Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn cho quy hoạch sử dụng đất sản xuất lâm nông nghiệp xã Huyền Sơn, huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang

Download ::: 1 Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o Bé n«ng nghiÖp vμ ptnt Tr−êng ®¹i häc l©m nghiÖp -------------------------------- tr−¬ng ®øc ®¸ng nghiªn cøu c¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn cho quy ho¹ch sö dông ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp x∙ huyÒn s¬n, huyÖn lôc nam, tØnh b¾c giang luËn v¨n th¹c sü khoa häc l©m nghiÖp Hµ T©y - 2004 . Download ::: 2 §Æt vÊn ®Ò Quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ mét ho¹t ®éng võa mang tÝnh khoa häc võa mang tÝnh ph¸p lý cña hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt, kinh tÕ, x· héi. Quy ho¹ch sö dông ®Êt thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh sö dông ®Êt nh− mét t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, nh»m môc tiªu sö dông ®Êt mét c¸ch hiÖu qu¶. C«ng t¸c QHSD ®Êt lu«n ®−îc chó träng vµ coi lµ nhiÖm vô chiÕn l−îc trong viÖc qu¶n lý ®Êt ®ai, ®Æc biÖt lµ QHSD ®Êt cÊp x·. Tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000 phÇn lín c¸c x· ®· tiÕn hµnh ph©n chia ®Þa giíi hµnh chÝnh vµ tiÕn hµnh ph©n bæ ®Êt ®ai cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp theo quyÕt ®Þnh 364/CT [8] cña Chñ tÞch Héi ®ång bé tr−ëng vµ th«ng t− 106/QHTK [36]. Tõ ®ã tiÕn hµnh ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch nh»m ®−a ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cho tõng ®Þa ph−¬ng. Theo ®iÒu 118 cña hiÕn ph¸p n−íc Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam 1992, x· lµ cÊp hµnh chÝnh thÊp nhÊt, lµ ®¬n vÞ hµnh chÝnh c¬ së cã quan hÖ trùc tiÕp víi nh©n d©n. Nh− vËy, d−íi gãc ®é qu¶n lý nhµ n−íc, x· lµ cÊp cã chøc n¨ng hµnh ph¸p vµ qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ®Êt ®ai, s¶n xuÊt l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp, lµ cÊp qu¶n lý vÒ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt vµ s¶n xuÊt cña x·. Do ®ã viÖc lµm râ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña cÊp x· ®èi víi c«ng t¸c QHSD ®Êt lµ cÇn thiÕt, ®Æc biÖt lµ ®Êt cho s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, c«ng t¸c QHSD ®Êt cÊp x· vÉn cßn nhiÒu ®iÓm h¹n chÕ vÒ quan ®iÓm quy ho¹ch, ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh vµ c¸c c¬ së lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt. HÖ thèng chÝnh s¸ch phøc t¹p, kh«ng thèng nhÊt vµ khã ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ ë tõng ®Þa ph−¬ng. Sù ph©n ®Þnh ranh giíi trªn thùc ®Þa, tiªu chuÈn ph©n chia c¸c lo¹i ®Êt, c¸c lo¹i rõng ch−a cô thÓ g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c quy ho¹ch còng nh− ph©n bæ sö dông ®Êt ®ai gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt. Quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x· ch−a cã sù thèng nhÊt vÒ mÆt quan ®iÓm. NhiÒu n¬i cßn t¸ch biÖt gi÷a c«ng t¸c quy ho¹ch vµ qu¶n lý thùc hiÖn kÕ ho¹ch, ph©n biÖt gi÷a nh÷ng ng−êi quy ho¹ch vµ ng−êi s¶n xuÊt, kh«ng cho r»ng ng−êi s¶n xuÊt ph¶i lµ ng−êi tiÕn hµnh quy ho¹ch, v× vËy kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß vµ kh¶ n¨ng tham gia cña ng−êi d©n vµ céng ®ång cña hä trong qu¸ tr×nh QHSD ®Êt cÊp x·. Download ::: 3 Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch th−êng phøc t¹p, ch−a ph©n biÖt râ gi÷a quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x·. PhÇn lín c¸c quy ho¹ch dùa trªn hiÖn tr¹ng, ®o ®¹c b¶n ®å, ph©n ®Þnh ranh giíi c¸c lo¹i ®Êt, 3 lo¹i rõng vµ ph©n bæ ®Êt ®ai mµ ch−a ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng cña thÞ tr−êng còng nh− ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c, kh¶ n¨ng thÝch hîp cña c©y trång. ViÖc QHSD ®Êt ®· vµ ®ang ®−îc thùc hiÖn chñ yÕu dùa trªn ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch truyÒn thèng víi c¸ch tiÕp cËn tõ trªn xuèng, do vËy h¹n chÕ sù tham gia cña ng−êi d©n, kh«ng cã sù hµi hoµ gi÷a nhu cÇu sö dông ®Êt cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng vµ −u tiªn cña ChÝnh phñ trong sö dông ®Êt ®ai. Nh÷ng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cho viÖc lËp kÕ ho¹ch ch−a ®−îc ph©n tÝch ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ. ViÖc lËp kÕ ho¹ch chñ yÕu dùa vµo chØ tiªu kinh tÕ lµ chÝnh, Ýt quan t©m ®Õn c¸c biÖn ph¸p kü thuËt vµ c¸c quy ®Þnh mang tÝnh ph¸p lý. ChÝnh v× vËy ®· cã sù kh«ng ®ång nhÊt quan ®iÓm gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng trong c«ng t¸c QHSD ®Êt. H¬n n÷a viÖc QHSD ®Êt cÊp x· ch−a tÝnh ®Õn sù ph¸t triÓn l©u dµi cña ®Þa ph−¬ng, ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch th−êng Ýt xem ®Õn mèi quan hÖ tæng hoµ gi÷a c¸c yÕu tè. Trong ph©n tÝch lùa chän biÖn ph¸p canh t¸c chñ yÕu dùa vµo hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt mµ Ýt hoÆc kh«ng ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai, ch−a ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ ®−îc hiÖu qu¶ cña c¸c hÖ thèng canh t¸c v× vËy thiÕu c¬ së lý luËn thùc tiÔn khi ®Ò ra ®Þnh h−íng, chiÕn l−îc ph¸t triÓn còng nh− c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi vµ kü thuËt hîp lý trong qu¸ tr×nh sö dông ®Êt l©m n«ng nghiÖp cÊp x·. Tõ ®ã cho thÊy, QHSD ®Êt cÊp x· cßn thiÕu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn. Do d©n sè t¨ng nhanh, cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi ®· g©y søc Ðp kh«ng nhá tíi nhu cÇu sö dông ®Êt ®ai ë x· HuyÒn S¬n. Nh÷ng nguyªn nh©n trªn ®· lµm cho quü ®Êt giµnh cho s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp ®ang dÇn bÞ thu hÑp, ®iÒu nµy dÉn ®Õn sù bÊt hîp lý vÒ c¬ cÊu sö dông ®Êt ®ai gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt. Nh÷ng h¹n chÕ trªn ®©y mét phÇn lµ do c«ng t¸c QHSD ®Êt tr−íc ®©y cña x· cã nhiÒu ®iÓm ch−a phï hîp. X· tiÕn hµnh QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp trong khi ch−a cã quy ho¹ch sö dông ®Êt chung cho c¸c ngµnh. VÊn ®Ò quy ho¹ch ch−a tÝnh ®Õn sù ph¸t triÓn l©u dµi cña ®Þa ph−¬ng nªn viÖc QHSD ®Êt cho x©y dùng c¸c c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng gÆp khã kh¨n ngay tõ c¬ së th«n b¶n. Download ::: 4 Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch cßn nhiÒu lóng tóng, c¸c sè liÖu vÒ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp cña x· chñ yÕu lµ mang tÝnh kÕ thõa mµ ch−a phóc tra l¹i diÖn tÝch mét c¸ch tû mØ v× vËy dÉn ®Õn nh÷ng sai lÖch gi÷a b¶n ®å vµ thùc ®Þa. §ã lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn viÖc ph©n bæ ®Êt ®ai gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt ch−a hîp lý vµ thiÕu c¨n cø thùc tiÔn. Bªn c¹nh ®ã, viÖc quy ho¹ch vµ lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt th−êng t¸ch rêi nhau vµ ch−a râ rµng, hÖ thèng qu¶n lý ®Êt ®ai tõ cÊp x· - th«n - HG§ thiÕu sù thèng nhÊt, s¶n xuÊt manh món g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c quy ho¹ch. XuÊt ph¸t tõ lý luËn vµ thùc tiÔn nªu trªn, t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi “Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cho quy ho¹ch sö dông ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp x∙ HuyÒn S¬n, huyÖn Lôc Nam, tØnh B¾c Giang” nh»m gãp phÇn vµo ph¸t triÓn c¬ së lý luËn vµ quy ho¹ch sö dông ®Êt cho s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp ë ph¹m vi cÊp x·, ®ång thêi gãp phÇn vµo viÖc qu¶n lý sö dông ®Êt mét c¸ch hiÖu qu¶ ë mçi ®Þa ph−¬ng. Download ::: 5 Ch−¬ng 1 Tæng quan c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu 1.1. Trªn thÕ giíi Khoa häc vÒ ®Êt ®ai ®· tr¶i qua h¬n mét tr¨m n¨m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ph©n lo¹i ®Êt vµ x©y dùng b¶n ®å ®Êt ®· ®−îc sö dông lµm c¬ së quan träng cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch hiÖu qu¶. