Luận văn Cái nhìn nghệ thuật về người phụ nữ trong một vài tiểu thuyết đoạt giải năm 1991 của hội nhà văn Việt Nam

eåu thuyeát ña thanh, Bakhitin ñaõ neâu ra haøng loaït kieåu lôøi vaên hai gioïng nhö lôøi phong caùch hoaù, lôøi nhaïi, lôøi keå, khaåu ngöõ, lôøi tranh luaän ngaàm… vaø tieán haønh heä thoáng hoaù caùc hình thöùc aáy. Khi nghe lôøi baø Daàn – vôï Phuùc (“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”- Nguyeãn Khaéc Tröôøng) chöûi ñoång, duø baø khoâng keâu haún teân tuïc ngöôøi bò chöûi ra, nhöng caû laøng ai cuõng coù theå bieát ñoái töôïng aáy chính laø baø Son vaø xa hôn laø doøng hoï Trònh Baù:”Cha tieân nhaân tam töù ñaïi ñoàng ñöôøng nhaø noù ! Ñoà quaï tha ma baét, ñoà aên gian noùi doái, daùm ñoåi traéng thay ñen, daùm vu oan giaù hoaï cho choàng baø”(gioïng leân aùn keå toäi), (Lôøi baø Daàn noùi veà baø Son). Baø tuyeàn baûo ba hoàn chín vía cho maøy ñöôïc bieát: Quaân ñieâu toa ñi ngang veà taét, quen thoùi giaêng hoa chim chuoät, khoâng cheát treo cheát cheùm thì cuõng cheát soâng cheát ngoøi, cheát ñöôøng cheát xaù, möa sa gioù daäp ñôøi maøy !(lôøi baø Daàn haêm hoaï, traû thuø, tröøng phaït)! Ba vaïn chín ngaøn con aâm binh quen ñaët ñieàu döng chuyeän cuõng khoâng cöùu noåi caùi toäi moûng moâi hay hôùt cuûa ma…a..yø [77, 249]. Quaû laø nhöõng lôøi nanh noïc, chua ngoa, “chan töông ñoå meû”, coù gai coù ngaïch, vöøa chöûi ñôn, vöøa chöûi keùp, vöøa chöûi truøm, vöøa chöûi hôïp. Löûa khoùi trong töøng lôøi boùc leân nghi nguùt. Vöøa chöûi cho choàng con, baø Daàn coøn chöûi cho chính noãi aám öùc cuûa mình baáy laâu nay. Nhö vaäy, söï ñoái thoaïi xaâm nhaäp vaøo trong töøng phaùt ngoân, 125 trong töøng töø ñöôïc goïi laø “tieåu ñoái thoaïi”, khaùc haún vôùi kieåu ñoái thoaïi thoâng thöôøng… Coøn tieåu thuyeát ña thanh (phöùc ñieäu) laø hình thöùc ñoái thoaïi trong ñoù caùc nhaân vaät xuaát hieän nhö laø caùc yù thöùc ñoäc laäp, bình ñaúng vôùi yù thöùc taùc giaû trong quan heä ñoái thoaïi. Trong hình thöùc naøy, taùc giaû noùi veà nhaân vaät nhö laø noùi vôùi nhaân vaät, tröôùc maët nhaân vaät. Nhaân vaät khoâng chaáp nhaän ngöôøi khaùc khaùi quaùt veà mình, sau löng mình, vaø tranh laáy quyeàn noùi lôøi cuoái cuøng veà mình. Ba tieåu thuyeát ñoaït giai naêm 1991 ngay khi môùi xuaát hieän ñaõ taïo ñöôïc aán töôïng laø moät hieän töôïng vaên hoïc ñoäc ñaùo, môùi meû. Nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ toán khoâng ít giaáy möïc ñeå bình phaåm veà boä ba naøy. Ñoái vôùi cuoán “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, Traàn Ñình Söû cho raèng “Nguyeãn Khaéc Tröôøng raát sung söùc, raát giaøu caùc voán soáng, ñaëc bieät ngoân ngöõ raát phong phuù, sinh ñoäng, caùc thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, caùc ngoân ngöõ “boä ñoäi” ñöôïc söû duïng linh hoaït laøm cho lôøi traàn thuaät töôi taén vaø coù duyeân” [77;391], Hoaøng Ngoïc Hieán cho raèng anh “keå veà nhaân vaät baèng ngoân ngöõ, khaåu khí cuûa noù”... Coøn “Thaân phaän cuûa tình yeâu” (Baûo Ninh) thì “buùt phaùp ñaõ truyeàn söùc maïnh cho ngoân ngöõ. Buùt phaùp cuûa anh khi laïnh luøng, khi chaùy boûng, luùc ueå oaûi luùc doàn daäp, caâu ngaén xen laãn caâu daøi, loái daãn chuyeän laáp löûng …. ñaõ daãn duï ngöôøi ñoïc. Ngoân ngöõ cuûa anh noùng boûng, gaøo theùt, vaø ñaày hình töôïng” [19; 73], hoaëc “Nhöõng ñoaïn nhöõng trang ñaëc quaùnh aán töôïng, caûm xuùc, doàn neùn töø ngöõ, ñaày tieát taáu, nhaïc ñieäu, noùng boûng vaø khaån thieát, tröïc tieáp voït ra töø taâm töôûng, coù nhöõng choã ñaït ñeán traïng thaùi töï vaän ñoäng ngoaøi ngoân ngöõ” (Hoaøng Höng) [20; 75]. Trong khi ñoù, ôû “Beán Khoâng Choàng”, Döông Höôùng laïi coù moät kieåu ngoân ngöõ giaûn dò, gaàn guõi vaø deã ñi vaøo loøng ngöôøi. Vì theá Nguyeãn Vaên Long cho raèng: “Beán Khoâng Choàng khoâng coù nhöõng tìm toøi môùi laï veà ngheä thuaät. Caùch traàn thuaät vaø mieâu taû cuûa Döông Höôùng moäc maïc, töï nhieân coù nhöõng choã coøn ñôn giaûn vaø vuïng nöõa. Söùc haáp daãn cuûa cuoán tieåu thuyeát laø ôû söï chaân thöïc ôû voán hieåu bieát ñôøi soáng noâng thoân vaø caùch nhìn caûm 126 thoâng, nhaân ñaïo vôùi soá phaän con ngöôøi” . Nhö vaäy ôû khía caïnh ngoân ngöõ, caùc nhaø nghieân cöùu cuõng raát quan taâm nhöng döôøng nhö chöa coù moät coâng trình naøo nghieân cöùu tæ mæ veà caáu truùc ngoân ngöõ maø haàu nhö chæ nhaän ñöôïc nhöõng keát luaän khaùi quaùt coù tính sô boä nhö treân. Vì vaäy, laàn naøy ngöôøi vieát ñöôïc dòp ñi vaøo nghieân cöùu lónh vöïc ngoân ngöõ ôû ba tieåu thuyeát ñöùng ôû goùc ñoä lôøi traàn thuaät. Lyù thuyeát ñoái thoaïi cuûa Bakhtin ñaõ roïi moät aùnh saùng môùi ñeå suy ngaãm. Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Baûo Ninh khoâng giaûn ñôn keå chuyeän vaø khai thaùc taâm traïng nhaân vaät, khoâng vaïch ra söï quy ñònh veà hoaøn caûnh, moâi tröôøng vaên hoaù quyeát ñònh soá phaän con ngöôøi, ngöôøi phuï nöõ maø xuyeân qua hình thöùc toàn taïi cuûa con ngöôøi ñeå hieåu noù. Bôûi vì, moãi con ngöôøi ñeàu toàn taïi vôùi moät yù thöùc rieâng vaø ñöôïc bao boïc bôûi yù thöùc. Muoán tieáp caän ngöôøi ta phaûi ñoái thoaïi vôùi caùc yù thöùc ñoù. Caû moät moâi tröôøng yù thöùc vaây quanh nhaân vaät, nhöõng söï kieän, haønh ñoäng cöù lieân tieáp, doàn daäp khieán ngöôøi phuï nöõ nhieàu khi khoâng bieát mình nhö theá naøo. Moät con ngöôøi maø … taùch rôøi vôùi yù thöùc cuûa chính noù vaø yù thöùc bao boïc quanh noù thì khoâng thaät. Vì theá, coù theå hieåu noâm na laø ba nhaø vaên naøy ñaõ mieâu taû hình aûnh ngöôøi phuï nöõ vôùi yù thöùc bao quanh hoï, ñoái thoaïi vôùi caùc yù thöùc ñoù ñeå hieåu söï thaät veà con ngöôøi. Caùi yù thöùc taùc giaû ñoái vôùi caâu chuyeän vaø nhaân vaät, moät yeáu toá ñöông nhieân, taïo thaønh lôøi keå ñaùng tin caäy laâu nay, ñoái vôùi ba caây buùt ñoaït giaûi ñaõ trôû thaønh vaán ñeà khaùc. Hoï ñaõ yù thöùc ñöôïc quan nieäm cuûa ngöôøi khaùc (xaõ hoäi, coäng ñoàng, caù nhaân khaùc vaø quan nieäm cuûa nhaân vaät veà nhaân vaät khoâng truøng hôïp nhau. Phaûi chaêng ñaây cuõng laø caùch Bakhtin ñaõ hieåu veà tieåu thuyeát? Caû cuoäc ñôøi baø Son (“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” – Nguyeãn Khaéc Tröôøng) cho ñeán luùc cheát laø soáng theo yù thöùc ngöôøi khaùc. Baø luoân bò yù thöùc daân laøng chi phoái. Thôøi thanh xuaân, chaân dung cuoäc soáng cuûa baø hieän leân qua hoài