c«ng ty tµi chÝnh, liªn doanh, thµnh phè, nhµ n­íc... ph¸t hµnh. Mua tr¸i phiÕu cã nghÜa lµ cho c¬ quan ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vay. Ng­êi cã tr¸i phiÕu lµ chñ nî, hä chÊp nhËn cho m­în tiÒn, nãi c¸ch kh¸c, hä cho vay dµi h¹n víi ®iÒu kiÖn kh«ng chÞu rñi ro kinh doanh, kh«ng chÞu mÊt vèn hä cho doanh nghiÖp sö dông. §ã lµ nguyªn t¾c, cßn trong thùc tÕ, hä cã thÓ mÊt vèn tuú theo gi¸ cña tr¸i phiÕu trªn thÞ tr­êng. Dï sao, sö rñi ro cña tr¸i phiÕu còng Ýt h¬n sù rñi ro cña cæ phiÕu. V× thÕ trong kÕ to¸n, trªn b¶ng tæng kÕt tµi s¶n hµng n¨m, sè tiÒn ®ã ®­îc ghi trong môc nî dµi h¹n vµ trung h¹n. Còng v× lý do ®ã, trªn nguyªn t¾c, mçi n¨m, tr¸i phiÕu mang l¹i cho ng­êi cã tr¸i phiÕu mét l·i xuÊt cè ®Þnh, doanh nghiÖp lêi lç ra sao còng ph¶i tr¶ sè tiÒn l·i nµy. V× ng­êi cã tr¸i phiÕu kh«ng cã quyÒn së h÷u nªn kh«ng cã quyÒn tham gia vµo qu¶n lý cña doanh nghiÖp nh­ nh÷ng ng­êi cã cæ phiÕu. Ngµy nay, v× c¹nh tranh vµ v× nhu cÇu cña ng­êi cã tiÒn vµ ng­êi cÇn tiÒn, sù ph©n biÖt gi÷a cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu kh«ng cßn nh­ tr­íc. VÊn ®Ò nµy, chóng t«i sÏ ®Ò cËp sau. VÒ t©m lý, ta cã thÓ nãi mét c¸ch tæng qu¸t r»ng ng­êi mua cæ phiÕu vµ ng­êi mua tr¸i phiÕu, cã hai c¸ch nh×n kh¸c nhau theo c¸ch sö dông tiÒn tiÕt kiÖm cña hä. Ng­êi cã cæ phiÕu thÝch rñi ro, chÊp nhËn mÊt vèn ®Õn mét møc nµo ®ã vµ hy väng nhËn ®­îc nhiÒu tiÒn h¬n. Ng­êi cã tr¸i phiÕu c¬ b¶n tÝnh cÈn thËn h¬n, hä võa mong muèn ®­îc tiÒn lêi võa muèn b¶o trî vèn cña hä. Chøng kho¸n Gi¸ trÞ ®éng s¶n biÓu hiÖn cho quyÒn cña c¸c thµnh viªn hoÆc c¸c chñ nî dµi h¹n. C¸c chøng kho¸n cã ®Æc tÝnh lµ cã thÓ chuyÓn nh­îng trªn mét thÞ tr­êng gäi lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n Cæ phiÕu Tr¸i phiÕu C¬ quan ph¸t hµnh Doanh nghiÖp, Doanh nghiÖp, DN DN tµi chÝnh tµi chÝnh, nhµ n­íc T­ c¸ch ng­êi cã CK Cæ ®«ng=chñ së Chñ nî cho vay dµi h÷u gãp vèn, l©y h¹n kh«ng chÞu rñi rñi ro kinh doanh ro kinh doanh Thu nhËp Cæ tøc biÕn ®æi L·i suÊt cè ®Þnh QuyÒn qu¶n lý Cæ ®«ng cã quyÒn Chñ nî kh«ng cã tham gia vµo qu¶n quyÒn tham gia vµo lý DN qu¶n lý S¬ ®å (2) Ch­¬ng II chøc n¨ng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n I. TTCK vµ hÖ thèng tµi chÝnh TTCK lµ mét bé phËn cña guång m¸y tµi chÝnh, cã chøc n¨ng chuyÓn tiÒn tiÕt kiÖm tíi n¬i ®Çu t­. Khi cã kh¶ n¨ng tµi chÝnh, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ( hé gia ®Þnh, doanh nghiÖp...)cã hai c¸ch sö dông tiÒn: - Göi trong mét lo¹t tµi s¶n tiÕt kiÖm cña quü tiÕt kiÖm, ng©n hµng: Tµi kho¶n dµi h¹n, ng¾n h¹n, tµi kho¶n b¸o tr­íc... Sè tiÒn nµy sÏ ®­îc ng©n hµng chuyÓn thµnh tÝn dông cho doanh nghiÖp, hé gia ®×nh, kho b¹c nhµ n­íc. - Dïng tiÒn ®Ó mua chøng kho¸n( c¸c lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu) trªn TTCK. Hä cã thÓ mua chøng kho¸n do c¸c doanh nghiÖp,nhµ n­íc, hoÆc c¸c c¬ quan ®Þa ph­¬ng... ph¸t hµnh. ThÞ tr­êng nµy ®­îc gäi lµ thÞ tr­êng s¬ cÊp v× chØ cã thÞ tr­êng nµy míi mang tiÒn míi ®Õn nh÷ng ®¬n vÞ cã nhu cÇu tµi chÝnh. Chóng ta nªn chó ý: TiÒn tiÕt kiÖm chØ ®Õn c¸c ®¬n vÞ cã nhu cÇu tµi chÝnh mét lÇn, lóc chøng kho¸n ®­îc ph¸t hµnh. Nh÷ng ®¬n vÞ cã kh¶ n¨ng tµi chÝnh cã thÓ sö dông tiÒn b»ng c¸ch mua chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng thø cÊp.NghÜa th«ng th­êng cña bèn ch÷ TTCK lµ thÞ tr­êng nµy kh«ng cã chøng kho¸n vµ nh÷ng ng­êi cã tiÒn cÇn mua chøng kho¸n. §©y chÝnh lµ thÞ tr­êng mµ b¸o chÝ th«ng b¸o gi¸ c¶ lªn xuèng hµng ngµy. V× thÕ ng­êi ta cßn nãi th× tr­êng mua b¸n l¹i, sù mua b¸n nµy kh«ng mang l¹i tiÒn míi cho c¸c ®¬n vÞ ®· ph¸t hµnh chøng kho¸n. Mçi n­íc sö dông TTCK theo truyÒn thèng cña hä:ë §øc TTCK kh«ng ®ãng vai trß quan träng nhê sù liªn l¹c chÆt chÏ gi÷a giíi ng©n hµng vµ giíi kü nghÖ, c¸c ng©n hµng th­êng cã cæ phÇn trong 4 ®iÒu lÖ cña c¸c xÝ nghiÖp. ë Mü TTCK ®ãng vai trß rÊt quan träng c¸c xÝ nghiÖp lín dïng TTCK ®Ó cã tµi chÝnh ®Çu t­ h¬n lµ dïng tÝn dông. II. ThÞ tr­êng chøng kho¸n vµ tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp 1. TTCK vµ tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp cã gi¸ trÞ vµ kh«ng cã gi¸ trÞ trªn TTCK Khi mét c¸ nh©n muèn thµnh lËp mét doanh nghiÖp ®Ó khai th¸c mét s¸ng kiÕn, mét ph¸t minh, trªn thÞ tr­êng kh«ng ai biÕt tíi hä, khi cã ®­îc ngay lßng tin cña giíi ng©n hµng, rñi ro nhiÒu...nªn hä th­êng nhê ë vèn riªng hay tiÒn dµnh dôm cña hä hµng th©n h÷u.¥ c¸c n­íc ph¸t triÓn m¹nh, cã nh÷ng c«ng ty tµi chÝnh chuyªn m«n vÒ "vèn m¹o hiÓm"( capital-risque, venture- capital). Trong giai ®o¹n ®Çu, c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp cã thÓ ®Õn c¸c c«ng ty tµi chÝnh nµy ®Ò nghÞ hä mua mét phÇn cæ phiÕu cña minh. Khi nh÷ng doanh nghiÖp gia ®×nh nµy ph¸t triÓn m¹nh mÏ, doanh sè tiÒn lîi t¨ng lªn. Muèn tiÕp tôc ph¸t triÓn, th× ph¶i v­ît qua trë ng¹i vèn lÇn n÷a: Vèn riªng cña doanh nghiÖp t¹o ra kh«ng ®ñ, hoÆc ng­êi trong hä hµng chÞu gióp hä lóc ®Çu muèn rót lui v× lý do riªng, gia tµi cha mÑ ®Ó l¹i( trong ®ã cã doanh nghiÖp) anh em ph¶i chia ra cho nhau, c«ng ty chuyªn m«n "vèn rñi ro" muèn rót lui ®Ó lÊy l¹i lêi thÆng d­(Plus-value, capital gain) ®i ®Çu t­ n¬i kh¸c... §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, ng­êi qu¶n trÞ doanh nghiÖp cã thÓ ®Õn gÆp nh÷ng c¬ quan do chÝnh phñ më ra ®Ó khuyÕn khÝch doanh nghiÖp võa vµ nhá. §Ó cã tÝn nhiÖm h¬n trªn TTCK, c¸c c¬ quan b¸n c«ng céng nµy häp l¹i thµnh tõng ngµnh(vÝ dô nghµnh ®iÖn...), tõng vïng(bªn Ph¸p cã nh÷ng c«ng ty ph¸t triÓn vïng:societÐ de dÐveloppement rÐgional), thµnh lËp c¸c quü doanh nghiÖp nhá vµ trung b×nh..., råi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu trªn TTCK víi sù b¶o ®¶m cña nhµ n­íc. Vèn c¸c c¬ quan nµy thu vµo sÏ cho c¸c doanh nghiÖp vay d­íi h×nh thøc tÝn dông dµi h¹n hay trung h¹n. ë giµi ®o¹n nµy còng cã c¸c c«ng ty tµi chÝnh chuyªn m«n vÒ "vèn ph¸t triÓn"( capital-dÐveloppement, developpment-capital) mua cæ phÇn. §ã lµ nh÷ng h×nh thøc gi¸n tiÕp cho c¸c doanh nghiÖp nhá vµ trung b×nh t×m ra vèn ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn. Cßn nh÷ng doanh nghiÖp lín ®· cã tiÕng t¨m vµ tÝn nhiÖm cña TTCK nh­ IBM, SONY,.... ®Òu cã thÞ gi¸(cotÐ, listed) trªn TTCK trong n­íc hay t¹i n­íc ngoµi, nghÜa lµ chøng kho¸n hä ph¸t triÓn trªn TTCK cã mét gi¸ ®­îc x¸c ®Þnh theo sù tho¶ thuËn gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. 