Điều chỉnh nhiệt độ ở lò điện trở 3 pha

Lêi më ®Çu HiÖn nay, lß ®iÖn trë 3 pha ®· vµ ®ang ®­îc sö dông réng r·i trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nh­: Ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn l­¬ng thùc, thùc phÈm; ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng; ngµnh c«ng nghiÖp luyÖn kim; ngµnh c¬ khÝ …vv. Nh­ng ph¸t triÓn m¹nh nhÊt lµ trong ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm, bëi v× nã t¹o ra ®­îc c¸c s¶n phÈm cã Ých cho con ng­êi, cho x· héi vµ gãp phÇn ®¸ng kÓ cho nguån hµng xuÊt khÈu cña ®Êt n­íc. Tuy lß ®iÖn trë cã cÊu t¹o ®¬n gi¶n, dÔ chÕ t¹o, dÔ söa ch÷a, dÔ sö dông mµ l¹i lµm viÖc tin cËy song nã còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh nh­ lµ ph¶i khèng chÕ ®­îc nhiÖt ®é cña lß ®iÖn trë nhÊt lµ c¸c lß cã c«ng suÊt lín tíi vµi chôc, vµi tr¨m kilowat th× viÖc thiÕt kÕ thiÕt bÞ khèng chÕ nhiÖt ®é theo yªu cÇu rÊt phøc t¹p vµ cång kÒnh, gi¸ c¶ rÊt ®¾t. Song ngµy nay, víi tr×nh ®é tiÕn bé khoa häc kü thuËt ng­êi ta ®· nghiªn cøu, thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o ®­îc c¸c lo¹i lß ®iÖn trë lín nhá víi c«ng suÊt kh¸c nhau, hiÖu suÊt lµm viÖc cao vµ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu c«ng nghÖ cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp. Tuú theo yªu cÇu c«ng nghÖ cña tõng ngµnh s¶n xuÊt mµ lß ®iÖn trë cã nh÷ng tÝnh n¨ng, t¸c dông cña yªu cÇu cña ng­êi sö dông. ChÝnh v× nh÷ng yªu cÇu ®ã ®ßi hái lß ®iÖn trë ph¶i cã nh÷ng tÝnh n¨ng ®iÒu chØnh ®­îc nhiÖt ®é thÝch hîp víi yªu cÇu s¶n xuÊt vµ sö dông ®­îc tèi ®a hiÖu suÊt cña lß mµ kh«ng lµm h­ háng lß hoÆc nh×n chung khi ®iÒu chØnh nhiÖt ®é cña lß ®iÖn trë. Nh×n chung khi ®iÒu chØnh nhiÖt ®é cña lß ®iÖn trë cÇn tu©n thñ c¸c yªu cÇu c¬ b¶n d­íi ®©y: - §iÖn ¸p cÊp cho lß Ên ®Þnh - Tæn hao nhiÖt nhá. - HiÖu suÊt lµm viÖc cao - Lµm viÖc an toµn, dÔ sö dông, dÔ ®iÒu khiÓn - §¹t ®­îc yªu cÇu c«ng nghÖ - ThiÕt bÞ sö dông ®¬n gi¶n, gän nhÑ, ch¾c ch¾n, rÎ tiÒn. - DÔ söa ch÷a, thay thÕ. Tuy nhiªn ®Ó thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o ®­îc lß ®iÖn trë víi ®Çy ®ñ yªu cÇu trªn sÏ kh«ng rÎ tiÒn. V× vËy ta ph¶i c¨n cø vµo yªu cÇu cña tõng ngµnh s¶n xuÊt ®Ó chän c«ng suÊt lß vµ thiÕt kÕ bé ®iÒu chinhr nhiÖt ®é cña lß ®iÖn trë thÝch hîp. Ch­¬ng 1 Ph­¬ng ¸n chän m¹ch lùc I.1. Thyristor – Nguyªn lý cÊu t¹o vµ ho¹t ®éng. Thyristor lµ phÇn tö b¸n dÉn cÊu t¹o tõ bèn líp b¸n dÉn p-n-p-n t¹o ra ba tiÕp gi¸p p-n J1, J2, J3. Thyristor cã ba cùc: anot A, catot K, cùc ®iÒu khiÓn G nh­ ®­îc biÓu diÔn trªn h×nh 1 I.2. C¸c th«ng sè c¬ b¶n cña thyristor C¸c th«ng sè c¬ b¶n lµ nh÷ng th«ng sè dùa vµo ®ã ta cã thÓ lùa chän mét thyristor cho mét øng dông cô thÓ nµo ®ã. 1. Gi¸ trÞ dßng trung b×nh cho phÐp ch¹y qua thyristor, IVtrb §©y lµ gi¸ trÞ dßng trung b×nh cho phÐp ch¹y qua thyristor víi ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cña cÊu tróc tinh thÓ b¸n dÉn cña thyristor kh«ng v­ît qu¸ mét gi¸ trÞ cho phÐp. Trong thùc tÕ dßng ®iÖn cho phÐp ch¹y qua thyristor cßn phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn lµm m¸t vµ nhiÖt ®é m«i tr­êng. Thyristor cã thÓ ®­îc g¾n lªn c¸c bé t¶n nhiÖt tiªu chuÈn vµ lµm m¸t tù nhiªn. Ngoµi ra thyristor cã thÓ t¶n ®­îc lµm m¸t c­ìng bøc nhê qu¹t giã hoÆc dïng n­íc ®Ó t¶i nhiÖt l­îng to¶ ra nhanh h¬n. Nãi chung cã thÓ lùa chän dßng ®iÖn theo c¸c ®iÒu kiÖn lµm m¸t nh­ sau: - Lµm m¸t tù nhiªn: Dßng sö dông cho phÐp ®Õn 1/3 dßng IVtrb - Lµm m¸t c­ìng bøc b»ng qu¹t giã: Dßng sö dông b»ng 2/3 IVtrb - Lµm m¸t c­ìng bøc b»ng n­íc: Cã thÓ sö dông ®Õn 100% dßng IVtrb 2. §iÖn ¸p ng­îc cho phÐp lín nhÊt, Ungmax §©y lµ gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ng­îc lín nhÊt cho phÐp ®Æt lªn thyristor. Trong c¸c øng dông ph¶i ®¶m b¶o r»ng t¹i bÊt kú thêi ®iÓm nµo ®iÖn ¸p gi÷a anot – catot UAK lu«n nhá h¬n hoÆc b»ng Ungmax. Ngoµi ra ph¶i ®¶m b¶o mét ®é dù tr÷ nhÊt ®Þnh vÒ ®iÖn ¸p, nghÜa lµ Ungmax ph¶i ®­îc chän Ýt nhÊt lµ b»ng 1,2 – 1,5 lÇn gi¸ trÞ biªn ®é lín nhÊt cña ®iÖn ¸p trªn s¬ ®å. 3. Thêi gian phôc håi tÝnh chÊt kho¸ cña thyristor , tr (ms) §©y lµ thêi gian tèi thiÓu ph¶i ®Æt ®iÖn ¸p ©m lªn gi÷a anot – catot cña thyristor sau khi dßng anot – catot ®· vÒ b»ng kh«ng tr­íc khi l¹i cã thÓ cã ®iÖn ¸p UAK d­¬ng mµ thyristor vÉn kho¸. tr lµ mét th«ng sè rÊt quan träng cña thyristor nhÊt lµ trong c¸c bé nghÞch l­u phô thuéc hoÆc nghÞch l­u ®éc lËp, trong ®ã ph¶i lu«n ®¶m b¶o r»ng thêi gian dµnh cho qu¸ tr×nh kho¸ ph¶i b»ng 1,5 – 2 lÇn tr. 4. Tèc ®é t¨ng ®iÖn ¸p cho phÐp Thyristor ®­îc sö dông nh­ mét phÇn tõ cã ®iÒu khiÓn, nghÜa lµ mÆc dï khi ®­îc ph©n cùc thuËn (UAK > 0) nh­ng vÉn ph¶i cã tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn th× nã míi cho phÐp dßng ®iÖn ch¹y qua. Khi thyristor ®­îc ph©n cùc thuËn phÇn lín ®iÖn ¸p r¬i trªn líp tiÕp gi¸p J2 nh­ ®­îc chØ ra trªn h×nh 6 Líp tiÕp gi¸p J2 bÞ ph©n cùc ng­îc lªn ®é dµy cña nã në ra t¹o ra vïng kh«ng gian nghÌo ®iÖn tÝch, c¶n trë dßng ®iÖn ch¹y qua. Vïng kh«ng gian nµy cã thÓ coi nh­ mét tô ®iÖn cã ®iÖn dông CJ2. Khi cã ®iÖn ¸p biÕn thiªn víi tèc ®é lín dßng ®iÖn cña tô cã thÓ cã gi¸ trÞ ®¸ng kÓ, ®ãng vai trß nh­ dßng ®iÒu khiÓn. KÕt qu¶ lµ thyristor cã thÓ më ra khi ch­a cã tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn vµo cùc ®iÒu khiÓn G Tèc ®é t¨ng ®iÖn ¸p lµ mét th«ng sè ph©n biÖt thyristor tÇn sè thÊp víi c¸c thyristor tÇn sè cao. ë thyristor tÇn sè thÊp vµo kho¶ng 50 – 200 V/ms, víi c¸c thyristor tÇn sè cao cã thÓ ®¹t ®Õn 500 – 2000 V/ms. 5. Tèc ®é t¨ng dßng cho phÐp (A/ms) Khi thyristor b¾t ®Çu më kh«ng ph¶i mäi ®iÓm trªn tiÕt diÖn tinh thÓ b¸n dÉn cña nã ®Òu dÉn dßng ®iÖn ®ång ®Òu. Dßng ®iÖn sÏ ch¹y qua b¾t ®Çu ë mét sè ®iÓm, gÇn víi cùc ®iÒu khiÓn nhÊt, sau ®ã sÏ lan to¶ dÇn sang c¸c ®iÓm kh¸c trªn toµn bé tiÕt diÖn. NÕu tèc ®é t¨ng dßng qu¸ lín cã thÓ dÉn ®Õn mËt ®é dßng ®iÖn ë c¸c ®iÓm dÉn ban ®Çu qu¸ lín, sù ph¸t nhiÖt côc bé qu¸ m·nh liÖt cã thÓ sÏ dÉn ®Õn háng côc bé, tõ ®ã dÉn ®Õn háng toµn bé tiÕt diÖn tinh thÓ b¸n dÉn. Tèc ®é t¨ng dßng cho phÐp còng ph©n biÖt ë thyristor tÇn sè thÊp cã kho¶ng 50 – 100 A/ms víi c¸c thyristor cã tÇn sè cao kho¶ng 500 – 2000 A/ms. Trong c¸c bé biÕn ®æi ph¶i lu«n lu«n cã biÖn ph¸p ®¶m b¶o tèc ®é t¨ng dßng ë d­íi gi¸ trÞ cho phÐp. §iÒu nµy ®¹t ®­îc nhê m¾c nèi tiÕp víi c¸c phÇn tö b¸n dÉn nh÷ng ®iÖn kh¸ng nhá, lâi kh«ng khÝ hoÆc ®¬n gi¶n h¬n lµ c¸c xuyÕn ferit lång lªn nhau. C¸c xuyÕn ferit ®­îc dïng rÊt phæ biÕn v× cÊu t¹o ®¬n gi¶n, dÔ thay ®æi ®iÖn c¶m b»ng c¸ch thay ®æi sè xuyÕn lång lªn thanh dÉn. XuyÕn ferit cßn cã tÝnh chÊt cña cuén c¶m b·o hoµ, khi dßng qua thanh dÉn cßn nhá ®iÖn kh¸ng sÏ lín ®Ó h¹n chÕ tèc ®é t¨ng dßng. Khi dßng ®· lín ferit bÞ b·o hoµ tõ, ®iÖn c¶m gi¶m gÇn nh­ b»ng kh«ng. V× vËy cuén kh¸ng kiÓu nµy kh«ng g©y sôt ¸p trong chÕ ®é dßng ®Þnh møc ch¹y qua d©y dÉn. I.3. ¶nh h­ëng cña c¸c phÇn tö nèi song song víi cùc ®iÒu khiÓn. 1. ¶nh h­ëng cña ®iÖn trë nèi song song víi cuÆc ®iÒu khiÓn. §iÖn trë nµy ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn Tiristo: a. Lµm t¨ng gi¸ trÞ dßng qua van Ia cÇn thiÕt ®Ó më ®­îc vµ duy tr× cho van dÉn v× ®iÖn trë nµy rÏ nh¸nh dßng qua va qua nã. b. h¹n chÕ ¶nh h­ëng cña tèc ®é t¨ng ¸p du/dt, nã sÏ dÉn bít dßng ký sinh cã h¹i nµy qua nã, gi¶m bít t¸c ®éng nµy ®Õn cùc ®iÒu khiÓn. c. Tiristo cã ®é nh¹y cao th­êng b¾t buéc ph¶i cã ®iÖn trë nµy ®Ó dÉn dßng nhiÖt (dßng diÖn rß ) qua nã ®Ó tr¸nh Tiristo bÞ më v× dßng nµy. d. Lµm gi¶m hÖ sè khuÕch ®¹i vïng n1-p2-n2 dÉn ®Õn lµm t¨ng ®iÖn ¸p chuyÓn m¹ch cña van. e. Lµm gi¶m ®­îc thêi gian håi phôc tÝnh chÊt kho¸ cho Tiristo v× nã t¹o thµnh m¹ch tho¸t cho c¸c ®iÖn tÝch d­ tÝch tô trong vïng p2 vµ n2. Nh×n chung ®Ó ®¸nh gi¸ chi tiÕt h¬n cÇn biÕt gi¸ trÞ cña RG, RS. Tuy nhiªn quy luËt chung cña c¸c ®iÖn trë nµy lµ: Tiristo cµng nhá th× trÞ sè RS cµng lín ( ®«i khi coi r»ng RS=) Gi¸ trÞ RG phô thuéc vµo kÝch th­íc tinh thÓ b¸n dÉn, tinh thÓ cµng lín gi¸ trÞ RG cµng nhá. 2. ¶nh h­ëng cña tô ®iÖn nèi song song víi cùc ®iÒu khiÓn. a. Lµm gi¶m ¶nh h­ëng cña tèc ®é t¨ng hîp du/dt gÇn nh­ cña ®iÖn trë, tuy nhiªn chØ cã t¸c dông ë tÇn sè cao ®ã do ®ã, kh¸c víi ®iÖn trë, tô ®iÖn rÊt cã Ých ®Ó chèng nhiÔm cao tÇn ¶nh h­ëng tõ m¹ng ®iÖn lùc tíi mµ kh«ng g©y hËu qu¶ ë khu vùc tÇn sè thÊp, nhÊt lµ víi dßng æn ®Þnh mét chiÒu. b. Lµm gi¶m ®é dèc c¶ xung ®iÒu khiÓn më van, dÉn ®Õn kÐ dµi h¬n thêi gian më van còng nh­ thêi gian thêi gian t¨ng dßng Ia, do ®ã kh«ng cã lîi trong nh÷ng m¹ch cÇn cã tèc ®é t¨ng dßng lín. c. Khi van ®· dÉn ®iÖn ¸p trªn trªn tô ®iÖn nµy cã trÞ sè xÊp xØ sôt ¸p trªn van (cì 1¸ 2V ). §iÖn ¸p nµy nãi chung lín h¬n ®iÖn ¸p tèi thiÓu ®Ó më van. Khi van kho¸ l¹i sau ®ã l¹i cã ®iÖn ¸p d­¬ng ®Æt trë l¹i th× dßng ®iÖn phãng ra tõ tô ®iÖn nµy cã thÓ lµm van më ra kh«ng cÇn cã dßng ®iÒu khiÓn thùc hiÖn n÷a ( vÝ dô van lµm viÖc ë tÇn sè 50 Hz, nÕu tô ®ñ lín ®Ó kÐo dµi dßng phãng qu¸ 10ms sÏ lµm van më ngay ë nöa chu kú ®iÖn ¸p trªn van d­¬ng trë l¹i.) 3. ¶nh h­ëng cña ®iÖn ¸p ©m ®Æt lªn cùc ®iÒu khiÓn. §iÖn ¸p trªn cùc ®iÒu khiÓn kh«ng ®­îc ©m qu¸ trÞ sè cho phÐp cña tõng lo¹i van ( th­êng giíi h¹n ë møc 5V ). V× vËy khi van lµm viÖc cã kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn ®iÖn ¸p ©m qu¸ møc trªn cùc ®iÒu khiÓn cÇn cã biÖn ¸p h¹n chÕ tr­íc mµ th«ng dông nhÊt lµ ®Êu thªm ®ièt nèi tiÕp song song víi cùc ®iÒu khiÓn nh­ trªn h×nh 4. ¶nh h­ëng cña ®iÖn ¸p d­¬ng trªn cùc ®iÒu khiÓn khi ®iÖn ¸p trªn van l¹i ©m, ®iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn sù ph¸t nhiÖt qu¸ møc ë cùc ®iÒu khiÓn lµm háng van. Nh×n chung nªn h¹n chÕ c¸c t×nh tr¹ng: UGK>0 trong khi UAk0. Trong sæ tra cøu th­êng hai trÞ sè ©m vµ d­¬ng cña UGK lÊy lµ -1 vµ vµo kho¶ng 0,5V ®Õn 1V. ]I.4. §Æc tÝnh v«n – ampe cña thyristor §Æc tÝnh v«n – ampe cña mét Thyristor gåm hai phÇn (h×nh 2). PhÇn thø nhÊt n»m trong gãc phÇn t­ thÐ I lµ ®Æc tÝnh thuËn t­¬ng øng víi