Nhũng phương pháp đảm bảo cho việc tính đầy đủ chỉ tiêu sản phẩm trong nước

Trang 26 - Thông tin Khoa học Thống kê số 3/2004 Những ph−ơng pháp đảm bảo cho việc tính đầy đủ chỉ tiêu tổng sản phẩm trong n−ớc A. Giới thiệu: 1. Bài viết này đề cập tới những ph−ơng pháp đ−ợc sử dụng để đảm bảo việc tính chỉ tiêu Tổng sản phẩm trong n−ớc (GDP) sao cho đầy đủ hay nói theo thuật ngữ phổ biến của các n−ớc OECD là “triệt để”. Triệt để ở đây có nghĩa là GDP phải bao trùm tất cả các loại hình sản xuất kinh tế nằm trong phạm trù sản xuất của Hệ thống tài khoản quốc gia (SNA 1993). 2. Những loại có thể loại ra một số nguyên nhân tính đầy đủ chỉ tiêu GDP: - Chủ định: Thí dụ chẳng hạn nh− hệ thống thống kê quốc gia quyết định vấn đề đó không cần thiết, hay là vấn đề rất khó cho việc thu thập thông tin của một số ngành kinh tế nào đó. - Do yếu kém trong những khâu thực hμnh thống kê: Thí dụ nh− các nhà thống kê có thể sử dụng những ph−ơng pháp lấy mẫu không tốt hoặc dựa vào những cuộc điều tra của họ về kê khai kinh doanh không đầy đủ. - Do cố ý che dấu: Thí dụ nh− các nhà sản xuất cố tình dấu kín các hoạt động của mình để trốn thuế hay ng−ời tiêu dùng có thể dấu kín việc mua bán của họ do hàng hoá mà họ mua bất hợp pháp. 3. Các nhà thống kê chịu trách nhiệm tính GDP, phải đảm bảo chắc chắn việc tính toán của họ bao gồm tất cả các ngành kinh tế thuộc phạm trù sản xuất của Tài khoản quốc gia, bất chấp những hoạt động đó đã đ−ợc những số liệu thống kê cơ bản định kỳ phản ánh hay ch−a. Đảm bảo tính toàn diện của tài khoản quốc gia là một thách thức, đặc biệt ở các n−ớc đang phát triển, ở đó khâu thu thập số liệu thống kê cơ bản thông qua hệ thống thống kê nhà n−ớc có thể đã bỏ qua những ngành kinh tế quan trọng. 4. Tính triệt để của tài khoản quốc gia đặc biệt quan trọng đối với các n−ớc thành viên Liên minh châu Âu, bởi lẽ GDP đ−ợc dùng để tính mức đóng góp của các n−ớc thành viên vào Uỷ ban châu Âu và để phân bổ trợ cấp cho các n−ớc thành viên. Do vậy, cơ quan thống kê của Liên minh châu Âu (Eurostat) đã thu đ−ợc những kinh nghiệm về mặt ph−ơng pháp luận có thể sử dụng để đảm bảo việc tính toán đầy đủ chỉ tiêu GDP và những kinh nghiệm này đã đ−ợc trình bày trong báo cáo về tính đầy đủ trong tính toán GDP cho 11 n−ớc xin gia nhập Liên minh châu Âu. Trong năm 2002, tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) cùng với 3 tổ chức quốc tế khác đã ấn hành sổ tay h−ớng dẫn về cách đánh giá hoạt động kinh tế không chính thức. OECD và 3 tổ chức quốc tế quan tâm đặc biệt đến việc giúp đỡ các n−ớc tính toán số liệu thống kê GDP một cách toàn diện, để từ đó có thể so sánh đ−ợc với nhau. Bài viết này chủ yếu đề cập đến cả 2 nguồn tài liệu này. 5. GDP có thể đ−ợc tính theo 3 ph−ơng pháp khác nhau: Tổng thu nhập; tổng chi tiêu cuối cùng; tổng giá trị tăng thêm của các nhà sản xuất. Trong thực tế, hầu hết các n−ớc sử dụng ph−ơng pháp thứ ba và đ−ợc gọi là ph−ơng pháp sản xuất. Do vậy, bài