2. Tµi trî c¸c doanh nghiÖp qua thÞ tr­êng chøng kho¸n Doanh nghiÖp ®­îc tµi trî qua ba ph­¬ng ph¸p ®· ®Ò cËp ®Õn phÇn ®Çu: Tù tµi trî- vay ng©n hµng dµi h¹n hay trung h¹n- tµi trî qua TTCK. Trong phÇn nµy, ta t×m hiÓu thªm vÒ c¸ch tµi trî qua TTCK. Cã hai ph­¬ng ph¸p: -T¨ng vèn b»ng c¸ch gäi tiÒn mÆt: Doanh nghiÖp ph¸t hµnh cæ phiÕu míi, ng­êi ®· cã cæ phiÕu cña doanh nghiÖp nµy cã quyÒn ­u tiªn mua. QuyÒn nµy ®­îc biÓu hiÖn b»ng mét phiÕu, gäi lµ phiÕu ghi mua, nã lµ phÇn th­ëng cho ng­êi ®· chÊp nhËn rñi ro ban ®Çu. Còng v× lý do trªn, quyÒn ­u tiªn ghi mua cã mét trÞ gi¸: ng­êi cã quyÒn tiÕt kiÖm, muèn mua cæ phiÕu cña doanh nghiÖp nµy ph¶i mua quyÒn ­u tiªn cña nh÷ng ng­êi ®· cã cæ phiÕu nh­ng kh«ng muèn mua thªm v× hä kh«ng cã tiÒn hay hä thÊy chÞu rñi ro víi doanh nghiÖp nµy nh­ thÕ lµ ®ñ råi. - Vay dµi h¹n b»ng c¸ch ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. Tr­êng hîp nµy, ng­êi ta ®· cã tr¸i phiÕu kh«ng cã quyÒn ­u tiªn. 3. Ph¸t hµnh vµ trao ®æi chøng kho¸n Qu¸ tr×nh giao dÞch ®­îc chia lµm ba giai ®o¹n: - B­íc ®Çu, doanh nghiÖp ph¸t hµnh chøng kho¸n, nhËn ®­îc tiÒn. Ng­êi xuÊt vèn nhËn ®­îc chøng kho¸n. - B­íc hai, ®Ó cã sù giao dÞch trªn TTCK, doanh nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm th«ng tin cho thÞ tr­êng qua b¸o c¸o hµng n¨m, hµng ngµy, qua b¶ng tæng kÕt tµi s¶n... ®Ó nh÷ng ng­êi cã cæ phiÕu cã th«ng tin ®Ó quyÕt ®Þnh gi÷ hay b¸n cæ phiÕu. B­íc ba, sau ®¹i héi cæ ®«ng, tiÒn l·i cæ phÇn ®­îc doanh nghiÖp ph©n chia vµ göi ®Õn tµi kho¶n cña mçi cæ ®«ng. Ph¸t hµnh vµ trao ®æi cè phiÕu Th«ng tin kinh tÕ cæ ®«ng 1 cæ ®«ng 2 cæ ®«ng 3 TiÒn TiÒn ThÞ tr­êng chøng kho¸n Doanh nghiÖp ph¸t hµnh (S¬ ®å 3) 4. Nh÷ng lîi Ých vµ bÊt lîi Ých khi gia nhËp TTCK Tuú theo kÕ ho¹ch ho¹t ®éng vµ lîi Ých cña doanh nghiÖp, tuú theo møc l·i suÊt ng©n hµng, gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, ban qu¶n trÞ sÏ chän gi¶i ph¸p thÝch hîp: a) Ých lîi Gia nhËp TTCK sÏ cã lîi cho doanh nghiÖp trong nhiÒu lÜnh vùc: - Doanh nghiÖp cã thªm mét nguån tµi trî ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn, cã thÓ rÎ h¬n lµ vay ng©n hµng, tuú theo møc l·i suÊt. - Doanh nghiÖp cã thªm tiÕng t¨m: d­ luËn nãi ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ ban qu¶n trÞ ®· ®¹t ®­îc trªn mäi thÞ tr­êng, nh÷ng thµnh c«ng vÒ xuÊt khÈu, nh÷ng ph¸t minh míi ®­îc ¸p dông theo nhu cÇu ®ßi hái cña giíi tiªu thô. - Doanh nghiÖp gia ®×nh kiÕm thªm ®­îc mét nguån vèn ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn. - Doanh nghiÖp ®­îc TTCK ®¸nh gi¸ hµng ngµy. Ng­êi qu¶n trÞ doanh nghiÖp cã mét gi¸ tham kh¶o qua thÞ gi¸ cña cæ phÇn trªn TTCK. Gi¸ ®ã sÏ ®­îc ¸p dông trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ®· ®Þnh: Trao ®æi cæ phÇn víi doanh nghiÖp b¹n... ThÝ dô: doanh nghiÖp b¹n A mua X % cæ phÇn cña doanh nghiÖp B, doanh nghiÖp B mua Y % cæ phÇn cña doanh nghiÖp A. §ã lµ mét chÝnh s¸ch b¶o trî nhau, trao ®æi tin tøc víi nhau. - Doanh nghiÖp cßn cã thÓ dïng chÝnh s¸ch "c­ìng Ðp" mua doanh nghiÖp ®èi thñ mét c¸ch c«ng khai, b»ng c¸ch qua mÆt ban qu¶n trÞ doanh nghiÖp nµy, ®Ò nghÞ víi nh÷ng ng­êi cã cæ phiÕu cña doanh nghiÖp ®ã ®Ó mua l¹i cæ phiÕu cña hä víi mét gi¸ cao h¬n gi¸ thÞ tr­êng (nÕu kh«ng cao h¬n th× hä kh«ng b¸n lµm g×!) hoÆc mua b»ng tiÒn mÆt. Hµnh ®éng nµy ®­îc gäi lµ "c«ng khai hái mua". Ngoµi ra, cßn cã ph­¬ng ph¸p ®Ó trao ®æi cæ phiÕu gi÷a hai h·ng víi nhau. Hµnh ®éng nµy ®­îc gäi lµ "c«ng khai d¹m hái ®æi cæ phiÕu". b. BÊt lîi - Doanh nghiÖp ph¶i chÊp nhËn c«ng khai ho¸ c¸c ho¹t ®éng chÝnh cña m×nh. Ph¶i b¸o c¸o tin tøc thÊt b¹i vµ thµnh c«ng cña doanh nghiÖp trªn mäi thÞ tr­êng, nghiªn cøu ph¸t triÓn, c¸ch sö dông nh©n viªn... - Doanh nghiÖp ph¶i gi¶i thÝch kÕ ho¹ch ®· quyÕt ®Þnh ¸p dông, lý do, n¨ng lùc... - NÕu kh«ng ®¹t ®­îc kÕt qu¶ ng¾n h¹n nh­ mong muèn, hoÆc gi¶i thÝch kh«ng ®­îc tho¶ ®¸ng, doanh nghiÖp sÏ bÞ doanh nghiÖp kh¸c ®Ó ý ®Õn, c«ng khai hái mua hay c«ng khai d¹m hái. - Doanh nghiÖp cã thÓ bÞ mét doanh nghiÖp ®èi thñ ®Ó ý, trùc tiÕp giao dÞch víi héi ®ång cæ phiÕu cña m×nh vµ ®Ò nghÞ c«ng khai hái mua hay c«ng khai d¹m ®æi cæ phiÕu. NhËp TTCK: Lîi vµ bÊt lîi cho DN Lîi BÊt lîi - Thªm nguån tµi trî - Ph¶i c«ng b¸o th«ng tin - Thªm tiÕng t¨m kinh tÕ vÒ DN - C«ng ty cæ phÇn gia ®×nh - Ph¶i c«ng b¸o chiÕn l­îc kiªm thªm vèn ®Ó ph¸t triÓn - DN ®­îc ®¸nh gi¸ hµng ngµy - TËp trung / ®a n¨ng ho¸ mua - Cã thÓ bÞ DN kh¸c mua cæ phiÕu = mua DN (c«ng khai hái mua c«ng khai d¹m ®æi) (S¬ ®å 4) III . TTCK vµ tµi chÝnh nhµ n­íc 1. Sö dông th­êng xuyªn ViÖc sö dông th­êng xuyªn ng©n s¸ch nhµ n­íc ®· ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong phÇn (I), ë ®©y chóng ta chØ nhÊn m¹nh ®Õn viÖc ng©n s¸ch béi chi. ChÝnh phñ ph¶i t×m c¸ch tµi trî sù chªnh lÖch ®ã. Cã hai c¸ch: chÝnh phñ vay tiÒn cña Ng©n hµng Nhµ n­íc, gi¶i ph¸p nµy cã thÓ g©y ra l¹m ph¸t. C¸ch thø hai lµ chÝnh phñ ph¸t hµnh phiÕu kho b¹c, thu hót tiÒn tiÕt kiÖm vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc. HiÖn nay, béi chi lµ mét hiÖn t­îng rÊt th«ng th­êng trong c¸c n­íc ph¸t triÓn còng nh­ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. ë nh÷ng n­íc ph¸t triÓn, ng­êi ta nhËn thÊy sù tµi trî cho ng©n s¸ch nhµ n­íc ®· ®­îc quèc tÕ ho¸: ThÝ dô tiÒn tiÕt kiÖm ë NhËt dïng ®Ó tµi trî kho¶n thiÕu hôt cña ng©n s¸ch Mü. 2. Sö dông bÊt th­êng Tuú theo môc ®Ých kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, nhµ n­íc cã thÓ sö dông hai chÝnh s¸ch: Quèc h÷u ho¸ vµ t­ h÷u hãa. - Qu«c h÷u ho¸ lµ chuyÒn quyÒn së h÷u c¸c cæ phiÕu vµo tay chÝnh phñ. Cã hai c¸ch quèc h÷u ho¸, quèc h÷u hãa kh«ng båi th­êng vµ quèc h÷u ho¸ cã båi th­êng. N¨m 1982, khi Tæng thèng Ph¸p Mitterrand vµ §¶ng X· Héi lªn n¾m chÝnh quyÒn, mét quü quèc gia c«ng nghiÖp vµ mét quü quèc gia ng©n hµng ®É ®­îc thµnh lËp ®Ó ®æi cæ phiÕu c¸c xÝ nghiÖp bÞ quèc h÷u ho¸ thµnh tr¸i phiÕu dµi h¹n cña nhµ n­íc. §èi víi ng©n s¸ch nhµ n­íc, quèc h÷u hãa theo c¸ch thø hai nµy kh«ng thu vµo cho nhµ n­íc thªm ®ång nµo, tr¸i l¹i, nhµ n­íc l¹i cã thªm mét mãn nî dµi h¹n. §èi víi TTCK, c¸c xÝ nghiÖp bÞ quèc h÷u ho¸ sÏ mÊt thÞ gi¸ vµ tªn trªn thÞ tr­êng cæ phiÕu. TiÒm n¨ng bu«n b¸n trªn thÞ tr­êng nµy sÏ kÐm ®i, ng­îc l¹i trªn nguyªn t¾c, tiÒm n¨ng trªn thÞ tr­êng tr¸i phiÕu ®­îc t¨ng lªn. - T­ h÷u ho¸ lµ n­íc b¸n cæ phiÕu cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. §èi víi TTCK, b¶ng gi¸ c¸c doanh nghiÖp cã tªn tuæ ®­îc t¨ng thªm, do vËy tiÒm n¨ng bu«n b¸n cña c¸c doanh nghiÖp cæ phiÕu còng ®­îc réng h¬n. Do b¸n cæ phiÕu, ng©n s¸ch nhµ n­íc sÏ cã mét nguån thu bÊt th­êng. Nh­ng mçi chÝnh quyÒn cã thÓ t­ h÷u hãa v× nhiÒu lý do kh¸c nhau. ThÝ dô lý do chÝnh s¸ch kinh tÕ: T¹i Ph¸p n¨m 1986, c¸nh h÷u lªn cÇm quyÒn, chÝnh phñ quyÕt ®Þnh" tù do ho¸" nÒn kinh tÕ. Nhµ n­íc Anh còng nhiÒu lÇn gi¶i thÝch chÝnh s¸ch cña hä nh­ thÕ. Nhµ l·nh ®¹o cßn cã lý do kh¸c ®Ó ¸p dông ch­¬ng tr×nh t­ h÷u ho¸. Môc ®Ých lµ c¶i tiÕn ph­¬ng ph¸p qu¶n lý cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh, hä quan niÖm r»ng doanh nghiÖp t­ nh©n cã hiÖu qu¶ h¬n quèc doanh. Ngµy nay trªn thÕ giíi, trong c¸c n­íc ph¸t triÓn còng nh­ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®ang cã phong trµo t­ h÷u ho¸ c¸c xÝ nghiÖp. Nh÷ng n­íc c«ng nghiÖp ®· hay ®ang ¸p dông ch­¬ng tr×nh t­ h÷u ho¸ trong hay ngoµi TTCK cña hä: Ph¸p(Rh«ne poulenc...), NhËt(NTT...), Anh (British Telecom...), LBCH §øc(Lufthansa...). Sau khi thèng nhÊt, n­íc §øc ®· më mét quü riªng ®Ó gi¶i quyÕt ®iÒu nµy. Gi¶i ph¸p nµy th«ng qua TTCK. NhiÖm vô cña quü nµy ®¸nh gi¸ c¸c xÝ nghiÖp ë §«ng §øc, råi chia c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ra lµm ba lo¹i: C¸c doanh nghiÖp kh«ng thÓ tiÕp tôc ho¹t ®éng, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ c¶i thiÖn tr­íc khi b¸n, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ b¸n ngay. §¬n vÞ mua cã thÓ lµ doanh nghiÖp trong n­íc hay ngoµi n­íc, nh­ng ph¶i chÊp nhËn mäi yªu cÇu cña hîp ®ång( kh«ng th¶i nh©n viªn, thªm tiÒn ®Çu t­, thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh c¶i t©n...). NhiÒu n­íc t­ b¶n míi ph¸t triÓn hay ®ang ph¸t triÓn vÝ dô nh­ Bå §µo Nha, T©y Ban Nha, Maroc, Hunggari, C«te d'lvoire... ®Òu cã ch­¬ng tr×nh t­ h÷u ho¸ nÒn kinh tÕ cña hä. Tuú tr­êng hîp, viÖc nµy thùc hiÖn quy- hay kh«ng qua- TTCK. IV . TTCK vµ tµi chÝnh cña c¸c hé gia ®×nh 1. TTCK vµ tiÒn tiÕt kiÖm TiÒn thu vµ hé gia ®×nh d­íi mäi h×nh thøc ®­îc sö dông cho chi phÝ ho¹t ®éng th«ng th­êng: ¨n uèng, quÇn ¸o, ®i l¹i, thuèc men... TiÒn tiÕt kiÖm lµ phÇn thu nhËp kh«ng tiªu. Sù ph©n chia gi÷a tiÒn tiÕt kiÖm vµ tiÒn thu nhËp cã thÓ thay ®æi tuú n­íc vµ tuú thêi gian. VÝ dô, kho¶ng n¨m 1960-1975, t¹i Ph¸p, tiÒn tiÕt kiÖm chiÕm kho¶ng 17-18% thu nhËp cña c¸c hé. Sau thêi gian ®ã, xu h­íng thóc ®Èy tiªu thô ®· lµm con sè ®ã xuèng cßn kho¶ng 14%. C¸c nhµ kinh tÕ ®· nhËn xÐt r»ng hiÖn t­îng gi¶m tû lÖ tiÕt kiÖm hiÖn nay t¨ng trong mäi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. TiÒn tiÕt kiÖm ®­îc chia ra lµm hai phÇn ch×nh: mét phÇn mua nhµ cöa vµ ®Êt ®ai, mét phÇn gia t¨ng tµi s¶n d­íi h×nh thøc kh¸c: vµng, ®¸ quÝ, bøc ho¹ hay phøc t¹p h¬n n÷a nh­ b¶o hiÓm nh©n thä, tiÒn göi trong ng©n hµng, c¸c quü tiÕt kiÖm. ChØ cã mét phÇn tiÕt kiÖm ®­îc dïng vµo TTCK. T¹i Ph¸p, h×nh thøc thø hai nµy chiÕm 6% tæng sè tiÒn thu nhËp cña c¸c hé. HiÖn nay mét phÇn lín cña 6% nµy ®­îc chuyÓn vµo TTCK( cæ phiÕu, tr¸i phiÕu). Nãi c¸ch kh¸c, t¹i Ph¸p d­íi mét phÇn ba tiÒn tiÕt kiÖm ®­îc ®­a vµo TTCK, ë c¸c n­íc ph¸t triÓn kh¸c sè tiÒn nµy quan träng h¬n. N¨m 1990, sè t­ nh©n cã cæ phiÕu hay tr¸i phiÕu, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ë c¸c n­íc nh­ sau: Ph¸p 3,5 triÖu ng­êi, nghÜa lµ 1/16 d©n sè Mü 30 triÖu ng­êi, nghÜa lµ 1/7 d©n sè NhËt 10 triÖu ng­êi, nghÜa lµ 1/12 d©n sè §øc 4,5 triÖu ng­êi, nghÜa lµ 1/14 d©n sè. 2. Môc tiÕu cña ®¬n vÞ mua chøng kho¸n ViÖc chän mua cæ phiÕu hay tr¸i phiÕu biÓu hiÖn hai t©m tr¹ng, hai nhu cÇu cña con ng­êi: - Nhu cÇu thu nhËp hµng n¨m: Môc ®Ých cña nh÷ng ng­êi theo t©m lý nµy lµ nhu cÇu sinh lêi. Hä kh«ng thÝch nhiÒu rñi ro ®èi víi vèn hä ®­a ra, hä chó ý ®Õn tr¸i phiÕu, hay tr¸i phiÕu nµo Ýt cã rñi ro. Vèn ®Ò ra 2.000 ®ång, mçi n¨m ph¶i ®­a l¹i cho hä 100 ®ång l·i. - Nhu cÇu cã gi¸ trÞ thÆng d­: §¬n vÞ cã nhu cÇu nµy cÇn chó ý ­u tiªn ®Õn sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ gi¸ b¸n, khi mua víi gi¸ X, hä ph¶i tin trong t­¬ng lai hä cã thÓ b¸n víi gi¸ Y cao h¬n gi¸ X. Khi ph¸t hµnh chøng kho¸n" gi¸ danh nghÜa"(Valeur nominale, nominal- value)- cßn ®­îc gäi lµ "mÖnh gi¸" ( value faciale, face- value)- ®­îc in trªn giÊy cæ phÇn. Gi¸ ph¸t hµnh lµ gi¸ thùc sù ng­êi mua ph¶i tr¶, nã cã thÓ b»ng hay kh¸c mÖnh gi¸: - Gi¸ ph¸t hµnh = gi¸ danh nghÜa, hiÖn t­îng ®ã ®­îc gäi lµ ph¸t hµnh ngang gi¸(au pair, at par). - Gi¸ ph¸t hµnh< mÖnh gi¸, ®­îc gäi lµ ph¸t hµnh d­íi mÖnh gi¸ (en dessous du pair, below par). - Gi¸ ph¸t hµnh> gi¸ danh nghÜa, ®­îc gäi lµ ph¸t hµnh trªn gi¸ danh nghÜa (au dessus du pair, above par). Khi DN cã tªn trªn b¶ng gi¸, ng­êi mua chØ chó ý ®Õn sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ gi¸ b¸n: * Gi¸ b¸n> gi¸ mua ®­îc gäi lµ " thÆng d­" ( phus- value, capital-gain). Gi¸ b¸n< gi¸ mua ®­îc gäi lµ " gi¶m gi¸" ( moins- value, capital-loss). Môc tiªu ®¬n vÞ mua chøng kho¸n I. Thu nhËp hµng n¨m *Tr¸i phiÕu L·i suÊt * Cæ phiÕu Cæ tøc II. Lîi nhuËn khi b¸n l¹i * Gi¸ b¸n > Gi¸ mua (S¬ ®å 5) 3. Trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp mua chøng kho¸n trªn TTCK Mäi ®¬n vÞ kinh tÕ, c¸ nh©n, doanh nghiÖp, c¬ quan tµi chÝnh cã tiÒn tiÕt kiÖm ®Òu cã thÓ mua b¸n chøng kho¸n trªn TTCK. Hä giao dÞch th¼ng víi c¸c c¬ quan chuyªn m«n ®Ó ph¸t lÖnh mua hay b¸n( tuú tr­êng hîp) mäi h×nh thøc chøng kho¸n: cæ phiÕu, tr¸i phiÕu kho b¹c d­íi h×nh thøc dµi h¹n, trung h¹n hay ng¾n h¹n. TÊt c¶ ®¬n vÞ kinh tÕ cßn cã thÓ ho¹t ®éng gi¸n tiÕp trªn TTCK quq c¸c c¬ quan ®Çu t­ tËp thÓ. Cã hai lo¹i: a) Quü ®Çu t­ cã vèn thay ®æi C¸c quü nµy ®­îc phÐp ho¹t ®éng mua b¸n mäi h×nh thøc chøng kho¸n cña TTCK : cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, tr¸i phiÕu kho b¹c... Nguån cña quü do vèn cña ng­êi tiÕt kiÖm ®­a vµo vµ ®­îc c¸c quü sö dông b»ng c¸ch mua chøng kho¸n. Nh­ng ng­êi cã tiÕt kiÖm cã thÓ mua cæ phÇn cña c¸c quü ngµy h«m nay vµ quyÕt ®Þnh b¸n trong t­¬ng lai, v× vËy vèn cña c¸c quü nµy cã thÓ thay ®æi hµng ngµy. Ng­êi lêi lµ ng­êi b¸n cæ phiÕu cña quü víi thÆng d­, ng­êi lç lµ ng­êi b¸n cæ phiÕu cña quü víi gi¶m gi¸. Cã rÊt nhiÒu lo¹i quü ®Çu t­, cã quü chuyªn m«n vÒ TTCK míi, tr¸i phiÕu, TTCK ch©u ¸, ch©u Mü... §ã lµ mét lo¹i s¶n phÈm tµi chÝnh, c¸c quü kh«ng cã tªn trªn b¶ng gi¸ cña TTCK nh­ng c¹nh tranh víi nhau m¹nh mÏ, kÕt qña ®­îc ®¨ng b¸o th­êng xuyªn. C¸c quü nµy cã thÓ xin c¸c c¬ quan chÊm ®iÓm" rating" (xem 2.4) cho ®iÓm tr­íc khi më ®Ó hä dÔ bu«n b¸n h¬n vµ th«ng tin ®ã ®­î Uû ban giao dÞch chøng kho¸n ( COB commission des operatiãn de bourse, SEC sÐcurities exchange commission) kiÓm so¸t. C¸c quü nµy ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu sau ®©y: - C¸c ®¬n vÞ cã tiÕt kiÖm hîp nhau l¹i ®Ó ph©n chia rñi ro. - Sö dông kinh nghiÖm chuyªn m«n cña ng­êi qu¶n lý. - Qu¶n lý dÔ h¬n, lùa chän mua hay b¸n chøng kho¸n thÝch hîp, vÝ dô nh­ gi¶m tiÒn hoa hång, chia rñi ro trªn nhiÒu ngµnh kinh tÕ. - C¸c quü nµy ®ãng vai trß trung gian ®Ó huy ®éng vèn nhµn rçi cña c¸c hé. §Ó g©y ®­îc uy tÝn trong quÇn chóng, c¸c ®¬n vÞ phæ biÕn c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh nµy ( ng©n hµng, h·ng b¶o hiÓm...) ph¶i t«n träng ®iÒu lÖ míi vËn hµnh ®­îc: LuËt ph¸p nghiªm chØnh, th«ng tin chÝnh x¸c, kh¶ n¨ng c¸c nhµ qu¶n lý ®­îc chÊp nhËn... b) C©u l¹c bé ®Çu t­ NhiÖm vô cña ®¬n vÞ nµy nh­ sau: - Nh­ mét héi, më ra ®Ó cho héi viªn cã dÞp trao ®æi vµ häc hái kinh nghiÖm trªn TTCK. - Trao ®æi tin tøc gi÷a b¹n h÷u, ®ång nghiÖp... - Ph©n chia rñi ro. - Qu¶n lý thÝch hîp. V. TTCK vµ c¸c c¬ quan ®Çu t­ chuyªn m«n ( c«ng ty b¶o hiÓm, quü h­u trÝ...) Mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh th­êng cã mét hÖ thèng ®Çu t­ chuyªn m«n. TiÒn tiÕt kiÖm cña c¸c ngµnh kinh tÕ t¹o ra ®­îc chuyÓn sang c¸c c¬ quan nµy (investiseur institutional investor): - C«ng ty b¶o hiÓm: B¶o hiÓm nh©n thä, b¶o hiÓm tai n¹n... - Quü h­u trÝ: Cã hai hÖ thèng, quü h­u trÝ " ph©n chia qua c¸c thÕ hÖ t­¬ng tù nh­ c©u ng¹n ng÷ " l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch",vèn thu vµo n¨m nay ph¸t trùc tiÖp cho nh÷ng ng­êi ®ang h­u trÝ n¨m nay. Quü h­u trÝ "vèn c¸ nh©n", mçi ng­êi mua b¶o hiÓm h­u trÝ cña m×nh, cã thÓ víi sù gióp ®ì cña ngµnh hay c«ng ty hä ®ang lµm viÖc( fonds de pension funds) - Quü ®Çu t­ cã vèn thay ®æi, nh­ ®· nãi trªn. - Ng©n hµng th­¬ng m¹i, ng©n hµng ®Çu t­. - Quü tiÒn göi vµ ký th¸c ( caisse de dÐp«ts et consignations), theo nhiÖm vô ChÝnh phñ ®· trao cho. Trong c¸c n­íc ph¸t triÓn, c¸c c¬ quan nãi trªn, tuy ®øng ngoµi c«ng viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ dÞch vô, nh­ng ®ãng mét vai trß rÊt quan träng, biÓu hiÖn cho sù tÝch tr÷ tiÕt kiÖm cña mét nÒn kinh tÕ. C¸c quü nµy ë Mü qu¶n lý tæng sè h¬n 60 tØ Mü kim. Mét quü h­u trÝ bÕn Mü ( pension fund) cã thÓ qu¶n lý h¬n 40 triªô Mü kim c¸c c«ng ty b¶o hiÓm ë NhËt B¶n cßn lín h¬n. 1. Lý do søc m¹nh tµi chÝnh cña c¸c c¬ quan nµy Lý do chÝnh lµ hiÖn t­îng " ng­îc ®­êng" cña c¸c c¬ quan nµy so víi guång m¸y cña c¸c doanh nghiÖp san xuÊt: C¸c doanh nghiÖp cÇn ®Çu t­ h«m nay ®Ó ngµy mai tiÕp tôc ph¸t triÓn, cßn c¸c c¬ quan ®Çu t­ thu nhiÒu tiÒn h«m nay vµ tr¶ trong t­¬ng lai. Sù kh¸c biÖt ®ã lµ mét vÊn ®Ò tµi chÝnh mµ TTCK ph¶i tr¶ lêi. Qua c¸c ch­¬ng tr×nh t­ h÷u ho¸, c¸c c¬ quan nµy ®­îc mêi mua chøng kho¸n cña c¸c c«ng ty lín v× hä cã nhiÒu tiÒn, hä cã thÓ cã mét c¸ch nh×n dµi h¹n. 2. Sö dông tµi chÝnh cña c¸c c¬ quan ®Çu t­ chuyªn m«n C¸c c¬ quan nµy ho¹t ®éng trong mét khu«n khæ luËt ph¸p, theo mét chÝnh s¸ch ®Çu t­, môc ®Ých lµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh÷ng ®¬n vÞ ®em vèn tíi hä. Vèn nµy, tuú n­íc, ®­îc sö dông theo ba c¸ch: - §Æt vèn ng¾n h¹n trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. ChÝnh s¸ch nµy ®­îc ¸p dông ­u tiªn khi l·i suÊt ng¾n h¹n cao h¬n l·i suÊt dµi h¹n, hiÖn t­îng nµy ®· vµ ®ang cã tõ mÊy n¨m gÇn ®©y. - §Çu t­ nhµ cöa: Sö dông tiÒn c¸ch nµy cã tÝnh chÊt dµi h¹n, chó träng ­u tiªn thÆng d­ ( phus- value, capital gain) råi míi ®Õn tiÒn thuª nhµ ( revenu, revenue). Theo chÝnh s¸ch nµy, hä mua nhµ cho t­ nh©n hay c«ng ty thuª hay mua kh¸ch s¹n. Hä cã thÓ mua trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp qua c¸c quü bÊt ®éng s¶n chuyªn m«n vÒ nhµ cöa th­¬ng m¹i ( sicomi) hay quü tµi chÝnh ( holding financiere, finanial holding company). - §Çu t­ trªn TTCK: Mua trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp cña TTCK: cæ phÇn, cæ phiÕu, hoÆc tham dù mua trong nh÷ng vô hái mua c«ng khai. - Tham gia mua cæ phÇn cña c¸c quü vèn rñi ro hay c¸c quü vèn ph¸t triÓn VI. TTCK ph¶n ¸nh t×nh h×nh kinh tÕ Ng­êi ta th­êng ®Æt c©u hái TTCK cã ph¶n ¸nh mét nÒn kinh tÕ hay kh«ng? 1. TTCK vµ gi¸ mét c«ng ty cã gi¸ b¶ng Trªn nguyªn t¾c, gi¸ cña mét doanh nghiÖp cã tªn trªn TTCK ph¶n ¸nh c¸ch TTCK ®¸nh gi¸ doanh nghiÖp nµy. Nã ®­îc mét gi¸ th­ëng ( gi¸ lªn ) hay bÞ mét gi¸ ph¹t ( gi¸ xuèng); ®iÓm tèt hay xÊu tuú theo c¸ch TTCK ®¸nh gi¸: - Ban qu¶n lý doanh nghiÖp. - KÕ ho¹ch ph¸t triÓn. - Kh¶ n¨ng sinh lêi. - Vµ nhiÒu lý do t©m lý kh¸c nh­ sù dù b¸o cña