Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của loài bọ lá ăn hại lá keo tai tượng thuộc Bộ cánh cứng và đề xuất các biện pháp phòng trừ chúng tại huyện Phú Lương - Tỉnh Thái Nguyên

1 Ch−¬ng 1 §Æt vÊn ®Ò ViÖt Nam lµ mét n−íc nhiÖt ®íi, rõng vµ ®Êt rõng chiÕm 2/3 diÖn tÝch ®Êt ®ai c¶ n−íc. Rõng lµ m«i tr−êng sèng vµ n¬i ho¹t ®éng yÕu cña trªn 24 triÖu ®ång bµo thuéc 54 d©n téc kh¸c nhau, ®ång thêi rõng còng lµ nh©n tè quan träng vµ quyÕt ®Þnh hµng ®Çu gãp phÇn b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i. Tuy nhiªn cho ®Õn nay diÖn tÝch rõng n−íc ta ®· vµ ®ang bÞ suy gi¶m mét c¸ch nhanh chãng. Theo tµi liÖu cña Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT, tÝnh ®Õn n¨m 2000 trong tæng sè 19 triÖu ha ®Êt s¶n xuÊt l©m nghiÖp chØ cã 9,3 triÖu ha ®Êt cã rõng, tr÷ l−îng gç b×nh qu©n rÊt thÊp, kho¶ng 63 m3 gç/ ha, chñ yÕu lµ gç nhãm V ®Õn nhãm VIII, nh÷ng lo¹i gç thuéc nhãm I, II rÊt Ýt hoÆc hiÕm. Nguyªn nh©n lµm suy gi¶m tµi nguyªn rõng c¶ vÒ sè l−îng còng nh− chÊt l−îng cã rÊt nhiÒu song chñ yÕu lµ do sù can thiÖp v« ý thøc cña con ng−êi nh− chÆt ph¸ rõng lµm n−¬ng rÉy cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, n¹n khai th¸c rõng, s¨n b¾n chim thó rõng bõa b·i, kinh doanh rõng kh«ng hîp lÝ. Mét nguyªn nh©n kh«ng kÐm phÇn quan träng ®ã lµ c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng cßn nhiÒu bÊt cËp, n¹n ch¸y rõng vÉn liªn tiÕp x¶y ra, hµng n¨m lµm thiªu ch¸y hµng ngh×n ha rõng, s©u bÖnh h¹i th−êng xuyªn g©y dÞch lín ë nhiÒu n¬i, lµm ¶nh h−ëng ®Õn sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y rõng mµ chóng ta ch−a cã biÖn ph¸p phßng trõ h÷u hiÖu Do vËy trong ®Þnh h−íng ph¸t triÓn l©m nghiÖp tõ n¨m 2000- 2010 mét môc tiªu quan träng bËc nhÊt lµ phÊn ®Êu ®−a ®é che phñ rõng cña toµn quèc lªn 43%. §Ó thùc hiÖn th¾ng lîi chiÕn l−îc quan träng nµy c«ng t¸c trång rõng ph¶i ®−îc ®Æc biÖt quan t©m. Trong c«ng t¸c trång rõng viÖc chän loµi c©y trång phï hîp víi môc ®Ých kinh doanh vµ ®óng yªu cÇu phßng hé lµ mét vÊn ®Ò khã kh¨n. Tuy nhiªn cho ®Õn nay vÒ c¬ b¶n chóng ta ®· x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng loµi c©y trång chñ yÕu vµ cã nh÷ng nghiªn cøu cÇn thiÕt ®¶m b¶o c¬ së cho viÖc x©y dùng c¸c 2 quy tr×nh, quy ph¹m trång rõng. Trong ch−¬ng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng cña ChÝnh phñ c¸c loµi keo sÏ lµ loµi ®−îc g©y trång chñ yÕu. Nh÷ng loµi keo ®−îc trång phæ biÕn lµ Keo l¸ trµm (Acacia auriculiformis Cunn) vµ Keo tai t−îng (Acacia mangium Willd). C©y keo lµ c©y ®a t¸c dông, gç keo ®−îc dïng nhiÒu trong c«ng nghiÖp giÊy, lµm v¸n, lµm ®å gia dông vµ chóng cung cÊp mét l−îng cñi lín cho ng−êi d©n. Bªn c¹nh ®ã c©y keo cã bé rÔ rÊt ph¸t triÓn, cã nÊm céng sinh nªn chóng sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt trªn nhiÒu lo¹i ®Êt, kÓ c¶ ®Êt nghÌo xÊu. Trång keo nhanh chãng phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, chèng xãi mßn, ®iÒu tiÕt nguån n−íc vµ b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i, d−íi t¸n rõng keo ta cã thÓ trång c©y b¶n ®Þa ®Ó phôc håi rõng hçn giao. §Ó rõng trång cã thÓ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, dÇn tiÕn tíi æn ®Þnh gÇn nh− rõng tù nhiªn th× c«ng t¸c ch¨m sãc, b¶o vÖ sau khi trång lµ hÕt søc quan träng. Do yªu cÇu cña x· héi nªn hiÖn t¹i vµ trong t−¬ng lai chóng ta sÏ cã nh÷ng diÖn tÝch rõng keo thuÇn loµi kh¸ lín. Cïng víi sù h×nh thµnh nh÷ng rõng keo thuÇn loµi lµ sù thay ®æi rÊt c¬ b¶n cña m«i tr−êng sinh th¸i. Trong khi c¸c nh©n tè sinh th¸i phi sinh vËt nh− khÝ hËu (nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸nh s¸ng, giã,...) ®−îc c¶i thiÖn cïng víi sù ph¸t triÓn cña rõng keo th× c¸c nh©n tè sinh th¸i thuéc nhãm sinh vËt mét mÆt ®−îc c¶i thiÖn vµ mÆt kh¸c l¹i tiÒm Èn nguy c¬ mÊt æn ®Þnh. Cã thÓ thÊy râ ®iÒu nµy th«ng qua sù thay ®æi cña yÕu tè thøc ¨n trong rõng keo thuÇn loµi. Khi rõng keo thuÇn loµi ®−îc h×nh thµnh mét khèi l−îng thøc ¨n lµ l¸ keo, cµnh keo… rÊt lín ®· t¹o ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho nh÷ng loµi c«n trïng ®¬n thùc vµ hÑp thùc sinh s«i vµ ph¸t triÓn. MÆc dï trong rõng Keo tai t−îng cã thÓ cã tíi 30 loµi s©u ¨n l¸ kh¸c nhau nh−ng do nguån thøc ¨n qu¸ phong phó nªn t¸c dông cña quan hÖ c¹nh tranh kh«ng ®−îc thÓ hiÖn vµ do ®ã mét sè loµi ®· cã thÓ ph¸t triÓn thµnh dÞch, vÝ dô: S©u n©u (Anomis fulvida GuenÐe) S©u v¹ch x¸m (Speiredonia retorta Linnaeus), S©u tói nhá (Acanthopsyche sp) [15]. 3 Tõ th¸ng 4 n¨m 1999 ®Õn nay trong khu vùc rõng thuéc sù qu¶n lý cña H¹t kiÓm l©m Phó L−¬ng tØnh Th¸i Nguyªn th−êng xuyªn xuÊt hiÖn mét loµi c¸nh cøng ¨n h¹i l¸ keo víi møc ®é g©y h¹i kh¸ nghiªm träng. Trong thêi gian xuÊt hiÖn cña s©u nhiÒu khu vùc cã tíi 100% sè c©y bÞ h¹i, mét sè c©y ®· bÞ chÕt. Ngoµi th«ng tin vÒ sù cã mÆt cña loµi s©u h¹i nµy ch−a cã nghiªn cøu c¬ b¶n nµo nªn vÊn ®Ò qu¶n lý chóng gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Cïng víi sù xuÊt hiÖn cña c¸c loµi s©u h¹i l¸ nguy hiÓm kÓ trªn cßn cã c¸c loµi thuéc Bé C¸nh cøng kh¸c nh− CÇu cÊu xanh (hä Curculionidae), bä hung (Scarabaeidae), bä l¸ (Chrysomelidae). §Ó gãp phÇn nhá bÐ cña m×nh vµo c«ng t¸c qu¶n lý b¶o vÖ rõng cña ®Þa ph−¬ng, nh»m ng¨n chÆn dÞch s©u h¹i t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi “Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc cña c«n trïng thuéc Bé C¸nh cøng h¹i l¸ keo vµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p phßng trõ chóng t¹i huyÖn Phó L−¬ng tØnh Th¸i Nguyªn” 4 Ch−¬ng 2 Tæng quan c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu 2.1- Trªn thÕ giíi Ngay tõ khi loµi ng−êi míi xuÊt hiÖn, ®Æc biÖt lµ tõ lóc con ng−êi b¾t ®Çu biÕt trång trät vµ ch¨n nu«i, hä ®· va ch¹m víi sù ph¸ ho¹i nhiÒu mÆt cña c«n trïng. Do ®ã con ng−êi ph¶i b¾t tay vµo t×m hiÓu vµ nghiªn cøu vÒ c«n trïng. Nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu vÒ c«n trïng rÊt nhiÒu vµ phong phó. Trong mét cuèn s¸ch cæ cña Xªri viÕt vµo n¨m 3000 TCN ®· nãi tíi nh÷ng cuéc bay khæng lå vµ sù ph¸ ho¹i khñng khiÕp cña nh÷ng ®µn ch©u chÊu sa m¹c. Trong c¸c t¸c phÈm nghiªn cøu cña «ng nhµ triÕt häc cæ Hy L¹p aristoteles (384 - 322 TCN) ®· hÖ thèng ho¸ ®−îc h¬n 60 loµi c«n trïng. ¤ng ®· gäi tÊt c¶ nh÷ng loµi c«n trïng Êy lµ nh÷ng loµi ch©n cã ®èt. Nhµ tù nhiªn häc vÜ ®¹i ng−êi Thôy §iÓn Carl von LinnÐ ®−îc coi lµ ng−êi ®Çu tiªn ®−a ra ®¬n vÞ ph©n lo¹i vµ ®· tËp hîp x©y dùng ®−îc mét b¶ng ph©n lo¹i vÒ ®éng vËt vµ thùc vËt trong ®ã cã c«n trïng. S¸ch ph©n lo¹i thiªn nhiªn cña «ng ®· ®−îc xuÊt b¶n tíi 10 lÇn [22]. Liªn tiÕp c¸c thÕ kØ sau nh− thÕ kØ XIX cã Lamarck, thÕ kØ XX cã Handlirich, Krepton 1904, Ma-t−-nèp 1928, Weber 1938 tiÕp tôc cho ra nh÷ng b¶ng ph©n lo¹i c«n trïng cña hä. Héi c«n trïng häc ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ®−îc thµnh lËp ë n−íc Anh n¨m 1745. Héi c«n trïng ë Nga ®−îc thµnh lËp n¨m 1859. Nhµ c«n trïng Nga Keppen (1882 - 1883) ®· xuÊt b¶n cuèn s¸ch gåm 3 tËp vÒ c«n trïng l©m nghiÖp trong ®ã ®Ò cËp nhiÒu ®Õn c«n trïng thuéc Bé C¸nh cøng. Nh÷ng cuéc du hµnh cña c¸c nhµ nghiªn cøu c«n trïng Nga nh− Potarin (1899- 1976), Provorovski (1895- 1979), Kozlov (1883 - 1921) ®· xuÊt b¶n nh÷ng tµi liÖu vÒ c«n trïng ë trung t©m ch©u ¸, M«ng Cæ vµ miÒn T©y Trung 5 Quèc. §Õn thÕ kØ XIX ®· xuÊt b¶n nhiÒu tµi liÖu vÒ c«n trïng ë Ch©u ¢u, ch©u Mü (gåm 40 tËp) ë Madagatsca (gåm 6 tËp) quÇn ®¶o Haoai, Ên §é vµ nhiÒu n−íc kh¸c trªn thÕ giíi.[22] Trong c¸c tµi liÖu nãi trªn ®Òu ®Ò cËp ®Õn c¸c loµi c«n trïng thuéc Bé C¸nh cøng nh−: mät, xÐn tãc vµ c¸c loµi c«n trïng c¸nh cøng ¨n h¹i l¸ kh¸c. ë Nga tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng M−êi vÜ ®¹i ®· xuÊt hiÖn nhiÒu nhµ c«n trïng næi tiÕng. Hä ®· xuÊt b¶n nh÷ng t¸c phÈm cã gi¸ trÞ vÒ nh÷ng loµi nh− S©u rãm th«ng, S©u ®o ¨n l¸, Ong ¨n l¸, c¸c loµi thuéc Bé C¸nh cøng ¨n l¸ thuéc hä Chrysomelidae, Mät, Vßi voi, XÐn tãc ®ôc th©n… VÒ ph©n lo¹i n¨m 1910 - 1940 Volka vµ Sonkling ®· xuÊt b¶n mét tµi liÖu vÒ c«n trïng thuéc Bé C¸nh cøng (Coleoptera) gåm 240.000 loµi in trong 31 tËp. Trong ®ã ®· ®Ò cËp ®Õn hµng ngh×n loµi c¸nh cøng thuéc bä l¸ chrysomelidae [23]. N¨m 1948 A.I. Ilinski ®· xuÊt b¶n cuèn "Ph©n lo¹i c«n trïng b»ng trøng, s©u non vµ nhéng cña c¸c loµi s©u h¹i rõng" trong ®ã cã ®Ò cËp ®Õn ph©n lo¹i mét sè loµi Hä Bä l¸ [26]. N¨m 1964 gi¸o s− V.N Xegolop viÕt cuèn “ C«n trïng häc” cã giíi thiÖu loµi S©u c¸nh cøng khoai t©y Leptinotarsa decemlineata Say lµ loµi h¹i nguy hiÓm ®èi víi c©y khoai t©y vµ mét sè loµi c©y n«ng nghiÖp kh¸c. [35] N¨m 1965 ViÖn hµn l©m khoa häc Nga ®· xuÊt b¶n 11 tËp ph©n lo¹i c«n trïng phÇn thuéc ch©u ¢u, trong ®ã cã tËp thø 5 chuyªn vÒ ph©n lo¹i Bé C¸nh cøng (Coleoptera) trong tËp nµy ®· x©y dùng b¶ng tra 1350 gièng thuéc Hä Bä l¸ chrysomelidae. N¨m 1965 vµ n¨m 1975 N.N Pa®i, A.N Boronxop ®· viÕt gi¸o tr×nh “C«n trïng rõng” trong c¸c t¸c phÈm nµy ®· ®Ò cËp ®Õn nhiÒu loµi c«n trïng Bé C¸nh cøng h¹i rõng nh−: mät, xÐn tãc, s©u ®inh vµ bä l¸…[30] 6 N¨m 1966 Bey - Bienko ®· ph¸t hiÖn vµ m« t¶ ®−îc 300.000 loµi c«n trïng thuéc Bé C¸nh cøng [23]. ë Trung Quèc m«n c«n trïng l©m nghiÖp ®· ®−îc chÝnh thøc gi¶ng d¹y trong c¸c tr−êng §¹i häc l©m nghiÖp tõ n¨m 1952, tõ ®ã viÖc nghiªn cøu vÒ c«n trïng l©m nghiÖp ®−îc ®Èy m¹nh. N¨m 1959 Tr−¬ng ChÊp Trung [32] ®· cho ra ®êi cuèn “S©m l©m c«n trïng häc” liªn tiÕp tõ n¨m 1965 gi¸o tr×nh “S©m l©m c«n trïng häc” ®−îc viÕt l¹i nhiÒu lÇn. Trong c¸c t¸c phÈm ®ã ®· giíi thiÖu h×nh th¸i, tËp tÝnh sinh ho¹t vµ c¸c biÖn ph¸p phßng trõ nhiÒu loµi bä l¸ ph¸ ho¹i nhiÒu loµi c©y rõng trong ®ã cã c¸c loµi: + Ambrostoma quadriimpressum Motsch + Gazercella aenescens Fairemaire + Gazercella maculli colis Motsch +Chrysomela populi Linnaeus + Chrysomela zutea Oliver + Chrysomera adamsi ornaticollis Chen + Plagiodera versicolora Laichart +Gaszrolina thoracica Boly + Chitea mellica Chen N¨m 1987 Th¸i Bang Hoa vµ Cao Thu L©m ®· xuÊt b¶n cuèn “ C«n trïng rõng V©n Nam” ®· x©y dùng mét b¶ng tra cña ba hä phô cña Hä Bä l¸ (Chrysomelidae) cô thÓ hä phô Chrysomelinea ®· giíi thiÖu 35 loµi, hä phô Alticinae ®· giíi thiÖu 39 loµi vµ hä phô Galirucinae ®· giíi thiÖu 93 loµi [25]. ë Rumani n¨m 1962 M.A. Ionescu ®· xuÊt b¶n cuèn “C«n trïng häc” trong ®ã cã ®Ò cËp ®Õn ph©n lo¹i Hä Bä l¸ Chrysomelidae. T¸c gi¶ cho biÕt 7 trªn thÕ giíi ®· ph¸t hiÖn ®−îc 24.000 loµi bä l¸ vµ t¸c gi¶ ®· m« t¶ cô thÓ ®−îc 14 loµi [23] . ë Mü theo tµi liÖu s¸ch h−íng dÉn vÒ lÜnh vùc c«n trïng ë B¾c ch©u Mü thuéc Mªhic« cña Donald.J.Borror vµ Richard. E. White (1970 - 1978) ®· ®Ò cËp ®Õn ®Æc ®iÓm ph©n lo¹i cña 9 hä phô thuéc Hä Bä l¸ Chrysomelidae. §ã lµ ®iÓm qua vÒ mét sè mèc lÞch sö næi bËt sù ph¸t triÓn nghiªn cøu vÒ c«n trïng cña thÕ giíi. V× c«n trïng lµ mét líp phong phó nhÊt trong giíi ®éng vËt nªn c¸c tµi liÖu nghiªn cøu vÒ c«n trïng còng v« cïng phong phó.[24] 2.2- Trong n−íc N¨m 1897 ®oµn nghiªn cøu tæng hîp ng−êi Ph¸p tªn lµ “Mission Parie” ®· ®iÒu tra c«n trïng §«ng D−¬ng, ®Õn n¨m 1904 kÕt qu¶ ®· ®−îc c«ng bè. VÒ c«n trïng ®· ph¸t hiÖn ®−îc 1020 loµi trong ®ã cã 541 loµi thuéc Bé C¸nh cøng, 168 loµi Bé C¸nh v¶y, 139 loµi Chuån chuån, 59 loµi mèi, 55 loµi Bé C¸nh mµng, 9 loµi Bé 2 c¸nh vµ 49 loµi thuéc c¸c bé kh¸c [29]. N¨m 1921 Vitalis de Salvza chñ biªn tËp “Faune Entomologi que de L’indochine” ®· c«ng bè thu thËp 3612 loµi c«n trïng. Riªng miÒn B¾c ViÖt Nam cã 1196 loµi [33]. Sau ®ã tõ n¨m 1904 - 1942 cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c«n trïng ra ®êi nh− Bou-tan (1904) Bee-nier (1906) Braemer (1910) A.Magen (1910) L. Duport (1913 - 1919) NguyÔn C«ng TiÔu (1922 - 1935)… VÒ c©y l©m nghiÖp chØ cã c«ng tr×nh cña Bou-ret (1902) Ph¹m T− Thiªn (1922) vµ Vieil (1912) nghiªn cøu vÒ c«n trïng trªn c©y bå ®Ò, giÎ, såi…Nãi chung nghiªn cøu vÒ c«n trïng l©m nghiÖp tr−íc C¸ch M¹ng Th¸ng 8 cßn rÊt Ýt. Tõ n¨m 1954 sau khi hoµ b×nh ®−îc lËp l¹i, xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp viÖc ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ c«n trïng míi ®−îc chó ý. N¨m 1961 vµ 1965, n¨m 1967 vµ 1968 Bé n«ng nghiÖp ®· tæ chøc c¸c ®ît ®iÒu tra c¬ b¶n x¸c ®Þnh ®−îc 2962 loµi c«n trïng thuéc 223 hä vµ 20 bé kh¸c nhau. 8 N¨m 1968 vµ sau nµy Medvedev ®· c«ng bè mét c«ng tr×nh vÒ Hä Bä l¸ Chrysomelidae ë ViÖt Nam trong ®ã cã 8 loµi míi ®èi víi khoa häc [28]. Trong cuèn “S©u h¹i rõng vµ c¸ch phßng trõ” cña t¸c gi¶ §Æng Vò CÈn 1973 cã giíi thiÖu mét sè lo¹i s©u hä bä hung h¹i l¸ b¹ch ®µn lµ: Bä hung n©u lín (Holotrichia sauteri Mauser); Bä hung n©u x¸m bông dÑt (Adoretus compressus); Bä hung n©u nhá (Maladera - sp), s©u tr−ëng thµnh cña nhãm nµy th−êng sèng ë trªn tÊt c¶ c¸c gièng b¹ch ®µn. Qua ®iÒu tra ë tr¹i Long Phó H¶i - §«ng TriÒu - Qu¶ng Ninh cho thÊy con Maladera sp g©y h¹i b¹ch ®µn tr¾ng nhiÒu h¬n b¹ch ®µn ®á. §èi t−îng h¹i cña chóng lµ l¸ vµ ngän non cña b¹ch ®µn, h×nh thøc h¹i lµ gÆm l¸, song Ýt cã hiÖn t−îng ¨n hÕt toµn bé l¸, v× thÕ c¸c rõng b¹ch ®µn ngay c¶ trong nh÷ng lóc cã dÞch s©u còng kh«ng x¶y ra hiÖn t−îng bÞ trôi l¸, chÎ cµnh. Nguyªn nh©n cña hiÖn t−îng nµy cã thÓ dÝnh lÝu ®Õn hiÖn t−îng ¨n bæ sung cña s©u mÑ. Bªn c¹nh ®ã t¸c gi¶ cßn cho biÕt thªm mét sè loµi s©u kh¸c nh−: + Bä võng (Lepidota bioculata) chóng ¨n c¶ c©y n«ng nghiÖp vµ c©y l©m nghiÖp, nhÊt lµ nh÷ng c©y nh− Ph−îng vÜ, Muång hoa vµng, Phi lao, B¹ch ®µn… chóng ph©n bè kh¸ réng ë miÒn B¾c ®Æc biÖt lµ vïng ®Êt c¸t hoÆc c¸t pha. + Bä sõng (Xylotrupes gideon L.) thuéc Bé C¸nh cøng, bé phô ®a thùc, Hä Bä hung chóng ¨n h¹i c¶ c©y n«ng nghiÖp vµ c©y l©m nghiÖp nh−ng thÝch gÆm vá non cña c¸c lo¹i c©y gç thuéc hä ®Ëu nh− Ph−îng vÜ, D−¬ng hoÌ… chóng ph©n bè réng kh¾p miÒn B¾c. + Bä c¸nh cam (Anomala cupripes Hope) còng nh− bä võng, bä sõng ph¸ ho¹i nhiÒu lo¹i c©y kh¸c nhau vµ chóng còng cã ph©n bè réng [4]. Trong gi¸o tr×nh "C«n trïng l©m nghiÖp" xuÊt b¶n n¨m 1989 cña TrÇn C«ng Loanh cã giíi thiÖu mét loµi Bä ¨n l¸ håi Oides decempunctata Billberg thuéc Hä Bä l¸ Chrysomelidae. T¸c gi¶ cho biÕt: Loµi s©u nµy xuÊt hiÖn ë rõng håi L¹ng S¬n nhÊt lµ hai huyÖn V¨n L·ng, Trµng §Þnh…Khi ph¸t dÞch 9 chóng ®· ¨n trôi l¸ hµng chôc ha rõng håi. Loµi s©u nµy chuyªn ¨n h¹i l¸ håi, khi ¨n chóng c¾n thµnh nh÷ng m¶ng lín lµm cho l¸ håi bÞ h¹i nghiªm träng. S©u non sau khi ¨n l¸ l¹i cã thÓ ¨n c¶ hoa vµ qña do ®ã t¸c h¹i l¹i cµng lín h¬n. - H×nh th¸i: S©u tr−ëng thµnh cã th©n dµi 12mm réng 8mm h×nh d¸ng gÇn gièng s©u tr−ëng thµnh bä rïa. R©u ®Çu h×nh sîi chØ cã 11 ®èt. M¾t kÐp nhá mÇu ®en. C¸nh cøng mµu vµng hoÆc mµu ®á ®ång than. Mçi c¸nh cã 5 chÊm ®en. Trøng h×nh bÇu dôc dµi kho¶ng 1mm, trøng ®Î thµnh khèi. Sau non míi në dµi 2-3mm mµu tr¾ng nh¹t. Sau mçi lÇn lét x¸c mµu cña s©u non chuyÓn dÇn sang mµu vµng. C¸c gai trªn l−ng mµu ®en. Khi s©u non thµnh thôc trªn l−ng cã mµu xanh biÕc. Nhéng mµu vµng dµi 10mm, buång nhéng lµm trong ®Êt. - TËp tÝnh: S©u non míi në ¨n bóp non vµ nô non sau chuyÓn sang ¨n l¸ giµ. Chóng th−êng bß lÎ tÎ 2- 3 con trªn mét l¸. Cuèi th¸ng 8 s©u non bß theo th©n c©y xuèng ®Êt vµo nhéng. S©u tr−ëng thµnh khi vò ho¸ còng bay lªn ¨n l¸. S©u tr−ëng thµnh ®Î trøng ë c¸c kÏ l¸ bªn ngoµi cã líp mµng bao phñ. Loµi s©u nµy mét n¨m chØ cã mét vßng ®êi vµ qua ®«ng ë giai ®o¹n nhéng. [11] C¸c nghiªn cøu vÒ s©u ¨n l¸ Keo tai t−îng vµ Keo l¸ trµm gÇn ®©y nhÊt ®−îc thùc hiÖn trong c¸c n¨m 1999-2001 (NguyÔn ThÕ Nh·, 2000,[15]), (§µo Xu©n Tr−êng, 2001 [21]). VÒ Keo tai t−îng cã c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸ tæng qu¸t ®−îc thùc hiÖn ë khu vùc phÝa B¾c ViÖt Nam trong ®ã 30 loµi s©u ¨n l¸ ®· ®−îc m« t¶ vµ ®¸nh gi¸ møc ®é nguy hiÓm cña chóng. Ba loµi s©u ¨n l¸ Keo tai t−îng ®−îc coi lµ nguy hiÓm nhÊt hiÖn nay lµ S©u n©u (Anomis fulvida GuenÐe), S©u v¹ch x¸m (Speiredonia retorta Linnaeus) vµ S©u tói nhá (Acanthopsyche sp.). C¸c nghiªn cøu vÒ chóng ®−îc thùc hiÖn ë Tuyªn 10 Quang, Hµ T©y, Phó Thä, Lµo Cai, Yªn B¸i. Víi 2 loµi thuéc hä Ngµi ®ªm c¸c th«ng sè vÒ ®Æc ®iÓm sinh vËt häc vµ sinh th¸i häc nh− h×nh th¸i, tËp tÝnh, l−îng thøc ¨n mµ chóng tiªu thô, c¸c loµi thiªn ®Þch ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ x¸c ®Þnh vµ sö dông ®Ó x©y dùng quy tr×nh phßng trõ. Trong sè 30 loµi ¨n l¸ Keo tai t−îng cã mét loµi ®−îc m« t¶ thuéc Hä Bä l¸ lµ loµi “Bä l¸ 4 chÊm“ Ambrostoma quadriimpressum Motschulsky. §©y lµ loµi còng thÊy cã mÆt trong c¸c tµi liÖu nghiªn cøu cña Trung Quèc [36]. Tuy nhiªn c¸c nghiªn cøu vÒ loµi s©u h¹i nµy cßn rÊt h¹n chÕ. §Ó x¸c ®Þnh ®−îc mèi quan hÖ cña s©u h¹i víi nh©n tè thøc ¨n mét sè t¸c gi¶ ®· cã c¸c nghiªn cøu vÒ sinh khèi l¸ c©y. §ã lµ c¸c nghiªn cøu cña Vò TiÕn ThÞnh trªn ®èi t−îng Keo tai t−îng [19]. Mét sè m« h×nh to¸n häc nh»m x¸c ®Þnh l−îng sinh khèi l¸ c©y ®· ®−îc kh¶o nghiÖm trong ®ã hµm bËc 2 thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a D1,3 víi diÖn tÝch l¸ non, gi÷a D1,3 víi diÖn tÝch l¸ b¸nh tÎ + l¸ giµ ®· ®−îc sö dông ®Ó x©y dùng b¶ng tra ng−ìng g©y h¹i cña 6 loµi s©u ¨n l¸ chñ yÕu. §Ò tµi nµy ®· sö dông kÕt qu¶ nghiªn cøu kÓ trªn ®Ó dù tÝnh kh¶ n¨ng ph¸t dÞch cña Bä l¸ xanh tÝm. 11 Ch−¬ng 3 Môc tiªu, ®èi t−îng vμ ph¹m vi nghiªn cøu 3.1 - Môc tiªu - X¸c ®Þnh mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc vµ sinh th¸i häc cña Bä l¸ xanh tÝm thuéc Bé C¸nh cøng (Coleoptera). - §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p ®iÒu tra, dù tÝnh, dù b¸o vµ phßng trõ ®èi víi loµi s©u h¹i chñ yÕu. 3.2- §èi t−îng nghiªn cøu S©u h¹i l¸ Keo tai t−îng thuéc Hä Bä l¸ (Chrysomelidae), Bé C¸nh cøng. 3.2.1- §Æc ®iÓm cña Hä Bä l¸ (Chrysomelidae) - R©u ®Çu lu«n ng¾n h¬n 1/2 chiÒu dµi th©n thÓ. - ChiÒu dµi th©n thÓ Ýt khi v−ît qu¸ 12mm, cã h×nh th¸i xoan («van). - M¾t kÐp trßn hoÆc h×nh bÇu dôc. - Bµn ch©n nh×n râ 4 ®èt nh−ng ®óng ra lµ 5 ®èt v× ®èt thø 4 rÊt nhá. - S©u tr−ëng thµnh th−êng ë trªn c¸c t¸n l¸ vµ hoa. - S©u non ¨n l¸ vµ rÔ c©y. - H×nh d¹ng chung cña s©u non lµ ®Çu ph¸t triÓn, 3 ®«i ch©n ngùc ph¸t triÓn. MÆt bông ph¼ng, mÆt l−ng cong lªn vµ cã nhiÒu gai hoÆc u nhá. - Nhéng lµ nhéng trÇn, nhéng th−êng lµm trong ®Êt vµ th−êng lµ tÇng ®Êt xèp. Hä Bä l¸ ®−îc chia thµnh nhiÒu hä phô nh−ng chñ yÕu lµ 9 hä phô sau ®©y: 1. Hä phô Chrysomelinae PhÇn lín c¸c loµi cã h×nh tr¸i xoan ®Õn h×nh trßn, c¬ thÓ cã d¹ng låi. Mµu s¾c s¸ng sña, ®Çu bÞ che kÝn mét phÇn bëi m¶nh l−ng ngùc tr−íc cho ®Õn gÇn m¾t kÐp. Hai r©u ®Çu cã ch©n n»m c¸ch kh¸ xa nhau. M¶nh l−ng ngùc tr−íc cã viÒn ë hai bªn mÐp. 12 PhÇn lín c¸c loµi ¨n cá d¹i, Ýt g©y h¹i vÒ kinh tÕ. Riªng loµi S©u ¨n l¸ Khoai t©y (Leptino decemlineata Say) lµ loµi cã trong danh s¸ch KiÓm dÞch thùc vËt ViÖt Nam. 2. Hä phô Eumolpinae S©u tr−ëng thµnh h×nh tr¸i xoan, cã l−ng nh« cong gièng nh− hä phô Chrysomelinae nh−ng nã cã ®iÓm kh¸c lµ: §èt chËu ch©n tr−íc trßn, ®èt bµn ch©n thø 3 cã 2 thuú n»m thÊp h¬n so víi bµn ch©n. Cã nhiÒu loµi th−êng cã mµu xanh ¸nh kim hoÆc mµu vµng cã c¸c ®èm chÊm nhá. 3. Hä phô Cassidinae Th©n thÓ h×nh tr¸i xoan réng hoÆc gÇn trßn, th©n bÌ ra hoÆc bÑt gièng nh− bä rïa. §Çu thß h¼n ra ngoµi hoÆc bÞ che kÝn hoµn toµn bëi m¶nh l−ng ngùc tr−íc. S©u non h×nh tr¸i xoan bÑt, cã nhiÒu gai vµ cã mét c¸i u chÎ g¹c ë cuèi th©n thÓ dïng ®Ó g¹t bá ph©n vµ m¶nh vôn. §Æc ®iÓm kh¸c bä rïa: Bµn ch©n cña Cassidinae nh×n râ 4 ®èt, ë bä rïa chØ nh×n râ 3 ®èt. 4. Hä phô Hispinae Th©n thÓ dµi tõ 4 – 7 mm, th−êng cã mµu n©u, trªn c¸nh tr−íc cã c¸c d¶i nh« lªn, hai bªn chóng th−êng cã c¸c hµng chÊm. C¸c hµng chÊm nµy ch¹y song song hoÆc h¬i to¶ ra ë phi¸ tr−íc. M¶nh l−ng ngùc tr−íc hÑp h¬n gèc c¸nh cøng. PhÇn lín s©u non ®ôc vµo l¸. 