Nghiên cứu về thực trạng và từ đó tập trung đề ra các biện pháp thúc đẩy hoạt động xuất khẩu các mặt hàng chủ lực của nước ta

ï cã thÓ lªn ®Õn 100% vèn bÞ mÊt, nh­ng th­êng ë møc 60-70% kho¶n tÝn dông ®Ó c¸c nhµ xuÊt khÈu ph¶i quan t©m ®Õn viÖc kiÓm tra kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c nhµ nhËp khÈu vµ quan t©m ®Õn viÖc thu tiÒn b¸n hµng sau khi hÕt thêi h¹n tÝn dông. Nhµ n­íc ®øng ra ®¶m b¶o tÝn dông xuÊt khÈu, ngoµi viÖc thóc ®Èy xuÊt khÈu cßn n©ng ®­îc gi¸ b¸n hµng bëi gi¸ b¸n chÞu bao gåm c¶ gi¸ b¸n tr¶ tiÒn ngay vµ phÝ tæn ®¶m b¶o lîi tøc. §©y lµ mét h×nh thøc kh¸ phæ biÕn trong chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cña nhiÒu n­íc ®Ó më réng xuÊt khÈu, chiÕm lÜnh thÞ tr­êng. v Nhµ n­íc thùc hiÖn cÊp tÝn dông xuÊt khÈu Nhµ n­íc trùc tiÕp cho n­íc ngoµi vay tiÒn víi l·i suÊt ­u ®·i ®Ó n­íc vay sö dông sè tiÒn ®ã mua hµng cña n­íc cho vay. Nguån vèn cho vay th­êng lÊy tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc. ViÖc cho vay nµy th­êng kÌm theo c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cã lîi cho n­íc cho vay. T¸c dông: Gióp cho doanh nghiÖp n­íc cho vay ®Èy m¹nh ®­îc xuÊt khÈu v× s½n cã thÞ tr­êng. C¸c n­íc cho vay th­êng lµ nh÷ng n­íc cã tiÒm lùc kinh tÕ, h×nh thøc Nhµ n­íc cÊp tÝn dông cho n­íc ngoµi trªn khÝa c¹nh nµo ®ã gióp c¸c n­íc nµy gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng d­ thõa hµng ho¸ ë trong n­íc. Nhµ n­íc cÊp tÝn dông cho doanh nghiÖp xuÊt khÈu trong n­íc. Vèn bá ra cho viÖc s¶n xuÊt vµ thùc hiÖn c¸c hîp ®ång xuÊt khÈu th­êng lµ rÊt lín. Ng­êi xuÊt khÈu cÇn cã ®­îc mét sè vèn c¶ tr­íc khi giao vµ sau khi giao hµng ®Ó thùc hiÖn mét hîp ®ång xuÊt khÈu. NhiÒu khi ng­êi xuÊt khÈu còng cÇn cã thªm vèn ®Ó kÐo dµi c¸c kho¶n tÝn dông ng¾n h¹n mµ hä dµnh cho ng­êi mua n­íc ngoµi. §Æc biÖt, khi b¸n hµng theo ph­¬ng thøc b¸n chÞu thu tiÒn hµng xuÊt khÈu sau th× viÖc cÊp tÝn dông xuÊt khÈu tr­íc khi giao hµng hÕt søc quan träng. NhiÒu ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn xuÊt khÈu kh«ng thÓ thiÕu ®­îc viÖc cÊp tÝn dông cña ChÝnh phñ theo nh÷ng ®iÒu kiÖn ­u ®·i. §iÒu ®ã cµng lµm gi¶m bít chi phÝ xuÊt khÈu. C¸c ng©n hµng th­êng hç trî cho c¸c ch­¬ng tr×nh xuÊt khÈu b»ng c¸ch cung cÊp tÝn dông ng¾n h¹n trong giai ®o¹n tr­íc vµ sau khi giao hµng. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ lµm sao ®Ó ®¶m b¶o mäi l« hµng xuÊt khÈu ®Òu cã thÓ ®­îc cÊp tÝn dông c¶ tr­íc vµ sau khi giao hµng. Ng­êi xuÊt khÈu cÇn cã ®­îc c¸c lo¹i b¶o ®¶m vÒ tµi chÝnh cña phÝa ng©n hµng b»ng c¸c lo¹i tr¸i phiÕu, hoÆc lµ sù b¶o l·nh cña ng©n hµng,…§iÒu ®ã cã nghÜa lµ cÇn cã sù b¶o l·nh ®èi víi hÇu hÕt 100% c¸c dÞch vô xuÊt khÈu mét c¸ch gi¸n tiÕp, kh©u nµy cßn phô thuéc vµo kh¶ n¨ng vµ uy tÝn cña ng­êi xuÊt khÈu. v Trî cÊp xuÊt khÈu Lµ nh÷ng ­u ®·i tµi chÝnh mµ Nhµ n­íc dµnh cho ng­êi xuÊt khÈu khi hä b¸n ®­îc hµng ho¸ ra thÞ tr­êng n­íc ngoµi. Môc ®Ých cña sù trî cÊp lµ gióp nhµ xuÊt khÈu t¨ng thu nhËp, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng ho¸ xuÊt khÈu vµ do ®ã ®Èy m¹nh ®­îc xuÊt khÈu. Cã hai lo¹i trî cÊp cho xuÊt khÈu, ®ã lµ - Trî cÊp trùc tiÕp: ¸p dông thuÕ suÊt ­u ®·i ®èi víi mÆt hµng xuÊt khÈu, miÔn hoÆc gi¶m thuÕ ®èi víi c¸c nhµ xuÊt khÈu; cho c¸c nhµ xuÊt khÈu ®­îc h­ëng c¸c gi¸ ­u ®·i cho ®Çu vµo cña s¶n xuÊt nh­ ®iÖn, n­íc, th«ng tin liªn l¹c, vËn t¶i, trî gi¸ xuÊt khÈu - Trî cÊp gi¸n tiÕp: dïng ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®Ó giíi thiÖu, triÓn l·m, qu¶ng c¸o, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c giao dÞch xuÊt khÈu hoÆc gióp ®ì kü thuËt vµ ®µo t¹o chuyªn gia v ChÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i Tû gi¸ hèi ®o¸i: lµ gi¸ c¶ t¹i ®ã mµ ngo¹i hèi ®­îc mua vµ b¸n. Tû gi¸ hèi ®o¸i vµ chÝnh s¸ch cña tû gi¸ hèi ®o¸i lµ nh©n tè quan träng thùc hiÖn chiÕn l­îc h­íng ngo¹i, t¸c ®éng m¹nh ®Õn xuÊt khÈu. VÊn ®Ò ®èi víi nhµ xuÊt khÈu vµ nh÷ng ng­êi c¹nh tranh víi hµng nhËp khÈu lµ cã ®­îc hay kh«ng mét tû gi¸ chÝnh thøc, ®­îc ®iÒu chØnh theo l¹m ph¸t trong n­íc vµ l¹m ph¸t x¶y ra t¹i c¸c nÒn kinh tÕ cña c¸c b¹n hµng cña hä. NÕu tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc lµ cè ®Þnh vµ chØ sè gi¸ c¶ trong n­íc t¨ng lªn nhiÒu h¬n so víi chØ sè gi¸ c¶ n­íc ngoµi th× tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ lµ t¨ng lªn hay ®ång tiÒn trong n­íc lªn gi¸. Do vËy nhµ xuÊt khÈu cÇn kh«ng ngõng quan t©m tíi tû gi¸ hèi ®o¸i thùc tÕ. Khi tû gi¸ hèi ®o¸i qu¸ cao ë trong n­íc, ®ång tiÒn mét quèc gia trë nªn rÊt cao t­¬ng ®èi so ®ång tiÒn n­íc nhËp khÈu sÏ dÉn tíi c¸c hËu qu¶: Hµng nhËp khÈu trë nªn rÎ h¬n so s¶n phÈm néi ®Þa mµ chóng ph¶i chÞu chi phÝ t¨ng lªn do l¹m ph¸t; c¸c nhµ xuÊt khÈu b¸n hµng ra n­íc ngoµi khi ®ã víi møc gi¸ cao h¬n so møc gi¸ quèc tÕ vµ ®iÒu nµy n»m ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña hä, hä sÏ bÞ thiÖt. KÕt qu¶ chung lµ nhËp khÈu t¨ng lªn vµ xuÊt khÈu gi¶m ®i. Kinh nghiÖm cña nhiÒu quèc gia trong viÖc ph¸t triÓn nhanh xuÊt khÈu lµ ý chÝ vµ sù khÐo lÐo cña ChÝnh phñ trong viÖc ®iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i chÝnh thøc, thuÕ quan vµ trî cÊp ®Ó duy tr× tû gi¸ thùc tÕ kÝch thÝch cho viÖc xuÊt khÈu vÒ l©u dµi vµ ng¨n ngõa tû gi¸ ë møc nhËp khÈu vät lªn cao so xuÊt khÈu. ViÖc tû gi¸ hèi ®o¸i cña ®ång ®«-la Mü ngµy cµng t¨ng nhÑ so ®ång ViÖt Nam (tuy ¶nh h­ëng phÇn nµo tíi l¹m ph¸t ë n­íc ta) còng ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng Mü vµ nay xu h­íng ®ã vÉn tiÕp tôc, mang tÝnh cã lîi cho hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. v MiÔn thuÕ, gi¶m thuÕ vµ hoµn l¹i thuÕ - Hµng xuÊt khÈu ®­îc miÔn thuÕ: Hµng xuÊt khÈu tr¶ nî n­íc ngoµi cña ChÝnh phñ. - Hµng xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®­îc xÐt miÔn thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch xuÊt khÈu: Hµng lµ vËt t­, nguyªn liÖu nhËp khÈu ®Ó gia c«ng cho n­íc ngoµi vµ xuÊt khÈu theo c¸c hîp ®ång gia c«ng cho n­íc ngoµi; hµng xuÊt khÈu cña c¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ cña bªn n­íc ngoµi hîp t¸c kinh doanh. - Hµng ®­îc xÐt hoµn thuÕ: Hµng ®· kª khai vµ nép thuÕ nh­ng thùc tÕ kh«ng xuÊt khÈu n÷a hoÆc xuÊt khÈu Ýt h¬n; hµng lµ vËt t­, nguyªn liÖu nhËp khÈu ®Ó s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu ®­îc hoµn thuÕ t­¬ng øng víi tû lÖ xuÊt khÈu thµnh phÈm vµ hµng nhËp khÈu ®Ó t¸i xuÊt, t¹m xuÊt t¸i nhËp ®Ó tham dù héi chî triÓn l·m. 2.3 C¸c biÖn ph¸p thÓ chÕ, tæ chøc Nhµ n­íc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho xuÊt khÈu b»ng viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p th©m nhËp thÞ tr­êng vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc tiªu thô hµng ho¸ ë n­íc ngoµi: LËp c¸c ViÖn nghiªn cøu cung cÊp th«ng tin cho c¸c nhµ xuÊt khÈu LËp c¸c c¬ quan Nhµ n­íc ë n­íc ngoµi ®Ó nghiªn cøu t¹i chç t×nh h×nh thÞ tr­êng hµng ho¸, th­¬ng nh©n vµ ChÝnh phñ n­íc së t¹i. §øng ra ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i, hiÖp ®Þnh hîp t¸c kü thuËt, vay nî, viÖn trî,…trªn c¬ së ®ã ®Ó thóc ®Èy xuÊt khÈu. 2.4 C¸c biÖn ph¸p t¹o thÞ tr­êng NghÞ quyÕt 12 cña Bé ChÝnh trÞ ngµy 03/ 01/ 1996 vÒ "TiÕp tôc ®æi míi tæ chøc vµ ho¹t ®éng th­¬ng nghiÖp, ph¸t triÓn thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN" ®· nªu 3 quan ®iÓm chØ ®¹o: Mét lµ, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong l­u th«ng hµng ho¸, x©y dùng th­¬ng nghiÖp quèc doanh vµ HTX mua b¸n nh»m gi÷ v÷ng vai trß chñ ®¹o cña th­¬ng nghiÖp quèc doanh trong nh÷ng lÜnh vùc vµ ®Þa bµn träng ®iÓm. Hai lµ, më réng thÞ tr­êng ngoµi n­íc g¾n víi viÖc ph¸t triÓn æn ®Þnh thÞ tr­êng trong n­íc, lÊy thÞ tr­êng trong n­íc lµm c¬ së, ®Æt hiÖu qu¶ kinh doanh th­¬ng nghiÖp trong hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cña toµn bé nÒn kinh tÕ. Ba lµ, viÖc qu¶n lý nhµ n­íc ph¶i thÓ hiÖn trong toµn bé sù vËn ®éng l­u th«ng hµng ho¸. C¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc ph¶i chñ ®éng t¸c ®éng ®Õn mäi ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Nguyªn t¾c chung ®Ó chØ ®¹o lµ: khuyÕn khÝch, ph¸t huy m¹nh mÏ c¸c mÆt tÝch cùc, ®ång thêi cã biÖn ph¸p h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, b¶o ®¶m t¨ng tr­ëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi trong tõng b­íc ph¸t triÓn. V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm cña §¶ng lµ "TiÕp tôc më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h­íng ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ theo lé tr×nh phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña n­íc ta … vµ x¸c ®Þnh “®Èy m¹nh xóc tiÕn th­¬ng m¹i ®Ó më réng thÞ tr­êng”. §Ó thÞ tr­êng hµng ho¸ - dÞch vô ViÖt Nam ph¸t triÓn, cÇn thùc hiÖn tèt mét sè gi¶i ph¸p nh­ sau. H¹n chÕ viÖc b¶o hé thÞ tr­êng trong n­íc b»ng c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh khuyÕn khÝch s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng ho¸ chÊt l­îng cao, th«ng qua chÕ biÕn, s¶n phÈm hµng ho¸ mang th­¬ng hiÖu ViÖt nam. Thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p m¹nh trong viÖc chèng gian lËn th­¬ng m¹i vµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh phi ph¸p nh­ lõa ®¶o, lµm hµng gi¶, bu«n lËu, trèn thuÕ,... KhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp trùc tiÕp xuÊt khÈu, hç trî c¸c doanh nghiÖp vÒ thuÕ ®Êt, thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng, xóc tiÕn th­¬ng m¹i, thµnh lËp quü hç trî tÝn dông xuÊt khÈu, më réng c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm xuÊt khÈu. LuËt ho¸ c¸c thñ tôc kiÓm tra, kiÓm so¸t cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ thÞ tr­êng. ViÖc kiÓm tra, thanh tra ®­îc tiÕn hµnh khi cã dÊu hiÖu sai ph¹m, tr¸nh tuú tiÖn, g©y phiÒn hµ cho doanh nghiÖp. N©ng cao tr×nh ®é vµ phÈm chÊt cña c¸n bé thanh, kiÓm tra vµ qu¶n lý thÞ tr­êng c¶ vÒ chuyªn m«n, chÝnh trÞ, luËt ph¸p vµ l­¬ng t©m nghÒ nghiÖp. §ång thêi cã chÕ ®é ®·i ngé tho¶ ®¸ng ®Ó hä yªn t©m lµm viÖc vµ tr¸nh tiªu cùc. G¾n chÕ ®é ®·i ngé cao víi nh÷ng biÖn ph¸p kû luËt nghiªm kh¾c ®èi víi nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt. Xóc tiÕn th­¬ng m¹i, th«ng tin vµ tiÕp thÞ: T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng c­êng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c tham t¸n th­¬ng m¹i, t¨ng c­êng ®¹i diÖn tham t¸n th­¬ng m¹i t¹i c¸c khu vùc thÞ tr­êng träng ®iÓm nh»m gãp phÇn gióp c¸c doanh nghiÖp trong n­íc x©m nhËp thÞ tr­êng n­íc ngoµi. KhÈn tr­¬ng h­íng dÉn viÖc tæ chøc c¸c c¬ quan xóc tiÕn th­¬ng m¹i, c¸c trung t©m giíi thiÖu, qu¶ng c¸o hµng hãa ë ®Þa ph­¬ng vµ kÓ c¶ ë n­íc ngoµi. PhÇn iI: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p 1.Thùc tr¹ng 1.1 Thùc tr¹ng chung xuÊt khÈu hµng ho¸ KÕt qu¶ xuÊt khÈu trong nh÷ng n¨m qua ®· tõng b­íc ph¸t triÓn c¶ vÒ quy m«, tèc ®é, thÞ tr­êng vµ thµnh phÇn tham gia xuÊt khÈu. Kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng ho¸ thêi kú 2001-2004 ®¹t78,4 tû USD, tèc ®é t¨ng xuÊt khÈu b×nh qu©n 4 n¨m ®¹t 16,7%. §¹t ®­îc quy m« xuÊt khÈu nµy lµ nhê phÇn lín sù t¨ng tr­ëng cña tÊt c¶ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc trong n¨m 2004 võa qua so n¨m 2003 (Kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 2004 ®¹t 26,5 tû, t¨ng 31,4%, lµ møc t¨ng cao nhÊt trong 8 n¨m trë l¹i ®©y). XuÊt khÈu n¨m 2004 t¨ng lªn m¹nh mÏ lµ kÕt qu¶ cña viÖc t¨ng s¶n l­îng xuÊt khÈu vµ t¨ng gi¸ trÞ hµng ho¸ xuÊt khÈu, trong ®ã cã thÓ kÓ ®Õn dÇu th« (t¨ng 48,3%), than ®¸ (t¨ng 46,8%), g¹o (t¨ng 30,7%), s¶n phÈm gç (t¨ng 86%), d©y ®iÖn vµ c¸p ®iÖn (t¨ng 46,4%),… Ngoµi 4 mÆt hµng truyÒn thèng cã kim ng¹ch xuÊt khÈu trªn 1 tû USD (thuû s¶n,dÇu th«, hµng dÖt vµ may mÆc,giµy dÐp c¸c lo¹i), n¨m 2004 ®· xuÊt hiÖn thªm 2 nhãm hµng tham gia vµo c©u l¹c bé 1tû lµ ®iÖn tö-linh kiÖn m¸y tÝnh vµ s¶n phÈm gç. L­îng xuÊt khÈu t¨ng m¹nh ë hÇu hÕt c¸c mÆt hµng (t¨ng 19% so n¨m 2003 t­¬ng ®­¬ng 3,911 triÖu USD) cho thÊy søc s¶n xuÊt ngµy cµng ®­îc më réng, n¨ng lùc tiÕp cËn thÞ tr­êng cña hµng ho¸ xuÊt khÈu n­íc ta ngµy cµng cao. MÆt kh¸c, gi¸ xuÊt khÈu t¨ng ®· gãp thªm 1,916 triÖu USD vµo tæng kim ng¹ch. §iÒu nµy mét phÇn nhê gi¸ thÞ tr­êng thÕ giíi t¨ng, mÆt kh¸c nhê chÊt l­îng hµng ho¸ xuÊt khÈu ®­îc n©ng lªn. Mét ®iÓm m¹nh n÷a trong xuÊt khÈu n¨m 2004 lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu ®­îc më réng. §Õn nay, hµng ho¸ xuÊt khÈu n­íc ta ®· v­¬n tíi hÇu hÕt c¸c quèc gia vµ vïng l·nh thæ. C¸c thÞ tr­êng xuÊt khÈu träng ®iÓm ®Òu ®¹t ®­îc møc t¨ng tr­ëng cao nh­ EU (t¨ng gÇn 34%), NhËt B¶n (t¨ng 20%), Hoa Kú (t¨ng 27%),…§©y lµ nh÷ng thÞ tr­êng khã tÝnh, ®ßi hái hµng hãa xuÊt khÈu ph¶i ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cao vÒ chÊt l­îng vµ tiªu chuÈn kü thuËt, vÖ sinh thùc phÈm. Bªn c¹nh viÖc tËp trung khai th¸c tèi ®a c¸c thÞ tr­êng träng ®iÓm, n¨m qua ta tiÕp tôc ®Èy m¹nh viÖc ®a d¹ng ho¸ thÞ tr­êng xuÊt khÈu, hµng tr¨m chñng lo¹i hµng ho¸ xuÊt khÈu ®· vµo ®­îc c¸c thÞ tr­êng míi, gi¶m dÇn xuÊt khÈu qua c¸c thÞ tr­êng trung gian (xuÊt khÈu vµo ch©u ¸ vµ ASEAN lµ c¸c thÞ tr­êng trung gian lín chiÕm tû träng tõ 60,5% vµ 17% n¨m 2001 xuèng cßn 47,7% vµ 13,9% n¨m 2004). Nh÷ng thµnh tùu trªn sÏ kh«ng ®¹t ®­îc nÕu thiÕu sù chñ ®éng, tÝch cùc cña c¸c doanh nh©n, nh÷ng ng­êi tham gia xuÊt khÈu. N¨m 2004 khèi doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi tiÕp tôc ®ãng gãp tÝch cùc vµo møc t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu víi 2.157 doanh nghiÖp tham gia xuÊt khÈu (b»ng 1/5 tæng sè doanh nghiÖp tham gia xuÊt khÈu) nh­ng ®ãng gãp 33,2% vµo tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu, cã xu h­íng t¨ng dÇn qua c¸c n¨m, dÇn trë thµnh ®éng lùc quan träng trong t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu cña n­íc ta. C¸c thµnh phÇn kh¸c tham gia xuÊt khÈu nh­ khèi doanh nghiÖp Nhµ n­íc, c¸c c«ng ty TNHH, c«ng ty cæ phÇn, hîp t¸c x·, ... còng ®· ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu cao so n¨m 2003 vµ so kÕ ho¹ch ®Æt ra. 1.2. C¸c nhãm hµng chñ lùc a. Nhãm nguyªn nhiªn liÖu HiÖn nay nhãm nµy víi hai mÆt hµng chÝnh lµ dÇu th« vµ than ®¸, ®ang chiÕm h¬n 20% kim ng¹ch xuÊt khÈu n­íc ta. Sau khi nhµ m¸y läc dÇu Dung QuÊt ®i vµo ho¹t ®éng, l­îng dÇu th« xuÊt khÈu ®· vµ ®ang gi¶m dÇn. Dù kiÕn n¨m 2005, l­îng dÇu th« xuÊt khÈu chØ cßn kho¶ng gÇn 12 triÖu tÊn; tuy nhiªn thùc tÕ qua n¨m 2003 vµ 2004, con sè nµy ®ang t¨ng lªn. Tíi n¨m 2010, cã hai ph­¬ng ¸n tuú vµo l­îng khai th¸c - NÕu khai th¸c 14-16 triÖu tÊn th× sÏ sö dông trong n­íc kho¶ng 12 triÖu tÊn, xuÊt khÈu 2-4 triÖu tÊn. - NÕu khai th¸c 20 triÖu tÊn th× cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu kho¶ng 8 triÖu tÊn. Dï theo ph­¬ng ¸n nµo, ta còng ®ang phÊn ®Êu gi¶m kim ng¹ch dÇu th« ®¸ng kÓ cho ®Õn n¨m 2010. ThÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh vÉn lµ ¤-xtr©y-lia, Sing-ga-po, NhËt B¶n, Trung Quèc vµ cã thÓ thªm Hoa Kú. VÒ than ®¸, dù kiÕn nhu cÇu néi ®Þa sÏ t¨ng ®¸ng kÓ nªn xuÊt khÈu còng sÏ chØ dao ®éng ë møc 6-7 triÖu tÊn/n¨m trong 10 n¨m tíi. Nh×n chung, gi¸ xuÊt khÈu than khã cã kh¶ n¨ng t¨ng ®ét biÕn do nguån cung trªn thÞ tr­êng thÕ giíi t­¬ng ®èi dåi dµo vµ nhu cÇu ®ang cã xu h­íng gi¶m. NhiÖm vô trong c¸c n¨m tíi lµ cè g¾ng duy tr× nh÷ng thÞ tr­êng ®· cã nh­ NhËt B¶n, Trung Quèc, T©y ¢u,...vµ t¨ng c­êng th©m nhËp vµo thÞ tr­êng Th¸i Lan, Hµn Quèc,... b. Nhãm hµng n«ng, l©m, thuû s¶n HiÖn nay, nh÷ng mÆt hµng chñ lùc trong nhãm hµng nµy lµ g¹o, cµ phª, cao su, chÌ, rau qu¶, thuû s¶n, h¹t tiªu vµ nh©n ®iÒu. Do s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¶i chÞu nh÷ng h¹n chÕ mang tÝnh c¬ cÊu (nh­ diÖn tÝch cã h¹n, kh¶ n¨ng khai th¸c vµ ®¸nh b¾t cã h¹n...) vµ thêi tiÕt nªn theo dù th¶o ChiÕn l­îc chung, tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nhãm nµy cã thÓ chØ ë møc 4%/n¨m trong toµn kú 2001-2010. Bªn c¹nh ®ã, nhu cÇu cña thÞ tr­êng thÕ giíi còng cã h¹n, gi¸ l¹i kh«ng æn ®Þnh. V× vËy, dï kim ng¹ch tuyÖt ®èi vÉn t¨ng nh­ng tû träng cña nhãm dù kiÕn sÏ gi¶m cßn 17,2% vµo n¨m 2010. H­íng ph¸t triÓn chñ ®¹o cña nhãm hµng nµy trong 10 n¨m tíi lµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu toµn lÜnh vùc, trong mçi ngµnh, thËm chÝ trong tõng lo¹i s¶n phÈm, n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ gi¸ trÞ gia t¨ng. H¹t nh©n t¨ng tr­ëng cña nhãm sÏ vÉn lµ thuû s¶n bëi tiÒm n¨ng khai th¸c vµ nu«i trång cßn nhiÒu, nhu cÇu thÞ tr­êng thÕ giíi t¨ng kh¸ æn ®Þnh, thuÕ suÊt kh«ng cao. N¨m 1985, xuÊt khÈu thuû s¶n thÕ giíi míi lµ 17,2 tû USD, ®Õn n¨m 1995 ®· ®¹t 52 tû USD, tøc lµ t¨ng b×nh qu©n mçi n¨m trªn 13%. Dù kiÕn ®Õn n¨m 2010, thuû s¶n n­íc ta sÏ chiÕm 40% tæng kim ng¹ch cña nhãm n«ng l©m h¶i s¶n. ThÞ tr­êng chÝnh sÏ lµ NhËt B¶n, EU, Hoa Kú, Trung Quèc,... VÒ g¹o, do nhu cÇu thÕ giíi t­¬ng ®èi æn ®Þnh, kho¶ng trªn 20 triÖu tÊn/n¨m, nhiÒu n­íc nhËp khÈu nay chó träng an ninh l­¬ng thùc, th©m canh t¨ng n¨ng suÊt c©y trång, gia t¨ng b¶o hé, gi¶m nhËp khÈu.Trong hoµn c¶nh ®ã, dù kiÕn trong suèt thêi kú 2001-2010, ta sÏ chØ xuÊt khÈu ®­îc kho¶ng 4-4,5 triÖu tÊn/n¨m, thu vÒ mçi n¨m kho¶ng trªn 1 tû USD, hiÖn ta ®ang tËp trung khai th¸c c¸c thÞ tr­êng míi nh­ Trung §«ng, Ch©u Phi, Nam Mü vµ æn ®Þnh c¸c thÞ tr­êng ®· cã nh­ In-®«-nª-xi-a, Phi-lip-pin,...th«ng qua c¸c hîp ®ång, nghiªn cøu kh¶ n¨ng phèi hîp víi Th¸i Lan ®Ó ®iÒu tiÕt nguån cung, æn ®Þnh gi¸ c¶ thÞ tr­êng, t¨ng hiÖu qu¶ xuÊt khÈu g¹o. C¸c ®èi thñ c¹nh tranh ®ang lªn lµ Mü vµ Ên §é, vµ thùc tÕ xuÊt khÈu g¹o cña Th¸i Lan trong nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2005 ®· gi¶m ®i. c. S¶n phÈm chÕ biÕn vµ chÕ t¹o HiÖn nay, nhãm nµy ®· cã tíi 4 mÆt hµng ®¹t trªn 4 tû USD/n¨m vµ ®ãng gãp chung vµo h¬n 30% kim ng¹ch xuÊt khÈu cña nhãm nµy trong c¸c nhãm hµng xuÊt khÈu. Môc tiªu phÊn ®Êu vµo n¨m 2010 lµ ®¹t 20-21 tû USD, t¨ng h¬n 5 lÇn so n¨m ®Æt ra kÕ ho¹ch, n¨m 2000 vµ chiÕm kho¶ng 40% kim ng¹ch xuÊt khÈu. Nh÷ng mÆt hµng chñ lùc trong nhãm cho tíi n¨m 2010 vÉn lµ 2 mÆt hµng dÖt may vµ giµy dÐp, lµ nh÷ng lÜnh vùc cã thÓ thu hót nhiÒu lao ®éng. Kim ng¹ch mçi mÆt hµng ph¶i ®¹t kho¶ng 7-7,5 tû USD. Nh­ vËy, dÖt may sÏ ph¶i t¨ng b×nh qu©n 14%/ n¨m, giµy dÐp t¨ng b×nh qu©n 15-16%/ n¨m. Ta ®· ký ®­îc hiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i ViÖt Nam-Hoa Kú th× môc tiªu t¨ng tr­ëng nµy lµ kh¶ thi. Tuy nhiªn, ta vÉn ®ang tiÕp tôc më thªm thÞ tr­êng Trung §«ng vµ §«ng ¢u. Ta cÇn l­u ý víi kh¶ n¨ng c¹nh tranh rÊt lín cña Trung Quèc sau khi n­íc nµy trë thµnh thµnh viªn cña WTO, ®­îc h­ëng nh÷ng ­u ®·i, c¸c mÆt hµng dÖt may, giµy dÐp cña quèc gia nµy vèn ®· m¹nh sÏ g©y nh÷ng khã kh¨n kh«ng nhá cho hµng ho¸ cña n­íc ta. §Ó kh¾c phôc khã kh¨n, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, h­íng ph¸t triÓn c¬ b¶n cña hai ngµnh dÖt may vµ giµy dÐp trong 10 n¨m tíi lµ gia t¨ng nç lùc th©m nhËp c¸c thÞ tr­êng míi, ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng Mü, Trung §«ng vµ Ch©u §¹i D­¬ng; æn ®Þnh vµ t¨ng thÞ phÇn trªn c¸c thÞ tr­êng quen thuéc Mü,EU, NhËt B¶n. S¶n phÈm gç, víi thÕ m¹nh vÒ nh©n c«ng vµ tay nghÒ, ®©y lµ ngµnh cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn m¹nh ë n­íc ta. Ngµnh cã mét thuËn lîi lµ nhu cÇu thÕ giíi t¨ng kh¸ æn ®Þnh (b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng kho¶ng 7-8%). HiÖn ngµnh ®· ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu h¬n 1 tû USD. Kim ng¹ch xuÊt khÈu gç ®­îc phôc håi nhê nhiÒu vµo chuyÓn h­íng mét phÇn sang sö dông nguyªn liÖu nhËp, ta cã ®Çu t­ tho¶ ®¸ng h¬n vµo kh©u trång rõng vµ ®¬n gi¶n ho¸ trong thñ tôc xuÊt khÈu gç, nhÊt lµ s¶n phÈm gç rõng tù nhiªn. d. S¶n phÈm hµm l­îng c«ng nghÖ vµ chÊt x¸m cao §©y lµ ngµnh hµng míi xuÊt hiÖn nh­ng ®· mang l¹i kim ng¹ch xuÊt khÈu kh¸ lín, kho¶ng 700 triÖu USD n¨m 2000 vµ tíi nay ®· ®¹t h¬n 1tû USD. H¹t nh©n chÝnh lµ hµng ®iÖn tö vµ tin häc víi kim ng¹ch xuÊt khÈu trong n¨m 2004 lµ 1.075 tû USD. Ta hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn h¬n n÷a nh÷ng mÆt hµng nµy, tr­íc m¾t lµ gia c«ng råi tiÕn tíi néi ho¸ dÇn. VÊn ®Ò cèt lâi lµ cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, ph¸t triÓn nguån lùc. Môc tiªu kim ng¹ch xuÊt khÈu ®Æt ra cho ngµnh ®Õn n¨m 2010 lµ 6-7 tû USD, trong ®ã linh kiÖn ®iÖn tö vµ linh kiÖn m¸y tÝnh vÉn lµ nh÷ng mÆt hµng chñ lùc. 1.3 Nh÷ng h¹n chÕ chÝnh trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu Tr­íc hÕt, c¬ cÊu kim ng¹ch xuÊt khÈu cßn phô thuéc lín vµo mét sè Ýt mÆt hµng xuÊt khÈu. TÝnh riªng 6 mÆt hµng cã kim ng¹ch xuÊt khÈu tõ 1 tû USD trë lªn lµ dÇu th«, dÖt may, giµy dÐp, thuû s¶n, ®iÖn tö vµ linh kiÖn m¸y tÝnh, s¶n phÈm gç ®· chiÕm 66% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc. Kim ng¹ch xuÊt khÈu phô thuéc vµo mét sè Ýt nhãm hµng ho¸ nh­ trªn trong ®iÒu kiÖn xuÊt khÈu n­íc ta ch­a t¹o ®­îc ¶nh h­ëng ®Õn thÞ tr­êng thÕ giíi c¸c mÆt hµng