Phương hướng và biện pháp thúc đẩy xuất khẩu của Việt Nam trong tiến trình hội nhập AFTA

u©n thñ, c¸c thñ tôc liªn quan ®­îc ®¬n gi¶n ho¸ vµ mét sè tr­êng hîp c¸c thñ tôc r­êm rµ ®· ®­îc lo¹i bá, møc ­u ®·i (MOP) ®­îc t¨ng c­êng. Tuy kh«ng ®¹t ®­îc kÕt qu¶n mong ®îi nh­ng c¸c kÕ ho¹ch hîp t¸c kinh tÕ nµy thùc sù lµ nh÷ng bµi häc quý b¸u cho viÖc hîp t¸c kinh tÕ gi÷a c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. AFTA ®· ra ®êi trªn c¬ së ®óc rót kinh nghiÖm tõ nh÷ng kÕ ho¹ch hîp t¸c kinh tÕ tr­íc AFTA. 2. Môc tiªu chÝnh cña AFTA. ViÖc thµnh lËp AFTA n¨m 1992 lµ mét mèc quan träng trong lÞch sö tù do ho¸ th­¬ng m¹i néi bé ASEAN, ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn vÒ chÊt trong hîp t¸c th­¬ng m¹i: mét tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ khu vùc. AFTA ®­îc ®­a ra nh»m ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu kinh tÕ sau: Tù do ho¸ th­¬ng m¹i ASEAN b»ng viÖc lo¹i bá c¸c hµng rµo thuÕ quan trong néi bé khu vùc vµ cuèi cïng lµ c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan. Thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo khu vùc b»ng viÖc ®­a ra mét khèi thÞ tr­êng thèng nhÊt. Lµm cho ASEAN thÝch nghi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ quèc tÕ ®ang thay ®æi, ®Æc biÖt lµ viÖc ph¸t triÓn cña c¸c tho¶ thuËn th­¬ng m¹i khu vùc (Regional trade arrangement - RTA) trªn thÕ giíi. 3. C«ng cô thùc hiÖn AFTA( CEPT). §Ó thùc hiÖn thµnh c«ng khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN, Héi nghÞ Bé tr­ëng kinh tÕ c¸c n­íc ASEAN (ASEAN Economic Minister - AEM) ®· quyÕt ®Þnh ký kÕt HiÖp ®Þnh vÒ thuÕ quan ­u ®·i cã hiÖu lùc chung (Common Effective Preferential Tariff - CEPT) n¨m 1992. CEPT lµ mét tho¶ thuËn gi÷a c¸c thµnh viªn ASEAN trong viÖc gi¶m thuÕ quan trong th­¬ng m¹i néi bé ASEAN xuèng cßn 0-5% ®ång thêi lo¹i bá tÊt c¶ c¸c h¹n chÕ vÒ ®Þnh l­îng vµ c¸c rµo c¶n phi thuÕ quan trong vßng 10 n¨m b¾t ®Çu tõ 1/1/1993 vµ hoµn thµnh vµo 1/1/2003. CEPT gåm 10 ®iÒu kho¶n ký vµo ngµy 28/1/1992. Theo quyÕt ®Þnh theo hiÖp ®Þnh CEPT viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan trong néi bé ASEAN ®ßi hái c¸c thµnh viªn ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc 4 lo¹i danh môc: 3.1 Danh môc c¾t gi¶m thuÕ quan I.L (Inclusion List) bao gåm c¸c hµng ho¸ sÏ c¾t gi¶m thuÕ quan xuèng 0-5% trong kho¶ng thêi gian 10 n¨m. C¸c hµng rµo c¶n phi thuÕ quan kh¸c ®èi víi danh môc nµy sÏ ®­îc b·i bá sau khi c¸c quèc gia thµnh viªn hoµn thµnh viÖc c¾t gi¶m danh môc. I.L ®­îc chia lµm hai lé tr×nh Lé tr×nh c¾t gi¶m b×nh th­êng (Normal track): c¾t gi¶m thuÕ quan ®èi víi hµng ho¸ cã møc thuÕ thÊp h¬n 20% xuèng cßn tõ 0-5% vµo ngµy 1/1/2001. Cßn mÆt hµng cã møc thuÕ lín h¬n 20% sÏ c¾t gi¶m xuèng nhá h¬n 20% vµo ngµy 1/1/2001 vµ gi¶m xuèng cßn tõ 0-5% vµo ngµy 1/1/2003. Lé tr×nh nµy ®­îc quy ®Þnh cho ASEAN6 Lé tr×nh c¾t gi¶m nhanh (Fast track): ®èi víi nh÷ng mÆt hµng cã møc thuÕ nhá h¬n 20% gi¶m xuèng cßn tõ 0-5% vµo ngµy 1/1/1998 vµ ®èi víi mÆt hµng møc thuÕ lín h¬n 20% gi¶m xuèng nhá h¬n 20 vµo ngµy 1/1/2000 vµ gi¶m xuèng cßn tõ 0-5% vµo n¨m 2002. 3.2 Danh môc lo¹i trõ t¹m thêi TEL (Temporary Exclution List) bao gåm c¸c mÆt hµng ch­a tham gia ngay vµo c¾t gi¶m thuÕ quan v× tÝnh c¹nh tranh cßn yÕu, v× tÇm quan träng chiÕn l­îc hoÆc lµ v× c¸c môc tiªu kh¸c cña quèc gia. Tuy nhiªn c¸c mÆt hµng nµy sÏ ®­îc ®­a vµo lé tr×nh c¾t gi¶m b×nh th­êng thuéc danh môc I.L mçi n¨m 20% vµ b¾t ®Çu tõ n¨m 1996. §¶m b¶o ngµy 1/1/2000 tÊt c¶ c¸c mÆt hµng thuéc danh môc l­u tr÷ t¹m thêi sÏ ®­îc chuyÓn vµo danh môc thuÕ quan theo quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Bé tr­ëng kinh tÕ ASEAN lÇn thø 26 (AEM). 3.3 Danh môc lo¹i trõ hoµn toµn PEL (Permanent Exclution List) gåm c¸c hµng ho¸ kh«ng tham gia vµo lé tr×nh c¾t gi¶m v× c¸c lý do an ninh quèc phßng, b¶o vÖ søc khoÎ m«i tr­êng ®¹o ®øc x· héi vµ b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ nghÖ thuËt lÞch sö, kh¶o cæ häc. 3.4 Danh môc cña hµng ho¸ n«ng s¶n ch­a qua chÕ biÕn S.L (Senstive list) nh÷ng hµng ho¸ n«ng nghiÖp ch­a qua chÕ biÕn t¹m thêi ch­a ®­îc c¾t gi¶m theo CEPT n¨m 1992. Danh môc nµy sÏ ®­îc ®­a vµo c¾t gi¶m vµo n¨m 2010. Ngoµi ra CEPT cßn ®­a ra mét sè biÖn ph¸p hç trî AFTA bao gåm: - Hîp t¸c trong lÜnh vùc h¶i quan th«ng qua x©y dùng mét biÓu thuÕ quan thèng nhÊt, ¸p dông thèng nhÊt hÖ thèng trÞ gi¸ h¶i quan (Custom valuction). LËp luång xanh ®Ó th«ng quan nhanh hµng ho¸ trong khu«n khæ CEPT vµ thèng nhÊt thñ tôc tê khai h¶i quan chung cho c¸c n­íc thµnh viªn ®ång thêi xuÊt b¶n s¸ch h­íng dÉn thñ tôc h¶i quan. - ¸p dông thèng nhÊt tiªu chuÈn chÊt l­îng hµng ho¸ vµ c«ng nhËn tiªu chuÈn chÊt l­îng hµng ho¸. - ViÖc c¾t gi¶m thuÕ quan chØ ®­îc ¸p dông trong ph¹m vi th­¬ng m¹i néi bé ASEAN víi hµm l­îng néi ®Þa ASEAN Ýt nhÊt lµ 40%. C«ng thøc tÝnh hµm l­îng néi ®Þa nh­ sau A: Gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu, bé phËn, c¸c s¶n phÈm lµ ®Çu vµo nhËp khÈu tõ n­íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn ASEAN B: Gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu, bé phËn, c¸c s¶n phÈm lµ ®Çu vµo kh«ng x¸c ®Þnh xuÊt xø. 4. ¶nh h­ëng cña AFTA ®Õn c¸c n­íc thµnh viªn AFTA cã nh÷ng ¶nh h­ëng kh¸c nhau lªn c¸c n­íc thµnh viªn kh¸c nhau v× c¸c n­íc nµy cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kh«ng gièng nhau. C¸c n­íc nh­ Singapore vµ Malaisia, víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ cao h¬n sÏ thÊy tù tin h¬n c¸c n­íc kh¸c khi thùc hiÖn AFTA. Còng chÝnh hai n­íc nµy sÏ ®­îc lîi nhiÒu nhÊt tõ AFTA. Nh÷ng ¶nh h­ëng tíi cÊu tróc kinh tÕ, ¶nh h­ëng tíi tÝnh hÊp dÉn víi c¸c luång ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi vµ ¶nh h­ëng tíi kh¶ n¨ng tham gia vµo th­¬ng m¹i quèc tÕ. 4.1. VÒ cÊu tróc kinh tÕ. VÒ nguyªn t¾c, mçi n­íc thµnh viªn ®Òu ph¶i tiÕn hµnh nh÷ng sù ®iÒu chØnh cÇn thiÕt ®Ó ®èi phã víi møc ®é c¹nh tranh cao h¬n tõ c¸c n­íc thµnh viªn kh¸c trong khu vùc. Mçi n­íc thµnh viªn ph¶i tËn dông triÖt ®Ó c¸c lîi thÕ t­¬ng ®èi cña m×nh. Cã lÏ tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn ®Òu sÏ ph¶i tæ chøc l¹i nÒn kinh tÕ cña m×nh. Hä sÏ buéc ph¶i tõ bá s¶n xuÊt mét sè mÆt hµng nµo ®ã ®Ó ®i vµo chuyªn m«n ho¸ mét sè mÆt hµng kh¸c. Cã thÓ dù b¸o c¸c dÞch chuyÓn sau ®©y trong ho¹t ®éng c«ng nghiÖp cña c¸c n­íc ASEAN. §èi víi Indonesia, sÏ cã sù t¨ng m¹nh trong s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng cÇn nhiÒu lao ®éng vµ cÇn nhiÒu tµi nguyªn nh­ dÖt, may mÆc, ®å gç, giÊy vµ c¸c s¶n phÈm giÊy. §èi víi Malaisia, s¶n xuÊt trong c¸c lÜnh vùc cÇn t­¬ng ®èi nhiÒu lao ®éng nh­ ®å gç, quÇn ¸o cã thÓ t¨ng lªn. SÏ cã sù gi¶m ®¸ng kÓ c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ, chÕ t¹o cã hµm l­îng vèn cao. Gi¶m m¹nh nhÊt cã thÓ x¶y ra trong c¸c ngµnh thùc phÈm, giÊy vµ s¶n phÈm giÊy, ®å thuû tinh, c¸c s¶n phÈm phi kim lo¹i. §èi víi Philippines, sù t¨ng lªn m¹nh nhÊt thuéc vÒ c¸c ngµnh s¶n xuÊt cÇn nhiÒu vèn nh­ c¸c s¶n phÈm chÕ t¹o phi kim lo¹i, c¸c m¸y ®iÖn vµ kh«ng ®iÖn. SÏ gi¶m chót Ýt c¸c s¶n phÈm gç vµ c«ng nghiÖp ho¸ häc. ¶nh