öùc cuûa daân laøng Gieáng Chuøa: “Hoài aáy, coâ Son ñeïp nhaát laøng, maët hoa da phaán, thaét 127 ñaùy löng ong, ñi moät böôùc laø coù ngöôøi theo ngöôøi ngheïo moät böôùc” [77;78]. Roài caû laøng nghó coâ Son seõ töï töû cheát ñi vì xaáu hoå, naøo ngôø “Coâ Son khoâng cheát! Son vaãn laáy choàng coù thaùch coù treo phaân mieâng töû teá. Hoâm cöôùi, caû laøng Gieáng Chuøa ñöôïc aên coã nhôøn moâi”[77;79], duø daân laøng coù ñaøm tieáu, chì chieát … Nhö vaäy, ñeå lôøi traàn thuaät ñöôïc khaùch quan, taùc giaû ñaõ chuyeån ñieåm nhìn veà ngöôøi phuï nöõ naøy sang cho daân laøng ñeå tieáng noùi coù phaàn töï nhieân hôn. Vaû laïi, nhaân vaäy Son laø ngöôøi soáng khoâng coù mieàn tin, kí thaùc, an phaän neân haønh ñoäng, xöû söï nhö vaäy laø hôïp lyù. Roài khi gia ñình coù vieäc heä troïng, oâng Haøm bò baét, caùi maø baø Son lo sôï ñaàu tieân vaãn laø “saùng ra, giöõa thanh thieân baïch nhaät, chuyeän baø seõ caøng aàm ó caû laøng, caû xaõ” [77;119] vaø “Baø vôùi con Ñaøo cuõng seõ bò hoï cöôøi vaøo muõi ! Nhan saéc hôn ngöôøi maø” ![77;120]. Döôøng nhö ôû ñaây xaûy ra moät cuoäc ñoái thoaïi ngaàm giöõa yù thöùc baø Son vaø yù thöùc cuûa daân laøng, vaø baø Son thöôøng bò yù thöùc kia chi phoái maïnh meõ, vì theá, baø luoân bò ñoäng “ÔÛ khoâng yeân oån, ngoài khoâng vöõng vaøng”. ÔÛ tieåu thuyeát “Thaân phaän cuûa tình yeâu” (Baûo Ninh) cuõng xuaát hieän raát nhieàu ñoaïn vaên kieåu traàn thuaät luaân phieân ñieåm nhìn nhö theá [47;171,174,190] “Khoâng bieát laø töø bao giôø, coù theå laø ngay töø khi coøn beù, giöõa coâ vaø cha cuûa Kieân ñaõ thaàm laëng hình thaønh moät thöù tình caûm khoù hieåu, chaúng haún ra tình cha con, baùc chaùu, cuõng khoâng phaûi laø moät thöù tình baïn vong nieân, noù maäp môø chaïng vaïng, nhö aùnh chieàu, voâ hình maø naëng tróu nhö theá ñoàng aùm thò. (Ñieåm nhìn Kieân). Tính caùch laäp dò, veû môø mòt treân khuoân maët, nhöõng ñeâm daøi moäng du, nhöõng lôøi leû thoát leân töø voâ thöùc, nghóa laø taát caû nhöõng neùt quaùi nhaân khoâng ngöôøi naøo chòu noåi cuûa oâng hoaï só, hình nhö laïi raát gaàn vôùi baûn chaát taâm hoàn Phöông töø thuôû coøn thô. (Ñieåm nhìn taùc giaû). OÂng cuõng raát thöông coâ beù, moät tình thöông traàm maëc, buoàn baõ vaø khoâng lôøi. (Ñieåm nhìn Kieân). Hai baùc chaùu thöôøng ngoài caïnh nhau haøng giôø, chaúng noùi moät lôøi. (Ñieåm nhìn Phöông). Phöông coù theå ngoài laëng ngaém oâng 128 veõ, nghe oâng laàm baàm ñoäc thoaïi. Coâ nhö theå bò thu maâát hoàn”. (Ñieåm nhìn Kieân)[47;171]. “Phöông quyeát ñònh chaám döùt nhöõng ngaøy vui trieàn mieân keùo daøi suoát muøa thu. (Ñieåm nhìn Phöông). Baàu khoâng khí aâm æ hoäi heø nhö theå bò gioù laïnh ñaàu muøa cuoán vô ñi heát. Caên phoøng cuûa naøng môùi ñoù coøn traøn hoan laïc giôø im lìm troáng vaéng. Khaùch khöùa bao laâu daäp dìu, laëng bieán ñi caû nhö bò phuø pheùp. Kieân khoâng ngaïc nhieân. (Ñieåm nhìn Kieân). Haàu nhö naêm naøo chaû theá, ñang tung trôøi chôi vaø phaù, naøng laïi thình lình nhö theå ñònh ñi tu. (Ñieåm nhìn taùc giaû)… Nhöõng khi naøng laâm vaøo tình caûnh nhö theá, anh caûm thaáy taâm traïng mình naëng neà hôn caû khi toái toái phaûi chòu ñöïng nhöõng gaõ baïn tình cuûa naøng laøm aàm ó leân ñuû thöù chuyeän trong phoøng naøng. (Ñieåm nhìn Kieân). Laïy chuùa, cuoäc ñôøi thò daân xaùm xòt, chaùn ngaét sao maø caïn ñeán theá nieàm vui. Laïc thuù nhôùp nhô, taû tôi, gieû raùch vaø ngheøo naøn. (Ñieåm nhìn taùc giaû) [47;190]. Söï thay ñoåi ñieåm nhìn veà nhaân vaät nhö vaäy ñaõ taïo thaønh nhöõng cuoäc ñoái thoaïi thaàm kín trong caùc thieân tieåu thuyeát. ÔÛ caû “Thaân phaän cuûa tình yeâu”, “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” hay “Beán Khoâng Choàng” chuùng ta ñeàu baét gaëp nhöõng doøng ñoái thoaïi trong yù thöùc nhö vaäy. Noù laøm cho ñôøi soáng noäi taâm cuûa nhaân vaät voâ cuøng phong phuù vaø coù chieàu saâu. Vaø nhöõng cuoäc ñoái thoaïi nhö theá veà Phöông (“Thaân phaän cuûa tình yeâu”…) thöïc chaát laø ñeå laøm noåi roõ tính caùch cuûa naøng, moät caùi toâi maïnh meõ, baûn lónh, taâm hoàn ñeïp ñeõ ñaày laàm laïc, ñau ñôùn buoàn vaø giaøu nhaïy caûm, mong manh maø soáng vöôït leân caû sinh meänh. Coâ thaáy caû moät thôøi huy hoaøng, traùng leä maø cuõng gaàn nhö noãi buoàn truyeàn kieáp. Coâ coù theå caûm nhaän ñöôïc nhöõng caùi vöôït leân quaù xa, ñoái vôùi ñaàu oùc toaøn nhöõng suy nghó non nôùt ñôn giaûn cuûa Kieân, moät caùi gì haàu nhö thaàn bí maø phaûi maát ñi raát nhieàu naêm thaùng cuûa cuoäc ñôøi, daàn daàn Kieân môùi phaàn naøo hieåu ñöôïc noãi ñau vaø vò ñaéng cay trong nhöõng lôøi noùi vaø suy nghó cuûa Phöông khi coâ môùi möôøi baûy tuoåi. 129 Soáng vôùi lyù töôûng khoâng ñöôïc, Phöông phaûi choïn cuoäc soáng thaùc loaïn, truî laïc, nhô nhôùp, quan heä vôùi nhieàu ngöôøi ñaøn oâng, ñoù laø bi kòch cuûa taâm hoàn Phöông laø söï bieán daïng khuûng khieáp trong taâm hoàn ngöôøi phuï nöõ sau chieán tranh. Vaâng ! chieán tranh – coõi khoâng nhaø cöûa-coõi bi thöông cuõng ñaõ cöôùp ñi ngöôøi choàng cuûa Haïnh (Beán Khoâng Choàng) vaø caû hai ngöôøi anh trai ñeå baø Nhaân soáng trong ñau ñôùn, moäng mò. Giaác mô cuõng laø moät daïng cuûa yù thöùc, yù thöùc bò doàn neùn, cheøn eùp lieàn baät daäy trong mô. Nhöõng cuoäc (ñoái thoaïi) hoûi cung trong mô cuûa baø Nhaân khi hai ñöùa con trai vaø choàng hi sinh chính laø cuoäc ñoái thoaïi cuûa yù thöùc: “Choàng chò noùi:” Mình laø keû gieát ngöôøi, laø muï ñaøn baø aùc ñoäc ! Toâi ñaõ ñi roài sao mình khoâng ñeå caùc con ñöôïc soáng ? Thaèng Haø noùi: Boá vaø con ñaõ ñi roài, sao meï khoâng ñeå cho em con ñöôïc soáng? Thaèng Hieäp noùi: Sao meï laïi vui möøng khi con ñi vaøo choã cheát Chò khieáp sôï heùt leân: Khoâng ! Toâi khoâng phaûi laø keû aùc. Toâi khoâng muoán theá! Khoâng phaûi taïi toâi. Taát caû laø do thaèng Phaùp, thaèng Myõ. Toâi khoâng phaûi laø keû gieát ngöôøi. Toâi laïy mình tha thöù cho toâi. Meï laïy caùc con haõy tha thöù cho meï “[21; 210]. Thaät ra, nhöõng lôøi ñoái thoaïi aáy laø bieåu hieän cuûa nhieàu yù thöùc luoân toàn taïi giaèng xeù trong taâm hoàn chò. Vaø ñaèng sau nhöõng daèn vaët, ray röùt aáy laø noãi ñau xeù loøng, söï huït haãng cuûa ngöôøi meï, ngöôøi vôï khi maát ñi phaàn maùu muû, ruoät thòt cuûa mình.”Laù vaøng coøn ôû treân caây. Laù xanh ruïng xuoáng laøm ñau ñôùn caønh”. Coøn noãi khoå naøo lôùn hôn khi ñöùa con gaùi duy