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã kho¶ng 6,2 tû ng−êi, theo tµi liÖu cña FAO th× trªn thÕ giíi ®ang sö dông 1,476 tû ha ®Êt n«ng nghiÖp, trong ®ã ®Êt cã ®é dèc (®Êt ®åi nói) lµ 973 triÖu ha chiÕm 65,9%. Trong sè nµy ®Êt cã ®é dèc 10o chiÕm 63,77 triÖu ha chiÕm 25,5%. (Sheng, 1988; Hudson, 1988; Cent, 1989). Trong qu¸ tr×nh sö dông nh©n lo¹i ®· lµm h− h¹i kho¶ng 1,4 tû ha ®Êt. Norman Myers (1993) −íc l−îng hµng n¨m toµn cÇu mÊt kho¶ng 11 triÖu ha ®Êt n«ng nghiÖp do c¸c nguyªn nh©n: xãi mßn, sa m¹c ho¸, nhiÔm ®éc hoÆc chuyÓn sang c¸c d¹ng kh¸c. N¨m 1980, tæ chøc FAO th«ng b¸o t×nh h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp toµn thÕ giíi víi c¸c lo¹i h×nh qu¶ng canh vµ du canh chiÕm 45%. Tû lÖ nµy qu¸ lín ®· lµm h¹n chÕ viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng c©y trång lµm ®Êt ®ai bÞ suy tho¸i. §ã lµ nguyªn nh©n chÝnh lµm mÊt rõng ®e däa nghiªm träng tíi m«i tr−êng sèng. N¹n ph¸ rõng diÔn ra trÇm träng ë 56 n−íc nhiÖt ®íi. UNDP vµ ng©n hµng thÕ giíi cho r»ng víi tèc ®é ph¸ rõng nh− vËy, hµng n¨m thÕ giíi sÏ mÊt ®i 12 tû tÊn ®Êt, víi l−îng mÊt ®i nh− vËy cã thÓ s¶n xuÊt ra kho¶ng 50 triÖu tÊn l−¬ng thùc, hµng ngµn hå chøa n−íc vïng nhiÖt ®íi ®ang bÞ c¹n dÇn, tuæi thä nhiÒu c«ng tr×nh nhiÖt ®íi ®ang bÞ rót ng¾n [18]. Trªn quan ®iÓm hÖ thèng, FAO ®· ®−a ra nh÷ng kh¸i niÖm vÒ lo¹i h×nh, hÖ thèng sö dông ®Êt vµ ban hµnh nhiÒu tµi liÖu h−íng dÉn, ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai cho mét lo¹t c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt chñ yÕu nh−: §¸nh gi¸ ®Êt cho n«ng nghiÖp nhê n−íc trêi (Land evaluation for rainfed Agriculture, 1993) [59]; §¸nh gi¸ ®Êt cho l©m nghiÖp (Land evaluation for forestry, 1984) [58]; §¸nh gi¸ ®Êt cho n«ng nghiÖp ®−îc t−íi (Land evaluation irrigated agriculture, 1985); §¸nh gi¸ ®Êt cho ®ång cá Download ::: 6 qu¶ng canh (Land evaluation for extensive farming, 1989), h−íng dÉn QHSD ®Êt (Guidelines for Land use planning, 1993) [56]. Ph−¬ng ph¸p mµ FAO ®· ®Ò xuÊt trong nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai vµ sö dông ®Êt trong mèi quan hÖ víi m«i tr−êng tù nhiªn, KTXH vµ cã tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt. Nh×n chung qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai cña FAO c¬ b¶n gåm c¸c b−íc sau: (1) X¸c ®Þnh môc tiªu. (2) Thu thËp sè liÖu, tµi liÖu liªn quan. (3) X¸c ®Þnh lo¹i h×nh sö dông ®Êt. (4) X¸c ®Þnh vµ x©y dùng b¶n ®å ®Êt. (5) §¸nh gi¸ møc ®é thÝch hîp cña lo¹i h×nh sö dông ®Êt. (6) Xem xÐt t¸c ®éng m«i tr−êng tù nhiªn, KTXH. (7) X¸c ®Þnh lo¹i h×nh sö dông ®Êt thÝch hîp. Ph−¬ng ph¸p trªn ®©y ®· ®−îc nhiÒu quèc gia thö nghiÖm vµ thõa nhËn lµ ph−¬ng tiÖn tèt ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai lµm c¬ së cho QHSD ®Êt ®ai c¸c cÊp. * VÒ hÖ thèng c©y trång: nh÷ng ho¹t ®éng ®Æc thï cña n«ng nghiÖp lµ trång trät vµ ch¨n nu«i, v× thÕ n«ng nghiÖp cßn ®−îc ®Þnh nghÜa mét c¸ch kh¸c lµ sinh häc ¸p dông cho viÖc trång trät vµo ch¨n nu«i. ViÖn nghiªn cøu lóa quèc tÕ (IRRI, 1990) cho r»ng hÖ thèng canh t¸c lµ mét tËp hîp c¸c ®¬n vÞ chøc n¨ng riªng biÖt lµ: ho¹t ®éng trång trät, ch¨n nu«i vµ tiÕp thÞ (1980). HoÆc lµ “h×nh thøc tËp hîp cña mét ®Æc thï c¸c tµi nguyªn trong n«ng tr¹i ë mäi m«i tr−êng nhÊt ®Þnh, b»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p c«ng nghÖ s¶n xuÊt lµm ra nh÷ng s¶n phÈm n«ng nghiÖp s¬ cÊp”. - Theo Gofman (1969): + S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· xuÊt hiÖn ë Th¸i Lan vµo kho¶ng 7000 - 9000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn (TCN): trång ngò cèc ë ch©n ®åi, cÊy lóa ë thung lòng. + Trång lóa m× + ®¹i m¹ch + nu«i dª ®· cã ë T©y ¸ vµo kho¶ng 6000 n¨m TCN. + Lóa n−íc + nu«i lîn + gµ ®· cã ë §«ng Nam ¸ vµo kho¶ng 3000 n¨m TCN. Download ::: 7 - Theo Grigg (1974): ë B¾c vµ Trung Mü b¾t ®Çu trång ng« vµo kho¶ng 6000 n¨m TCN, trång ®Ëu c« ve, bÝ ®á vµo kho¶ng 3000 n¨m TCN, s¾n, l¹c, khoai t©y b¾t ®Çu trång ë Trung Mü,… Harrison (1964) - Nghiªn cøu qu¸ tr×nh biÕn ®æi tõ n«ng nghiÖp h¸i l−îm thµnh n«ng nghiÖp cã tæ chøc. Vissac (1979), Shaner (1982),… cho r»ng cÇn ®Æt hÖ thèng c©y trång trong hÖ thèng canh t¸c [38]. - ë T©y ¢u, cuéc c¸ch m¹ng n«ng nghiÖp cuèi thÕ kû 18, ®Çu thÕ kû 19 thay cho chÕ ®é ®éc canh b»ng chÕ ®é lu©n canh ®· më ®Çu cho nh÷ng thay ®æi lín trong c¬ cÊu c©y trång. + ë ch©u ¸ chÕ ®é xen canh gèi vô truyÒn thèng ®−îc chó ý nghiªn cøu, ph¸t triÓn vµ n©ng cao, n¨m 1969 Hµn Quèc vµ §µi Loan ®¹t chØ sè th©m canh t¨ng vô 1,5 vµ 1,8 lÇn, cao nhÊt ë ch©u ¸. + Ph−¬ng thøc Tuangya truyÒn thèng cña Myanmar tr−íc tiªn ®−îc Dictaich Brandis vËn dông trong viÖc t¸i sinh rõng TÕch tõ cuèi thÕ kû 19, sau ®ã ®· nhanh chãng ®−îc bæ sung hoµn thiÖn vµ phæ biÕn trªn toµn thÕ giíi víi tªn gäi chung lµ NLKH, ®−îc coi lµ hÖ thèng sö dông ®Êt cã hiÖu qu¶ c¶ vÒ kinh tÕ vµ m«i tr−êng sinh th¸i. FAO (1990) th«ng b¸o ®· cã 117 quèc gia trªn thÕ giíi ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy. * VÒ nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c: cã hai tr−êng ph¸i chÝnh trong nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c ®ã lµ ph−¬ng ph¸p dïng cho c¸c n−íc nãi tiÕng Anh (Anglophon Farming Systems Research) vµ ph−¬ng ph¸p dïng cho c¸c n−íc nãi tiÕng Ph¸p (Fancophone Farming Systems Research). Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c cho c¸c n−íc nãi tiÕng Ph¸p, xÐt c¶ vÒ thêi gian vµ cÊp nghiªn cøu phï hîp tèt h¬n ®èi víi QHSD cÊp vi m«. LEFSA lµ ph−¬ng ph¸p kÕt hîp gi÷a ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai vµ ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c cho lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vi m« ®· nghiªn cøu vµ ¸p dông LEFSA t¹i Th¸i Lan. Download ::: 8 FAO (1976) ®· ®Ò xuÊt cÊu tróc khung QHSD ®Êt víi 10 ®iÓm chÝnh [60]. Trong ®ã ph©n lo¹i ®¸nh gi¸ vµ ®Ò xuÊt c¸c kiÓu vµ d¹ng sö dông ®Êt ®−îc xÐt nh− lµ c¸c b−íc chÝnh trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch. N¨m 1985 mét nhãm chuyªn gia t− vÊn quèc tÕ vÒ QHSD ®Êt ®−îc tæ chøc FAO thµnh lËp nh»m x©y dùng mét quy tr×nh QHSD ®Êt. Trong cuèn hÖ thèng canh t¸c cña FAO xuÊt b¶n n¨m 1990 (Farming system development). C«ng tr×nh ®· kh¸i qu¸t ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn n«ng th«n tr−íc ®©y lµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn mét chiÒu (tõ trªn xuèng), kh«ng ph¸t huy ®−îc tiÒm n¨ng n«ng tr¹i vµ céng ®ång n«ng th«n. Th«ng qua nghiªn cøu vµ thùc tiÔn, Ên phÈm ®· nªu lªn ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn míi - ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia cña ng−êi d©n, nh»m ph¸t triÓn c¸c hÖ thèng trang tr¹i vµ céng ®ång n«ng th«n trªn c¬ së bÒn v÷ng. HÖ thèng n«ng tr¹i lµ c¸c n«ng hé ®−îc chia thµnh 3 phÇn c¬ b¶n, c¸c bé phËn nµy liªn kÕt chÆt chÏ trong mèi t¸c ®éng qua l¹i [16]: - N«ng hé - ®¬n vÞ ra quyÕt ®Þnh. - Trang tr¹i vµ c¸c ho¹t ®éng. - C¸c thµnh phÇn ngoµi trang tr¹i. * VÒ mÆt ph−¬ng ph¸p luËn (§¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n): trong nghiªn cøu c¸c hÖ thèng canh t¸c, theo Robert Chambers (1985), cã c¸c c¸ch tiÕp cËn sau ®©y [41,21,22]: + TiÕp cËn Sondeo cña Peter Hildebrand - (Hildebrand,1981). + TiÕp cËn “N«ng th«n - trë l¹i - vÒ n«ng th«n” cña Robert Rhoades - (Rhoades, 1982). + C¸ch sö dông côm kiÕn nghÞ cña L.W. Harrington (Harrington, 1984). + C¸ch tiÕp cËn theo tµi liÖu cña Robert Chambers: “Nghiªn cøu n«ng nghiÖp cho n«ng d©n nghÌo” phÇn 2: Mét hÖ biÕn ho¸ tåi tÖ (®ång t¸c gi¶ Javice Jiggins, trong Agricultural Administration and Extention, 1927). + C¸ch tiÕp cËn “ChÈn ®o¸n vµ thiÕt kÕ" cña ICRAF (Rainree). + Ch−¬ng tr×nh n«ng nghiÖp quèc tÕ - b¶n ph©n tÝch theo vïng hÖ canh t¸c cña tr−êng §¹i häc Cornel (Garrett vµ ®ång t¸c gi¶, 1987). Download ::: 9 Nh×n chung c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®ã ®Òu xem ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n nh− lµ mét qu¸ tr×nh häc tËp liªn tôc vµ ®ang tiÕp diÔn. C¸c kÕt qu¶ cña mçi giai ®o¹n ®Òu ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ l¹i c¸c vÊn ®Ò vµ c¸c biÖn ph¸p ®· dù kiÕn. NhiÒu kü thuËt ®iÒu tra vµ pháng vÊn x©y dùng qua c¸c tiÕp cËn ®ã cã kh¶ n¨ng ¸p dông tèt ®èi víi l©m nghiÖp céng ®ång, ®Æc biÖt lµ cã nhu cÇu cÇn hÖ canh t¸c nh− lµ mét tæng thÓ vµ xem xÐt c¸c vÊn ®Ò theo quan ®iÓm cña n«ng d©n c¸ thÓ vµ c¶ céng ®ång nhãm, cÇn hiÓu c¸c vÊn ®Ò vÒ sö dông ®Êt t¸c ®éng tíi c¸c ®Ò xuÊt cña n«ng d©n nh− thÕ nµo? Nh÷ng rµng buéc ®Æc biÖt víi “n«ng d©n nghÌo” còng rÊt quan träng trong viÖc thiÕt kÕ c¸c biÖn ph¸p can thiÖp vÒ trång c©y n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp, vÒ c¶i t¹o ®ång cá ch¨n nu«i, hoÆc c¸c ®Çu vµo nguån lùc chung, yªu cÇu cÇn ph¶i cã sù ®ãng gãp lao ®éng cña céng ®ång. VÒ mÆt ph−¬ng ph¸p, h−íng dÉn chung vÒ nghiªn cøu c¸c hÖ canh t¸c quan t©m nhiÒu tíi viÖc [41,22]: - Cung cÊp c¸c chØ dÉn ®Ó x©y dùng mét khung c¶nh ®¸ng tin cËy nh»m tiÕn hµnh pháng vÊn. - TiÕp thu th«ng tin theo c¸c ph¹m trï quen thuéc ë ®Þa ph−¬ng, ®Æc biÖt lµ c¸c mÆt c©n, ®o vµ −íc tÝnh thêi gian. - T¹o nªn viÖc liªn hÖ tèt víi ng−êi ph¶i tr¶ lêi tr−íc khi ®i vµo c¸c vÊn ®Ò tÕ nhÞ. - KhuyÕn khÝch ng−êi ®−îc hái tham gia th¶o luËn vÒ c¸c lÜnh vùc quan träng ®èi víi hä. - Th¶o luËn c¸c kÕt qu¶ trong suèt qu¸ tr×nh pháng vÊn cïng víi c¶ tæ. - KiÓm tra chÐo th«ng tin qua quan s¸t trùc tiÕp vµ sö dông c¸c kü thuËt lÊy mÉu. Thùc ra “sù tham gia” (Participation) vµ “ng−êi tham gia” (Participatory), xuÊt hiÖn vµ ®−a vµo tõ vùng cña RRA tõ gi÷a thËp kû 70. - N¨m 1985, t¹i héi nghÞ PRA ë §¹i häc KhonKean (Th¸i Lan) tõ “sù tham gia/ng−êi tham gia” ®−îc sö dông víi sù tiÕp tôc cña RRA. - Tõ thêi ®iÓm n¨m 1987 ®Õn n¨m 1988, ng−êi ta chia ra 4 lo¹i PRA: + RRA th¨m dß (Exploratory RRA). + RRA chñ ®Ò (Topical RRA). + RRA gi¸m s¸t (Monitoring RRA). Download ::: 10 + RRA cïng tham gia (Paticipatory RRA). Trong ®ã RRA cïng tham gia lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ RRA sang PRA. - Trong n¨m 1988, t¹i hai ®iÓm trªn thÕ giíi thùc hiÖn 2 ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng th«n: (1) ë Kenya, v¨n phßng M«i tr−êng quèc gia hîp t¸c víi tr−êng §¹i häc Clack thùc hiÖn RRA cïng tham gia t¹i mét céng ®ång ë huyÖn Machakos. Mét kÕ ho¹ch qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn cÊp th«n, b¶n ®−îc x©y dùng vµo th¸ng 9 n¨m 1988. Sau ®ã ng−êi ta m« t¶ RRA nµy nh− lµ mét PRA vµ ®−a ra mét ph−¬ng ph¸p x©y dùng kÕ ho¹ch th«n b¶n. (2) ch−¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn n«ng th«n Aga Khan (Ên §é), b¾t ®Çu sö dông PRA cã sù tham gia cña ng−êi d©n. Nh− vËy PRA ®−îc h×nh thµnh ë cïng mét thêi ®iÓm (1988), t¹i Kenya vµ Ên §é. - Vµo thêi ®iÓm tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 1991, lµ cuéc bïng næ sö dông PRA t¹i Ên §é vµo c¸c ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n nh−: Nepal, Thailand, Philippine, Trung Quèc [44]. - TiÕp theo ®ã lµ sù tiÕp nhËn PRA cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh−: IIDE, Ford Foundation, SIDA. HiÖn t¹i ®· cã tµi liÖu chuyªn kh¶o PRA ë møc ®é quèc tÕ. - §Õn n¨m 1994 ®· cã 2 cuéc héi th¶o quèc tÕ vÒ PRA t¹i Ên §é, ®Õn nay cã h¬n 30 n−íc ®· vµ ®ang ¸p dông PRA vµo ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc: + Qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn. + N«ng nghiÖp. + C¸c ch−¬ng tr×nh x· héi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. + Y tÕ vµ an toµn l−¬ng thùc. Cho ®Õn nay ®· cã h¬n 100 céng ®ång ®· sö dông PRA vµo lËp kÕ ho¹ch thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸. NhiÒu céng ®ång ®· thùc hiÖn PRA vßng 2, 3, 4 ®Ó tiÕp tôc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng cña th«n b¶n. VÒ QHSD ®Êt cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®−îc ®Ò cËp kh¸ ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn trong tµi liÖu héi th¶o VFC - TV Dresden, 1998 cña TiÕn sü Holm Uibrig [55] vÒ: - Quy ho¹ch rõng. - Nh÷ng nhËn xÐt vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n. - Quy ho¹ch sö dông ®Êt. Download ::: 11 - Ph©n cÊp h¹ng ®Êt. - Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn míi trong QHSD ®Êt. Còng trong ch−¬ng tr×nh héi th¶o quèc tÕ t¹i ViÖt Nam (1998) - Tµi liÖu héi th¶o vÒ QHSD ®Êt cÊp lµng, b¶n (Land use planning at village level) cña FAO ®· ®Ò cËp mét c¸ch chi tiÕt kh¸i niÖm vÒ sù tham gia, ®Ò xuÊt c¸c chiÕn l−îc QHSD ®Êt vµ giao ®Êt cÊp lµng, b¶n. VÒ c¬ b¶n chiÕn l−îc nªu lªn [57]: - Sù tham gia cña ng−êi d©n trong nh÷ng ho¹t ®éng thùc thi QHSD ®Êt vµ giao ®Êt: + §µo t¹o c¸n bé vµ chuÈn bÞ . + Héi nghÞ lµng vµ chuÈn bÞ. - §iÒu tra ranh giíi lµng, khoanh vÏ ®Êt ®ang sö dông, ®iÒu tra rõng vµ x©y dùng b¶n ®å sö dông ®Êt. - Thu thËp sè liÖu vµ ph©n tÝch. - QHSD ®Êt vµ giao ®Êt. - X¸c ®Þnh ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp. - Sù tham gia cña ng−êi d©n trong hîp ®ång (khÕ −íc) vµ chuyÓn nh−îng ®Êt n«ng - l©m nghiÖp. - Më réng qu¶n lý vµ sö dông ®Êt. - KiÓm tra vµ ®¸nh gi¸. Trªn ®©y lµ nh÷ng nghiªn cøu vµ nh÷ng tµi liÖu liªn quan tíi vÊn ®Ò sö dông ®Êt ®ai, hÖ thèng sö dông ®Êt, hÖ thèng canh t¸c vµ hÖ thèng c©y trång cïng ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn n«ng th«n míi trªn thÕ giíi ®· ®−îc nghiªn cøu vµ ¸p dông ë nhiÒu quèc gia, cã thÓ coi ®ã lµ c¬ së lý luËn vµ thùc thiÔn ®Ó c¸c n−íc vËn dông trong QHSD ®Êt cÊp vi m«. Nh÷ng tµi liÖu h−íng dÉn trªn lµ ph−¬ng tiÖn tiÕn hµnh QHSD ®Êt cho cÊp x·, cÊp lµng, b¶n vµ HG§ theo ph−¬ng ph¸p cïng tham gia. 1.2. ë ViÖt Nam Quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý ®èi víi toµn bé ®Êt ®ai, ®¶m b¶o cho ®Êt ®ai ®−îc sö dông hîp lý, tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ [3]. Download ::: 12 HiÕn ph¸p n−íc Céng hoµ x· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1992 nªu "Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý toµn bé ®Êt ®ai theo quy ho¹ch vµ ph¸p luËt, ®¶m b¶o sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶. Nhµ n−íc giao ®Êt cho c¸c tæ chøc, HG§ vµ c¸ nh©n sö dông l©u dµi" [32].Theo luËt ®Êt ®ai n¨m 1993 cho r»ng [19]: "§Êt ®ai lµ tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng quý gi¸, lµ t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, lµ thµnh phÇn quan träng hµng ®Çu cña m«i tr−êng sèng, lµ ®Þa bµn ph©n bè c¸c ®Þa bµn d©n c−, x©y dùng c¸c c¬ së, kinh tÕ v¨n ho¸, x· héi vµ an ninh quèc phßng". Cho nªn ®Êt ®ai chÝnh lµ mét t− liÖu s¶n xuÊt kh«ng cã g× thay thÕ ®−îc. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ n−íc ta tõ thêi Ph¸p thuéc, c¸c nhµ khoa häc Ph¸p ®· thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vµ QHSD ®Êt trªn quy m« réng lín. LuËt ®Êt ®ai n¨m 2003 quy ®Þnh viÖc QHSD ®Êt, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt nh− sau [52]: quy ho¹ch ®Êt ®ai lµ viÖc khoanh ®Þnh hoÆc ®iÒu chØnh ®èi víi c¸c lo¹i ®Êt cho phï hîp víi tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tõng ®Þa ph−¬ng vµ trong ph¹m vi c¶ n−íc, lµ sù tÝnh to¸n, ph©n bæ viÖc sö dông ®Êt cô thÓ vÒ sè l−îng, chÊt l−îng, vÞ trÝ kh«ng gian. Môc tiªu cña viÖc quy ho¹ch ®Êt ®ai lµ x©y dùng c¬ së khoa häc lµm c¨n cø cho viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch sö dông ®Êt, nh»m lùa chän ph−¬ng ¸n sö dông ®Êt ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt vÒ kinh tÕ, x· héi, m«i tr−êng sinh th¸i vµ an ninh quèc phßng. Sang giai ®o¹n 1955 ®Õn 1975, c¶ hai miÒn B¾c - Nam ®Òu ®· chó ý vµo ph©n lo¹i ®Êt ®ai. Tõ sau n¨m 1975, vÒ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai g¾n liÒn víi môc tiªu sö dông ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tÝch, nhÊt lµ tõ sau n¨m 1980, víi nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu øng dông ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai do FAO ®Ò xuÊt. Ngoµi ra cßn nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ph©n h¹ng ®Êt dùa trªn c¬ së vïng ®Þa lý thæ nh−ìng, c©y trång, tÝnh ®Æc thï cña ®Þa ph−¬ng, tr×nh ®é th©m canh vµ n¨ng suÊt c©y n«ng nghiÖp. Nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu vÒ ®Êt ®ai trong giai ®o¹n trªn, lµ c¬ së quan träng gãp phÇn vµo viÖc b¶o vÖ, c¶i t¹o, qu¶n lý vµ sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong c¶ n−íc. Tuy nhiªn n«ng nghiÖp ë n−íc ta, vÊn ®Ò QHSD ®Êt cÊp vi m« cã sù tham gia cña ng−êi d©n míi ®−îc nghiªn cøu vµ øng dông trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. VÒ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña QHSD ®Êt cÊp vi m« thùc chÊt ®· ®−îc ®Ò cËp tíi trong nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu, song møc ®é ®Ò cËp cã kh¸c nhau, ch−a ®−îc tæng hîp Download ::: 13 vµ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, tËp hîp thµnh c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn. Nghiªn cøu ®Çy ®ñ nhÊt vÒ QHSD ®Êt cÊp x· ë ViÖt Nam ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶: Vò Nh©m (1998) - nghiªn cøu mét sè c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña QHSD§ cÊp vi m«. NguyÔn B¸ Ng·i ®Ò cËp trong LuËn ¸n TiÕn Sü n¨m 2001 [25]. T¸c gi¶ cho r»ng: ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña ng−êi d©n (PRA) lµ c«ng cô rÊt tèt, cã hiÖu qu¶, ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi cho b¶n quy ho¹ch vµo trong c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh quy ho¹ch nh−: ®iÒu tra tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi, ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng, x¸c ®Þnh nhu cÇu vÒ ®Êt ®ai, ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai, ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c, ph©n chia 3 lo¹i rõng vµ ph©n cÊp phßng hé, ph©n bæ ®Êt ®ai vµ tiÕn hµnh quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m n«ng nghiÖp cÊp th«n b¶n vµ x·. Mçi giai ®o¹n cÇn lùa chän c¸c c«ng cô thÝch hîp nh−: x©y dùng sa bµn th«n b¶n, th¶o luËn bªn sa bµn, ®iÒu tra tuyÕn, ph©n tÝch biÓu ®å h−íng thêi gian m« t¶ diÔn biÕn t×nh h×nh sö dông ®Êt,.. Lª Sü ViÖt, TrÇn H÷u Viªn (1999) ®· nªu râ: x· ®−îc coi lµ ®¬n vÞ qu¶n lý hµnh chÝnh nhá bÐ nhÊt, lµ ®¬n vÞ qu¶n lý vµ tæ chøc s¶n xuÊt l©m nghiÖp trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ vµ t− nh©n. C«ng t¸c quy ho¹ch cÇn gi¶i quyÕt nh÷ng néi dung s¶n xuÊt, c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ, kü thuËt vµ x· héi thËt chi tiÕt cô thÓ. Ngoµi ra, cÇn ph¶i −íc tÝnh ®−îc ®Çu t−, nguån vèn vµ hiÖu qu¶ ®Çu t− vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng [54]. Trong c«ng tr×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng cña NguyÔn Xu©n Qu¸t (1996), c«ng tr×nh ®· nªu lªn [31]: - Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt vÒ ®Êt ®ai. - T×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai ë ViÖt Nam, thÕ nµo lµ sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng. - C¸c m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng. - M« h×nh khoanh nu«i phôc håi rõng. - C©y trång trong m« h×nh sö dông ®Êt tæng hîp vµ bÒn v÷ng. NguyÔn Ngäc B×nh (1996), trong c«ng tr×nh - §Êt rõng ViÖt Nam ®· tr×nh bµy [1]: - Quan ®iÓm nghiªn cøu vµ ph©n lo¹i ®Êt rõng. - Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ®Êt rõng ViÖt Nam. Bïi Quang To¶n (1996), trong c«ng tr×nh QHSD ®Êt n«ng nghiÖp æn ®Þnh ë vïng trung du vµ miÒn nói n−íc ta, ®· ph©n tÝch më réng ®Êt n«ng nghiÖp vïng ®åi trung du [40]. Download ::: 14 Hµ Quang Kh¶i, §Æng V¨n Phô (1997), trong ch−¬ng tr×nh tËp huÊn dù ¸n hç trî LNXH cña tr−êng §HLN - Kh¸i niÖm vÒ c¸c hÖ thèng sö dông ®Êt (phÇn c¸c hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng) - C¸c t¸c gi¶ ®· nªu lªn nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng [17]: - Quan ®iÓm vÒ tÝnh bÒn v÷ng. - Kh¸i niÖm tÝnh bÒn v÷ng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - HÖ thèng sö dông ®Êt bÒn v÷ng. - Kü thuËt sö dông ®Êt bÒn v÷ng. - C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ tÝnh bÒn v÷ng trong c¸c hÖ thèng vµ kü thuËt sö dông ®Êt. VÊn ®Ò sö dông ®Êt ®ai g¾n víi viÖc b¶o vÖ ®é ph× nhiªu ®Êt vµ m«i tr−êng ë vïng trung du miÒn B¾c ViÖt Nam, Lª VÜ (1996) ®· nªu [53]: - TiÒm n¨ng ®Êt vïng trung du. - HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt trung du. - C¸c kiÕn nghÞ vÒ sö dông bÒn v÷ng. Quan ®iÓm vÒ vÊn ®Ò hÖ thèng vµ hÖ thèng sö dông ®Êt ®−îc ®Ò cËp trong ch−¬ng tr×nh tËp huÊn dù ¸n hç trî LNXH, tr−êng §HLN, c¸c t¸c gi¶ Hµ Quang Kh¶i, §Æng V¨n Phô (1997), dùa trªn quan ®iÓm vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt cña FAO ®· ®Ò cËp tíi [17]: - L−îc sö vÒ sö dông ®Êt. - T×nh h×nh sö dông ®Êt ë n−íc ta hiÖn nay. - Kh¸i niÖm vÒ hÖ thèng sö dông ®Êt. - Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng sö dông ®Êt. - §¸nh gi¸ hÖ thèng sö dông ®Êt. - Mét sè hÖ thèng sö dông ®Êt vµ c¸ch tiÕp cËn. Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c ë n−íc ta ®−îc ®Èy m¹nh h¬n tõ sau ngµy thèng nhÊt ®Êt n−íc. Tæng côc ®Þa chÝnh ®· tiÕn hµnh tæng kiÓm kª quü ®Êt bèn lÇn vµo c¸c n¨m 1978, 1985, 1995, 2000). N¨m 1988, ViÖn Khoa häc vµ kü thuËt n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®Ò xuÊt 3 hÖ thèng canh t¸c trªn quan ®iÓm n«ng nghiÖp sinh th¸i lµ: hÖ canh t¸c vïng ®Êt tròng, hÖ canh t¸c vïng ven biÓn, vµ hÖ canh t¸c ®åi gß lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng hÖ thèng c©y trång. Download ::: 15 NguyÔn B¸ Ng·i (2001), nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp cÊp x·, kÕt hîp ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai (LE) víi ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c (FSA) ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng ®Êt ®ai, x©y dùng b¶n ®å lËp ®Þa cÊp x·, ph©n tÝch lùa chän c©y trång lµ phï hîp [25]. §µo ThÕ TuÊn (1989), nghiªn cøu hÖ thèng n«ng nghiÖp ®ång b»ng s«ng Hång ®· ph¸t hiÖn hµng lo¹t vÊn ®Ò tån t¹i vµ nguyªn nh©n cña nã vµ ®Ò xuÊt c¸c môc tiªu, gi¶i ph¸p kh¾c phôc [46]. Ph¹m ChÝ Thµnh, TrÇn V¨n DiÔn, Ph¹m TiÕn Dòng, Ph¹m §øc Viªn (1993), trªn c¬ së tæng hîp c¸c luËn ®iÓm vÒ c¸c c«ng tr×nh hÖ thèng n«ng nghiÖp. Ngoµi phÇn hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc vÒ hÖ thèng n«ng nghiÖp, c¸c t¸c gi¶ ®· ®Ò xuÊt h−íng chiÕn l−îc ph¸t triÓn, dù kiÕn cÊu tróc vµ thø bËc hÖ thèng n«ng nghiÖp ViÖt Nam gåm c¸c hÖ phô: trång trät, ch¨n nu«i, chÕ biÕn, ngµnh nghÒ, qu¶n lý, l−u th«ng, ph©n phèi [38]. C«ng tr×nh ®· hç trî ®¾c lùc cho c«ng t¸c nghiªn cøu n«ng nghiÖp trªn c¶ hai ph−¬ng diÖn lý luËn vµ thùc tiÔn. VÒ hÖ thèng c©y trång, ®Çu thËp kû 60, §µo ThÕ TuÊn cïng c¸c nhµ nghiªn cøu cña ViÖn Khoa häc vµ kü thuËt n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· nghiªn cøu ®−a lóa xu©n víi c¸c gièng ng¾n ngµy vµ tËp ®oµn c©y trång vô ®«ng vµo ch©n ®Êt hai vô lóa, ®−a c©y mµu vô ®«ng xu©n vµo ch©n ®Êt mét vô lóa mïa… ®· t¹o nªn sù chuyÓn biÕn râ nÐt vÒ s¶n xuÊt l−¬ng thùc, thùc phÈm, tr−íc hÕt lµ ®ång b»ng s«ng Hång, sau ®ã lµ c¸c vïng phô cËn gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt vµ hiÖu suÊt sö dông ®Êt n«ng nghiÖp. §µo ThÕ TuÊn (1977), Lý Nh¹c, §Æng H÷u TuyÒn, Phïng §¨ng Chinh (1987), khi nghiªn cøu hÖ thèng c©y trång ®· nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a hÖ thèng c©y trång víi khÝ hËu, ®Êt ®ai, lo¹i c©y trång, quÇn thÓ sinh vËt vµ hÖ thèng canh t¸c. Nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò lu©n canh, t¨ng vô, trång xen, trång gèi, hÖ thèng NLKH ®· ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ nghiªn cøu, c¸c t¸c gi¶ ®ã lµ: Bïi Huy §¸p (1977), Ng« ThÕ L©m (1982), Vò Tuyªn Hoµng (1987), Lª Duy Th−íc (1971, 1991), Ph¹m V¨n ChiÓu (1964), T«n ThÊt ChiÓu (1994), Lª Träng Cóc (1971), NguyÔn Ngäc B×nh (1987), Bïi Quang To¶n (1991), Lª Thanh Hµ (1993), Lª §×nh S¬n (1993), Download ::: 16 Hoµng HoÌ, NguyÔn §×nh H−ëng, NguyÔn Ngäc B×nh (1987), Ph¹m Xu©n Hoµn (1994), NguyÔn Ngäc Lung (1995),… VÊn ®Ò kinh tÕ thÞ tr−êng vµ QHSD ®Êt cÊp vi m« trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®· ®−îc ®Ò cËp trong c«ng tr×nh ph¸t triÓn vµ qu¶n lý trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ tr−êng cña Lª Träng (1993) - T¸c gi¶ ®· ®Ò cËp tíi [42]: - Kh¸i niÖm vÒ thÞ tr−êng vµ kinh tÕ thÞ tr−êng. - TÝnh tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ tr−êng. - Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ qu¶n lý trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ tr−êng. - Thùc tr¹ng vÒ ph¸t triÓn trang tr¹i ë n−íc ta hiÖn nay vµ mét sè bµi häc vÒ qu¶n lý trang tr¹i trong kinh tÕ thÞ tr−êng. VÒ ®Þnh h−íng QHSD ®Êt c¶ n−íc ®Õn n¨m 2000, ®−îc Tæng côc ®Þa chÝnh (1994), x©y dùng ®Þnh h−íng QHSD ®Êt c¶ n−íc ®Õn n¨m 2000 vµ kÕ ho¹ch giao ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt l©m nghiÖp cã rõng ®Ó sö dông vµo môc ®Ých kh¸c. B¸o c¸o ®· ®¸nh gi¸ tæng qu¸t hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ®Õn n¨m 2000 lµm c¨n cø ®Ó c¸c ngµnh vµ ®Þa ph−¬ng triÓn khai thèng nhÊt c«ng t¸c quy ho¹ch, kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®ai [35]. §Ó lµm c¬ së cho chiÕn l−îc sö dông ®Êt ®ai hîp lý vµ cã hiÖu qu¶ theo quan ®iÓm sinh th¸i vµ ph¸t triÓn l©u bÒn, NguyÔn Huy Phån (1997), trong luËn ¸n Phã tiÕn sü khoa häc n«ng nghiÖp ®· tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ c¸c lo¹i h×nh ®Êt chñ yÕu trong n«ng - l©m nghiÖp gãp phÇn ®Þnh h−íng sö dông ®Êt vïng trung t©m cña miÒn nói B¾c bé ViÖt Nam. Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ mét c¸ch t−¬ng ®èi cã hÖ thèng vÒ ®Êt ®ai vµ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt n«ng - l©m nghiÖp vïng trung t©m miÒn nói B¾c bé, t¸c gi¶ ®· x©y dùng b¶n ®å thÝch nghi sö dông ®Êt tû lÖ 1/250000, ®èi víi mét sè lo¹i h×nh sö dông ®Êt bÒn v÷ng phôc vô c¸c môc tiªu kinh tÕ vµ m«i tr−êng cho toµn vïng [30]. VÊn ®Ò hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ qu¶n lý sö dông ®Êt ®ai, còng nh− hÖ thèng qu¶n lý sö dông ®Êt cÊp, ®−îc ®Ò cËp kh¸ ®Çy ®ñ vµ chi tiÕt trong - Tãm t¾t b¸o c¸o kh¶o s¸t ®ît 1 vÒ LNXH nhãm luËt vµ chÝnh s¸ch (1998) cña tr−êng §HLN [45]. Tµi liÖu tËp huÊn vÒ - Nh÷ng quy ®Þnh vµ chÝnh s¸ch qu¶n lý sö dông ®Êt cña TrÇn Thanh B×nh (1997) [2], c¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i (1997) [43], ®Ò tµi KX-08-03 nghiªn cøu vÒ "C¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p hç trî vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n" trong ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn KTXH n«ng th«n (1994) [4]. Download ::: 17 VÒ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn n«ng th«n míi (ph−¬ng ph¸p cã sù tham gia cña ng−êi d©n) ®· ®−îc ®Ò cËp trong ch−¬ng tr×nh tËp huÊn hç trî LNXH cña tr−êng §HLN: Lý V¨n Träng, NguyÔn B¸ Ng·i, NguyÔn NghÜa Biªn vµ TrÇn Ngäc B×nh (1997), trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn míi quèc tÕ ®−îc sù hç trî cña dù ¸n hç trî LNXH, c¸c t¸c gi¶ ®· phèi hîp víi c¸c chuyªn gia trong n−íc vµ quèc tÕ biªn so¹n tµi liÖu víi nh÷ng chñ ®Ò chÝnh [41]: - C¸c kh¸i niÖm vµ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong qu¸ tr×nh tham gia. - C¸c ph−¬ng ph¸p, c«ng cô ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã ng−êi d©n tham gia. - Tæ chøc qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ n«ng th«n. - Thùc hµnh tæng hîp. §Ò cËp vÊn ®Ò quy ho¹ch s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp cho c¸c céng ®ång lµng b¶n, Lª Sü ViÖt - TrÇn H÷u Viªn [54] ®· chØ ra r»ng: quy ho¹ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp ë cÊp lµng b¶n (cÊp vi m«) kh¸c víi quy ho¹ch tÇm vÜ m« ë chç: quy ho¹ch ë cÊp vi m« ph¶i do ng−êi d©n trùc tiÕp tham gia míi cã tÝnh kh¶ thi cao vµ mang l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc. §ång thêi còng chØ ra nh÷ng −u nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ tuy