h­ëng ®èi víi Philippines cã thÓ nhá v× n­íc nµy kh«ng bu«n b¸n nhiÒu víi c¸c n­íc ASEAN kh¸c. §èi víi Singapore, c¸c s¶n phÈm cÇn nhiÒu vèn, kü thuËt sÏ t¨ng lªn trong khi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®ßi hái sö dông nhiÒu lao ®éng sÏ gi¶m ®¸ng kÓ. Th¸i Lan cã thÓ t¨ng ®¸ng kÓ c¸c s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp thùc phÈm, t¨ng chót Ýt c¸c s¶n phÈm ®iÖn, ®å da, s¶n phÈm kim lo¹i vµ phi kim lo¹i vµ cã thÓ gi¶m c¸c s¶n phÈm ®å gç, c¸c m¸y mãc kh«ng ph¶i lµ m¸y ®iÖn, c¸c s¶n phÈm cña c«ng nghiÖp ho¸ chÊt. Sù thay ®æi trong c¬ cÊu s¶n xuÊt nãi trªn sÏ t¹o ra nh÷ng khã kh¨n ng¾n h¹n, cã thÓ rÊt gay g¾t cho c¸c n­íc thµnh viªn kÐm ph¸t triÓn. Nh÷ng khã kh¨n cã thÓ lµ n¹n thÊt nghiÖp c¬ cÊu t¨ng lªn vµ nguån thu cña chÝnh phñ gi¶m sót. §æi l¹i, tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn sÏ cïng chia sÎ c¸c lîi Ých l©u dµi lµ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt ®­îc sö dông hiÖu qu¶ h¬n, nÒn kinh tÕ trë lªn n¨ng ®éng h¬n. Ng­êi tiªu dïng t¹i tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn sÏ cã thÓ mua hµng víi gi¸ rÎ h¬n. Tuy vËy, cã mét sù thèng nhÊt gi÷a c¸c nhµ nghiªn cøu r»ng, ¶nh h­ëng vÒ c¬ cÊu cña AFTA lªn c¸c n­íc thµnh viªn lµ kh«ng ®¸ng kÓ v× trao ®æi th­¬ng m¹i trong néi bé ASEAN chØ chiÕm kho¶ng 20% tæng sè trao ®æi th­¬ng m¹i cña ASEAN. B¶ng 1. C¸c danh môc cña CEPT tÝnh ®Õn thêi ®iÓm 2001 cña c¸c n­íc ASEAN ASEAN 6 I.L TEL PEL SL å Brunei 6284 0 202 6 6492 Indonexia 7190 21 68 4 7283 Malaysia 9654 218 53 83 10.008 Philippines 5622 6 16 50 5694 Singapore 5821 0 38 0 5859 Th¸i Lan 9104 0 0 7 9111 å ASEAN6 % 43.675 98,26% 1245 0.55 377 0.85 150 0.34 44.447 100 I.L TEL PEL SL å Campuchia 3115 3523 134 50 6822 Lao 1673 1716 74 88 3551 Myanma 2984 2419 48 21 5472 ViÖt Nam 4233 757 196 51 5237 å ASEAN míi % 12.005 59,94 8.415 39,92 452 2,14 210 1 21.082 100 4.2. VÒ ®Çu t­ trùc tiÕp. FDI lµ mét yÕu tè quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n­íc ASEAN. ViÖc thµnh lËp AFTA sÏ t¨ng tÝnh hÊp dÉn cña ASEAN nãi chung ®èi víi FDI. Nguyªn nh©n chÝnh ë ®©y lµ AFTA sÏ t¹o ra thÞ tr­êng réng lín cho c¸c nhµ s¶n xuÊt, cho phÐp hä tËn dông c¸c ­u thÕ cña kinh tÕ theo quy m«. AFTA còng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c nhµ s¶n xuÊt tèi ­u ho¸ chu tr×nh s¶n xuÊt cña hä b»ng viÖc ph©n c«ng lao ®éng gi÷a c¸c thµnh viªn AFTA. Mét m¶ng s¶n xuÊt quèc tÕ bªn trong ASEAN bao gåm c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt ®Æt t¹i c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau dùa vµo sù gÇn gòi vÒ ®Þa lý vµ kh¸c nhau vÒ gi¸ thµnh sÏ lµ kÕt qu¶ cña sù phèi hîp trong AFTA. Th­¬ng m¹i néi bé mét ngµnh c«ng nghiÖp sÏ t¨ng lªn. §©y sÏ lµ c¬ héi cho mét sè ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao ph¸t triÓn ë ViÖt Nam bÊt chÊp mét sè dù b¸o bi quan dùa trªn c¸ch nh×n tÜnh r»ng c¸c ngµnh c«ng nghÖ sÏ bÞ thiÖt h¹i v× chóng phÇn lín cÇn nhiÒu vèn trong khi ta l¹i thiÕu vèn vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. Tuy nhiªn, ®Ó t¹o dùng thµnh c«ng mét m¶ng s¶n xuÊt néi bé, c¸c n­íc ASEAN cßn ph¶i nç lùc nhiÒu do tr×nh ®é qu¶n lý cßn yÕu kÐm vµ cßn thiÕu kinh nghiÖm trong viÖc phèi hîp gi÷a c¸c quèc gia víi nhau. FDI cã thÓ chia thµnh hai nhãm chÝnh: ®Çu t­ trªn c¬ së t×m kiÕm thÞ tr­êng vµ ®Çu t­ trªn c¬ së tËn dông lîi thÕ t­¬ng ®èi. §Çu t­ trªn c¬ së t×m kiÕm thÞ tr­êng lµ nh»m t×m kiÕm nh÷ng thÞ tr­êng míi. Lo¹i ®Çu t­ nµy th­êng phæ biÕn t¹i c¸c n­íc theo chiÕn l­îc ph¸t triÓn thay thÕ nhËp khÈu (ISI). C¸c n­íc nµy th­êng tËn dông c¸c hµng rµo thuÕ quan cao ®Ó b¶o hé thÞ tr­êng trong n­íc. §Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng cña c¸c n­íc ®ã vµ tr¸nh hµng rµo thuÕ quan, c¸c c«ng ty n­íc ngoµi buéc ph¶i ®Çu t­ trùc tiÕp ®Ó s¶n xuÊt bªn trong c¸c n­íc nµy. §Çu t­ trªn c¬ së tËn dông c¸c lîi thÕ t­¬ng ®èi nh»m tranh thñ c¸c lîi thÕ t­¬ng ®èi cña c¸c n­íc nhËn ®Çu t­. Lo¹i ®Çu t­ nµy th­êng phæ biÕn t¹i c¸c n­íc theo chiÕn l­îc ph¸t triÓn h­íng vµo xuÊt khÈu (ESI). C¸c n­íc nµy theo ®uæi mét nÒn kinh tÕ më víi hµng rµo thuÕ quan thÊp nªn ®iÓm hÊp dÉn chÝnh cña hä víi ®Çu t­ n­íc ngoµi lµ c¸c lîi thÕ t­¬ng ®èi mµ hä cung cÊp cho c¸c nhµ ®Çu t­. TiÒm n¨ng lín nhÊt cña AFTA trong viÖc thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi lµ thuéc vÒ lo¹i ®Çu t­ nµy. AFTA sÏ cã nh÷ng ¶nh h­ëng tÝch cùc trong viÖc thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa r»ng ¶nh h­ëng tÝch cùc sÏ nh­ nhau t¹i tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn. Nh÷ng n­íc cã c¬ së h¹ tÇng tèt h¬n, chÊt l­îng lao ®éng cao h¬n vµ thÓ chÕ kinh tÕ thuËn lîi h¬n sÏ thu hót ®­îc nhiÒu ®Çu t­ n­íc ngoµi h¬n. V× thÕ, cuéc c¹nh tranh thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn sÏ kh«ng kÐm phÇn quyÕt liÖt. 4.3. VÒ kh¶ n¨ng tham gia vµo th­¬ng m¹i quèc tÕ Nh­ ®· nãi ë trªn, nguyªn nh©n chÝnh cña thµnh c«ng vÒ kinh tÕ cña c¸c n­íc ASEAN lµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn h­íng ra bªn ngoµi. V× lý do ®ã, c¸c n­íc ASEAN kh«ng thÓ chë thµnh n­íc theo chñ nghÜa b¶o hé. C¸c n­íc nµy muèn dïng AFTA ®Ó "t¨ng c­êng søc m¹nh c¹nh tranh cña ASEAN, nh­ mét cø ®iÓm s¶n xuÊt ®Ó th©m nhËp vµo thÞ tr­êng thÕ giíi" (Ban th­ ký cña ASEAN, 1993). Cïng víi sù t¨ng lªn cña chñ nghÜa khu vùc, mèi ®e do¹ cña sù chia c¾t nÒn kinh tÕ thÕ giíi lµ niÒm hy väng r»ng AFTA cã thÓ b¶o vÖ tèt h¬n c¸c quyÒn l¬Þ cña ASEAN còng nh­ khuyÕch tr­¬ng tiÕng nãi cña nã trªn c¸c diÔn ®µn quèc tÕ. Tãm l¹i, AFTA sÏ ®­îc xem nh­ mét c«ng cô ®Ó c¸c n­íc ASEAN hoµ nhËp víi thÕ giíi. "Tù do th­¬ng m¹i trong AFTA sÏ lµ sù luyÖn tËp ë cÊp ®é khu vùc tr­íc khi ASEAN tham gia vµo hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a biªn ë cÊp ®é toµn cÇu. B¶ng 2. Tæng th­¬ng m¹i c¸c n­íc ASEAN (1999-2000) §¬n vÞ: USD N­íc NhËp khÈu XuÊt khÈu 1999 2000 Thay ®æi 1999 2000 Thay ®æi Gi¸ trÞ % Gi¸ trÞ % Brunei 2.304,7 2.169,1 (171,5) (7,3) 1.720,4 1.067,6 (652,7) (37,9) Indonesia 48.665,5 62.124 13.458,6 27,7 24.003,3 33.514,8 9.511,5 39,6 Malaysia 84.287,9 1.193,8 13.866,6 16,5 63.677,8 79.647,5 15.696,6 25,1 Myanma 738,0 38.078,2 455,8 61,8 1.883 2.219,4 336,4 17,9 Philippines 35.036,9 138.352,5 3.041,4 8,7 30.742,5 31.387,4 644,9 2,1 Singapore 114.625,1 69.254,1 23.727,3 20,7 110.998 134.680,1 23.682,2 21,3 Th¸i Lan 56.110,9 14.308 13.143,2 23,4 48.318 61.905,8 13.587,8 28,1 ViÖt Nam 11.541 423.634,2 2.767 24,0 11.742 15.635 3.893 33,0 Tæng 353.346 70.288,2 19,9 293.085 360.057,6 66.972,6 22,8 B¶ng 3. Th­¬ng m¹i néi bé ASEAN (1999 - 2000) N­íc NhËp khÈu XuÊt khÈu 1999 2000 Thay ®æi 1999 2000 Thay ®æi Gi¸ trÞ % Gi¸ trÞ % Brunei 375,1 639,5 264,4 70,5 895,6 534,4 (361,3) (40,3) Indonesia 8.278,3 10.883,7 2.605,4 31,5 4.783,6 6.781,2 1.997,6 41,8 Malaysia 21.885 24.408,6 2.523,6 11,5 12.412,8 15.934,8 3.522 28,4 Myanma 236,8 393,5 156,7 66,2 1.038,6 1.113,3 74,7 7,2 Philippines 4.989,1 5.982,6 993,4 19,9 4.461 4.955,4 494,4 11,1 Singapore 29.269,3 37.784 8.514,6 29,1 26.241 33.291,3 7.050,3 26,9 Th¸i Lan 9.901,9 15.099,7 5.197,8 52,5 7.987,4 10.475,9 2.488,5 31,2 ViÖt Nam 2.516,3 2.613 96,7 3,8 3.290,9 4.519,4 1.228,5 37,3 Tæng 77.451,8 97.804,6 20.352,8 26,3 61.110,9 77.605,7 16.494,8 27 PhÇn 2. nh÷ng ¶nh h­ëng cña viÖc tham gia AFTA ®Õn th­¬ng m¹i ViÖt Nam I. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam tr­íc khi tham gia AFTA. Tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp niªn 90 sau khi khèi SEV gi¶i t¸n vµ ViÖt Nam thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi víi chÝnh s¸ch më cöa vµ ®a ph­¬ng ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, quan hÖ th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam víi c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn. C¸c n­íc thµnh viªn ASEAN trë thµnh nh÷ng b¹n hµng quan träng trong bu«n b¸n ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam. Th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n­íc ASEAN trong mÊy n¨m võa qua ®· ph¸t triÓn víi tèc ®é t¨ng tr­ëng cao mÆc dï møc t¨ng tr­ëng trong thêi kú nµy cßn ®ét biÕn vµ thÊt th­êng. Thêi kú 1991 - 1996, th­¬ng m¹i ViÖt Nam - ASEAN cã møc t¨ng tr­ëng b×nh qu©n lµ 26%, chiÕm h¬n 25% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam; thêi kú 1992 - 1994 kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Singapore t¨ng 50% (200 triÖu USD), sang c¸c n­íc ASEAN t¨ng 67% (630 triÖu USD), kim ng¹ch xuÊt khÈu sang HongKong gi¶m 35% (100 triÖu USD). B¾t ®Çu t­ n¨m 1993, HongKong ®· gi¶m m¹nh vÞ trÝ ®Çu cung trung chuyÓn hµng xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam, vµ phÇn nµo vÞ trÝ nµy ®· chuyÓn sang Singapore. Trong nh÷ng n¨m qua hµng nhËp khÈu tõ c¸c n­íc ASEAN vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam tuy vÉn cßn mang tÝnh chÊt th©m nhËp thÞ tr­êng nh­ng cã nhiÒu mÆt hµng ®· b¸n rÎ, t¹o lËp ®­îc tËp qu¸n tiªu dïng, tr­íc hÕt ph¶i kÓ tíi xe m¸y nhËp tõ Th¸i Lan, hµng ®iÖn, ®iÖn tö vµ ®iÖn l¹nh nhËp tõ Singapore, Malaisia, ph©n bãn tõ Indonesia... Trong th­¬ng m¹i víi c¸c n­íc ASEAN, viÖc xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu th­êng hay tËp trung vµo mét nhãm c¸c mÆt hµng nhÊt ®Þnh, chiÕm mét tû träng rÊt lín trong kim ng¹ch. Ch¼ng h¹n trong n¨m 1994 chØ hai mÆt hµng lµ sîi (20 triÖu USD) vµ urª (10 triÖu USD) ®· chiÕm gÇn 50% kim ng¹ch nhËp khÈu tõ Malaysia, còng trong n¨m 1994, xe m¸y nhËp th¼ng tõ Th¸i Lan lµ 92 triÖu USD trong tæng kim ng¹ch lµ 226 triÖu USD, chiÕm 41%, nÕu tÝnh cña 91 triÖu USD ®­îc nhËp qua ®­êng Lµo th× chiÕm kho¶ng 58% tæng gi¸ trÞ nhËp khÈu tõ Th¸i Lan. N¨m 1994 g¹o chiÕm 34 triÖu USD (55%) trong tæng kim ng¹ch 64 triÖu USD xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang Malaysia. MÆc dï th­¬ng m¹i ViÖt Nam vµ c¸c n­íc ASEAN ®· t¨ng tr­ëng víi mét tèc ®é lín trong thêi gian võa qua, tuy nhiªn c¸c mèi quan hÖ th­¬ng m¹i vµ giao l­u hµng ho¸ míi chØ ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ®èi víi rÊt nhiÒu c¸c mÆt hµng, nh÷ng mèi quan hÖ nµy cßn rÊt máng manh vµ dÔ bÞ ph¸ vì. Khi tham gia thùc hiÖn khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN, ®¸nh gi¸ sù thuËn lîi hay khã kh¨n khi thùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸ c¸c ¶nh h­ëng kh«ng chØ lµ t×nh h×nh bu«n b¸n ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam ®èi víi nh÷ng n­íc trong khu vùc, mµ bªn c¹nh ®ã vµ quan träng h¬n rÊt nhiÒu, sÏ lµ c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ, nh­ c¬ së h¹ tÇng, c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nguån lùc, c¸c yÕu tè vÒ chÝnh s¸ch... II. Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña nÒn th­¬ng m¹i ViÖt Nam khi tham gia AFTA. 1. Th¸ch thøc. Qua ph©n tÝch cô thÓ nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam vµ c¸c n­íc, chóng ta cã thÓ thÊy ®­îc nh÷ng khã kh¨n cña ViÖt Nam khi tham gia vµo tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc. Tr­íc hÕt ®ã lµ sù kh¸c biÖt vÒ thÓ chÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ. N­íc ta ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. C¸c quan hÖ thÞ tr­êng trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam thùc sù ch­a tr­ëng thµnh (c¸i qu¸n tÝnh cña cung c¸ch quan liªu, bao cÊp trong qu¶n lý cßn nÆng nÒ). §iÒu nµy thÓ hiÖn møc ®é s½n sµng ®ãn nhËn tiÕn tr×nh AFTA ch­a cao xÐt vÒ mÆt c¬ chÕ qu¶n lý. Quan träng h¬n n÷a kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n­íc ASEAN (vÒ thu nhËp b×nh qu©n trªn ®Çu ng­êi, dù tr÷ ngo¹i tÖ, tû lÖ l¹m ph¸t, vèn ®Çu t­, tr×nh ®é c«ng nghÖ... ) cho thÊy sù c¸ch biÖt qu¸ lín bÊt lîi cho ViÖt Nam còng lµ mèi lo ng¹i cho qu¸ tr×nh héi nhËp nµy. Tr×nh ®é c«ng nghÖ s¶n xuÊt hiÖn nay ë ta, ®Æc biÖt trong c¸c ngµnh chñ chèt nh­ c«ng nghiÖp chÕ t¹o, chÕ biÕn, cßn ë møc yÕu kÐm th× liÖu cã ®ñ søc c¹nh tranh, chiÕm lÜnh thÞ tr­êng hay chØ lµ n¬i tiªu thô hµng ho¸ cña c¸c n­íc ASEAN thËm chÝ nhiÒu doanh nghiÖp bÞ ph¸ s¶n, thÊt nghiÖp theo ®ã t¨ng... Do c¬ cÊu ngµnh hµng xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam vµ phÇn lín c¸c n­íc ASEAN t­¬ng ®èi gièng nhau, v× vËy cã thÓ g©y ra sù c¹nh tranh néi bé khu vùc trong viÖc thu hót ®Çu t­, t×m kiÕm thÞ tr­êng vµ c«ng nghÖ (ë møc ®é kh¸c nhau). Ngoµi ra cß ph¶i kÓ ®Õn sù c¹nh tranh cña c¶ khèi víi Trung Quèc trong c¶ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Mét trong nh÷ng khã kh¨n vµ cã lÏ ®©y lµ khã kh¨n lín nhÊt mµ ViÖt Nam sÏ ph¶i ®­¬ng ®Çu trong qu¸ tr×nh héi nhËp lµ nh©n tè vÒ con ng­êi do tr×nh ®é, kÓ c¶ c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ vµ c¸c doanh nh©n cßn ch­a ®¸p øng ®­îc víi nhu cÇu ®Æt ra cña t×nh h×nh míi. NÕu chØ xÐt riªng vÒ thùc tr¹ng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam trong m«i tr­êng c¹nh tranh th× phÇn lín c¸c doanh nghiÖp cßn rÊt non trÎ, thiÕu vèn kinh doanh còng nh­ tr×nh ®é qu¶n lý, tÝn nhiÖm vµ bÒ dµy kinh nghiÖm. PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp ®Òu míi b­íc vµo th­¬ng tr­êng nªn cã nhiÒu h¹n chÕ, thÓ hiÖn ë c¸c mÆt nh­: kinh doanh trªn diÖn mÆt hµng réng nh­ng thiÕu chuyªn ngµnh; m¹ng l­íi tiªu thô cßn mong manh; c¸c doanh nghiÖp cßn ch­a quan t©m vµ Ýt thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng khèi c¸c kh¸ch hµng tin cËy vµ l©u bÒn; thiÕu th«ng tin vµ thiÕu hiÓu biÕt vÒ thÞ tr­êng vµ kh¸ch hµng; ThiÕu c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc nh­ th«ng tin th­¬ng m¹i, hç trî triÓn l·m qu¶ng c¸o, t­ vÊn vÒ thÞ tr­êng, m«i tr­êng ®Çu t­, t×m ®èi t¸c kinh doanh... Ngoµi ra, t¸c ®éng kh«ng thuËn lîi ®Õn c¸c doanh nghiÖp cßn cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng vÜ m« thiÕu æn ®Þnh víi mét hÖ thèng c¸c thñ tôc hµnh chÝnh phøc t¹p vµ kh«ng râ rµng. Thñ tôc lËp doanh nghiÖp, lËp chi nh¸nh, ®¹i diÖn, m¹ng l­íi kinh doanh trong tØnh, ngoµi tØnh, ngoµi n­íc nãi chung cã t¸c dông k×m h·m h¬n lµ khuyÕn khÝch kinh doanh. Tãm l¹i, cã thÓ thËt sù héi nhËp ®­îc víi khu vùc, chóng ta ph¶i v­ît lªn nh÷ng tr× trÖ cña chÝnh m×nh, ®¹t ®­îc sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi ®i kÌm víi sù t¨ng tr­ëng vÒ kinh tÕ. Sù t¨ng tr­ëng cïng nhÞp ®é víi c¸c n­íc trong khu vùc sÏ lµ c¬ së ®¶m b¶o vÒ l©u