5. Hä phô Clytrinae + Cryptocephalinae + Chlamisinae C¸c loµi cña hä phô nµy nhá, th©n thÓ th−êng chØ dµi 6mm hoÆc nhá h¬n. Th©n thÓ h×nh trô, ®Çu bÞ che bëi m¶nh l−ng ngùc tr−íc gÇn tíi m¾t kÐp. C¸nh trªn kh«ng phñ hÕt bông, cßn chõa ra mét ®èt. Hä phô Clytrinae cã mÆt trªn c¸nh nh½n, r©u ®Çu h×nh sîi chØ hay h×nh chuú 13 Hä phô Chlamisinae mÆt trªn c¸nh tr−íc cã nèt h×nh rÔ. S©u tr−ëng thµnh cña nã mµu ®en huyÒn, cã nh÷ng chÊm mµu n©u ®á, mµu vµng hoÆc mµu da cam. Nã cã tÝnh gi¶ chÕt khi ch¹m vµo. S©u non n»m trong bäc. 6. Hä phô Criocerinae C¸c loµi cña hä phô nµy cã m¶nh l−ng ngùc tr−íc trßn, ë phÝa sau hÑp h¬n gèc cña c¸nh tr−íc. Trªn c¸nh tr−íc cã nhiÒu hµng chÊm lâm. §Çu nh« ra nh−ng phÇn sau h¬i hÑp h¬n phÇn tr−íc. Hä nµy nhá nh−ng cã mét sè loµi h¹i mïa mµng nghiªm träng. 7. Hä phô Galerucinae S©u tr−ëng thµnh t−¬ng tù nh− hä phô Criocerinae nh−ng th©n thÓ t−¬ng ®èi xèp, m¶nh l−ng ngùc tr−íc cã gê ë hai bªn mÐp vµ ®Çu kh«ng thu hÑp l¹i ë phÝa sau. 8. Hä phô r©u dµi Donaciinae S©u tr−ëng thµnh cã th©n dµi, r©u ®Çu dµi gièng nh− mét sè loµi xÐn tãc. Mµu s¾c cña nã hÇu nh− ®en hoÆc n©u th−êng cã ¸nh kim lo¹i. Th©n dµi tõ 5,5mm ®Õn 12mm. S©u non ¨n l¸ c©y ë d−íi n−íc. S©u truëng thµnh sèng ë trªn t¸n l¸ vµ hoa cña nh÷ng c©y mäc trong n−íc. 9. Hä phô Alticinae S©u tr−ëng thµnh cßn gäi lµ bä chÑt, cã th©n dµi tõ 2 – 5mm mµu ®en hoÆc h¬i xanh l¬, ®«i khi cã chÊm nhá. §Æc biÖt cã ®èt ®ïi ch©n sau to vµ cã thÓ nh¶y ®−îc xa 50-60mm. R©u ®Çu cã phÇn ch©n r©u n»m kh¸ s¸t nhau. §èt chËu ch©n tr−íc h×nh nãn. S©u non ¨n rÔ c©y, mét sè ®ôc l¸, ®ôc cµnh non, s©u tr−ëng thµnh ¨n l¸. 3.2.2- §Æc ®iÓm cña Keo tai t−îng Keo tai t−îng cã tªn khoa häc lµ Acacia mangium Willd thuéc Hä Trinh n÷ (Mimosaceae), Keo tai t−îng lµ c©y gç nhì chiÒu cao cã thÓ ®¹t tíi 30m, ®−êng kÝnh lªn tíi 40 cm. 14 Keo tai t−îng lµ c©y nguyªn s¶n ë B¾c Australia vµ phÝa §«ng Ind«nªxia, Keo tai t−îng ®−îc nhËp vµo n−íc ta tõ n¨m 1960, ngay tõ thêi gian ®Çu Keo tai t−îng ®· tá ra cã nh÷ng ®Æc ®iÓm −u viÖt ®−îc g©y trång víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. Keo tai t−îng lµ c©y cã t¸n dÇy, rÔ cã nhiÒu nèt sÇn cã kh¶ n¨ng cè ®Þnh ®¹m nªn cã kh¶ n¨ng sèng ®−îc ë nhiÒu n¬i ®Êt nghÌo dinh d−ìng kh« h¹n hay trªn ®Êt chua kiÒm. Do ®ã Keo tai t−îng ®−îc coi lµ c©y tiªn phong phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc, c¶i t¹o ®Êt, chèng xãi mßn, c¶i t¹o m«i tr−êng sinh th¸i. Gç keo ®−îc dïng víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau nh− x©y dùng, c«ng nghiÖp giÊy, v¸n… Keo tai t−îng cã biªn ®é sinh th¸i réng, sinh tr−ëng tèt ë vïng nhiÖt ®íi Èm cã vÜ ®é ®Þa lý tõ 70 - 200 ®Æc biÖt lªn tíi 300. Keo tai t−îng cã thÓ sèng ®−îc ë ®é cao 700m so víi mÆt biÓn. NhiÖt ®é trung b×nh n¨m thÝch hîp cho Keo tai t−îng sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tõ 260- 300, nhiÖt ®é tèi ®a lµ 340C nhiÖt ®é tèi thÊp lµ 60C. L−îng m−a thÝch hîp cho Keo tai t−îng sinh sèng lµ nh÷ng n¬i cã l−îng m−a trung b×nh lµ 1300-1800mm. Keo tai t−îng cã kh¶ n¨ng chÞu ®−îc 4 th¸ng kh« h¹n. Keo tai t−îng sèng ®−îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa kh¸c nhau. Tuy nhiªn chóng sinh tr−ëng tèt ë nh÷ng vïng ®Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ ®Õn nÆng tõ ®Êt dÇy ®Õn ®Êt máng, tõ ®Êt c¸t ®Õn ®Êt thÞt, tõ ®Êt sÐt ®Õn ®¸ v«i. Chóng sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt ë nh÷ng n¨m ®Çu. Phó L−¬ng lµ mét huyÖn miÒn nói phÝa B¾c cña tØnh Th¸i Nguyªn, ë ®©y cã rÊt nhiÒu lo¹i ®Êt thÝch hîp cho Keo tai t−îng sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn. Qua ®iÒu tra chóng t«i thÊy nh÷ng rõng Keo tai t−îng ë ®©y ®Òu cã ®−êng kÝnh trung b×nh tõ 15-23cm, chiÒu cao trung b×nh tõ 15 - 25m. Do cã nguån thøc ¨n dåi dµo nªn nh÷ng n¨m qua cã nhiÒu loµi s©u g©y h¹i Keo tai t−îng t¹i ®©y, ®Æc biÖt lµ loµi bä l¸ thuéc Bé C¸nh cøng (Coleoptera). 15 3.3- Ph¹m vi nghiªn cøu 3.3.1- VÞ trÝ ®Þa lÝ Phó L−¬ng lµ huyÖn nói thÊp, n»m ë phÝa B¾c thµnh phè Th¸i Nguyªn. Trung t©m huyÖn lþ c¸ch thµnh phè Th¸i Nguyªn 22km däc theo quèc lé 3 nèi Hµ Néi - Th¸i Nguyªn - B¾c K¹n - Cao B»ng. - PhÝa B¾c gi¸p tØnh B¾c K¹n - PhÝa Nam gi¸p Thµnh phè Th¸i Nguyªn - PhÝa §«ng gi¸p huyÖn §ång Hû - PhÝa T©y gi¸p huyÖn §¹i Tõ 3.3.2- §Þa h×nh Phó L−¬ng lµ huyÖn cã ®Þa h×nh t−¬ng ®èi phøc t¹p, ®é cao trung b×nh so víi mÆt biÓn tõ 100 - 400m. C¸c x· phÝa B¾c vµ T©y B¾c cã ®Þa h×nh nói cao, chia c¾t phøc t¹p t¹o ra nhiÒu khe suèi, ®é cao trung b×nh 300 - 400m, ®é dèc lín, phÇn lín diÖn tÝch cã ®é dèc trªn 200. C¸c x· phÝa nam b»ng ph¼ng h¬n cã ®é dèc th−êng d−íi 150 vµ t−¬ng ®èi thuËn lîi cho s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. DiÖn tÝch cã ®é dèc t−¬ng ®èi b»ng (d−íi 80) chiÕm 30,4% diÖn tÝch cña huyÖn, diÖn tÝch cã ®é dèc trªn 200 chiÕm 31,3% diÖn tÝch cña toµn huyÖn. 3.3.3- §Êt ®ai Tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña huyÖn lµ 35.282,42ha. §Êt ch−a sö dông cßn tíi 12.153,37ha chiÕm 34,5% tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña huyÖn. §Êt n«ng nghiÖp chiÕm 29,56%, ®Êt l©m nghiÖp chiÕm 29,52%. Do sö dông ®Êt ®ai mét c¸ch bõa b·i nªn tµi nguyªn ®Êt cña huyÖn ngµy cµng bÞ xÊu ®i, ®Êt bÞ röa tr«i, xãi mßn, diÖn tÝch ®Êt trèng ®åi nói träc ngµy cµng t¨ng. Do ®ã trong c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt cña huyÖn ph¶i hÕt søc quan t©m, bè trÝ ®Êt ®ai ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶. Theo kÕt qña ®iÒu tra cña Së §Þa chÝnh tØnh Th¸i Nguyªn th× huyÖn Phó L−¬ng cã 13 lo¹i ®Êt chÝnh sau: 16 BiÓu 3.1: C¸c lo¹i ®Êt chÝnh cña huyÖn Phó L−¬ng STT Lo¹i ®Êt KÝ hiÖu DiÖn tÝch (ha) Tû lÖ (%) 1 §Êt phï sa ®−îc båi Pb 37,50 0,11 2 §Êt phï sa kh«ng ®−îc båi P 400,00 1,17 3 §Êt phï sa ngßi suèi Py 1.381,35 4,03 4 §Êt phï sa cã tÇng loang læ Pf 468,75 1,37 5 §Êt ®á vµng biÕn ®æi do trång lóa Fl 