nhaát laïi mang caùi aùn “Gaùi ñoäc khoâng con”. Chò Nhaân ñaõ ñeán möùc “taän cuøng cuûa söùc chòu ñöïng”. Cuõng laø thaân phaän ngöôøi phuï nöõ trong caùi laøng Ñoâng beù nhoû nhöng ñoái vôùi Nguyeãn Vaïn thì hình aûnh cuûa chò Nhaân vaø muï Hôn laïi ñoái nghòch nhau nhö thieân thaàn vaø aùc quyû “Giöõa hai ngöôøi ñaøn baø, chò Nhaân vaø muï Hôn thì chò Nhaân 130 laø thöù traùi caám nguy hieåm, coøn muï Hôn nhö moät loaøi hoa quyeán ruõ ñaùng sôï nhö ñoäc döôïc” [21;179]. Vaø caû hai laïi khoâng choàng, laïi raát coâ ñôn vaø luoân khaùt khao ñöôïc yeâu thöông duø caùch baøy toû coù khaùc nhau nhöng raát ñaùng thöông. Trong khi ñoù, ôû coäng ñoàng Gieáng Chuøa, Son (Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma) coù choàng con, gia ñình ñueà hueà, laïi soáng coâ ñôn laëng leõ nhö chieác boùng. Ngöôïc laïi hoaøn toaøn vôùi Laïc. Maëc duø Nguyeãn Khaéc Tröôøng chæ daønh cho Laïc chöa quaù möôøi trang giaáy nhöng hình aûnh ngöôøi phuï nöõ naøy laïi coù söùc soáng laâu beàn qua taøi söû duïng ngoân ngöõ ñaét ñòa cuûa Nguyeãn Khaéc Tröôøng. Thoâng thöôøng trong taùc phaåm, “lôøi giaùn tieáp laø lôøi vaên ñaûm ñöông chöùc naêng traàn thuaät, giôùi thieäu, mieâu taû, bình luaän con ngöôøi vaø söï kieän, phaân bieät vôùi lôøi tröïc tieáp ñöôïc ñaët trong ngoaëc keùo hoaëc sau nhöõng gaïch ñaàu doøng. Lôøi giaùn tieáp laø lôøi cuûa ngöôøi traàn thuaät, ngöôøi keå chuyeän. Ñaây laø caùch goïi öôùc leä ñeå chæ chöùc naêng traàn thuaät cuûa lôøi vaên, duø laø keå theo ngoâi thöù nhaát hay thöù ba” [57;178]. Vaø lôøi giaùn tieáp laø moät hieän töôïng ngheä thuaät ñoäc ñaùo, trong lôøi keå thöôøng chöùa nhieàu gioïng ñieäu, vöøa höôùng vaøo taùi hieän ñoái töôïng, laïi vöøa ñoái thoaïi ngaàm vôùi ngöôøi khaùc ngoaøi ñoái töôïng hoaëc ñoái thoaïi ngaàm vôùi chính ñoái töôïng. Trong “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, ñaëc bieät nhaân vaät Laïc ñöôïc keå laïi baèng loái vaên nhaïi raát ñoäc ñaùo. Chuùng ta coù theå baét gaëp caùch keå khaù thuù vò naøy: ‘AÊn vuïng quen moàm. Roài ngöôøi ta coøn baét ñöôïc anh ñoäi tröôûng vôùi Laïc maáy laàn nöõa. Coâ aû xem ra quaù trôùn, ngöïa khoâng theå queân ñöôøng cuõ. Chò Hoäi tröôûng hoäi phuï nöõ xaõ xuoáng khuyeân baûo, thì Laïc noùi ñoáp raèng söôùng nhö nhaø chò, ngaøy naøo vôï choàng cuõng ra ñoäng vaøo chaïm nhö vôï choàng sam thì ai chaû noùi ñöôïc … “[77;156] Maáy baø bóu moâi nguyùt daøi. Laïc ñaõ nhaèm ñuùng vaøo baø daøi moû vöøa nguyùt, vöøa laøm ra ta ñaây nhaát, töùc vôï oâng phoù chuû nhieäm luùc baáy giôø, coâ quyeát haï muïc tieâu: “Sau maáy laàn môøi oâng phoù chuû nhieäm phuï traùch ngaønh ngheà vaø xaây döïng 131 ñeán kieåm tra nhöõng choã caàn söûa cuûa nhaø maãu giaùo, ngöôøi ta ñaõ baét ñöôïc oâng phoù chuû nhieäm ñang söûa moät choã “doät” treân ngöôøi Laïc giöõa buoåi tröa heø ngay trong nhaø maãu giaù”.. [77;156]. Lôøi keå cuûa Chænh, choàng Laïc, thöïc söï nhai laïi, mæa mai laïi, cöôøi laïi caùi ñieàu ngoä nghónh vaø buoàn cöôøi ôû laøng naøy. Nhöõng teân tai to maët böï, naøo laø anh chaøng ñoäi tröôûng ñoäi saûn xuaát, phoù chuû nhieäm phuï traùch ngaønh ngheà xaõ hoäi, maáy oâng trong ban quaûn trò, anh chuû nhieäm cöûa haøng mua baùn hôïp taùc xaõ, taát caû ñöôïc moät phen ñieân ñaûo, taát caû chæ chaàm haâm ñeán caùi “choã doät” treân ngöôøi Laïc. “Ñaùm ñaøn oâng cuõng khæ gioù thaät !” Laïc ñaõ soáng ñuùng vôùi caùi phaàn baûn naêng doài daøo, dö daät maø hoaù coâng öu aùi ban taëng. Vì theá, cuoäc soáng vaø ñòa vò cuûa Laïc duø khoâng noùi traéng ra, nhöng cuõng khieán cho nhieàu ngöôøi phuï nöõ khaùc theøm roõ daõi. Chò Sang chaúng haïn:”Tröôùc maët chò Sang, “ñoâi meøo ngöôøi” cuõng ñaõ tôùi giôø “cao ñieåm”. Laïc ñang keâu reân höùc höùc ñaày maõn nguyeän trong buïi caây. Chò Sang khom ngöôøi ñi giaät luøi … Gaõ ñaøn oâng boãng nhaûy moät chaân loø coø quanh ngöôøi tình y heät anh gaø troáng xoeø moät beân caùnh nhö chieác quaït giaáy, roài nghieâng ngöôøi ñaïp voøng voøng quanh con maùi. Chò chaøng ngoài xoåm xuoáng, oâm maët cöôøi ruùc nhö bò cuø” [77;158]. Vaø chò Sang chæ bieát moät tieáng thôû daøi, vaø boãng döng chò vöøa giaän, vöøa gheùt laïi vöøa ghen ghen vôùi Laïc ! Bôûi vì chò ñang vaøo ñoä hoài xuaân. Quaû laø thöù ngoân ngöõ ñieän aûnh soáng ñoäng ! Laïc vaø ngöôøi ñaøn baø ôû nhaø oâng Haøm thaät maïnh meõ, baèng thöù ngoân ngöõ ñieâu khaéc, taïc hình ñaày maøu saéc vaø haønh ñoäng. Hoï töï tìm haïnh phuùc cho mình. Caùch chò ta taán coâng oâng Haøm cuõng thaät ñieâu ngheä: “OÂng Haøm chôùi vôùi, roài buoâng haún ngöôøi naèm soaøi xuoáng neàn nhaø. Chính oâng, moät con ngöôøi gheâ gôùm döõ daèn, moät ñaáng maøy raâu cöôøng döông traùng khí, nhöng ñeâm nay tröôùc ngöôøi ñaøn baø “huù doaï” naøy, oâng ñaõ bò hieáp” [77; 291]. Caùi caùch laøm con toâi “con ñoøi haàu haï cho oâng Haøm suoát ñôøi” cuûa chò ta quaû thaät khaùc xa baø Son ba möôi naêm veà 132 tröôùc. Caû Laïc vaø chò Beù vöøa laø phaïm nhaân laïi vöøa laø luaät sö, hoï thaät vöõng lyù leõ vaø coù theå caõi cho mình traéng aùn thì taøi ñeán theá laø cuøng, thaät ñaùng khaâm phuïc ! Hoï laø nhöõng ngöôøi phuï nöõ bieát soáng troïn veïn cho caùi toâi cuûa mình, bieát chieàu theo sôû thích vaø cuõng bieát caùch choïc giaän ñoái phöông laém chöù ! Trong “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, khi keå veà nhaân vaät Ñaøo, Nguyeãn Khaéc Tröôøng thöôøng duøng lôøi phong caùch hoaù. Töùc laø kieåu traàn thuaät baèng gioïng ngöôøi khaùc maø khuynh höôùng nghóa cuøng chieàu vôùi gioïng aáy ñeå taïo saéc thaùi, khoâng khí caù theå: “Maø ngöôøi löøa coâ khoâng phaûi ai xa laï. Chính caùi ngöôøi toái toái Ñaøo phaûi tìm moïi côù cho loït tai hai “cuï via”, ñeå roài coâ lao boå ra goác nhaõn, ra ñieåm heïn, ñieåm say meâ cuûa hai ngöôøi. Ñeán khi veà nhaø, ñeâm ñaõ reùt se se, nhöng Ñaøo vaãn doäi nöôùc laïnh cho ngöôøi dòu laïi. Da thòt cöù hoâi hoåi, böøng böøng” [77;115](Lôøi taùc giaû). “ Baø sôï ñeå Ñaøo mang ñi noù seõ gaây theâm chuyeän. Con beù öông nhö oåi ñuùng laø gioû nhaø ai quai nhaø aáy. Luùc saùng leân huyeän, gaëp maáy ngöôøi ôû xaõ naøy laøm vieäc treân aáy, thaáy hoï nhìn vôùi veû gieãu côït, noù ñoáp laïi luoân: “Thaày toâi sai ñaõ coù phaùp luaät phaân giaûi, chöù chöa phaûi caàn ñeán maáy oâng maáy baø” [77;142](Lôøi baø Son). “Nhöng maø chöa theå gaëp haén ñöôïc chuù aï. Haén böôùng bænh laém? Gaëp chuù haén seõ khoâng noùi gì, thaäm chí coøn vui veû nhaän lôøi gaëp chaùu. Nhöng thaáy maët chaùu laø haén seõ doàn ngay. Anh boû caùi troø nhôø vaû moái laùi aáy ñi ! Vieäc gì anh phaûi thôû than vôùi ai? Anh töôûng thaày u toâi baùu hoï haøng nhaø anh laém ñaáy aø ! Vaân vaân ! Ñaïi khaùi seõ theá ñaáy chuù aø ! Tính khí haén chaùu bieát laém. “[77;165] (Lôøi cuûa Tuøng). Nhöõng lôøi keå, bình soáng ñoäng veà Ñaøo theå hieän yù thöùc cuûa moät coâ gaùi soâi noåi, maïnh meõ, giaøu ñam meâ trong tình yeâu vaø cuoäc soáng nhöng cuõng raát döùt khoaùt, quyeát ñoaùn, khoù coù theå bò tình caûm rieâng tö chi phoái. Song, ñieàu naøy cuõng bieåu hieän moät caù tính soác noåi, boàng boät, deã hoûng vieäc. 