dµi ®Ó cã sù liªn kÕt gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN ®­îc bÒn chÆt trªn c¬ së hai bªn cïng cã lîi. Bªn c¹nh nh÷ng khã kh¨n rÊt lín, chóng ta còng cã nh÷ng thuËn lîi nhÊt ®Þnh khi héi nhËp víi ASEAN. ViÖt Nam vµ c¸c n­íc ASEAN lµ nh÷ng n­íc l¸ng giÒng ®· cã truyÒn thèng giao l­u kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ t­¬ng ®èi hiÓu biÕt lÉn nhau. Bªn c¹nh ®ã, ®­êng lèi ®æi míi cña ViÖt Nam ®ang tiÕn tíi ®Ó héi nhËp trong sù thèng nhÊt cña khu vùc. Liªn kÕt kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam vµ ASEAN lµ xu thÕ tÊt yÕu cña mçi n­íc trong qu¸ tr×nh héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu, bëi lÏ nã phï hîp víi lîi Ých cña mçi quèc gia. 2. C¬ héi. Tham gia hîp t¸c kinh tÕ, th­¬ng m¹i víi khu vùc, ViÖt Nam cã thÓ thu ®­îc mét sè c¬ héi vµ thuËn lîi sau ®©y: Thø nhÊt, ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN lµ sù kiÖn ®¸nh dÊu b­íc ph¸t triÓn cña ViÖt Nam trong quan hÖ quèc tÕ ®Ó héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Cã ViÖt Nam trong ASEAN sÏ gãp phÇn quan träng t¹o ra sù thèng nhÊt míi trong ASEAN, tõ ®ã t¹o ra nhiÒu lîi Ých cho ViÖt Nam vµ c¸c n­íc thµnh viªn. Träng t©m cña hîp t¸c kinh tÕ trong ASEAN nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ hîp t¸c ph¸t triÓn th­¬ng m¹i, trong ®ã cèt lâi lµ viÖc h×nh thµnh AFTA, thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh ­u ®·i thuÕ quan cã hiÖu lùc chung CEPT, h×nh thµnh nªn mét thÞ tr­êng thèng nhÊt cho mäi n­íc thµnh viªn. ViÖc tham gia vµo ch­¬ng tr×nh nµy lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ViÖt Nam t¨ng nhanh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i, thóc ®Èy nhanh chãng qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Khi c¸c n­íc c¾t gi¶m dÇn thuÕ th× hµng ho¸ ViÖt Nam sÏ cã c¬ héi tèt h¬n ®Ó x©m nhËp vµo thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi. Thø hai, ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn ®Ó më réng thÞ tr­êng ­u ®·i cña AFTA. Kinh nghiÖm c¸c n­íc trong khèi cho thÊy r»ng, gia nhËp ASEAN, ViÖt Nam cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó më réng thÞ tr­êng sang c¸c n­íc trong vµ ngoµi khu vùc. HiÖn nay, kho¶ng 30% kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam lµ tõ c¸c n­íc thuéc ASEAN. C¸c mÆt hµng ®­îc Nhµ n­íc ­u tiªn nhËp khÈu nh­ m¸y mãc, thiÕt bÞ vµ nguyªn vËt liÖu phôc vô cho nhu cÇu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp khi tham gia vµo AFTA, CEPT th× c¸c mÆt hµng nµy sÏ gi¶m thuÕ nhËp khÈu tíi 5%. Nh­ vËy, khi ®ã luång hµng nhËp khÈu sÏ ®­îc më réng nhanh chãng. H¬n n÷a, do c¬ cÊu danh môc hµng ho¸ tham gia CEPT bao gåm c¶ n«ng s¶n th« vµ n«ng s¶n chÕ biÕn nªn nÕu ViÖt Nam t¨ng c­êng s¶n xuÊt hµng n«ng s¶n th× sù c¾t gi¶m vÒ thuÕ sÏ trë thµnh yÕu tè kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp më réng s¶n xuÊt mÆt hµng nµy ®Ó xuÊt khÈu sang ASEAN vµ c¸c n­íc ngoµi khu vùc. §©y còng lµ c¬ héi ®Ó ViÖt Nam t¨ng dung l­îng cung hµng ho¸ cña m×nh trªn thÞ tr­êng vµ tham gia c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi . Thø ba, tham gia hîp t¸c kinh tÕ, th­¬ng m¹i víi khu vùc, ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vµo xuÊt khÈu. Thø t­, cã ®iÒu kiÖn ®Ó thu hót ®­îc nhiÒu vèn ®Çu t­ tõ nh÷ng n­íc thõa vèn vµ ®ang cã sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu m¹nh sang c¸c ngµnh cã hµm l­îng kü thuËt cao, sö dông Ýt nh©n c«ng trong khu vùc nh­ Singapore, Malaysia, Th¸i Lan... Thø n¨m, cã ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp thu c«ng nghÖ vµ ®µo t¹o kü thuËt cao ë c¸c ngµnh cÇn nhiÒu lao ®éng mµ c¸c n­íc ®ã ®ang cÇn chuyÓn giao. Sö dông vèn vµ kü thuËt cao cña c¸c n­íc trong khu vùc ®Ó khai th¸c kho¸ng s¶n vµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng Thø s¸u, tËn dông ­u thÕ vÒ lao ®éng rÎ vµ cã hµm l­îng chÊt x¸m cao ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam sang c¸c n­íc trong khu vùc. Thø b¶y, mét trong nh÷ng quy ®Þnh vÒ s¶n phÈm ®­îc h­ëng quy chÕ HÖ thèng ­u ®·i thuÕ quan phæ cËp (GPS) cña Mü lµ "trÞ gi¸ nguyªn liÖu cho phÐp nhËp ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã ph¶i d­íi 65% toµn bé gi¸ trÞ cña s¶n phÈm ®ã khi vµo l·nh thæ h¶i quan Mü" vµ "gi¸ trÞ mét s¶n phÈm ®­îc chÕ t¹o ë hai hoÆc trªn hai n­íc lµ héi viªn cña mét hiÖp héi kinh tÕ, liªn minh thuÕ quan, khu mËu dÞch tù do th× ®­îc coi lµ s¶n phÈm cña mét n­íc". V× vËy, viÖc ViÖt Nam tham gia AFTA sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho ViÖt Nam vÉn cã thÓ nhËp nguyªn liÖu cña c¸c n­íc ASEAN kh¸c ®Ó s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm ®ã vÉn ®­îc GPS. 3. T×nh h×nh thùc hiÖn AFTA cña ViÖt Nam cho ®Õn nay. Sau khi trë thµnh thµnh viªn cña ASEAN vµo cuèi n¨m 1995, ViÖt Nam cam kÕt b¾t ®Çu tham gia thùc hiÖn AFTA tõ 01/01/1996 vµ sÏ kÕt thóc vµo 01/01/2006 víi môc tiªu cuèi cïng lµ c¾t gi¶m thuÕ xuÊt nhËp khÈu cña tÊt c¶ c¸c mÆt hµng thùc hiÖn AFTA xuèng 0-5%. Hµng n¨m ChÝnh phñ ViÖt Nam ®Òu ban hµnh NghÞ ®Þnh c«ng bè danh môc thùc hiÖn AFTA cho n¨m ®ã. N¨m 1997, chÝnh phñ ViÖt Nam còng ®· phª duyÖt LÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan tæng thÓ thùc hiÖn AFTA giai ®o¹n 1996 - 2006 cña ViÖt Nam ®Ó lµm c¨n c­ ®iÒu chØnh c¬ cÊu trong n­íc vµ ®Þnh h­íng cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt - kinh doanh phï hîp §¸nh gi¸ t¸c ®éng cña viÖc gia nhËp AFTA cña ViÖt Nam trong 5 n¨m võa qua (1996 - 2000) mÆc dï chóng ta ®· tõng b­íc thùc hiÖn viÖc c¾t gi¶m thuÕ quan cho 4200 dßng thuÕ tuy nhiªn vÉn ch­a cho thÊy cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ ®èi víi thÞ tr­êng xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña ViÖt Nam. Tû träng ho¹t ®éng th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN hÇu nh­ thay ®æi rÊt nhá c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu còng kh«ng biÕn ®éng lín do nh÷ng nguyªn nh©n sau: Giai ®o¹n 1996 - 2000 míi b¾t ®Çu ®­a vµo c¾t gi¶m nh÷ng mÆt hµng mµ ta cã lîi thÕ vÒ xuÊt khÈu hoÆc cã nhu cÇu nhËp khÈu mµ trong n­íc ch­a cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®­îc. Nh÷ng mÆt hµng nµy cã møc thuÕ xuÊt nhËp khÈu thÊp, chñ yÕu d­íi 20% vµ phÇn lín lµ nh÷ng nhãm hµng cã møc thuÕ suÊt 0-5% do vËy viÖc thùc hiÖn c¾t gi¶m thuÕ suÊt theo AFTA hÇu nh­ diÔn ra trong thêi gian nµy. Do vËy, ch­a thÓ cã nh÷ng t¸c ®éng lín ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. MÆt kh¸c, nh÷ng mÆt hµng quan träng, ®­îc b¶o hé cao, chiÕm gÇn 50% kim ng¹ch th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam (nh­ r­îu bia, x¨ng dÇu, « t« xe m¸y, ph©n bãn, ho¸ chÊt...) ®ang thuéc danh môc lo¹i trõ hoµn toµn (GE) vµ danh môc lo¹i trõ t¹m thêi (TEL), kh«ng ph¶i thùc hiÖn c¸c nghÜa vô c¾t gi¶m thuÕ quan còng nh­ lo¹i bá hµng rµo phi thuÕ quan. - C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam so víi c¸c n­íc ASEAN cã ®iÓm t­¬ng ®ång kh¸ râ nÐt, cô thÓ lµ nÕu ViÖt Nam cã lîi thÕ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng n«ng s¶n, nguyªn liÖu th« vµ mét sè