viết này chỉ đề cập tới vấn đề đảm bảo tính Thông tin Khoa học Thống kê số 3/2004 - Trang 27 triệt để trong tính toán GDP bằng ph−ơng pháp sản xuất. Đối với so sánh quốc tế (ICP), cần phải tách chi tiết GDP theo chi tiêu cuối cùng hơn là theo ngành kinh tế. Tuy vậy ph−ơng pháp sản xuất đ−ợc dùng để tính GDP và cố định GDP rồi tách chi tiết theo mục chi tiêu. B. Những loại sai sót 6. Sau đây trình bầy 7 nguyên nhân phổ biến (P1-P7) có thể dẫn đến đánh giá không chính xác chỉ tiêu GDP. Về cơ bản tính sai GDP có thể là do hoặc là tính thừa hoặc tính thiếu, trong thực thế phổ biến là tính thiếu. P1. Dμn mẫu khiếm khuyết: Danh sách các hộ gia đình, cơ sở kinh doanh, cơ quan nhà n−ớc.v.v là những thông tin có đ−ợc từ các cuộc tổng điều tra dân số hay điều tra mẫu, có thể là không chính xác. Rất phổ biến là những thông tin này nằm ở những đơn vị lớn, nh− các công ty thuê nhiều công nhân hơn so với mức nào đó. Danh mục cần phải giới hạn công việc có địa chỉ cố định để loại trừ ra nhiều hoạt động không chính thức (xem P3). Tr−ờng hợp th−ờng phổ biến là danh mục thiếu những đơn vị mới thành lập đáng phải có nh−ng lại bao gồm những đơn vị hiện không còn hoạt động. P2. Không trả lời: Thông tin thu thập từ các cuộc điều tra th−ờng cần đ−ợc chỉnh sửa đối với tr−ờng hợp không trả lời. Có một vài ph−ơng pháp chỉnh sửa và có một số cách chỉnh sửa tốt hơn cách khác. P3. Những hoạt động không chính thức: Thuật ngữ này đ−ợc dùng ở đây để đề cập tới những hoạt động kinh doanh nhỏ, không có tính pháp nhân nh− th−ơng nghiệp bán lẻ; bán đồ uống; thức ăn nấu sẵn; dịch vụ taxi; vận tải hàng hoá; các dịch vụ sửa chữa; sửa chữa nhà cửa; các dịch vụ cá nhân nh− đánh giầy, cắt tóc; chăm sóc sức khỏe và nha khoa. Những loại hình này có thể do một cá nhân thực hiện hoặc có sự trợ giúp của thành viên hộ gia đình hay họ hàng. Nếu nh− thuê ng−ời khác thì cũng không có hợp đồng làm việc chính thức. Một số n−ớc không đòi hỏi về mặt pháp lý đối với doanh nghiệp trong việc đăng ký với cơ quan thuế hay đăng ký với cơ quan nhà n−ớc khác. Nhìn chung các doanh nghiệp không chính thức không nằm trong một loại hình đăng ký kinh doanh nào và nh− vậy hoạt động của chúng không đ−ợc hệ thống thống kê quốc gia cung cấp trong thống kê cơ bản định kỳ. P4. Chủ ý khai báo thấp thu nhập: Ng−ời trả lời có thể khai thấp thu nhập hoặc khai cao chi phí của họ để nộp thuế thấp. Điều tra thống kê th−ờng hứa giữ kín thông tin cho ng−ời trả lời điều tra, nh−ng nhiều ng−ời trả lời không tin vào lời hứa của cơ quan thống kê, do vậy khi họ đã kê khai thấp thu nhập với cơ quan thuế thì họ cũng kê khai thu nhập thấp với cơ quan thống kê. P5. Các hoạt động phi pháp: Các hoạt động phi pháp vẫn thuộc phạm trù sản xuất của Tài khoản quốc gia nếu những hoạt động này liên quan tới giao dịch giữa ng−ời tự nguyện bán và tự nguyện mua. Thông th−ờng cả ng−ời sản xuất và ng−ời mua cố tình giấu những giao dịch mua bán, do vậy rất khó khăn, nh−ng không