tr­êng hîp ®iÖn ¸p UAK > 0, phÇn thø hai n»m trong gãc phÇn t­ thø III gäi lµ ®Æc tÝnh ng­îc, t­¬ng øng víi tr­êng hîp UAK < 0. a. Tr­êng hîp dßng ®iÖn vµo cùc ®iÒu khiÓn b»ng kh«ng (IG = 0) Khi dßng vµo cùc ®iÒu khiÓn cña Thyristor b»ng 0 hay khi hë m¹ch cùc ®iÒu khiÓn Thyristor sÏ c¶n trë dßng ®iÖn øng víi c¶ hai tr­êng hîp ph©n cùc ®iÖn ¸p gi÷a anot – catot. Khi ®iÖn ¸p UAK < 0 theo cÊu t¹o b¸n dÉn cña Thyristor hai tiÕp gi¸p J1, J3 ®Òu ph©n cùc ng­îc, líp J2 ph©n cùc thuËn, nh­ vËy Thyristor sÏ sÏ gièng nh­ hai ®i èt m¾c nèi tiÕp bÞ ph©n cùc ng­îc. Qua Thyristor sÏ chØ cã mét dßng ®iÖn rÊt nhá ch¹y qua, gäi lµ dßng rß. Khi UAK t¨ng ®¹t ®Õn mét gi¸ trÞ ®iÖn ¸p lín nhÊt Ungmax sÏ x¶y ra hiÖn t­îng Thyristor bÞ ®¸nh thñng, dßng ®iÖn cã thÓ t¨ng lªn rÊt lín. Gièng nh­ ë ®o¹n ®Æc tÝnh ng­îc cña ®i èt qu¸ tr×nh bÞ ®¸nh thñng lµ qu¸ tr×nh kh«ng thÓ ®¶o ng­îc ®­îc, nghÜa lµ nÕu cã gi¶m ®iÖn ¸p UAK xuèng d­íi møc Ungmax th× dßng ®iÖn còng kh«ng gi¶m ®­îc vÒ møc dßng rß. Thyristor ®· bÞ háng. Khi t¨ng ®iÖn ¸p anot – catot theo chiÒu thuËn UAK > 0 lóc ®Çu còng chØ cã mét dßng ®iÖn rÊt nhá ch¹y qua, gäi lµ dßng rß. §iÖn trë t­¬ng ®­¬ng m¹ch anot – catot vÉn cã gi¸ trÞ rÊt lín. Khi ®ã tiÕp gi¸p J1, J3 ph©n cùc thuËn, J2 ph©n cùc ng­îc. Cho ®Õn khi UAK t¨ng ®¹t ®Õn gi¸ trÞ ®iÖn ¸p thuËn lín nhÊt Uthmax sÏ x¶y ra hiÖn t­îng ®iÖn trë t­¬ng ®­¬ng m¹ch anot – catot ®ét ngét gi¶m, dßng ®iÖn cã thÓ ch¹y qua Thyristor vµ gi¸ trÞ sÏ chØ bÞ giíi h¹n bëi ®iÖn trë t¶i ë m¹ch ngoµi. NÕu khi ®ã dßng qua Thyristor cã gi¸ trÞ lín h¬n mét mùc dßng tèi thiÓu, gäi lµ dßng duy tr× Idt th× khi ®ã thyristor sÏ dÉn dßng trªn ®­êng ®Æc tÝnh thuËn, gièng nh­ ®­êng ®Æc tÝnh thuËn ë ®i èt. §o¹n ®Æc tÝnh thuËn ®­îc ®Æc tr­ng bëi tÝnh chÊt dßng cã thÓ cã gi¸ trÞ lín nh­ng ®iÖn ¸p r¬i trªn anot – catot th× nhá vµ hÇu nh­ kh«ng phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña dßng ®iÖn. b. Tr­êng hîp cã dßng ®iÖn vµo cùc ®iÒu khiÓn (IG > 0) NÕu cã dßng ®iÒu khiÓn ®­a vµo gi÷a cùc ®iÒu khiÓn vµ catot th× qu¸ tr×nh chuyÓn ®iÓm lµm viÖc trªn ®­êng ®Æc tÝnh thuËn sÏ x¶y ra sím h¬n, tr­íc khi ®iÖn ¸p thuËn ®¹t ®Õn gi¸ trÞ lín nhÊt, Uthmax. §iÒu nµy ®­îc m« t¶ trªn h×nh 1.7 b»ng nh÷ng ®­êng nÐt ®øt, øng víi c¸c gi¸ trÞ dßng ®iÒu khiÓn kh¸c nhau IG1, IG2, IG3.. Nãi chung nÕu dßng ®iÒu khiÓn lín h¬n th× ®iÓm chuyÓn ®Æc tÝnh lµm viÖc sÏ x¶y ra víi UAK nhá h¬n. I.5. Më vµ kho¸ thyristor Thyristor cã ®Æc tÝnh gièng nh­ ®i«t, nghÜa lµ chØ cho phÐp dßng ch¹y qua theo mét chiÒu, tõ anot ®Õn catot vµ c¶n trë dßng ch¹y theo chiÒu ng­îc l¹i. Tuy nhiªn kh¸c víi ®i«t, ®Ó thyristor cã thÓ dÉn dßng ngoµi ®iÒu kiÖn ph¶i cã ®iÖn ¸p UAK > 0 cßn cÇn thªm mét sè ®iÒu khiÓn kh¸c. Do ®ã thyristor ®­îc coi lµ phÇn tö b¸n dÉn cã ®iÒu khiÓn ®Ó ph©n biÖt víi ®i«t lµ phÇn tö kh«ng ®iÒu khiÓn ®­îc. 1. Më thyristor Khi ®­îc ph©n cùc thuËn UAK > 0 thyristor cã thÓ më b»ng hai c¸ch. Thø nhÊt cã thÓ t¨ng ®iÖn ¸p anot- catot cho ®Õn khi ®¹t ®Õn gi¸ trÞ ®iÖn ¸p thuËn lín nhÊt , Uthmax khi ®ã ®iÖn trë t­¬ng ®­¬ng trong m¹ch anot – catot sÏ gi¶m ®ét ngét vµ dßng qua thyristor sÏ hoµn toµn do m¹ch ngoµi x¸c ®Þnh. Ph­¬ng ph¸p më nµy trong thùc tÕ kh«ng ®­îc ¸p dông vµ cßn nguyªn nh©n më kh«ng mong muèn v× kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã thÓ t¨ng ®­îc ®iÖn ¸p ®Õn gi¸ trÞ Uthmax. V¶ l¹i nh­ vËy sÏ x¶y ra tr­êng hîp thyristor tù më ra d­íi t¸c dông cña c¸c xung ®iÖn ¸p nhiÔu t¹i mét thêi ®iÓm ngÉu nhiªn, kh«ng ®Þnh tr­íc. Ph­¬ng ph¸p thø hai lµ ph­¬ng ph¸p ®­îc ¸p dông thùc tÕ lµ ®­a mét xung dßng ®iÖn cã gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh vµo gi÷a cùc ®iÒu khiÓn vµ catot. Xung dßng ®iÖn ®iÒu khiÓn sÏ chuyÓn tr¹ng th¸i cña thyristor tõ trë kh¸ng cao sang trë kh¸ng thÊp ë møc ®iÖn ¸p anot – catot nhá. Khi ®ã nÕu dßng qua anot – catot lín h¬n mét gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh, gäi lµ dßng duy tr× (Idt) th× thyristor sÏ tiÕp tôc cho tr¹ng th¸i më dÉn dßng mµ kh«ng cÇn ®Õn sù tån t¹i cña xung dßng ®iÒu khiÓn n÷a. §iÒu nµy nghÜa lµ cã thÓ ®iÒu khiÓn më c¸c thyristor b»ng c¸c xung dßng cã ®é réng xung nhÊt ®Þnh, do ®ã c«ng suÊt cña m¹ch ®iÒu khiÓn cã thÓ lµ rÊt nhá, so víi c«ng suÊt cña m¹ch lùc mµ thyristor lµ mét phÇn tö ®ãng c¾t, khèng chÕ dßng ®iÖn. 2. Kho¸ thyristor Mét thyristor ®ang dÉn dßng sÏ trë vÒ tr¹ng th¸i kho¸ (®iÖn trë t­¬ng ®­¬ng m¹ch anot – catot t¨ng cao) nÕu dßng ®iÖn gi¶m xuèng, nhá h¬n gi¸ trÞ dßng duy tr× Idt. Tuy nhiªn ®Ó thyristor vÉn ë tr¹ng th¸i kho¸, víi trë kh¸ng cao, khi ®iÖn ¸p anot – catot l¹i d­¬ng (UAK > 0) cÇn ph¶i cã mét thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó c¸c líp tiÕp gi¸p phôc håi hoµn toµn tÝnh chÊt c¶n trë dßng ®iÖn cña m×nh. Khi thyristor dÉn dßng theo chiÒu thuËn UAK > 0, hai líp tiÕp gi¸p J1, J3 ph©n cùc thuËn, c¸c ®iÖn tÝch ®i qua hai líp nµy dÔ dµng vµ lÊp ®Çy tiÕp gi¸p J2 ®ang bÞ ph©n cùc ng­îc. V× vËy mµ dßng ®iÖn cã thÓ ch¶y qua ba líp tiÕp