s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhÑ th× c¸c n­íc ASEAN còng cã lîi thÕ nµy vµ chÝnh lµ ®èi thñ c¹nh tranh thÞ tr­êng xuÊt khÈu víi ViÖt Nam. - Thùc tÕ thêi gian qua cho thÊy ASEAN ch­a ph¶i lµ thÞ tr­êng xuÊt khÈu tiÒm n¨ng ®èi víi c¸c mÆt hµng truyÒn thèng cña ViÖt Nam, mµ héi nhËp ASEAN chØ lµ mét b­íc tËp d­ît chuÈn bÞ cho doanh nghiÖp b­íc vµo mét thÞ tr­êng réng lín h¬n. B¶ng 4. Sè liÖu nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ c¸c n­íc ASEAN N­íc 1999 2000 Kim ng¹ch (USD) T¨ng tr­ëng (%) Tû träng (%) Kim ng¹ch (USD) T¨ng tr­ëng (%) Tû träng (%) ASEAN 3.288.976.936 -12 100 4.519.376.938 37,4 100 Brunei 4.244 0 Campuchia 12.825.397 -70 1 37.480.637 192,2 0,8 Indonesia 285.240.078 11 9 348.736.843 22,3 7,7 Lµo 195.030.573 35 6 111.595.682 -42,8 2,5 Malayxia 308.978.205 24 9 284.913.294 24,6 8,5 Myanma 1.224.849 0 1,4 Philippines 46.137.172 -32 1 63.298.901 37,2 Singapore 1.883.271.915 -18 57 2.760.416.388 46,6 61,1 Th¸i Lan 556.264.503 -17 17 812.935.193 46,1 18,0 B¶ng 5. C¸c mÆt hµng chñ yÕu cña ViÖt Nam xuÊt khÈu sang ASEAN N­íc 1999 2000 Kim ng¹ch (USD) T¨ng tr­ëng (%) Tû träng (%) Kim ng¹ch (USD) T¨ng tr­ëng (%) Tû träng (%) ASEAN 2.463.463.175 4,85 100 2.612.950.932 6,07 100 Brunei 539.853 0,02 Campuchia 91.124.963 21,25 3,70 132.722.481 45,65 5,08 Indonesia 421.019.222 33,17 17,09 248.008.414 -41,09 9,49 Lµo 164.253.795 124,11 6,67 66.396.913 -59,58 2,54 Malayxia 256.853.800 123,46 10,43 413.478.688 60,98 15,82 Myanma 1.521.014 1,18 0,06 Philippines 393.318.055 0,17 15,97 477.709.281 21,46 18,28 Singapore 822.098.751 -23,89 33,37 885.733.050 7,74 33,90 Th¸i Lan 312.73.722 5,79 12.69 388.902.105 24,36 14,88 MÆt hµng Kim ng¹ch (USD) T¨ng tr­ëng (%) Tû träng (%) Kim ng¹ch (USD) T¨ng tr­ëng (%) Tû träng (%) DÇu th« 570.878.170 55,77 23,17 927.664.357 62,50 35,50 G¹o 569.558.361 1,30 23,12 230.158.847 -59,59 8,81 LK vitÝnh 393.030.878 15,95 525.642.282 33,74 20,12 Cµ phª 96.236.825 -17,33 3,91 58.581.909 39,13 2,24 H¹t tiªu 85.814.885 3,48 57.051.078 -33,52 2,18 H¶i S¶n 74.447.274 30,28 3,02 74.481.483 0,05 2,85 DÖt may 68.128.898 57,84 2,77 54.758.805 -19,62 2,10 LK ®iÖn tö 45.222.995 1,84 521.558.419 1.053,3 19,96 Cao su 38.546.353 164,42 1,56 20.698.177 -46,30 0,79 Giµy dÐp 18.194.001 112,12 0,74 20.673.016 13,63 Rau qu¶ 21.110.204 146,85 0,86 4.717.108 -77,65 0,18 Than ®¸ 17.325.288 106,83 0,70 20.650.583 19,19 0,79 Nguån: Vô hîp t¸c ®a biªn - Bé Th­¬ng m¹i 4. LÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan tæng thÓ giai ®o¹n 2001 - 2006 ®Ó thùc hiÖn AFTA cña ViÖt Nam. Sau thêi kú khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ, ®Æc biÖt lµ n¨m 2000, vÊn ®Ò thóc ®Èy nhanh tù do ho¸ th­¬ng m¹i trong khu vùc lµ mét trong nh÷ng chñ ®Ò ®· ®­îc th¶o luËn t¹i nhiÒu cuéc häp ë cÊp nguyªn thñ quèc gia ASEAN. C¸c n­íc thµnh viªn ®Òu cam kÕt sÏ ®Èy nhanh h¬n tiÕn tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan vµ bá dÇn c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ. T¹i Héi nghÞ héi ®ång AFTA lÇn thø 13 tæ chøc vµo th¸ng 9/1999 t¹i Singapore thùc hiÖn nghÜa vô cña mét n­íc thµnh viªn, ViÖt Nam cam kÕt sÏ c«ng bè LÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan tæng thÓ ®Õn 2006 ®Ó thùc hiÖn AFTA cña m×nh. §Ó thùc hiÖn cam kÕt nµy, LÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan tæng thÓ thùc hiÖn AFTA giai ®o¹n 2001 - 2006 cña ViÖt Nam ®· ®­îc Thñ t­íng chÝnh phñ phª chuÈn vÒ mÆt nguyªn t¾c t¹i c«ng v¨n sè 5408/VPCP-TCQT ngµy 11/12/2000 cña V¨n phßng chÝnh phñ. §ång thêi c¨n cø vµo lé tr×nh nµy Thñ t­íng chÝnh phñ ®ang xem xÐt ®Ó phª chuÈn nghÞ ®Þnh ban hµnh Danh môc c¾t gi¶m thuÕ quan thùc hiÖn AFTA n¨m 2001. Theo lÞch tr×nh nµy tõ n¨m 2001 ®Õn 2006, ViÖt Nam sÏ thùc hiÖn gi¶m thuÕ quan cho 6210 dßng thuÕ nhËp khÈu trong tæng sè 6400 dßng thuÕ hiÖn hµnh, cô thÓ nh­ sau: + TiÕp tôc thùc hiÖn c¾t gi¶m thuÕ cho 4200 dßng thuÕ ®· ®­a voµ thùc hiÖn CEPT tõ n¨m 2000 trë vÒ tr­íc. + Kho¶ng 1940 dßng thuÕ cßn l¹i sÏ thùc hiÖn c¾t gi¶m trong 3 n¨m 2001 - 2003 theo lé tr×nh nh­ sau: N¨m 2001: kho¶ng 720 dßng thuÕ N¨m 2001: kho¶ng 510 dßng thuÕ N¨m 2003: kho¶ng 710 dßng thuÕ ViÖc gi¶m thuÕ sÏ ®­îc thùc hiÖn theo c¸c nguyªn t¾c sau: + Toµn bé c¸c mÆt hµng cßn l¹i trong danh môc l¹i trõ t¹m thêi (TEL) sÏ ph¶i thùc hiÖn gi¶m thuÕ trong 3 n¨m 2001. 2002 vµ 2003. + Møc thuÕ xuÊt nhËp khÈu cña toµn bé mÆt hµng trong danh môc gi¶m thuÕ kh«ng ®­îc cao h¬n 20% kÓ tõ thêi ®iÓm 01/01/2001 trë ®i + TÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Þnh l­îng sÏ ph¶i bá ngay khi mÆt hµng ®­îc chuyÓn vµo c¾t gi¶m ®Ó thùc hiÖn AFTA. Nh­ vËy cã nghÜa lµ ®Õn n¨m 2006 cã kho¶ng 95 mÆt hµng nhËp khÈu tõ ASEAN vµo ViÖt Nam sÏ chØ cßn ë møc thuÕ xuÊt 0-5% vµ kh«ng bÞ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan. - Trªn c¬ së LÞch tr×nh tæng thÓ ®· ®­îc chÝnh phñ th«ng qua vÒ mÆt nguyªn t¾c nh­ trªn, Bé Tµi chÝnh ®· dù th¶o nghÞ ®Þnh ban hµnh Danh môc thùc hiÖn AFTA n¨m 2001 víi lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan cña kho¶ng trªn 5000 dßng thuÕ, trong ®ã cã: + Kho¶ng 64% sè dßng thuÕ ®¹t thuÕ suÊt 0-5% + 35% sè dßng thuÕ ®¹t thuÕ suÊt 0%. PhÇn III. Mét sè Ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ViÖt Nam khi tham gia AFTA. I. Môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi. 1. C¸c môc tiªu tr­íc m¾t Thø nhÊt, ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c cam kÕt víi c¸c n­íc trong khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN (AFTA). §©y lµ môc tiªu quan träng vµ cÊp b¸ch hiÖn nay trong chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i héi nhËp cña ViÖt Nam. Tr­íc hÕt, ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn c¾t gi¶m thuÕ quan nhËp khÈu ë møc 0-5% theo lÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ b×nh th­êng vµ lÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ nhanh sao cho viÖc c¾t gi¶m thuÕ ®­îc hoµn tÊt vµo n¨m 2006 theo cam kÕt chÝnh thøc víi c¸c n­íc trong khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN. §ång thêi cÇn chuÈn bÞ ph­¬ng ¸n ®Ó lo¹i bá c¸c hµng rµo phi thuÕ quan theo tho¶ thuËn gi÷a c¸c n­íc, c¶i tæ bé m¸y h¶i quan, thiÕt lËp hÖ thèng luång h¶i quan xanh, x©y dùng vµ ¸p dông c¸c m· sè vÒ thuÕ thÝch hîp, x©y dùng bé m¸y gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt víi c¸c n­íc trong AFTA... ViÖc tham gia vµo AFTA cÇn chó ý h¹n chÕ nh÷ng yÕu kÐm cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®Æc biÖt lµ h¹n chÕ cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cña ViÖt Nam so víi c¸c n­íc trong AFTA. Thø hai, TÝch cùc chèng c¸c hiÖn t­îng bu«n b¸n lËu qua biªn giíi vµ gian lËn th­¬ng m¹i, xö lý nghiªm minh c¸c vi ph¹m. §©y lµ biÖn ph¸p ®Ó t¨ng c­êng qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu nh»m b¶o vÖ lîi Ých quèc gia, b¶o ®¶m m«i tr­êng kinh doanh ®èi ngo¹i cã tÝnh ph¸p lý cao, cã møc ®é b¶o hé tèt vµ h×nh thµnh nÒ nÕp kinh doanh æn ®Þnh, cã trËt tù, t¹o lßng tin ®èi víi c¸c b¹n hµng n­íc ngoµi. 