phải là không thể không tính đ−ợc hoạt động phi pháp trong GDP. Sau đây là một số ví dụ về hoạt động phi pháp ở nhiều n−ớc và phải đ−ợc tính trong GDP: - Sản xuất và buôn bán thuốc phiện - Sản xuất và buôn bán hàng giả - Mại dâm Trang 28 - Thông tin Khoa học Thống kê số 3/2004 - Buôn bán ô tô ăn cắp - Buôn bán thuốc lá nhập lậu - Sản xuất và buôn bán đồ uống có cồn không có giấy phép. P6. Tự sản xuất để tiêu dùng: Toàn bộ sản xuất hàng hoá phải đ−ợc tính vào GDP cho dù hàng hoá đó sản xuất ra để bán hay để tiêu dùng cho bản thân nhà sản xuất. Hai thí dụ quan trọng là: - Tự sản xuất để tiêu dùng l−ơng thực, gia súc gia cầm và sản phẩm của nó; - Tự xây nhà và cơi nới nhà cửa. P7. Khai báo thấp thu nhập từ lao động: Hai loại thu nhập từ lao động th−ờng khai thấp, đó là tiền hoa hồng và thu nhập bằng hiện vật. 7. Phạm vi không đầy đủ khi tính GDP vì những nguyên nhân nêu trên có thể lớn. Đồ thị 1 giới thiệu tổng điều chỉnh đối với GDP thực hiện gần đây cho 11 n−ớc châu Âu sau khi làm việc với chuyên gia của cơ quan thống kê EU để đảm bảo việc tính đầy đủ trong đánh giá chỉ tiêu GDP. Nguồn sai sót quan trọng nhất là P4 “Chủ ý khai báo thấp thu nhập” (Đồ thị đ−ợc trích từ xuất bản phẩm của Eurostat, các công trình nghiên cứu của Eurostat về những tài khoản phi tài chính đối với các n−ớc xin gia nhập tổ chức này). Đồ Thị 1: Điều chỉnh toàn diện tỷ lệ % GDP (Những năm khoảng 1997) Biểu trung gian để xác định phạm vi của các nguyên nhân đối với tính toàn diện đủ trong tính toán GDP 8. Bảng 1 d−ới đây là biểu trung gian giới thiệu danh mục kiểm tra về tất cả các lĩnh vực có khả năng liên quan đến tính toàn diện và đầy đủ trong trính toán GDP. 0 5 10 15 20 25 Bungaria Síp Séc Estonia Hungary Latvia Lithuania Ba Lan Rumani Slovakia Slovenia % Thông tin Khoa học Thống kê số 3/2004 - Trang 29 Bảng 1: Biểu trung gian để nhận biết những nguồn có khả năng làm cho việc tính toán GDP không đầy đủ Chia nhỏ các đơn vị báo cáo để có thể nhận biết những chủng loại có thể tạo nên việc tính thiếu Đối với từng dòng một, chỉ ra những loại thích hợp mà không đ−a vào (mã p1-p7) Ph−ơng pháp điều chỉnh Những tổ chức phi tài chính công cộng: * Hoạt động ISIC A - Những đơn vị lớn - Những đơn vị trung bình - Những đơn vị nhỏ * Hoạt động ISIC B - Những đơn vị lớn - Những đơn vị trung bình - Những đơn vị nhỏ * Hoạt động C ISIC v.v Những tổ chức phi tài chính t− nhân * Hoạt động ISIC A - Những đơn vị lớn - Những đơn vị trung bình - Những đơn vị nhỏ * Hoạt động ISIC B - Những đơn vị lớn - Những đơn vị trung bình - Những đơn vị nhỏ * Hoạt động C ISIC v.v Các hoạt động tài chính Nhà n−ớc nói chung Nhà n−ớc TƯ Nhà n−ớc địa ph−ơng Thành phố Các thể chế hoạt động phi lợi nhuận phục vụ hộ gia đình Hộ gia đình * Hoạt động ISIC A - Đơn vị không có t− cách pháp nhân - Hoạt động không chính thức/ khác - Sản xuất hàng hoá - SX phi hàng hoá - Hộ gia đình nông dân - Hộ gia đình phi nông nghiệp * Hoạt động ISIC B v.v