193,75 0,56 6 §Êt dèc tô D 5.275,00 15,37 7 §Êt b¹c mµu B 312,50 0,91 8 §Êt mµu vµng trªn phï sa cæ Fp 1.496,87 4,36 9 §Êt n©u ®á trªn ®¸ v«i Fv 881,25 2,56 10 §Êt vµng nh¹t trªn c¸t Fq 4.731,25 13,79 11 §Êt vµng nh¹t phiÕn th¹ch sÐt F3 13.050,00 38,03 12 §Êt n©u ®á trªn mac ma baz¬ trung b×nh Fk 4.187,50 12,20 13 §Êt ®á vµng trªn ®¸ biÕn chÊt Fj 1.900,00 5,54 3.3.4- KhÝ hËu thuû v¨n Do ë chÝ tuyÕn B¾c trong vµnh ®ai nhiÖt ®íi b¸n cÇu nªn khÝ hËu cña huyÖn Phó L−¬ng mang tÝnh chÊt cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa. Trong n¨m cã hai mïa râ rÖt, mïa ®«ng l¹nh nhiÖt ®é xuèng thÊp, (cã th¸ng xuèng tíi 30C) vµ th−êng cã c¸c ®ît giã mïa §«ng B¾c, hanh kh«. Mïa nãng tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10, trong mïa nµy nhiÖt ®é th−êng cao vµ cã m−a lín. - NhiÖt ®é trung b×nh n¨m kho¶ng 220C, th¸ng cã nhiÖt ®é thÊp lµ th¸ng 1 nhiÖt ®é lµ 15,6. NhiÖt ®é tèi ®a trung b×nh lµ 27,20C, nhiÖt ®é tèi thÊp trung b×nh lµ 120C. Th¸ng cã nhiÖt ®é trung b×nh cao nhÊt lµ th¸ng 7 (28,50C) 17 - §é Èm kh«ng khÝ trung b×nh n¨m lµ 82%. Th¸ng cã ®é Èm kh«ng khÝ thÊp nhÊt lµ th¸ng 11: 77%. Th¸ng cã ®é Èm kh«ng khÝ cao nhÊt lµ th¸ng 4 vµ th¸ng 8 ®¹t 86%. - L−îng m−a TB n¨m ®¹t 2097 mm. Th¸ng 7 lµ th¸ng cã l−îng m−a cao nhÊt 419,3 mm vµ sè ngµy m−a lµ 17-18 ngµy/th¸ng. Th¸ng 12 vµ th¸ng 1 lµ hai th¸ng cã l−îng m−a Ýt nhÊt kho¶ng 24-25mm/th¸ng vµ chØ cã tõ 8 - 10 ngµy cã m−a/th¸ng. - L−îng bèc h¬i trung b×nh n¨m ®¹t 741,8mm. Trong ®ã th¸ng 5 lµ th¸ng cã l−îng bèc h¬i lín nhÊt 79,8mm. ThÊp nhÊt lµ th¸ng 2 chØ cã 47,8mm. - H−íng giã: giã mïa ®«ng b¾c xuÊt hiÖn tõ th¸ng 10 n¨m tr−íc ®Õn th¸ng 2 n¨m sau. Giã ®«ng vµ ®«ng nam tõ th¸ng 3 - th¸ng 9. BiÓu 3.2: KhÝ hËu thuû v¨n huyÖn Phó L−¬ng (Nguån do tr¹m khÝ hËu thuû v¨n Th¸i Nguyªn cung cÊp) NhiÖt ®é kh«ng khÝ 0C §é Èm kh«ng khÝ (%) L−îng m−a (mm) Th¸ng TB Tèi cao Tèi thÊp TB Tèi thÊp L−îng m−a (mm) Sè ngμy L−îng bèc h¬i (mm) H−íng giã 1 15,6 19,6 3,0 79 66 25,3 10,5 50,1 §B 2 16,7 20 4,2 81 68 40,1 11,8 47,8 §B 3 19,9 23 6,1 85 71 49,3 17,4 57,7 § 4 23,4 26,9 13 86 68 126,9 17,7 65,3 §N 5 27,2 31,6 16,9 82 60 225,8 14,1 79,8 §N 6 28,2 32,7 19,7 83 63 350,2 17 68,5 §N 7 28,5 32,8 20,5 83 64 419,3 17,3 71,3 §N 8 27,8 32,1 21,7 86 64 371,5 19,3 64,4 §N 9 26,9 31,5 16,3 83 66 278,6 15 57,1 §N 10 24,3 29,1 12 80 65 148,7 10,4 57,3 §B 11 20,6 25,5 7,2 77 61 42,2 6,8 63,8 §B 12 17,5 22 3,2 78 60 24,1 6,8 58,7 §B TB 22 27,2 12 82 64,6 174,7 13,7 62,1 C¶ n¨m 276,6 32,6 143,8 983 776 2097 164,4 741,8 18 3.3.5 - D©n sinh kinh tÕ Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra ®Õn cuèi n¨m 2000 toµn huyÖn Phó L−¬ng cã 102.997 ng−êi, 4062 khÈu trong ®ã ng−êi Kinh chiÕm 54,2%, ng−êi Tµy chiÕm 21,1%, ng−êi Nïng chiÕm 4,5%, ng−êi S¸n D×u chiÕm 8,05%, ng−êi Dao chiÕm 4,04%, ngoµi ra cßn mét sè d©n téc kh¸c nh− Th¸i, H’M«ng, Hoa… MËt ®é d©n sè b×nh qu©n cña huyÖn lµ 290 ng−êi/1km2, thÊp h¬n so víi b×nh qu©n chung cña tØnh Th¸i Nguyªn lµ 80 ng−êi/1km2. Nh−ng sù ph©n bè d©n c− cña huyÖn Phó L−¬ng kh«ng ®Òu gi÷a c¸c x· trong huyÖn, c¸c x· phÝa Nam cña huyÖn vµ thÞ trÊn mËt ®é d©n sè lªn tíi 468 ng−êi/km2. Nh×n chung møc sèng d©n c− cña huyÖn cßn thÊp, sè hé kh¸, giµu chØ chiÕm 10,8%, sè hé trung b×nh chiÕm 74,7% vµ cßn tíi 14,5% sè hé nghÌo ®ãi. Do n¨ng suÊt n«ng nghiÖp thÊp, ng−êi d©n tËp chung vµo khai th¸c rõng nªn sè l−îng rõng tù nhiªn gi¶m, ®êi sèng ng−êi d©n cßn cã nhiÒu khã kh¨n, hä ch−a cã ý thøc qu¶n lý b¶o vÖ rõng. 3.3.6 - Tµi nguyªn rõng DiÖn tÝch ®Êt rõng cña huyÖn hiÖn nay lµ 10.418ha, trong ®ã diÖn tÝch rõng tù nhiªn lµ 7.352 ha vµ diÖn tÝch rõng trång lµ 3.066ha. Nh− vËy tû lÖ che phñ cña th¶m thùc vËt rõng trªn ®Þa bµn huyÖn ®¹t 29,5% diÖn tÝch tù nhiªn, tû lÖ nµy ch−a ®¶m b¶o møc c©n b»ng sinh th¸i ë mét huyÖn vïng ®åi nói. V× vËy trong quy ho¹ch sö dông ®Êt cÇn chó ý c¸c gi¶i ph¸p ®Ó phôc håi t¨ng vèn rõng, t¨ng diÖn tÝch c¸c lo¹i c©y trång cã t¸n che réng vµ thêi gian che phñ dµi trong n¨m, ®Ó ®¶m b¶o tû lÖ che phñ cña th¶m thùc vËt ®¹t møc c©n b»ng sinh th¸i (40 - 50% diÖn tÝch tù nhiªn). 3.3.7 - §Æc ®iÓm cña rõng trång keo Rõng keo cña huyÖn Phó L−¬ng chñ yÕu ®−îc trång theo ch−¬ng tr×nh 327 tõ n¨m 1994 - 1997 vµ theo nhiÒu m« h×nh kh¸c nhau, cã l« ®−îc trång thuÇn loµi cã l« trång hçn loµi keo, b¹ch ®µn, mì, c©y b¶n ®Þa hoÆc trång keo 19 xen chÌ. HiÖn nay c¶ huyÖn cã 347,15ha rõng keo thuÇn loµi, c¸c loµi keo ®−îc g©y trång chñ yÕu lµ Keo tai t−îng (Acacia mangium Willd), Keo l¸ trµm (Acacia auriculiformis Cunn) vµ mét sè diÖn tÝch ng−êi d©n ®ang thö nghiÖm trång loµi Keo lai . C¸c loµi keo ®−îc trång ë ®©y ®Òu sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, cïng víi sù sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt cña keo còng xuÊt hiÖn nhiÒu s©u h¹i. Do vËy c«ng t¸c dù tÝnh dù b¸o s©u h¹i cÇn ph¶i ®−îc tiÕn hµnh th−êng xuyªn, liªn tôc nh»m x¸c ®Þnh c¸c loµi s©u bÖnh h¹i nghiªm träng trong tõng giai ®o¹n, tõ ®ã ®−a ra biÖn ph¸p phßng trõ thÝch hîp, ®¶m b¶o cho rõng trång keo sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, t¨ng s¶n l−îng vµ chÊt l−îng gç, æn ®Þnh m«i tr−êng sinh th¸i. 20 Ch−¬ng 4 Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 4.1- Néi dung nghiªn cøu 4.1.1- Thµnh phÇn loµi c«n trïng c¸nh cøng h¹i Keo tai t−îng 4.1.2- §Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ ph©n lo¹i cña loµi chñ yÕu - M« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña tõng pha - X¸c ®Þnh tªn khoa häc vµ vÞ trÝ ph©n lo¹i cña loµi. 4.1.3- §Æc ®iÓm sinh vËt häccña loµi chñ yÕu - Pha tr−ëng thµnh + TËp tÝnh giao phèi + Kh¶ n¨ng sinh s¶n + H×nh thøc ®Î trøng, vÞ trÝ ®Î trøng + H×nh thøc ph¸ ho¹i + Thêi gian ph¸t triÓn cña pha tr−ëng thµnh - Pha trøng + Thêi gian ph¸t triÓn cña trøng + Sù biÕn ®æi mµu s¾c cña trøng. - Pha s©u non + TËp tÝnh di chuyÓn vµ lÊy thøc ¨n. + C¸c tuæi s©u non vµ qu¸ tr×nh lét x¸c. + Thêi gian ph¸t triÓn cña s©u non - Pha nhéng + Qu¸ tr×nh ho¸ nhéng + Thêi gian ph¸t triÓn cña nhéng 4.1.4- §Æc ®iÓm sinh th¸i häccña loµi chñ yÕu 4.1.4.1- Thøc ¨n cña loµi chñ yÕu - Loµi c©y thøc ¨n. 21 - Tuæi c©y thøc ¨n - Sè l−îng vµ chÊt l−îng thøc ¨n. - §Æc ®iÓm cña l©m phÇn bÞ h¹i. 4.1.4.2- Thiªn ®Þch cña loµi s©u h¹i chñ yÕu 4.1.4.3- ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè phi sinh vËt ®Õn loµi chñ yÕu - NhiÖt ®é kh«ng khÝ - §é Èm kh«ng khÝ - ¸nh s¸ng 4.1.5- §iÒu tra, dù tÝnh dù b¸o loµi s©u h¹i chñ yÕu - Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra - Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mét sè chØ tiªu ®Þnh h−íng 4.1.6- Thö nghiÖm mét sè thuèc trõ s©u diÖt loµi chñ yÕu 4.1.7- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ sù ph¸t dÞch cña s©u h¹i 4.2- Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn c¸c néi dung trªn ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh theo 2 b−íc: Ngo¹i nghiÖp vµ néi nghiÖp theo gi¸o tr×nh ®iÒu tra, dù tÝnh dù b¸o s©u bÖnh trong l©m nghiÖp [14]. 