TTCK ( xem phÇn 3.2). Nh÷ng hiÖn t­îng nµy cã thÓ ¸p dông cho mét ngµnh kinh tÕ: chÕ biÕn l­¬ng thùc phÈm, s¶n xuÊt m¸y ®iÖn tö... 2. TTCK ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ vÜ m« - Ng¾n h¹n: TTCK, còng nh­ con ng­êi, cã thÓ cã mét " c¶m xóc" rÊt m·nh liÖt. Nhê nh÷ng bé m¸y ®iÖn tö ch¹y quanh hoµn cÇu vµ tèc ®é truyÒn tin nhanh chãng, ngµy nay c¶m xóc ®ã ®ãng mét vai trß rÊt quan träng. Do ®ã xuÊt hiÖn mét hiÖn t­îng" qu¶ bong bãng tµi chÝnh" kho¶ng tõ n¨m 1982 trë ®i ( anh mua, t«i còng mua!). Nh­ng viÖc mua b¸n nµy kh«ng cã g× thùc tÕ! V× thÕ, ë møc ng¾n h¹n, TTCK cã thÓ nhÇm lÉn hoÆc ph¸t triÓn ®éc lËp ®èi víi t×nh tr¹ng kinh tÕ. - Dµi h¹n: TTCK ®­îc coi lµ mét träng tµi" biÕt suy nghÜ" h¬n, c«ng b»ng h¬n, v× nh÷ng sù nhÇm lÉn cña ng¾n h¹n, cña sù bång bét, thiÓn cËn ®­îc thêi gian söa ch÷a, uèn ¾n. Còng v× hai c¸ch nh×n ®ã, mµ TTCK ®­îc coi lµ mét sßng b¹c, mét Casino. Ch¬i trß nµy cã thÓ trë thµnh triÖu phó nhanh chãng nh­ng còng cã thÓ ph¸ s¶n mét c¸ch rÊt nhanh chãng. §ã lµ mét vÊn ®Ò lu©n lý tµi chÝnh mµ ®Õn ngµy nay ch­a cã quèc gia nµo gi¶i quyÕt ®­îc trän vÑn. Ch­¬ng III C¬ chÕ thÞ tr­êng chøng kho¸n I. Nh÷ng chøng th­ chÝnh trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n 1. Cæ phiÕu Nh÷ng ®Æc tÝnh ph¸p luËt cña cæ phiÕu ®· ®­îc m« t¶ ë phÇn 1 khi ®×nh nghÜa chøng kho¸n ( cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu). Tõ h¬n m­êi n¨m qua, trªn thÞ tr­êng c¸c n­íc ph¸t triÓn, nhu cÇu tµi chÝnh cña t­ nh©n vµ doanh nghiÖp ®· thay ®æi rÊt nhiÒu nªn ®· cã nhiÒu lo¹i míi ®· ®­îc ph¸t minh vµ sù ph©n chia gi÷a cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu kh«ng cßn râ rµng n÷a. Cã c¸c lo¹i cæ phiÕu míi nh­ sau: - Cæ phiÕu cã l·i ­u tiªn Lo¹i nµy ®¸p øng nhu cÇu cña c¸c c«ng ty cÇn ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó t¨ng vèn tù cã mµ kh«ng muèn mÊt quyÒn së h÷u doanh nghiÖp, hä muèn tù b¶o trî ®Ó tr¸nh bÞ c«ng khai hái mua. Nh÷ng ®¬n vÞ mua cæ phÇn cã l·i ­u tiªn h­ëng mäi quyÒn lîi dµnh cho cæ phiªu, ngo¹i trõ quyÒn tham dù vµ bÇu cö trong héi ®ång cæ ®«ng. §Ó bï sù thiÖt thßi ®ã, hä ®­îc nhËn mét l·i cæ phÇn tèi thiÓu nÕu doanh nghiÖp cã l·i. - Ph¸t cæ tøc d­íi h×nh thøc cæ phÇn míi Khi ph¸t hµnh giÊy chøng nhËn ®Çu t­, doanh nghiÖp cã thªm vèn nh­ng kh«ng ph¶i chia quyÒn qu¶n trÞ. V× vËy, lo¹i giÊy nµy th­¬ng do c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ph¸t hµnh trªn TTCK hoÆc c¸c t­ doanh muèn tr¸nh sù c«ng khai hái mua cña nh÷ng doanh nghiÖp ®èi thñ. C¬ chÕ TTCK - Cæ phiÕu - BiÓu hiÖn mét kho¶n vèn gãp - Chñ së h÷u cæ phiÕu lµ cæ ®«ng, cæ ®«ng lµ chñ së h÷u cña doanh nghiÖp ph¸t hµnh cæ phiÕu - Cæ tøc tuú lîi nhuËn cña DN cã rñi ro - Kho¶n vèn gãp thuéc vèn riªng cña DN - Cæ ®«ng ®­îc dù vµ ®­îc bÇu trong ®¹i héi cæ ®«ng ®­îc tham gia vµo sù qu¶n lý DN (S¬ ®å 6) 2. Tr¸i phiÕu Nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ quyÒn lîi cña tr¸i phiÕu ®· ®­îc ®Ò cËp ë trªn. ë ®©y, chóng ta sÏ ph©n tÝch c¸c lo¹i tr¸i phiÕu th«ng th­êng nhÊt. - Tr¸i phiÕu cã l·i suÊt cè ®Þnh Nh÷ng ®Æc tÝnh cña lo¹i tr¸i phiÕu nµy ®­îc x¸c ®Þnh ngay tõ khi ph¸t hµnh vµ cã gi¸ trÞ trong suèt kú h¹n cña tr¸i phiÕu. L·i suÊt ®­îc tr¶ mçi n¨m, vèn tr¸i phiÕu ®­îc khÊu hao- nghÜa lµ tr¶ l¹i vèn- mét lÇn vµo cuèi kú h¹n tr¸i phiÕu, hoÆc mçi n¨m mét phÇn. - Tr¸i phiÕu cã l·i suÊt thay ®æi Nguyªn t¾c cña lo¹i tr¸i phiÕu nµy lµ l·i suÊt danh nghÜa thay ®æi theo mét chØ sè tham kh¶o ®­îc tÝnh tr­íc ngµy tr¶ cuèng phiÕu, nh÷ng chØ sè tham kh¶o th­êng dïng lµ: Tû lÖ trung b×nh hµng th¸ng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ, tû lÖ trung b×nh cña c¸c tr¸i phiÕu... - Tr¸i phiÕu chØ sè ho¸ L·i suÊt ®­îc ®Þnh tõ lóc ph¸t hµnh vµ biÕn ®æi theo vµi chØ sè, nh­ gi¸ ®iÖn, gi¸ tiÒn ECU (®¬n vÞ tiÒn tÖ cña Céng ®ång ¢u Ch©u). - Tr¸i phiÕu chuyÓn ®­îc thµnh cæ phiÕu Lo¹i nµy dïng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña nh÷ng ®¬n vÞ muèn mua cæ phiÕu cña mét doanh nghiÖp nh­ng muèn cã mét thêi gian quan s¸t. L·i suÊt cña lo¹i nµy thÊp h¬n l·i suÊt cña tr¸i phiÕu th«ng th­êng. Khi quyÒn chuyÓn ho¸ ®­îc sö dông th× tr¸i phiÕu sÏ mÊt ®i vµ ®ång thêi vèn cña doanh nghiÖp sÏ t¨ng lªn vµ cæ phiÕu míi ®­îc ph¸t hµnh. LÏ dÜ nhiªn, ng­êi cã lo¹i tr¸i phiÕu nµy chØ sö dông quyÒn chuyÓn hãa khi nµo gi¸ cæ phiÕu cao h¬n gi¸ tr¸i phiÕu trªn thÞ tr­êng. Tuú theo ®Æc tÝnh cña lo¹i tr¸i phiÕu nµy, quyÒn chuyÓn ho¸ ®­îc sö dông theo ba c¸ch: * Lóc nµo còng ®­îc. * Trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®· quy ®Þnh khi ph¸t hµnh. * Mét vµi n¨m sau khi ph¸t hµnh. Khi ®Õn kú h¹n ®ã, ®¬n vÞ cã tr¸i phiÕu ph¶i quyÕt ®Þnh trong vßng ba th¸ng. Tr¸i phiÕu + PhiÕu biÓu hiÖn mét kho¶n vèn cho vay dµi h¹n + Chñ së h÷u tr¸i phiÕu lµ chñ nî c¬ quan ph¸t hµnh TP + L·i suÊt hµng n¨m kh«ng cã rñi ro + Hai h×nh thøc hoµn l¹i vèn - Rót th¨m mçi n¨m mét lÇn - Mét lÇn khi tíi kú h¹n + C¸c lo¹i chÝnh - Tr¸i phiÕu cã l·i suÊt cè ®Þnh - Tr¸i phiÕu cã l·i suÊt thay ®æi - Tr¸i phiÕu chØ sè hoµ - Tr¸i phiÕu chuyÓn ho¸ ®­îc thµnh cæ phiÕu (S¬ ®å 7) II. C¸c nh©n tè cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n 1. Gi¸ cæ phiÕu - T×nh h×nh chÝnh trÞ trªn thÕ giíi, trong mét n­íc: Phô lôc "N¨m lÇn xung ®ét nh×n qua TTCK" cho ta thÊy r»ng mçi lÇn cã mét cuéc chiÕn tranh quan träng, th× gi¸ trªn TTCK thay ®æi theo ba giai ®o¹n: lóc söa so¹n chiÕn tranh, TTCK bao giê còng ®i xuèng; trong chiÕn tranh , gi¸ TTCK bao giê còng ®i lªn; ®Õn giai ®o¹n ba, khi héi ®µm, TTCK l¹i xuèng. Bµi häc kinh nghiÖm ®ã ®­îc chøng minh qua chiÕn tranh ViÖt - Mü, ViÖt - Ph¸p, ®¹i chiÕn thø hai... GÇn ®©y h¬n, ngµy 2.8.1990, khi Tæng thèng Saddam Hussein ra lÖnh mang qu©n sang ®¸nh n­íc Koweit, t×nh thÕ trë thµnh rÊt bÊp bªnh, ai còng lo sî gi¸ dÇu ho¶ sÏ vôt lªn cao vµ sÏ lµm gi¶m lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp, sî l¹m ph¸t, sî l·i suÊt sÏ lªn... bÇu kh«ng khÝ khã thë ®ã kÐo dµi tõ th¸ng t¸m ®Õn gi÷a th¸ng chÝn 