Tổ chức lưu thông phân bón vô cơ theo cơ chế thị trường ở Việt Nam

Lêi më ®Çu 1-/ TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi: N­íc ta lµ n­íc n«ng nghiÖp thuéc khu vùc nhiÖt ®íi giã mïa quanh n¨m nãng Èm. DiÖn tÝch trång tra ë n­íc ta chiÕm mét tû träng lín trong ®Êt ®ai, d©n sè lµm nghÒ n«ng ë n­íc ta nhiÒu. Do ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ tù nhiªn vµ khÝ hËu thÝch hîp víi c©y trång, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh “N«ng nghiÖp lµ mÆt trËn hµng ®Çu” trªn con ®­êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §¹i héi ®¹i biÓu §¶ng toµn quèc lÇn thø 6 ®· cô thÓ ho¸ b»ng 3 ch­¬ng tr×nh kinh tÕ lín lµ “l­¬ng thùc, thùc phÈm - hµng tiªu dïng vµ hµng xuÊt khÈu”. VÒ l­¬ng thùc, tõ chç ta ph¶i lo ®ñ ¨n ®Õn phÊn ®Êu cã xuÊt khÈu vµ ®Õn nay ta ®· lµm ®­îc ®iÒu ®ã, s¶n l­îng l­¬ng thùc n¨m 1993 ®· ë møc 25 triÖu tÊn/n¨m song xu h­íng nh÷ng n¨m tíi kh«ng nh÷ng võa ph¶i ®¶m b¶o ®ñ l­¬ng thùc tiªu dïng cho toµn quèc mµ cßn phÊn ®Êu xuÊt khÈu mét l­îng lín h¬n nhiÒu. §Ó lµm ®­îc ®iÒu ®ã, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng lµ ph¶i ®¶m b¶o ®ñ c¶ vÒ sè l­îng, chñng lo¹i vµ chÊt l­îng ph©n bãn v« c¬ ®óng thêi vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. NÒn kinh tÕ n­íc ta hiÖn nay lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trong thêi kú qu¸ ®é. VÊn ®Ò l­u th«ng ph©n bãn v« c¬ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ë ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n­íc ta hiÖn nay ph¶i ®­îc tæ chøc nh­ thÕ nµo ®Ó võa ®¶m b¶o nhiÖm vô ®Æt ra, võa ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp lµm c«ng t¸c l­u th«ng tån t¹i vµ cã l·i. Víi t­ c¸ch lµ c¸n bé c«ng t¸c t¹i Tæng C«ng ty VËt t­ N«ng nghiÖp tiÕp xóc víi qu¸ tr×nh kinh doanh ph©n bãn, t¸c gi¶ xin chän ®Ò tµi “Tæ chøc l­u th«ng ph©n bãn v« c¬ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu. 2-/ Môc ®Ých cña ®Ò tµi: - Lµm râ c¬ së lý luËn cña l­u th«ng hµng ho¸ nãi chung vµ ®Æc ®iÓm tæ chøc l­u th«ng ph©n bãn v« c¬ nãi riªng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. - Ph©n tÝch thùc tr¹ng tæ chøc l­u th«ng ph©n bãn v« c¬ ë n­íc ta hiÖn nay rót ra nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh quy luËt cña qu¸ tr×nh l­u th«ng ph©n bãn. - §Ò xuÊt kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn viÖc tæ chøc l­u th«ng ph©n bãn v« c¬ phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta. 3-/ Ph¹m vi nghiªn cøu: §Ò tµi nghiªn cøu vµ x©y dùng c¬ së lý luËn vµ ph­¬ng ph¸p luËn vÒ tæ chøc l­u th«ng ph©n bãn v« c¬. §Ò tµi nghiªn cøu viÖc l­u th«ng ph©n bãn v« c¬ trong ph¹m vi c¶ n­íc. 4-/ Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: Sö dông ph­¬ng ph¸p vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö nghiªn cøu tæng thÓ vÊn ®Ò. C¸c ph­¬ng ph¸p to¸n, thèng kª, ph©n tÝch còng ®­îc sö dông ®Ó nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò cô thÓ. 5-/ KÕt cÊu cña ®Ò tµi. Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, phô lôc vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o. §Ò tµi gåm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I - §Æc ®iÓm vµ néi dung c¬ b¶n cña tæ chøc l­u th«ng ph©n bãn v« c¬ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Ch­¬ng II - Nghiªn cøu, ph©n tÝch t×nh h×nh l­u th«ng ph©n bãn v« c¬ ë ViÖt Nam hiÖn nay. Ch­¬ng III - Ph­¬ng h­íng vµ biÖn ph¸p c¬ b¶n nh»m hoµn thiÖn qu¸ tr×nh l­u th«ng ph©n bãn v« c¬ ë ViÖt Nam hiÖn nay. Ch­¬ng 1 §¨c ®iÓm vµ néi dung c¬ b¶n cña tæ chøc l­u th«ng ph©n bãn v« c¬ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë viÖt nam 1-/ Tæ chøc l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. 1.1-/ L­u th«ng vµ vÞ trÝ cña l­u th«ng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n L­u th«ng lµ ®­a s¶n phÈm tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn n¬i tiªu dïng, lµ cÇu nèi trung gian mét bªn lµ s¶n xuÊt vµ ph©n phèi vµ mét bªn lµ tiªu dïng. Thùc tÕ cho thÊy, thÝch øng víi mçi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ c«ng t¸c l­u th«ng ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸c h×nh thøc kh¸c nhau. Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, Nhµ n­íc qu¶n lý kinh tÕ chñ yÕu b»ng mÖnh lÖnh, c¸c c¬ quan hµnh chÝnh, kinh tÕ can thiÖp s©u vµo nghiÖp vô s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nh­ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh lµ quan hÖ däc, ®­îc kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ lao ®éng s¶n phÈm. L­u th«ng trong thêi kú nµy chñ yÕu lµ giao nép s¶n phÈm cho c¸c ®¬n vÞ theo ®Þa chØ vµ gi¸ c¶ do Nhµ n­íc ®Þnh s½n. Tãm l¹i trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung khi mµ ba vÊn ®Ò trung t©m cña nÒn kinh tÕ lµ: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo? s¶n xuÊt cho ai? ®Òu do Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh th× l­u th«ng hµng ho¸ chØ lµ viÖc b¸n s¶n phÈm hµng ho¸ s¶n xuÊt ra theo kÕ ho¹ch vµ gi¸ c¶ ®­îc Ên ®Þnh tr­íc. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c doanh nghiÖp ®Òu cã quyÒn tù chñ trong s¶n xuÊt, kinh doanh hay nãi kh¸c ®i c¸c doanh nghiÖp ph¶i tù quyÕt ®Þnh ba vÊn ®Ò kinh tÕ trung t©m (s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai?) th× l­u th«ng hµng ho¸ kh«ng thÓ ®¬n thuÇn lµ viÖc b¸n s¶n phÈm hµng ho¸ ra theo kÕ ho¹ch vµ gi¸ c¶ Ên ®Þnh tr­íc. Muèn thùc hiÖn ®­îc chøc n¨ng lµ cÇu nèi trung gian gi÷a s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ tiªu dïng th× l­u th«ng hµng ho¸ ph¶i ®­îc hiÓu lµ mét qu¸ tr×nh kinh tÕ bao gåm nhiÒu kh©u tõ viÖc nghiªn cøu thÞ tr­êng, x¸c ®Þnh nhu cÇu kh¸ch hµng, ®Æt hµng vµ tæ chøc s¶n xuÊt, thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô tiªu thô, xóc tiÕn b¸n hµng nh»m môc ®Ých ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Quan niÖm l­u th«ng hµng ho¸ lµ qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n phÈm, HiÖp héi kÕ to¸n quèc tÕ ®Þnh nghÜa: Tiªu thô (b¸n hµng hµng ho¸, lao vô, dÞch vô) lµ viÖc chuyÓn dÞch quyÒn së h÷u s¶n phÈm, hµng ho¸, lao vô dÞch vô ®· thùc hiÖn cho kh¸ch hµng ®ång thêi thu ®­îc tiÒn hµng hoÆc ®­îc quyÒn thu tiÒn b¸n hµng. L­u th«ng hµng ho¸ nÕu xÐt trªn mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ th× ®­îc chia ra l­u th«ng hµng ho¸ trong n­íc vµ l­u th«ng hµng ho¸ n­íc ngoµi, hay ®­îc gäi lµ néi th­¬ng vµ ngo¹i th­¬ng (xuÊt nhËp khÈu). C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng chia ra: l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt (vËt t­ thiÕt bÞ); l­u th«ng tiÒn vèn; søc lao ®éng vµ cuèi cïng lµ l­u th«ng vËt phÈm tiªu dïng. Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi bao gåm bèn kh©u: s¶n xuÊt - ph©n phèi - trao ®æi (l­u th«ng) - tiªu dïng. S¶n xuÊt lµ kh©u më ®Çu, lµ qu¸ tr×nh con ng­êi sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm (d­íi hai d¹ng: t­ liÖu s¶n xuÊt vµ vËt phÈm tiªu dïng) cho con ng­êi. Ph©n phèi lµ mét khÈu cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi nãi lªn c¸ch chia s¶n phÈm (t­ liÖu s¶n xuÊt vµ vËt phÈm tiªu dïng) nh­ thÕ nµo tuú theo viÖc ai lµ chñ t­ liÖu s¶n xuÊt ®ã. Trao ®æi lµ mét khÈu trung gian ®­a t­ liÖu s¶n xuÊt vµ vËt phÈm tiªu dïng ®Õn n¬i tiªu dïng. Trao ®æi cã thÓ tiÕn hµnh d­íi d¹ng hiÖn vËt hoÆc d­íi d¹ng mua b¸n th«ng qua ®ång tiÒn. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸, th× tõ ng÷ trao ®æi th­êng ®­îc dïng víi hµm ý lµ mua b¸n, th«ng qua mua b¸n ®Ó trao ®æi hµng ho¸ víi nhau. L­u th«ng còng lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ trung gian g¾n s¶n xuÊt víi tiªu dïng. Tham gia kh©u l­u th«ng nµy cã c¸c ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh vËn t¶i, thu mua (l­u th«ng n«ng s¶n vËt t­) cung øng vËt t­ vµ ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n cña néi th­¬ng vµ ngo¹i th­¬ng. Nh­ vËy kh¸i niÖm l­u th«ng bao hµm néi dung ®Çy ®ñ h¬n, réng h¬n kh¸i niÖm trao ®æi. Mçi chu kú t¸i s¶n xuÊt b¾t ®Çu tõ kh©u s¶n xuÊt vµ kÕt thóc ë kh©u tiªu dïng. S¶n xuÊt lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, tiªu dïng lµ ®iÓm cuèi cïng, cßn ph©n phèi trao ®æi (l­u th«ng) lµ kh©u trung gian, v× s¶n phÈm sau khi ®­îc s¶n xuÊt ra muèn ®­îc tiªu dïng ph¶i qua ph©n phèi vµ trao ®æi. Cã thÓ thÊy râ vÞ trÝ cña l­u th«ng trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi theo s¬ ®å d­íi ®©y. Gi÷a c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ quyÕt ®Þnh vµ t¸c ®éng thóc ®Èy lÉn nhau. + XÐt h×nh thøc bªn ngoµi, mèi quan hÖ nµy thÓ hiÖn, trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, c¸c thµnh viªn cña x· héi thÝch nghi (t¹o ra, c¶i biÕn) c¸c s¶n phÈm cña tù nhiªn cho phï hîp víi yªu cÇu cña con ng­êi; ph©n phèi x¸c ®Þnh tû lÖ mçi c¸ nh©n tham gia vµo s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra. + L­u th«ng ®em l¹i cho c¸ nh©n nh÷ng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh mµ anh ta muèn dïng phÇn nhËn ®­îc do ph©n phèi ®Ó trao ®æi (l­u th«ng); cuèi cïng, trong tiªu dïng c¸c s¶n phÈm trë thµnh ®èi t­îng tiªu dïng vµ ®èi t­îng cña viÖc chiÕm h÷u c¸ nh©n. S¶n xuÊt s¸ng t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm thÝch hîp víi c¸c nhu cÇu, ph©n phèi ph©n chia c¸c vËt ®o ra theo nh÷ng quy luËt x· héi; trao ®æi (l­u th«ng) l¹i ph©n phèi l¹i c¸i ®· ®­îc ph©n phèi theo nh÷ng nhu cÇu c¸ biÖt; cuèi cïng trong tiªu dïng, s¶n phÈm v­ît ra khái vËn ®éng x· héi ®ã, trùc tiÕp trë thµnh ®èi t­îng phôc vô cho mét nhu cÇu c¸ biÖt vµ tho¶ m·n nhu cÇu ®ã trong qu¸ tr×nh tiªu dïng. Nh­ vËy s¶n xuÊt thÓ hiÖn ra lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, tiªu dïng lµ ®iÓm cuèi cïng, ph©n phèi trao ®æi lµ ®iÓm trung gian. §iÓm trung gian nµy l¹i cã hai yÕu tè vµ ph©n phèi ®­îc coi lµ yÕu tè xuÊt ph¸t tõ x· héi vµ trao ®æi lµ yÕu tè xuÊt ph¸t tõ c¸ nh©n. + §i s©u ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ta thÊy s¶n xuÊt lu«n lµ c¸i quyÕt ®Þnh, quy ®Þnh ®èi víi ph©n phèi, trao ®æi vµ tiªu dïng. Song ph©n phèi, trao ®æi vµ tiªu dïng kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn chÞu sù quy ®Þnh mét c¸ch thô ®éng mµ nã cßn cã t¸c ®éng trë l¹i trong mèi quan hÖ biÖn chøng. * Quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. S¶n xuÊt còng trùc tiÕp lµ tiªu dïng- Tiªu dïng vÒ hai mÆt, chñ quan vµ kh¸ch quan: c¸ nh©n ph¸t triÓn n¨ng lùc cña m×nh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®ång thêi còng tiªu phÝ, tiªu dïng c¸c n¨ng lùc ®ã trong hµnh vi s¶n xuÊt, còng gièng nh­ hµnh vi sinh con ®Î c¸i lµ sù tiªu phÝ søc sèng. MÆt kh¸c s¶n xuÊt lµ tiªu dïng c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt mµ ng­êi ta sö dông c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt ®ã hao mßn ®i mét phÇn ph©n gi¶i thµnh nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña s¶n phÈm. V× vËy b¶n th©n hµnh vi s¶n xuÊt trong mäi nh©n tè cña nã còng ®ång thêi lµ hµnh vi tiªu dïng. Trong tr­êng hîp nµy, s¶n xuÊt ®­îc coi lµ trùc tiÕp ®ång nhÊt víi tiªu dïng vµ tiªu dïng ®­îc coi lµ trùc tiÕp ¨n khíp víi s¶n xuÊt. Vµ ®­îc c¸c nhµ kinh tÕ häc gäi lµ tiªu dïng s¶n xuÊt. Tiªu dïng ®ång thêi còng trùc tiÕp lµ s¶n xuÊt, còng nh­ trong tù nhiªn, tiªu dïng c¸c nguyªn tè ho¸ chÊt lµ sù s¶n xuÊt thùc vËt, hay trong qu¸ tr×nh ¨n uèng, mét trong nh÷ng h×nh thøc tiªu dïng con ng­êi s¶n xuÊt ra b¶n th©n c¬ thÓ cña m×nh. §iÒu ®ã còng cã gi¸ trÞ ®èi víi mäi h×nh thøc tiªu dïng kh¸c, nh÷ng h×nh thøc tiªu dïng nµy vÒ mÆt nµy hay mÆt kh¸c, mçi h×nh thøc mét kiÓu ®· gãp phÇn vµo viÖc s¶n xuÊt ra con ng­êi. §ã lµ sù s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt tiªu dïng. Sù s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt tiªu dïng nµy - mÆc dï nã lµ mét sù thèng nhÊt trùc tiÕp cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng - vÒ c¨n b¶n kh¸c víi s¶n xuÊt theo ®óng nghÜa cña nã. Sù thèng nhÊt trùc tiÕp, trong ®ã s¶n xuÊt trùc tiÕp víi tiªu dïng, vµ tiªu dïng ®ång nhÊt víi s¶n xuÊt, vÉn gi÷ tÝnh chÊt hai mÆt trùc tiÕp cña chóng. VËy, s¶n xuÊt trùc tiÕp lµ tiªu dïng, tiªu dïng trùc tiÕp lµ s¶n xuÊt. Mçi c¸i trùc tiÕp lµ c¸i ®èi lËp cña nã. Nh­ng ®ång thêi gi÷a hai c¸i ®ã cã vËn ®éng m«i giíi. S¶n xuÊt lµ m«i giíi cho tiªu dïng, s¶n xuÊt t¹o ra nh÷ng vËt liÖu cho tiªu dïng, kh«ng cã vËt liÖu nµy th× tiªu dïng sÏ kh«ng cã ®èi t­îng. Nh­ng tiªu dïng còng lµ m«i giíi cña s¶n xuÊt v× chØ cã tiªu dïng t¹o ra c¸c chñ thÓ cho c¸c s¶n phÈm, míi lµm cho s¶n phÈm trë thµnh s¶n phÈm ®èi víi chñ thÓ. S¶n phÈm chØ ®¹t ®Õn sù kÕt thóc cuèi cïng cña nã trong tiªu dïng mµ th«i. Kh«ng cã s¶n xuÊt th× kh«ng cã tiªu dïng, nh­ng kh«ng cã tiªu dïng còng ch¼ng cã s¶n xuÊt v× trong tr­êng hîp ®ã s¶n xuÊt sÏ kh«ng cã môc ®Ých. Tiªu dïng t¹o ra s¶n xuÊt thÓ hiÖn chØ cã trong tiªu dïng th× s¶n phÈm míi thùc sù trë thµnh s¶n phÈm, míi ®em ®Õn cho s¶n phÈm mét sù hoµn thiÖn cuèi cïng vµ tiªu dïng t¹o ra nhu cÇu vÒ mét s¶n phÈm míi. S¶n xuÊt t¹o ra tiªu dïng b»ng c¸ch, t¹o ra vËt liÖu cho tiªu dïng x¸c ®Þnh ph­¬ng thøc tiªu dïng, lµm n¶y ra ë ng­êi tiªu dïng c¸c nhu cÇu cña ®èi t­îng lµ s¶n phÈm do s¶n xuÊt t¹o ra, do ®ã s¶n xuÊt s¶n xuÊt ra ®èi t­îng tiªu dïng, ph­¬ng thøc tiªu dïng vµ sù kÝch thÝch tiªu dïng. * Quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ ph©n phèi: c¬ cÊu cña sù ph©n phèi hoµn toµn do c¬ cÊu cña s¶n xuÊt quy ®Þnh. B¶n th©n sù ph©n phèi lµ s¶n vËt cña s¶n xuÊt, kh«ng chØ vÒ mÆt néi dung v× ng­êi ta cã thÓ ®em ph©n phèi nh÷ng kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt th«i mµ vÒ c¶ h×nh thøc, v× ph­¬ng thøc nhÊt ®Þnh cña viÖc tham gia vµo s¶n xuÊt quy ®Þnh h×nh th¸i ®Æc thï cña ph©n phèi, h×nh th¸i theo ®ã ng­êi ta tham gia vµo sù ph©n phèi. Tuy nhiªn ph©n phèi cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi ®èi víi s¶n xuÊt. Bëi v× ph©n phèi biÓu hiÖn thµnh ph©n phèi s¶n phÈm vµ do ®ã h×nh nh­ nã rÊt c¸ch xa ®èi víi s¶n xuÊt vµ tùa hå nh­ ®éc lËp víi s¶n xuÊt. Nh­ng tr­íc khi lµ ph©n phèi s¶n phÈm th× ph©n phèi lµ ph©n phèi nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt vµ ph©n phèi c¸c thµnh viªn x· héi theo nh÷ng lo¹i s¶n xuÊt kh¸c nhau, c¸i ®ã tøc lµ mét sù quy ®Þnh kh¸c cña mèi quan hÖ trªn (viÖc c¸c c¸ nh©n lÖ thuéc vµo nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh). Râ rµng ph©n phèi s¶n phÈm chØ lµ kÕt qu¶ cña sù ph©n phèi ®ã mµ th«i, sù ph©n phèi nµy ®· bao hµm trong