Ứng xử kết cấu khung – Móng nông – Nền làm việc đồng thời

øNG Xö KÕT CÊU KHUNG – MãNG N¤NG – NÒN LµM VIÖC §åNG THêI NguyÔn H¶i §¨ng (1), Bïi Tr­êng S¬n (2) Behavior in concurrent operation of frame, structures and shallow foundation Abstract: Analyzing concurrent behavior of frame structures, shallow foundation and soils leads to a reasonable, accurate evaluation of internal forces of frame structures and foundation. In this research, available softwares such as Sap, Ansys have been used to simulate concurrent behavior of all structures at any construction stages. In addition, using correlative parameters of soils allows to evaluate the stress – strain state at different construction stages. Results obtained from this research indicated that the settlement calculated from analyzing concurrent behavior of frame, structures and shallow foundation is lower than that of analyzing separately. It is more suitable to practicul working condition of the construction works. 1. ý nghÜa vµ môc tiªu nghiªn cøu Theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu, viÖc bá qua ¶nh h­ëng cña ®é lón kh«ng ®Òu cña nÒn ®Êt trong tÝnh to¸n kÕt cÊu khung nhµ cïng víi mãng cã thÓ dÉn tíi nh÷ng sai lÇm quan träng cã khuynh h­íng lµm gi¶m c¸c gi¸ trÞ néi lùc tÝnh to¸n trong phÇn tö khung vµ mãng [4, 5]. §iÒu nµy lµm gi¶m ®é tin cËy cña c«ng tr×nh vµ chÊt l­îng khai th¸c c«ng tr×nh. 1. C«ng ty Cæ phÇn §Þa èc Sµi Gßn Th­¬ng tÝn. 33 ®­êng Bµu C¸t 3, Ph­êng 14, QuËn T©n B×nh, Tp. Hå ChÝ Minh, §T: 0902777967 2. Tr­êng §¹i häc B¸ch Khoa TP. Hå ChÝ Minh 268 Lý Th­êng KiÖt, quËn 10, TP. Hå ChÝ Minh §T: 08 8636822, D§: 0907 1595 Th«ng th­êng, phÇn lín c¸c kü s­ kÕt cÊu khi thiÕt kÕ phÇn bªn trªn th× xem c«ng tr×nh lµm viÖc trªn nÒn cøng (kh«ng biÕn d¹ng). T¶i träng cña phÇn kÕt cÊu bªn trªn ®­îc tæng hîp vµ chuyÓn sang lµm d÷ kiÖn cho viÖc thiÕt kÕ nÒn mãng. Víi s¬ ®å tÝnh riªng rÏ tõng phÇn nh­ vËy kÕt qu¶ cã thÓ sai kh¸c ®¸ng kÓ so víi øng xö thùc tÕ cña c«ng tr×nh trªn nÒn ®Êt biÕn d¹ng kh«ng ®ång ®Òu, ®Æc biÖt khi c«ng tr×nh chÞu t¶i träng ®éng ®Êt th× øng xö gi÷a khung – mãng – nÒn cßn cã thÓ kh¸c biÖt nhiÒu h¬n. Së dÜ c¸ch tÝnh riªng rÏ tõng phÇn ®Õn nay vÉn ®­îc sö dông v× viÖc gi¶i quyÕt tÝnh to¸n sù lµm viÖc ®ång thêi gi÷a khung – mãng – nÒn gÆp nhiÒu kho kh¨n phøc t¹p vµ kÕt qu¶ cã thÓ chÊp nhËn ®­îc khi kÕt cÊu