gi¸p J1, J2, J3. §Ó kho¸ thyristor l¹i cÇn gi¶m dßng anot – catot vÒ d­íi møc dßng duy tr× (Idt) vµ ®Æt mét ®iÖn ¸p ng­îc lªn anot – catot (UAK < 0) trong mét kho¶ng thêi gian tèi thiÓu, gäi lµ thêi gian phôc håi, tr. Trong thêi gian phôc håi cã mét dßng ®iÖn ng­îc ch¹y gi÷a catot vµ anot. Dßng ®iÖn ng­îc nµy di t¶n c¸c ®iÖn tÝch ra khái tiÕp gi¸p J2 vµ n¹p ®iÖn cho tô ®iÖn t­¬ng ®­¬ng cña hai tiÕp gi¸p J1, J3 lóc nµy ®ang bÞ ph©n cùc ng­îc. KÕt qu¶ lµ kh¶ n¨ng c¶n trë dßng ®iÖn cña J1. J3, ®­îc phôc håi. Thêi gian phôc håi phô thuéc vµo l­îng ®iÖn tÝch cÇn ®­îc di t¶n ra ngoµi cÊu tróc b¸n dÉn cña thyristor vµ n¹p ®iÖn cho tiÕp gi¸p J1, J3. Qu¸ tr×nh kho¸ mét thyristor ®­îc m« t¶ trªn ®å thÞ h×nh 3. Theo h×nh 3 phÇn ®iÖn tÝch g¹ch chÐo d­íi ®­êng dßng ®iÖn lµ l­îng ®iÖn tÝch Q cÇn di t¶n ra ngoµi cÊu tróc b¸n dÉn cña thyristor. H×nh 3. Qu¸ tr×nh kho¸ mét thyristor, ý nghÜa cña thêi gian phôc håi, tr Thêi gian phôc håi lµ mét trong nh÷ng th«ng sè quan träng cña thyristor thêi gian phôc håi x¸c ®Þnh d¶i tÇn sè lµm viÖc cña thyristor, tr, cã gi¸ trÞ cì 5 – 50 ms ®èi víi c¸c thyristor tÇn sè cao vµ cì 50 – 200 ms ®èi víi c¸c thyristor tÇn sè thÊp. I.6. C¸c yÕu cÇu ®èi víi tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn thyristor Quan hÖ gi÷a ®iÖn ¸p trªn cùc ®iÒu khiÓn vµ catot víi dßng ®iÖn ®i vµo cùc ®iÒu khiÓn x¸c ®Þnh c¸c yªu cÇu ®èi víi tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn thyristor . Víi cïng mét lo¹i thyristor nhµ s¶n xuÊt sÏ cung cÊp mét hä ®Æc tÝnh ®iÒu khiÓn, vÝ dô nh­ trªn h×nh 4, trªn ®ã cã thÓ thÊy ®­îc c¸c ®Æc tÝnh giíi h¹n vÒ ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn nhá nhÊt, øng víi mét nhiÖt ®é m«i tr­êng nhÊt ®Þnh mµ tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ph¶i ®¶m b¶o ®Ó më ®­îc ch¾c ch¾n mét thyristor. Dßng ®iÒu khiÓn ®i qua tiÕp gi¸p p-n gi÷a cùc ®iÒu khiÓn vµ catot còng lµm ph¸t nãng tiÕp gi¸p nµy. V× vËy tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn còng ph¶i bÞ h¹n chÕ vÒ c«ng suÊt. C«ng suÊt giíi h¹n cña tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn phô thuéc thêi gian. NÕu tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn lµ mét xung cã ®é réng cµng ng¾n th× c«ng suÊt cho phÐp cã thÓ cµng lín. S¬ ®å tiªu biÓu cña mét m¹ch khuÕch ®¹i xung ®iÒu khiÓn thyristor ®­îc cho trªn h×nh 5. Kho¸ Transistor T ®­îc ®iÒu khiÓn bëi mét xung cã ®é réng nhÊt ®Þnh, ®ãng c¾t ®iÖn ¸p phÝa s¬ cÊp biÕn ¸p xung. Xung ®iÒu khiÓn ®­a ®Õn cùc ®iÒu khiÓn cña thyristor ë bªn phÝa cuén thø cÊp. Nh­ vËy m¹ch lùc ®­îc c¸ch ly hoµn toµn víi m¹ch ®iÒu khiÓn bëi biÕn ¸p xung. §iÖn trë R h¹n chÕ dßng qua transistor vµ x¸c ®Þnh néi trë cña nguån tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn. §i«t D1 ng¾n m¹ch cuén s¬ cÊp biÕn ¸p cung khi transistor T kho¸ l¹i ®Ó chèng qu¸ ¸p trªn T. §iot D2 ng¨n xung ©m vµ cùc ®iÒu khiÓn. §iot D3 m¾c song song víi cùc ®iÒu khiÓn vµ cã thÓ song song víi tô C cã t¸c dông gi¶m qu¸ ¸p trªn tiÕp gi¸p G – K khi thyristor bÞ ph©n cùc ng­îc. bax D 2 V D 3 C T D 1 R +Un H×nh 5 II. C¸c bé biÕn ®æi xung ¸p II.1. §Æc ®iÓm chung. C¸c bé ®iÖn ¸p xoay chiÒu (§AXC) dïng ®Ó ®ãng ng¾t hoÆc thay ®æi ®­îc ®iÖn ¸p xoay chiÒu ra t¶i. Do t¶i ®ßi hái dßng ®iÖn xoay chiÒu nªn ph¶i dïng lo¹i van b¸n dÉn lµ TRIAC hoÆc ghÐp hai van dÉn mét chiÒu song song ng­îc nhau ®Ó mçi van ®¶m nhËn mét chiÒu cña dßng t¶i: Nh­ vËy cã thÓ ghÐp 2 thyistor víi nhau (gäi lµ kiÓu ®èi xøng ) hoÆc 1 thyristor víi 1 ®i«t. §AXC dïng van b¸n dÉn cã ®Çy ®ñ c¸c ­u ®iÓm cña nh­ng m¹ch c«ng suÊt sö dông kü thuËt b¸n dÉn nh­: DÔ ®iÒu chØnh vµ tù ®éng ho¸, lµm viÖc æn ®Þnh, ph¶n øng nhanh víi c¸c ®ét biÕn ®iÒu khiÓn, ®é tin cËy vµ tuæi thä cao, kÝch th­íc gän, dÔ thay thÕ. ThÝch hîp víi qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸, tËp chung ho¸ c¸c qu¸ tr×nh c«ng nghÖ...Nh­îc ®iÓm chung vµ c¬ b¶n cña §AXC lµ ®iÖn ¸p ra t¶i kh«ng sin trong toµn d¶i ®iÒu chØnh. §iÖn ¸p trªn t¶i chØ sin khi ®­a toµn bé ®iÖn ¸p nguån ra t¶i, do vËy ®é mÐo ®iÖn ¸p trªn t¶i sÏ cµng lín khi ®iÒu chØnh cµng s©u, thµnh phÇn sãng dµi kh¸ cao. Víi nh÷ng t¶i yªu cÇu nghiªm ngÆt vÒ ®é mÐo vµ thµnh phÇn sãng dµi kh«ng thÓ dïng §AXC ®­îc. Do vËy øng dông chñ yÕu cña nã lµ cho d¹ng t¶i cã tÝnh thuÇn trë: - §iÒu chØnh ¸nh s¸ng ®Ìn sîi ®èt vµ æn ®Þnh ®é ph¸t quang cña hÖ chiÕu s¸ng. - §iÒu chØnh vµ æn ®Þnh nhiÖt ®é c¸c lß ®iÖn trë b»ng c¸ch khèng chÕ c«ng suÊt ®­a vµo lß. - §AXC cïng ®­îc sö dông ®Ó ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång bé. Nh­ng chØ phï hîp víi phô t¶i cña ®éng c¬ d¹ng qu¹t giã hoÆc m¸y b¬m li t©m víi ph¹m vi ®iÒu chØnh kh«ng lín. §AXC thÝch hîp víi c¸c chÕ ®é nh­ khëi ®éng, ®ãng ng¾t t¶i cho ®éng c¬ ®iÖn. - §AXC còng ®­îc dïng ®Ó ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p s¬ cÊp c¸c biÕn ¸p lùc vµ th«ng qua ®ã ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ra t¶i, phô t¶i cã thÓ dïng dßng ®iÖn xoay chiÒu hoÆc mét chiÒu ( chØnh l­u ®i«t phÝa thø cÊp ) khi r¬i vµo hai tr­êng hîp sau : a/. ®iÖn ¸p thø cÊp thÊp h¬n ®iÖn ¸p s¬ cÊp nh­ dßng ®iÖn thø cÊp rÊt lín. b/. ®iÖn ¸p thø cÊp mµ t¶i yªu cµu cao h¬n nhiÒu lÇn ®iÖn ¸p nguån. Nguyªn t¾c ®iÒu chØnh cña §AXC lµ ®iÒu chØnh gãc më cña van b¸n dÉn. C¸c van lµm viÖc víi ®iÖn ¸p xoay chiÒu nªn ®­îc kho¸ tù nhiªn b»ng ®iÖn ¸p nguån vµ còng chÞu c¸c ¶nh h­ëng cña l­íi ®iÖn ®Õn van, kiÓu ®iÒu khiÓn van còng lµ dÞch pha ®iÓm ph¸t xung so víi pha nguån xoay chiÒu.