b¶n th©n qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ quyÕt ®Þnh c¬ cÊu s¶n xuÊt. Nh­ vËy, s¶n xuÊt ph¶i xuÊt ph¸t tõ mét sù ph©n phèi nhÊt ®Þnh vÒ c«ng cô s¶n xuÊt, nªn theo ý nghÜa ®ã th× ph©n phèi Ýt nhÊt cña ph¶i cã tr­íc s¶n xuÊt, lµ tiÒn ®Ò cña s¶n xuÊt vµ do ®ã quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt. * Quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ trao ®æi: b¶n th©n l­u th«ng chØ lµ mét yÕu tè nhÊt ®Þnh cña trao ®æi, hoÆc lµ cña trao ®æi xÐt trªn toµn bé cña nã. V× trao ®æi chØ lµ mét yÕu tè trung gian, mét mÆt lµ gi÷a s¶n xuÊt vµ ph©n phèi do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh, vµ mÆt kh¸c lµ víi tiªu dïng, cßn b¶n th©n ph©n phèi l¹i thÓ hiÖn ra mét yÕu tè cña s¶n xuÊt, nªn râ rµng lµ trao ®æi bao hµm trong s¶n xuÊt víi t­ c¸ch lµ yÕu tè cña s¶n xuÊt. Tr­íc hÕt, sù trao ®æi ho¹t ®éng vµ n¨ng lùc ®­îc thÓ hiÖn trong b¶n th©n s¶n xuÊt lµ mét bé phËn trùc tiÕp cña s¶n xuÊt vµ lµ mÆt c¨n b¶n cña s¶n xuÊt; Thø hai, ®èi víi trao ®æi s¶n phÈm sù trao ®æi lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó s¶n xuÊt ra thµnh phÈm nh»m phôc vô cho sù tiªu dïng trùc tiÕp. Trong ph¹m vi ®ã, b¶n th©n trao ®æi lµ mét hµnh vi bao gåm ë trong s¶n xuÊt; Thø ba, sù trao ®æi gi÷a c¸c nhµ kinh doanh víi nhau xÐt vÒ mÆt tæ chøc cña nã lµ hoµn toµn do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh, ®ång thêi nã l¹i lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Trao ®æi chØ ®éc lËp víi s¶n xuÊt, kh«ng dÝnh g× víi s¶n xuÊt ë trong giai ®o¹n cuèi cïng mµ th«i - khi s¶n phÈm ®­îc trao ®æi trùc tiÕp ®Ó tiªu dïng. Nh­ng kh«ng cã ph©n c«ng lao ®éng th× kh«ng cã trao ®æi; trao ®æi t­ nh©n gi¶ ®Þnh ph¶i cã nÒn s¶n xuÊt t­ nh©n vµ c­êng ®é cña trao ®æi, tÝnh chÊt phæ cËp cña trao ®æi còng nh­ h×nh th¸i trao ®æi lµ do sù ph¸t triÓn vµ kÕt cÊu cña nÒn s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Do ®ã trong mäi yÕu tè cña nã trao ®æi hoÆc lµ trùc tiÕp bao gåm trong s¶n xuÊt, hoÆc do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. * Sù ph©n tÝch gi÷a quan hÖ gi÷a c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cho thÊy gi÷a s¶n xuÊt - ph©n phèi- l­u th«ng - tiªu dïng lµ nh÷ng bé phËn cña tæng thÓ, lµ nh÷ng sù ph©n biÖt trong néi bé mét khèi thèng nhÊt. Trong ®ã s¶n xuÊt chi phèi b¶n th©n nã víi tÊt c¶ sù ®èi lËp trong tÊt c¶ nh÷ng tÝnh quy ®Þnh cña nã, còng nh­ nã chi phèi c¸c yÕu tè kh¸c chÝnh lµ b¾t ®Çu tõ s¶n xuÊt mµ qu¸ tr×nh lÆp l¹i kh«ng ngõng. B¶n th©n s¶n xuÊt ®Õn l­ît nã còng do c¸c yÕu tè kh¸c quyÕt ®Þnh. Khi thÞ tr­êng nghÜa lµ lÜnh vùc trao ®æi më réng ra th× quy m« s¶n xuÊt còng t¨ng lªn vµ sù ph©n c«ng trong s¶n xuÊt còng trë nªn s©u s¾c h¬n; ph©n phèi biÕn ®æi, s¶n xuÊt còng biÕn ®æi theo; cuèi cïng th× nh÷ng yªu cÇu cña tiªu dïng quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt. 1.2-/ L­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung L­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt còng lµ cÇu nèi gi÷a s¶n xuÊt víi s¶n xuÊt, lµ m¾t xÝch kh«ng thÓ thiÕu ®­îc gi÷a c¸c chu kú s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn ph©n c«ng lao ®éng ®· ph¸t triÓn. L­u th«ng kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc “ph©n phèi ” t­ liÖu s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, nã thùc sù lµ tÊm g­¬ng ph¶n chiÕu kh¸ ®Çy ®ñ bé mÆt kinh tÕ cña mét ®Êt n­íc; MÆc dï vËy b¶n chÊt cña nã ®ã lµ mét kh©u cña t¸i s¶n xuÊt cã thÓ xem lµ b¾t ®Çu cña s¶n xuÊt vµ còng lµ kÕt thóc cña s¶n xuÊt. K- M¸c ®· tãm t¾t l­u th«ng t­ b¶n bëi c«ng thøc: T - H (sx) H-T- H(sx)- H-.... (1) L­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt x¶y ra ë (1) tøc lµ nèi s¶n xuÊt víi s¶n xuÊt. MÆt kh¸c K.M¸c ®· chøng minh luËn ®Ò: L­u th«ng kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸. Nh­ng trong (1) Ta thÊy cã søc xuÊt hiÖn cña tiÒn (T) tøc lµ ph¶i cã sù trao ®æi th«ng qua h×nh th¸i tiÒn tÖ. X· héi ph¸t triÓn h×nh thµnh mét bé phËn míi ®ã lµ nh÷ng tæ chøc vµ c¸ nh©n chuyªn kinh doanh trong lÜnh vùc l­u th«ng. Trong ®ã cã kinh doanh t­ liÖu s¶n xuÊt. LÜnh vùc ho¹t ®éng nµy ngµy cµng ph¸t triÓn vµ trong sù ph¸t triÓn ®a d¹ng ®ã n¶y sinh nh÷ng h×nh thøc kinh doanh g©y thiÖt h¹i cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi, mµ tr­íc tiªn lµ nã g©y thiÖt h¹i cho chÝnh nh÷ng ng­êi lµm l­u th«ng thùc sù vµ ch©n chÝnh. Tõ s¬ ®å sau: TLSX- SL§ S¶n xuÊt TLTD Pk A Pk+1 TLSX. Trong ®ã gi¶ sö nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt n lo¹i hµng ho¸ . Gäi: Pk = (Pjk ) lµ gi¸ hµng t¹i chu kú s¶n xuÊt thø k cña lo¹i hµng ho¸ J (J = 1,n) A = (aij )nxn - lµ ma trËn chi phÝ §Ó ®¬n gi¶n gi¶ ®Þnh tiªu dïng SL§ khi tÝnh chi phÝ s¶n xuÊt nh­ TLTD Nh­ vËy trong ®iÒu kiÖn c©n b»ng vµ nÕu kinh tÕ hÇu nh­ ®ãng trªn thÞ tr­êng khu vùc th×: Hay P= A.P NÕu tÝnh theo chu kú ta sÏ cã: Trong ®ã ( lµ tû xuÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, tøc lµ: Pk+1 = (1+() A Pk. Do ®ã, sau t chu kú s¶n xuÊt: Pt = (1 + ( )t At P0. Trong ®iÒu kiÖn b×nh th­êng ta cã thÓ chän ( sao cho Pt héi tô ®Õn P, víi mét gi¸ gèc nhÊt ®Þnh. Vµ c«ng thøc P = A.P chÝnh lµ c¬ së ®Ó gi¶i thÝch nguån gèc cña lîi nhuËn- ®ã lµ søc lao ®éng, lµ chi phÝ lao ®éng sèng. §­¬ng nhiªn kh«ng ph¶i v× thÕ mµ lao ®éng vËt ho¸ kh«ng cã vai trß quan träng, ®«i khi lµ quyÕt ®Þnh trong viÖc t¹o ra lîi nhuËn. V× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra lµ: Muèn thùc hiÖn ®óng b¶n chÊt cña l­u th«ng th× bÊt kú mét lo¹i t­ liÖu s¶n xuÊt nµo còng cÇn x¸c ®Þnh mét con ®­êng qua l­u th«ng ng¾n nhÊt, cã thÓ hiÓu theo nghÜa chi phÝ chø kh«ng chØ cã ý nghÜa ®Þa lý. Th­êng th× l­u th«ng hµng ho¸ nãi chung hay t­ liÖu s¶n xuÊt nãi riªng cña c¸c n­íc ph¸t triÓn hay ch­a ph¸t triÓn, th× c¸c tæ chøc, c¸ nh©n hay c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn c«ng t¸c l­u th«ng còng kh«ng thÓ b¸n rÎ vµ kh«ng chÞu mua rÎ. ë ViÖt Nam trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung c¸c hµng ho¸ mua b¸n trªn thÞ tr­êng ch­a ph¶i ®· vËn ®éng theo quy luËt Cung- cÇu, nhiÒu yÕu tè cña s¶n xuÊt ch­a trë thµnh hµng ho¸, ch¼ng h¹n: ®Êt ®ai, søc lao ®éng, ph©n bãn, x¨ng dÇu, chÊt x¸m, tiÒn tÖ... Nã lµ nÒn kinh tÕ víi nhiÒu ho¹t ®éng kinh tÕ trong x· héi ch­a hoµn toµn theo ®óng c¸c quy luËt cña nÒn kinh tÕ, trong ®ã viÖc mua b¸n t­ liÖu s¶n xuÊt lµ mét tr­êng hîp ®iÓn h×nh. Trong thêi kú nµy l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ë n­íc ta ®­îc ®¸nh gi¸ lµ: Lén xén, vßng vÌo, tÝnh x· héi thÊp. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç ng­êi mua cña ng­êi lµm l­u th«ng kh«ng ph¶i lµ ng­êi s¶n xuÊt tøc lµ x¶y ra hiÖn t­îng l­u th«ng -l­u th«ng ... s¶n xuÊt, trong ®ã môc ®Ých cña l­u th«ng vÒ mÆt x· héi hÇu nh­ kh«ng ph¶i lµ s¶n xuÊt dï ng­êi mua lµ ng­êi s¶n xuÊt. Tõ ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lén xén kinh doanh theo kiÓu “cß måi, chØ trá”. MÆt kh¸c t¹o nªn nhu cÇu gi¶ t¹o h¹n chÕ søc s¶n xuÊt, gi¸ c¶ kh«ng ph¶n ¸nh ®óng quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu. Hµng ho¸ t­ liÖu s¶n xuÊt l­u th«ng vßng vÌo nh­ mét “vËt ngon” th¸ch thøc ng­êi s¶n xuÊt. Vµ cuèi cïng chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng do ph¶i chÊp nhËn gi¸ t­ liÖu s¶n xuÊt qu¸ cao (gi¸ h¹ch to¸n). Cßn l­u th«ng hÇu nh­ chØ ®Ó l­u th«ng- ®Ó kiÕm lêi, qua qu¸ tr×nh l­u th«ng nhiÒu cÊp. VËy c¸c tæ chøc, c¸ nh©n hay c¸c doanh nghiÖp lµm c«ng t¸c l­u th«ng trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ thu ®­îc lîi nhuËn ë ®©u ra. Vµ ®iÒu nµy ®ùoc kh¼ng ®Þnh lµ ch¾c ch¾n do mét chñ thÓ kinh doanh m¹nh d¹n bá vèn ra, do ®ã ph¶i thu l·i. Nªn mçi lÇn mua b¸n l¹i ph¶i tu©n theo qu¸ tr×nh lµ: Khi ng­êi s¶n xuÊt b¸n t­ liÖu s¶n xuÊt cho ng­êi chuyªn kinh doanh t­ liÖu s¶n xuÊt th× ph¶i trÝch ra mét phÇn lîi nhuËn rßng cña m×nh ®Ó “nhê ”b¸n hµng. PhÇn trÝch ®ã sÏ kh«ng bÐ h¬n c«ng søc ng­êi kinh doanh t­ liÖu s¶n xuÊt sÏ bá ra ®Ó b¸n hé hµng cho m×nh. (K.M¸c còng ®· chØ ra lîi nhuËn th­¬ng nghiÖp h×nh thµnh nh­ vËy). HoÆc ë gãc ®é kh¸c nÕu ng­êi kinh doanh ®Çu tiªn kh«ng chia lîi nhuËn ®ñ cho ng­êi kinh doanh tiÕp theo vµ sau n÷a th× phÇn lîi nhuËn ®ã cã ng­êi øng tr­íc cho hä- ®ã chÝnh lµ ng­êi s¶n xuÊt hay ®óng h¬n lµ chu kú s¶n xuÊt sau ®ã. V× 2 lý do: Thø nhÊt cã thÓ hä vÉn cßn l·i dï l·i Ýt ; Thø hai lµ hä buéc ph¶i s¶n xuÊt nÕu kh«ng muèn ph¸ s¶n vµ cho kh«ng toµn bé phÇn vèn cè ®Þnh ®· mua s¾m. HÖ qu¶ dÉn ®Õn lµ sù luÈn quÈn trong l­u th«ng vµ lµm ¶nh h­ëng ®Õn c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n cã liªn quan. Trong tr­êng hîp ®ã chØ cã mét c¸ch duy nhÊt lµ ph¸ s¶n mét sè ngµnh vµ gi¶m l­¬ng cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng ®Ó cã thÓ lµm cho chi phÝ s¶n xuÊt gi¶m tèi thiÓu. §iÒu nµy dÉn ®Õn thÊt nghiÖp t­¬ng ®èi vµ søc lao ®éng, kÓ c¶ sè ng­êi ®­îc ®µo t¹o ngµy cµng hao mßn, n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m. MÆc nhiªn do yÕu tè t©m lý l­u th«ng chu kú sau sÏ chÊp nhËn gi¸ cao h¬n mét chót vµ chÝnh ®iÒu ®ã lµm cho ng­êi chuyªn kinh doanh t­ liÖu s¶n xuÊt thÊy cã thÓ chÊp nhËn gi¸ mua vµo cao h¬n, nÕu xÐt mét chu kú s¶n xuÊt, l­u th«ng th× thÊy hä cã l·i, nh­ng nÕu kÐo dµi, chu kú t¨ng lªn th× tû lÖ l·i gi¶m dÇn mµ thuÕ doanh thu t¨ng dÇn, quan hÖ ®ã cã thÓ m« t¶ nh­ sau: PtT Dt L C T T0 t Dt: Doanh thu T: ThuÕ C: Chi phÝ (gi¶ ®Þnh ®¬n gi¶n) Khi ®ã nÕu ta thÊy kh«ng cã sù can thiÖp ®ñ m¹nh th× sau chu kú(t), kinh doanh b¾t ®Çu thua lç thËm chÝ ph¸ s¶n ®iÒu ®ã dÉn ®Õn mét nghÞch lý ®èi víi ng­êi kinh doanh t­ liÖu s¶n xuÊt chuyªn nghiÖp, chuyªn doanh lµ cµng bu«n cµng lç chø kh«ng ph¶i bu«n g× còng l·i. VËy l·i vµo tay ai-®ã lµ nh÷ng nhµ kinh doanh th­¬ng m¹i cÊp 2, cÊp 3... thËm chÝ kh«ng cÇn vèn mµ chØ b»ng vay ng©n hµng hoÆc m«i giíi - ®ã lµ nh÷ng nhµ lµm l­u th«ng kiÓu “cß måi, chØ trá” Nh÷ng ng­êi tham gia ph¸ trËt tù l­u th«ng nµy thu l·i. VÒ mÆt lý thuyÕt l·i cßn ®­îc chi vµo thuÕ ng©n s¸ch nhµ n­íc, song thùc tÕ kh«ng h¼n nh­ vËy. Trong khi ®ã râ rµng thÞ tr­êng khu vùc còng nh­ thÞ tr­êng thÕ giíi th«ng th­êng cã tÝnh æn ®Þnh theo thêi kú, nh­ vËy mét ®Êt n­íc qu¸ nhiÒu t­ liÖu s¶n xuÊt nh­ n­íc ta thêi kú nµy, th× gi¸ t­ liÖu s¶n xuÊt trªn thÞ tr­êng thùc chÊt phô thuéc vµo gi¸ nhËp khÈu. Gi¸ c¸c lo¹i t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng trùc tiÕp phô thuéc vµo søc s¶n xuÊt trong n­íc mµ phô thuéc vµo gi¸ chuyÓn ®æi ®ång ngo¹i tÖ m¹nh vµ c¸c chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu. ë ®©y l¹i xuÊt hiÖn mét nguy c¬ cho ng­êi s¶n xuÊt còng nh­ ng­êi chuyªn kinh doanh t­ liÖu s¶n xuÊt, lµ lµm cho qu¸ tr×nh thua lç võa kÐo dµi võa ®ét biÕn kh«ng dù b¸o ®­îc. Trªn c¬ së nh÷ng ph©n tÝch ®èi víi ho¹t ®éng l­u th«ng TLSX trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, mét sè kÕt luËn ®­îc rót ra lµ: - Nhµ n­íc kh«ng kiÓm so¸t ®­îc m¹ng l­íi lµm l­u th«ng TLSX b»ng ph¸p luËt, do thÞ tr­êng chØ cã mét gi¸; mÆt kh¸c mét sè TLSX cÇn cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc, c¸c TLSX chñ chèt cÇn nhËp khÈu nhµ n­íc ®· ®éc quyÒn - ®éc quyÒn nhËp vµ ®éc quyÒn qua chÝnh s¸ch thuÕ quan. - §èi víi tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh nhµ n­íc ch­a thùc hiÖn ®­îc chÕ ®é kiÓm to¸n, ch­a buéc c¸c c¸ nh©n, ®¬n vÞ ph¶i ghi chÐp h¹ch to¸n, theo mét hÖ thèng chøng tõ thèng nhÊt nh»m ®¶m b¶o thu quèc doanh, thuÕ kh«ng bÞ thÊt tho¸t. - Nhµ n­íc ch­a tæ chøc ®­îc nh÷ng c¬ quan th«ng tin kinh tÕ chuyªn ngµnh nh»m th«ng b¸o kh«ng chØ gi¸ c¶ mµ cßn cã chøc n¨ng h­íng dÉn, lµm cÇu nèi gi÷a cung- cÇu vÒ th«ng tin qua viÖc b¸n tin, b¸n nh÷ng bé sè liÖu khëi th¶o còng nh­ ®· xö lý. Lµm cho Cung- cÇu gÆp nhau vµ gi¶m ®¸ng kÓ h×nh thøc l­u th«ng TLSX kh«ng trùc tiÕp ®Õn ng­êi s¶n xuÊt. C¸c doanh nghiÖp nhê ®ã cã thÓ kÕt hîp c¸c th«ng tin kh¸c nhau mµ quyÕt ®Þnh sö dông TLSX. - §èi víi c¸c nhµ s¶n xuÊt còng nh­ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ®¨ng ký kinh doanh vËt t­ cÇn hoµn thiÖn dÇn qui tr×nh nghiªn cøu thÞ tr­êng cña m×nh. Së dÜ trong thßi kú nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung l­u th«ng rèi lo¹n mét phÇn còng do chÝnh ng­êi s¶n xuÊt kh«ng nghiªn cøu thÞ tr­êng cÈn thËn, mÆt kh¸c, ng­êi kinh doanh TLSX còng kh«ng cã c¸ch n¾m ch¾c Cung- cÇu hµng m×nh kinh doanh. §iÒu ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn viÖc xuÊt hiÖn líp ng­êi lµm l­u th«ng chØ víi môc ®Ých kiÕm lêi nªu trªn. Lµm ®­îc viÖc nµy b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®­îc trang bÞ ®Çy ®ñ kiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng TLSX céng víi kinh nghiÖm ®Æc thï thùc tiÔn khi kinh doanh mçi ngµnh hµng. - VÒ së h÷u nhµ n­íc ch­a cã ng­êi chñ thùc sù cña tµi s¶n ®ã theo nghÜa chñ së h÷u. §©y lµ vÊn ®Ò phøc t¹p vµ kh«ng dÔ gi¶i quyÕt ngay. Nguyªn nh©n kh«ng thÓ mua rÎ còng chÝnh tõ vÊn ®Ò së h÷u sinh ra, thËm chÝ s¶n xuÊt kh«ng cÇn cã l·i (L·i thùc chø kh«ng ph¶i l·i gi¶) còng xuÊt ph¸t tõ vÊn ®Ò së h÷u. 1.3-/ Kinh tÕ thÞ tr­êng vµ tæ chøc l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt. 1.3.1. Kinh tÕ thÞ tr­êng vµ vai trß cña l­u th«ng. Kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, ë ®ã s¶n xuÊt c¸i g×, nh­ thÕ nµo, cho ai ®Òu ®­îc quyÕt ®Þnh th«ng qua thÞ tr­êng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng ho¸, dÞch vô trªn thÞ tr­êng. Th¸i ®é c­ xö cña c¸c thµnh viªn tham gia thÞ tr­ßng lµ h­íng vµo t×m kiÕm lîi Ých cña m×nh theo sù dÉn d¾t cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Kinh tÕ thÞ tr­êng vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®Õn l­ît nã, c¬ chÕ thÞ tr­êng t¸c ®éng d­íi sù chi phèi cña c¸c quy luËt thÞ tr­êng trong m«i tr­êng c¹nh tranh nh»m môc tiªu lîi nhuËn. Nh©n tè c¬ b¶n cña thÞ tr­êng, c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ hµng ho¸ tiÒn tÖ, ng­êi b¸n, ng­êi mua, tõ ®ã h×nh thµnh mèi quan hÖ c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ quan hÖ cung cÇu. VÒ b¶n chÊt, c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ gi¸ c¶ tù do. C¬ chÕ nµy cã mét sè ®Æc tr­ng sau: -C¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ph©n bæ, sö dông c¸c nguån tµi nguyªn, lao ®éng, vèn ®­îc quyÕt ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan th«ng qua ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ. -HÇu nh­ tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu ®­îc tiÒn tÖ ho¸. - Lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ lîi Ých kinh tÕ. C¬ chÕ thÞ tr­êng dïng lç l·i ®Ó quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n. - C¹nh tranh lµ m«i tr­êng ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, lµ yÕu tè thóc ®Èy tiÕn bé kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt. - C¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ mét mí hçn ®én mµ lµ mét trËt tù kinh tÕ, trËt tù nµy ®­îc h×nh thµnh bëi sù t¸c ®éng cña hÖ thèng quy luËt cña thÞ tr­êng.Th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ, sù linh ho¹t cña hÖ thèng gi¸ c¶, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã kh¶ n¨ng duy tr× ®­îc sù c©n b»ng cña søc cung vµ søc cÇu vÒ hµng ho¸, dÞch vô, Ýt khi g©y ra sù khan hiÕm vµ thiÕu thèn hµng ho¸. Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi cã liªn quan mËt thiÕt víi sù tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña vèn s¶n xuÊt - kinh doanh cña doanh nghiÖp, thÓ hiÖn ë lao ®éng x· héi trong nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau cña nã. Sù vËn ®éng cña lao ®éng x· héi t¹o thµnh néi dung c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi ph¸t sinh tõ trong c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña thÞ tr­êng. Do cã mèi liªn hÖ lÉn nhau trong qu¸ tr×nh chu chuyÓn vèn kinh doanh nªn ®ßi hái ph¶i cã sù trao ®æi ho¹t ®éng gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng, gi÷a nh÷ng tËp thÓ s¶n xuÊt vµ c¸c doanh nghiÖp ...v.v. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ viÖc trao ®æi ®­îc thùc hiÖn ®­îc th«ng qua mua b¸n trªn thÞ tr­êng. Th­êng th× sù trao ®æi c¸c ho¹t ®éng trong néi bé doanh nghiÖp mang tÝnh chÊt trùc tiÕp kü thuËt cßn sù trao ®æi diÔn ra gi÷a c¸c doanh nghiÖp mang tÝnh chÊt l­u th«ng hµng ho¸. Râ rµng l­u th«ng chØ lµ mét giai ®o¹n trao ®æi nhÊt ®Þnh bao trïm mét lÜnh vùc c¸c quan hÖ s¶n xuÊt réng lín h¬n. L­u th«ng hµng ho¸ ph¸t sinh trong lÜnh vùc l­u th«ng; VËy lÜnh vùc l­u th«ng lµ g×? vµ thùc chÊt lµ g×? Tr­íc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh lÜnh vùc l­u th«ng lµ lÜnh vùc ho¹t ®éng mµ dùa vµo ®ã sù tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña vèn kinh doanh cña doanh nghiÖp ®­îc thùc hiÖn. Nã còng ®ßi hái cã ®èi t­îng lao ®éng vµ t­ liÖu lao ®éng cho viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã. ViÖc ho¹t ®éng b×nh th­êng cña lÜnh vùc nµy, phï hîp víi nhiÖm vô vµ chøc n¨ng x· héi cña nã ®ßi hái h×nh thµnh hÖ thèng c¸c tæ chøc kinh doanh nh­ doanh nghiÖp th­¬ng m¹i, vËn t¶i, kho vËn, chuÈn bÞ hµng ho¸...v.v. Th«ng qua hÖ thèng nµy mét khèi l­îng hµng ho¸ khæng lå, nhÊt lµ vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ®­îc l­u chuyÓn. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, khi mµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn cao ®é th× hÇu nh­ mäi s¶n phÈm ®Òu ®­îc s¶n xuÊt vµ tiªu dïng d­íi h×nh thøc hµng ho¸. V× vËy, sù vËn ®éng cña mét sè l­îng lín s¶n phÈm x· héi tõ lÜnh vùc s¶n xuÊt ®Õn lÜnh tiªu dïng ®· h×nh thµnh qu¸ tr×nh l­u th«ng. Trªn thùc tÕ, qu¸ tr×nh l­u th«ng chÝnh lµ qu¸ tr×nh hµng ho¸ kh«ng ngõng t¸ch rêi ng­êi s¶n xuÊt ®Ó tiÕp cËn víi ng­êi tiªu dïng, còng chÝnh lµ sù tæng hoµ c¸c hµnh vi chuyÓn nh­îng ph¸t sinh gi÷a c¸c chñ thÓ cña thÞ tr­êng kh¸c nhau. V× thÕ trao ®æi lµ tÕ bµo riªng biÖt vµ yÕu tè cÊu thµnh l­u th«ng. Do m©u thuÉn bªn trong cña qu¸ tr×nh trao ®æi s¶n sinh ra tiÒn tÖ, cho nªn trong l­u th«ng, mét mÆt lµ hiÖn t­îng biÓu hiÖn trong l­u th«ng cña mét sè l­îng lín hµng ho¸, mÆt kh¸c lµ sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ ng­îc l¹i víi ph­¬ng h­íng l­u th«ng hµng ho¸. Sù tæng hîp c¸c vËn ®éng cña tiÒn tÖ trªn ph­¬ng h­íng kh¸c nhau ®· h×nh thµnh l­u th«ng tiÒn tÖ. V× vËy qu¸ tr×nh l­u th«ng trªn thùc tÕ lµ sù thèng nhÊt cña l­u th«ng hµng ho¸ vµ sù l­u th«ng tiÒu tÖ. L­u th«ng hµng ho¸ quyÕt ®Þnh l­u th«ng tiÒn tÖ, nh­ng l­u th«ng tiÒn tÖ l¹i cã t¸c ®éng ng­îc l¹i ®Õn l­u th«ng hµng ho¸ nã lµ chÊt kÝch thÝch l­u th«ng hµng ho¸, thËm chÝ sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ cßn cã t¸c dông h­íng hµng ho¸ ch¶y vÒ ®©u. Nh­ vËy, l­u th«ng lµ mét qu¸ tr×nh kh¸ch quan cã liªn hÖ víi sù vËn ®éng cña gi¸ trÞ s¶n phÈm x· héi. L­u th«ng lµ sù thay ®æi h×nh thøc gi¸ trÞ cña hµng ho¸. Dï lµ nh÷ng hµng ho¸ dïng cho tiªu dïng s¶n xuÊt tiªu dïng c¸ nh©n th× còng nh­ thÕ. B¶n chÊt cña qu¸ tr×nh l­u th«ng hµng ho¸ lµ mua vµ b¸n nh÷ng hµng ho¸ nµy hay hµng ho¸ kia ®­îc thùc hiÖn kh¸c nhau. §iÒu nµy lµ do ®Æc tÝnh vÒ c«ng dông cña nh÷ng hµng ho¸ Êy quyÕt ®Þnh. §iÒu cÇn nhÊn m¹nh ë ®©y lµ l­u th«ng hµng ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt kh«ng phô thuéc vµo c«ng dông cña hµng ho¸ nh­ng c¸c h×nh thøc tæ chøc ®Ó chuyÓn ®­a ®Õn tay ng­êi tiªu dïng l¹i kh¸c nhau. Vai trß cña l­u th«ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: D­íi gãc ®é vi m«, l­u th«ng ®ãng vai trß quan träng, quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Khi qu¸ tr×nh l­u th«ng kÕt thóc, tøc lµ s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®­îc tiªu thô, lµ nã ®· ®­îc ng­êi tiªu dïng chÊp nhËn ®Ó tho¶ m·n mét nhu cÇu nµo ®ã. Søc tiªu thô s¶n phÈm cña mét doanh nghiÖp thÓ hiÖn ë møc b¸n ra, uy tÝn cña doanh nghiÖp, chÊt l­îng s¶n phÈm, sù thÝch øng víi nhu cÇu ng­êi tiªu dïng vµ sù hoµn thiÖn cña c¸c ho¹t ®éng dÞch vô. Nãi c¸ch kh¸c l­u th«ng hµng ho¸ ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña doanh nghiÖp. L­u th«ng hµng ho¸ g¾n gi÷a ng­êi s¶n xuÊt víi ng­êi tiªu dïng, nã gióp cho c¸c nhµ s¶n xuÊt hiÓu thªm vÒ kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña m×nh vµ nhu cÇu cña kh¸ch hµng. Trªn gi¸c ®é vÜ m«, l­u th«ng hµng ho¸ cã vai trß quan träng trong viÖc c©n ®èi gi÷a cung vµ cÇu, v× nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ mét thÓ thèng nhÊt víi nh÷ng c©n b»ng, víi nh÷ng t­¬ng quan tØ lÖ nhÊt ®Þnh. S¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®­îc tiªu thô (l­u th«ng) tøc lµ s¶n xuÊt ®ang diÔn ra mét c¸ch b×nh th­êng, tr«i ch¶y, tr¸nh ®­îc sù mÊt c©n ®èi, gi÷ ®­îc b×nh æn trong x· héi. §ång thêi l­u th«ng gióp c¸c ®¬n vÞ, ngµnh, x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng vµ b­íc ®i cña kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cho giai ®o¹n tiÕp theo. Th«ng qua l­u th«ng hµng ho¸ cã thÓ dù ®o¸n nhu cÇu tiªu dïng cña x· héi nãi chung vµ tõng khu vùc nãi riªng ®èi víi tõng lo¹i s¶n phÈm. Trªn c¬ së ®ã c¸c doanh nghiÖp sÏ x©y dùng ®­îc c¸c kÕ ho¹ch phï hîp nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. 