Hạn hán ở vùng đồng bằng sông Hồng và một số giải pháp phòng chống

226 32(3), 226-230 T¹p chÝ C¸c khoa häc vÒ tr¸i ®Êt 9-2010 H¹N H¸N ë VïNG §åNG B»NG S¤NG HåNG Vµ MéT Sè GI¶I PH¸P PHßNG CHèNG NGUYÔN THÞ KIM DUNG, §µO KIM L¦U I. Më §ÇU H¹n h¸n lµ mét lo¹i thiªn tai phæ biÕn ë ViÖt Nam ®øng thø ba sau b·o vµ lò. H¹n h¸n cã thÓ xÈy ra ë mäi n¬i, ¶nh h−ëng ®Õn ®êi sèng x· héi vµ g©y nhiÒu thiÖt h¹i vÒ d©n sinh, kinh tÕ vµ m«i tr−êng. H¹n h¸n do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau g©y nªn. Nguyªn nh©n kh¸ch quan lµ do biÕn ®æi khÝ hËu toµn cÇu dÉn ®Õn ph©n bè m−a cùc ®oan, nhiÖt ®é trung b×nh t¨ng dÉn ®Õn bèc h¬i lín h¬n. Nguyªn nh©n chñ quan bao gåm sù suy gi¶m diÖn tÝch rõng, ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng thñy lîi thñy ®iÖn vµ c¸c c«ng tr×nh khai th¸c nguån n−íc trong l−u vùc, sù phèi hîp gi÷a c¸c ngµnh sö dông n−íc phôc vô ®a môc tiªu ch−a chÆt chÏ, vµ c¸c c«ng cô dù b¸o ch−a ®ñ m¹nh. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, h¹n h¸n liªn tiÕp xÈy ra víi ph¹m vi, møc ®é ¶nh h−ëng ngµy cµng nghiªm träng h¬n. Bµi b¸o tËp trung ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña h¹n ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vïng ®ång b»ng s«ng Hång (§BSH), ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p phßng chèng, gi¶m thiÓu vµ kh¾c phôc hËu qu¶ cña h¹n h¸n. II. S¥ L¦îC VÒ H¹N H¸N VïNG §åNG B»NG S¤NG HåNG Tõ n¨m 2003 trë l¹i ®©y h¹n h¸n ®· liªn tôc xÈy ra trªn diÖn réng ë §BSH. Sù biÕn ®æi cña khÝ hËu vµ qu¸ tr×nh vËn hµnh kh«ng hîp lý cña c¸c hå chøa dÉn ®Õn nguån n−íc c¸c s«ng h¹ l−u lu«n trong t×nh tr¹ng thiÕu n−íc. Trong khi ®ã nhu cÇu sö dông n−íc cho sinh ho¹t, c«ng nghiÖp, t−íi tiªu cña vïng §BSH vÉn kh«ng ngõng t¨ng lªn khiÕn nguån n−íc ngµy cµng c¹n kiÖt. N¨m 2003, do møc n−íc s«ng Hång, s«ng Th¸i B×nh xuèng thÊp, kho¶ng 300.000 ha trong tæng sè 500.000 ha lóa §«ng Xu©n ë §BSH bÞ h¹n nÆng. N¨m 2004, h¹n h¸n ®−îc ®¸nh gi¸ lµ khèc liÖt nhÊt trong 40 n¨m trë vÒ tr−íc, mÆc dï ®· ®−îc c¶nh b¸o vÒ vÊn ®Ò h¹n h¸n vµ triÓn khai nhiÒu biÖn ph¸p kh¾c phôc nh−ng diÖn tÝch h¹n vô ®«ng xu©n vÉn lªn tíi 233.400 ha, diÖn tÝch h¹n ë mét sè tØnh nghiªm träng nh− : B¾c Ninh 23.890 ha, chiÕm 60 % diÖn tÝch gieo cÊy, Hµ Néi 11.400 ha, chiÕm gÇn 50 %, H−ng Yªn 28.900 ha, chiÕm 56 %. N¨m 2005, l−îng dßng chÈy trªn s«ng Hång thiÕu hôt so víi møc trung b×nh trong nhiÒu n¨m 30 - 40 % vµo nh÷ng th¸ng ®Çu mïa kh«. Hå Hßa B×nh ®−îc huy ®éng ®Ó chèng h¹n cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, kÕt qu¶ lµ xÈy ra thiÕu ®iÖn trÇm träng trªn diÖn réng. Vµo thêi ®iÓm th¸ng 2 n¨m 2006, mùc n−íc s«ng Hång ®o ®−îc t¹i Hµ Néi ®· tôt xuèng cßn 1,66 m, thÊp h¬n nhiÒu so víi mùc n−íc cÇn thiÕt ®Ó vËn hµnh c¸c tr¹m b¬m t−íi (+2,5), kÕt qu¶ lµ 134.512 ha lóa §«ng Xu©n bÞ h¹n, 12.295 ha ph¶i chuyÓn ®æi sang c©y trång cã nhu cÇu n−íc Ýt h¬n [1]. III. NGUY£N NH¢N G¢Y H¹N H¸N ë §BSH 1. Dßng chÈy c¸c th¸ng mïa kiÖt trªn s«ng §µ, s«ng L« vµ s«ng Thao Theo kÕt qu¶ tÝnh to¸n cña ViÖn Quy ho¹ch Thñy lîi vµ chóng t«i trªn s«ng Thao t¹i tr¹m Yªn B¸i, dßng chÈy trung b×nh c¸c th¸ng mïa kiÖt thêi kú 1988-2006 (sau khi cã hå Hßa B×nh) gi¶m so víi thêi kú tr−íc khi cã hå (1956-1987), ®Æc biÖt trong c¸c th¸ng ®Çu mïa kiÖt (XI, XII) thiÕu hôt rÊt nhiÒu so víi trung b×nh nhiÒu n¨m, c¸c th¸ng I, II, trÞ sè trung b×nh dßng chÈy th¸ng ®Òu thÊp h¬n thêi 1956- 1987 tõ 20-26 m3/s. Xu thÕ dßng chÈy ®Òu gi¶m m¹nh vµo c¸c th¸ng XII, II trong n¨m. Mïa kiÖt c¸c n¨m 2003-2004, 2004-2005, 2005-2006 sù thiÕu hôt dßng chÈy c¸c th¸ng mïa kiÖt so víi trung b×nh nhiÒu n¨m rÊt lín, tû lÖ dßng chÈy th¸ng cña c¸c n¨m nµy so víi trung b×nh nhiÒu n¨m thÊp nhÊt lµ 47 % vµ cao nhÊt lµ 73 %. KÕt qu¶ tÝnh to¸n còng cho thÊy trªn s«ng L« t¹i GhÒnh Gµ, dßng chÈy trung b×nh c¸c th¸ng XI, 227 XII, I thêi kú 1988-2006 ®Òu thÊp h¬n trung b×nh nhiÒu n¨m thêi kú 1956-1987. Mïa kiÖt c¸c n¨m 2003-2004, 2004-2005, 2005-2006 sù thiÕu hôt dßng chÈy c¸c th¸ng mïa kiÖt so víi trung b×nh nhiÒu n¨m rÊt lín, tû lÖ dßng chÈy c¸c th¸ng XI-III cña c¸c n¨m nµy so víi trung b×nh nhiÒu n¨m thÊp h¬n trung b×nh nhiÒu n¨m thÊp nhÊt 59,4 % th¸ng XII/2005, cao nhÊt 87,4 % th¸ng I/2004. Xu thÕ dßng chÈy gi¶m m¹nh vµo c¸c th¸ng I, II trong n¨m. Trªn s«ng §µ t¹i tr¹m Hoµ B×nh, dßng chÈy trung b×nh c¸c th¸ng trong mïa kiÖt giai ®o¹n 1988-2006 cao h¬n giai ®o¹n 1956-1987 vµ nh− vËy dßng chÈy th¸ng ®Õn hå Hoµ B×nh kh«ng thiÕu hôt so víi trung b×nh nhiÒu n¨m. Tuy nhiªn, trong c¸c n¨m 2003-2004, 2004-2005, 2005-2006 tû lÖ dßng chÈy c¸c th¸ng nµy so víi trung b×nh nhiÒu n¨m suy gi¶m m¹nh nhÊt lµ c¸c th¸ng XI, XII tû lÖ nµy chØ ®¹t 66,1 %, 69,4 % vµo th¸ng XI, XII n¨m 2003 ; 65,2 %, 78,4 % th¸ng XI, XII n¨m 2004 ; 80,6 %, 94,7 % th¸ng X, XI n¨m 2005 nªn dßng chÈy c¸c th¸ng I, II, III ®Òu gi¶m so víi trung b×nh nhiÒu n¨m. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cã thÓ nhËn ®Þnh : sù suy gi¶m mùc n−íc trªn hÖ thèng s«ng Hång s«ng Th¸i B×nh vµo mïa kiÖt lµ nguyªn nh©n chñ yÕu g©y h¹n ë §BSH. Thªm vµo ®ã, th¸ng I vµ th¸ng II lµ th¸ng ®æ ¶i vô §«ng Xu©n ®ßi hái l−îng n−íc t−íi lín. 2. BiÕn ®æi khÝ hËu Do khÝ hËu thêi tiÕt bÊt th−êng g©y nªn l−îng m−a th−êng xuyªn Ýt hoÆc nhÊt thêi thiÕu hôt, nhiÖt ®é trung b×nh t¨ng dÉn ®Õn bèc h¬i lín h¬n. Theo diÔn biÕn biÕn ®æi khÝ hËu, n−íc biÓn d©ng ë ViÖt Nam ®−îc Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng c«ng bè vµo 6-2009 [3], trong 50 n¨m qua (1958-2007) nhiÖt ®é trung b×nh n¨m ë ViÖt Nam ®· t¨ng lªn kho¶ng 0,5 °C ®Õn 0,7 °C, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m cña 4 thËp kû gÇn ®©y (1961-2000) t¨ng cao h¬n trung b×nh n¨m cña 3 thËp kû tr−íc (1931-1960). NhiÖt ®é trung b×nh n¨m cña thËp kû 1991-2000 ë Hµ Néi cao h¬n nhiÖt ®é trung b×nh n¨m cña thËp kû 1931-1940 lµ 0,8 °C, n¨m 2007 nhiÖt ®é trung b×nh n¨m cao h¬n nhiÖt ®é trung b×nh n¨m cña thËp kû 1931-1940 lµ 1,3 °C. Trong khi ®ã l−îng m−a gi¶m trong th¸ng VII, th¸ng VIII vµ t¨ng lªn trong c¸c th¸ng IX, th¸ng X. Mïa m−a hµng n¨m cã xu thÕ m−a muén vµ kÕt thóc sím, dÉn ®Õn l−îng m−a vµ dßng chÈy ®Òu bÞ thiÕu hôt so víi trung b×nh nhiÒu n¨m [3]. 3. VËn hµnh cña c¸c hå chøa th−îng nguån KÕt qu¶ tÝnh to¸n cho thÊy dßng chÈy th¸ng ë S¬n T©y thêi kú 1956-1987, vµo c¸c th¸ng IX, X, vµ I lÇn l−ît lµ 2.762, 1.679 vµ 1.283 m3/s, t−¬ng tù cho thêi kú 1988-2006 lÇn l−ît lµ 2.213, 1.425 vµ 1.281 m3/s. Nh− vËy thêi kú 1988-2006 gi¶m m¹nh vµo c¸c th¸ng XI, XII do hå tÝch n−íc. Ngoµi ra, tû lÖ ph©n phèi dßng chÈy th¸ng cña s«ng Hång qua s«ng §uèng sau khi cã hå Hoµ B×nh, l−îng n−íc s«ng Hång chuyÓn sang s«ng §uèng gia t¨ng râ rÖt, ®¹t trung b×nh 28 % vµo mïa kiÖt so víi tr−íc ®©y chØ ®¹t 20 % ; trong 3 th¸ng kiÖt (I, II, III) cã nhu cÇu dïng n−íc cao lµ 28 %, tr−íc khi cã hå Hoµ B×nh chØ ®¹t trung b×nh lµ 18 %. Do vËy, l−îng dßng chÈy th¸ng thêi kú 1988-2006 t¹i Hµ Néi gi¶m so víi thêi kú 1956-1987 lµ 506 m3/s vµo th¸ng XI, 216 m3/s vµo th¸ng XII, 76,2 m3/s vµo th¸ng I, nªn mùc n−íc trung b×nh th¸ng t¹i Hµ Néi gi¶m so víi thêi kú tr−íc khi cã hå Hoµ B×nh. Trong c¸c n¨m tõ 2004 ®Õn 2007 vµ ®Æc biÖt n¨m 2009 mùc n−íc xuèng qu¸ thÊp. Mùc n−íc thÊp nhÊt quan tr¾c ®−îc lµ 1,3 m (I/2007), 1,12m (II/2007), 1,4m (III/2007), 0,76m (XI/2009). Thêi kú tr−íc khi cã hå Hoµ B×nh mùc n−íc thÊp thÊt chØ lµ 1,57 m (III/1956). Cuèi n¨m 2006 vµ ®Çu 2007, ®Ó b¶o ®¶m ph¸t ®iÖn ph¶i tÝch tr÷ n−íc trong c¸c hå chøa Hßa B×nh, Th¸c Bµ ; tÝch n−íc vµo hå chøa Tuyªn Quang ®Ó dù phßng sö dông cho h¹ du nªn trong nhiÒu th¸ng l−îng n−íc tõ s«ng §µ, s«ng L« gÇn nh− bÞ chÆn l¹i hoµn toµn, l−îng n−íc x¶ vÒ h¹ du hå Tuyªn Quang chØ kho¶ng 11-13 m3/s. L−îng x¶ tõ s«ng §µ vÒ h¹ du còng rÊt h¹n chÕ, dÉn ®Õn nguån n−íc s«ng Hång tõ th¸ng XI/2006 ®Õn gi÷a th¸ng IV/2007 bÞ c¹n kiÖt qu¸ møc, ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn ®¸p øng c¸c nhu cÇu vÒ n−íc ë h¹ du. Ngoµi c¸c nguyªn nh©n g©y h¹n ë §BSH nªu trªn, cßn cã c¸c lý do sau : - ThiÕu nh÷ng biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó ®¸p øng nhu cÇu sö dông ngµy cµng gia t¨ng do sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë c¸c khu vùc ; - Nguån n−íc bÞ « nhiÔm, suy tho¸i do c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi lµm cho møc ®é nghiªm träng cña h¹n h¸n thiÕu n−íc cµng t¨ng cao ; - HÖ thèng c«ng tr×nh t−íi tiªu ch−a ®ång bé. HÖ thèng c«ng tr×nh néi ®ång xuèng cÊp g©y thÊt tho¸t n−íc lín. HiÖu qu¶ sö dông n−íc trªn hÖ thèng thÊp (hÖ sè sö dông n−íc míi ®¹t 0,6-0,7) g©y h¹n gi¶ t¹o ; 228 - MÆc dï c«ng t¸c phßng chèng h¹n ®· ®−îc quan t©m, ®Çu t− cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh, nh−ng c«ng t¸c qu¶n lý h¹n míi chñ yÕu tËp trung vµo c¸c biÖn ph¸p chèng h¹n. C«ng t¸c phßng h¹n tá ra ch−a hiÖu qu¶ do c¸c c«ng cô qu¶n lý ch−a ®ñ vµ ch−a ®ñ m¹nh. Trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn sù phèi hîp liªn ngµnh ch−a tèt trong qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn n−íc, h¹n chÕ cña c«ng t¸c dù b¸o, c¶nh b¸o, sù tham gia cña céng ®ång... IV. MéT Sè GI¶I PH¸P PHßNG CHèNG H¹N ë §åNG B»NG S¤NG HåNG 1. X©y dùng lé tr×nh phßng chèng h¹n dùa trªn quan ®iÓm qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn n−íc - X©y dùng quy ho¹ch tæng hîp vÒ tµi nguyªn n−íc l−u vùc s«ng Hång - s«ng Th¸i B×nh. ViÖc x©y dùng, n©ng cÊp c¸c c«ng tr×nh khai th¸c, sö dông n−íc ph¶i b¶o ®¶m nguyªn t¾c sö dông tæng hîp, tu©n theo quy ho¹ch khung cña toµn l−u vùc vµ cña tõng tiÓu l−u vùc ®Ó b¶o ®¶m c«ng b»ng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ trong sö dông n−íc, gãp phÇn ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn n−íc trªn l−u vùc s«ng ; - Quy ho¹ch ph¸t triÓn nguån n−íc, bao gåm c¸c biÖn ph¸p c«ng tr×nh vµ phi c«ng tr×nh ; g¾n víi viÖc b¶o vÖ, ph¸t triÓn rõng vµ kh¶ n¨ng t¸i t¹o nguån n−íc. ViÖc x©y dùng c«ng