133 Muoán taùi hieän thöïc taïi trong moâi tröôøng cuûa yù thöùc tröïc tieáp thì lôøi traàn thuaät phaûi nhaäp vaøo caùc yù thöùc nhaân vaät, vöùt boû caùi khoaûng caùch ñöùng treân, ñöùng xa nhaân vaät vôùi nhöõng lôøi trung tính cuûa keû phaân xöû phaûi traùi, maø haáp thuï, töï deät baèng caùc ngoân ngöõ töø ngöôøi khaùc. Chaúng haïn, ta bieát noãi khao khaùt yeâu thöông trong ngöôøi Daâu qua lôøi noùi cuûa Haïnh, ta bieát söï theøm muoán quan heä xaùc thòt cuûa muï Hôn qua caùi nhìn, söï nhaän xeùt cuûa Nguyeãn Vaïn veà muï, qua aùnh maét, caùch aên maëc hôù heânh vaø nhöõng lôøi muï treâu gheïo khieán Vaïn vöøa sôï, vöøa khoù chòu, nhöng ñoâi luùc phaûi baän taâm, suy nghó … Chuùng ta caûm nhaän ñöôïc taàm voùc cuûa Phöông qua nhöõng trang hoài öùc ñaày bi kòch cuûa Kieân, qua söï traân troïng, ñau ñôùn vaø daèn vaët trong taâm hoàn anh. Lôøi traàn thuaät beà ngoaøi laø ngoâi thöù ba, nhöng beân trong ñoù laø lôøi traàn thuaät ngoâi thöù nhaát traù hình. Vieäc söû duïng ñieåm nhìn nhaân vaät ñaõ taïo thaønh kòch tính caêng thaúng noäi taïi cho lôøi traàn thuaät, taùc giaû thöôøng laøm cho lôøi noùi cuûa mình trôû neân ít tin caäy, noù khoâng theå bao truøm vaø taåy saïch caùc yù thöùc khaùc, maø chæ laø moät yù thöùc giöõa nhieàu yù thöùc, khoâng coù tham voïng noùi lôøi quyeát ñònh. Ñieàu naøy raát deã nhaän thaáy qua nhöõng caùch noùi “Coù ngöôøi cho raèng…, hình nhö ….., döôøng nhö…., moãi ngöôøi noái moät kieåu ….” Ngöôøi traùch lôùp treû …. Ngöôøi baûo sao oâng khieân …”Nhö vaäy, trong nhöõng ngöõ caûnh nhaát ñònh, nhöõng lôøi taøn nhaãn, khieâu khích coù taùc duïng kích thích ñoái thoaïi, buoäc ngöôøi ñoïc khoâng theå tieáp nhaän suoâng, moät chieàu, noù cho thaáy ñoù chæ laø moät caùch tieáp nhaän phieán dieän, caàn phaûi suy xeùt laïi. Chaúng haïn: taïi sao baø Son phaûi cheát ? Caùi cheát cuûa baø coù giaù trò gì ? Döông Höôùng coù yù ñoà gì laïi ñeå cho Haïnh gaëp Nguyeãn Vaïn? Taïi sao Phöông phaûi soáng cuoäc ñôøi thaùc loaïn ?… Chính vieäc taùi hieän nhaân vaät döôùi nhöõng caùi nhìn chuû quan ñònh kieán cuûa ngöôøi ñôøi ñaõ taïo ra hieäu quaû khaùch quan nghieâm nhaët cuûa buùt phaùp caùc nhaø tieåu thuyeát ñoaït giaûi vieát veà phuï nöõ. “Khaùch quan nghieâm nhaët” laø vì cuoäc soáng ñoù ñaõ giaùn caùch khoûi caùi gioïng lôøi chuû quan cuûa “taùc giaû ñuùng ñaén, ñuùng möïc”. 134 Maët khaùc, trong lôøi vaên ña gioïng beân caïnh lôøi keå nhieàu gioïng (lôøi nhai, lôøi phong caùch hoaù), lôøi nöûa tröïc tieáp, lôøi keå theo ngoâi thöù nhaát … thì ñoäc thoaïi noäi taâm hay lôøi traàn thuaät noäi taïi cuõng laø moät caùch theå hieän raát sinh ñoäng trong taùc phaåm. Ñoäc thoaïi laø lôøi cuûa nhaân vaät, lôøi tröïc tieáp, coù theå noùi vôùi mình, hay vôùi ngöôøi khaùc, nhöng noù ñoäc laäp vôùi caùc lôøi ñoái ñaùp. Theo Tamara Moâtölioâva thì ñoäc thoaïi noäi taâm “bao goàm lôøi noùi khoâng phaùt ra lôøi cuûa nhaân vaät, lôøi nöûa tröïc tieáp, nôi maø taùc giaû nhaân danh mình, nhöng laïi naém baét töø ngöõ vaø ngöõ ñieäu cuûa nhaân vaät, vaø lôøi ñoäc thoaïi noäi taâm trong ñoù tieáng noùi nhaân vaät döôøng nhö ñöôïc taùch laøm hai tieáng noùi tranh caõi nhau; vaø haøng loaït lôøi suy luaän chaët cheõ, cuûa nhöõng yù nghó muø môø hoãn loaïn. Taát caû caùc hình thöùc ñoù giuùp cho nhöõng tieåu thuyeát taùi hieän moät caùch chaân thöïc, khoâng giaûn löôïc toaøn boä theá giôùi taâm hoàn, trí tueä cuûa con ngöôøi ngaøy caøng phöùc taïp, thöôøng laø maâu thuaãn” (Tieåu thuyeát nöôùc ngoaøi hoâm nay. M.1966, tr 279) (trích laïi cuûa Traàn Ñình Söû) [57;181]. Nhö vaäy, ñoäc thoaïi noäi taâm coù theå laø lôøi tröïc tieáp vöøa coù theå laø lôøi giaùn tieáp duøng ñeå traàn thuaät. Phaïm vi cuûa noù bao goàm caû lôøi nöûa tröïc tieáp. Nhieàu taùc giaû phöông Taây ñoàng nhaát ñoäc thoaïi noäi taâm vôùi doøng yù thöùc (Leon Edel, 1955). Caùi môùi cuûa ñoäc thoaïi noäi taâm, theo Edoward Dujardin (1931) laø noù ñöôïc trình baøy döôùi hình thöùc hoãn ñoän, chuû quan, noù taùi hieän caùi doøng lieân tuïc cuûa yù nghó xuaát hieän trong taâm hoàn nhaân vaät theo traät töï maø noù xuaát hieän. Noù vaãn ñöôïc löïa choïn nhöng khoâng phaûi theo logic cuûa lí trí. Chaúng haïn ñoaïn vaên sau ñaây: “Nguyeãn Vaïn treo suùng vaøo coät nhaø roài löõng thöõng ra cöûa. Con muï Hôn, vôï thaèng Coâng caép thuùng töø trong beáp laëng leõ löôùt qua maëtï Vaïn. Coù trôøi bieát noù ñang nghó gì? Choàng caén löôõi cheát, boá choàng saép bò xöû baén. Chaéc laø coâ aû caép thuùng ñi chaïy aên, söôùng laém baây giôø môùi thaáy caùi noãi khoå cuûa oâng baø noâng thoân. Con daâu ñòa chuû coù khaùc, cöù môn môûn. Thaèng Coâng roõ kheùo choïn vôï, maét ñen lay laùy thaét 135 ñaùy löng ong, da ñoû hoàng hoàng. Thôøi theá khoâng thay ñoåi, thaèng Coâng khoâng caén löôõi töï töû cöù goïi laø ñeû ra khoái ñòa chuû con. Coù tieáng treû la heùt ngoaøi vöôøn. Vaïn ngoù qua bôø töôøng giaäu ngôõ ngaøng nhìn boïn treû. Chuùng thaät tinh quaùi baét chöôùc y nhö toaø aùn huyeän môû toaø xeùt xöû thaèng cu Tooùn con muï Hôn”[21;49]. Tình huoáng ôû ñaây laø: Nguyeãn Vaïn lau suùng xong thì thaáy muï Hôn neân lieân töôûng ñeán hoaøn caûnh cuûa muï vaø gia ñình, lieân töôûng ñeán thaân theá vaø coù chuùt baát nhaãn trong soá phaän muï. Boãng nghe boïn nhoùc la heùt, Vaïn giaät mình vaø taâm trí trôû veà thöïc taïi. Thoâng qua caûm xuùc vaø suy nghó cuûa Nguyeãn Vaïn, chuùng ta hieåu ñöôïc con ngöôøi muï Hôn vaø moät chuùt tình thöông haïi cuûa Vaïn nöõa. Ñoù chính laø doøng yù thöùc lieân tuïc cuûa nhaân vaät maø söï chuù yù di chuyeån töø vieäc naøy sang vieäc khaùc. Chính vieäc gaén lieàn ñoäc