4.2.1- Ngo¹i nghiÖp 4.2.1.1- §iÒu tra s¬ bé Môc ®Ých cña ®iÒu tra s¬ bé lµ n¾m ®−îc mét c¸ch kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña s©u h¹i vµ mét sè yÕu tè sinh th¸i chñ yÕu ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña s©u h¹i ®Ó lµm c¬ së cho viÖc ®iÒu tra tØ mØ. - Néi dung cña ®iÒu tra s¬ bé Dùa vµo b¶n ®å ®Þa h×nh v¹ch c¸c tuyÕn ®iÒu tra xuyªn qua c¸c rõng keo. 22 Trªn tuyÕn ®iÒu tra cø c¸ch 100m dõng l¹i quan s¸t sè l−îng s©u h¹i, møc ®é bÞ h¹i, t×nh h×nh sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña keo vµ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, kÕt qu¶ thu ®−îc ghi vµo mÉu biÓu. BiÓu mÉu 01: PhiÕu ®iÒu tra s¬ bé TuyÕn ®iÒu tra: Ngµy ®iÒu tra: Ng−êi ®iÒu tra: VÞ trÝ quan s¸t ¦íc l−îng mËt ®é s©u h¹i STT quan s¸t L« Kho¶nh Trøng S©u non Nhéng STT ¦íc l−îng diÖn tÝch bÞ h¹i Ghi chó 1 ... Qua biÓu trªn ta rót ra sù xuÊt hiÖn cña c¸c pha, −íc l−îng mËt ®é, diÖn tÝch bÞ h¹i ®Ó lµm c¬ së cho ®iÒu tra tØ mØ. Ngoµi ra chóng t«i cßn kÕ thõa c¸c sè liÖu vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®iÒu kiÖn d©n sinh kinh tÕ, t×nh h×nh loµi s©u c¸nh cøng g©y h¹i tõ tr−íc ®Õn nay trong khu vùc nghiªn cøu. Sè liÖu thèng kª diÖn tÝch s©u Bä l¸ xanh tÝm g©y h¹i t¹i huyÖn Phó L−¬ng trong nh÷ng n¨m qua do H¹t kiÓm l©m Phó L−¬ng cung cÊp nh− sau: [8] N¨m DiÖn tÝch cã s©u g©y h¹i 1999 15ha 2000 10ha 2001 7ha 2002 ≈ 3ha Qua ®iÒu tra s¬ bé t«i ®· x¸c ®Þnh ®−îc gÇn 3 ha cã s©u g©y h¹i Keo tai t−îng trong n¨m 2002. 23 4.4.1.2- §iÒu tra tØ mØ Môc ®Ých cña ®iÒu tra tØ mØ lµ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c mËt ®é, møc ®é g©y h¹i cña s©u h¹i vµ ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè sinh th¸i chñ yÕu ®Õn t×nh h×nh ph¸t sinh ph¸t triÓn cña s©u h¹i. - Néi dung cña ®iÒu tra tØ mØ §iÒu tra tû mØ ®−îc tiÕn hµnh trªn c¸c « tiªu chuÈn. ¤ tiªu chuÈn lµ mét diÖn tÝch ®−îc chän ra cã ®Æc ®iÓm ®¹i diÖn cho khu vùc cã s©u g©y h¹i. ¤ tiªu chuÈn cÇn cã diÖn tÝch ®ñ lín, c¸c ®Æc ®iÓm vÒ ®Êt ®ai thùc b×... ®¹i diÖn cho khu vùc cÇn ®iÒu tra. Trong huyÖn Phó L−¬ng hiÖn cã 347,15 ha Keo tai t−îng vµ keo l¸ trµm. C¨n cø vµo chØ tiªu tæng diÖn tÝch c¸c « tiªu chuÈn quy ®Þnh trong tµi liÖu[14] chóng t«i ®· x¸c ®Þnh cÇn ph¶i ®iÒu tra 15 « tiªu chuÈn 1000m2. Toµn bé 15 « tiªu chuÈn ®Òu cã h×nh ch÷ nhËt, kÝch th−íc 50 x 20m, mçi « cã trªn 100 c©y Keo tai t−îng. HÖ thèng « tiªu chuÈn trong khu vùc nghiªn cøu cã mét sè ®Æc ®iÓm ®−îc thÓ hiÖn trong biÓu 4-1. BiÓu 4-1: §Æc ®iÓm cña c¸c « tiªu chuÈn trong khu vùc nghiªn cøu Sè hiÖu ¤TC §Æc ®iÓm ¤TC ¤1 ¤2 ¤3 ¤4 ¤5 ¤6 ¤7 ¤8 Ngµy ®Æt « 5/1 5/1 5/1 5/1 10/5 10/1 10/1 10/1 §é cao so víi mÆt biÓn(m) 300 300 300 300 300 300 300 300 §é dèc (0 ) 15 15 15 20 20 20 20 20 H−íng ph¬i §N TB §B TN TB TN §N TB Loµi c©y KTT KTT KTT KLT KLT KLT KLT KTT Sè l−îng c©y 110 104 100 120 120 150 105 125 D1.3 (cm) 20.3 15.0 13.5 7.07 7.8 9.7 15.6 14.2 HVN (m) 20.1 15.9 14.1 6.22 7.0 9.0 15.6 15.1 Thùc b× Guét Guét Guét G+S sim sim sim sim §Êt ®ai §Êt vµng nh¹t phiÕn th¹ch sÐt 24 Sè hiÖu ¤TC §Æc ®iÓm ¤ ¤9 ¤10 ¤11 ¤12 ¤13 ¤14 ¤15 Ngµy ®Æt « 15/1 15/1 15/1 15/1 20/5 20/1 20/1 §é cao so víi mÆt biÓn (m) 350 350 350 350 350 350 350 §é dèc ( 0 ) 20 20 20 20 20 20 20 H−íng ph¬i §N §B TB TN TB TN §N Loµi c©y KLT KTT KLT KLT KLT KLT KTT Sè l−îng c©y 120 104 150 125 120 125 105 D1.3 (cm) 15.3 15.0 10.5 10 12 15 18.6 HVN (m) 15.1 14 11 9.5 10.0 15.5 17 Thùc b× sim+cá Guét Guét Guét sim sim sim+cá §Êt ®ai §Êt vµng nh¹t phiÕn th¹ch sÐt Ranh giíi cña c¸c « tiªu chuÈn ®−îc ®¸nh dÊu b»ng s¬n ®á. C¸c th«ng sè trong biÓu 4-1 ®−îc x¸c ®Þnh dùa theo tµi liÖu cña H¹t kiÓm l©m Phó L−¬ng, mét sè ®−îc ®o ®Õm trùc tiÕp: D1.3, HVN ®−îc x¸c ®Þnh theo ph−¬ng ph¸p th«ng th−êng: §o ®−êng kÝnh D1.3 vµ HVN cña 30% sè c©y trong « ®Ó tÝnh D1.3, , HVN ®ång thêi kiÓm tra sù thuÇn nhÊt khi cÇn thiÕt. - X¸c ®Þnh c©y ®iÒu tra §Ó ®¶m b¶o mçi lÇn ®iÒu tra 10% tæng sè c©y trong « tiªu chuÈn t«i tiÕn hµnh chän c©y tiªu chuÈn theo ph−¬ng ph¸p ngÉu nhiªn, cø c¸ch mét hµng ®iÒu tra mét hµng vµ trong hµng ®iÒu tra cø c¸ch 5 c©y ®iÒu tra mét c©y. C¸c c©y ®iÒu tra ®−îc ®¸nh dÊu b»ng s¬n ®á ®Ó lÇn sau kh«ng lÆp l¹i. Trªn c©y tiªu chuÈn chóng t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra 5 cµnh. Hai cµnh gèc song song víi ®−êng ®ång møc, 2 cµnh gi÷a vu«ng gãc víi ®−êng ®ång møc vµ mét cµnh ngän. - §iÒu tra sè l−îng s©u h¹i 25 Trªn c¸c cµnh ®iÒu tra tr−íc hÕt ®Õm tæng sè s©u h¹i ë c¸c pha. KÕt qu¶ thu thËp ®−îc ghi vµo biÓu mÉu sau: MÉu biÓu 02: BiÓu ®iÒu tra sè l−îng s©u h¹i Sè l−îng s©u h¹i TT c©y ®iÒu tra TT cµnh ®iÒu tra Trøng S©u non Nhéng STT Tæng sè cµnh Ghi chó NÕu trøng ®Î trong cµnh th× ®iÒu tra sè sè cµnh cã trøng. - §iÒu tra møc ®é h¹i l¸ Trªn mçi cµnh ®iÒu tra lÊy ngÉu nhiªn 5 l¸. C¸ch lÊy nh− sau: 2 l¸ ë gèc cµnh, 2 l¸ gi÷a cµnh vµ 1 l¸ ngän cµnh. C¸c l¸ ®−îc ph©n cÊp nh− sau: - CÊp 0 lµ nh÷ng l¸ kh«ng bÞ h¹i - CÊp I lµ nh÷ng l¸ bÞ ¨n h¹i ≤ 25% - CÊp II lµ nh÷ng l¸ bÞ ¨n h¹i tõ 26 - 50% - CÊp III lµ nh÷ng l¸ bÞ ¨n h¹i trªn 51 - 75% - CÊp IV lµ nh÷ng l¸ bÞ ¨n h¹i trªn 75%. KÕt qu¶ ®−îc ghi ë mÉu biÓu d−íi ®©y: MÉu biÓu 03: BiÓu ®iÒu tra møc ®é h¹i l¸ Sè l¸ bÞ h¹i ë c¸c cÊp Sè TT c©y §T Sè TT cµnh §T CÊp 0 CÊp I CÊp II CÊp III CÊp IV R% 1 2 … C«ng thøc tÝnh R% lµ møc ®é bÞ h¹i trung b×nh ®−îc tr×nh bµy ë phÇn néi nghiÖp. - §iÒu tra s©u d−íi ®Êt 26 Theo ®Æc tÝnh chung cña Hä Bä l¸, nhéng th−êng ®−îc lµm trong ®Êt. §Ó ®iÒu tra sè l−îng nhéng trong ®Êt mçi « tiªu chuÈn t«i ®iÒu tra 5 « d¹ng b¶n, diÖn tÝch mçi « lµ 1m2. VÞ trÝ « d¹ng b¶n ®−îc ®Æt d−íi c©y tiªu chuÈn, s¸t víi gèc c©y. Nh− vËy cø 2 c©y tiªu chuÈn cã 1 « d¹ng b¶n. Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh « d¹ng b¶n: Dïng th−íc d©y hoÆc cµnh c©y cã chiÒu dµi 1m ®Ó x¸c ®Þnh diÖn tÝch « d¹ng b¶n, dïng 4 cäc nhá c¾m ë 4 gãc «. Dïng tay bíi kü líp cá trªn mÆt ®Ó t×m kiÕm s©u, sau ®ã nhæ hÕt cá, g¹t th¶m kh« vÒ mét phÝa råi cuèc lÇn l−ît tõng líp ®Êt s©u 10cm. §Êt cña mçi líp cuèc lªn ®−îc bãp nhá hay dïng r©y ®Êt ®Ó t×m kiÕm c¸c loµi s©u, sau ®ã ®−îc kÐo lÇn l−ît vÒ phÝa ngoµi cña « vµ cø cuèc nh− vËy ®Õn líp ®Êt nµo kh«ng cã s©u n÷a th× th«i. C¸c mÉu vËt ®iÒu tra cña líp ®Êt ®−îc ghi chÐp riªng. KÕt qu¶ ®iÒu tra ®−îc ghi vµo biÓu sau: MÉu biÓu 04: BiÓu ®iÒu tra s©u d−íi ®Êt Sè l−îng s©u h¹i Sè TT « d¹ng b¶n §é s©u líp ®Êt Loµi s©u Trøng S.non Nhéng STT §V kh¸c Ghi chó 1 2 3 ... T. môc 10 20 … …. Qua ®iÒu tra chóng t«i kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc nhéng, phÇn lín chØ thÊy kiÕn, mèi vµ mét sè loµi c«n trïng kh¸c. 4.4.1.3. Thö nghiÖm mét sè lo¹i thuèc trõ s©u Do ®iÒu kiÖn vµ thêi gian kh«ng cho phÐp nªn chóng t«i chØ bè trÝ thÝ nghiÖm ë quy m« nhá nh»m th¨m dß lo¹i thuèc, nång ®é h÷u hiÖu ®èi víi Bä l¸ xanh tÝm ¨n h¹i l¸ Keo tai t−îng. Tr−íc khi phun cÇn biÕt ®−îc mËt ®é s©u h¹i trªn c©y tiªu chuÈn, sau khi phun thuèc cÇn theo dâi diÔn biÕn thêi tiÕt cña 27 tõng ngµy. Sau khi phun 1 ngµy thu thËp sè liÖu vÒ mËt ®é s©u h¹i, tû lÖ chÕt cña s©u ë tõng c«ng thøc thÝ nghiÖm. Chóng t«i sö dông 3 lo¹i thuèc : Bassa, Bi58, Dipterex, víi 2 nång ®é lµ 0,5% vµ 1% phun vµo lóc s¸ng sím. Sö dông m¸y phun S100 ®Ó phun. Chóng t«i ®· dïng 18 c©y ®Ó phun thö 3 lo¹i thuèc nµy. Mçi c«ng thøc chóng t«i dïng 3 c©y ®Ó phun vµ thu ®−îc c«ng thøc sau: C«ng thøc 1: Bi58 0,5% C«ng thøc 5 : Dipterex 0,5% C«ng thøc 2: Bi58 1% C«ng thøc 6 : Dipterex 1% C«ng thøc 3: Bassa 0,5% C«ng thøc 4: Bassa 1% C«ng thøc 7: C©y ®èi chøng kh«ng phun 4.4.2- Néi nghiÖp 4.4.2.1- Nu«i s©u trong phßng a) Môc ®Ých: - Nu«i s©u trong phßng nh»m m« t¶ h×nh th¸i, theo dâi ®Æc ®iÓm sinh häc cña c¸c pha nh− møc ®é ¨n h¹i, kh¶ n¨ng sinh s¶n, thêi gian ph¸t triÓn cña c¸c pha…vµ lÊy mÉu lµm tiªu b¶n. b) Dông cô nu«i s©u: + Lång nu«i s©u: kÝch th−íc lång nu«i s©u 30 x 30 x 45cm. Khung lång ®−îc lµm b»ng gç, bèn mÆt bªn vµ mÆt trªn ®−îc c¨ng l−íi « vu«ng 1mm2, mÆt ®¸y ®−îc b−ng b»ng gç t¹o 1 khoang chøa c¸t cao 8cm ®Ó cè ®Þnh dông cô chøa n−íc c¾m cµnh thøc ¨n nu«i s©u vµ cho s©u c− tró hoÆc vµo nhéng. Lång nu«i s©u cã cöa b¶n lÒ víi chèt cöa ®Ó viÖc ch¨m sãc, theo dâi s©u khi nu«i ®−îc dÔ dµng. + Lä nu«i s©u: lä nu«i s©u th−êng lµ lä nhùa tr¾ng cã ®é cao tõ 10- 25cm réng 7-15cm, dÔ di chuyÓn khi cÇn thiÕt vµ tèn rÊt Ýt diÖn tÝch, c¸ch ly vµ b¶o vÖ ®−îc s©u kh«ng bÞ ¨n thÞt hay ký sinh. MiÖng vµ thµnh lä ®−îc khoan nhiÒu lç nhá tho¸ng khÝ t¹o m«i tr−êng thÝch hîp cho s©u. §¸y lä nu«i s©u cã giÊy ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc vÖ sinh. Mçi lä nu«i tõ 28 5-10 con c¶ ®ùc vµ c¸i. Dông cô nu«i s©u ®−îc ®Ó n¬i thuËn tiÖn cho viÖc theo dâi, ch¨m sãc vµ b¶o vÖ khái bÞ kiÕn, th¹ch sïng... tÊn c«ng. CÇn tr¸nh nh÷ng n¬i cã giã lïa, ¸nh s¸ng mÆt trêi däi trùc tiÕp vµo dông cô nu«i, nhÊt lµ ®èi víi dông cô nu«i s©u lµ lä nhùa. Lä nu«i s©u cÇn ®−îc ®¸nh sè thø tù vµ ghi nhí trong sæ theo dâi. + ChÕ ®é ch¨m sãc: - Thøc ¨n cho vµo ph¶i phï hîp víi kÝch th−íc lä vµ nhu cÇu cña s©u, kh«ng nhiÒu qu¸ hoÆc kh«ng Ýt qu¸. NÕu cho qu¸ Ýt l¸ th× s©u sÏ bÞ thiÕu thøc ¨n vµ ng−îc l¹i nÕu nhiÒu l¸ qu¸ sÏ g©y hiÖn t−îng ø ®äng n−íc vµ s©u dÔ bÞ chÕt do m«i tr−êng cã ®é Èm qu¸ cao. - Thay thøc ¨n: Thøc ¨n cña loµi bä l¸ nµy chñ yÕu lµ Keo tai t−îng, chóng t«i thay thøc ¨n cho s©u ngµy 1 lÇn. Thøc ¨n cña s©u ph¶i s¹ch sÏ, kh«ng dÝnh n−íc m−a, phï hîp víi nhu cÇu tù nhiªn cña s©u h¹i. - X¸c ®Þnh l−îng thøc ¨n cña s©u: Hµng ngµy tr−íc khi thay l¸ vµo lä cho s©u cÇn vÏ diÖn tÝch l¸ ®ã lªn giÊy kÎ « ly, ngµy h«m sau thay thøc ¨n míi cho s©u ta l¹i dïng giÊy kÎ « ly ®o diÖn tÝch l¸ bÞ ¨n h¹i ®Ó biÕt ®−îc l−îng l¸ chóng ¨n h¹i trong 1 ngµy ®ªm. KÕt qu¶ ®−îc ghi vµo mÉu biÓu sau: MÉu biÓu 05: BiÓu theo dâi l−îng thøc ¨n cña s©u tr−ëng thµnh Ký hiÖu dông cô nu«i s©u DiÖn tÝch l¸ (cm) DiÖn tÝch l¸ bÞ ¨n h¹i(cm) Ghi chó 1 2 ... +) X¸c ®Þnh lo¹i thøc ¨n, kh¶ n¨ng lùa chän thøc ¨n cña s©u tr−ëng thµnh h¹i l¸ keo, chóng t«i ®iÒu tra theo dâi sù ph©n bè còng nh− møc ®é ph¸ h¹i cña s©u trªn c¸c c©y ®iÒu tra vµ bè trÝ thÝ nghiÖm c¾m c¸c cµnh keo råi th¶ 29 s©u vµo hoÆc sö dông nh÷ng l¸ keo non, giµ, b¸nh tÎ... ®−a vµo lä, mçi thÝ nghiÖm quan s¸t 3 - 4 giê kÓ tõ khi b¾t ®Çu thÝ nghiÖm cho ®Õn khi s©u æn ®Þnh trªn c¸c ®èi t−îng thøc ¨n. KÕt qu¶ thu ®−îc ghi vµo mÉu biÓu sau: MÉu biÓu 06: BiÓu theo dâi sù lùa chän thøc ¨n thÝch hîp Sè l−îng s©u ¨n trªn c¸c l¸ keo L¸ non L¸ b¸nh tÎ L¸ giµ BÖnh ®èm l¸MÉu TN Sè s©u Sè L−îng Tû lÖ (%) Sè L−îng Tû lÖ (%) Sè L−îng Tû lÖ (%) Sè L−îng Tû lÖ (%) Nu«i s©u trong phßng kÕt hîp víi theo dâi ngoµi rõng ®Ó biÕt thªm sè l−îng c©y thøc ¨n mµ chóng lùa chän. - Quan s¸t tËp tÝnh sinh ho¹t cña s©u tr−ëng thµnh Sau khi thu thËp mÉu ngoµi rõng vÒ ch¨m sãc nu«i trong phßng hµng ngµy theo dâi c¸c tËp tÝnh cña chóng nh− sù di chuyÓn cña s©u, thêi gian ¨n cña s©u, h×nh thøc vµ thêi gian giao phèi. Sè lÇn giao phèi cña s©u tr−ëng thµnh, gi¶i phÉu s©u tr−ëng thµnh ®o ®Õm l−îng trøng cña mçi con c¸i kÕt qu¶ ®−îc ghi vµo mÉu biÓu sau: MÉu biÓu 07: BiÓu ®o ®Õm kÝch th−íc s©u tr−ëng thµnh vµ l−îng trøng cña s©u tr−ëng thµnh STT ChiÒu dµi(mm) ChiÒu réng (mm) L−îng trøng Ghi chó 30 - §èi víi trøng: §iÒu tra, theo dâi vÞ trÝ ®Ó cña s©u tr−ëng thµnh nÕu trøng ®−îc ®Î trªn c©y th× thu thËp vÒ nhµ nu«i trong lä nhùa, theo dâi thêi gian në cña trøng. - §èi víi s©u non: S©u non ®−îc në ra trong cµnh, theo dâi thøc ¨n cña s©u non, sù di chuyÓn vµ thêi gian ph¸t triÓn cña s©u non. 4.4.2.2- Xö lý sè liÖu 1. TÝnh to¸n mËt ®é cña s©u h¹i (s©u tr−ëng thµnh, trøng, s©u non, nhéng) theo c«ng thøc: ∑Mi M0 = ––––– (4.1) n Trong ®ã: M0: lµ mËt ®é s©u h¹i cña « tiªu chuÈn Mi: lµ sè l−îng s©u h¹i trªn c©y tiªu chuÈn thø i n: Lµ tæng sè c©y tiªu chuÈn trong « tiªu chuÈn Sè l−îng s©u h¹i cña mçi c©y tiªu chuÈn ®−îc hiÖu chØnh tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra s©u h¹i theo mÉu biÓu 02. c 5 1j J i .n5 C M ∑ == (4.2) Trong ®ã: Mi: lµ sè l−îng s©u h¹i cña c©y tiªu chuÈn thø i Cj: Lµ sè l−îng s©u h¹i cña cµnh thø j nc: Lµ tæng sè cµnh cña c©y tiªu chuÈn. Sau mçi ®ît ®iÒu tra mËt ®é trung b×nh cña khu vùc nghiªn cøu ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: (4.3) n M M n 1 i i 0 Di ∑ == 31 Trong ®ã: MDi: Lµ mËt ®é trung b×nh cña ®ît ®iÒu tra thø i MOi: Lµ mËt ®é cña « tiªu chuÈn thø i (tÝnh theo c«ng thøc 1) n: Lµ tæng sè « tiªu chuÈn. 