Vai trò của lao động trong phát triển kinh tế Việt Nam

ë ViÖt Nam, nxb Thèng kª 1996-1998 Theo sè liÖu cña b¶ng trªn, tû lÖ ng­êi ch­a biÕt ch÷ ®· gi¶m, lµ kÕt qu¶ cña ch­¬ng tr×nh xo¸ mï ch÷ do ChÝnh phñ thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m qua. Sè lao ®éng ch­a tèt nghiÖp cÊp I trong hai n¨m 1997-1998 ®É gi¶m tõ 20,3% xuèng 18,5% nh­ng tû lÖ nµy vÉn cßn cao vµ tèc ®é chËm, trong khi ®ã c¬ cÊu lao ®éng theo tr×nh ®é cÊp I, II, III chuyÓn biÕn cßn rÊt chËm. Thùc tÕ lµ tû lÖ lao ®éng tèt nghiÖp cÊp I n¨m 1996 lµ 27,8% nh­ng ®Õn n¨m 1998 còng míi chØ lµ 29,4%; lao ®éng tèt nghiÖp cÊp III n¨m 1996 lµ 13,5% ®Õn n¨m 1998 lµ 16%. Trong khi ®ã, tû lÖ lao ®éng tèt nghiÖp cÊp III chiÕm mét tû lÖ kh«ng cao trong toµn lao ®éng, do ®ã c¬ héi t×m viÖc lµm lµ rÊt khã kh¨n. Thø hai, vÉn tån t¹i mét c¸ch qu¸ cao t×nh tr¹ng thõa lao ®éng phæ th«ng, thiÕu lao ®éng kü thuËt. Thùc hiÖn CNH, H§H lµ chuyÓn ®æi c¨n b¶n toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ cao, ph­¬ng tiÖn vµ ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, t¹o ra n¨ng suÊt lao déng x· héi cao. Thùc chÊt ®©y lµ qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp. B­íc chuyÓn nµy sÏ v« cïng khã kh¨n nÕu kh«ng ®i tr­íc mét b­íc trong viÖc chuÈn bÞ lùc l­îng lao ®éng (LLL§) cã tr×nh ®é häc vÊn, tay nghÒ cao, cã c¬ cÊu hîp lý vµ ®ång bé. N­íc ta ®ang b­íc vµo giai ®o¹n ®Èy m¹nh CNH, H§H song tû lÖ lao ®éng gi¶n ®¬n cßn qu¸ cao(88%), c¬ cÊu nguån lao ®éng cßn qu¸ l¹c hËu so víi nhiÒu n­íc, nhÊt lµ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn thÓ hiÖn ë th¸p sau: H×nh 1: Th¸p lao ®éng cña ViÖt Nam H×nh 2: Th¸p lao ®éng cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp 0,3%% 2,7% 33,5% 5,5% 88% 0,5%5 5% 24,5% 35% 35% C¸c nhµ khoa häc Kü s­ Chuyªn viªn kü thuËt Lao ®éng lµnh nghÒ Lao ®éng kh«ng lµnh nghÒ H×nh 1 H×nh 2 Nh×n vµo hai h×nh trªn cho thÊy tr×nh ®é nguån lao ®éng n­íc ta chñ yÕu lµ LLL§ kh«ng lµnh nghÒ. Trong khi LLL§ lµnh nghÒ ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp chiÕm tíi 35% trong tæng sè LLL§ x· héi th× n­íc ta chØ cã 5,5%. LLL§ cã tr×nh ®é chuyªn viªn kü thuËt, kü s­, vµ c¸c nhµ khoa häc cña hä chiÕm tíi 30% cßn n­íc ta míi cã 6,5%. Chóng ta ®ang rÊt thiÕu ®éi ngò lao ®éng kü thuËt (tÝnh ®Õn gi÷a n¨m1999 sè nµy míi cã kho¶ng 14%). Trong mét sè ngµnh