thoaïi noäi taâm vôùi doøng yù thöùc laøm cho hình thöùc naøy ñoåi môùi veà chaát so vôùi ñoäc thoaïi noäi taâm trong tieåu thuyeát coå ñieån theá kyû XIX. Trong ñoäc thoaïi noäi taâm hieän taïi chuû ñeà lôøi noùi luoân thay ñoåi, ngaét quaõng, noái tieáp vaø trong doøng chaûy yù thöùc ñoù, nhieàu khi taùc giaû vieát lieân tuïc haøng trang daøi: “Trong soá baïn beø coù leõ chæ coù Daâu laø hieåu Haïnh hôn caû, Daâu soâi noåi maïnh meõ nhieàu ñam meâ, Daâu vaø Haïnh thaân nhau. Tuy laø Haïnh keå veà Daâu nhöng ñeå lôøi keå khaùch quan thì Haïnh nhaäp suy nghó vaøo doøng yù thöùc cuûa Daâu, treân cô sôû ñoù, noùi ra nhöõng khí caïnh tính caùch vöøa thaúng thaén, trung thöïc, vöøa tinh anh, laïi coù caù tính ñaùo ñeå, deã xuùc ñoäng cuûa Daâu (so saùnh Phöông). Trong lôøi ñoäc thoaïi noäi taâm cuûa baø Son (“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”) cuõng thöôøng ñöôïc ñoái thoaïi hoaù nhö vaäy, baø vöøa hoûi vöøa traû lôøi vaø phaân tích, moå xeû vaán ñeà. “Mang tieáng laø choàng con nhaø cöûa ñeà hueà, caû ñôøi chöa bieát ñeán caùi ñoùi, caùi reùt. Nhöng hoûi coù bao nhieâu ngaøy baø thaáy ñöôïc sung söôùng maõn nguyeän ? Coù bao nhieâu giôø phuùt baø ñöôïc troâi noåi trong ngoït ngaøo meâ ñaém? Ñaõ bao giôø baø thaáy mình vaø oâng Haøm laø moät ñoâi caù thôøn bôn, moãi ngöôøi chæ coù moät nöûa taám thaân, moät nöûa caëp maét nhìn, 136 moät nöûa mang thôû, neân luùc naøo cuõng hoaø nhaäp, tuy hai maø moät, luùc naøo cuõng quaán quyùt ñaém say ?Ñaõ luùc naøo baø thaáy mình nhö vaäy? Chöa ! Ñaõ bao giôø baø thaáy mình laø moät caønh taàm ngöûi, vaø oâng Haøm laø caùi caây vöõng chaéc ñeå baø víu vaøo, töïa vaøo ? Chöa? Chöa bao giôø? Nhöng baø ñaõ laøm heát boån phaän cuûa moät ngöôøi vôï, taän taâm, taän löïc” [77;143]. Trong lôøi ñoäc thoaïi cuûa baø Son, baø nhö phaân thaân ra laøm hai nöûa ñeå töï mình noùi vôùi mình, noùi veà cuoäc ñôøi mình. Ñaây cuõng laø moät bieän phaùp boäc loä nhöõng caûm xuùc, yù nghó thaàm kín. Bôûi vì, “trong yù nghó con ngöôøi toû ra töï do hôn laø trong lôøi noùi ra thaønh lôøi” [57;181]. Hoaøn caûnh baø Son cuõng ñau ñôn chaúng khaùc gì Thuyù Kieàu, nhöng Thuyù Kieàu xöa bò rôi vaøo tay Maõ Giaùm Sinh, bò Tuù Baø haønh haï môùi ñau ñôùn tieác nuoái: “Bieát thaân ñeán böôùc laïc loaøi, Nhò ñaøo thaø beû cho ngöôøi tình chung”. Coøn baø Son, noãi loøng bieát toû cuøng ai, khi baø ñaõ töï nguyeän hieán daâng tình yeâu cho ngöôøi mình yeâu roài Phuùc khoâng coù can ñaûm boû troán cuøng baø ? Thaät oaùi aêm! Nhö vaäy, coù theå thaáy raèng hình thöùc ngoân töø ngheä thuaät cuûa Döông Höôùng, Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Baûo Ninh ñaõ vaän duïng treân ñaây ñaõ cho thaáy roõ thöïc chaát saùng taïo cuûa nhaø vaên vaø phaân bieät ngoân töø vaên hoïc vôùi ngoân töø ñôøi thöôøng. Neáu Baûo Ninh laø moät caáu truùc ñöùt noái khoâng aên khôùp, nhöõng doøng chaép vaù, nhöõng taàng yù nghóa chìm maø ngöôøi ñoïc bò giaèng xeù, khaéc khoaûi bôûi chính nhöõng ngoân töø soáng ñoäng, maâu thuaãn nhau, tranh luaän nhau, ñaët ra nhöõng vaán ñeà veà cuoäc soáng, con ngöôøi, vaán ñeà trieát lyù, tình yeâu, saùng taïo … Thì ôû “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” vaø “Beán Khoâng Choàng” laïi cuoän xoaùy, traên trôû, buøng noå, suy tö, tan naùt, … Quaù trình tìm toøi ñoåi môùi trong tö duy ngoân ngöõ cuûa caùc nhaø tieåu thuyeát ñaõ toû roõ taøi naêng vaø taâm huyeát cuûa hoï. Maëc duø coøn moät vaøi haïn cheá nhöng cuoái 137 cuøng khi ñaõ coù söï nhaøo naën ñeán tan nhuyeãn giöõa trieát lyù vaø ñôøi soáng, aáy laø luùc taùc phaåm ñaõ truyeàn ñeán ngöôøi ñoïc “moät caùi gì ñoù naèm ngoaøi chöõ nghóa” 138 KEÁT LUAÄN Moät quan nieäm ngheä thuaät chaân thaät, coù taàm khaùi quaùt cao veà tö töôûng thaåm myõ, laïi chöùa ñöïng yù nghóa trieát lyù nhaân sinh ñaäm ñaø saâu saéc veà con ngöôøi nhaát laø ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam trong taùc phaåm “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, “Beán Khoâng Choàng”, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” ñaõ ñem laïi cho ba taùc giaû Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Baûo Ninh giaûi nhaát cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam naêm 1991. Ñaây laø moät phaàn thöôûng vinh döï hoaøn toaøn xöùng ñaùng. Tieåu thuyeát Vieät Nam hieän ñaïi thaät töï haøo vì ñaõ hoaø nhaäp vaøo doøng chaûy cuûa tieåu thuyeát hieän ñaïi ñích thöïc ngheä thuaät treân theá giôùi. Ñoù laø söï ñoåi môùi trong tö duy vaø trong caùi nhìn môùi veà con ngöôøi, nhaát laø ngöôøi phuï nöõ. Tieáp tuïc truyeàn thoáng töø Nguyeãn Du, Nam Cao, Vuõ Troïng Phuïng roài nhoùm Töï löïc Vaên Ñoaøn … caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam trong ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi cuûa ba taùc giaû keå treân, coù theå toùm laïi nhö sau: Boái caûnh lòch söû vaên hoaù nhöõng naêm 90 ñaëc bieät laø vaên hoaù laøng xaõ, vaên hoaù thaønh thò maø ba taùc phaåm ñeà caäp tôùi vôùi muïc tieâu “xaây döïng moät neàn vaên hoaù tieân tieán, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc” laø cô sôû, tieàn ñeà, neàn taûng khôi gôïi giuùp hieåu bieát hôn ñôøi soáng bí aån beân trong thaàm kín nhaát cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam noùi chung vaø trong ba tieåu thuyeát ñaït giaûi noùi rieâng. Töø ñoù, coù theå thaáy ñöôïc thôøi gian vaø khoâng gian xuaát hieän nhöõng ngöôøi phuï nöõ Baø Nhaân, baø Son, Coâ Ñaøo, Coâ Haïnh, Coâ Phöông … laø thôøi ñieåm lòch söû cuï theå trong taùc phaåm vöøa laø nhöõng thaäp nieân 90, vöøa laø nhöõng naêm thaùng khoác lieät chieán ñaáu giaûi phoùng mieàn Nam. Boái caûnh vaên hoaù thaønh thò, noâng thoân taàng taàng lôùp lôùp ñan cheùo vaøo nhau. Roài caû truyeàn thoáng vaên hoaù töï ngaøn xöa hieän roõ qua kí öùc cuûa nhaân vaät (nhöõng caâu chuyeän coå tích ñaày aép trong tuoåi thô cuûa Haïnh, caâu chuyeän huyeàn thoaïi cuûa cuï 139 Khieân, söï tích vieäc thôø hoå cuûa doøng hoï oâng Haøm …) cuõng laø coäi nguoàn goùc nhìn vaên hoaù vaø goùc nhìn thi phaùp hoïc hieän ñaïi veà ngöôøi phuï nöõ trong 3 taùc phaåm. Nhöõng ngöôøi phuï nöõ xuaát hieän ôû nhöõng thôøi ñieåm heä troïng nhaát trong cuoäc ñôøi: ñoù laø thôøi ñieåm coù vaán ñeà, thôøi ñieåm böôùc ngoaët nhö cuoäc gaëp gôõ lòch söû giöõa Haïnh vaø Nguyeãn Vaïn, giöõa Phöông vaø Kieân beân