®Æc tr­ng kh¸c biÖt vµ c¸c c¬ së do tÝnh to¸n. II.2 Xung ¸p xoay chiÒu 3 pha 1. C¸c ¬ ®å øng dông. A v 1 v 4 v 6 v 3 B v 2 v 5 C Z A A B C H×nh 7 Z B Z C Z AB Z BC Z CA Z C Z B Z A v 1 v 2 v 3 H×nh 7. S¬ ®å XAAC 3 pha a, t¶i cã thÓ dÊu Y hoÆc **: b, thyristor V1, V2, V3, sÏ t¹o thµnh ®iÓm chung tÝnh gi¶ cho t¶i ZA, Zb, Zc,. XAAC 3 pha cã thÓ thùc hiÖn theo c¸c ph­¬ng ¸n nh­ trªn h×nh 7. S¬ ®å (a) cã thÓ ¸p dông b¸n ®iÒu khiÓn, vÝ dô thay V4, V6, V2 b»ng 3 ®i«t. 2. ¦u nh­îc ®iÓm cña s¬ ®å - C¸c s¬ ®å XAAC nãi chung ®Òu ®¬n gi¶n, do ®ã cho hiÖu qu¶ cao trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p xoay chiÒu. - Tuy nhiªn d¹ng ®iÖn ¸p ra phô thuéc rÊt nhiÒu vµo gãc ®é ®iÒu khiÓn vµ tÝnh chÊt cña t¶i. D¹ng ®iÖn ¸p ra còng rÊt kh«ng sin. - Phï hîp víi c¸c ­ng dông yªu cÇu c«ng suÊt võa vµ nhá, nhÊt lµ víi t¶i thuÇn trë v× khi ®ã d¹ng ®iÖn ¸p trªn t¶i kh«ng yªu cÇu kh¾t khe. - Víi c«ng suÊt lín cã thÓ ¸p dông trong nh÷ng tr­êng hîp d¶i ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p yªu cÇu hÑp hoÆc qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh chØ diÔn ra trong mét thêi gian ng¾n, vÝ dô trong c¸c bé khëi ®éng c¬. - Trong mäi tr­êng hîp ph¶i cã biÖn ph¸p tr¸nh ¶nh h­ëng cña nhiÔu ra ngoµi l­íi diÖn do ®­êng ®iÖn kh«ng sin. VÝ dô ph¶i l¾p thªm c¸c bé läc ®Çu vµo. - Cã thÓ c¶i thiÖn ®¸ng kÓ ®Æc tÝnh cña XAAC nÕu sö dông c¸c van ®iÒu khiÓn hoµn toµn. Khi ®ã viÖc ®iÒu chØnh sÏ ¸p dông ph­¬ng ph¸p ®iÒu chÕ ®é réng xung ë mçi nöa chu kú ®iÖn ¸p l­íi. 3. Ph©n tÝch sù ho¹t ®éng cña s¬ ®å §Ó ph©n tÝch sù ho¹t ®éng cña s¬ ®å ta ph¶i x¸c ®Þnh lóc nµo 3 pha cïng dÉn, lóc nµo chØ cã 2 pha dÉn còng nh­ kho¶ng dÉn cña c¸c van. Ta h·y xÐt s¬ ®å (a) víi t¶i Y thuÇn trë, ZA= ZB= ZC. §å thÞ d¹ng ®iÖn ¸p trªn t¶i víi gãc ®iÒu khiÓn a=300. d­îc biÓu diÔn trªn h×nh 8 H×nh 8. §å thÞ d¹ng ®iÖn ¸p trªn t¶i víi gãc ®iÒu khiÓn a=300. s¬ ®å (a) Gãc ®iÒu khiÓn trong XAAC ®­îc tÝnh tõ thêi ®iÓm ®iÖn ¸p nguån qua kh«ng. Ta cÇn l­u ý r»ng trong hÖ thèng ®iÖn ¸p 3 pha dßng cã thÓ ch¶y qua c¶ 3 pha hoÆc chØ qua 2 pha. Khi dßng ch¶y qua c¶ 3 pha th× ®iÖn ¸p trªn mçi ph ®óng b»ng ®iÖn ¸p pha. Khi dßng ch¶y qua hai pha th× ®iÖn ¸p trªn c¸c pha t­¬ng øng sÏ b»ng mét nöa ®iÖn ¸p d©y. Nh­ trªn ®å thÞ 8 víi 01£ 0£ 02 dßng cã thÓ chay qua c¶ 3 pha. Khi ®ã V1 dÉn ë pha A, V6 dÉn ë pha B, V5 dÉn ë pha C. uZA=uA Víi 02£ 0£ 03 ë pha C dßng kh«ng thÓ ch¶y qua V5 ®­îc n÷a v× uc ®· ®¶o chiÒu nªn chØ cßn l¹i V1 dÉn dßng ë pha A cïng víi V6 ë pha B. Do ®ã: Víi 03£ 0£ 04 ë pha C, V2 nhËn ®­îc tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn nªn sÏ cã 3 van dÉn ë 3 pha lµ V1, V2, V6. Do ®ã: uZA=uA Víi 04£ 0£ 05 ë pha B, V6 kh«ng thÓ dÉn ®­îc n÷a v× uB ®· ®¶o chiÒu, chØ cßn V1, V2 dÉn: Víi 05£ 0£ 06, V3 sÏ vµo dÉn cïng víi V1, V2: uZA=uA Víi 06£ 0£ 07: uZA=0 b»ng tÝnh chÊt ®èi xøng cã thÎ x¸c ®Þnh ®­îc ®iÖn ¸p trªn ZA trong nöa chu kú cßn l¹i. Tõ ph©n tÝch trªn cã thÓ thÊy r»ng: Víi 0 £ a£ 600 cã c¸c giai ®o¹n 3 van vµ 2 van cïng dÉn. Víi 600 £ a£ 900 chØ cã c¸c giai ®o¹n 2 van cïng dÉn. Víi 900 £ a£ 1500 chØ cã c¸c giai ®o¹n 2 van dÉn hoÆc kh«ng cã van nµo dÉn c¶. VÝ dô vÒ d¹ng ®iÖn ¸p trªn t¶i víi gãc ®iÒu khiÓn a=900 ®­îc cho trªn h×nh 9 H×nh 9. D¹ng ®iÖn ¸p trªn t¶i víi gãc ®iÒu khiÓn a=900 Ch­¬ng ii. TÝnh to¸n thiÕt kÕ chän m¹ch lùc cho bé ®iÒu chØnh nhiÖt ®é lß ®iÖn trë 3 pha. V× t¶i thuÇn trë nªn ®Ó tiÖn dông ta sö dông bé biÕn ®æi xung ¸p xoay chiÒu 3 pha cho m¹ch lùc. Víi c¸c phÇn tö b¶o vÖ m¹ch lùc - B¶o vÖ qu¸ tr×nh cho van Sö dông R1C m¾c song song víi van - B¶o vÖ tèc ®é t¨ng dßng di/dt cho van: Sö dông cuén c¶m L. S¬ ®å m¹ch lùc: I. TÝnh chän van m¹ch ®éng lùc. §Ó ®¶m b¶o cho m¹ch ho¹t ®éng mét c¸ch tin cËy khi lµm viÖc víi dßng ®iÖn lín, ®iÖn ¸p cao, c«ng suÊt ph¸t nhiÖt m¹nh, tr¸nh ®­îc hiÖn t­îng van tù më khi kh«ng cÇn xung ®iÒu khiÓn ta ph¶i chän van 1 c¸ch hîp lý. Víi c«ng suÊt t¶i P®m=30kw V× t¶i thuÇn trë nªn ta cã: Dßng ®iÖn tøc thêi qua van i(v) = i(v) = (A) Ëy dßng ®iÖn trung b×nh qua van lµ: (A) - TÝnh ®iÖn ¸p ng­îc ®Æt lªn van: §iÖn ¸p ng­îc lín nhÊt ®Æt lªn van: Chän c¸ch lµm m¸t b»ng c¸ch t¶n nhiÖt vµ qu¹t giã. HÖ sè dù tr÷ ®iÖn ¸p: Ka=2,0 HÖ sè dù tr÷ dßng ®iÖn : Ki=1,5 VËy ta cã: Ungmaxthùc = Kc.Ungmax = 2.930 = 1860 (V) ItbthùcV = Ki . Itbv = 1,5.20,48 = 30,72 (A) Chän 6 Thyristor m· hiÖu: T11 – 40 do Liªn X« chÕ t¹o víi c¸c tham sè: KÝ hiÖu Icp(A) IX (A) Id (A) Idß (mA) CÊp ®iÖn ¸p CÊp du/dt CÊp tph