1.3.2. L­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng L­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kinh tÕ ®­a s¶n phÈm vËt t­ s¶n xuÊt sang l·nh vùc tiªu dïng. Nã lµ tªn gäi chung cña ho¹t ®éng trao ®æi vËt t­ s¶n xuÊt dïng cho s¶n xuÊt gi÷a c¸c h×nh thøc kinh tÕ, c¸c ngµnh kinh tÕ vµ gi÷a c¸c doanh nghiÖp. VËt t­ l­u th«ng lµ s¶n vËt ®­îc x· héi ph©n c«ng, nã ph¸t triÓn theo sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng x· héi vµ sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt. nã lÊy s¶n xuÊt lµm ®iÓm khëi ®Çu, lÊy ngµnh s¶n xuÊt kh¸c lµm ®iÓm kÕt thóc, ®ång thêi nã lµ cÇu nèi gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng mang tÝnh s¶n xuÊt. S¶n xuÊt quyÕt ®Þnh l­u th«ng, l­u th«ng l¹i t¸c ®éng ng­îc l¹i s¶n xuÊt. qu¸ tr×nh l­u th«ng th«ng suèt, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh. Ng­îc l¹i, qu¸ tr×nh l­u th«ng ng­ng trÖ sÏ ¶nh h­ëng ®Õn s¶n xuÊt. Qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ kimh tÕ ®· ph¸ vì dÇn chÕ ®é l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt qu¸ tËp trung tr­íc ®©y, thay ®æi c¸ch lµm cò kh«ng hîp lý nh­: qu¸ nhiÒu kh©u l­u th«ng, c¬ cÊu tæ chøc trïng lÆp, kho b·i mäi n¬i, vËn chuyÓn vßng vÌo... dùa vµo c¸c khu vùc kinh tÕ ®Ó tæ chøc l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt hîp lý, tøc lµ dùa vµo c¸c nh©n tè nh­: ph©n bè s¶n xuÊt, ph©n bè c¸c xÝ nghiÖp, quan hÖ cung cÇu, quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ tiªu dïng, giao th«ng vËn t¶i ph¶i thùc hiÖn hîp lý ho¸, khoa häc ho¸ vµ tèi ­u ho¸ l­u th«ng vËt t­. Tõ ®ã, th«ng qua l­u th«ng t¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th× thÞ tr­êng, g¾n liÒn víi s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸, thÞ tr­êng lµ trung t©m cña toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt: CÇn s¶n xuÊt nh÷ng hµng ho¸ g×? víi sè l­îng bao nhiªu? cÇn cã nh÷ng dÞch vô g×? ®Òu ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña thÞ tr­êng. Qua thÞ tr­êng nhu cÇu cña c¶ ng­êi s¶n xuÊt lÉn ng­êi tiªu dïng ®­îc tho¶ m·n. Ng­êi s¶n xuÊt cÇn b¸n hµng, chuyÓn tiÒn thµnh nh÷ng gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau. Nh­ vËy, ta cã thÓ thÊy râ thÞ tr­êng lµ n¬i diÔn ra c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸, thÞ tr­êng cã tÝnh kh«ng gian vµ thêi gian, theo nghÜa nµy thÞ tr­êng cã thÓ lµ c¸c chî, c¸c ®Þa danh hoÆc c¸c khu vùc tiªu thô ph©n theo mÆt hµng, ngµnh hµng. S¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, l­îng s¶n phÈm hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng ngµy cµng dåi dµo vµ phong phó, thÞ tr­êng ®­îc më réng. ThÞ tr­êng hiÓu theo nghÜa ®Çy ®ñ h¬n, nã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ lµm m«i giíi. T¹i ®©y ng­êi mua vµ ng­êi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè l­îng hµng ho¸ l­u th«ng trªn thÞ tr­êng. NÕu nãi ®Õn thÞ tr­êng, tr­íc hÕt ph¶i nãi tíi c¸c nh©n tè c¬ b¶n cÊu thµnh thÞ tr­êng, ®ã lµ hµng vµ tiÒn, ng­êi mua vµ ng­êi b¸n, tõ ®ã h×nh thµnh c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ, mua-b¸n, cung-cÇu vµ gi¸ c¶ hµng ho¸. Nãi tíi thÞ tr­êng lµ ph¶i nãi tíi c¹nh tranh tù do, ë ®©y lu«n diÕn ra sù ganh ®ua, cä s¸t lÉn nhau gi÷a c¸c thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng ®Ó giµnh phÇn cã lîi cho m×nh, ®éng lùc cña c¹nh tranh lµ lîi nhuËn. Víi ®éng lùc ®ã trªn thÞ tr­êng khã tr¸nh khái sù lõa g¹t vµ gian lËn. Nãi tíi thÞ tr­êng lµ nãi tíi tù do kinh doanh tù do mua b¸n, thuËn mua võa b¸n, tù do giao dÞch. Quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ trªn thÞ tr­êng lµ b×nh ®¼ng. Theo lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng cã thÓ chia thÞ tr­êng thµnh 2 lo¹i: Mét lµ: ThÞ tr­êng hµng tiªu dïng vµ dÞch vô, ë thÞ tr­êng nµy, ng­êi ta mua b¸n nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t vµ dÞch vô nh­: l­¬ng thùc, thùc phÈm, v¶i, quÇn ¸o, c¸c ph­¬ng tiÖn sinh ho¹t gia ®×nh, thuèc ch÷a bÖnh...vv. Nh÷ng hµng ho¸ tiªu dïng ngµy cµng nhiÒu theo ®µ t¨ng cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. Ngoµi nh÷ng hµng ho¸ vËt chÊt phôc vô tiªu dïng cho c¸ nh©n vµ gia ®×nh, cã nh÷ng hµng ho¸ phi vËt chÊt ®­îc coi lµ dÞch vô nh­: söa ch÷a, ph­¬ng tiÖn ®i l¹i, söa ch÷a Ra®io, tñ l¹nh, may v¸, c¾t tãc, lµm ®Çu.... c¸c ho¹t ®éng dÞch vô ngµy cµng ph¸t triÓn vµ ®­a l¹i thu nhËp ngµy cµng cao. Hai lµ: ThÞ tr­êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt: trªn thÞ tr­êng nµy ng­êi ta mua, b¸n c¸c yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh nh­ c¸c lo¹i nguyªn nhiªn vËt liÖu, thiÕt bÞ m¸y mãc, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, søc lao ®éng... Sù ph©n chia thµnh 2 lo¹i thÞ tr­êng nh­ trªn lµ dùa trªn c¬ së chñng lo¹i hµng ho¸ ®­a ra trao ®æi trªn thÞ tr­êng vµ dùa vµo sù më réng, ph¸t triÓn cña chÝnh ph¹m trï hµng ho¸. Hµng ho¸ më réng ra tíi ®©u th× thÞ tr­êng còng më réng ra tíi ®ã. ThÞ tr­êng gi÷ vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng lµ trung t©m, cña toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt lµ lùc l­îng h­íng dÉn, ®Æt nhu cÇu cho s¶n xuÊt. S¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a t­ liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng theo mét mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh, quan hÖ tû lÖ tuú thuéc vµo tr×nh ®é kü thuËt cña s¶n xuÊt, nÕu nh­ kü thuËt tiªn tiÕn th× víi mét l­îng søc lao ®éng nhÊt ®Þnh sÏ vËn hµnh ®­îc nhiÒu t­ liÖu s¶n xuÊt h¬n. §Ó s¶n xuÊt, cÇn ph¶i cã c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt. ThÞ tr­êng chÝnh lµ n¬i cung cÊp nh÷ng yÕu tè ®ã, b¶o ®¶m cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch b×nh th­êng. S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ s¶n xuÊt ®Ó trao ®æi, ®Ó b¸n, thÞ tr­êng lµ n¬i tiªu thô nh÷ng hµng ho¸ cho c¸c doanh nghiÖp; th«ng qua thÞ tr­êng, gi¸ trÞ hµng ho¸ ®­îc thùc hiÖn, doanh nghiÖp thu håi ®­îc vèn vµ cã l·i. Nh­ vËy doanh nghiÖp lµ ng­êi mua c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt vµ b¸n c¸c s¶n phÈm m×nh lµm ra. Qui m« cña viÖc mua vµo vµ b¸n ra sÏ quyÕt ®Þnh qui m« cña s¶n xuÊt. NÕu coi doanh nghiÖp nh­ mét c¬ thÓ sèng th× thÞ tr­êng lµ n¬i b¶o ®¶m c¸c yÕu tè cho sù sèng vµ còng lµ n¬i thùc hiÖn sù trao ®æi chÊt ®Ó sù sèng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Trªn ý nghÜa ®ã, thÞ tr­êng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn, lµ m«i tr­êng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña doanh nghiÖp. ThÞ tr­êng lµ n¬i kiÓm tra cuèi cïng vÒ chñng lo¹i hµng ho¸ còng nh­ chÊt l­îng s¶n phÈm. ThÞ tr­êng kiÓm nghiÖm tÝnh phï hîp cña s¶n xuÊt ®èi víi tiªu dïng x· héi. Trªn ý nghÜa ®ã cã thÓ nãi thÞ tr­êng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt kinh doanh vµ lµ ®éng lùc cña s¶n xuÊt kinh doanh. Th«ng qua thÞ tr­êng, ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng n¨ng ®éng, s¸ng t¹o h¬n, hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh ngµy cµng ®­îc n©ng cao. ThÞ tr­êng cßn lµ n¬i cuèi cïng ®Ó chuyÓn nh÷ng lao ®éng t­ nh©n, lao ®éng c¸ biÖt thµnh lao ®éng x· héi. Cung vµ cÇu lµ kh¸i qu¸t ho¸ hai lùc l­îng c¬ b¶n cña thÞ tr­êng lµ ng­êi b¸n vµ ng­êi mua, ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng. Quan hÖ cung cÇu chØ ra r»ng, mÆc dï gi¸ trÞ x· héi hay gi¸ trÞ thÞ tr­êng ®· ®­îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt song nã cã thÓ ®­îc thùc hiÖn cao h¬n, thÊp h¬n hay ngang b»ng tuú theo t­¬ng quan cung cÇu b»ng mét møc gi¸ cô thÓ. Quan hÖ cung cÇu ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn tõng hµnh vi trao ®æi. Trªn thÞ tr­êng, ng­êi s¶n xuÊt ®øng vÒ phÝa cung vµ ng­êi tiªu dïng ®øng vÒ phÝa cÇu gÆp nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ khèi