hoà … Luùc naøy, ngöôøi ñoïc khoâng chæ hieåu maø coøn thaáy ñöôïc tính caùch nhaân vaät khoâng phaùt trieån theo chieàu thôøi gian maø môû roäng vaø phaùt trieån theo chieàu saâu vaø chieàu roäng khoâng gian. Vì theá, neáu trong nhöõng tröôøng hôïp bình thöôøng, ngöôøi khaùc chæ thaáy moät tieáng noùi, moät tö töôûng thì ôû nhöõng thôøi ñieåm naøy, nhaø vaên thaáy ñöôïc nhieàu tieáng noùi, nhieàu tö töôûng giao thoa ñoái thoaïi vôùi nhau vaø haït nhaân nhaân caùch bí aån cuûa ngöôøi phuï nöõ caøng ñöôïc boäc loä roõ trong tieåu thuyeát ña bình dieän, ít nhieàu ña thanh ñoái thoaïi cuûa Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng vaø Baûo Ninh. Phaàn coát loõi cuûa luaän aùn laø vaán ñeà caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ cuûa ba nhaø vaên ôû ba tieåu thuyeát. Ñaây laø moät vaán ñeà troïng taâm cuûa thi phaùp hoïc hieän ñaïi ñaõ ñöôïc ngöôøi vieát trieån khai moät caùch khaù cuï theå döïa treân tam theá ngöôøi cuûa K.Marx. Vôùi xuaát phaùt ñieåm laø con ngöôøi caù nhaân theo quan nieäm trieát hoïc, xaõ hoäi vaø vaên hoïc, ngöôøi vieát ñaõ tìm ra ñöôïc nhöõng khía caïnh phong phuù veà nhöõng con ngöôøi khaùc nhau cuøng toàn taïi trong moät con ngöôøi, moät sieâu toång theå ngöôøi. Ñoù laø con ngöôøi töï nhieân, con ngöôøi xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi nhaân caùch. Coù nhöõng thôøi ñieåm, hoaøn caûnh thì con ngöôøi naøy maïnh meõ, laøm chuû nhöng cuõng coù nhöõng luùc con ngöôøi kia laïi troãi daäy, laïi laán aùt … Song, trong cuøng moät con ngöôøi aáy, moät thöïc theå aáy vaãn luoân coù söï haøi hoaø, thoáng nhaát vôùi nhau. Neáu ai ñoù khoâng dung hoaø ñöôïc nhöõng con ngöôøi aáy trong baûn thaân thì seõ daãn ñeán keát cuïc bi thaûm laø ñieàu taát yeáu. 140 Döôùi goùc nhìn thi phaùp hoïc hieän ñaïi, ba ngöôøi phuï nöõ tieâu bieåu trong ba tieåu thuyeát ñöôïc bieåu hieän toùm löôïc nhö sau: Phöông trong tieåu thuyeát “Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh voán laø ngöôøi con gaùi thò thaønh trong saùng, ñeïp ñeõ caû theå xaùc laãn taâm hoàn. Nhöng do moâi tröôøng xaõ hoäi trong vaø sau chieán tranh, nhaát laø nhöõng hoäi chöùng cuûa chieán tranh (caàn phaân bieät chieán tranh chính nghóa vaø phi nghóa) ñaõ daãn tôùi söï ñoå vôõ veà taâm hoàn vaø söï baêng hoaïi veà theå xaùc. Song, suy ñeán cuøng ñoù cuõng laø ñeå theå hieän söï töï yù thöùc veà loøng toân troïng tình yeâu vôùi Kieân theo kieåu suy thoaùi mang nhieàu tính nöõ cuûa kieåu daïng phuï nöõ ít nhieàu phoå bieán trong xaõ hoäi Vieät Nam thôøi aáy. Coøn trong “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” thì ngöôøi ñoïc laïi aán töôïng nhaát ôû nhaân vaät Son. Baø laø ngöôøi phuï nöõ ñeïp caû veà theå xaùc laãn taâm hoàn laïi cuõng laø ngöôøi chòu nhieàu baát haïnh nhaát veà ñöôøng tình duyeân. Bi kòch baét ñaàu töø ñoù vì yeâu oâng Phuùc maø khoâng ñeán ñöôïc vôùi ngöôøi mình yeâu. Coù choàng nhöng laïi bò choàng haønh haï veà moïi phöông dieän, keát cuïc bi thaûm, beá taét, cuøng ñöôøng, nhaûy xuoáng soâng töï töû coøn bò goïi hoàn veà ñeå phuïc vuï möu ñoà ñen toái. Ñaây laø tieáng chuoâng baùo ñoäng veà soá phaän bi kòch cuûa ngöôøi phuï nöõ noâng thoân thôøi baáy giôø vaø ngay caû thôøi nay. Ñoàng thôøi, ñaây cuõng laø ñieàu maø nhöõng ngöôøi caàm caân naûy möïc veà chính saùch noâng thoân vaø söï giaûi phoùng phuï nöõ caàn quan taâm, maëc duø sau naøy caùch cö xöû ñoái vôùi hoï ñaõ coù ít nhieàu thay ñoåi. Bôûi vì, noùi nhö K.Marx: “Söï giaûi phoùng phuï nöõ chính laø thöôùc ño söï tieán boä cuûa xaõ hoäi” Ñaëc bieät, Haïnh (Beán Khoâng Choàng) töø tuoåi aáu thô ñeán khi böôùc qua lôøi nguyeàn (laáy Nghóa) roài ñeán cuoäc gaëp gôõ lòch söû vôùi Nguyeãn Vaïn laø quaù trình chuyeån hoaù tính caùch vöøa tieäm tieán, vöøa ñoät bieán raát ñaëc tröng cuûa tieåu thuyeát. Caùi “gen” ngöôøi ôû Haïnh ñöôïc baûo löu sinh ñoäng neân noù coù theå chuyeån hoaù, ñoåi môùi phuø hôïp vôùi ba böôùc ngoaët quan troïng cuûa ñôøi naøng nhö ñaõ trình baøy trong luaän vaên. Roõ raøng trong luùc tuyeät voïng ñau khoå nhaát cuûa kieáp ngöôøi phuï nöõ 141 (khoâng choàng, khoâng con, maát tình yeâu) thì böôùc ñoät phaù nhö coù söùc thaàn khieán caû ba con ngöôøi (töï nhieân, xaõ hoäi giai caáp môùi, nhaân caùch) ñaõ buøng noå taïo ra cuoäc gaëp gôõ coù moät khoâng hai trong lòch söû tieåu thuyeát Vieät Nam. Khi tieáp caän cuoäc gaëp gôõ lòch söû naøy chuùng ta deã lieân töôûng ñeán caûnh Thò Nôû ñeán vôùi Chí Pheøo, Natasa gaëp Andray Poâncoânxiki (Chieán tranh vaø hoaø bình – Lex Tonxtoâi), Scatlet Ohara gaëp Rex Butler (Cuoán theo chieàu gioù – Magarrit Michel). Tuy caûnh ngoä coù khaùc nhau nhöng ñeàu töông ñoàng laø söï soáng kyø dieäu cuûa ngöôøi phuï nöõ ñaõ boäc loä ñaày bi caûm trong hoaøn caûnh tuyeät voïng khoái cuøng cuûa cuoäc ñôøi. Ñieàu ñaùng tieác laø do say söa taùi hieän böùc tranh xaõ hoäi, xaây döïng moät coäng ñoàng ñoâng ñuùc (“Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” – Nguyeãn Khaéc Tröôøng) hoaëc maõi doõi theo nhöõng hoài öùc ñaày baát traéc cuûa nhaân vaät (“Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh) maø caùc nhaø tieåu thuyeát chöa quan taâm heát möùc ñeán nhöõng nhaân vaät nöõ. Phaûi noùi caùc cuoác saùch coù nhieàu nhaân vaät, coù ñöôïc bieåu hieän trong tính caùch khieán ai ñaõ moät laàn ñoïc qua khoù coù theå queân. Nhöng roài nhöõng nhaân vaät naøy chöa ñöôïc nhaø vaên khai thaùc ñeán taän cuøng. Chaúng haïn Daâu, Thaém (Beán Khoâng Choàng), Ñaøo, Minh Toå, Chò Beù (Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma), Hoaø, Haïnh, Lan (Thaân phaän cuûa tình yeâu) … neáu ñöôïc nhaø vaên chuù yù khai thaùc saâu chaéc seõ coù söùc soáng laâu beàn vôùi thôøi gian. Nhöng buø laïi, caùc taùc giaû ñaõ ñoåi môùi caùi nhìn veà nhaân vaät. Ñaëc bieät, ba nhaø vaên ñaõ nhìn thaáy söï töï yù thöùc trong con ngöôøi naøy, nhöõng ngöôøi phuï nöõ aáy laø chuû theå ñích thöïc cuûa söï mieâu taû ngheä thuaät cuûa nhaø vaên. Duø trong baát kyø hoaøn caûnh naøo hoï cuõng luoân töï yù thöùc, thöùc nhaän soaùt xeùt laïi mình vaø theá giôùi quan mình ñeå khoâng ngöøng vöôn tôùi haït nhaân nhaân caùch khoâng keát thuùc vaø baûn chaát ña thanh phöùc ñieäu voán coù cuûa cuoäc ñôøi. Vaán ñeà ngoân töø cuõng ñaõ ñöôïc caùc caây buùt ñoaït giaûi ñaëc bieät quan taâm vaø ñoåi môùi. Vì theá, caáu taïo vaø kieán truùc