CÊp di/dt DU (V) U®k (V) I®k (mA) T11-40 40 360 600 20 13-22 2-4 1 2 2,7 5 200 - CÊp ®iÖn ¸p : Ungmax=1300-2200(v) - Dßng ®iÖn trung b×nh tèi ®a cho phÐp ch¶y qua van Icp=40(A). - Dßng ®iÖn qu¸ t¶i ng¾n h¹n cho phÐp qua van trong thêi gian kh«ng qu¸ vµi ms IX=360(A). - TrÞ sè biªn ®é dßng ®iÖn d¹ng sin cho phÐp 1 lÇn qua van sau ®ã ph¶i ng¾t ®iÖn ¸p ®Æt: Id=600(A). - Dßng ®iÖn dß khi van ë tr¹ng th¸i kho¸: Idß=20mA. - Tèc ®é t¨ng ®iÖn ¸p thuËn lín nhÊt ®Æt lªn van mµ van sÏ räi vµo hiÖn t­îng tù dÉn kh«ng cÇn dßng ®iÒu khiÓn cÊp(2-4). - Tèc ®é t¨ng tr­ëng dßng lín nhÊt qua van mµ van kh«ng bÞ ®¸nh thñng cÊp 2. - Sôt ¸p trªn van ë dßng ®Þnh møc DU = 2,7(V). - §iÖn ¸p ®iÒu kiÓn nhá nhÊt vÉn ®¶m b¶o dßng ®iÒu khiÓn më van: U®k=5V. - Dßng ®iÖn ®iÒu khiÓn nhá nhÊt vÉn ®¶m b¶o më van: I®k=200mA. - Thêi gian phôc håi tÝnh chÊt kho¸ cña van: CÊp 1. II. TÝnh chän c¸c phÇn tö b¶o vÖ cho van m¹ch ®éng lùc. Trong bé §AXC, phÇn tö kÐm kh¶ n¨ng chÞu ®­îc c¸c biÕn ®éng m¹nh vÒ ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn chÝnh lµ c¸c van b¸n dÉn. V× vËy viÖc b¶o vÖ m¹ch ®ég lùc chñ yÕu lµ b¶o vÖ c¸c van b¸n dÉn khái hai tr¹ng th¸i lµ qu¸ dßng ®iÖn vµ qu¸ ®iÖn ¸p. Tra c¸c th«ng sè cña van TM11-40 ta ®­îc: - TrÞ sè dßng ®iÖn cho phÐp : Icp=40(A). - §iÖn ¸p ®Þnh møc cña van: U®m=2200(V). - Tèc ®é t¨ng ®iÖn ¸p thuËn cho phÐp (cÊp2): du/dt=50V/ms=50.106 V/S - Tèc ®é t¨ng dßng tèi ®a (cÊp 2): di/dt = 40A/ms=40.106A/S - TrÞ sè ®iÖn trë t¶i: 1. TÝnh ®iÖn c¶m b¶o vÖ tèc ®é t¨ng dßng : di/dt. Dßng m¹ch §AXC m¾c trùc tiÕp vµo l­íi ®iÖn, nªn ®iÖn c¶m nµy cã vÞ trÝ rÊt quan träng. Tèc ®é t¨ng dßng sÏ lín nhÊt khi ®iÖn ¸p tr­íc khi van dÉn lµ cao nhÊt, t­¬ng øng ®iÖn ¸p l­íi t¨ng thªm 5%. §iÖn c¶m L ®­îc tÝnh: 2. Chän phÇn tö b¶o vÖ qu¸ ¸p R-C m¾c song song víi van: Chän theo kinh nghiÖm van cµng lín th× tô cµng lín vµ ®iÖn trë cµng nhá víi c¸c trÞ sè: §iÖn trë n»m trong kho¶ng vµi trôc ®Õn 100 W,®iÖn trë n»m trong kho¶ng 0,1 ®Õn 2mF. Ta chän R = 60W C = 0,4mF. ch­¬ng iii tÝnh to¸n thiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn I. S¬ ®å cÊu tróc m¹ch ®iÒu khiÓn cña 1 Tiristo. II. c¸c kh©u cña m¹ch ®iÒu khiÓn s¬ ®å vµ nguyªn lý ho¹t ®éng. II.1 Kh©u ®ång bé: Sö dông MBA ®ång bé: T¹o ra ®­îc ®iÖn ¸p cã gèc lÖch pha cè ®Þnh víi ®iÖn ¸p ®Æt lªn v¹n lùc. Ngoµi ra cßn ®¹t thªm 2 môc tiªu quan träng lµ: ChuyÓn ®æi ¸p th­êng cã gi¸ trÞ cao song gi¸ trÞ phï hîp víi m¹ch ®iÒu khiÓn th­êng lµ ®iÖn ¸p thÊp. C¸ch ly hoµn toµn gi÷a m¹ch ®iÒu khiÓn vµ m¹ch lùc. §¶m b¶o an toµn cho ng­êi sö dông còng nh­ cho c¸c linh kiÖn ®iÒu khiÓn. §Ó t¹o ®iÖn ¸p §B cho bé §AXC 3 pha, sö dông biÕn ¸p 3 pha. Tuy nhiªn, v× m¹ch ®iÒu khiÓn cã nhiÒu kh©u còng cÇn dïng biÕn ¸p nªn chØ dïng chung 1 biÕn ¸p cã nhiÒu cuén thø cÊp. S¬ ®å m¹ch biÕn ¸p §B 3 pha: BiÕn ¸p ®ång bé 3 pha & ®iÖn ¸p ®ång pha Víi s¬ ®å a : S¬ cÊp ®Êu tam gi¸c: Ph¹m vi gãc ®iÌu khiÓn vµ ®¹t a = (00-1800) Víi s¬ ®å b: S¬ cÊp ®Êu sao: Ph¹m vi gãc ®iÒu khiÓn chØ ®¹t a = (00-1500) v× van kh«ng më ngay ®­îc khi ®iÖn ¸p l­íi b¾t ®Çu d­¬ng. II.2. T¹o ®iÖn ¸p tùa d¹ng r¨ng c­a cña tuyÕn tÝnh ë c¶ hai nöa chu kú sö dông khuyÕch ®¹i thuËt to¸n 0A. ë c¸c m¹ch t¹o ®iÖn ¸p tùa d¹ng r¨ng c­a dïng trandisto cã nh­îc ®iÓm chung lµ sù phô thuéc kh¸ râ thêi ®iÓm më vµ kho¸ c¸c b¶ng vµo ®iÖn ¸p ®ång pha. Do vËy ®iÖn ¸p còng Ýt nhiÒu bÞ biÕn ®éng theo ®iÖn ¸p l­íi ®iÖn xoay chiÒu. §iÒu nµy lµm ¶nh h­ëng tíi gãc ®iÒu khiÓn vµ còng nh­ ph¹m vi ®iÒu chØnh nã. HiÖn nay m¹ch t¹o r¨ng c­a sö dông 0A ngµy cµng ®­îcøng dông nhiÒu h¬n do kh¾c phôc ®­îc c¸c nh­äc ®iÓm cña m¹ch dïng Tradisto. MÆt kh¸c gi¸ thµnh cña 0A ®· kh¸ rÎ. S¬ ®å m¹ch t¹o r¨ng c­a KhuyÕch ®¹i thuËt to¸n 0A1 ®Êu theo s¬ ®å so s¸nh, cã nhiÖm vô so s¸nh 2 ®iÖn ¸p ®Çu vµo cña 0A1. §iÖn ¸p ®Çu ra tu©n theo quy luËt: Ura = K0DU= K0(U+ - U-) Dßng 0A2 lµm nhiÖm vô t¹o ®iÖn ¸p r¨ng c­a. Nguyªn lý lµm viÖc nh­ sau: Khi ®iÖn ¸p ®Çu ra cña 0A1: UB < 0 0A1 b·o hoµ ©m: UB = - Ubh ®i èt D3 dÉn. Sö dông ®Æc ®iÓm cña 0A lµ ®iÖn thÕ gi÷a hai cöa (+) vµ (-) cña nã b»ng nhau, ta cã ®iÖn thÕ ®iÓm lµ (-) cña 0A b»ng 0V do ®iÓm (+) nèi víi 0V lóc ®ã theo s¬ ®å m¹ch ta thÊy. §iÖn ¸p trªn tô C1 b»ng ®iÖn ¸p ®Çu ra 0A2:Uc1 = U0A2 §iÖn ¸p trªn ®iÖn trë R2 ®iÖn ¸p ®Çu ra 0A1 (bá qua sôt ¸p trªn ®ièt D3): UR2 = UB. Víi R2 << R3 dÉn ®Õn iR3 << iR3, nªn qu¸ tr×nh ph©n tÝch cã thÓ bá qua dßng ®iÖn iR3. Nh­ vËy dßng qua tô ®iÖn IC1 b»ng dßng qua ®iÖn trë IR2. V× dßng cña (-) cã A kh«ng ®¸ng kÓ (tæng trë vµo cã A v« cïng lín) kÕt hîpnh÷ng ®iÒu kiÖn trªn ta cã: Uc = Uc1 = II.2. Kh©u t¹o xung chïm: Sö dông khuÕch ®¹i thuËt to¸n OA. S¬ ®å m¹ch t¹o dao ®éng dïng khuÕch ®¹i thuËt to¸n OA. KhuÕch ®¹i thuËt to¸n OA ®­îc sö dông nh­ 1 bé so s¸nh 2 cöa. Tô C2 liªn tôc ®­îc ph¸p n¹p lµm cho OA ®¶o tr¹ng th¸i mçi lÇn ®iÖn ¸p trªn tô ®¹t trÞ sè cña bé ®iÖn trë chia ®iÖn ¸p II – 3. M¹ch trén xung. Sö ông m¹ch logic AND. Lo¹i CMOS 4081. TÝn hiÖu ®Çu ra Ur=1 chØ khi Uss=1 vµ Vd®=1 