khung cã ®é cøng lín vµ ®­îc ®Æt trªn nÒn ®Êt tèt. HiÖn nay, víi sù ph¸t triÓn v­ît bËc cña c¸c phÇn mÒm c¨n cø trªn c¬ së ph­¬ng ph¸p phÇn tö h÷u h¹n ph©n tÝch kÕt cÊu còng nh­ kh¶ n¨ng xö lý cña m¸y tÝnh, c«ng viÖc tÝnh to¸n cho c¸c kÕt cÊu phøc t¹p ®· trë nªn dÔ dµng h¬n tr­íc rÊt nhiÒu, thêi gian thùc hiÖn tÝnh to¸n còng gi¶m ®¸ng kÓ. Do ®ã, viÖc tÝnh to¸n sù lµm viÖc ®ång thêi gi÷a khung – mãng – nÒn ®· ®­îc ®Ò cËp nhiÒu h¬n. NhiÒu s¬ ®å tÝnh ®­îc ®Ò nghÞ ®Ó gi¶i quyÕt bµi to¸n trªn th«ng qua viÖc sö dông c¸c m« h×nh nÒn ®Êt thÝch hîp. ViÖc tÝnh to¸n sù lµm viÖc ®ång thêi khung – mãng – nÒn sÏ cho thÊy sù phï hîp trong øng xö c¬ häc cña c¸c cÊu kiÖn c«ng tr×nh vµ ®©y còng lµ mét trong c¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh to¸n cã triÓn väng trong x©y dùng. §Ó ph¶n ¸nh sù lµm viÖc thùc tÕ cña c«ng tr×nh cÇn thiÕt ph¶i gi¶i quyÕt bµi to¸n lµm viÖc ®ång thêi cña kÕt cÊu khung – mãng – nÒn. Tõ kÕt qu¶ ®ã ph©n tÝch øng xö cña kÕt cÊu bªn trªn vµ ®Êt nÒn bªn d­íi còng nh­ sù t­¬ng t¸c qua l¹i gi÷a c¸c bé phËn cña c«ng tr×nh nh»m tèi ­u hãa kÕt cÊu cña c«ng tr×nh. ViÖc nghiªn cøu sù lµm viÖc ®ång thêi cña kÕt cÊu bªn trªn vµ ®Êt nÒn bªn d­íi cã thÓ thùc hiÖn nhê sù trî gióp cña ph­¬ng ph¸p phÇn tö h÷u h¹n b»ng c¸c phÇn mÒm s½n cã phæ biÕn hiÖn nay (Sap2000, Ansys, Plaxis,…). Trong ph¹m vi giíi h¹n nghiªn cøu nµy, chóng t«i vÉn ch­a xÐt ®­îc øng xö cña kÕt cÊu bªn trªn vµ ®Êt nÒn theo thêi gian trong qu¸ tr×nh cè kÕt, m« h×nh nÒn ®­îc chän lùa lµ m« h×nh ®µn håi. Tuy nhiªn, víi c¸c th«ng sè ®Êt nÒn t­¬ng thÝch, øng xö ®ång thêi cña c¸c bé phËn c«ng tr×nh ®­îc xÐt ë thêi ®iÓm võa x©y dùng c«ng tr×nh vµ khi ®Êt nÒn ®¹t ®é lón æn ®Þnh khi chÊm døt qu¸ tr×nh cè kÕt thÊm. 2. TÝnh to¸n ¸p dông cho c«ng tr×nh x©y dùng Trong c¸c c«ng tr×nh x©y dùng d©n dông vµ c«ng nghiÖp võa vµ nhá ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, gi¶i ph¸p nÒn mãng th­êng ®­îc chän lùa ¸p dông lµ mãng n«ng trªn nÒn thiªn nhiªn (h×nh 1). §Êt nÒn trong c¸c tr­êng hîp nµy th­êng lµ ®Êt sÐt tr¹ng th¸i dÎo mÒm ®Õn dÎo cøng, c¸t võa ®Õn mÞn tr¹ng th¸i chÆt võa. §Ó ph©n tÝch sù lµm viÖc ®ång thêi khung – mãng n«ng – nÒn, m« h×nh ®µn håi. M« h×nh ®µn håi ®­îc lùa chän kh«ng nh÷ng phï hîp cho viÖc tÝnh to¸n kÕt cÊu c«ng tr×nh mµ vèn ®­îc sö dông réng r·i trong tÝnh to¸n ®Êt nÒn (c¸c tiªu chuÈn vÒ tÝnh to¸n nÒn