2. C¸c môc tiªu l©u dµi. Mét lµ, ph¸t triÓn ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ nh»m ®æi míi c¬ cÊu kinh tÕ, gia t¨ng c¸c ngµnh s¶n xuÊt cã hµm l­îng khoa häc c«ng nghÖ vµ vèn ®Çu t­ cao, khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ph¸t triÓn, t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh, gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ c¶i thiÖn ®êi sèng ng­êi lao ®éng. Hai lµ, thùc hiÖn qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i tõ thÊp ®Õn cao theo xu h­íng chung cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. ViÖc lµm nµy nh»m thùc hiÖn viÖc gi¶m thiÓu c¸c hµng rµo c¶n trë c¸c ho¹t ®éng xuÊt vµ nhËp khÈu hiÖn nay. Ba lµ, ®¶m b¶o tÝnh nhÊt qu¸n vµ tÝnh æn ®Þnh cña hÖ thèng luËt ph¸p, chÝnh s¸ch, quy ®Þnh cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh ®èi víi c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i phï hîp víi c¸c cam kÕt cña khu vùc th­¬ng m¹i tù do ASEAN, diÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng (APEC), tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). Bèn lµ, x©y dùng chiÕn l­îc th­¬ng m¹i thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn héi nhËp tõ viÖc x¸c ®Þnh thÞ tr­êng träng ®iÓm (hiÖn nay lµ thÞ tr­êng khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng), quy ho¹ch mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu, thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Çu t­ thÝch hîp, tæ chøc m¹ng l­íi ph©n phèi hµng xuÊt khÈu h÷u hiÖu... N¨m lµ, Sö dông tæng hîp c¸c c«ng cô tû gi¸ hèi ®o¸i, l·i suÊt, trî cÊp vµ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý hµnh chÝnh ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng th­¬ng m¹i theo c¸c môc tiªu ®Æt ra. §ång thêi, cÇn chó träng ®Õn t¸c ®éng riªng rÏ cña tõng lo¹i c«ng cô ®Õn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu ®Ó sö dông mét c¸ch linh ho¹t cho thÝch hîp ®èi víi tõng lo¹i quan hÖ th­¬ng m¹i trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. S¸u lµ, c¶i tiÕn mèi quan hÖ gi÷a c¬ quan lËp ph¸p vµ c¬ quan hµnh ph¸p trong viÖc ban hµnh vµ thùc hiÖn c¸c v¨n b¶n vÒ chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i. §iÒu hoµ hîp lý mèi quan hÖ gi÷a qu¶n lý vi m« vµ vÜ m« trong ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ. Tr¸nh t×nh tr¹ng c¸c c¬ quan qu¶n lý cã thÈm quyÒn kh«ng nh÷ng kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi mµ cßn g©y ¸ch t¾c cho ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp. B¶y lµ, t¨ng c­êng hiÖu lùc thùc hiÖn cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ th­¬ng m¹i (t¨ng c­êng ph¸p chÕ th­¬ng m¹i). Xö lý nghiªm minh c¸c tr­êng hîp vi ph¹m c¸c quy ph¹m ph¸p luËt vÒ qu¶n lý th­¬ng m¹i c¶ c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc lÉn c¸c doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu. T¸m lµ, B¶o ®¶m c©n ®èi gi÷a xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu ®Ó c¶i thiÖn c¸n c©n th­¬ng m¹i. Lo¹i bá t×nh tr¹ng nhËp khÈu c¸c lo¹i hµng ho¸ mµ trong n­íc cã thÓ s¶n xuÊt ®­îc hoÆc s¶n xuÊt víi chÊt l­îng cao h¬n. TÝch cùc thóc ®Èy xuÊt khÈu theo ph­¬ng ch©m ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph­¬ng ho¸ thÞ tr­êng. ChÝn lµ, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn th­¬ng m¹i, gia t¨ng tû lÖ c¸c hµng xuÊt khÈu chÕ biÕn s©u, n©ng tû lÖ nµy lªn 50%. II. BiÖn ph¸p ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn tham gia AFTA. 1. X©y dùng nÒn kinh tÕ më h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu Tham gia vµo th­¬ng m¹i quèc tÕ cho phÐp kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña mét quèc gia lín h¬n nhiÒu lÇn nhu cÇu cña chÝnh quèc gia ®ã. VËy ®Ó cã thÓ c¹nh tranh vµ c¹nh tranh th¾ng lîi, ®iÒu quan träng lµ ph¶i lµm ra ®­îc c¸c s¶n phÈm mang lîi thÕ so s¸nh víi c¸c quèc gia kh¸c cïng tham gia ho¹t ®éng th­¬ng m¹i quèc tÕ. Kinh nghiÖm thµnh c«ng cña c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN trong nh÷ng thËp kû qua lµ t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm cã søc c¹nh tranh cao ®Ó ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xuÊt khÈu. PhÇn lín ¸c n­íc trong khu vùc ®· tr¶i qua thêi kú xuÊt khÈu ra thÞ tr­êng quèc tÕ c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp cã hµm l­îng lao ®éng cao vµ sö dông nhiÒu tµi nguyªn cña quèc gia, nay chuyÓn sang xuÊt khÈu nhiÒu mÆt hµng cã hµm l­îng c«ng nghÖ cao. HiÖn nay, ë mét sè ngµnh cßn sö dông nhiÒu lao ®éng, tÝnh c¹nh tranh gi¶m sót râ rÖt do chi phÝ tiÒn l­¬ng cao. Tr­íc m¾t, ViÖt Nam cßn cÇn ph¶i tËp trung vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt sö dông nhiÒu lao ®éng vµ dùa vµo viÖc sö dông nguån tµi nguyªn phong phó cña m×nh coi ®ã lµ lîi thÕ so s¸nh t­¬ng ®èi cña n­íc ta trong thêi gian hiÖn t¹i. §ång thêi trªn c¬ së thu hót vèn, c«ng nghÖ vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, chóng ta cÇn ®ãn ®Çu vµ tiÕp cËn mét sè ngµnh cã hµm l­îng c«ng nghÖ cao, sö dông nhiÒu vèn víi lao ®éng lµnh nghÒ ®Ó lµm ra nh÷ng s¶n phÈm mang tÝnh c¹nh tranh cao trong bu«n b¸n quèc tÕ sau nµy. §ã lµ c¸c ngµnh: chÕ biÕn l­¬ng thùc thùc phÈm, dÖt may, da giµy, khai th¸c vµ chÕ biÕn dÇu khÝ, luyÖn kim, c¸n thÐp, xi m¨ng... xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm l­¬ng thùc thùc phÈm qua chÕ biÕn võa t¹o ra lîi nhuËn vµ kim ng¹ch cao võa tr¸nh ®­îc hµng rµo b¶o hé cña c¸c n­íc thµnh viªn ®èi víi hµng n«ng s¶n ch­a qua chÕ biÕn. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i l­u ý ®Õn khÝa c¹nh b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i, tr¸nh xuÊt khÈu b»ng mäi gi¸ lµm c¹n kiÖt nguån tµi nguyªn cña ®Êt n­íc. 2. X©y dùng chÝnh s¸ch b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc mét c¸ch hîp lý trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th­¬ng m¹i. C¸c nhµ s¶n xuÊt ViÖt Nam vÉn ch­a quen dùa vµo chÝnh s¸ch b¶o hé ®­îc ¸p dông trong thêi kú kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. NghÜa lµ b¶o hé th«ng qua viÖc cÊm hoÆc h¹n chÕ nhËp khÈu, hoÆc n©ng thuÕ nhËp khÈu lªn rÊt cao. Nhµ n­íc còng cßn dung d­ìng nhiÒu cho t­ t­ëng ®ã th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch ban hµnh, hËu qu¶ lµ c¸c nhµ s¶n xuÊt Ýt quan t©m ®Õn n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh, tÝnh hiÖu qu¶, kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm mµ m×nh lµm ra. C¸c nhµ qu¶n lý kh«ng thÓ cø ch¹y theo chÝnh s¸ch b¶o hé khi mµ kinh tÕ ®Êt n­íc ®· chuyÓn h­íng sang héi nhËp vµ chÞu sù t¸c ®éng kh«ng thÓ c­ìng l¹i cña xu thÕ tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Do vËy mét vÊn ®Ò ®Æt ra cho ViÖt Nam khi tham gia AFTA, cÇn ph¶i x©y dùng mét chÝnh s¸ch b¶o hé ®óng ®¾n sao cho võa ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña CEPT/AFTA ®Æt ra võa b¶o ®¶m cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n­íc thÝch nghi quen dÇn víi m«i tr­êng kinh doanh kh«ng cã sù b¶o hé theo kiÓu cò tr­íc ®©y. Muèn vËy cÇn tËp trung gi¶i quyÕt c¸c néi dung sau: - CÇn x¸c ®Þnh mét c¸ch cô thÓ yªu cÇu, møc ®é, thêi gian b¶o hé cho tõng ngµnh s¶n xuÊt phï hîp víi chiÕn l­îc ­u tiªn ph¸t triÓn ®· ho¹ch ®Þnh. Quan ®iÓm chung lµ chØ b¶o hé ®èi víi nh÷ng ngµnh cã lîi thÕ c¹nh tranh (lîi thÕ tr­íc m¾t vµ lîi thÕ tiÒm n¨ng). - Trªn c¬ së x¸c ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cho tõng ngµnh, x©y dùng tiÕn tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan ®èi víi c¸c s¶n phÈm n»m trong danh môc lo¹i trõ t¹m thêi theo h­íng sao cho s¶n phÈm cÇn ®­îc b¶o hé sÏ ®­îc ®­a vµo gi¶m sau, yªu cÇu b¶o hé cµng cao th× ®­a vµo c¾t gi¶m cµng muén ®Ó cã thêi gian cñng cè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. - KÕt hîp gi÷a tiÕn tr×nh c¾t gi¶m thuÕ víi tiÕn tr×nh lo¹i bá hµng rµo phi thuÕ quan, ®a d¹ng ho¸ c¸c chÝnh s¸ch phi thuÕ quan ®Ó b¶o hé hîp lý vµ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. 3. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i Cïng víi chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i lµ mét trong nh÷ng c«ng cô chñ yÕu ®Ó ®iÒu chØnh møc ®é, ph¹m vi héi nhËp nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vµo nÒn kinh tÕ khu vùc theo yªu cÇu cña CEPT/AFTA. ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i ph¶i trë thµnh mét bé phËn quan träng trong hÖ thèng chÝnh s¸ch chung cña Nhµ n­íc nh»m ®éng viªn c¸c tiÒm lùc kinh tÕ h­íng m¹nh vµo xuÊt khÈu, ®ång thêi lµ l¸ ch¾n ®Ó b¶o hé hîp lý c¸c nhµ s¶n xuÊt néi ®Þa. Do vËy, chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam s¾p tíi cÇn hoµn thiÖn theo h­íng sau: * T¹o thuËn lîi cho c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng xuÊt khÈu C¸c chñ thÓ thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc tham gia vµo ho¹t ®éng xuÊt khÈu.B·i bá tèi ®a c¸c quy ®Þnh vÒ thñ tôc hµnh chÝnh g©y trë ng¹i cho tæ chøc tham gia xuÊt khÈu, nh­ h¹n chÕ cÊp giÊy phÐp xuÊt khÈu trùc tiÕp, chÕ ®é c¬ quan chñ qu¶n, h¹n ng¹ch vµ kÕ ho¹ch xuÊt khÈu ®Þnh h­íng (tõ h¹n ng¹ch mµ c¸c n­íc tho¶ thuËn víi ViÖt Nam)... * X©y dùng chÝnh s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu Trªn c¬ së ph©n tÝch lîi thÕ so s¸nh tr­íc m¾t vµ l©u dµi (lîi thÕ tiÒm n¨ng) x¸c ®Þnh danh môc c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc phï hîp víi tõng thêi kú. Theo môc tiªu ®Ò ra, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu sÏ theo h­íng gi¶m nhanh xuÊt khÈu hµng ho¸ ë d¹ng nguyªn liÖu th« vµ b¸n s¶n phÈm, t¨ng nhanh sè l­îng c¸c mÆt hµng chÕ biÕn s©u, tinh trong tæng gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu; cïng víi t¨ng kim ng¹ch c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu truyÒn thèng vµ t×m kiÕm vµ t¨ng tû träng mÆt hµng míi theo kÞp víi yªu cÇu tiªu dïng hiÖn ®¹i cña thÞ tr­êng thÕ giíi. H­íng cô thÓ trong 10 n¨m tíi theo c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch lµ: - H¹n chÕ, tiÕn ®Õn viÖc cÊm xuÊt khÈu nguyªn liÖu th« (gç vµ l©m s¶n, quÆng, dÇu th«...) - ChuyÓn nhanh viÖc xuÊt khÈu n«ng s¶n tõ d¹ng nguyªn liÖu sang d¹ng ®· qua chÕ biÕn, t¨ng nhanh tû träng hµng cã hµm l­îng chÕ biÕn tinh. Liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i hÕt søc chó ý ®Õn tiªu chuÈn kü thuËt vµ vÖ sinh hµng thùc phÈm. Kinh nghiÖm cho thÊy, ®Þnh h­íng xuÊt khÈu sang khu vùc thÞ tr­êng nµo th× nhËp kü thuËt chÕ biÕn tõ thÞ tr­êng ®ã (hoÆc tõ thÞ tr­êng ®¹t tiªu chuÈn cao h¬n). - ChuyÓn nhanh tõ xuÊt khÈu dÇu má vµ khÝ ®èt th« sang xuÊt khÈu s¶n phÈm dÇu ho¶. - T¨ng nhanh kim ng¹ch xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng tiªu dïng: dÖt may, giµy dÐp, mét sè s¶n phÈm gia dông... - Më ra h­íng dÞch vô gia c«ng c¬ khÝ, s¶n xuÊt hµng ®iÖn tö. Më ra c¸c h­íng ph¸t triÓn ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm míi nh­ xuÊt khÈu dÞch vô vµ kü thuËt phÇm mÒm, th«ng tin liªn l¹c, söa ch÷a tµu biÓn. * §Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu. §Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cÇn ph¶i nghiªn cøu thÞ tr­êng, th¨m dß vµ th©m nhËp vµo thÞ tr­êng míi, mÆt hµng míi, më réng quan hÖ b¹n hµng.... Muèn vËy, cÇn ph¶i tæ chøc l¹i c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn xuÊt khÈu. Ho¹t ®éng nµy tr­íc ®©y ®­îc tiÕn hµnh thiÕu thèng nhÊt, nhiÒu tæ chøc tham gia nh­ng mang nÆng tÝnh chÊt dÞch vô thu tiÒn, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ch­a cao. CÇn ph¶i nhËn thøc xóc tiÕn th­¬ng m¹i lµ mét trong nh÷ng chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc quan träng nh»m t¹o lËp m«i tr­êng thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp thamgia vµo ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Do vËy, cÇn cã ®Çu t­ ®óng møc vµ cã thÓ chÕ míi cho ho¹t ®éng nµy. Trªn thùc tÕ, tham gia vµo hiÖp héi ASEAN, thùc hiÖn CEPT/AFTA ®· hai n¨m nay nh­ng ViÖt Nam hiÓu biÕt vÒ c¸c thµnh viªn kh¸c ch­a nhiÒu, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn thiÕu th«ng tin vÒ c¬ chÕ vËn hµnh cña CEPT/AFTA còng nh­ ®Æc ®iÓm thÞ tr­êng tõng n­íc. Do ®ã, trªn thùc tÕ ViÖt Nam ch­a cã mét kÕ ho¹ch cô thÓ trong quan hÖ th­¬ng m¹i víi c¸c thµnh viªn ASEAN. Sù yÕu kÐm nµy ph¶i ®­îc kh¾c phôc th«ng qua viÖc tæ chøc l¹i ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i. 4. T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh thùc hiÖn CEPT/AFTA. Doanh nghiÖp lµ nh÷ng chñ thÓ cã vai trß quan träng thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt cña Nhµ n­íc trong khu«n khæ CEPT/AFTA.Võa qua, d­êng nh­ sù quam t©m ®Õn CEPT chØ míi dõng l¹i ë c¸c c¬ quan Nhµ n­íc cã nhiÖm vô liªn quan trùc tiÕp, cßn c¸c doanh nghiÖp thùc sù ch­a cã th«ng tin réng r·i vµ ®Çy ®ñ vÒ tiÕn tr×nh héi nhËp vµ thùc hiÖn CEPT/AFTA. VÒ mÆt chÝnh s¸ch, Nhµ n­íc cÇn cã sù th«ng tin kÞp thêi vµ chÝnh x¸c vÒ c¬ héi kinh doanh tham gia CEPT, ®ång thêi nghiªn cøu ban hµnh c¸c chÕ ®é hç trî c¸c doanh nghiÖp cña ta ®ñ søc v­¬n lªn khai th¸c nh÷ng lîi thÕ bu«n b¸n lµm ¨n víi c¸c n­íc thµnh viªn ASEAN, thiÕt thùc gãp phÇn thùc hiÖn CEPT tr­íc m¾t còng nh­ l©u dµi. Bªn c¹nh ®ã, cÇn cã c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp cho khu vùc kinh tÕ quèc doanh vµ khu vùc t­ nh©n. Cô thÓ: - §èi víi c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh, cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh c¸ch theo h­íng hiÖu suÊt ho¸, ch¼ng h¹n th«ng qua viÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ mét c¸ch thÝch hîp, cã thÓ ¸p dông mét sè biÖn ph¸p hç trî vÒ vèn, tÝn dông cña Nhµ n­íc. Tuy nhiªn, cÇn kh¼ng ®Þnh râ ®Çu t­ Nhµ n­íc chØ tËp trung vµo nh÷ng xÝ nghiÖp cã thÓ tån t¹i ®­îc sau khi kh«ng cã hµng rµo b¶o hé. - §èi víi c¸c xÝ nghiÖp t­ nh©n, cã thÓ ¸p dông mét sè h×nh thøc hç trî vÒ tÝn dông khuyÕn khÝch ®Çu t­ c¸ nh©n vµo mét sè ngµnh c«ng nghiÖp phï hîp víi quy m« s¶n xuÊt nhá vµ dÔ ph¸t huy lîi thÕ cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay nh­ c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp l¾p r¸p ®iÖn tö, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt phô trî... TiÕp ®ã, chóng ta nªn ¸p dông mét sè c¸c h×nh thøc hç trî Ýt nhiÒu mang tÝnh chÊt kü thuËt h¬n lµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc nh»m b¶o vÖ cho c¸c doanh nghiÖp trong n­íc, cô thÓ lµ: - Ng¨n ngõa