nµy sÏ dÉn ®Õn tæn th­¬ng cho xuÊt khÈu c¶ n­íc khi thÞ tr­êng thÕ giíi cã nh÷ng biÕn ®éng, dÔ dÉn ®Õn nguy c¬ bÞ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸; quan träng h¬n lµ ch­a khai th¸c hÕt tiÒm n¨ng xuÊt khÈu cña c¸c vïng s¶n xuÊt trong n­íc, ®Æc biÖt lµ s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, s¶n phÈm cña c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng. Thø hai, trong khi mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu cã møc t¨ng tr­ëng nhanh, tíi 86% (gç) th× mét sè mÆt hµng kh¸c ®­îc ®¸nh gi¸ lµ cã nhiÒu tiÒm n¨ng, t¹o ra nhiÒu viÖc lµm vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ x· héi cao, gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ x· héi kinh tÕ l¹i cã tèc ®é t¨ng tr­ëng thÊp h¬n nhiÒu so víi møc t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu chung cña c¶ n­íc nh­ rau qu¶ (t¨ng 10% so 2003), thñ c«ng mü nghÖ (t¨ng 16% so 2003), nhÊt lµ trong nh÷ng n¨m qua ChÝnh phñ vµ c¸c Ban, Ngµnh ®· dµnh nhiÒu sù quan t©m, ®Çu t­ ®¸ng kÓ, ®­îc bµ con n«ng d©n tr«ng ®îi nhiÒu nh­ng ®Õn nay xuÊt khÈu hai mÆt hµng nµy hÇu nh­ ch­a cã sù chuyÓn biÕn m¹nh. Thø ba, ch­a thiÕt lËp ®­îc hÖ thèng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp bæ trî phôc vô s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. KÕt qu¶ lµ xuÊt khÈu tiÕp tôc phô thuéc lín vµo nguyªn vËt liÖu nhËp khÈu, gi¸ trÞ nhËp khÈu nguyªn, phô liÖu cho 2 nhãm s¶n phÈm dÖt may, gia dµy vÉn chiÕm 67% tæng kim ng¹ch nhËp khÈu (NhËp 4,7 tû/ xuÊt 7 tû USD); c¸c mÆt hµng kh¸c còng t­¬ng tù, nhËp khÈu gç vµ nguyªn liÖu chiÕm trªn 50%. Sù lÖ thuéc lín vµo nguyªn liÖu nhËp khÈu sÏ lµ nguyªn nh©n khiÕn xuÊt khÈu n­íc ta ph¶i chÞu ¶nh h­ëng tiªu cùc tõ nh÷ng biÕn ®éng cña nguån cung, tõ gi¸ vËt t­, hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Thø t­, chÊt l­îng hµng ho¸ xuÊt khÈu cßn thÊp dÉn ®Õn gi¸ tÝnh cho ®¬n vÞ s¶n phÈm kh«ng cao; gi¸ xuÊt khÈu g¹o cña ta lu«n thÊp h¬n gi¸ xuÊt khÈu g¹o cña Th¸i Lan; cµ phª, h¹t tiªu còng trong t×nh tr¹ng t­¬ng tù (c¸c n­íc mua vÒ sµng läc, ph©n lo¹i cã thÓ b¸n cao h¬n ®Õn 50 USD/ tÊn). Thø n¨m, tØ lÖ s¶n phÈm chÕ t¹o vµ chÕ biÕn thÊp, kim ng¹ch xuÊt khÈu c¸c lo¹i n«ng s¶n vµ kho¸ng s¶n cña nø¬c ta l¹i cã tû träng kh¸ cao, chiÕm tíi 34% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu, chiÕm tíi 8/19 mÆt hµng cã kim ng¹ch xuÊt khÈu cao nhÊt. XuÊt khÈu n«ng s¶n ë ta cßn chñ yÕu d­íi d¹ng th«, chiÕm tû träng cao trong xuÊt khÈu, trong ®ã cã c¬ cÊu s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n diÔn ra víi tèc ®é chËm, diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp cña n­íc ta l¹i cã xu h­íng gi¶m dÇn do qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ vµ c«ng nghiÖp ho¸. Ngo¹i trõ dÇu th« cã thÓ tiÕp tôc t¨ng gi¸, cßn c¸c lo¹i n«ng s¶n kh«ng thÓ tiÕp tôc t¨ng gi¸ trong mét thêi gian dµi do tÝnh chu kú trªn thÞ tr­êng thÕ giíi vµ sù co d·n cña cung lµ t­¬ng ®èi nhanh (®iÒu chØnh diÖn tÝch canh t¸c vµ øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt trong th©m canh ®Ó t¨ng n¨ng suÊt) ®èi víi c¸c lo¹i n«ng s¶n trong khi cÇu l¹i t­¬ng ®èi æn ®Þnh. Thø s¸u, trong khi chóng ta ®ang nhËp siªu lín Trung Quèc, ASEAN, Ên §é, Hµn Quèc th× c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam vµo c¸c n­íc ASEAN vµ Trung Quèc cã chñng lo¹i ®¬n ®iÖu, chñ yÕu lµ dÇu th« 3,16 tû USD (chiÕm 48%) vµ g¹o 337 triÖu USD (chiÕm 5%) trong gÇn 6 tû vµo 2 thÞ tr­êng nµy. §iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ c¸c thÞ tr­êng cã møc nhËp siªu lín nµy ®Òu lµ ®èi t¸c lín cña ViÖt Nam trong c¸c khu vùc mËu dÞch tù do theo c¸c HiÖp ®Þnh khu vùc ®· hoÆc sÏ ®­îc ký kÕt. NÕu kh«ng c¶i thiÖn c¸n c©n th­¬ng m¹i sÏ lµ hÕt søc bÊt lîi cho nÒn kinh tÕ n­íc ta. Thø b¶y, c«ng t¸c th«ng tin, dù b¸o thÞ tr­êng nhÊt lµ dù b¸o trung h¹n vµ dµi h¹n b­íc ®Çu ®· ®­îc quan t©m song hiÖu qu¶ ch­a cao nªn cã nh÷ng thêi ®iÓm xuÊt khÈu nhiÒu mÆt hµng vÉn bÞ thua thiÖt vÒ gi¸ so víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh. VÝ dô hµng xuÊt khÈu g¹o ë nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2004, do ch­a n¾m b¾t ®­îc th«ng tin vÒ xu h­íng t¨ng gi¸ trªn thÞ tr­êng thÕ giíi nªn hÇu hÕt c¸c ®¬n hµng xuÊt khÈu ®­îc ký vµo thêi ®iÓm víi gi¸ thÊp. 1.4 Nguyªn nh©n cña nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ a. Nguyªn nh©n cña nh÷ng thµnh tùu Tr­íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn ®ã lµ doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp ®ãng vai trß quan trß quan träng nhÊt vµo thµnh tÝch xuÊt khÈu cña n­íc ta trong nh÷ng n¨m qua. C¸c doanh nghiÖp ®· chñ ®éng tiÕp cËn thÞ tr­êng, n¾m b¾t thÞ hiÕu vµ nhu cÇu thÞ tr­êng, chñ ®éng tham gia vµ thùc hiÖn c¸c chiÕn dÞch xóc tiÕn xuÊt khÈu, ®Èy m¹nh ®Çu t­, ®æi míi c«ng nghÖ,... t¹o ra mét l­îng hµng ho¸ xuÊt khÈu t¨ng gÇn 20% so n¨m 2003. TiÕp ®ã lµ hµng lo¹t chÝnh s¸ch hç trî xuÊt khÈu nh­ tµi chÝnh (bá VAT ®èi víi hµng ho¸ vµ gia c«ng xuÊt khÈu), tÝn dông ­u ®·i hç trî xuÊt khÈu (quü tÝn dông hç trî xuÊt khÈu), c¸c ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn th­¬ng m¹i träng ®iÓm quèc gia, ch­¬ng tr×nh th­¬ng hiÖu, chÝnh s¸ch th­ëng v­ît kim ng¹ch vµ th­ëng thµnh tÝch xuÊt khÈu,... Trªn ph­¬ng diÖn ngo¹i giao, ChÝnh phñ ®· t¹o lËp ®­îc mèi quan hÖ tèt ®Ñp víi bªn ngoµi gióp doanh nghiÖp thuËn lîi h¬n trong viÖc më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu. Thªm n÷a, c«ng t¸c ®iÒu hµnh xuÊt khÈu cña Bé Th­¬ng m¹i vµ c¸c Bé, Ngµnh liªn quan ngµy cµng kÞp thêi, thùc chÊt vµ hiÖu qu¶ h¬n. N¨m 2004, Bé Th­¬ng m¹i ®· rµ xÐt, ph©n lo¹i vµ tËp trung chØ ®¹o quyÕt liÖt ®èi víi mét sè mÆt hµng cã nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó t¹o ra nh÷ng b­íc ®ét ph¸ trong xuÊt khÈu nh­ tæ chøc nhiÒu héi nghÞ chuyªn ®Ò cho tõng ngµnh hµng cô thÓ nh­ s¶n phÈm gç, cµ phª, g¹o,... mang l¹i kÕt qu¶ thiÕt thùc, ®ång thêi tiÕp tôc chØ ®¹o, ®iÒu hµnh hiÖu qu¶ xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng cã kim ng¹ch lín, gi¶i quyÕt nhiÒu lao ®éng vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi nh­ dÖt may, giµy dÐp. Sù phèi hîp gi÷a Bé Th­¬ng m¹i vµ c¸c HiÖp héi ngµnh hµng, c¸c HiÖp héi víi doanh nghiÖp ngµy cµng chÆt chÏ vµ hiÖu qu¶. C¸c hiÖp héi ®· s¸t c¸nh víi c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp t×m thÞ tr­êng xuÊt khÈu, trong c«ng t¸c xóc tiÕn th­¬ng m¹i, tæ chøc xuÊt khÈu vµ ®èi phã víi c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i, phi th­¬ng m¹i, ®· gióp doanh nghiÖp ®¹t ®­îc kÕt qu¶ cao trong xuÊt khÈu. b. Nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ XuÊt ph¸t tõ mét nÒn s¶n xuÊt nhá, s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu vµ xuÊt khÈu cña n­íc ta cã quy m« nhá. §Æc ®iÓm nµy lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n lµm cho n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, hµng ho¸ xuÊt khÈu cßn thÊp, ý thøc liªn kÕt