1990. Trong thêi gian nµy, gi¸ ë TTCK xuèng nh­ sau: Paris Lu©n §«n N÷u ­íc Tokio §Çu 8.90 500 2.230 2.730 28.500 Gi÷a 9.90 438 2.095 2.565 24.900 Trong thêi gian chiÕn tranh, gi¸ TTCK lªn, kinh tÕ b¾t ®Çu ph¸t triÓn l¹i, c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt sóng ®¹n ®­îc giíi ®Çu t­ ®Ó ý ®Õn. GÇn mét n¨m sau, gi¸ TTCK Paris, vµo 9.91 lªn ®Õn 24%. V× thÕ cã c©u ch©m ng«n nãi r»ng: "Ph¶i mua khi nghe tiÕng sóng, ph¶i b¸n khi nghe tiÕng kÌn". - Tin tøc, th«ng b¸o thèng kª vÒ kinh tÕ: Nh÷ng tin tøc vÒ thÊt nghiÖp, c¸n c©n th­¬ng m¹i, c¸n c©n thanh to¸n, nhÊt lµ nh÷ng tin tøc vÒ kinh tÕ Mü ®­îc TTCK trùc tiÕp chó ý; khi th«ng tin tèt, hay ®óng h¬n ®­îc TTCK cho lµ tèt, th­êng gi¸ trªn thÞ tr­êng lªn. - T×nh h×nh thÞ tr­êng vèn vµ l·i suÊt ng¾n h¹n vµ dµi h¹n: Th­êng khi l·i suÊt tÝn dông xuèng, TTCK coi lµ mét tin vui v× c¸c doanh nghiÖp ph¶i tr¶ Ýt l·i h¬n cho c¸c ng©n hµng, do ®ã lîi nhuËn sÏ cao h¬n. Ng­êi cã cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu sÏ cã lîi. - C¸c dù b¸o vÒ TTCK: HiÖn t­îng nµy quan träng h¬n x­a v× sù tin häc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ vÒ TTCK kh«ng nh÷ng dùa vµo th«ng tin vÒ qu¸ khø vµ hiÖn t¹i mµ theo dù b¸o cña mäi t¸c nh©n, hay tæ chøc cã quyÒn hµnh trong lÜnh vùc kinh tÕ, ng©n hµng, chÝnh trÞ. - T×nh tr¹ng ph¸t triÓn tõng ngµnh: NÒn kinh tÕ vÜ m« ®­îc chia ra thµnh nhiÒu ngµnh. ë mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, cã nh÷ng ngµnh ph¸t triÓn m¹nh, trong c¸c ngµnh kh¸c l¹i hÕt thêi v× nhu cÇu cña thÞ tr­êng ®· thay ®æi. Kinh nghiÖm cho ta biÕt r»ng, khi nÒn kinh tÕ trë l¹i con ®­êng ph¸t triÓn, gi¸ trªn TTCK cña c¸c doanh nghiÖp thuéc ngµnh x©y dùng nhµ cöa, c¬ së h¹ tÇng sÏ lªn. Nh÷ng ngµnh kh¸c cã liªn quan trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp víi ngµnh x©y dùng còng tõ tõ theo khuynh h­íng ®ã: ngµnh xi m¨ng, vËt liÖu x©y dùng. V× thÕ ë Ch©u ¢u cã c©u "khi ngµnh x©y dùng tiÕn th× c¸i g× còng tiÕn". - T×nh tr¹ng cña doanh nghiÖp: Kh¶ n¨ng cña ban l·nh ®¹o, tªn tuæi, qu¸ khø nghÒ nghiÖp cña Tæng gi¸m ®èc, tiÕng t¨m thùc sù hay tin ®ån vÒ tµi n¨ng, lu©n lý ®¹o ®øc cña ª kÝp cÇm ®Çu ®Òu ®­îc TTCK chÊm ®iÓm. Tin tøc vÒ doanh nghiÖp: Nh÷ng thµnh c«ng, nh÷ng khã kh¨n, thÊt b¹i... nãi mét c¸ch tæng qu¸t h¬n, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn, sinh lêi, ¸p dông s¸ng t¹o... tÊt c¶ th«ng tin ®ã ®Òu ®­îc TTCK chó ý vµ chÊm ®iÓm: VÝ dô, th¸ng 12 n¨m 1984 cã tin c«ng ty Mü UNION CARBIDE cã x­ëng ho¸ häc ë BHOPAL bªn Ên §é bÞ næ, trong chíp nho¸ng gi¸ cña doanh nghiÖp nµy trªn WALL STREET xuèng 30% tõ 49$ ®Õn 35$, ë Paris gi¸ tõ 529F xuèng ®Õn 330F. VÝ dô kh¸c, th¸ng 11 n¨m 1991, cã tin c«ng ty TOTAL kh¸m ph¸ ra dÇu ho¶ ë CUSIANA bªn COLOMBIE gi¸ cña c«ng ty nµy tõ 1027F lªn ®Õn 1062F. 2.C¸c chØ sè chÝnh cña thÞ tr­êng chøng kho¸n Trªn thÞ tr­êng cæ phiÕu cã vµi chØ sè ®­îc dïng mét c¸ch rÊt phæ biÕn qua mäi hÖ thèng th«ng tin. Tån tÝch t¹i së giao dÞch chøng kho¸n .Tuú theo luËt vµ kÕ ho¹ch cña ban qu¶n trÞ ,mét doanh nghiÖp cã thÓ quyÕt ®Þnh ®¹t mét tû lÖtèi thiÓu vèn ®iÒu lÖ,hay nhiÒu h¬n trªn thÞ tr­êng cæ phÇn . ThÝ dô,nhµ n­íc quyÕt ®Þnh cho phÐp c«ng ty LEGAMEX b¸n xcæ phiÕu.Tån tÝch t¹i së giao dÞch chøng kho¸n lµ gi¸ mét cæ phiÕu x cã mÆt trªn thÞ tr­êng .Th«ng tin nµy t­îng tr­ng cho kh¶ n¨ng thanh to¸n -sù dÔ mua,dÔ b¸n cæ phiÕu ®ã trªn thÞ tr­êng-ng­êi ta ¸p dông kh¸i niÖm tån tÝch cho mét doanh nghiÖp ,mét ngµnh ,mét TTCK,mét n­íc hay c¶ thÕ giíi. Kh¸i niÖm nµy rÊt quan träng vµ th«ng dông .TiÕng viÖt cã ch÷ “tû suÊt tån tÝch tiÒn l·i”.Nã biÓu hiÖn cho gi¸ cu¶ mét doanh nghiÖp so víi lîi tøc cña nã nghÜa lµ gi¸ ng­êi ®Çu t­ s½n sµng tr¶ cæ phiÕu mét doanh nghiÖp b»ng x lÇn (nghÜa lµ x n¨m)lîi tøc cña nã . vÝ dô :gi¸ cæ phiÕu cña c«ng ty L trªn TTCK lµ 100.000®,cã 100.000 cæ phiÕu ,lîi tøc chia cho cæ ®«ng n¨m nay lµ 5,27% nh­ vËy mçi cæ phiÕu nhËn ®­îc 5.270®(5,27%x100.000) PERcña c«ng tyL lµ: Gi¸ trªn TTCK 100.000®/l·i mçi cæ phiÕu 5.270 =18,97 tÝnh c¸ch kh¸c : Tån tÝch 10.000.000.000/Tæng sè l·i527.000.000® =18,97 kh¸i niÖm nµy dïng ®Ó so s¸nh doanh nghiÖp nµy víi doanh nghiÖp kh¸c trong cïng mét ngµnh ,®Ó so s¸nh ngµnh nµy víi ngµnh kh¸c,TTCKn­íc nµy víi n­íc kh¸c.PER®­îc dïng trong qu¸ khø nh­ng h÷u dông thËt sù lµ trong t­¬ng lai:PER ®Þnh gi¸ cho n¨m nay lµX lÇn tiÒn lêi cña nã ...vµ cho n¨m tíi lµ Y. NÕu Y>X, GÝa rÎ h¬n: kh¶ n¨ng sinh lêi :Ng­êi ®Çu t­ chó ý ®Õn thu nhËp cña mét chøng kho¸n .Kh¶ n¨ng sinh lêi lµ tû lÖ gi÷a l·i cña mét chøng kho¸n víi gi¸ cña chøng kho¸n .§èi víi cæ phiÕu,kh¶ n¨ng lµ sinh lêi lµ tØ lÖ gi÷a tæng sè lîi tøc ®èi víi tån tÝch t¹i së giao dÞch chøng kho¸n .Kh¸i niÖm kh¶ n¨ng sinh lêi lµ mét tiªu chuÈn ®Ó qu¶n lý lùa chän c¸c cæ phiÕu hay nãi chung lµ chøng kho¸n. C¸c chØ sè chÝnh cña TTCK F Tån tÝch t¹i c¬ së giao dÞch chøng kho¸n Gi¸ TT cæ phiÕu "sè l­îng trªn TT F "PER" Price earning Ratio Gi¸ TT cæ phiÕu Tån tÝch = Cæ Tøc mçi cæ phiÕu Tæng sè cæ tøc F Sù sinh lîi Cæ tøc mçi cæ phiÕu Tæng sè cæ tøc = Gi¸ TT cæ phiÕu Tån tÝch C¸c chØ sè tÝch cho mét DN, mét ngµnh, mét TTCK tÊt c¶ c¸c TTCK thÕ giíi (S¬ ®å 7) 3. Gi¸ tr¸i phiÕu Gi¸ tr¸i phiÕu thay ®æi hµng ngµy, do hai yÕu tè chÝnh. Gi¸ l·i suÊt d¸i h¹n trªn thÞ tr­êng cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn gi¸ tr¸i phiÕu cã l·i suÊt cè ®Þnh. NÕu gi¸ l·i suÊt dµi h¹n lªn, nh÷ng tr¸i phiÕu míi ®­îc ph¸t hµnh cã mét l·i suÊt cao h¬n c¸c tr¸i phiÕu ®· ®­îc ph¸t hµnh tr­íc, th× ng­êi ta sÏ sö dông c¸ch thay thÕ tr¸i phiÕu, nghÜa lµ hä sÏ b¸n tr¸i phiÕu cò ®Ó mua tr¸i phiÕu míi, nh­ thÕ gi¸ tr¸i phiÕu cò sÏ xuèng vµ kh¶ n¨ng sinh lêi cña nã sÏ c©n b»ng víi l·i suÊt míi, theo luËt “ cung vµ cÇu “. VÝ dô: mét tr¸i phiÕu X cã gi¸ trÞ trªn thÞ tr­êng 200.000®, l·i suÊt 15%. TiÒn l·i hµng n¨m lµ: 200.000 x 15% = 30.000®; n¨m n¨m sau, l·i suÊt dµi h¹n cña tr¸i phiÕu míi ®­îc ph¸t hµnh lµ 20%. Gi¸ cña tr¸i phiÕu X sÏ xuèng ®Õn møc lý thuyÕt 