ngoân töø trong “Beán Khoâng Choàng”, “Maûnh 142 ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” ít nhieàu coù tính phöùc ñieäu. Ngoân töø trong nhöõng tieåu thuyeát naøy taïo neân moät söï vaän ñoäng beân trong phöùc taïp, baèng söï hoãn hôïp phong caùch, nhöõng tieáng noùi nhieàu gioïng, nhöõng hình töôïng nhieàu saéc thaùi, bieåu ñaït moät theá giôùi beân ngoaøi… noâng thoân vôùi nhöõng con ngöôøi toaùn tính, lo laéng … buøng noå. Nhöõng im laëng vaø khoaûng troáng, khoâng noùi, ngôïi ca vaø chì chieát, chua chaùt vaø ngoït ngaøo, khaúng ñònh vaø phuû ñònh, baùc boû hay chaáp nhaän. Nhöõng caùi xoâ boà vaø nhoän nhaïo aáy chöùa ñöïng nhieàu yù nghóa chìm maø ngöôøi ñoïc coù theå khai thaùc. Ngöôøi ñoïc bò giaèng xeù, khaéc khoaûi bôûi chính nhöõng ngoân töø soáng ñoäng, maâu thuaãn nhau, tranh luaän vôùi nhau ñeå roài ñaët ra nhöõng vaán ñeà veà cuoäc soáng, con ngöôøi, nhöõng vaán ñeà trieát lyù veà tình yeâu, söï hy sinh cam chòu … hay saùng taïo ngheä thuaät … Vaø coù ñöôïc söï thaønh coâng trong theá giôùi ngheä thuaät ngoân töø aáy laø söï pha taïp caùc kieåu gioïng ñieäu tranh bieän, trieát lyù, traûi nghieäm hay haøi höôùc, cöôøi côït nghieâm tuùc … Chính gioïng ñieäu ñaõ giuùp cho caùi nhìn cuûa nhaø vaên theâm troïn veïn, ñaày ñuû trong khi tìm hieåu ñôøi soáng noäi taâm nhaân caùch cuûa nhaân vaät. Laø saûn phaåm cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, vaên hoïc coù noäi dung lòch söû saâu saéc maø lòch söû giaûi phoùng phuï nöõ seõ ñaùnh giaù söï vaên minh tieán boä cuûa xaõ hoäi. Ngöôøi phuï nöõ trong ba tieåu thuyeát (“Beán Khoâng Choàng”, “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, “Thaân phaän cuûa tình yeâu”) ñoaït giaûi cuûa ba nhaø vaên Döông Höôùng, Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Baûo Ninh ñaõ coù ñöôïc moät ñôøi soáng thöïc söï, ñuùng nghóa maëc duø treân con ñöôøng kieám tìm haïnh phuùc ñích thöïc, hoï ñaõ gaëp quaù nhieàu traéc trôû ñau ñôùn, thaäm chí moãi laàn coá gaéng vöôn leân laïi bò xaõ hoäi, cuoäc soáng vuøi daäp. Nhöng söï töï yù thöùc, töï thöùc nhaän laïi baûn thaân vaø theá giôùi ñaõ laøm cho hình aûnh cuûa hoï lôùn leân raát nhieàu. Hoï ñaõ böôùc ra khoûi trang vaên maø soáng moät cuoäc ñôøi troïn veïn trong loøng ngöôøi ñoïc hoâm nay vaø mai sau. 143 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO * Taùc giaû trong nöôùc: 1. Leâ Huy Baéc (1998), “ Gioïng vaø gioïng ñieäu trong vaên xuoâi hieän ñaïi”, Taïp chí Vaên hoïc” (9), trang 66-71. 2. Phí Vaên Baùi (1991), “Chaân dung vaên ngheä só: nhaø vaên Baûo Ninh”, Taïp chí Ngöôøi Haø Noâò, (6) trang 5-7. 3. Ngoâ Vónh Bình (1991), “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi, (8). 4. Ñinh Xuaân Duõng (2004), Vaên hoïc – Vaên hoaù tieáp nhaän vaø suy nghó (Pheâ binh – Tieåu luaän), Nxb Töø ñieån baùch khoa, Haø Noäi . 5. Hoàng Dieäu (1991), “ Veà Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi, (8). 6. Traàn Thanh Ñaïm (1989), “ Baøn theâm veà vaán ñeà con ngöôøi trong vaên hoïc”, Baùo Vaên ngheä, (35). 7. Trung Trung Ñænh (1991), “Döông Höôùng vaø Beán Khoâng Choàng”, Taïp chí vaên ngheä Quaân ñoäi (12). 8. Haø Minh Ñöùc (Chuû bieân) (1998), Chaëng ñöôøng môùi cuûa Vaên hoïc Vieät Nam, Nxb Chính trò Quoác gia, Haø Noäi. 9. Ñoã Mai Haø (1991), “Gaëp ba taân khoan giaûi thöôûng Hoäi Nhaø Vaên Vieät Nam”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (1), thaùng 1. 10. Nguyeãn Vaên Haïnh, Huyønh Nhö Phöông (1995), Lyù luaän vaên hoïc – Vaán ñeà vaø suy nghó, Nxb Giaùo duïc. 11. Nguyeãn Vaên Haïnh (1987), “Ñoåi môùi tö duy, khaúng ñònh söï thaät trong vaên hoïc ngheä thuaät”, Taïp chí Vaên hoïc, (2) trang 9-13. 12. Nguyeãn Vaên Haïnh (1993), “Nguyeãn Minh Chaâu trong nhöõng naêm 80 vaø söï ñoåi môùi caùi nhìn veà con ngöôøi”, Taïp chí Vaên hoïc, (3). 144 13. Phaïm Hoa (1991), “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma – Böùc tranh gaén chaët vôùi hieän thöïc”, Baùo Quaân ñoäi nhaân daân thöù 7, (5). 14. Traàn Quoác Huaán (1991), “Thaân phaän cuûa tình yeâu cuûa Baûo Ninh”, Taïp chí Vaên ngheä, (3). 15. Hoaøng Ngoïc Hieán (1990), Vaên hoïc – hoïc vaên, Tröôøng Vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi. 16. Hoaøng Ngoïc Hieán (1991), “ Nhöõng nghòch lyù cuûa chieán tranh trong Thaân phaän cuûa tình yeâu cuûa Baûo Ninh”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (6). 17. Ñoã Ñöùc Hieåu (1993), Ñoåi môùi pheâ bình vaên hoïc, Nxb Muõi Caø Mau. 18. Ñoã Ñöùc Hieåu (1991), “Nhöõng nhòp maïnh cuûa tieåu thuyeát Thaân phaän cuûa tình yeâu cuûa Baûo Ninh (hay Noãi buoàn chieán tranh)”, Taïp chí Taùc phaåm môùi, (1). 19. Ñaøo Hieáu (1991) “Thaân phaän cuûa tình yeâu”, Taïp chí Vaên hoïc vaø dö luaän (3). 20. Hoaøng Höng (1991), “Xin goïi ñuùng teân”, Taïp chí Vaên hoïc vaø dö luaän (3). 21. Döông Höôùng (1998), Beán Khoâng Choàng, Nxb Hoäi Nhaø Vaên. 22. Döông Höôùng (1998), Boùng ñeâm vaø maët trôøi, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 23. Döông Höôùng (1998), Ñaøn chim keùt bay ngang trôøi (Truyeän vöøa), Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 24. Döông Höôùng (1998), Quaõng ñôøi coøn laïi (Truyeän vöøa), Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 25. Phaïm Hoa (1995), Ñuøa cuûa taïo hoaù, (Aùnh traêng – taäp truyeän ngaén ñöôïc giaûi 1991), Nxb Hoäi nhaø vaên. 26. Phaïm Thò Hoaøi (1989), Thieân söù, Nxb Treû. 27. Leâ Ñình Kî (1984), Tìm hieåu taùc phaåm vaên hoïc, Nxb TP.Hoà Chí Minh. 28. Ñoã Vaên Khang (1996), “Pheâ bình Vaên hoïc hieän ñaïi”, Taïp chí Vaên hoïc, (2), trang 2-7. 145 29. Ñoã Vaên Khang (1991), “Nghó gì khi ñoïc tieåu thuyeát Thaân phaän cuûa tình yeâu”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (3). 30. Toân Phöông Lan (2002), Phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Minh Chaâu, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 31. Toân Phöông Lan (1998), Moät soá vaán ñeà trong vaên xuoâi thôøi kyø ñoåi môùi (Chaëng ñöôøng môùi cuûa Vaên hoïc, Haø Minh Ñöùc chuû bieân), Nxb Chính trò quoác gia, Haø Noäi, trang 732 – 738. 32. Toân Phöông Lan (1994), “Chieán tranh qua nhöõng taùc phaåm vaên xuoâi ñöôïc giaûi”, Taïp chí Vaên hoïc, (12), trang 4-8. 