tù nguyÖn gi÷a c¸c doanh nghiÖp ch­a cao.NhiÒu mÆt hµng xuÊt khÈu tuy cã lîi thÕ so s¸nh nh­ rau, qu¶, thùc phÈm,... nh­ng do doanh nghiÖp ch­a thùc sù cè g¾ng ®¶m b¶o tu©n thñ yªu cÇu cña nhµ nhËp khÈu nªn ch­a v­ît qua ®­îc c¸c rµo c¶n vÒ vÖ sinh an toµn thùc phÈm, m«i tr­êng,...; nhiÒu mÆt hµng xuÊt khÈu cã ý nghÜa kinh tÕ x· héi cao nh­ thñ c«ng mü nghÖ, ®å ch¬i,...nh­ng do doanh nghiÖp ch­a cã ý thøc chó träng ®Õn kh©u thiÕt kÕ mÉu m·, tÝnh ®Æc thï, riªng cã cña ®Þa ph­¬ng nªn ch­a thùc sù ph¸t huy ®­îc lîi thÕ vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cßn thÊp. C¸c dÞch vô c«ng vµ nh÷ng yÕu tè thuËn lîi ho¸ cho th­¬ng m¹i cßn nhiÒu h¹n chÕ ®· lµm t¨ng chi phÝ xuÊt khÈu, lµm gi¶m n¨ng lùc c¹nh tranh: thñ tôc h¶i quan mÆc dï ®· ®­îc c¶i thiÖn nh­ng vÉn cßn g©y khã kh¨n cho doanh nghiÖp xuÊt khÈu; chi phÝ vËn chuyÓn cao h¬n nhiÒu so hÇu hÕt c¸c n­íc trong khu vùc; nh÷ng khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn ®Êt ®ai, tÝn dông, chÝnh s¸ch thuÕ, thñ tôc hµnh chÝnh r­êm rµ,... lµ nguyªn nh©n chÝnh lµm nhiÒu nhµ ®Çu t­ ngoµi n­íc vµ trong n­íc “n¶n lßng”, ¶nh h­ëng ®Õn søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ vµ ho¹t ®éng xuÊt khÈu. KÕt cÊu h¹ tÇng phôc vô th­¬ng m¹i nãi chung vµ xuÊt khÈu nãi riªng cßn thiÕu: hÖ thèng kho tµng, bÕn b·i phôc vô viÖc mua gom, tµng tr÷ hµng xuÊt khÈu ch­a ®ñ vµ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu; viÖc triÓn khai nghiªn cøu sµn giao dÞch hµng ho¸ ®èi víi n«ng s¶n, chî nguyªn, phô liÖu dÖt may,... hÇu nh­ ch­a cã tiÕn triÓn mÆc dï ®· ®­îc ®Æt ra. C«ng t¸c xóc tiÕn th­¬ng m¹i dï ®· ®­îc chó träng, tuy ®· cã ch­¬ng tr×nh träng ®iÓm quèc gia vµ ch­¬ng tr×nh th­¬ng hiÖu nh­ng tr×nh ®é vµ tÝnh chuyªn nghiÖp vµ h¹n chÕ, viÖc triÓn khai c¸c ch­¬ng tr×nh cßn chËm, thñ tôc phøc t¹p, ch­a ®Õn ®­îc víi doanh nghiÖp vµ c¸c ®èi t­îng thùc sù cÇn hç trî, ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i vÉn cßn ®¬n ®iÖu, thiÕu chiÒu s©u. C«ng t¸c dù b¸o trung h¹n vµ dµi h¹n cßn ch­a tèt nªn khi thÞ tr­êng thÕ giíi cã biÕn ®éng lín, c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ph¶i chÞu thiÖt thßi,... ViÖc qu¶n lý t¨ng tr­ëng xuÊt khÈu ch­a ®­îc c¸c Bé, Ngµnh ®Æt ra vµ thùc hiÖn tèt dÉn ®Õn mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu t¨ng tr­ëng cao ®èi víi mét sè thÞ tr­êng ®· dÉn ®Õn bÞ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p chèng b¸n ph¸ gi¸. 2. Gi¶i ph¸p 2.1. Gi¶i ph¸p cho c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cã quy m« xuÊt khÈu lín (Cã ®Õn 19 mÆt hµng ®­îc coi lµ nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc, trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy chØ xin ®­îc ®Ò cËp ®Õn c¸c mÆt hµng cã kim ng¹ch xuÊt khÈu lín nhÊt trong nh÷ng n¨m qua) a. DÖt may XuÊt khÈu dÖt may n¨m 2005 phÊn ®Êu t¨ng 16% so víi n¨m 2004, ®¹t kim ng¹ch kho¶ng 5,1 tû USD.Th¸ch thøc cña ngµnh dÖt may n­íc ta lµ tiÕp tôc bÞ ¸p h¹n ng¹ch vµo thÞ tr­êng tiªu thô hµng dÖt may lín nhÊt thÕ giíi lµ Hoa Kú trong n¨m 2005 trong khi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh lín kh¸c kh«ng bÞ ¸p h¹n ng¹ch. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu ®Æt ra trong n¨m 2005 vµ trong nh÷ng n¨m tiÕp theo, ®ßi hái xuÊt khÈu hµng dÖt may cÇn triÓn khai c¸c ®Þnh h­íng cÇn thiÕt sau: Khai th¸c triÖt ®Ó c¬ héi tõ thÞ tr­êng EU nh»m t¹o ra sù t¨ng tr­ëng cao bï ®¾p h¹n chÕ trªn c¸c thÞ tr­êng kh¸c; khai th¸c c¸c ph©n ®o¹n thÞ tr­êng phï hîp víi lîi thÕ c¹nh tranh vµ lîi thÕ so s¸nh cña ngµnh dÖt may ViÖt Nam, tõ ®ã lùa chän nh÷ng ®¬n hµng cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao ®Ó t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cao, mÆt kh¸c tËn dông tèi ®a h¹n ng¹ch ®­îc ph©n bæ; tiÕp tôc më réng s¶n xuÊt n©ng cao l­îng hµng xuÊt khÈu vµo c¸c thÞ tr­êng phi h¹n ng¹ch hoÆc nh÷ng cat. kh«ng bÞ h¹n ng¹ch. Muèn nh­ vËy, ta cÇn thùc hiÖn: Thø nhÊt, sím tæ chøc vµ ®­a vµo vËn hµnh hiÖu qu¶ “côm liªn kÕt chuçi” ®Ó n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt ®¸p øng ®­îc c¸c ®¬n hµng lín trong bèi c¶nh c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng dÖt may n­íc ta cßn nhá, lÎ. Thø hai, t¹o thuËn lîi tèi ®a trong viÖc t×m kiÕm nguyªn, phô liÖu, phôc vô s¶n xuÊt b»ng viÖc sím tæ chøc vµ ®­a vµo ho¹t ®éng c¸c chî nguyªn, phô liÖu, ®ång thêi nghiªn cøu cho phÐp vµ khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi nhËp khÈu nguyªn phô liÖu ®Ó cung cÊp cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng dÖt may trong n­íc. Thø ba, trong thêi gian cµng sím, ph¶i tæ chøc héi nghÞ liªn ngµnh víi sù tham gia cña c¸c doanh nghiÖp dÖt may ®Ó tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ tæng thÓ t¸c ®éng cña viÖc lo¹i bá h¹n ng¹ch dÖt may trong WTO ®èi víi ngµnh dÖt may n­íc ta, tõ ®ã t×m ra nh÷ng c¬ héi, th¸ch thøc ®èi víi ngµnh dÖt may ViÖt Nam trong bèi c¶nh míi, chñ ®éng ®Ò ra nh÷ng ®èi s¸ch phï hîp nh»m v­ît qua th¸ch thøc trong t×nh h×nh míi. Bªn c¹nh ®ã, hÖ thèng Tham t¸n th­¬ng m¹i, sø qu¸n ë n­íc ngoµi cÇn tÝch cùc t×m kiÕm th«ng tin thÞ tr­êng vµ khai th¸c tèi ®a c¸c c¬ héi thÞ tr­êng nh»m cung cÊp cho c¸c nhµ xuÊt khÈu dÖt may trong n­íc. C¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i tiÕp tôc hç trî ngµnh dÖt may trong tæng thÓ chung cña chiÕn dÞch xóc tiÕn th­¬ng m¹i quèc gia nh»m ®­a h×nh ¶nh vµ ®Æc thï cña ®Êt n­íc ®Õn víi thÞ tr­êng ngoµi n­íc nhiÒu h¬n. b. Giµy dÐp Môc tiªu xuÊt khÈu giµy dÐp n¨m 2005 lµ 3,5 tû USD, t¨ng kho¶ng 30% so víi n¨m 2004. Trong ®ã, thÞ tr­êng EU phÊn ®Êu t¨ng kho¶ng 15-20%, thÞ tr­êng Hoa Kú t¨ng kho¶ng 40%, NhËt B¶n t¨ng kho¶ng 15%. H¹n chÕ lín nhÊt trong xuÊt khÈu giµy dÐp cña n­íc ta lµ ho¸ xuÊt khÈu chÊt l­îng ch­a cao, gi¸ trÞ xuÊt khÈu nhá so tiÒm n¨ng dï kh«ng gÆp khã kh¨n vÒ thÞ tr­êng. T­¬ng tù nh­ mÆt hµng dÖt may, ngµnh giµy dÐp cña chóng ta thiÕu ngµnh c«ng nghiÖp bæ trî vµ hµm l­îng gi¸ trÞ gia t¨ng trong s¶n phÈm xuÊt khÈu thÊp. C¸c gi¶i ph¸p cho xuÊt khÈu giµy dÐp: Thø nhÊt, n©ng cao søc c¹nh tranh vµ tû lÖ néi ®Þa ho¸ cho s¶n phÈm xuÊt khÈu, ®Èy m¹nh t×m kiÕm c¸c thÞ tr­êng míi (thÞ tr­êng Hoa Kú vµ c¸c n­íc Ch©u Mü la tinh), tiÕp tôc tranh thñ tËp trung cao ®é vµo thÞ tr­êng EU ®Ó tranh thñ ­u ®·i GSP mµ thÞ tr­êng nµy tiÕp tôc dµnh cho ViÖt Nam. Thø hai, lùa chän c¸c ®¬n hµng cã gi¸ trÞ cao nh»m mang l¹i kim ng¹ch cao cho xuÊt khÈu vµ tr¸nh l·ng phÝ n¨ng lùc s¶n xuÊt Thø ba, t¹o thuËn lîi tèi ®a trong viÖc t×m kiÕm nguyªn phô liÖu phôc vô s¶n xuÊt b»ng viÖc sím tæ chøc x©y dùng vµ ®­a vµo ho¹t ®éng c¸c chî nguyªn, phô liÖu, ®ång thêi tõng b­íc ®Çu t­ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt nguyªn phô liÖu ®Ó cung cÊp cho c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt giµy dÐp trong n­íc. c. S¶n phÈm gç Môc tiªu xuÊt khÈu n¨m 2005 lµ 1,6 tû USD, t¨ng kho¶ng 40% so víi n¨m 2004 (t¨ng thªm kho¶ng 460 triÖu USD so n¨m 2004). §©y lµ mÆt hµng cßn nhiÒu