l­îng hµng ho¸ nh­ b¸n ra, mua vµo. V× vËy cung- cÇu gi÷ vai trß quan träng ®èi víi viÖc h×nh gi¸ c¶ thÞ tr­êng vµ x¸c ®Þnh l­îng mua vµo. CÇu lµ sè l­îng hµng ho¸ vµ ng­êi tiªu dïng muèn mua vµ cã kh¶ n¨ng mua t¹i c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh(C¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi). Cã 2 kh¸i niÖm liªn quan lµ cÇu c¸ nh©n vµ cÇu thÞ tr­êng. CÇu thÞ tr­êng lµ tæng hîp cña tÊt c¶ c¸c cÇu c¸ nh©n l¹i víi nhau theo chiÒu ngang. Quy luËt cÇu ®­îc biÓu hiÖn sè l­îng hµng ho¸ ®­îc cÇu trong kho¶ng thêi gian ®· cho t¨ng lªn khi gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m xuèng vµ ng­îc l¹i. Quy luËt cÇu t­¬ng øng víi trùc gi¸c, khi gi¸ c¶ gi¶m xuèng, ng­êi tiªu dïng ®· cho cã thÓ s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng mua mét l­îng nhiÒu h¬n vµ c¸c ng­êi tiªu dïng míi còng s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng x©m nhËp thÞ tr­êng. Gi¸ c¶ cña chÝnh hµng ho¸ nµo ®ã lµ yÕu tè quan träng, song kh«ng ph¶i lµ yÕu tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh l­îng hµng cÇn mua. QuyÕt ®Þnh l­îng nhu cÇu cßn cã nhiÒu yÕu tè kh¸c.Trªn thùc tÕ gi¸ c¶ cßn phô thuéc vµo c¸c biÕn sè nh­: Thu nhËp cña ng­êi mua; gi¸ c¶ cña hµng ho¸ vµ dÞch vô cã liªn quan; dù ®o¸n vÒ sù thay ®æi cña chÝnh hµng ho¸ ®ã trong t­¬ng lai; thÞ hiÕu cña ng­êi tiªu thô. Cung hµng ho¸ ®­îc ®Þnh nghÜa lµ nh÷ng sè l­îng kh¸c nhau cña cïng mét lo¹i hµng ho¸ nhÊt ®Þnh mµ nh÷ng ng­êi b¸n s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng cung øng ra thÞ tr­êng ë møc gi¸ kh¸c nhau. Cung thÞ tr­êng lµ tæng hîp cña tÊt c¶ c¸c cung c¸ nh©n.Quy luËt vÒ cung ®­îc biÓu hiÖn, khi gi¸ c¶ thÞ tr­êng t¨ng lªn, ng­êi s¶n xuÊt thu ®­îc lîi nhuËn hä sÏ më réng thªm s¶n xuÊt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ ®­a ra thÞ tr­êng nhiÒu s¶n phÈm h¬n, lµm cho cung t¨ng lªn. Ng­îc l¹i khi gi¸ c¶ thÞ tr­êng gi¶m xuèng, ng­êi s¶n xuÊt thu ®­îc lîi nhuËn Ýt, hoÆc kh«ng cã lîi nhuËn, hä sÏ thu hÑp s¶n xuÊt, l­îng s¶n phÈm ®­îc ®­a ra thÞ tr­êng v× thÕ sÏ Ýt h¬n, v× thÕ gi¸ còng sÏ gi¶m xuèng. Ngoµi gi¸ b¸n hiÖn t¹i cña s¶n phÈm lù¬ng hµng ho¸ vµ dÞch vô tung ra thÞ tr­êng cßn phô thuéc vµo c¸c yÕu tè: thuÕ- thuÕ lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ n­íc, thuÕ cã ¶nh h­ëng ®Õn ®­êng cung cña doanh nghiÖp v× r»ng thuÕ lµ chi phÝ mµ doanh nghiÖp ph¶i chÞu. Khi ®¸nh thuÕ vµo hµng ho¸ th× ®­êng cung dÞch chuyÓn; tr×nh ®é c«ng nghÖ cã thÓ ¸p dông; gi¸ cña c¸c hµng ho¸ liªn quan trong s¶n xuÊt; gi¸ cña c¸c yÕu tè ®Çu vµo; sè l­îng ng­êi s¶n xuÊt... KÕt hîp qui m« vÒ cung vµ quy luËt vÒ cÇu chóng ta sÏ hiÓu vÒ quy luËt cung cÇu. Theo quy luËt cung- cÇu th× hµng ho¸ sÏ ®­îc b¸n theo gi¸ c¶ võa phï hîp víi cung, l¹i võa phï hîp víi cÇu. Gi¸ thÞ tr­êng cã xu h­íng vËn ®éng xung quanh ®iÓm c©n b»ng cung cÇu. NÕu gi¸ c¶ lªn cao ®iÓm th× cung sÏ t¨ng lªn, cÇu sÏ gi¶m xuèng. §iÒu nµy lµm xuÊt hiÖn d­ thõa, d­ thõa sÏ g©y ra ¸p lùc lµm gi¸ c¶ gi¶m xuèng, khi gi¸ c¶ gi¶m thÊp h¬n ®iÓm c©n b»ng cung cÇu th× cung sÏ gi¶m vµ cÇu l¹i t¨ng lªn. §iÒu nµy,lµm xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸, khan hiÕm lµ ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cao gi¸ lªn, gi¸ c¶ cã xu h­íng vËn ®éng trë vÒ ®iÓm c©n b»ng cung cÇu. 1.3.3. Yªu cÇu cña tæ chøc l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng Ph©n tÝch ë tªn cho thÊy l­u th«ng lµ cÇu nèi gi÷a mét bªn lµ s¶n xuÊt vµ ph©n phèi, mét bªn lµ trao ®æi. C¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau trong ®ã, s¶n xuÊt lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, lµ kh©u quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Do vËy, tæ chøc l­u th«ng kh«ng thÓ ®¬n thuÇn lµ tæ chøc trao ®æi hµng ho¸ mµ lµ mét qu¸ tr×nh cã liªn quan tíi tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. V× vËy yªu cÇu ®Æt ra lµ: + Muèn gi¶i quyÕt ®óng ®¾n c¸c vÊn ®Ò cña tæ chøc l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt th× ph¶i ®Æt nã trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ, trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Tæ chøc l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph¶i dùa vµo s¶n xuÊt, chñ ®éng thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §Æt l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ cã nghÜa lµ ®Æt nã nh­ nh÷ng bé phËn h÷u c¬ cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt thèng nhÊt bao gåm c¸c kh©u: s¶n xuÊt, ph©n phèi-l­u th«ng, tiªu dïng. Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, s¶n xuÊt lµ c¸i gèc cã t¸c dông quyÕt ®Þnh nhÊt v× chØ cã s¶n xuÊt míi t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ®Ó ph©n phèi, l­u th«ng vµ ®¸p øng c¸c nhu cÇu tiªu dïng. Tiªu dïng lµ môc ®Ých cña s¶n xuÊt còng nh­ cña ph©n khèi, l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt tiªu dïng bao gåm tiªu dïng cho s¶n xuÊt, ®êi sèng, quèc phßng,... nã g¾n liÒn víi viÖc thùc hiÖn ba nhiÖm vô c¬ b¶n, cßn ph©n phèi l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt lµ nh÷ng kh©u trung gian nèi liÒn s¶n xuÊt víi tiªu dïng cho nªn c«ng t¸c l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph¶i lÊy tr×nh ®é s¶n xuÊt, ph¶i lÊy khèi l­îng s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra lµm ®iÓm xuÊt ph¸t; gi÷a kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu, b¶o ®¶m qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt th«ng suèt vµ kh«ng ngõng më réng trªn c¬ së hoµn thµnh c¸c nhiÖm vô c¸ch m¹ng. + Muèn gi¶i quyÕt ®óng vÊn ®Ò tæ chøc l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph¶i ®Æt nã trong toµn bé c«ng t¸c c¶i tiÕn qu¶n lý cña Nhµ n­íc: l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt lµ mét kh©u c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, c¶i tiÕn c«ng t¸c tæ chøc l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph¶i ®Æt trong toµn bé c«ng t¸c c¶i tiÕn qu¶n lý kinh tÕ. HÖ thèng qu¶n lý kinh tÕ ë n­íc ta ph¶i lÊy kÕ ho¹ch ho¸ lµm trung t©m, ®ång thêi sö dông ®óng ®¾n quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ, c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ, thùc hiÖn h¹ch to¸n kinh tÕ. Ho¹t ®éng l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt biÓu hiÖn cô thÓ chñ yÕu d­íi h×nh thøc quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ (gi¸ c¶ tiÒn l­¬ng, tµi chÝnh, th­¬ng nghiÖp, th­¬ng m¹i,...) song trong qu¸ tr×nh qu¶n lý kinh tÕ ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ ho¹t ®éng tù ph¸t mµ lµ ho¹t ®éng cã tæ chøc cã kÕ ho¹ch. Nhµ n­íc ph¶i sö dông kÕ ho¹ch ho¸ ®Þnh h­íng lµm c«ng cô chÝnh, ®ång thêi vËn dông quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ ®Ó chñ ®éng tæ chøc vµo qu¶n lý l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt, g¾n nã víi s¶n xuÊt, phôc vô vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt vµ ®¸p øng tèt c¸c nhu cÇu cña s¶n xuÊt, ®êi sèng vµ quèc phßng. MÆt kh¸c ph¹m trï l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt lµ nh÷ng ®ßn bÈy kinh tÕ cã hiÖu lùc rÊt nh¹y bÐn do ®ã ph¶i ph¸t huy ®­îc t¸c dông ®ßn bÈy cña chÝnh s¸ch l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph©n