tr×nh tr÷, gi÷ n−íc ; ®iÒu hoµ ph©n phèi hîp lý nguån n−íc phôc vô ®a môc tiªu ; b¶o vÖ tµi nguyªn n−íc, b¶o vÖ m«i tr−êng, ph¸t triÓn rõng, b¶o vÖ rõng ®Çu nguån lµ nh÷ng gi¶i ph¸p cÇn −u tiªn trong thùc hiÖn ; - X©y dùng chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý, vËn hµnh, ®iÒu hoµ ph©n phèi nguån n−íc c¸c hå chøa lín ®a môc tiªu ®Ó t¹o mét nguån cung cÊp an toµn vµ hiÖu qu¶ cao nhÊt phôc vô c¸c nhu cÇu khai th¸c, sö dông cña c¸c ngµnh, ®Þa ph−¬ng trong mïa c¹n, kÕt hîp víi phßng chèng lò, b¶o ®¶m duy tr× chÕ ®é dßng chÈy trªn c¸c s«ng chÝnh trong vïng. - X©y dùng chÝnh s¸ch quy ®Þnh thø tù −u tiªn chia sÎ nguån n−íc theo ®èi t−îng sö dông nh»m b¶o ®¶m lîi Ých chung vµ theo møc ®é h¹n h¸n thiÕu n−íc ; - ChuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cho phï hîp víi kh¶ n¨ng nguån n−íc ë mçi vïng, mçi l−u vùc. X©y dùng c¸c m« h×nh víi c¸c lo¹i c©y, con ®· ®−îc thö nghiÖm cã kh¶ n¨ng chÞu kh« h¹n, tiªu thô Ýt n−íc. KhuyÕn khÝch ¸p dông c¸c c«ng nghÖ sö dông n−íc tiÕt kiÖm, sö dông tuÇn hoµn, t¸i sö dông vµ gi¶m thiÓu « nhiÔm n−íc ; - X©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch, thÓ chÕ qu¶n lý rñi ro h¹n h¸n. 2. Qu¶n lý h¹n dùa vµo céng ®ång - T¨ng c−êng n¨ng lùc cho céng ®ång tham gia qu¶n lý h¹n th«ng qua ®µo t¹o, tËp huÊn ; - Phæ biÕn th«ng tin vµ nhËn thøc cña quÇn chóng th«ng qua c¸c buæi häp, nhãm tuyªn truyÒn, c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng (tê r¬i, loa, truyÒn h×nh, b¸o, ®µi...) ; - T¨ng c−êng sù tham gia cña ng−êi d©n vµo kÕ ho¹ch dïng n−íc : ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông n−íc trong c¸c hÖ thèng t−íi tiªu, vai trß cña héi dïng n−íc trong viÖc lËp kÕ ho¹ch dïng n−íc, ph©n phèi n−íc mét c¸ch hîp lý gi¶m nhÑ h¹n h¸n lµ hÕt søc quan träng ; - KhuyÕn kÝch ®éng viªn ng−êi d©n sö dông c«ng nghÖ t−íi tiÕt kiÖm n−íc vµ c¸c lo¹i c©y trång chÞu h¹n. 3. Dù b¸o, c¶nh b¸o Trªn thÕ giíi hiÖn cã hai lo¹i m« h×nh (ph−¬ng ph¸p) dù b¸o khÝ hËu chÝnh lµ m« h×nh ®éng lùc vµ m« h×nh thèng kª. Dù b¸o dµi h¹n vÒ h¹n h¸n chñ yÕu dùa trªn dù b¸o h¹n khÝ t−îng. Ph−¬ng ph¸p dù b¸o phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña n−íc ta hiÖn nay vµ trong t−¬ng lai gÇn vÉn lµ ph−¬ng ph¸p thèng kª thùc nghiÖm. §èi víi h¹n h¸n, viÖc dù b¸o dµi h¹n cã ý nghÜa rÊt quan träng, khi ®ã cã thÓ kÞp thêi ®iÒu chØnh s¶n xuÊt nh− gi¶m diÖn tÝch gieo trång, thay ®æi c¬ cÊu mïa vô, thay ®æi c¬ cÊu c©y trång, ®iÒu chØnh