tiÒm n¨ng xuÊt khÈu trªn khÝa c¹nh n¨ng lùc s¶n xuÊt, n¨ng lùc c¹nh tranh vµ nhu cÇu thÞ tr­êng tiªu thô. VÊn ®Ò tr­íc m¾t vµ còng lµ l©u dµi mµ ngµnh gç xuÊt khÈu ph¶i ®èi mÆt lµ nguån nguyªn liÖu phôc vô s¶n xuÊt, trong bèi c¶nh c¸c n­íc ngµy cµng h¹n chÕ xuÊt khÈu gç tù nhiªn vµ gç d­íi d¹ng nguyªn liÖu, ®ång thêi quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng cña c¸c n­íc nhËp khÈu ngµy cµng nghiªm ngÆt h¬n. §Ó ®¹t môc tiªu xuÊt khÈu trong n¨m 2005 vµ vÒ môc tiªu l©u dµi, cÇn triÓn khai mét sè ph­¬ng h­íng sau: Thø nhÊt, tæ chøc tèt viÖc cung cÊp nguyªn liÖu phôc vô s¶n xuÊt ®å gç th«ng qua viÖc tæ chøc m¹ng l­íi nhËp khÈu gç tiÕt kiÖm, hiÖu qu¶. H×nh thµnh c¸c trung t©m nhËp khÈu gç víi khèi l­îng lín ®Ó cung cÊp nguyªn liÖu cho c¸c nhµ s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, mét mÆt gi¶m søc Ðp vÒ gi¸ tõ c¸c nhµ xuÊt khÈu, mÆt kh¸c tiÕt kiÖm chi phÝ nhËp khÈu. Thø hai, nghiªn cøu chñ ®éng g¾n viÖc nhËp khÈu gç víi c¸c ®¬n hµng xuÊt khÈu ®Ó tr¸nh bÞ ¸p thuÕ chèng ph¸ gi¸ ë c¸c thÞ tr­êng cã tèc ®é t¨ng tr­ëng “nãng”. Thø ba, ®iÒu chØnh quy ho¹ch sö dông ®Êt n«ng nghiÖp, triÓn khai c¸c dù ¸n trång rõng ®Ó t¹o nguån nguyªn liÖu vÒ l©u dµi. d. Thuû s¶n N¨m 2005, xuÊt khÈu thuû s¶n cã thÓ t¨ng 4% so n¨m 2004 (th«ng tin tõ Bé Thuû s¶n). PhÊn ®Êu t¨ng kim ng¹ch 14,5% so víi n¨m 2004. Th¸ch thøc ®èi víi xuÊt khÈu thñy s¶n lµ khã kh¨n vÒ thÞ tr­êng trong bèi c¶nh c¹nh tranh ngµy cµng cao, hµm l­îng gi¸ trÞ gia t¨ng ch­a cao, trong khi s¶n l­îng b¾t ®Çu bÞ giíi h¹n vÒ c¬ cÊu, n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ diÖn tÝch canh t¸c còng nh­ c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng. Ph­¬ng h­íng cña ngµnh lµ tiÕp tôc nghiªn cøu tËn dông nh÷ng lîi thÕ so s¸nh vÒ khÝ hËu, thæ nh­ìng, nh©n c«ng...®ång thêi chó träng ph¸t triÓn gièng, c«ng nghÖ th©m canh tiªn tiÕn, “s¹ch” ®em l¹i s¶n phÈm cã n¨ng suÊt cao, c«ng nghÖ chÕ biÕn hiÖn ®¹i. C¸c gi¶i ph¸p cho xuÊt khÈu thuû s¶n: Thø nhÊt, t×m kiÕm, më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu, tËp trung vµ c¸c thÞ tr­êng träng ®iÓm nh­ Hoa Kú, NhËt, EU, Trung Quèc, ®ång thêi khai th¸c c¸c thÞ tr­êng tiÒm n¨ng nh­ Nam Phi, SNG, Trung §«ng,... Thø hai, ®æi míi c¸c biÖn ph¸p xóc tiÕn th­¬ng m¹i nh»m mang ®Õn cho ng­êi tiªu dïng trªn thÕ giíi thãi quen tiªu dïng vµ sù hiÓu biÕt vÒ thuû s¶n ViÖt Nam (nhê nh÷ng nç lùc trong xóc tiÕn th­¬ng m¹i trong thêi gian qua, thuû s¶n ViÖt Nam ®· ®­îc biÕt ®Õn ë nhiÒu thÞ tr­êng nµy v× chÊt l­îng tèt vµ gi¸ c¶ dÔ chÊp nhËn ®­îc nh­ng ng­êi tiªu dïng trªn thÕ giíi ch­a cã thãi quen mong chê hoÆc t×m mua thuû s¶n ViÖt Nam). Thø ba, lùa chän nh÷ng s¶n phÈm phï hîp vµ c«ng nghÖ th©m canh, chÕ biÕn “s¹ch-sinh th¸i” ®Ó xuÊt khÈu, ®ång thêi qu¶ng b¸ réng r·i víi phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi vÒ s¶n phÈm thuû s¶n s¹ch cña ViÖt Nam. Thø t­, kiÓm tra th­êng xuyªn quy tr×nh th©m canh, chÕ biÕn s¶n phÈm xuÊt khÈu, ®¶m b¶o tu©n thñ c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh an toµn thùc phÈm cña c¸c n­íc nhËp khÈu. e. Hµng ®iÖn tö vµ linh kiÖn m¸y tÝnh Môc tiªu xuÊt khÈu n¨m 2005 cña mÆt hµng nµy lµ 1,5 tû USD, t¨ng 39,5% so víi n¨m 2004. §©y lµ mÆt hµng cßn nhiÒu tiÒm n¨ng xuÊt khÈu trªn khÝa c¹nh n¨ng lùc s¶n xuÊt, n¨ng lùc c¹nh tranh vµ nhu cÇu thÞ tr­êng tiªu thô do trong n¨m 2005, nhiÒu dù ¸n ®i vµo khai th¸c (Hanel, Cannon,...) vµ nhu cÇu, gi¸ thÕ giíi tiÕp tôc v÷ng. C¸c gi¶i ph¸p cho xuÊt khÈu: Thø nhÊt, ®Èy m¹nh xuÊt tiÕn th­¬ng m¹i, më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu ®èi víi c¸c thÞ tr­êng mµ ViÖt Nam cã lîi thÕ so s¸nh nh­ Mü la tinh, ch©u Phi, Trung §«ng,... §Èy m¹nh ®Çu t­, më réng n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ t×m kiÕm thÞ tr­êng míi, tr¸nh lÖ thuéc vµo mét sè thÞ tr­êng nµo qu¸. Thø hai, khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp FDI n©ng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña m×nh hoÆc giíi thiÖu c¸c ®¬n hµng xuÊt khÈu cho c¸c doanh nghiÖp trong n­íc b»ng c¬ chÕ ­u ®·i phï hîp. Thø t­, trong thêi gian sím (cã thÓ ngay trong quý II) cÇn tæ chøc mét héi nghÞ chuyªn ®Ò víi c¸c doanh nghiÖp FDI vµ c¸c doanh nghiÖp 100% vèn trong n­íc bµn c¸c biÖn ph¸p phèi hîp gi÷a hai “khu vùc” nh»m t¹o ra b­íc ®ét ph¸ trong xuÊt khÈu mÆt hµng nµy trong n¨m 2005 vµ nh÷ng n¨m kÕ tiÕp. g. DÇu th« N¨m 2004, khèi l­îng vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña dÇu th« ®· ®¹t møc kû lôc tõ tr­íc ®Õn nay dï ta ®ang cã xu h­íng xuÊt khÈu nhiÒu h¬n c¸c s¶n phÈm dÇu qua chÕ biÕn. N¨m 2005, nhiÖm vô lµ duy tr× gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña dÇu th«, chØ t¨ng nhÑ tõ 5.671 triÖu USD n¨m 2004 lªn 5.680 n¨m 2005 do s¶n l­îng bÞ khèng chÕ. Tuy vËy, ta cÇn ph¸t huy thªm hiÖu qu¶ cña c¸c nhµ m¸y läc dÇu, chÕ biÕn dÇu, h¹n chÕ t×nh tr¹ng xuÊt khÈu dÇu th« å ¹t ®Ó råi l¹i nhËp vÒ x¨ng, dÇu ho¶, dÇu diezel,... víi gi¸ cao, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn gi¸ x¨ng dÇu thÞ tr­êng thÕ giíi ®Çy biÕn ®éng nh­ hiÖn nay. Ngoµi ra, mÆt hµng g¹o trong n¨m 2005 ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mÆt hµng xuÊt khÈu thø 7 cã kh¶ n¨ng ®¹t kim ng¹ch trªn 1 tû USD. Cµ phª vµ cao su còng lµ nh÷ng mÆt hµng dù kiÕn cã kim ng¹ch xuÊt khÈu t­¬ng ®èi cao trong n¨m 2005 víi trÞ gi¸ h¬n 600 triÖu USD (tuy chØ t¨ng nhÑ so n¨m 2004). 2.2.C¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch ho¹t ®éng xuÊt khÈu tõ phÝa Nhµ n­íc a. Huy ®éng c¸c nguån lùc trong x· héi ®Ó ®Çu t­ vµ sím ®­a vµo khai th¸c c¸c dù ¸n t¹o nguån hµng xuÊt khÈu Huy ®éng hiÖu qu¶ nguån lùc trong nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ khu vùc kinh tÕ t­ nh©n. N¨m 2004, riªng khu vùc kinh tÕ t­ nh©n ®ãng gãp 27% vèn ®Çu t­ x· héi, lín h¬n c¶ vèn FDI. Tèc ®é t¨ng tr­ëng khu vùc nµy cao nhÊt, nhÊt lµ vÒ thu hót lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã, duy tr× thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµ ®Èy nhanh tiÕn ®é gi¶i ng©n ODA. Thùc tÕ nh÷ng n¨m qua cho thÊy ®Ó t¹o ra nguån hµng ho¸ dåi dµo cho xuÊt khÈu ph¶i t¨ng c­êng ®Çu t­ cho c¬ së h¹ tÇng, ®ång thêi ph¸t triÓn c¸c dù ¸n míi nh»m t¹o l­îng hµng ho¸ ®ñ lín phôc vô nhu cÇu trong n­íc vµ xuÊt khÈu. b. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tÝn dông hç trî xuÊt khÈu ChÝnh s¸ch nµy ®­îc ¸p dông tõ n¨m 2002 ®Õn nay ®· vµ ®ang ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. Bé Th­¬ng m¹i ®· kiÕn nghÞ Thñ t­íng ChÝnh phñ c¸c ®Þnh h­íng nh­ sau: VÒ diÖn mÆt hµng, ®Ó tËp trung nguån lùc cho nh÷ng mÆt hµng gÆp khã kh¨n vÒ vèn hoÆc thÞ tr­êng hoÆc sö dông nhiÒu nguyªn liÖu trong n­íc, thu hÑp diÖn mÆt hµng ®­îc h­ëng tÝn dông hç trî xuÊt khÈu trong n¨m 2005, kh«ng ¸p dông cho nh÷ng ngµnh hµng kh«ng gÆp khã kh¨n vÒ vèn chñ yÕu do c¸c doanh nghiÖp FDI ®Çu t­. Cho phÐp söa ®æi, bæ sung QuyÕt ®Þnh 133/2001/Q§-TTg ngµy 10/09/2001 vÒ Quy chÕ tÝn dông hç trî xuÊt khÈu theo h­íng níi láng c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o ®¶m tiÒn vay, cã ®Þnh h­íng ­u tiªn c¸c doanh nghiÖp cã uy tÝn vµ t×nh h×nh tµi chÝnh lµnh m¹nh, ®­îc HiÖp héi ngµnh hµng giíi thiÖu. c. C¸c chÝnh s¸ch th­ëng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ th­ëng thµnh tÝch xuÊt khÈu C¸c ®Þnh h­íng th­ëng nh­ sau Gi¶m møc th­ëng ®èi víi c¸c mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt th« thuÇn tuý so víi møc th­ëng c¸c s¶n phÈm chÊt l­îng cao hay ®· qua chÕ biÕn nh»m khuyÕn khÝch viÖc n©ng cao gi¸ trÞ xuÊt khÈu theo chiÒu s©u. Mét sè nhãm hµng cã ph¹m vi réng nh­ hµng c¬ khÝ, rau qu¶, Bé Th­¬ng m¹i sÏ h­íng dÉn cô thÓ c¸c mÆt hµng ®­îc xÐt th­ëng. Dµnh c¬ cÊu hîp lý h¬n vÒ mÆt ng©n s¸ch gi÷a hai h×nh thøc th­ëng nµy. Cã thÓ t¨ng thªm ng©n s¸ch cho biÖn ph¸p th­ëng thµnh tÝch xuÊt khÈu lªn kho¶ng 40-50 tû/ n¨m vµ gi¶m ng©n s¸ch th­ëng kim ng¹ch xuÊt khÈu nh»m ®¹t t¸c dông khuyÕn khÝch cao h¬n mµ tæng ng©n s¸ch cho c¸c biÖn ph¸p th­ëng c¬ b¶n kh«ng thay ®æi. d. Xóc tiÕn th­¬ng m¹i §¶m b¶o thùc hiÖn tèt kh©u chuÈn bÞ ®èi víi c¸c ch­¬ng tr×nh xóc tiÕn th­¬ng m¹i, ®Æc biÖt lµ viÖc tham gia c¸c héi chî, triÓn l·m ë n­íc ngoµi. Khi tham gia nh­ vËy, c¸c ®¬n vÞ tæ chøc cÇn liªn hÖ tr­íc víi c¸c ®èi t¸c n­íc ngoµi vÒ nhu cÇu, c¸c néi dun, ®Æc ®iÓm vµ yªu cÇu cña ®èi t¸c ®Ó th«ng tin ®Çy ®ñ cho c¸c thµnh phÇn tham gia chuÈn bÞ ®¸p øng tèt c¸c yªu cÇu tr¸nh l·ng phÝ thêi gian vµ nguån lùc. TiÕp tôc ph¸t huy vai trß vµ tr¸ch nhiÖm c¸c c¬ quan ngo¹i giao vµ ®¹i diÖn cña ViÖt Nam ë n­íc ngoµi trong viÖc cung cÊp th«ng tin vµ hç trî doanh nghiÖp tiÕp cËn thÞ tr­êng. §Æc biÖt lµ c¸c th­¬ng vô cña ViÖt Nam ë nø¬c ngoµi trong viÖc t×m kiÕm thÞ tr­êng, giíi thiÖu b¹n hµng cho doanh nghiÖp, trong viÖc phèi hîp víi c¸c ®¬n vÞ tæ chøc XTTM trong c¸c kh©u chuÈn bÞ vµ giíi thiÖu kh¸ch hµng. e. ViÖc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö, øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i cßn t­¬ng ®èi míi mÎ vµ tû lÖ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sö dông c«ng nghÖ th«ng tin trong giao dÞch th­¬ng m¹i cßn rÊt thÊp, lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng thu thËp th«ng tin thÞ tr­êng, gi¸ nhiÒu s¶n phÈm, hµng ho¸ vµ c¶ dÞch vô, kh¶ n¨ng qu¶ng b¸ th­¬ng hiÖu, m¹ng l­íi b¸n hµng. g. TiÕp tôc ®Èy m¹nh c¶i c¸ch thñ tôc h¶i quan vµ thuËn lîi ho¸ th­¬ng m¹i ChØ ®¹o h¶i quan c¸c cöa khÈu cÇn t¨ng tû lÖ miÔn kiÓm (lªn kho¶ng 80% hµng ho¸ xuÊt khÈu), gi¶m tû lÖ kiÓm tra x¸c suÊt hµng ho¸ vµ kiÓm tra toµn bé hµng ho¸. T¨ng c­êng ®Çu t­ m¸y mãc, thiÕt bÞ chuyªn dïng trong ngµnh h¶i quan vµ t¨ng c­êng sö dông m¸y soi ®Ó rót ng¾n thêi gian kiÓm tra, gi¶m kiÓm tra trùc tiÕp. 3. Nh÷ng thÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam trong n¨m 2005 a.Thị trường châu Á và ASEAN Thị trường châu Á và ASEAN có một số đặc điểm đáng lưu ý. Châu Á và ASEAN là thị trường gần, Việt Nam không phải tốn nhiều chi phí vận chuyển. Đây là thị trường có nhu cầu, thị hiếu về chất lượng, chủng loại, giá cả khá tương đồng với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam Các nước ASEAN cũng là thị trường thuộc loại sớm nhất khi Việt Nam tiến hành mở cửa hội nhập sau chuyển đổi cơ chế, đồng thời đang thực hiện cam kết cắt giảm thuế suất thuế nhập khẩu và chẳng còn mấy thời gian mức thuế này sẽ chỉ còn 0-5%, lại không bị hạn chế bằng những hàng rào phi thuế quan như hạn ngạch, kiện bán phá giá... như các thị trường khác. Tuy nhiên, diễn biến xuất khẩu vào thị trường này cũng có một số điểm đáng lưu ý. Một, châu Á và ASEAN vẫn là thị trường lớn nhất trong các châu lục nhập khẩu hàng của Việt Nam. Năm 2004, xuất khẩu vào thị trường này chiếm 54,8% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam, cao hơn nhiều so với các châu lục khác. Như vậy, năm 2003 đã tăng 9,7%; năm 2004 tăng 29,1%, cao hơn tốc độ chung; kế hoạch năm 2005 dự kiến tăng 17,9%, cao hơn tốc độ chung theo mục tiêu do Quốc hội đề ra. Trong thị trường châu Á thì đứng đầu là Nhật Bản, tiếp đến là CHND Trung Hoa, Singapore...; nhưng tốc độ tăng cao nhất lại là CHND Trung Hoa 66%, các Tiểu vương quốc Ảrập 42%, Iraq 40%, các nước ASEAN 26%, Hàn Quốc 23%, Nhật Bản 18,6%... Hai, nhưng tỷ trọng thị trường châu Á trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đã bị giảm mạnh so với các năm trước. Tỷ trọng này của năm 2001 còn đạt mức 67,3%, thì năm 2002 chỉ còn 60,2%; năm 2003 chỉ còn 54,7%, năm 2004 tăng lên nhưng cũng chỉ đạt 54,8% và có thể chỉ đạt 53,3% so với quyết tâm phấn đấu 31,5 tỷ USD của Bộ Thương mại (còn mục tiêu do Quốc hội đề ra là tăng 16%, hay đạt 30,2 tỷ USD). Ba, trong quan hệ xuất, nhập khẩu giữa Việt Nam và châu Á, nước ta ở vị thế nhập siêu lớn. Theo dự báo, năm 2005 thị trường châu Á không có biến động lớn, nhưng sẽ không có thuận lợi như năm 2004, như dầu thô cả lượng và giá sẽ không cao và sự cạnh tranh gay gắt của những nước có lợi thế hơn ta ở trong khu vực. Để đạt được mức dự kiến, một mặt cần tăng nhanh những mặt hàng chủ lực đã xuất khẩu trong các năm trước (dầu thô, thuỷ sản, may mặc, than đá, gạo, chè, cà phê, lạc, rau quả, hạt điều, cao su, đồ gỗ, thủ công mỹ nghệ, điện tử, vi tính và linh kiện, dây và cáp điện, đồ nhựa, giày dép...), mặt khác cần khai thác, tăng nhanh các mặt hàng mới như tàu thuỷ, săm lốp ô tô, sản phẩm cơ khí như máy nông nghiệp, dụng cụ cầm tay, các loại máy thông thường khác. Ngoài biện pháp cơ bản là nâng cao khả năng cạnh tranh, cần chú ý đến việc tạo hành lang pháp lý thuận lợi (nhất là với Nhật Bản, Hàn Quốc); đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại, trong đó có việc mở nhanh các văn phòng đại diện của các công ty xuất khẩu của nước ta ở nước ngoài. b. Thị trường châu Âu và EU Châu Âu đặc biệt là EU là thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam. Năm 2004, xuất khẩu sang châu Âu đạt khoảng 5,3 tỷ USD, tăng 18% so với năm 2003 và chiếm khoảng 20,4% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Riêng EU ước đạt 4.860 triệu USD, tăng 18,7% so với năm 2003, chiếm 91,7% toàn châu lục và chiếm 18,7% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Theo kế hoạch, dự kiến năm 2005, xuất khẩu sang châu Âu sẽ đạt khoảng gần 6,5 tỷ USD, tăng 20,9% và chiếm khoảng 21,5% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Một thuận lợi trong năm 2005 là khung pháp lý ở khu vực này đã gần như mở hoàn toàn cho hàng xuất khẩu của Việt Nam, hàng xuất khẩu của Việt Nam được đối xử như của các thành viên WTO. Tuy nhiên, thị trường này yêu cầu chất lượng cao và sự cạnh tranh cao của nhiều nước ngoài khối cũng như của 10 thành viên mới gia tăng. Vì vậy, ngoài các vấn đề tiếp tục tạo khung pháp lý, cần tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại, mở thêm văn phòng đại diện, chi nhánh công ty để tăng khả năng bán hàng trực tiếp, xây dựng chợ đầu mối nguyên phụ liệu, tham gia hội chợ, lập kho ngoại quan... c. Thị