2) X¸c ®Þnh tû lÖ c©y cã s©u trong « tiªu chuÈn (P%) (4.4) Trong ®ã: P%: lµ tû lÖ c©y cã s©u n: lµ sè c©y cã s©u h¹i. N: Tæng sè c©y ®iÒu tra trong « tiªu chuÈn T−¬ng tù nh− trªn ta cã thÓ tÝnh P% trung b×nh cña lÇn ®iÒu tra cña c¸c « tiªu chuÈn vµ tÝnh tû lÖc©y cã s©u trung b×nh cho tÊt c¶ c¸c ®ît ®iÒu tra. Tû lÖ c©y cã s©u dïng ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é ph©n bè cña s©u theo tiªu chuÈn sau: P% > 50% s©u ph©n bè ®Òu. P% tõ 25 - 50% s©u ph©n bè kh«ng ®Òu P% < 25% s©u ph©n bè ngÉu nhiªn. 3) C¸c gi¸ trÞ cña mËt ®é, tû lÖ c©y cã s©u tÝnh theo c«ng thøc (4.1), (4.3) lµ c¸c sè trung b×nh nªn cÇn x¸c ®Þnh hÖ sè biÕn ®éng cña chóng theo c«ng thøc tæng qu¸t: (4.5) Trong ®ã: S%: HÖ sè biÕn ®éng S: Sai tiªu chuÈn M: MËt ®é s©u tÝnh theo c«ng thøc (4.1) hoÆc (4.3) (4.6) 100 . N n P% = 100. M S S%= ∑ −= 2i )MM(n1S 32 Trong ®ã: S: Sai tiªu chuÈn Mi: MËt ®é s©u cña c©y tiªu chuÈn thø i hoÆc « tiªu chuÈn thø i M: MËt ®é trung b×nh cña « tiªu chuÈn hoÆc cña ®ît ®iÒu tra n: Tæng sè c©y tiªu chuÈn hoÆc tæng sè « tiªu chuÈn 4) TÝnh møc ®é bÞ h¹i theo c«ng thøc: (4.7) Trong ®ã: R%: Lµ møc ®é bÞ h¹i cña c©y ®iÒu tra. ni: Lµ sè l¸ cña cÊp h¹i i N: Tæng sè l¸ ®iÒu tra. V: CÊp bÞ h¹i cao nhÊt = 4 Sau ®ã tÝnh møc ®é bÞ h¹i trung b×nh cho c¶ « tiªu chuÈn råi cho c¶ ®ît ®iÒu tra theo ph−¬ng ph¸p b×nh qu©n céng. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸: R% ≤ 25% h¹i nhÑ R% tõ 26 - 50% h¹i võa R% tõ 51 - 75% h¹i nÆng R% > 75% h¹i rÊt nÆng KiÓm tra sù sai kh¸c vÒ mËt ®é theo c«ng thøc (4.8) Trong ®ã: X1, X2 : mËt ®é trung b×nh cña c¸c ®ît ®iÒu tra ë « 1 vµ « 2 S1 2; S2 2: ph−¬ng sai mÉu cña «1, «2 100 . N.V i.n R% 4 0 i i∑ == ) n 11( 2 )1()1( T 2121 2 22 2 11 21 +−+ −+− −= nnn SnSn XX 33 Sau ®ã lÊy (n1 + n2 - 2) råi tra vµo b¶ng t×m T0.5 råi so s¸nh T0,5 NÕu T ≤ T0.5 lµ sù sai kh¸c kh«ng râ rÖt. NÕu T > T0.5 lµ sù sai kh¸c râ rÖt. Ngoµi ra ng−êi ta cßn dïng tiªu chuÈn U theo gi¸o tr×nh thèng kª cña gi¸o s− NguyÔn H¶i TuÊt ®Ó kiÓm tra sù thuÇn nhÊt cña c¸c « tiªu chuÈn.[20] (4.9) Trong ®ã: X1 vµ X2 lµ ®−êng kÝnh hay chiÒu cao trung b×nh cña « 1 vµ « 2 S1 vµ S2 lµ ph−¬ng sai mÉu cña ®−êng kÝnh hay chiÒu cao cña « 1 vµ « 2. n1 vµ n2 lµ sè c©y ®o ®Õm. NÕu |U| > 1,96 ®−êng kÝnh hoÆc chiÒu cao trung b×nh cña c¸c « cã sù sai kh¸c hay nãi c¸ch kh¸c lµ c¸c « ®ã kh«ng n»m trong cïng mét tæng thÓ. NÕu |U| ≤ 1,96 ®−êng kÝnh, chiÒu cao cña c¸c « kh«ng cã sù sai kh¸c cã nghÜa lµ c¸c « ®ã cïng n»m trong mét tæng thÓ. Sù sai kh¸c vÒ ®−êng kÝnh, chiÒu cao gi÷a c¸c « dÉn ®Õn sinh tr−ëng trong c¸c « kh¸c nhau, tõ ®ã dÉn ®Õn mËt ®é s©u kh¸c nhau. 5) Xö lý kÕt qu¶ thö nghiÖm thuèc trõ s©u: TiÕn hµnh tÝnh to¸n sè liÖu vÒ tû lÖ phÇn tr¨m, sè s©u chÕt cña mçi c«ng thøc theo ph−¬ng ph¸p b×nh qu©n céng, so s¸nh tû lÖ chÕt cña s©u trong mçi c«ng thøc vµ x¸cv ®Þnh lo¹i thuèc cã tû lÖ s©u chÕt cao nhÊt. 2 2 2 1 2 1 21 n S n S XXU + −= 34 Ch−¬ng 5 KÕt qu¶ vμ ph©n tÝch kÕt qu¶ C¨n cø vµo c¸c néi dung cña ®Ò tµi ®−a ra, trong thêi gian nghiªn cøu chóng t«i ®· thu ®−îc mét sè kÕt qu¶ sau: 5.1- Thµnh phÇn loµi c«n trïng c¸nh cøng h¹i Keo tai t−îng KÕt qu¶ ®iÒu tra hiÖn t¹i vµ kÕ thõa c¸c nghiªn cøu tr−íc ®©y cho thÊy thµnh phÇn c¸c loµi c¸nh cøng h¹i Keo tai t−îng bao gåm 6 loµi thuéc 3 hä nh− tr×nh bµy trong biÓu 5-1. BiÓu 5-1: Thµnh phÇn c¸c loµi c¸nh cøng h¹i Keo tai t−îng Ký hiÖu: • Trøng; - S©u non; 0 Nhéng; + S©u tr−ëng thµnh STT Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc Pha Vai trß I Bé c¸nh cøng Coleoptera (1) Hä bä l¸ Chrysomelidae 1 Bä l¸ “4 dÊu” Ambrostoma quadriimpessum Mots. ¨n l¸ 2 Bä l¸ xanh tÝm Ambrostoma sp. • - + ¨n l¸ 3 Bä l¸ c¸nh v¹ch Basiprionota sp. ¨n l¸ (2) Hä vßi voi Curculionidae 4 CÇu cÊu xanh Hypomeces squamosus Fabricius + ¨n l¸, rÔ (3) Hä bä hung Scarabaeidae 5 Bä hung n©u lín Holotrichia sauteri Mauser. - ¨n l¸, rÔ 6 Bä hung n©u nhá Maladera sp. - ¨n l¸, rÔ Trong sè 6 loµi c¸nh cøng kÓ trªn chóng t«i chØ ph¸t hiÖn ®−îc 4 loµi cã mÆt trong khu vùc vµo thêi gian nghiªn cøu lµ nh÷ng loµi cã ký hiÖu trong cét “Pha” cña biÓu 5-1. C¸c loµi thuéc hä Curculionidae, hä Scarabaeidae xuÊt hiÖn rÊt Ýt vµ chØ thÊy 1 pha, mËt ®é cña chóng cã thÓ coi lµ “mËt ®é s¾t”. Do 35 c¸c loµi kh¸c xuÊt hiÖn qu¸ Ýt nªn chóng t«i chØ tËp trung nghiªn cøu loµi s©u h¹i chñ yÕu lµ loµi Bä l¸ xanh tÝm. C¸c th«ng tin tham kh¶o vÒ c¸c loµi kh¸c cã thÓ xem trong phÇn phô lôc. 5.2- §Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ ph©n lo¹i cña Bä l¸ xanh tÝm 5.2.1. §Æc ®iÓm h×nh th¸i a) Pha tr−ëng thµnh Con c¸i th©n dµi 5-8mm, réng ≈4mm. Con ®ùc nhá vµ thon h¬n mét chót, cuèi c¸nh cøng hÑp, toµn th©n mµu xanh ®en ¸nh tÝm cã phñ mét líp l«ng t¬ mµu vµng xen lÉn l«ng mµu ®en. R©u ®Çu h×nh sîi chØ cã 11 ®èt, dµi 3,5mm. §èt gèc r©u to, h¬i cong xuèng, phÝa trªn mµu xanh ®en, phÝa d−íi mµu ®á. §èt thø 2 vµ thø 3 mµu n©u ®á. C¸c ®èt roi r©u kh¸c mµu xanh ®en. Tõ ®èt thø 7 trë ®i kÝch th−íc cña c¸c ®èt dµi b»ng nhau. R©u ®Çu mäc ra gÇn s¸t m¾t kÐp. Hai m¾t kÐp h×nh h¹t ®Ëu mµu ®en vµ nh« ra ë 2 bªn ®Çu. MiÖng gÆm nhai, hai hµm trªn ph¸t triÓn cong vµo nhau, cuèi hµm lâm vµo vµ cã mµu ®en. MÐp d−íi cña ch©n m«i trªn lâm vµo. M«i trªn mµu xanh lam, thß ra thôt vµo ®−îc. R©u hµm d−íi vµ m«i d−íi cã 4 ®èt mµu n©u. Trªn ®Ønh ®Çu cã mét vÕt lâm vµ mét r·nh ch¹y däc. §Çu trßn vµ n»m thôt s©u vµo m¶nh l−ng ngùc tr−íc. M¶nh l−ng ngùc tr−íc nh« lªn, xung quanh cã gê (viÒn). Trªn m¶nh l−ng ngùc tr−íc cã nhiÒu chÊm lâm nhá. Hai mÐp bªn cña m¶nh l−ng ngùc tr−íc nh« ra ë gi÷a vµ lâm ë phÝa tr−íc vµ phÝa sau, gãc sau h¬i nhän. 36 H×nh 5.1: §Çu, r©u ®Çu, m¶nh l−ng ngùc tr−íc cña Bä l¸ xanh tÝm Hai c¸nh cøng cong v¸t vÒ phÝa cuèi th©n, phñ gÇn hÕt bông. Hai gãc vai c¸nh u lªn, hai mÐp tr−íc cña c¸nh cøng gÇn song song. ë con c¸i phÝa gi÷a c¸nh h¬i nh« ra råi v¸t dÇn vÒ phÝa sau, ë con ®ùc gi÷a c¸nh kh«ng nh« ra mµ thon dÇn vÒ phÝa sau. M¶nh thuçn h×nh b¸n cÇu. H×nh 5.2: Bä l¸ xanh tÝm tr−ëng thµnh Ch©n tr−íc cã ®èt chËu h×nh trßn, c¸c ®èt ®ïi cña ch©n ph×nh ra ë gi÷a thon vÒ 2 ®Çu. §èt èng nhá, h¬i to ra ë cuèi vµ cã gai