150.000®, nh­ thÕ kh¶ n¨ng sinh lêi cña X míi ®¹t ®­îc 20% (30.000/150.000 = 20%), nÕu ng­êi ta b¸n tr¸i phiÕu lóc ®ã, tiÒn lêi sÏ ®­îc nhiÒu h¬n nh­ng sÏ bÞ “gi¶m gi¸” ®èi víi gi¸ b¸n: 200.000 - 150.000 = 50.000®. NÕu l·i suÊt xuèng, gi¸ tr¸i phiÕu sÏ lªn còng v× lý do trªn. Ng­êi ®Þnh b¸n tr¸i phiÕu lóc ®ã sÏ h­ëng Ýt tiÒn lêi h¬n nh­ng sÏ ®­îc h­ëng sù “t¨ng gi¸”. Kú h¹n cña tr¸i phiÕu: Th­êng cµng gÇn kú h¹n, gi¸ tr¸i phiÕu cµng gÇn mÖnh gi¸ h¬n, nghÜa lµ cµng gÇn gi¸ ph¶i tr¶. Ng­îc l¹i, cµng xa kú h¹n th× gi¸ tr¸i phiÕu cã thÓ thay ®æi h¬n, nhiÒu rñi ro h¬n. Ngoµi ra cßn vµi yÕu tè kh¸c: + N¨ng lùc vèn cña thÞ tr­êng ë mét thêi ®iÓm. N¨ng lùc nµy lÖ thuéc vµo t×nh h×nh tµi chÝnh vµ kinh tÕ vÜ m«: thãi quen tiªu thô vµ tiÕt kiÖm cña quÇn chóng, t×nh h×nh lµm cho hä bi quan hay l¹c quan, tin tøc vÒ sù ph¸t triÓn cña c¸c thÞ tr­êng ®Çu t­ kh¸c c¹nh tranh víi thÞ tr­êng tr¸i phiÕu (thÞ tr­êng nhµ cöa, cæ phiÕu, vµng b¹c, tranh héi ho¹, ®å cæ...). + BiÕn chuyÓn cña l·i suÊt dµi h¹n vµ ng¾n h¹n. HiÖn t­îng nµy thay ®æi theo chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña nhµ n­íc, vµ cña c¸c n­íc kh¸c. +ChÝnh cña nhµ n­íc vÒ thuÕ, gi¸ c¶... nãi chung lµ chÝnh s¸ch kinh tÕ nh»m môc ®Ých khuyÕn khÝch ngµnh nµy hay ngµnh kh¸c, hoÆc thóc ®Èy tiÕt kiÖm vµo ngµnh nµo thÝch hîp víi c«ng Ých. Ch­¬ng IV mét thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i viÖt nam? 1. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña c¸c quü ®Çu t­ Trong nh÷ng phÇn tr­íc chóng ta cã ®Ò cËp ®Õn hiÖn t­îng toµn cÇu ho¸ cña thÞ tr­êng vèn vµ vai trß quan träng cña c¸c c¬ quan ®Çu t­ chuyªn m«n (c«ng ty b¶o hiÓm, quü h­u trÝ...). Kinh nghiÖm cho thÊy r»ng c¸c n­íc s¾p vµ míi ph¸t triÓn th­êng thu hót c¸c c¬ quan nµy. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã rÊt nhiÒu quü ®Çu t­ ®­îc lËp ra, vÝ dô nh­ KOREA INVESTMENT FUND, TAIWAN FUND, THAI INTERNATIONNAL FUND... Cã nh÷ng c«ng ty qu¶n lý chuyªn m«n vÒ c¸c quü nµy nh­ MORGAN STANLEY ASSET MGT., SCHRODER INV. MGT. Chóng ta lÊy vÝ dô viÖt nam growth fund credit lyonnais ®Ó t×m hiÓu ph­¬ng ph¸p ho¹t ®éng vµ c¸ch tæ chøc mét lo¹i quü nµy, tuy r»ng ch­¬ng tr×nh nµy ch­a ®­îc hoµn thµnh. Th«ng th­êng, c¬ chÕ cña lo¹i quü nµy nh­ sau: - Kh¸ch cña quü lµ doanh nghiÖp, c¬ quan ®Çu t­ chuyªn m«n, c¸ nh©n cã tiÒn.... cã quan ®iÓm tèt ®Ñp vÒ t­¬ng lai nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. C¸c t¸c nh©n nµy mua cæ phiÕu A do quü ph¸t hµnh ra, vµ hä thµnh cæ ®«ng A. Quü sÏ cã b¶ng gi¸ trªn TTCK Hång K«ng ®Ó cã thÓ b¸n cæ phiÕu A. - Vèn ®Çu t­ huy ®éng ®­îc dïng ®Ó mua cæ phÇn cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®¸ng tin cËy. Trong lóc chê ®îi c¬ héi thuËn tiÖn, ban qu¶n lý dïng vèn trªn thÞ tr­êng vèn ng¾n h¹n ®Ó h­ëng l·i. - Quü mua cæ phÇn c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam B, C, D... råi 5 n¨m sau, quü sÏ b¸n cæ phiÕu trªn TTCK ViÖt Nam, hay b¸n cho doanh nghiÖp kh¸c, thÆng d­ sÏ chia cho kh¸ch. 2. ViÖt nam growth fund - c¸c t¸c nh©n C«ng viÖc kü thuËt ®­îc ph©n chia nh­ sau: - CREDIT LYONNAIS ®ãng vai trß cè vÊn cho chÝnh phñ ViÖt Nam trong ch­¬ng tr×nh t­ h÷u ho¸, vµ sÏ lµ c¬ quan liªn l¹c vµ t×m kh¸ch ®Çu t­ mua cæ phÇn A. - jf viÖt nam management ltd chÝnh thøc chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, nghÜa lµ quyÕt ®Þnh chän c¸c doanh nghiÖp ®Ó ®Çu t­. - JARDINE FLEMING INVESTMENT LTD nhËn tr¸ch nhiÖm qu¶n lý uû nhiÖm, gãp kinh nghiÖm tæng qu¸t trªn thÕ giíi nh»m ®Çu t­ cho ®óng. - STANDARD CHARTERED INTERNATIONAL LTD nhËn c«ng viÖc qu¶n lý chøng kho¸n, qu¶n trÞ tµi chÝnh mua b¸n trªn thÕ giíi. - PRICE WATERHOUSE kiÓm tra kÕ to¸n. Quü cña CREDIT LYONNAIS chØ lµ mét trong c¸c quü cã ý ®Þnh ®Çu t­ trªn thÞ tr­êng ViÖt Nam. Tõ ngµy chÝnh s¸ch ®æi míi ®­îc ¸p dông, nÒn kinh tÕ tµi chÝnh ViÖt Nam ®­îc giíi ®Çu t­ tµi chÝnh quèc tÕ quan t©m tíi. V× thÕ tõ n¨m 1991, ®· cã 4 quü ®Çu t­ chuyªn vÒ ViÖt Nam dù ®Þnh më, nh­ng ®Õn nay (cuèi n¨m 1993) ch­a cã quü nµo ho¹t ®éng; cßn nhiÒu khã kh¨n kü thuËt, kÕ to¸n... ch­a v­ît qua ®­îc, vµ lý do chÝnh lµ c¸c quü kh«ng ®¹t ®­îc møc vèn muèn thu hót, CREDIT LYONNAIS GROWHT FUND ph¶i t¹m thêi ho·n. Quü INDOCHINA HOTEL LTD cña JAMES CAPEL, quü viÖt nam fund cña smith new court còng trong tr­êng hîp nµy. ChØ cã quü cña KEPPEL SECURITIES SINGAPOR ®· ®­îc chÝnh thøc thµnh lËp. ViÖt Nam Growth Fund: C¸c t¸c nh©n - Credit Lyonnais: Cè vÊn - t×m kh¸ch - JF ViÖt Nam Management LTD: Qu¶n lý - Jardine Fleming Investment LTD: Qu¶n lý uû nhiÖm - Standard chartered international LTD: Qu¶n lý chøng kho¸n - Price waterhouse: KiÓm tra kÕ to¸n - TTCK Hång K«ng (S¬ ®å 8) 3. ThÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i ViÖt nam - ®iÒu kiÖn Trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, vÊn ®Ò më mét thÞ tr­êng chøng kho¸n thÓ nµo còng ph¶i ®Æt ra. Nh÷ng ®iÒu kiÖn tèi thiÓu ®Ó ViÖt Nam cã thÓ cã mét thÞ tr­êng chøng kho¸n theo tiªu chuÈn quèc tÕ lµ: - Ph¶i cã cung vÒ vèn: Muèn cã mét thÞ tr­êng chøng kho¸n th× ph¶i cã cung øng vèn trong n­íc, hiÖn t­îng nµy biÓu hiÖn cho mét nÒn kinh tÕ quèc gia ®· ®ñ søc tù t¹o ra nguån vèn do tiÕt kiÖm. - Ph¶i cã cÇu vÒ vèn: C¸c ban qu¶n trÞ doanh nghiÖp ph¶i cã "m¸u" ®Çu t­, chÊp nhËn rñi ro vÒ kinh doanh, vµ thÊy cÇu vèn trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n cã lîi h¬n vay ng©n hµng. Nh­ng cã cÇu vµ cung ch­a ®ñ, c¸ nh©n hay c«ng ty ngo¹i quèc chØ mua cæ phÇn cña c¸c doanh nghiÖp cã mét gi¸ trÞ tèi thiÓu, cã tiÒm n¨ng sinh lêi. Kh«ng ai sÏ mua cæ phÇn cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã tiÒm n¨ng vµ kh«ng cã lîi nhuËn. M«i tr­êng thÓ chÕ ph¸p lý: thuËn lîi, vµ æn ®Þnh vÒ mÆt chÝnh trÞ, x· héi, kinh tÕ. Giíi ®Çu t­ kh«ng bao giê ®em vèn vµo mét n­íc thiÕu æn ®Þnh l©u dµi v× hä quan t©m tíi quyÒn lîi l©u dµi cña hä. ChÝnh quyÒn cã m¹nh mÏ, v÷ng bÒn, ®­îc tÝn nhiÖm, th× míi cã kh¶ n¨ng t¹o ra bé m¸y hµnh chÝnh cã hiÖu nghiÖm, c¬ chÕ luËt lÖ râ rµng, ®­îc ¸p dông nghiªm chØnh: Cã luËt ®Çu t­, hÖ thèng kÕ to¸n, kiÓm to¸n, thuÕ m¸, luËt lao ®éng...míi t¹o ra mét bÇu kh«ng khÝ ®­îc thÞ tr­êng chøng kho¸n tÝn nhiÖm. Kü thuËt thÞ tr­êng chøng kho¸n: Kh¶ n¨ng thanh to¸n cña mét TTCK lµ sù dÔ dµng mua b¸n chøng kho¸n; tån tÝch giao dÞch chøng kho¸n cµng ph¸t triÓn th× kh¶ n¨ng thanh to¸n cµng dÔ dµng; cµng nhiÒu ngµnh, nhiÒu doanh nghiÖp cã gi¸ trÞ trªn TTCK th× kh¶ n¨ng lùa chän cña ng­êi ®Çu t­ cµng lín, giíi nµy chØ mua khi hä tin t­ëng sÏ b¸n ®­îc khi cÇn ®Õn. H¬n n÷a, ph¶i cã mét c¬ quan ®iÒu hµnh nh­ COB, SEC ®ãng vai trß c¶nh s¸t, ¸p dông ph¸p luËt g©y tÝn nhiÖm cho c¸c t¸c nh©n. C¸ch xö lý lÖnh mua b¸n b»ng m¸y ®iÖn tö cÇn ®­îc thùc hiÖn nhanh chãng vµ chÝnh x¸c theo tiªu chuÈn quèc tÕ. TTCK t¹i ViÖt Nam NhËp ®Ò: ThÞ tr­êng vèn lµ mét phÇn chñ yÕu cña mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §iÒu kiÖn 1: Cã cung øng vèn §iÒu kiÖn 2: Cã cÇu vèn (®Çu t­) §iÒu kiÖn 3: M«i tr­êng thÓ chÕ - ph¸p lý - T×nh tr¹ng chÝnh trÞ æn ®Þnh - Bé m¸y luËt lÖ râ rµng, æn ®Þnh, theo tiªu chuÈn quèc tÕ ¸p dông cã hiÖu qu¶ (thuÕ, së h÷u, hîp ®éng, kÕ to¸n, th«ng tin kinh tÕ... ) §iÒu kiÖn 4: Kü thuËt - Quy luËt TTCK - C¬ quan ®iÒu hµnh ( nh­ COB, SEC) - Tæ chøc (S¬ ®å 9) Ch­¬ng V. KÕt luËn Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, viÖc h×nh thµnh TTCK lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Song, ®Ó cã ®­îc mét ThÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ ®iÒu ®¬n gi¶n ®èi víi n­íc ta nãi riªng còng nh­ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nãi chung. Bëi trªn thùc tÕ chóng ta võa ch©n ­ít, ch©n d¸o tËp tÔnh b­íc vµo c¬ chÕ thÞ tr­êng, nªn mäi c¸i ®Òu ph¶i häc hái vµ tÝch luü dÇn dÇn ®Ó chuÈn bÞ tèt mäi ®iÒu kiÖn cho viÖc h×nh thµnh mét thÞ tr­êng Chøng kho¸n ë ViÖt Nam. 1. Nh÷ng khã kh¨n. Trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ n­íc ta hiÖn nay, tuy Uû ban chøng kho¸n cña ChÝnh phñ ®· chuÈn bÞ kh¸ c«ng phu cho mét thÞ tr­êng chøng kho¸n míi ra ®êi phï hîp víi thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam nh­ng còng ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n v× nhiÒu lý do, nh­: - Do TTCK lµ mét m« h×nh hoµn toµn míi ®èi víi mét n­íc thuÇn n«ng nh­ n­íc ta, l¹i võa chuyÓn ®æi c¬ chÕ kh«ng n©u nªn nh÷ng hiÓu biÕt vÒ TTCK cßn kh¸ Ýt ái. - Do tËp qu¸n tõ n©u ®êi cña nghÒ n«ng nghiÖp, nªn d©n ta kh«ng cã thãi quen ®­a tiÒn vµo l­u th«ng mµ chñ yÕu cÊt gi÷ nªn còng lµ mét ®iÒu bÊt cËp vµ th¸ch thøc ®èi víi nh÷ng l·nh ®¹o. - Do ch­a cã ®ñ hµng ho¸ phong phó cho mét thÞ tr­êng cã thÓ ho¹t ®éng tèt, mµ míi chØ b­íc ®Çu cã mét sè hµng ho¸ nhÊt ®Þnh nªn còng g©y ra nhiÒu khã kh¨n cho viÖc trao ®æi. - Do cßn thiÒu kinh nghiÖm qu¶ lý vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n cña c¸c nhµ qu¶n lý. - Hay do mét sè lý do kh¸c n÷a nh­: luËt ®Ó ®iÒu tiÕt vÊn ®Ò TTCK ch­a cã ®ñ, nh÷ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc víi vÊn ®Ò nµy còng ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ®ßi hái cña thùc tÕ, hoÆc ¶nh h­ëng cña cuéc khñng kho¶ng tµi chÝnh kinh tÕ thÕ giíi mµ b¾t ®Çu tõ Th¸i Lan .... Song kh«ng ph¶i v× nh÷ng khã kh¨n b­íc ®Çu ®ã mµ chóng ta trïn b­íc, chóng ta h·y tin t­ëng. Bëi v×, kh«ng c¸i g× cã thÓ thµnh c«ng mét c¸ch nh­ ta mong ®îi ngay ®­îc mµ nã ph¶i cã sù thö th¸ch, cã khã kh¨n vµ quan träng lµ chóng ta biÕt v­ît nªn trªn nh÷ng khã kh¨n ®ã ®Ó ®i ®Õn mét thµnh c«ng røc rì vµ t­¬i ®Ñp. Vµ, chóng ta tin t­ëng nh­ vËy kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã c¨n cø mµ lµ ph¶i dùa trªn nh÷ng sù ph©n tÝch kh¸ kü l­ìng. §ã lµ, chóng ta kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng khã kh¨n mµ chóng ta cßn cã nh÷ng thuËn lîi ®¸ng kÓ. 2. Nh÷ng thuËn lîi ViÖc h×nh thµnh TTCK ë ViÖt Nam lµ mét xu h­íng kh¸ch quan. V× vËy nã tuy cã nh÷ng khã kh¨n song còng cã rÊt nhiÒu thuËn lîi, nh­: - Chóng ta x©y dùng TTCK trong khi TTCK ®· kh¸ phæ biÕn trªn thÕ giíi do vËy chóng ta ®· ®­îc thõa h­ëng nh÷ng kinh nghiÖm thµnh c«ng còng nh­ thÊt b¹i cña c¸c n­íc kh¸c ®Ó cã thÓ rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho m×nh. - Chóng l¹i cã ®­îc sù quan t©m rÊt lín cña §¶ng, ChÝnh phñ vµ c¸c ban ngµnh h÷u quan. - Chóng ta cßn cã thÓ tù hµo vÒ sù tiÕn bé v­ît bËc vÒ kinh tÕ sau h¬n m­êi n¨m ®æi míi vµ nã sÏ gióp chóng ta tù tin h¬n trong nh÷ng b­íc ®­êng s¾p tíi. - Vµ chóng ta l¹i cµng tin t­ëng h¬n trong mét t­¬ng lai kh«ng xa TTCK sÏ ph¸t triÓn rÊt m¹nh ë ViÖt Nam. V× hiÖn nay chóng ta ®· b­íc ®Çu h×nh thµnh thÞ tr­êng giao dÞch chøng kho¸n ë TP. HCM vµ kh«ng l©u n÷a sÏ lµ Hµ Néi. - Chóng ta còng tin t­ëng vµ v÷ng vµng h¬n khi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh, kinh tÕ thÕ giíi ®ang ®­îc kh¾c phôc vµ cã thÓ kh«ng l©u n÷a nã sÏ trë l¹i ho¹t ®éng b×nh th­êng (v× mét b­íc thôt lïi sÏ lµ c¬ së v÷ng ch¾c h¬n cho hai b­íc tiÕn tiÕp theo)... Qua nh÷ng ®iÒu ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ ë trªn, chóng ta tin t­ëng ch¾c ch¾n trong mét t­¬ng lai kh«ng xa tÊt c¶ chóng ta sÏ ®­îc h­ëng nh÷ng lîi Ých vµ thuËn lîi do TTCK mang l¹i. Tµi liÖu tham kh¶o: ThÞ tr­êng chøng kho¸n vµ c«ng ty cæ phÇn, Hµ Néi, 1989 ThÞ tr­êng chøng kho¸n. Ernard J. Foley, NXB Tµi chÝnh, 1995 ThÞ tr­êng chøng kho¸n. Merrill Lynch Co., ViÖn khoa häc tµi chÝnh, 1996 VËn dông thÞ tr­êng chøng kho¸n vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. NguyÔn Ngäc ¶nh, LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ do gi¸o s­ tiÕn sÜ Lª V¨n T­ h­íng dÉn Mét sè biÖn ph¸p gãp phÇn cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Bïi V¨n TrÞnh, LuËn v¨n th¹c sü kinh tÕ do PGSTS Lª V¨n T­ h­íng dÉn TiÒn tÖ, ng©n hµng vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh. Frederic S.Miskin, NXB Khoa häc kÜ thuËt, Hµ Néi, 1994 ThÞ tr­êng hèi ®o¸i vµ thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Heinz, Riche, M.Rodeiguez, NXB ChÝnh trÞ Quèc Gia, Hµ Néi, 1996