33. Chu Lai (1999), Aên maøy dó vaõng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 34. Chu Lai (1999), Phoá, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 35. Chu Lai (1999), Voøng troøn boäi baïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 36. Leâ Löïu (2002), Thôøi xa vaéng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 37. Leâ Löïu (2002), Soáng ôû ñaùy soâng, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 38. Leâ Löïu (2002), Chuyeän laøng Cuoäi, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 39. Phöông Löïu (Chuû bieân), (1997) Lyù luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 40. Phöông Löïu (1997), Khôi doøng lyù thuyeát, Nxb Hoäi Nhaø vaên. 41. Phöông Löïu (2001), Tìm hieåu lyù luaän vaên hoïc Phöông Taây hieän ñaïi, Nxb Vaên hoïc Haø Noäi. 42. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1994), Con ñöôøng ñi vaøo theá giôùi ngheä thuaät cuûa nhaø vaên, Nxb Giaùo duïc. 43. Phuøng Quyù Nhaâm (1999), Thaåm ñònh vaên hoïc, Nxb Vaên ngheä Tp.Hoà Chí Minh. 44. Laõ Nguyeân (1998), “Vaên hoïc ngheä trong böôùc chuyeån mình”, Baùo Vaên ngheä, (45), trang 7-10. 146 45. Leâ Thaønh Nghò (1998), “ Xuaân Thieàu vaø nhöõng trang vieát veà chieán tranh”, Taïp chí Vaên hoïc (1),trang 36 –38. 46. Leâ Thaønh Nghò (1991), “Qua nhöõng cuoán saùch gaàn ñaây vieát veà chieán tranh”, Taïp chí Vaên hoïc (1), trang 41-44. 47. Baûo Ninh (2003), Thaân phaän cuûa tình yeâu, Nxb Phuï nöõ, Haø Noäi. 48. Baûo Ninh (2002), Haø Noäi luùc khoâng giôø (Taäp truyeän ngaén), Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø Noäi. 49. Thanh Phöôùc (1991), “Caáu truùc, caùi dôû nhaát cuûa tieåu thuyeát Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, Taïp chí Vaên hoïc vaø dö luaän, (7), trang 52 –53. 50. Huyønh Nhö Phöông (1988), “Caûm höùng pheâ phaùn trong vaên chöông hieän nay”, Baùo Vaên ngheä (24). 51. Huyønh Nhö Phöông (1991), “Vaên xuoâi nhöõng naêm 80 vaø vaán ñeà daân chuû hoaù neàn vaên hoïc”, Taïp chí vaên hoïc (4). 52. Huyønh Nhö Phöông, Nhöõng tín hieäu môùi, Nxb Hoäi nhaø vaên. 53. Töø Sôn (1990), “Ñoåi môùi xaõ hoäi vaø ñoåi môùi vaên hoïc”, Baùo vaên ngheä (13) 54. Nguyeãn Höõu Sôn (1991), “Boùng ñeâm moät phöông dieän tö duy ngheä thuaät trong tieåu thuyeát Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” Baùo ngöôøi Haø Noâò (49). 55. Traàn Ñình Söû (1996), Lyù luaän vaø pheâ bình vaên hoïc, Nxb Hoäi nhaø vaên. 56. Traàn Ñænh Söû (2002), Vaên hoïc vaø thôøi gian, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 57. Traàn Ñình Söû (2003), Daãn luaän thi phaùp hoïc, Nxb Giaùo duïc. 58. Leâ Ngoïc Traø (1990), Lyù luaâän vaø vaên hoïc, Nxb Treû, Tp.Hoà Chí Minh. 59. Leâ Ngoïc Traø (2002), Thaùch thöùc cuûa saùng taïo – Thaùch thöùc cuûa vaên hoaù, Nxb Thanh Nieân. 60. Traàn Ñöùc Thaûo (1998), Vaán ñeà con ngöôøi vaø chuû nghóa lyù luaän “Khoâng coù con ngöôøi”, Nxb Tp. Hoà Chí Minh. 147 61. Traàn Ñöùc Thaûo (2004), Söï hình thaønh con ngöôøi, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 62. Traàn Ñöùc Thaûo (2004), Hieän töôïng hoïc vaø chuû nghóa duy vaät bieän chöùng, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia, Haø Noäi. 63. Buøi Vieät Thaéng (1991), “Ngoïn nguoàn cuûa nhöõng raøng buoäc”, Baùo Vaên Ngheä (6), trang 7-8. 64. Nguyeãn Thò Minh Thaùi (1985), “Aán töôïng veà nhaân vaät nöõ cuûa Nguyeãn Minh Chaâu”, Taïp chí vaên hoïc (32). 65. Ñaøo Thaûn (1994), “Ñaëc tröng cuûa ngoân ngöõ ngheä thuaät theå hieän trong vaên xuoâi”, Taïp chí Vaên hoïc (2), trang 13-16. 66. Ñoã Lai Thuyù (Söu taàm vaø bieân soaïn) (2001), Ngheä thuaät nhö laø moät thuû phaùp, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 67. Ñoã Lai Thuyù (1999), Töø caùi nhìn vaên hoaù, Nxb Vaên hoaù daân toäc. 68. Ñoã Lai Thuyù (1994), “Hình dung ngöôøi Ñoåi môùi vaên hoïc”, Taïp chí vaên hoïc (6), trang 17-20. 69. Ñoã Lai Thuyù (1994), “Moät caùch nhaän dieän thôøi kyø vaên hoïc vöøa qua”, Phuï san vaên ngheä, thaùng 6. 70. Ñoã Minh Tuaán (2000), “Vaên hoïc caàn baûo hieåm cho söï thaät lòch söû (Tieåu luaân vaø pheâ bình Ngaøy vaên hoïc leân ngoâi )”, Nxb Vaên hoïc, trang 15-18. 71. Ñoã Minh Tuaán (2000), “Coõi chaäp chôøn baát ñònh vaø tieåu thuyeát Noãi buoàn chieán tranh, (Tieåu luaän vaø pheâ bình Ngaøy vaên hoïc leân ngoâi )”, Nxb Vaên hoïc, trang 19-25. 72. Leâ Quang Trang (1991), “Vaøi neùt veà thaân phaän ngöôøi phuï nöõ ñi qua ñi qua chieán tranh”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (3). 73. Ngoïc Trai (1987), “Söï khaùm phaù con ngöôøi Vieät Nam qua truyeän ngaén Nguyeãn Minh Chaâu”, Taïp chí vaên hoïc (32). 148 74. Voõ Gia Trò, “Moät tieåu thuyeát veà ñeà taøi chieán tranh nhìn töø goùc ñoä ngöôøi tieáp nhaân. (Pheâ bình vaø tieåu luaän Quy luaät cuûa vaên chöông)”, Nxb Vaên hoaù Thoâng tin. 75. Haø Xuaân Tröôøng (1980), “Maáy vaán ñeà veà vaên hoïc ngheä thuaät hieän ñaïi”, Baùo Vaên ngheä (35). 76. Haø Xuaân Tröôøng (1987), “Vaên hoïc ngheä thuaät trong ñoåi môùi tö duy”, Baùo Vaên ngheä (1). 77. Nguyeãn Khaéc Tröôøng (2003), Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma, Nxb Vaên hoïc Haø Noäi. 78. Hoaøng Trinh (1999), Phöông Taây vaên hoïc vaø con ngöôøi, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 79. Leâ Thò Duïc Tuù (2003), Quan nieäm veà con ngöôøi trong tieåu thuyeát “Töï Löïc Vaên Ñoaøn”, Nxb Thanh Nieân. 80. Nguyeãn Vaên Xuaát (1995), Caûm höùng pheâ phaùn trong tieåu thuyeát hieän ñaïi (qua moät soá tieåu thuyeát Nga – Myõ – Vieät), Luaän aùn tieán só Lyù luaân vaên hoïc Tröôøng ÑHSP Haø Noäi I, Haø Noäi. 81. Nguyeãn Vaên Xuaát (2001), “Hình töôïng vaø ngoân töø trong tieåu thuyeát”, Khoa Ngöõ Vaên moät phaàn tö theá kyû , Nxb Ñaïi hoïc Sö phaïm, Tp.Hoà Chí Minh, trang 147-154. * Taùc giaû nöôùc ngoaøi: 82. Arnauñoáp. M (1978), Taâm lyù hoïc saùng taïo vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. ( Hoaøi Lam vaø Hoaøi Ly dòch) 83. Bakhtin. M (1992), Lyù luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát, Boä Vaên hoaù thoâng tin vaø theå thao, Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi (Phaïm Vónh Cö tuyeån choïn, dòch vaø giôùi thieäu). 149 84. Bakhtin. M (1993), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp Ñoáttoâiexki, Nxb Giaùo duïc. (Traàn Ñænh Söû, Laïi Nguyeân Aân, Vöông Trí Nhaøn dòch). 85. Khrapchenco.M.B (1985), Caù tính saùng taïo ngheä thuaät, hieän thöïc vaø con ngöôøi, (Taäp II), Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi. (Leâ Sôn, Nguyeãn Minh dòch).