trường Hoa Kỳ Xuất khẩu sang thị trường này có một số đặc điểm nổi bật. Đó là: là thị trường xuất khẩu tăng trưởng nhanh nhất của Việt Nam trong mấy năm qua; là thị trường lớn nhất trong các nước và vùng lãnh thổ nhập khẩu hàng của Việt Nam; là thị trường mà Việt Nam có vị trí xuất siêu lớn nhất; vị trí của Việt Nam trong các nước và vùng lãnh thổ xuất khẩu vào thị trường Mỹ đã tăng khá nhanh: từ thứ 56 trong năm 2001 lên 40 trong năm 2003 và thứ 37 trong năm 2004. Vấn đề đặt ra là cần cải thiện hơn nữa quan hệ thương mại bình thường cố định (PNTR) cho Việt Nam trên cơ sở Việt Nam gia nhập WTO và Hoa Kỳ đồng ý áp dụng các kết quả đàm phán đa phương cho quan hệ song phương giữa hai nước. Tuy nhiên, Việt Nam cần đa dạng hoá mặt hàng, đa dạng hoá thị trường, tránh "bỏ trứng vào một giỏ", để tránh gặp những rào cản phi thương mại. KÕt luËn N¨m 2005 lµ n¨m cuèi cïng triÓn khai thùc hiÖn NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng IX vµ NghÞ quyÕt sè 55/2001/QH10 cña Quèc héi vÒ KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi 5 n¨m; trong ®ã, xuÊt khÈu lµ mét chØ tiªu quan träng. Nh­ vËy, ta cÇn tiÕp tôc viÖc kh«ng ngõng tËp trung vµo nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu cã kim ng¹ch lín, nh­ : dÇu th«, dÖt may, giµy dÐp, ®å gç, thuû s¶n, linh kiÖn ®iÖn tö vµ linh kiÖn m¸y tÝnh, g¹o, cµ phª, cao su, h¹t ®iÒu. Chóng ta cÇn ph¶i tËp trung nguån lùc, ph¸t triÓn xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc nµy bëi ®©y lµ c¸c mÆt hµng cã tèc ®é t¨ng tr­ëng cao, tiÒm lùc cßn nhiÒu, nhiÒu mÆt hµng ch­a bÞ h¹n chÕ vÒ c¬ cÊu vµ l­îng. Bªn c¹nh ®ã, ph¸t triÓn diÖn mÆt hµng xuÊt khÈu, rµ so¸t l¹i nhãm hµng ho¸ kh¸c ®Ó ph¸t triÓn thªm c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu míi, tËp trung hç trî ®Èy m¹nh xuÊt khÈu Qua nh÷ng g× nghiªn cøu, cã thÓ thÊy yÕu tè qu¶n lý vµ c«ng nghÖ ë n­íc ta lµ nh÷ng vÊn ®Ò næi tréi nhÊt, t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn l­îng vµ c¬ cÊu xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng chñ lùc. §Ó t¨ng hiÖu qu¶ xuÊt khÈu, xuÊt khÈu nhiÒu h¬n c¸c mÆt hµng chÕ biÕn, tinh vi h¬n, tr¸nh ®­îc nh÷ng thua thiÖt tõ nh÷ng nguyªn nh©n thiÕu th«ng tin, biÕn ®éng tõ m«i tr­êng ngoµi ®ßi hái lín ë c«ng t¸c qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc vµ cña c¸c Bé, Ngµnh cã liªn quan trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp ®Õn hµng xuÊt khÈu. Cã vËy, hµng xuÊt khÈu nãi chung vµ nhãm nh÷ng hµng xuÊt khÈu chñ lùc nãi riªng cña ViÖt Nam míi cã chç ®øng v÷ng h¬n, cã tiÕng nãi h¬n vµ ®¶m b¶o sù an toµn h¬n trªn thÞ tr­êng nhËp khÈu quèc tÕ; qua ®ã gãp phÇn ®Èy m¹nh kinh tÕ-x· héi n­íc nhµ ph¸t triÓn, thùc hiÖn môc tiªu ®Õn n¨m 2020, ViÖt Nam ta sÏ c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp. Phô lôc 1 KÕt qu¶ xuÊt khÈu trong n¨m 2004 vµ môc tiªu xuÊt khÈu trong n¨m 2005 ®èi víi tõng mÆt hµng (§¬n vÞ: triÖu USD) MÆt hµng Kim ng¹ch T.H 2004 Kim ng¹ch D.K 2005 T¨ng tr­ëng X.K 2005/2004 (%) Tæng trÞ gi¸ 26.504 31.500 19 Nhãm n«ng, l©m, thuû s¶n 1. Thuû s¶n 2. G¹o 3. Cµ phª 4. Rau qu¶ 5. Cao su 6. H¹t tiªu 7. Nh©n ®iÒu 8. ChÌ c¸c lo¹i 9. L¹c nh©n 5.497 2.401 950 641 179 597 152 436 96 27 6.015 2.750 1.000 650 220 610 160 480 115 30 9.8 14,5 5,3 1,4 22,9 2,2 5,3 10,1 19,8 11,1 Nhãm hµng C«ng nghiÖp, ChÕ biÕn vµ TCMN 10. Hµng dÖt vµ may mÆc 11. Giµy dÐp c¸c lo¹i 12. Hµng ®/tö vµ LK m/tÝnh 13. Hµng thñ c«ng mü nghÖ 14. S¶n phÈm gç 15. S¶n phÈm nhùa (plastic) 16. Xe ®¹p vµ phô tïng 17. D©y ®iÖn vµ c¸p ®iÖn 10.607 4.386 2.692 1.075 426 1.139 261 239 389 13.400 5.100 3.500 1.500 530 1.600 360 290 520 26,3 16,3 30,0 39,5 24,4 40,5 37,9 21,3 33,7 Nhãm nguyªn liÖu, k/s¶n 18. DÇu th« 19. Than ®¸ 6.026 5.671 355 6.060 5.680 380 0,6 0,2 7,0 Nhãm hµng ho¸ kh¸c 4.808 6.025 25,3 Phô lôc 2 Dù kiÕn c¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt khÈu n¨m 2005 (§¬n vÞ: triÖu USD) Khu vùc thÞ tr­êng N¨m 2004 N¨m 2005 Kim ng¹ch Tû träng (%) Kim ng¹ch Tû Träng (%) Tæng kim ng¹ch 26.504 100 31.500 100 Ch©u ¸ NhËt B¶n Trung Quèc ASEAN Ch©u óc Ch©u ¢u EU 25 Ch©u Mü Hoa Kú Ch©u Phi 13.100 3.502 2.736 3.874 7.860 5.400 4.970 5.701 4.992 412 49.4 13.2 10.3 14.6 7.0 20.4 18.8 21.5 18.8 1.5 14.490 4500 3000 4690 2.210 6.500 5.959 7.000 6.230 800 47 15 9.6 15.1 7 21 20 23 20 2 Tµi liÖu tham kh¶o - Gi¸o tr×nh Kinh tÕ Th­¬ng m¹i, Tr­êng §¹i häc Kinh TÕ Quèc D©n. - Gi¸o tr×nh Qu¶n trÞ nghiÖp vô xuÊt nhËp khÈu, Tr­êng §¹i häc Kinh TÕ Quèc D©n. - Gi¸o tr×nh th­¬ng m¹i quèc tÕ, Tr­êng §¹i häc Kinh TÕ Quèc D©n - Gi¸o tr×nh Qu¶n trÞ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, Tr­êng §¹i häc Ngo¹i Th­¬ng. - B¸o Th­¬ng m¹i. - B¸o c¸o Héi nghÞ Th­¬ng m¹i toµn quèc n¨m 2005. - C«ng v¨n Bé Th­¬ng m¹i sè 3936/ TM-XNK ngµy 14 th¸ng 11 n¨m 2000. - C¸c website: Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Môc lôc Lêi më ®Çu 1 PhÇn I: Tæng quan vÒ lý thuyÕt 3 1. Vai trß cña xuÊt khÈu 3 2. C¸c biÖn ph¸p ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu 4 2.1 C¸c biÖn ph¸p lín ®Ó t¹o nguån hµng vµ c¶i biÕn c¬ cÊu xuÊt khÈu 4 - X©y dùng c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc 4 - Gia c«ng xuÊt khÈu 6 - §Çu t­ cho xuÊt khÈu 6 - LËp c¸c khu chÕ xuÊt 7 2.2 Nhãm c¸c biÖn ph¸p tµi chÝnh, tÝn dông nh»m khuyÕn khÝch s¶n xuÊt vµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu 8 - Nhµ n­íc ®¶m b¶o tÝn dông xuÊt khÈu 8 - Nhµ n­íc thùc hiÖn cÊp tÝn dông xuÊt khÈu 8 - Trî cÊp xuÊt khÈu 9 - ChÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i 9 - MiÔn thuÕ, gi¶m thuÕ vµ hoµn l¹i thuÕ 10 2.3 C¸c biÖn ph¸p thÓ chÕ, tæ chøc 10 2.4 C¸c biÖn ph¸p t¹o thÞ tr­êng 10 PhÇn II: Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p 12 1.Thùc tr¹ng 12 1.1 Thùc tr¹ng chung xuÊt khÈu hµng ho¸ 12 1.2 C¸c nhãm hµng chñ lùc 13 a. Nhãm nguyªn nhiªn liÖu 13 b. Nhãm n«ng, l©m, thuû s¶n 13 c. S¶n phÈm chÕ biÕn vµ chÕ t¹o 14 d. S¶n phÈm hµm l­îng c«ng nghÖ vµ chÊt x¸m cao 15 1.3 Nh÷ng h¹n chÕ chÝnh trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu 15 1.4 Nguyªn nh©n cña nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ 16 - Nguyªn nh©n cña nh÷ng thµnh tùu 16 - Nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ 17 2. Gi¶i ph¸p 18 2.1 Gi¶i ph¸p cho c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cã quy xuÊt khÈu lín 18 a. DÖt may 18 b. Giµy dÐp 19 c. S¶n phÈm gç 19 d. Thuû s¶n 20 e. Hµng ®iÖn tö vµ linh kiÖn m¸y tÝnh 20 g. DÇu th« 21 2.2 C¸c biÖn ph¸p khuyÕn khÝch ho¹t ®éng xuÊt khÈu tõ phÝa Nhµ n­íc 21 3. C¸c thÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam trong n¨m 2005........................................................................... 23 KÕt luËn 26 Phô lôc 1: KÕt qu¶ xuÊt khÈu trong n¨m 2004 vµ môc tiªu xuÊt khÈu trong n¨m 2005 ®èi víi tõng mÆt hµng 27 Phô lôc 2: Dù kiÕn c¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt khÈu n¨m 2005 28 Tµi liÖu tham kh¶o 29 Môc lôc 30