I-4. Kh©u khuÕch ®¹i xung vµ biÕn ¸p xung. Kh©u khuÕch ®¹i xung cã nhiÖm vô t¨ng c«ng xuÊt do kh©u t¹o d¹ng xung h×nh thµnh ®ñ m¹ch ®Ó më van lùc. KhÕch ®¹i xung ghÐp b»ng biÕn ¸p xung la ph­¬ng ph¸p rÊt th«ng dông v× rÔ dµng c¸ch ly m¹ch ®iÒu khiÓn vµ m¹ch ®éng lùc. a- S¬ ®å nguyªn lý m¹ch: b- Nguyªn lý lµm viÖc: Xung sÏ ph¸t khi T1, T2 còng më ë ®iÓm t­¬ng ­ng gãc a. TÝn hiÖu vµo lµ tÝn hiÖu logic: Khi Uv="1" th× T1 dÉn - T2 dÉn. Khi Uv="0" th× T1 kho¸ - T2 kho¸. Do biÕn ¸p xung cã tÝnh vi ph©n nªn ®iÖn trë R2 dïng ®Ó tiªu t¸n n¨ng l­îng tÝch luü ë c¸c cuén d©y trong giai ®o¹n T1 vµ T2 kho¸. NÕu kh«ng cã R2 th× biªn ®é cña c¸c xung sÏ bÞ gi¶m ®i ®¸ng kÓ do ®iÓm lµm viÖc cña lâi thÐp biÕn ¸p xung ®· bÞ ®Èy lªn phÝa b·o hoµ. Tô C2 dïng ®Ó gi÷ ®iÖn ¸p ban ®Çu trªn biÕn ¸p xung b»ng +E (Do R2 m¾c nèi tiÕp víi cuén s¬ cÊp biÕn ¸p xung nªn khi dÉn nã sÏ lµm gi¶m ¸p ®Æt vµo biÕn ¸p xung). II. 5. Kh©u t¹o ®iÖn ¸p tùa: HiÖn nay sö dông chñ yÕu 2 d¹ng biÕn ¸p tùa lµ d¹ng h×nh sim vµ d¹ng r¨ng c­a. §a sè c¸c ®iÖn ¸p tùa trong m¹ch ®iÒu khiÓn chØnh l­u, §AXC hiÖn thêi ®Òu dïng d¹ng r¨ng c­a. V× nã kh¾c phôc ®­îc nh­îc ®iÓmcña d¹ng h×nh sin: Ýt bÞ ¶nh h­ëng cña ®iÖn ¸pvµ tÇn sè nguån xoay chiÒu. Tuy nhiªn nh­îc ®iÓm ®ã cña nã kh«ng ®¹t ®­îc quan hÖ tuyÕn tÝnh trong ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn vµ ®iÖn ¸p cña bé §AXC. II.6. Kh©u so s¸nh. Kh©u nµy cã chøc n¨ng so s¸nh ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn víi ®iÖn ¸p tùa ( d¹ng r¨ng c­a) ®Ó ®Þnh thêi ®iÓm phat xung ®iÒu khiÓn, th«ng th­êng ®ã lµ thõi ®iÓm khi 2 ®iÖn ¸pnµy b»ng nhau. Nãi c¸ch kh¸c ®©y lµ kh©u x¸c ®Þnh gãc ®iÒu khiÓn a. Kh©u so s¸nh cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸c phÇn tö nh­ sau: KhuÕch ®¹i tõ, trandisto hay khuÕch ®¹i thuËt to¸n OA,. Sö dông nhiÒu nhÊt hiÖn nay lµ c¸c OA v× cho phÐp ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c co, nhÊt lµ khi dïng OA chuyªn dông - comparator, cã gi¸ thµnh h¹, kh«ng cÇn chØnh ®Þnh phøc t¹p. So s¸nh dïng khuÕch ®¹i thuËt to¸n: khuÕch ®¹i thuËt to¸n (OA) lµ phÇn tö so s¸nh lý t­ëng v× nh÷ng lý do sau: Tæng trë vµo cña OA rÊt lín nªn kh«ng g©y ¶nh h­ëng ®Õn c¸c ®iÖn ¸p ®­a vµo so s¸nh, nã cã thÓ t¸ch biÖt hoµn toµn chóng ®Ó kh«ng t¸c®éng sang nhau. TÇng vµo cña OA còng th­êng lµ lo¹i kuÕch ®¹i vi sai, mÆt kh¸c sè tÇng nhiÒu nªn hÖ sè khuÕch ®¹i rÊt lín ( cã thÓ nªn ®Õn 1 triÖu). V× thÕ ®é chÝnh x¸c so s¸nh rÊt cao, ®é trÔ kh«ng qu¸ vµi mS. S­êng xung dèc ®øng nªn, so víi tÇn sè 50HF. So s¸nh kiÓu 2 cöa Ura = K0(U+ - U-) = K0(Ut – U®k). NÕu U®k > Ut ®iÖn ¸p ra lµ ©m b·o hoµ Khi U®k < Ut ®iÖn ¸p ra lµ d­¬ng b·o hoµ Cã 2 ®iÓm cÇn l­u ý khi dïng so s¸nh cöa. C¸c ®iÖn ¸p ®­a vµo so s¸nh ph¶i cïng dÊu (cïng d­¬ng hoÆc cïng ©m) Th× míi cã hiÖn t­îng thay ®æi tr¹ng th¸i ®Çu ra. §é chªnh lÑch tèi ®a gi÷a 2 cöa trong khi lµm viÖc kh«ng ®­îc v­ît giíi h¹n cho phÐp cña lo¹i OA ®· chän. R8, R9. II - 7. Nguån cung cÊp cho m¹ch ®iÒu khiÓn. Chän nguån cung cÊp cho m¹ch ®iÒu khiÓn lµ nguån mét chiÒu æn ¸p cã gi¸ trÞ thao cÊp. V× m¹ch æn ¸p yªu cÇu ®iÖn ¸p vµo ph¶i lµ ®iÖn ¸p mét chiÒu ®· ®­îc läc s¬ bé, nªn kh«ng thÓ dïng nguån cho K§X cÊp chung, cho m¹ch æn ¸p tiÖn dông cho m¹ch æn ¸p lo¹i nµy ta sö dông IC æn ¸p chuyªn dông cã seri 7812. Dßng t¶i cho phÐp lo¹i nµy lµ 1,5 A( ph¶i cã t¶n nhiÖt). S¬ ®å m¹ch æn ¸p dïng IC 7812. II- 8. Chän biÕn ¸p cho nguån ®iÒu khiÓn. Nguån ®iÒu khiÓn th­êng cã c«ng suÊt kh«ng qu¸ 1KVA, nªn biÕn ¸p cÊp nguån cho nã lµ lo¹i c«ng su©t nhá. V× vËy môc ®Ých cña viÖc tÝnh to¸n biÕn ¸p ®iu khiÓn lµ dùa vµo c«ng suÊt cña biÕn ¸p cÇn thiÕt chän ra lo¹i lâi thÐp chuÈn ho¸ råi tÝnh to¸n c¸c cuén d©y sao cho ®¶m b¶o ®iÖn ¸p ra¶tªn c¸c cuén dµy thø cÊp ®ñ ®iÖn ¸p khi mang t¶i vµ kh«ng ph¸t nèng qu¸ møc. Ch­¬ng IV tÝnh to¸n vµ chän c¸c thiÕt bÞ cña m¹ch ®iÒu khiÓn. I. TÝnh chän c¸c phÇn tö kh©u t¹o ®iÖn ¸p tùa d¹ng r¨ng c­a. Chän nguån cung cÊp Ecc=12V : §iÖn ¸p ®ång pha U®p = 10V, tÇn sè 50 HF Chän OA lo¹i TL082 chøa hai OA trong 1 vá IC. §iÖn ¸p ®ång pha cã biªn ®é lµ: Chä R0=10 KW. R1=15KW. Chän ®iot æn ¸p lo¹i KC 191A, ®iÖn ¸p æn ¸p U=9,1V. VËy biªn ®é ®iÖn ¸p r¨ng c­a lµ Urcmax=9,1V. Chän tô ®iÖn C1=0,22mF Tæng ®iÖn trë (P1+R4) = 20 KW chän P1=12KW, R5=8KW. TÝnh R3: víi TÝnh chän R2: R2=(0,1¸ 0,25)R3 VËy chän R2 : R2=0,2 R3=60.0,2=12KW. B»ng c¸ch ®iÒu chØnh ®iÖn ¸p ng­ìng bëi P1 ta thÊy thay ®æi ®­îc quan hÖ gi÷a thêi gian t¹o r¨ng c­a vµ thêi gian phôc håi vµ theo yªu cÇu. II. Chän c¸c phÇn tö kh©u so s¸nh U - + OA 3 -E R5 +E ss cc cc U®k Ut R5 §Ó gi¶m ¶nh h­ëng cña 2 ®iÖn ¸p so s¸nh t¸c ®éng sang nhau cÇn chän gi¸ trÞ cña R6 lín hµng chôc KW VËy chän R6 = 15 KW III. TÝnh chän c¸c phÇn tö kh©u khuÕch ®¹i xung . R11 +E C3 T1 T2 R13 D6 Uv D BAX R14 D7 K1 A1 R12  Chän biÕn ¸p xung cã tû sè c¸c cuén d©y = 2 , vËy tham sè biÕn ¸p vµ dßng ®iÖn cuén s¬ cÊp lµ U1 = U.K = 5. 