c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, ng­îc ®·i víi hµng ho¸ dÞch vô cña doanh nghiÖp ViÖt Nam. - Hç trî ®óng møc c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam th«ng qua mét sè biÖn ph¸p thÝch hîp nh­ tæ chøc c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc, dïng c¸c c«ng cô tµi trî gi¸n tiÕp nh­ tæ chøc hÖ thèng th«ng tin, hç trî tuyªn truyÒn qu¶ng c¸o, can thiÖp, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh x©m ph¹m quyÒn lîi hîp ph¸p cña doanh nghiÖp trªn tr­êng quèc tÕ. - T¹o thuËn lîi vÒ m«i tr­êng vµ thñ tôc ®Ó doanh nghiÖp khai th¸c ®­îc c¸c lîi thÕ cã ®­îc cña qu¸ tr×nh héi nhËp. - §Æc biÖt, chÝnh s¸ch ®Çu t­ th«ng qua ®µo t¹o cÇn ®­îc coi lµ träng ®iÓm nhÊt ®Ó t¹o ®­îc lîi thÕ chiÕn l­îc trong ph¸t triÓn. Ngoµi c¸c hç trî chÝnh thøc b»ng ®Çu t­ nguån lùc tõ ng©n s¸ch c¸c cÊp, ®· cã mét sè n­íc rÊt thµnh c«ng trong viÖc thÓ chÕ ho¸ nghÜa vô ®µo t¹o cña c¸c doanh nghiÖp, qua ®ã huy ®éng nguån lùc cho ®µo t¹o. KÕt luËn Toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ ®· trë thµnh xu thÕ kh«ng thÓ ®¶o ng­îc cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn ®¹i vµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i lµ mét yÕu tè c¬ b¶n cña xu thÕ nµy. §èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ dùa vµo c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vµo xuÊt khÈu chøng tá thµnh c«ng h¬n so víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ dùa vµo c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc ViÖt Nam tham gia CEPT/AFTA vµ chuÈn bÞ ®Ó tham gia vµo c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ kh¸c nhau nh­ APEC, FATA/WTO lµ mét quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n hoµn toµn. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp nµy, thùc tiÔn cuéc sèng ®ßi hái chóng ta chÊp nhËn c¬ chÕ hîp t¸c vµ c¹nh tranh, nç lùc phÊn ®Êu n©ng cao n¨ng lùc b¶n th©n ®¹t tíi nh÷ng môc tiªu mµ chóng ta ®· x¸c ®Þnh. Mét bµi häc rót ra tõ thùc tiÔn héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ lµ ph¶i khÈn tr­¬ng ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu thùc hiÖn mét c¸ch chñ ®éng néi dung vµ tiÕn tr×nh CEPT/AFTA.C¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng chÊp nhËn nh÷ng g× cøng nh¾c thuéc c¬ chÕ ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ theo chÕ ®é kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, quan liªu bao cÊp tr­íc ®©y. ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i ph¶i ®­îc x©y dùng th«ng tho¸ng h¬n theo h­íng tù do ho¸, chØ nªn b¶o hé nh÷ng g× lµ cÇn thiÕt vµ ph¶i ®Þnh râ thêi h¹n b¶o hé. B¶o hé cµng nhiÒu, søc c¹nh tranh cµng yÕu. C¸c c«ng cô phi thuÕ quan cÇn ph¶i ®­îc nghiªn cøu cô thÓ ho¸ theo thêi gian vµ ®iÒu kiÖn cña ®Êt n­íc, tuy nhiªn cÇn chu ý tu©n thñ c¸c th«ng lÖ, luËt lÖ quèc tÕ vµ ph¶n ¸nh xu h­íng cña thêi ®¹i. HiÖn nay, n­íc ta lµ thµnh viªn ASEAN, trong t­¬ng lai kh«ng xa sÏ lµ thµnh viªn cña tæ chøc WTO. Sù chËm trÔ sÏ ®ång nghÜa víi mÊt thêi c¬ héi nhËp vµ t¨ng tr­ëng, lµ kÐo dµi sù lóng tóng vµ thô ®éng trong qu¸ tr×nh héi nhËp. Héi nhËp kinh tÕ ViÖt Nam vµo kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi cã nghÜa lµ c¸c thÓ chÕ kinh tÕ ViÖt Nam ph¶i phï hîp víi tËp qu¸n quèc tÕ. Sau nhiÒu n¨m ®i theo m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, ®iÒu nµy ®ßi hái chÝnh phñ ph¶i nç lùc c¶i c¸ch c¸c thÓ chÕ kinh tÕ theo h­íng ®¬n gi¶n ho¸ c¬ chÕ qu¶n lý, trao quÒn tù chñ kinh doanh nhiÒu h¬n n÷a cho c¸c doanh nghiÖp, b¶o ®¶m tÝnh minh b¹ch vµ nhÊt qu¸n trong c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ còng nh­ trong c¸c quy ®Þnh vÒ ho¹t ®éng kinh doanh, b·i bá nh÷ng chÝnh s¸ch, quy ®Þnh kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ thÕ giíi. ChÝnh cuéc c¶i c¸ch thÓ chÕ nµy gi÷ vai trß quan träng trong viÖc kh¶ n¨ng t¹o c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vµ t¹o m«i tr­êng thuËn lîi thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi. Nhµ n­íc còng cÇn chó ý ®Çu t­ thÝch ®¸ng ®Ó ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña ®Êt n­íc, mét yÕu tè then chèt lµm biÕn ®æi c¸c lîi thÕ so s¸nh cña ®Êt n­íc theo h­íng cã lîi cho môc ®Ých ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Ng­êi thùc hiÖn vµ chÞu c¸c t¸c ®éng trùc tiÕp cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ héi nhËp kinh tÕ trªn thùc tÕ lµ c¸c doanh nghiÖp. HiÖn nay c¸c doanh nghiÖp ch­a hiÓu thÊu ®¸o vÒ CEPT/AFTA còng nh­ c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i quèc tÕ kh¸c. Nhµ n­íc cÇn ph¶i gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp kh¾c phôc h¹n chÕ nµy. NÕu Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®Ó tranh thñ c¸c thêi c¬ vµ v­ît qua c¸c th¸ch thøc do AFTA mang l¹i ë tÇm vÜ m« th× c¸c doanh nghiÖp còng ph¶i cã chÝnh s¸ch t­¬ng tù ë tÇm vi m«. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh kinh tÕ th­¬ng m¹i - Tr­êng §H KTQD 2. Gi¸o tr×nh Th­¬ng m¹i quèc tÕ - Tr­êng §H KTQD 3. Gi¸o tr×nh Kinh tÕ quèc tÕ - §H Th­¬ng m¹i 4. Dù th¶o v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX 5. Quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - ASEAN vµ chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam 6. Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN vµ tiÕn tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam 7. LÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ cña ViÖt Nam ®Ó thùc hiÖn khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN . 8. Kinh tÕ thÕ giíi 1999, 2000 ®Æc ®iÓm vµ thùc tr¹ng. 9. ASEAN h«m nay vµ triÓn väng trong thÕ kû XXI 10. ASEAN vµ sù héi nhËp cña ViÖt Nam 11. Mét sè tµi liÖu kh¸c Môc lôc Lêi më ®Çu PhÇn I. Kh¸i qu¸t chung vÒ khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - AFTA 1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN - AFTA 2. Môc tiªu chÝnh cña AFTA 3. C«ng cô thùc hiÖn AFTA (CEPT) 4. ¶nh h­ëng cña AFTA ®Õn c¸c n­íc thµnh viªn PhÇn II. Nh÷ng ¶nh h­ëng cña viÖc tham gia AFTA ®Õn th­¬ng m¹i ViÖt Nam I. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam tr­íc khi tham gia AFTA II. Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña nÒn th­¬ng m¹i ViÖt Nam khi tham gia AFTA 1. Th¸ch thøc 2. C¬ héi 3. T×nh h×nh thùc hiÖn AFTA cña ViÖt Nam cho ®Õn nay 4. LÞch tr×nh c¾t gi¶m thuÕ tæng thÓ giai ®o¹n 2001-2006 thùc hiÖn AFTA cña ViÖt Nam PhÇn III. Mét sè ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ViÖt Nam khi tham gia AFTA I. Môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi 1. C¸c môc tiªu tr­íc m¾t 2. C¸c môc tiªu l©u dµi II. BiÖn ph¸p ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn tham gia AFTA 1. X©y dùng nÒn kinh tÕ më h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu 2. X©y dùng chÝnh s¸ch b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc mét c¸ch hîp lý trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th­¬ng m¹i 3. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i 4.T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh thùc hiÖn CEPT/AFTA. KÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o