kÕ ho¹ch cÊp n−íc, tr÷ n−íc mét c¸ch chñ ®éng vµ kÞp thêi. Cïng víi c«ng t¸c dù b¸o cÇn x©y dùng mét hÖ thèng c¶nh b¸o sín (Early Warning System - EWS) cho c¸c ®èi t−îng sö dông kh¸c nhau trong céng ®ång : tõ møc riªng lÎ (c¸ nh©n) tíi cÊp chÝnh quyÒn, tõ céng ®ång ®Þa ph−¬ng tíi c¸c tæ chøc quèc tÕ, tõ viÖc qu¶n lý mét c¬ së h¹ tÇng riªng biÖt tíi mét tæ chøc trªn l−u vùc s«ng lín, tõ viÖc c¶nh b¸o t×nh tr¹ng khÈn cÊp tøc thêi tíi viÖc quy ho¹ch dµi h¹n. X©y dùng ph−¬ng ¸n h¹n øng víi c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, khai th¸c sö dông nguån n−íc, biÕn ®æi khÝ hËu vµ th«ng qua ®ã ®Ò xuÊt hÖ thèng qu¶n lý h¹n t−¬ng øng. 229 4. Gi¶i ph¸p c«ng tr×nh X©y dùng c¸c c«ng tr×nh lîi dông tæng hîp ë th−îng l−u nh»m t¨ng thªm nguån n−íc cña hÖ thèng s«ng Hång - Th¸i B×nh trong mïa kiÖt. N©ng cÊp, hiÖn ®¹i hãa c¸c c«ng tr×nh t−íi tiªu ®Ó n©ng møc ®¶m b¶o cÊp n−íc, gi¶m tæn thÊt n−íc, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông n−íc. 5. ¸p dông kü thuËt t−íi tiÕt kiÖm n−íc T−íi cho lóa cã thÓ ¸p dông theo quy tr×nh n«ng - lé - ph¬i (tøc lµ giai ®o¹n c©y lóa håi xanh gi÷ møc n−íc 30- 50 mm, sau ®ã ph¬i ruéng vµo giai ®o¹n ®Î nh¸nh vµ nh÷ng thêi kú tiÕp theo t−íi theo diÔn biÕn líp n−íc trªn ruéng vµ kü thuËt t−íi Èm −ít (mÆt ruéng kh«ng t¹o thµnh líp n−íc). Víi kü thuËt nµy cã thÓ gi¶m ®−îc 40 % l−îng n−íc tiªu hao trªn mÆt ruéng so víi ph−¬ng ph¸p t−íi truyÒn thèng. Gi¶i ph¸p nµy ®ang rÊt cÇn më réng øng dông, bëi theo tÝnh to¸n cña c¸c nhµ khoa häc, lóa lµ c©y trång tèn n−íc t−íi nhÊt. Cô thÓ l−îng n−íc t−íi lóa ë §BSH phæ biÕn ë møc 6.500 m3/ha (vô ®«ng xu©n) vµ 4.500 m3/ha (vô mïa), trong khi ®ã nhu cÇu n−íc t−íi cña c©y ®Ëu t−¬ng chØ cã 2.000 - 2.200 m3/ha, c©y cµ chua 2.500 - 2.800 m3/ha. Ch−a kÓ ®Õn ph−¬ng ph¸p t−íi ngËp th−êng ¸p dông cho t−íi lóa ë n−íc ta hiÖn nay cã tû lÖ thÊt tho¸t lªn tíi 30- 40 % do l−îng n−íc bèc h¬i trªn mÆt ruéng. Ph−¬ng ph¸p t−íi tiÕt kiÖm n−íc cho c©y trång nh− dÉn vµ ph©n phèi n−íc b»ng ®−êng èng : øng dông kü thuËt t−íi hiÖn ®¹i nh− kü thuËt t−íi phun m−a, t−íi nhá giät. Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng chØ cã −u ®iÓm gi¶m ®¸ng kÓ l−îng n−íc cÇn t−íi, cßn gi¶m c¶ c«ng tr×nh thuû lîi ®Çu mèi, hÖ thèng kªnh m−¬ng dÉn n−íc, tiÕt kiÖm n¨ng l−îng vµ c«ng søc lao ®éng. §©y lµ gi¶i ph¸p mang tÝnh chiÕn l−îc nh»m sö dông tiÕt kiÖm, cã hiÖu qu¶ nguån n−íc phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn n−íc. C«ng nghÖ t−íi phun m−a vµ t−íi nhá giät tiÕt kiÖm kho¶ng 50-60 % l−îng n−íc so víi c¸ch t−íi th«ng th−êng phô thuéc vµo c«ng nghÖ ®−îc ¸p dông. 6. ChuyÓn ®æi c¬ cÊu vµ mïa vô c©y trång ChuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång lµ biÖn ph¸p phßng tr¸nh h¹n h¸n hiÖu qu¶. C¬ cÊu c©y trång phï hîp dùa trªn c¸c yÕu tè chñ yÕu nh− khÝ hËu, thæ nh−ìng, nguån n−íc vµ thÞ tr−êng. Cã ba ph−¬ng ph¸p ®Ó duy tr× n¨ng suÊt c©y trång khi nguån n−íc bÞ h¹n chÕ [2] : - Gi¶m nhá diÖn tÝch t−¬ng øng víi t×nh h×nh thùc tÕ nguån n−íc ®Õn ; - Thay thÕ c¸c lo¹i c©y cã nhu cÇu n−íc lín (lóa), b»ng c¸c lo¹i c©y cã nhu cÇu n−íc nhá h¬n (c©y mÇu, c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy) ; - ChÊp nhËn gi¶m tèi thiÓu n¨ng suÊt c©y b»ng viÖc t−íi n−íc h¹n chÕ. Møc t−íi cña c¸c lo¹i c©y trång phô thuéc vµo c¸c yÕu tè khÝ t−îng trong thêi vô gieo trång. Do sù biÕn ®éng cña c¸c yÕu tè khÝ t−îng nh− m−a, bèc h¬i theo thêi gian, viÖc bè trÝ thêi vô c©y trång cã thÓ lµm thay ®æi ®¸ng kÓ møc t−íi cña c¸c lo¹i c©y trång ë mçi mét khu vùc, nhê lîi dung tèi ®a l−îng m−a vµ gi¶m l−îng bèc h¬i kh«ng h÷u hiÖu. Qua ®ã lµm gi¶m møc t−íi ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, tuy nhiªn cÇn ph¶i xem xÐt thËn träng c¸c rµng buéc chi phèi kh¶ n¨ng bè trÝ thêi vô t¹i mçi vïng, mçi ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ ®Þa h×nh cô thÓ. KÕT LUËN Tõ n¨m 2003 trë l¹i ®©y, h¹n h¸n xÈy ra liªn tiÕp trªn diÖn réng ë §BSH ®· ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Qu¶n lý h¹n h¸n, gi¶m nhÑ t¸c h¹i do h¹n h¸n, ®ßi hái sù phèi hîp liªn ngµnh dùa trªn quan ®iÓm qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn n−íc. ViÖc b¶o vÖ, khai th¸c, sö dông tµi nguyªn n−íc, phßng chèng vµ kh¾c phôc hËu qu¶ t¸c h¹i do n−íc g©y ra ph¶i tu©n theo quy ho¹ch l−u vùc s«ng. Ph¶i g¾n víi viÖc b¶o vÖ, ph¸t triÓn rõng vµ kh¶ n¨ng t¸i t¹o nguån n−íc, x©y dùng vµ b¶o vÖ c«ng tr×nh thñy lîi, phßng vµ chèng « nhiÔm nguån n−íc ; thùc hiÖn khai th¸c tæng hîp, tiÕt kiÖm, an toµn vµ cã hiÖu qu¶ nguån n−íc. Qu¶n lý h¹n dùa vµo céng ®ång lµ vÊn ®Ò tiªn quyÕt ®−a ®Õn thµnh c«ng trong c«ng t¸c qu¶n lý h¹n trong t−¬ng lai. CÇn tuyªn truyÒn réng r·i ®Ó toµn d©n biÕt t«n träng vµ thùc hiÖn ®óng c¸c v¨n b¶n vÒ tµi nguyªn n−íc vµ khai th¸c c«ng tr×nh thuû lîi nh»m sö dông n−íc tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ cao. Tr−íc m¾t cÇn −u tiªn x©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch, thÓ chÕ qu¶n lý rñi ro nãi chung trong ®ã cã qu¶n lý h¹n h¸n. CÇn rµ so¸t c¸c tiªu chuÈn thiÕt kÕ c«ng tr×nh thuû lîi lµm c¨n cø lËp kÕ ho¹ch bæ sung c«ng tr×nh ®¶m b¶o cÊp n−íc cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt chó ý ®¸p øng nhu cÇu n−íc sinh ho¹t cho nh©n d©n. 230 N©ng cÊp, hiÖn ®¹i hãa hÖ thèng thñy lîi, ¸p dông kü thuËt t−íi tiÕt kiÖm n−íc, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông n−íc. MÆc dï thêi tiÕt khÝ hËu diÔn biÕn phøc t¹p, ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt vµ kinh tÕ x· héi cßn nhiÒu khã kh¨n, nh−ng nÕu cã nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ ®óng ®¾n cïng nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc vµ hiÖu qu¶ ch¾c ch¾n h¹n h¸n vµ sa m¹c ho¸ sÏ ®−îc gi¶m nhÑ, gãp phÇn ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt n−íc. TµI LIÖU DÉN [1] HOµNG TH¸I §¹I, 2007 : Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c c¬ së khoa häc cho sö dông n−íc tiÕt kiÖm, cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng trªn hÖ thèng s«ng Hång khi gÆp c¸c n¨m h¹n h¸n. Hµ Néi. [2] §µO XU¢N HäC, 2002 : H¹n h¸n vµ nh÷ng biÖn ph¸p gi¶m nhÑ thiÖt h¹i. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp. Hµ Néi. [3] Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, 2009 : KÞch b¶n biÕn ®æi khÝ hËu, n−íc biÓn d©ng cho ViÖt Nam. SUMMARY The drought of Red River Delta and mitigating solutions From 2003 to recent, drought has been occurring widely in Red River Delta. Decreasing of flow of main river system, climate change and the operation unpro- perly of the upper reservoirs had led to water shortage of the downstream. In addition, increasing of water demand, degradation of water quality, and drought crisis management had made drought become more severely. The article focus on evaluating current status, the main reason for the drought of Red River Delta and propose some solution for preventing and reducing consequences of drought, focusing problems as followed : - Water resources integrated management : inte- grated exploiting plan, distribution properly, and protection of water resources. - Engineering non-engineering solutions : building multi-purpose constructions at the upstream, applying water-saving irrigation method, seasonal cropshifting, building early warning system, as well as drought management. Ngµy nhËn bµi : 27-11-2009 ViÖn N−íc, T−íi tiªu vµ M«i tr−êng