phèi, thóc ®Èy s¶n xuÊt vµ l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch, thóc ®Èy h¹ch to¸n kinh tÕ. Chóng ta kh¼ng ®Þnh lÊy kÕ ho¹ch ho¸ lµm chÝnh ®Ó qu¶n lý l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph©n phèi, nh­ng ®ã kh«ng ph¶i lµ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu mµ lµ kÕ ho¹ch ho¸ b¶o ®¶m sù kÕt hîp l·nh ®¹o tËp trung cña Nhµ n­íc víi më réng quyÒn chñ ®éng cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp nhÊt lµ c¬ së. Chóng ta kh¼ng ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph©n phèi lµ nh÷ng ®ßn bÈy kinh tÕ, nh­ng lµ nh÷ng ®ßn bÈy thóc ®Èy s¶n xuÊt, kinh doanh cã hiÖu qu¶ theo ph­¬ng h­íng cña kÕ ho¹ch, thùc hiÖn tèt h¹ch to¸n kinh tÕ. Do ®ã ph¶i kh¾c phôc tÝnh chÊt hµnh chÝnh - bao cÊp trong c¸c chÝnh s¸ch l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph©n phèi. Ho¹t ®éng l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph©n phèi chñ yÕu biÓu hiÖn d­íi h×nh thøc quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. Do ®ã trong c«ng t¸c ph©n phèi l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt, biÕt vËn dông ®óng ®¾n c¸c ph¹m trï gi¸ trÞ vµ quy luËt gi¸ trÞ, biÕt më réng thÞ tr­êng cã tæ chøc vµ qu¶n lý thÞ tr­êng kh«ng cã tæ chøc. CÇn thÊy r»ng ph¹m trï gi¸ trÞ chØ lµ h×nh thøc, lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph©n phèi, ®Ó ph©n chia vµ ®­a s¶n phÈm tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu dïng. Cho nªn trong c«ng t¸c l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph©n phèi ph¶i coi träng mÆt gi¸ trÞ, coi träng quy luËt gi¸ trÞ. Nh­ng ph¶i lu«n lu«n coi gi¸ trÞ sö dông lµ quan träng nhÊt v× chØ cã gi¸ trÞ sö dông míi ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña x· héi vÒ s¶n xuÊt. + Muèn gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt b¶o ®¶m thóc ®Èy s¶n xuÊt, æn ®Þnh c¶i thiÖn ®êi sèng th× c¸c chÝnh s¸ch l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt, kÕt hîp tèt ba lîi Ých x· héi, tËp thÓ, c¸ nh©n. KÕt hîp ba lîi Ých ph¶i c¨n cø vµo t×nh h×nh vµ nhiÖm vô cña tõng thêi kú. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ph¶i chó ý h¬n n÷a ®Õn nhu cÇu vÒ ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng, ng­êi s¶n xuÊt, v× tõ lao ®éng vµ s¶n xuÊt mµ t¹o ra mäi cña c¶i vµ thu nhËp quèc d©n ®Ó ph©n phèi cho ba lîi Ých. XÐt vÒ b¶n chÊt ba lîi Ých lµ thèng nhÊt, song còng cã nh÷ng mÆt m©u thuÉn, l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt, kh¾c phôc nh÷ng mÆt m©u thuÉn ®Êy, b¶o ®¶m cho ba lîi Ých ®ã kÕt hîp hµi hoµ víi nhau t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy ng­êi lao ®éng, c¸c ®¬n vÞ c¬ së, c¸c ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng ch¨m lo ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. + L­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph¶i b¶o ®¶m tèt mèi quan hÖ gi÷a c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp, cñng cè liªn minh c«ng - n«ng. KÕt hîp c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét néi dung c¬ b¶n cña chóng ta hiÖn nay. §Ó gi¶i quyÕt ®óng ®¾n c¸c mèi quan hÖ ®ã, trong lÜnh vùc l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch vµ ph­¬ng thøc ®óng ®¾n ®Ó tæ chøc vµ trao ®æi s¶n phÈm gi÷a Nhµ n­íc vµ n«ng d©n, thùc hiÖn sù viÖn trî tµi chÝnh vµ kü thuËt cho n«ng nghiÖp. Huy ®éng nguån tÝch luü tõ n«ng nghiÖp cho c«ng nghiÖp, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. ChÝnh s¸ch l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt ph¶i thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, t¨ng nhanh s¶n phÈm hµng ho¸ phôc vô ®êi sèng, vµ t¹o nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp, t¨ng xuÊt khÈu. 1.3.4. Nhµ n­íc vµ tæ chøc l­u th«ng t­ liÖu s¶n xuÊt t­ liÖu s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ¦u ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr­êng: + C¬ chÕ thÞ tr­êng cã kh¶ n¨ng tù ®éng ®iÒu tiÕt nÒn s¶n xuÊt x· héi, tù ®éng ph©n bæ c¸c nguån tµi nguyªn vµo c¸c khu vùc, c¸c ngµnh kinh tÕ mµ kh«ng cÇn bÊt cø sù ®iÒu khiÓn tõ trung t©m nµo. + C¬ chÕ thÞ tr­êng, víi sù dÉn d¾t cña ®éng lùc lîi nhuËn cã thÓ ph¸t huy cao nhÊt tÝnh n¨ng ®éng, tµi n¨ng cña mçi ng­êi. KÝch thÝch ¸p dông kü thuËt míi, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, sö dông tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc... thóc ®Èy LLSX ph¸t triÓn, t¨ng tr­ëng kinh tÕ c¶ theo chiÒu réng vµ chiÒu s©u. + C¬ chÕ thÞ tr­êng cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng, phong phó cña con ng­êi vµ x· héi. C¬ chÕ thÞ tr­êng buéc ng­êi s¶n xuÊt ph¶i kh«ng ngõng c¶i tiÕn kü thuËt, mÉu m· s¶n phÈm ®Ó phï hîp víi së thÝch vµ lîi Ých cña ng­êi tiªu dïng, trªn c¬ së tho¶ m·n nhu cÇu cña ng­êi tiªu dïng mµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, tõ ®ã lµm cho chÊt l­îng cuéc sèng kh«ng ngõng ®­îc n©ng cao. + Nhê nh÷ng ­u thÕ cña m×nh, c¬ chÕ thÞ tr­êng cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o tèc ®é t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ kinh tÕ, thóc ®Èy tiÒn bé x· héi mµ kh«ng mét c¬ chÕ nµo tr­íc ®©y cã thÓ s¸nh ®­îc. Paul A.samuelson nhËn xÐt r»ng:”Mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ mét c¬ chÕ tinh vi ®Ó phèi hîp mét c¸ch kh«ng tù gi¸c nh©n d©n vµ doanh nghiÖp th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶ vµ thÞ tr­êng. Nã lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó giao tiÕp, ®Ó tËp hîp tri thøc cña hµng triÖu c¸ nh©n kh¸c nhau, kh«ng cã bé ãc trung t©m, nã vÉn gi¶i ®­îc bµi to¸n mµ m¸y tÝnh lín nhÊt ngµy nay kh«ng thÓ gi¶i ®­îc. Kh«ng ai thiÕt kÕ ra nã, nã tù xuÊt hiÖn vµ còng nh­ x· héi cña loµi ng­êi nã ®ang thay ®æi.” Nh÷ng nh­îc ®iÓm cña c¬ chÕ thÞ tr­êng: + C¬ chÕ thÞ tr­êng cã thÓ g©y ra nh÷ng m©t æn ®Þnh vµ th­êng xuyªn ph¸ vì c©n ®èi trong nÒn s¶n xuÊt x· héi. Thùc tÕ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng chØ râ nh÷ng vÊn ®Ò l¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp, chu kú kinh doanh lu«n lµ nh÷ng c¨n bÖnh kinh niªn kh«ng thÓ kh¾c phôc ®­îc nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña nhµ n­íc. + C¬ chÕ thÞ tr­êng bao hµm c¶ nh÷ng thÊt b¹i thÞ tr­êng, nã lµ m«i tr­êng ®Î ra c¸c tÖ n¹n kinh tÕ nh­ bu«n lËu, hµng gi¶, lõa ®¶o, c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh.... lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. + C¬ chÕ thÞ tr­êng cã xu h­íng lµm cho sù ph©n ho¸ thu nhËp ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c tÇng líp d©n c­, g©y ra nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng vÒ kinh tÕ trong x· héi. + Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, v× môc tiªu lîi Ých c¸ nh©n, mét sè ho¹t ®éng kinh tÕ cã kh¶ n¨ng lµ t¨ng møc « nhiÔm m«i tr­êng, t©m lý ch¹y theo ®ång tiÒn lµm xuÊt hiÖn lèi sèng Ých kû, thùc dông, cã thÓ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ xÊu vÒ mÆt x· héi. + H¬n n÷a, c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng rÊt cÇn cho sù æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi nh­ cã møc sinh lîi thÊp, thêi gian thu håi vèn chËm th­êng kh«ng ®­îc giíi kinh doanh chó ý ®Çu t­ ph¸t triÓn,