khuyÕn khÝch ®−îc ng−êi d©n tham gia, hä s½n sµng chñ ®éng trong viÖc tham gia thùc hiÖn nh−ng kÕt qu¶ l¹i khã phï hîp víi nh÷ng quy ho¹ch ë cÊp cao h¬n. V× vËy cÇn ph¶i gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ hai chiÒu tõ d−íi lªn trªn, tõ trªn xuèng d−íi, cÇn cã sù quan t©m hç trî tho¶ ®¸ng tõ cÊp trªn. Ph−¬ng ph¸p QHSD ®Êt cÊp vi m« cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®−îc ®Ò cËp trong c«ng tr×nh QHSD ®Êt L©m nghiÖp vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cña §oµn DiÔm (1997). T¸c gi¶ ®· nªu lªn mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n [15]: - Ph−¬ng ph¸p QHSD ®Êt vµ giao ®Êt giao rõng ë ViÖt Nam. - Ph−¬ng ph¸p QHSD ®Êt vµ giao ®Êt giao rõng cña dù ¸n GCP/VIE/024/ITA. - Nh÷ng tån t¹i cña QHSD ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cña ViÖt Nam vµ quèc tÕ. - KiÕn nghÞ ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n vÒ QHSD ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cã sù tham gia cña ng−êi d©n. Tµi liÖu tËp huÊn vÒ QHSD ®Êt vµ giao ®Êt cã sù tham gia cña TrÇn H÷u Viªn (1997) - Trªn c¬ së kÕt hîp gi÷a ph−¬ng ph¸p QHSD ®Êt trong n−íc vµ ph−¬ng ph¸p QHSD ®Êt cña mét sè dù ¸n quèc tÕ ®ang ¸p dông t¹i mét sè vïng cã dù ¸n ë ViÖt Nam vµ tµi liÖu cã liªn quan, t¸c gi¶ ®· nªu lªn [51]: Download ::: 18 - Kh¸i niÖm vÒ QHSD ®Êt. - Nguyªn t¾c chØ ®¹o QHSD ®Êt vµ giao ®Êt cã ng−êi d©n tham gia. - QHSD ®Êt vµ giao ®Êt cã sù tham gia cña ng−êi d©n. Nh÷ng tµi liÖu trªn ®©y lµ c¬ së quan träng ®Ó tiÕn hµnh QHSD ®Êt vµ giao ®Êt theo ph−¬ng ph¸p cïng tham gia ë n−íc ta. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhiÒu ch−¬ng tr×nh dù ¸n ®· vËn dông ph−¬ng ph¸p QHSD ®Êt cÊp vi m« cã sù tham gia cña ng−êi d©n vµo c«ng t¸c QHSD ®Êt l©m n«ng nghiÖp cho c¸c th«n, b¶n ë trong n−íc, ®¸ng chó ý lµ ch−¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - Thôy §iÓn vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói cña 5 tØnh phÝa B¾c, ch−¬ng tr×nh PAM, dù ¸n ph¸t triÓn LNXH s«ng §µ; dù ¸n trång rõng L¹ng S¬n, Hµ B¾c do GTZ tµi trî vµ mét sè ch−¬ng tr×nh hç trî cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ kh¸c. Vò V¨n MÔ vµ Desloges n¨m 1996 cho r»ng ®−a ra vÊn ®Ò vÒ sù tham gia cña ng−êi d©n trong qu¸ tr×nh quy ho¹ch, cho r»ng "§iÓm quan träng lµ thu hót ng−êi d©n tham gia vµo tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh QHSD ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp ngay tõ khi b¾t ®Çu. Sù tham gia nµy tÊt nhiªn sÏ kh¸c nhau vÒ ph¹m vi vµ møc ®é tuú theo néi dông ho¹t ®éng vµ giai ®o¹n tiÕn hµnh" [23]. Tõ kÕt qu¶ thö nghiÖm ë Qu¶ng Ninh, Thõa Thiªn HuÕ, Gia Lai vµ S«ng BÐ. Vò V¨n MÔ cho r»ng quy ho¹ch cÊp x· ph¶i dùa trªn t×nh tr¹ng sö dông ®Êt hiÖn t¹i, tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt, c¸c quy ®Þnh cña Nhµ n−íc vµ nhu cÇu nguyÖn väng cña ng−êi d©n,... xem xÐt mäi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Êt ®ai vµ sö dông tµi nguyªn. N¨m 1999 vµ 2000, NguyÔn B¸ Ng·i cïng víi nhãm t− vÊn cña dù ¸n khu vùc l©m nghiÖp ViÖt Nam - ADB ®· nghiªn cøu vµ thö nghiÖm ph−¬ng ph¸p x©y dùng tiÓu dù ¸n cÊp x·. Môc tiªu lµ ®−a ra ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp cÊp x· cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®Ó x©y dùng tiÓu dù ¸n l©m n«ng nghiÖp cho 50 x· vµ 4 tØnh: Thanh Ho¸, Gia Lai, Phó Yªn vµ Qu¶ng TrÞ [26, 27, 28, 33, 37] vµ ®· rót ra kinh nghiÖm: - VÒ viÖc tiÕn hµnh quy ho¹ch ph¶i dùa trªn kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ vµ ®iÒu tra nguån lùc mét c¸ch chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ. - Quy ho¹ch sö dông ®Êt lµ c¬ së quan träng cho quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp. - TiÕn hµnh ph©n tÝch hÖ thèng canh t¸c lµm c¬ së cho viÖc lùa chän c©y trång vµ ph−¬ng thøc sö dông ®Êt. Download ::: 19 - Quy ho¹ch l©m n«ng nghiÖp cÊp x· ph¶i ®−îc tiÕn hµnh tõ lËp kÕ ho¹ch cÊp th«n b¶n b»ng ph−¬ng ph¸p cã sù tham gia trùc tiÕp cña ng−êi d©n PRA. - Tæng hîp vµ c©n ®èi kÕ ho¹ch cho ph¹m vi cÊp x· trªn c¬ së: ®Þnh h−íng ph¸t triÓn chiÕn l−îc cña huyÖn, tØnh, kh¶ n¨ng hç trî tõ bªn ngoµi, ®èi tho¹i vµ thèng nhÊt trùc tiÕp gi÷a ®¹i diÖn c¸c céng ®ång víi nhau, gi÷a ®¹i diÖn c¸c céng ®ång víi c¸n bé tØnh, huyÖn vµ dù ¸n: cã sù nhÊt trÝ chung cña toµn x· th«ng qua c¸c cuéc häp céng ®ång cÊp th«n hoÆc cÊp xãm. VÒ chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi miÒn nói nãi chung vµ kinh tÕ n«ng l©m nghiÖp nãi riªng hiÖn ®· cã hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh lín cña §¶ng vµ Nhµ n−íc nh−: chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng, ch−¬ng tr×nh 327, ch−¬ng tr×nh 661 vÒ viÖc trång míi 5 triÖu ha rõng… Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh trªn lµ c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó còng cè lßng tin cho ng−êi d©n, lµ tiÒn ®Ò thuËn lîi nh»m thu hót lùc l−îng ®«ng ®¶o trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Çu t− s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp, qu¶n lý sö dông ®Êt bÒn v÷ng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt. §i ®«i víi viÖc triÓn khai c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch vµ c¸c ch−¬ng tr×nh lín, dù ¸n, c«ng t¸c QHSD ®Êt bÒn v÷ng còng nh− thu hót sù quan t©m chó ý cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh th«ng qua c¸c ho¹t ®éng t− vÊn cho c¸c dù ¸n. Mçi dù ¸n cã mét ®Æc thï riªng, ph−¬ng ph¸p vµ tr×nh tù tiÕn hµnh quy ho¹ch còng ch−a phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cña tõng ®Þa ph−¬ng. Song nh×n chung c¸c ph−¬ng ph¸p thùc hiÖn ®Òu thèng nhÊt víi nhau vÒ c¸ch tiÕp cËn tõ d−íi lªn. §©y còng lµ ®iÓm chÝnh mµ ®Ò tµi cÇn h−íng tíi ph©n tÝch nh»m t×m ra nh÷ng c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn ch¾c ch¾n cho c«ng t¸c QHSD ®Êt bÒn v÷ng. 1.3. Nh÷ng ®iÓm rót ra phôc vô cho nghiªn cøu Tõ kÕt qu¶ tæng kÕt vµ ph©n tÝch c¸c nghiªn cøu vµ thö nghiÖm vÒ QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam cho phÐp rót ra mét sè ®iÓm cho nghiªn cøu sau: HiÖn t¹i ViÖt Nam ®· cã nh÷ng nghiªn cøu liªn quan ®Õn QHSD ®Êt còng nh− quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m n«ng nghiÖp cÊp vi m«. §Æc biÖt lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶: Vò V¨n MÔ (1996) vÒ ph−¬ng ph¸p QHSD ®Êt vµ giao ®Êt l©m nghiÖp cã sù tham gia cña ng−êi d©n; Vò Nh©m (1998) - nghiªn cøu mét sè c¬ së lý luËn vµ Download ::: 20 thùc tiÔn cña QHSD ®Êt cÊp vi m«; NguyÔn B¸ Ng·i (2001) - nghiªn cøu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cho quy ho¹ch ph¸t triÓn l©m n«ng nghiÖp cÊp x· vïng trung t©m miÒn nói phÝa B¾c. Nh÷ng nghiªn cøu nµy ®ang ®−îc vËn dông ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng nh−ng ch−a ®−îc tæng kÕt vµ ph¸t triÓn thµnh ph−¬ng ph¸p luËn. ViÖc thùc thi ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ë nhiÒu n¬i hiÖn cßn ®ang lóng tóng, nhiÒu ®iÓm ch−a râ vµ ®−îc vËn dông rÊt kh¸c nhau ë c¸c ®Þa ph−¬ng. Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch th−êng phøc t¹p, ch−a ®−îc thèng nhÊt. HiÖn t¹i ë nhiÒu n¬i vÉn t¸ch biÖt gi÷a c«ng t¸c quy ho¹ch vµ qu¶n lý thùc hiÖn kÕ ho¹ch. Ch−a ph©n biÖt gi÷a QHSD ®Êt vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt cÊp x·. Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch dùa trªn thuéc tÝnh cña ®Êt ®ai mµ Ýt xÐt ®Õn tiÒm n¨ng cña ®Êt ®ai, nhu cÇu, kh¶ n¨ng cña céng ®ång vµ thÞ tr−êng. Ph−¬ng ph¸p quy ho¹ch cã sù tham gia cña ng−êi d©n ®ang ®−îc chó ý vµ thÝ ®iÓm ë mét sè n¬i. Nh÷ng kÕt qu¶ ®−a ra tuy ®¹t ®−îc mét sè thµnh c«ng nh−ng ch−a ®−îc tæng kÕt, hiÖu qu¶ cña quy ho¹ch ch−a ®−îc kh¼ng ®Þnh v× míi ®−îc ®−a vµo qu¸ tr×nh thùc thi c¸c b¶n quy ho¹ch. C¬ së khoa häc cho QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp cÊp x· míi ®−îc nghiªn cøu, mÆt kh¸c thùc tiÔn vÒ quy ho¹ch nµy ch−a nhiÒu ®Ó cã thÓ tæng kÕt vµ ®¸nh gi¸, v× vËy nhiÒu vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu. Download ::: 21 Ch−¬ng 2 môc tiªu, ®èi t−îng, ph¹m vi, néi dung vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu §Ò tµi nghiªn cøu nh»m ®¹t nh÷ng môc tiªu sau: - X¸c ®Þnh c¸c c¬ së cho c«ng t¸c QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp t¹i ®Þa ph−¬ng. - Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp ®Ó rót ra nh÷ng thµnh c«ng, tån t¹i vµ nguyªn nh©n. - §Ò xuÊt mét sè ý kiÕn cho c«ng t¸c QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cña ®Þa ph−¬ng. 2.2. §èi t−îng vμ ph¹m vi nghiªn cøu §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò: c¬ së, néi dung, tr×nh tù vµ ph−¬ng ph¸p QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp ®· ¸p dông trªn ®Þa bµn nghiªn cøu. Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®−îc giíi h¹n trong 1 x· vÒ c¸c vÊn ®Ò c¬ së, néi dung, tr×nh tù, ph−¬ng ph¸p QHSD ®Êt vµ ®Ò xuÊt mét sè b−íc trong qu¸ tr×nh QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp. 2.3. Néi dung nghiªn cøu Nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu trªn, ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu mét sè néi dung chñ yÕu sau: - Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh quy ho¹ch. - Nghiªn cøu nh÷ng c¬ së QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp t¹i ®Þa ph−¬ng. - Ph©n tÝch qóa tr×nh QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp ®· ¸p dông t¹i ®Þa bµn nghiªn cøu. - §Ò xuÊt mét sè ý kiÕn cho c«ng t¸c QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp cña x·. Download ::: 22 2.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.4.1. Chän ®iÓm nghiªn cøu §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng néi dung trªn, ®Ò tµi tiÕn hµnh chän ®iÓm nghiªn cøu theo nh÷ng tiªu chuÈn chän mÉu nghiªn cøu mµ Donovan (1997) ®· ®−a ra. Ph−¬ng ph¸p nµy ®· ®−îc NguyÔn B¸ Ng·i (2001) ¸p dông vµo viÖc chän x· nghiªn cøu trong luËn ¸n TiÕn sü N«ng nghiÖp [25] t¹i vïng trung t©m miÒn nói phÝa B¾c. Cô thÓ trong ®Ò tµi nµy sö dông nh÷ng tiªu chuÈn sau ®Ó chän x· vµ th«n nghiªn cøu: ®Þa h×nh; d©n c− vµ ph©n bè d©n c−; thµnh phÇn d©n téc; tr×nh ®é ph¸t triÓn; tr×nh ®é d©n trÝ vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn. - Chän x· nghiªn cøu: Víi môc tiªu nghiªn cøu nh÷ng c¬ së vµ thùc tiÔn cho QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp, ®Ò tµi chän x· ®· tiÕn hµnh QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp. X· nghiªn cøu ph¶i cã ®Çy ®ñ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp ®Ó phôc vô cho viÖc nghiªn cøu. V× vËy ®Ò tµi chän x· HuyÒn S¬n lµ mét x· cã ®Æc tr−ng chung cho huyÖn Lôc Nam vµ ®¸p øng ®−îc tiªu chÝ nªu trªn - Chän th«n nghiªn cøu: chän th«n cã c¬ cÊu ®Êt ®ai ®Æc tr−ng cho toµn x·, gåm: rõng tù nhiªn, rõng trång vµ ®Êt trèng ®åi nói träc ®ång thêi th«n ph¶i tham gia trong vïng dù ¸n quy ho¹ch. Cã mËt ®é d©n c−, tr×nh ®é d©n trÝ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë møc trung b×nh so víi c¸c th«n kh¸c trong x·. Qua pháng vÊn l·nh ®¹o x·, kÕt hîp víi ph©n tÝch nh÷ng th«ng tin vÒ ®iÒu kiÖn d©n sinh, kinh tÕ, ®Ò tµi chän th«n Khu«n D©y lµ th«n ®¸p øng nh÷ng tiªu chÝ trªn lµm ®èi t−îng ®Ó nghiªn cøu. - Chän HG§: chän 45 HG§ pháng vÊn, lµ nh÷ng hé trùc tiÕp tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cña dù ¸n. Ph−¬ng ph¸p lùa chän theo c¸c nhãm hé, trong ®ã 1/3 sè hé kh¸, 1/3 sè hé trung b×nh vµ 1/3 sè hé nghÌo ®Ó tiÕn hµnh pháng vÊn. Danh s¸ch c¸c nhãm hé: kh¸, trung b×nh, nghÌo trong th«n do tr−ëng th«n cung cÊp. 2.4.2. Thu thËp vμ ph©n tÝch c¸c tμi liÖu cã s½n t¹i ®Þa ph−¬ng C¸c tµi liÖu cã s½n liªn quan ®Õn ®Þa bµn nghiªn cøu ®−îc thu thËp trùc tiÕp tõ x·, huyÖn vµ c¸c c¬ quan liªn quan nh− Chi côc l©m nghiÖp, L©m tr−êng, h¹t KiÓm l©m. C¸c tµi liªu ®· cã ë ®Þa ph−¬ng ®−îc thu thËp gåm: - Thu thËp c¸c v¨n b¶n Nhµ n−íc cña Trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng cã liªn quan ®Õn QHSD ®Êt cÊp x·. Download ::: 23 - C¸c tµi liÖu vÒ ®Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi ë ®Þa ph−¬ng gåm: ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh, ®Êt ®ai, khÝ hËu thuû v¨n, d©n c−, lao ®éng, t×nh h×nh s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp cña x·, kinh tÕ HG§ vµ t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch. C¸c sè liÖu ®−îc chän läc vµ tæng hîp trong b¸o c¸o t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi hµng n¨m cña UBND x· HuyÒn S¬n, huyÖn Lôc Nam, b¸o c¸o tæng kÕt hµng n¨m cña phßng §Þa chÝnh - N«ng nghiÖp huyÖn vÒ t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh hµng n¨m. C¸c sè liÖu vÒ khÝ hËu thuû v¨n ®−îc chän läc tõ b¶n QHSD ®Êt cña x· vµ ®−îc bæ sung sè liÖu tõ tr¹m khÝ t−îng thuû v¨n cña huyÖn. C¸c sè liÖu vÒ kinh tÕ - x· héi ®−îc bæ sung tõ niªn gi¸m thèng kª cña huyÖn Lôc Nam còng nh− cña tØnh B¾c Giang. - B¶n ph−¬ng ¸n QHSD ®Êt th«n b¶n x· HuyÒn S¬n - 2001, b¸o c¸o thuyÕt minh sè liÖu tæng kiÓm kª ®Êt ®ai x· HuyÒn S¬n n¨m 2000, b¸o c¸o c«ng t¸c qu¶n lý sö dông ®Êt ®ai cña ®Þa chÝnh x· c¸c n¨m 1993, 1998 vµ n¨m 2003. C¸c tµi liÖu nµy cung cÊp t×nh h×nh sö dông vµ biÕn ®éng ®Êt ®ai qua c¸c n¨m 1993 - 2003 ®ång thêi m« t¶ qu¸ tr×nh QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp ®· ¸p dông t¹i ®Þa ph−¬ng. - B¶n ®å thiÕt kÕ trång rõng, b¶n ®å hiÖn tr¹ng vµ b¶n ®å quy ho¹ch x· HuyÒn S¬n (tû lÖ 1/10.000) n¨m 2001 ®−îc thu thËp tõ l©m tr−êng Lôc Nam, H¹t kiÓm l©m vµ Ban qu¶n lý dù ¸n ViÖt - §øc huyÖn. C¸c tµi liÖu trªn dïng ®Ó ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn ph−¬ng ¸n quy ho¹ch. Sè liÖu tæng hîp hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt lÊy tõ c¸c tµi liÖu tæng kiÓm kª ®Êt ®ai, sè liÖu kiÓm kª rõng toµn quèc n¨m 2000 vµ kÕt qu¶ theo dâi ®¸nh gi¸ diÔn biÕn tµi nguyªn rõng cña H¹t kiÓm l©m. 2.4.3. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra ngo¹i nghiÖp 2.4.3.1. Pháng vÊn - Pháng vÊn l·nh ®¹o: pháng vÊn l·nh ®¹o x·, c¸n bé phô tr¸ch chuyªn m«n ®Þa chÝnh, n«ng l©m nghiÖp th«n, x· vµ c¸c ban ngµnh liªn quan t¹i huyÖn ®Ó thu thËp c¸c th«ng tin vÒ d©n sinh, kinh tÕ - x· héi, t×nh h×nh s¶n xuÊt n«ng, l©m nghiÖp, c«ng t¸c giao ®Êt kho¸n rõng còng nh− ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña x· trong t−¬ng lai. Pháng vÊn thu thËp th«ng tin vÒ néi dung, tr×nh tù c¸c b−íc QHSD ®Êt s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp, nh÷ng trë ng¹i khã kh¨n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn quy ho¹ch, møc ®é tham gia cña c¸c bªn liªn quan. - Pháng vÊn HG§: chän 45 hé ®iÓn h×nh ®¹i diÖn cho c¸c nhãm hé kh¸, trung b×nh, nghÌo cã tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng cña dù ¸n. Sö dông phiÕu ®iÒu tra pháng Download ::: 24 vÊn kinh tÕ hé ®Ó thu thËp c¸c th«ng tin: hä vµ tªn chñ hé, tuæi, d©n téc, sè nh©n khÈu, sè lao ®éng, diÖn tÝch ®Êt s¶n xuÊt c¸c lo¹i, kh¶ n¨ng ®Çu t− vµ thu nhËp tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt. HÖ thèng mÉu biÓu ®−îc thiÕt kÕ ®Ó ®iÒu tra bæ sung c¸c th«ng tin: vÒ c¸c loµi c©y trång, vËt nu«i, sù tham gia cña ng−êi d©n vµo c¸c ho¹t ®éng QHSD ®Êt, nh÷ng khã kh¨n vµ thuËn lîi khi tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng ®ã. KÕt qu¶ ®iÒu tra ®−îc tæng hîp vµo phô biÓu 02. 2.4.3.2. Th¶o luËn nhãm - Th¶o luËn nhãm c¸n bé: t×m hiÓu c¸c b−íc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn quy ho¹ch, sù tham gia cña cÊp huyÖn, x·, th«n vµ cña ng−êi d©n vµo c«ng t¸c quy ho¹ch nh− thÕ nµo? nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong qóa tr×nh thùc hiÖn quy ho¹ch: tæ chøc, chuyªn m«n, kinh phÝ. Nh÷ng gi¶i ph¸p t¨ng c−êng sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan nh»m n©ng cao chÊt l−îng quy ho¹ch. - Th¶o luËn nhãm n«ng d©n t¹i th«n Khu«n D©y: t×m hiÓu vÒ sù tham gia cña ng−êi d©n vµo c«ng t¸c QHSD ®Êt nh− thÕ nµo? th¸i ®é cña ng−êi d©n ®èi víi dù ¸n quy ho¹ch? tham gia vµo nh÷ng ho¹t ®éng nµo? vÒ møc ®é tham gia? h×nh thøc tham gia? nh÷ng khã kh¨n gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh tham gia quy ho¹ch t¹i th«n? 2.4.3.3. Kh¶o s¸t tuyÕn vµ ®iÒu tra ®iÓm - §Ò tµi tiÕn hµnh kh¶o s¸t mét tuyÕn ®iÒu tra t¹i th«n Khu«n D©y, qu¸ tr×nh kh¶o s¸t cã sù tham gia cña c¸n bé l©m nghiÖp, c¸n bé ®Þa chÝnh x·, tr−ëng th«n Khu«n D©y vµ ®¹i diÖn cña mét sè HG§ tham gia. Qóa tr×nh kh¶o s¸t tiÕn hµnh th¶o luËn nhãm víi c¸n bé, kÕt hîp pháng vÊn ng−êi d©n ®Ó thu thËp c¸c th«ng tin: + §Æc ®iÓm tù nhiªn ®Êt ®ai nh− diÖn tÝch canh t¸c tõng lo¹i ®Êt, chÊt ®Êt, ®é mµu mì, nguån n−íc, lÞch sö sö dông ®Êt ®ai... + C¸c loµi c©y trång chÝnh vµ kü thuËt canh t¸c. + T×nh h×nh tæ chøc qu¶n lý. + Nh÷ng khã kh¨n ®ang gÆp ph¶i. + Nh÷ng ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p. - TiÕn hµnh ®iÒu tra ®iÓm theo ph−¬ng ph¸p pháng vÊn ng−êi d©n nh»m x¸c ®Þnh mét sè kiÓu sö dông ®Êt trong th«n Khu«n D©y, t×nh h×nh s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp, gi¸ c¶ vµ kh¶ n¨ng tiªu thô mét sè s¶n phÈm chñ yÕu trªn tõng kiÓu sö dông ®Êt. Download ::: 25 2.4.4. Ph−¬ng ph¸p tæng hîp vμ ph©n tÝch sè liÖu C¸c sè liÖu thu thËp, ®−îc tæng hîp vµ sö lý víi sù trî gióp cña m¸y tÝnh b»ng ch−¬ng tr×nh phÇn mÒm Exell 7.0. Ph−¬ng ph¸p chung ®ù¬c sö dông lµ ph−¬ng ph¸p thèng kª, ph©n tÝch b»ng hÖ thèng b¶ng biÓu vµ s¬ ®å h×nh vÏ, tõ ®ã ®i ®Õn kÕt luËn. Sè liÖu thu thËp theo c¸c nhãm th«ng tin sau: - C¸c th«ng tin liªn quan ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh−: vÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh, khÝ hËu thuû v¨n, thæ nh−ìng, thùc vËt ®−îc thu thËp tõ b¶n tµi liÖu gèc cña ®Þa ph−¬ng. C¸c th«ng tin vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cña x· nh−: d©n c− (d©n sè, d©n téc, c¬ cÊu x· héi ); nghÒ nghiÖp, c¬ cÊu lao ®éng; c¸c dÞch vô x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng (y tÕ, gi¸o dôc, ®iÖn n−íc, th«ng tin liªn l¹c). KÕt qu¶ ®−îc tæng hîp vµ ph©n tÝch theo c¸c chØ tiªu b×nh qu©n chung cho toµn x· vµ tæng hîp theo mÉu biÓu quy ®Þnh, kÕt luËn ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña nh÷ng nh©n tè trªn ®èi víi néi dung nghiªn cøu, b¶ng tæng hîp c¸c chØ tiªu khÝ hËu b×nh qu©n theo theo c¸c th¸ng trong n¨m ®−îc tæng hîp theo 3 chØ tiªu chÝnh: nhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh, l−îng m−a trung b×nh vµ ®é Èm kh«ng khÝ trung b×nh. - HÖ thèng th«ng tin vÒ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn c«ng t¸c QHSD ®Êt ë ®Þa ph−¬ng ®−îc thu thËp ®Õn theo c¸c hÖ thèng chÝnh s¸ch Nhµ n−íc vµ ®Þa ph−¬ng. Sau ®ã ph©n tÝch sù t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch ®Õn c«ng t¸c qu¶n lý sö dông ®Êt ë ®Þa bµn nghiªn cøu. - Sè liÖu vÒ hiÖn tr¹ng qu¶n lý sö dông ®Êt ®ai còng nh− t×nh h×nh sö dông ®Êt trong qu¸ khø ®−îc thu thËp theo 3 mèc thêi gian (n¨m 1993, 1999 vµ 2003), tõ UBND x· HuyÒn S¬n, l©m tr−êng, h¹t kiÓm l©m, phßng ®Þa chÝnh - n«ng nghiÖp huyÖn Lôc Nam. C¸c sè liÖu thu thËp ®−îc tæng hîp vµo hÖ thèng b¶ng biÓu quy ®Þnh. Ph©n tÝch ®¸nh gi¸ sù biÕn ®éng th«ng qua c¸c s¬ ®å h×nh vÏ. - Sè liÖu ®iÒu tra kinh tÕ HG§ ®−îc tæng hîp vµo biÓu theo c¸c chØ tiªu sè khÈu, sè lao ®éng, diÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt, chi phÝ vµ thu nhËp tõ c¸c lo¹i ®Êt, tõ ®ã tÝnh thu nhËp b×nh qu©n. §ång thêi qua pháng vÊn, thu thËp th«ng tin vÒ qu¸ tr×nh quy ho¹ch vµ sù tham gia cña ng−êi d©n vµo c¸c ho¹t ®éng quy ho¹ch. - C¸c tµi liÖu vÒ qu¸ tr×nh quy ho¹ch ®−îc chän läc nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ tõng b−íc thùc hiÖn, nh÷ng −u nh−îc ®iÓm tõ ®ã ®Ò xuÊt ý kiÕn cho qu¸ tr×nh quy ho¹ch. Download ::: 26 Ch−¬ng 3 KÕt qu¶ nghiªn cøu vμ th¶o luËn 3.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi 3.1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 3.1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý HuyÒn S¬n lµ mét x· miÒn nói thuéc huyÖn Lôc Nam, tØnh B¾c Giang, c¸ch trung t©m huyÖn 10 km vÒ phÝa Nam. N»m ë vÞ trÝ: 1060 23' - 106026'50'' kinh ®é §«ng. 21013'50'' - 21017'18'' vÜ ®é B¾c. PhÝa B¾c gi¸p thÞ trÊn Lôc Nam, huyÖn Lôc Nam PhÝa §«ng gi¸p x· NghÜa Ph−¬ng, x· C−¬ng S¬n, huyÖn Lôc Nam. PhÝa T©y gi¸p x· Kh¸m L¹ng, x· Tiªn H−ng, huyÖn Lôc Nam. PhÝa Nam gi¸p x· CÈm Lý, x· B¾c Lòng, huyÖn Lôc Nam vµ x· Hoµng Hoa Th¸m, huyÖn ChÝ Linh, tØnh H¶i D−¬ng. Víi vÞ trÝ ®Þa lý nh− vËy HuyÒn s¬n cã nh÷ng thuËn lîi cho viÖc giao l−u hµng ho¸ víi nh÷ng ®Þa ph−¬ng kh¸c, gãp phÇn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt l©m n«ng nghiÖp. Nh−ng ®©y còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng khã kh¨n cña x· trong c«ng t¸c qu¶n lý còng nh− quy ho¹ch ®Êt ®ai. T×nh tr¹ng tranh chÊp ®Êt ®ai diÔn ra phæ biÕn ë nh÷ng khu vùc gi¸p ranh, g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c quy ho¹ch còng nh− viÖc qu¶n lý trªn ®Þa bµn x·. 3.1.1.2. §Þa h×nh ®Þa thÕ §Þa h×nh ®Þa thÕ x· HuyÒn S¬n bÞ chia c¾t phøc t¹p bëi ¶nh h−ëng cña c¸nh cung §«ng TriÒu vµ phÝa Nam cã d·y Yªn Tö. §Þa h×nh thÊp dÇn tõ §«ng Nam xuèng T©y B¾c, ®é cao b×nh qu©n so víi mÆt n−íc biÓn tõ 320 - 400m, ®Ønh cao nhÊt lµ 601,0m. Do ®Þa h×nh nh− vËy, toµn x· chia lµm 3 vïng ®¹i diÖn ®Æc tr−ng [29]: (1) Vïng ®Êt cao, ®é dèc trung b×nh trªn 350, ®©y lµ diÖn tÝch ®Êt rõng tù nhiªn kÕt hîp víi diÖn tÝch ®Êt trèng ®Ønh nói, thùc b× gåm c©y bôi xen c©y gç môc ®Ých mäc r¶i r¸c, c©y bôi xen cá vµ tr¶ng cá. Download ::: 27 (2) Vïng ®Êt trung b×nh vµ ®Êt thÊp, ®é dèc tõ 25-350. §©y lµ vïng ®Êt trèng gåm c