mãng). KÕt cÊu ®­îc chän ®Ó ph©n tÝch lµ khèi nhµ 7 tÇng réng 11m dµi 15m, ®é cao cña c«ng tr×nh lµ +27,3m. Trong tÝnh to¸n sù lµm viÖc ®ång thêi gi÷a kÕt cÊu bªn trªn vµ ®Êt nÒn bªn d­íi, viÖc ­íc l­îng møc ®é biÕn d¹ng tøc thêi vµ l©u dµi cña nÒn c«ng tr×nh cµng cã ý nghÜa h¬n do sù thay ®æi vÒ ®é lón lÖch gi÷a c¸c mãng dÉn ®Õn sù ph©n bè l¹i øng suÊt trong khung. §Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p kÕt cÊu tèi ­u øng víi tõng giai ®o¹n cô thÓ hay Ýt nhÊt lµ chän lùa gi¶i ph¸p kÕt cÊu tèi ­u cho suèt kho¶ng thêi gian tån t¹i cña c«ng tr×nh, cÇn thiÕt ph¶i tÝnh to¸n c¶ sù ph©n bè øng suÊt – biÕn d¹ng ë thêi ®iÓm ban ®Çu vµ sau khi ®é lón ®¹t ®Õn gi¸ trÞ æn ®Þnh [1, 2]. Do viÖc xÐt ®Æc ®iÓm tr¹ng th¸i øng suÊt biÕn d¹ng trong qu¸ tr×nh cè kÕt trong m« h×nh kh«ng gian khã thùc hiÖn nªn chØ cã thÓ ®¸nh gi¸ øng xö ®ång thêi cña kÕt cÊu vµ nÒn ë thêi ®iÓm võa x©y dùng xong vµ khi ®¹t ®é lón æn ®Þnh. Trong tr­êng hîp nµy cã thÓ chän lùa c¸c ®Æc tr­ng c¬ lý cña ®Êt theo øng xö cña ®Êt nÒn ë thêi ®iÓm ®ã. ë thêi ®iÓm ban ®Çu, sau khi ®Æt t¶i, n­íc lç rçng ch­a kÞp tho¸t ra, ®Êt nÒn khi ®ã cã thÓ xem nh­ lµ m«i tr­êng liªn tôc, quan hÖ gi÷a øng suÊt vµ biÕn d¹ng cña ®Êt nÒn cã thÓ ®­îc xÐt mét c¸ch tæng thÓ. Trong giai ®o¹n nµy, cã thÓ ®¸nh gi¸ tr¹ng th¸i øng suÊt b»ng tæng øng suÊt. §Ó ®¸nh gi¸ tr¹ng th¸i øng suÊt biÕn d¹ng ban ®Çu, cã thÓ sö dông module biÕn d¹ng x¸c ®Þnh b»ng thÝ nghiÖm kh«ng tho¸t n­íc Eu víi ¸p lùc h«ng t­¬ng øng víi ®é s©u lÊy mÉu vµ gi¸ trÞ hÖ sè Poisson tæng thÓ [2]. H×nh 1: MÆt b»ng mãng, mÆt c¾t däc vµ mÆt c¾t ngang c«ng tr×nh H×nh 2: S¬ ®å tÝnh nÒn vµ c«ng tr×nh lµm viÖc ®ång thêi víi m« h×nh nÒn ®µn håi tuyÕn tÝnh §Ó x¸c ®Þnh ®é lón æn ®Þnh cuèi cïng cÇn sö dông module biÕn d¹ng E tõ thÝ nghiÖm tho¸t n­íc víi tèc ®é nÐn ®ñ chËm sao cho n­íc lç rçng kÞp tho¸t ra mÆt biªn vµ ¸p lùc t­¬ng øng víi gi¸ trÞ ¸p lùc do träng l­îng b¶n th©n vµ do t¶i träng ngoµi [1, 2]. C¸c th«ng sè Eu vµ E còng cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc b»ng thÝ nghiÖm trªn thiÕt bÞ nÐn cè kÕt víi ¸p lùc ®Çu vµ cuèi t­¬ng øng víi ¸p lùc trong nÒn ë thêi ®iÓm tr­íc vµ sau khi gia t¶i b»ng viÖc ghi nhËn c¸c gi¸ trÞ biÕn d¹ng phôc håi vµ lón æn ®Þnh. ë ®©y module biÕn d¹ng E ®­îc x¸c ®Þnh trong ®iÒu kiÖn tho¸t n­íc hoµn toµn tõ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm nÐn cè kÕt trªn m¸y nÐn kh«ng në h«ng. M« h×nh tÝnh to¸n ®­îc chän lµ m« h×nh kh«ng gian. HÖ gåm ba phÇn chÝnh lµ phÇn kÕt cÊu bªn trªn, phÇn mãng vµ phÇn ®Êt nÒn. C¸c dÇm, cét sÏ ®­îc m« h×nh hãa b»ng c¸c phÇn tö thanh. PhÇn b¶n sµn ®­îc m« h×nh b»ng phÇn tö tÊm, chóng ®­îc chia thµnh c¸c phÇn tö tÊm ch÷ nhËt. Mãng vµ ®Êt nÒn ®­îc m« h×nh b»ng c¸c phÇn tö khèi. C¸c phÇn tö ®­îc gi¶ thiÕt liªn kÕt cøng víi nhau th«ng qua c¸c nót (h×nh 2). C¸c ®Æc tr­ng biÕn d¹ng ng¾n h¹n cña ®Êt nÒn x¸c ®Þnh tõ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm nÐn ba trôc trong ®iÒu kiÖn kh«ng tho¸t n­íc: module biÕn d¹ng kh«ng tho¸t n­íc Eu = 5470 kN/m2; HÖ sè Poisson n = 0,495. Thêi ®iÓm n­íc lç rçng tho¸t ra hoµn toµn, module biÕn d¹ng cã thÓ ®­îc x¸c ®Þnh tõ thÝ nghiÖm nÐn cè kÕt: module biÕn d¹ng E = 3500 kN/m2; HÖ sè Poisson n= 0,3. 3. Ph©n tÝch kÕt qu¶ m« pháng Lùc däc trong cét Tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n tr×nh bµy ë h×nh 3a, 3b dÔ dµng nhËn thÊy lùc däc trong c¸c cét cã sù kh¸c biÖt khi tÝnh riªng rÏ vµ ®ång thêi. Ngoµi ra, sù kh¸c biÖt vÒ sù ph©n bè néi lùc cµng t¨ng khi ®é lón ®¹t gi¸ trÞ æn ®Þnh so víi lóc c«ng tr×nh võa hoµn thµnh. æn ®Þnh Tøc thêi Trôc A Trôc B Trôc C H×nh 3.b Lùc däc trong cét trôc 2 tÇng trÖt C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n néi lùc khi xÐt sù lµm viÖc ®ång thêi còng cho thÊy sù kh¸c biÖt vÒ néi lùc cã gi¸ trÞ cùc ®¹i ë tÇng trÖt, cµng lªn cao xu h­íng kh¸c biÖt cµng gi¶m dÇn. Tõ ®©y còng cã thÓ suy ra r»ng, ®èi víi c«ng tr×nh cao tÇng, gi¸ trÞ lùc däc ë c¸c ch©n cét biªn tÇng trÖt lín h¬n ®¸ng kÓ. Do ®ã, trong thiÕt kÕ kÕt cÊu khung cho nhµ cao tÇng, nhÊt thiÕt ph¶i tÝnh to¸n gia t¨ng ®é cøng ë c¸c cét cña c¸c tÇng thÊp, ®Æc biÖt lµ tÇng d­íi cïng hoÆc t¨ng bÒ dµy cña t­êng chÞu lùc. Khi ®é lón æn ®Þnh th× sù kh¸c biÖt néi lùc lín h¬n khi võa x©y dùng xong c«ng tr×nh, nªn trong tr­êng hîp ®é lón nÒn c«ng tr×nh cµng lín th× néi lùc trong khung còng t¨ng theo. Tõ kÕt qu¶ tr×nh bµy ë h×nh 3a còng dÔ dµng nhËn thÊy r»ng néi lùc ë cét gi÷a gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ so víi tr­êng hîp tÝnh riªng rÏ. KÕt qu¶ nµy còng ®­îc c¸c nhµ nghiªn cøu kh¸c ghi nhËn [5]. Tuy nhiªn, lùc däc ë cét biªn (cét trôc C, h×nh 1) cã gi¸ trÞ cao h¬n ®¸ng kÓ so víi tr­êng hîp tÝnh riªng rÏ. Khi xÐt sù lµm viÖc ®ång thêi, gi¸ trÞ lùc däc ë cét biªn lín h¬n 57% so víi tr­êng hîp tÝnh riªng rÏ ë thêi ®iÓm ban ®Çu vµ lín h¬n 67% khi c«ng tr×nh ®¹t ®é lón æn ®Þnh. M«men trong dÇm Gèi trôc A Gi÷a nhÞp Gèi trôc C æn ®Þnh Tøc thêi H×nh 4a: M«men trong dÇm trôc 2 tÇng 1 Gèi trôc A Gi÷a nhÞp Gèi trôc C Trôc A Trôc B Trôc C æn ®Þnh Tøc thêi H×nh 4b: M«men trong dÇm trôc A tÇng 1 Theo ph­¬ng ngang cã sù ph©n bè l¹i m«men trong dÇm, m«men gi÷a nhÞp hÇu nh­ kh«ng thay ®æi nh­ng m«men ë gèi cã sù thay ®æi râ rÖt (h×nh 4a, 4b). BiÕn d¹ng ®Êt nÒn KÕt qu¶ x¸c ®Þnh ®é lón b»ng ph­¬ng ph¸p tæng ph©n tè mãng trôc B lµ 0,08348m. §é lón khi tÝnh to¸n ®ång thêi b»ng m« pháng cã gi¸ trÞ t­¬ng ®­¬ng chuyÓn vÞ ë ch©n cét ®­îc tr×nh bµy ë b¶ng 1. B¶ng 1. ChuyÓn vÞ t¹i ch©n cét øng víi thêi ®iÓm tøc thêi (vµ sau khi æn ®Þnh) VÞ trÝ Trôc A (m) Trôc B (m) Trôc C (m) Trôc 1 0,018908 (0,05447) 0,024195 (0,062716) 0,023195 (0,062370) Trôc 2 0,020631 (0,05685) 0,026897 (0,066298) 0,025166 (0,065025) Trôc 3 0,020631 (0,05685) 0,026897 (0,066298) 0,025166 (0,065025) Trôc 4 0,018908 (0,05447) 0,024195 (0,062716) 0,023195 (0,062370) KÕt qu¶ tÝnh to¸n cho thÊy ®é lón khi tÝnh lón b»ng ph­¬ng ph¸p céng lón líp ph©n tè cã c¸c gi¸ trÞ lín h¬n ®é lón khi xÐt sù lµm viÖc ®ång thêi. §iÒu nµy cã thÓ ®­îc gi¶i thÝch nh­ sau: do ph­¬ng ph¸p tÝnh lón th«ng th­êng (ph­¬ng ph¸p céng lón líp ph©n tè) kh«ng xÐt ®é cøng cña mãng còng nh­ ¶nh h­ëng cña ®é cøng cña khung lªn sù ph©n bè l¹i ¸p lùc xuèng ®¸y mãng. Ngoµi ra, gi¸ trÞ ®é lón ­íc l­îng ë ®©y lµ gi¸ trÞ lín nhÊt (an toµn nhÊt) ®­îc x¸c ®Þnh t¹i t©m mãng. Trªn c¬ së lý thuyÕt x¸c ®Þnh c¸c thµnh phÇn øng suÊt, øng suÊt theo ph­¬ng th¼ng ®øng t¹i biªn mãng nhá h¬n 1/4 lÇn so víi t¹i t©m mãng nªn ®é lón t¹i biªn còng sÏ bÐ h¬n xÊp xØ 1/4 lÇn gi¸ trÞ ®é lón ë t©m. Trong khi ®ã, c¸c thµnh phÇn øng suÊt tham gia g©y lón trong tÝnh to¸n b»ng m« h×nh víi c¸c phÇn mÒm bao gåm øng suÊt theo ph­¬ng th¼ng ®øng, ph­¬ng ngang vµ cã xÐt ®Õn ®é cøng cña c¸c khèi vËt liÖu. H×nh 5: BiÕn d¹ng ®Êt nÒn trôc 2 khi ®é lón ®¹t æn ®Þnh 4. KÕt luËn · Sù ph©n bè néi lùc (øng suÊt) vµ biÕn d¹ng khi xÐt sù lµm viÖc ®ång thêi khung – mãng n«ng – nÒn theo m« h×nh kh«ng gian kh¸c biÖt so víi tÝnh riªng rÏ, ®Æc biÖt khi ®é lón lÖch lín. Khi tÝnh to¸n lµm viÖc ®ång thêi cña c¸c bé phËn cÊu thµnh c«ng tr×nh, néi lùc trong khung cã gi¸ trÞ cùc ®¹i ë