2 = 10V I1 = Ig/K = 0,2/2 = 0,1A Nguån c«ng suÊt ph¶i cã trÞ sè lín h¬n U1 ®Ó bï sôt ¸p trªn ®iÖn trë . V× vËy chän Ecs = 12 Tõ gi¸ trÞ ECS vµ I1 chän bãng T1 lo¹i ZTX 550 cã tham sè UCC = 45 V; ICmax = 1A; bmin = 100. VËy ta cã: Chän R13 = 15W C«ng suÊt ®iÖn trë nµy th­êng kho¶ng (2 ¸ 4) W do dßng qua nã lín vµ kh¸ th­êng xuyªn, lín nhÊt khi gãc ®iÒu khiÓn nhá nhÊt. Do ®ã cÇn ph¶i cã t¶n nhiÖt. KiÓm tra ®é sôt ¸p trªn ®iÖn trë nµy kho bãng dÉn dßng: UR13 = I1 . R13 = 0,1 . 15 = 1,5 (V) U1 = ECS – UR13 = 12 – 15 = 10,5 (V) vµ ®¹t yªu cÇu. Tuy nhiªn ®Ó t¨ng m¹nh xung kÝch cho van, dïng thªm tô t¨ng c­êng ¸p C3, ®­îc tÝnh nh­ sau: Víi tÇn sè xung chïm fXC = 10 KHz t­¬ng øng chu kú 1 xung lµ: TXC = Cho r»ng, xung ®èi xøng th× kho¶ng nghØ b»ng kho¶ng cã xung, cã nghÜa kho¶ng c¸ch gi÷a hai xung lµ: ta = 0,5 . TXC = 50 mS VËy ta cã: Chän C3 = 1 mS Bãng T2 chän lo¹i BC 107 cã UCe = 45 V; ICmax = 0,1A; bmin = 110. VËy ®iÖn trë ®Çu vµo cã trÞ sè lµ: R11 £ Chän R11 = 20 KW b.TÝnh chän biÕn ¸p xung: Do chÕ ®é lµm viÖc cña B· lµ tõ ho¸ 1 phÇn nªn ta chän: DB = 0,2T; DH = 30A/m Do tn = tx nªn coi r»ng trÞ sè dßng hiÖu chung cuén thø cÊp b»ng mét nöa dßng ®iÒu khiÓn I2 = 0,5Ig. VËy ta cã kÝch th­íc tæng cña biÕn ¸p xung: = 0,8 . 10-6m3 = 0,8 cm3 Tra b¶ng cho tr­êng hîp tõ ho¸ 1 phÇn chän lo¹i h×nh trô ký hiÖu 1811 (®­êng kÝnh ngoµi 18m, ®­êng kÝch trong 11mm cã tiÕt diÖn lâi t­¬ng øng b»ng 0,443cm2). VËy sè vßng d©y cuén s¬ cÊp: vßng LÊy W1= 60 vßng; suy ra W2 = vßng IV. TÝnh chän c¸c phÇn tö kh©u t¹o dao ®éng. Chu kú dao ®éng: T = 2R7 . C2 . Cn (1 + 2R8/R9) Chän 0A4 lo¹i: LF351 (cã tham sè vÒ tèc ®é t¨ng ¸p lín ) ®Ó cã s­ên xung dèc ®øng; Tæng trë bé phËn ¸p (R8 + R9 chän xÊp xØ 20KW §Ó gi¶m chªnh lÖch gi÷a hai cöa vµo 0A ta chän R8 = 12 KW vµ R9 = 8KW. Chän tô C2 cì 10nF (víi tÇn sè dao ®éng 8 – 12 KHz Lóc nµy ®iÖn trë R7 ®­îc tÝnh: U ®b U A U B U C U D U N U GKT1,T4 U ng U t U ®k Gi¶n ®å ®iÒu chÕ xung Nguyªn lý ho¹t ®éng m¹ch ®iÒu khiÓn Trªn s¬ ®å nguyªn lý thÓ hiÖn hÖ thèng ®iÒu khiÓn bao gåm 3 kªnh, mçi kªnh sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm ®iÒu khiÓn 2 tirito. DiÖn ¸p ®ång pha lÊy tõ thø cÊp m¸y biÕn ¸p qua chØnh l­u lÊy ra t¹i A ®iÖn ¸p mét cùc tÝnh ®­a ®Õn ®Çu vµo cña khuyÕch ®¹i thuËt to¸n 0A1. K§TT0A1 lµm nhiÖm vô so s¸nh ®iÖn ¸p nµy víi ®iÖn ¸p ng­ìng ®Æt vµo cöa (t cña 0A1, ®Çu ra sÏ cã d¹ng xung ch÷ nhËt kh«ng ®èi xøng (phÇn xung ©m lín h¬n phÇn xung d­¬ng. §iÖn ¸p d¹ng xông nµy ®­îc ®­a qua ®ièt D3 c¾t bá phÇn d­¬ng vµ chØ cho phÇn xung ©m®i qua. §©y lµ tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn cho m¹ch t¹o xung r¨ng cöa trªn K§TT 0A2, m¹ch t¹o r¨ng cöa trªn 0A2 lµm viÖc theo nguyªn lý phãng n¹p cña tô ®iÖn C1. Khi ®iÖn ¸p ®Çu ra cña 0A1, UB < 0 ®ièt D3 dÉn ®Æc ®iÓm cña 0A lµ ®iÖn thÕ gi÷a hai cöa (+ vµ (- ) b»ng nhau, ta cã ®iÖn thÕ ®iÓm (- ) cña 0A2 b»ng 0V do ®iÓm (+) nèi víi 0V Lóc ®ã ®iÖn ¸p trªn tô C1 b»ng dßng ®iÖn ®Çu ra cña 0A2 vµ tô C1 ®­îc n¹p ®iÖn. Khi ®iÖn ¸p trªn C1 ®¹t trÞ sè ng­ìng cña ®ièt æn ¸p DZ th× nã th«ng vµ gi÷ ®iÖn ¸p ra ë trÞ sè nµy. Khi UB > 0 ®ièt D3 kho¸ nªn dßng qua R2 b»ng kh«ng. Lóc nµy dßng qua tô C1 b»ng dßng qua ®iÖn trë R3 vµ ng­îc chiÒu dßng ®iÖn khi UB < 0, nghÜa lµ tô C1 phãng ®iÖn. DO ®ã ®iÖn ¸p trªn tô C còng nh­ ®iÖn ¸p ra cña 0a2 gi¶m xuèng tuyÕn tÝnh. Khi ®iÖn ¸p gi¶m ®Õn 0 råi ©m xuèng th× ®ièt Dz dÉn theo chiÒu thuËn nh­ c¸c ®ièt th­êng gi÷ cho ®iÖn ¸p nhËn ®­îc ë ®Çu ra cña 0A2 trong mçi nöa chu kú l­íi ®iÖn cã d¹ng r¨ng c­a tuyÕn tÝnh. §iÖn ¸p tùa d¹ng r¨ng cöa nµy ®­îc ®­a tíi kh©u so sn¸h dïng K§TT0A3 so s¸nh víi ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn U®k x¸c ®Þnh gãc ®iÒu khiÓn a. TÝn hiÖu ®iÒu khiÓn tõ ®Çu ra cña 0A3 ®­îc c¾t bá phÇn ©m nhê m¹ch cã ®iÖn trë h¹n chÕ vµ ®ièt D4 ®­îc ®­a ®Õn m¹ch logic AND vµ ®­îc b¨m nhá víi xung tÇn sè cao t¹o nªn bëi m¹ch t¹o dao ®éng OA4. Xung chïm ®­îc ®­a ®Õn m¹ch khuyÕch ®¹i xung dïng trandssito T1, T2 vµ biÕn ¸p xung t¹o nªn tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ®­a ®Õn cña ®iÒu khiÓn cña Trristo. KÕt luËn Sau mét htêi gian lµm ®Ò ¸n, ®­îc sù gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa tù ®éng ho¸, ®Æc biÖt lµ thÇy gi¸o Ph¹m Quèc H¶i vµ sù næ lùc cña b¶n th©n, chóng em ®· hoµn thµnh ®å ¸n ®óng thêi h¹n víi néi dung ®· thùc hiÖn. - Tr×nh bÇy ph­¬ng ¸n lùa chän m¹ch ®éng lùc. - TÝnh to¸n, thiÕt kÕ m¹ch ®éng lùc. - TÝnh to¸n, thiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn. Tuy nhiªn do thêi gian cßn h¹n chÕ vµ tr×nh ®é hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ nªn b¶n ®å ¸n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em rÊt mong nhËn ®wocj sù gãp ý cña thÇy c« cïng toµn thÓ c¸c b¹n. Tµi liÖu tham kh¶o Lý thuyÕt ®iÒu khiÓn tù ®éng – NguyÔn Do·n Ph­íc. Lý thuyÕt ®iÒu khiÓn tù ®éng – Ph¹m C«ng Ng«. Kü thuËt ®iÖn trë - §ç Xu©n Thô – NguyÔn ViÕt Nguyªn. Gi¸o tr×nh §iÖn tö c«ng suÊt – TrÇn Träng Xinh. Tµi liÖu h­íng dÉn lµm ®å ¸n ®iÖn tö c«ng suÊt – Ph¹m Quèc H¶i.