Trang 30 - Thông tin Khoa học Thống kê số 3/2004  Lập thành công biểu trung gian phụ thuộc chủ yếu vào việc chia nhỏ các báo cáo biểu thị trong cột đầu tiên. Các nhóm chia nhỏ bao gồm những đơn vị báo cáo sử dụng cùng một nguồn thông tin. Thông th−ờng các đơn vị báo cáo đ−ợc gộp vào một nhóm theo khu vực thể chế (Công ty; chính phủ; tổ chức không vị lợi; hộ gia đình), theo quy mô (th−ờng đ−ợc xác định bằng số l−ợng lao động), và theo ngành kinh tế. Tuy nhiên, việc phân chia trình bày trong biểu chỉ là bảng minh họa và không thể phù hợp cho tất cả các n−ớc.  Cột thứ 2 đề cập những vấn đề về tính toàn diện có thể nảy sinh cho từng nhóm các đơn vị báo cáo đã liệt kê trong cột thứ nhất. Cột thứ hai sẽ đ−ợc hoàn tất sau khi có sự bàn bạc giữa những ng−ời làm công tác tài khoản quốc gia và các nhà thống kê chịu trách nhiệm về nguồn dữ liệu cơ bản. Các vấn đề có mã từ P1 đến P7 có thể đ−ợc sử dụng ở đây. Mỗi đơn vị báo cáo có thể phát sinh từ hai vấn đề trở lên.  Cột thứ 3 yêu cầu mô tả những điều chỉnh nếu có để chỉnh lý cho đúng những vấn đề về tính toàn diện đã l−u ý trong cột 2. Cột 3 đ−a ra lịch trình để các nhà thống kê tài khoản quốc gia rà soát một cách có hệ thống công việc tính toán của họ và nếu cần thì phải cải tiến quy trình tính toán để đảm bảo tính toàn diện của chỉ tiêu GDP. Một vài quy trình này sẽ đ−ợc đề cập trong phần sau. (còn nữa) Trần Mạnh Hùng Dịch từ: “Methods of ensuring that GDP estimates are comprehensive” Hội nghị công bố kết quả điều tra mức sống hộ gia đình năm 2002 Ngày 28/4/2004 tại Hà nội, Tổng cục thống kê đã tổ chức Hội nghị công bố kết quả Điều tra mức sống hộ gia đình 2002. Tham dự Hội nghị có Lãnh đạo Tổng cục thống kê, đại diện của các tổ chức tài trợ UNDP, SIDA, đại diện của các Bộ ngành trung −ơng, đoàn thể, viện nghiên cứu, các hãng thông tấn báo chí và các tổ chức quốc tế tại Việt nam và đại diện các Vụ, Viện, các đơn vị của Tổng cục Thống kê. Điều tra Mức sống hộ gia đình 2002 gồm các nội dung chủ yếu phản ánh mức sống của thành viên trong các hộ gia đình và những điều kiện kinh tế xã hội cơ bản của xã/ph−ờng có tác động đến đời sống của ng−ời dân. Với hộ gia đình thu thập một số đặc điểm nhân khẩu học, trình độ học vấn, trình độ chuyên môn kỹ thuật, thu nhập, chi tiêu của các thành viên trong hộ, tình trạng việc làm, nhà ở, tài sản và các điều kiện về điện, n−ớc, điều kiện vệ sinh và ch−ơng trình xoá đói giảm nghèo. Đối với xã/ph−ờng thu thập thông tin điều tra về nhân khẩu, dân tộc, kết cấu hạ tầng, tình hình sản xuất nông nghiệp và các điều kiện hỗ trợ phát triển sản xuất, cơ hội việc làm phi nông nghiệp và trật tự an toàn xã hội. Sau khi nghe Tiến sỹ Nguyễn Văn Tiến, Phó Tổng cục tr−ởng Tổng cục thống kê trình bày Kết quả Điều tra mức sống Hộ gia đình năm 2002, các đại biểu tham dự hội nghị đã phát biểu và nêu câu hỏi liên quan đến các hoạt động tổ chức, kỹ thuật và kết quả điều tra cũng nh− dự định cho vòng Điều tra sắp tới NTH