tÇng d­íi cïng vµ xu h­íng kh¸c biÖt so víi tÝnh riªng rÏ cµng lªn cao cµng gi¶m. Sù ph©n bè néi lùc trong khung cµng kh¸c biÖt khi ®é lón vµ ®é lón lÖch cµng t¨ng. Do ®ã theo thêi gian cho ®Õn khi ®¹t ®Õn ®é lón æn ®Þnh, sù kh¸c biÖt néi lùc theo hai c¸ch tÝnh cµng râ rÖt. Sù kh¸c biÖt thÓ hiÖn râ nhÊt ë c¸c cét biªn. · Khi tÝnh to¸n ®ång thêi, m«men ë gèi c¸c dÇm cã c¸c gi¸ trÞ lín h¬n ®¸ng kÓ so víi tr­êng hîp tÝnh riªng rÏ. · §é lón khi xÐt sù lµm viÖc ®ång thêi cña ®Êt nÒn víi kÕt cÊu bªn trªn cã gi¸ trÞ bÐ h¬n so víi kÕt qu¶ tÝnh lón cña mãng riªng rÏ. TÝnh to¸n sù lµm viÖc ®ång thêi cña khung – mãng n«ng – nÒn cho phÐp xÐt t¸c dông cña ®é cøng phÇn kÕt cÊu bªn trªn lªn øng xö cña ®Êt nÒn nªn kÕt qu¶ cho thÊy ®é lón lÖch gi¶m ®¸ng kÓ. · ViÖc tÝnh to¸n sù lµm viÖc ®ång thêi cho phÐp chän lùa ph­¬ng ¸n kÕt cÊu phï hîp trong suèt thêi gian c«ng tr×nh tån t¹i, nh­ gia t¨ng kÝch th­íc vµ ®é cøng ë c¸c cét biªn hay t­êng biªn ë tÇng d­íi. · Bµi to¸n "®ång thêi" thùc chÊt lµ bµi to¸n lÆp t­¬ng t¸c chø kh«ng ®¬n thuÇn lµ cïng lµm viÖc víi c¸c th«ng sè cô thÓ. NghÜa lµ khi cã lÖch th× néi lùc khung ph©n bè l¹i, cã sù t­¬ng t¸c víi mãng - nÒn. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra ®Õn khi tr¹ng th¸i øng suÊt - biÕn d¹ng ®¹t ®­îc ®iÒu kiÖn æn ®Þnh. · Nªn dïng phÇn mÒm PLAXIS ®Ó ph©n tÝch, khi ®ã sÏ dïng ®­îc nhiÒu m« h×nh nÒn h¬n vµ xÐt ®­îc nhiÒu yÕu tè h¬n, ch¼ng h¹n nh­ vÊn ®Ò cè kÕt, nÒn nhiÒu líp. Tµi liÖu tham kh¶o Châu Ngọc Ẩn: Nền móng, Nhà xuất bản Đại Học Quốc Gia TP.Hồ Chí Minh, 2005. Bùi Trường Sơn: Biến dạng tức thời và lâu dài của nền đất sét bão hòa nước, Tạp chí Phát triển KH&CN, ĐHQG TP. HCM, số 9 năm 2006. Trang 17 – 24 Đặng Tỉnh: Phương pháp phần tử hữu hạn tính toán khung và móng công trình làm việc đồng thời với nền, Nhà xuất bản Khoa học và kỹ thuật, 1999. B. N. Jêmôskin, A. P. Xinhixưn: Các phương pháp thực hành tính dầm và bản móng trên nền đàn hồi, Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật, 1971. Н.З. Готман, А.Л. Готман, Д.А. Давлетяков: Учет совместной работы здания и основания в расчетах фундаментов при образовании карстовых деформаций, Труды Международной конференнции по геотехнике «Взаимодействие сооружений и оснований: Методы расчета и инженерная практика», Санкт-Петербург, Издательство АСВ, 2005. с. 69-74. Ng­êi ph¶n biÖn: TS. NguyÔn §×nh TiÕn