kinh tÕ quan träng cÇn nhiÒu lao ®éng kü thuËt nh­ng hiÖn cã rÊt Ýt. Ch¼ng h¹n, ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng1,6%, ngµnh n«ng l©m ng­ nghiÖp 7%(hiÖn nay LLL§ cña ngµnh nµy chiÕm tíi 3/4 tæng lao ®éng x· héi). Vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long - mét trong nh÷ng vïng s¶n xuÊt l­¬ng thùc lín nhÊt - nh­ng LLL§ ®· qua ®µo t¹o chØ ®¹t 3,68%, trong ®ã c«ng nh©n kü thuËt cã b»ng 0,6%, trung cÊp 1,55% vµ ®¹i häc 0,74%. Mét sè khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp cÇn tuyÓn lao ®éng cã kü thuËt th× lao ®éng cña n­íc ta chØ ®¸p ÷ng ®­îc rÊt Ýt. VÝ dô: Khu chÕ xuÊt Linh Trung cÇn tuyÓn 7000 c«ng nh©n n÷ cã tr×nh ®é tay nghÒ bËc 3/7 trë lªn nh­ng chØ ®¸p øng ®­îc 1500 ng­êi. Khu chÕ xuÊt T©n ThuËn còng ë t×nh tr¹ng t­¬ng tù: cÇn tuyÓn 15000 c«ng nh©n kü thuËt, ta chØ ®¸p øng ®­îc 3000. C¸i thiÕu cña ta lµ lao déng kü thuËt trong khi l¹i d­ thõa lao ®éng phæ th«ng. Bëi vËy, c¬ cÊu nguån lao ®éng kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu thÞ tr­êng trong n­íc, ch­a nãi ®Õn yªu cÇu tham gia c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Thø ba, t×nh tr¹ng thõa thÇy thiÕu thî ë møc kh¸ nghiªm träng. Tøc lµ ngay trong LLL§ cã tr×nh ®é chuyªn mé kü thuËt ®· Ýt l¹i cßn cã c¬ cÊu bÊt hîp lý. N¨m 1997 lµ 1/1,5/ 1,7 vµ ®Õn n¨m 1999 tû lÖ nµy cµng chÖch h­íng thªm n÷a (1/1,2/0,92), nã gÇn nh­ “lén ng­îc” víi c¸c n­íc kh¸c.. V× thÕ, chóng ta ®ang cßn ë trong t×nh tr¹ng “thõa thÇy, thiÕu thî” rÊt nghiªm träng. Theo b¸o c¸o cña bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, trong 10 n¨m (1986-1996), sè häc sinh häc nghÒ gi¶m 35%, sè giao viªn d¹y nghÒ gi¶m 31%, sè tr­êng d¹y nghÒ gi¶m 41%, trong khi ®ã cã 70-80% sè sinh viªn tèt nghiÖp ®¹i häc cao ®¼ng ra tr­êng kh«ng cã viÖc lµm, riªng nghµnh y hiÖn nay cã trªn 3000 b¸c sü kh«ng cã viÖc lµm. Thø t­, LLL§ lµ chñ yÕu trong c¬ cÊu lao ®éng trong ngµnh. Sù nghiÖp CNH ®· ®­îc tiÕn hµnh vµi thËp kû song cho ®Õn nay nÒn kinh tÕ n­íc ta vÉn cßn mang nÆng dÊu Ên mét nÒn kinh tÕ thuÇn n«ng, thÓ hiÖn râ trong c¬ cÊu nguån lao ®éng theo ngµnh.. N¨m 1998, c¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, nh­ng so víi yªu cÇu cßn rÊt chËm: lao ®éng n«ng nghiÖp gi¶m cßn 66% vµ lao ®éng c«ng nghiÖp, dÞch vô t¨ng lªn 13% vµ 21%.So víi mét sè n­íc trong khu vùc, c¬ cÊu LLL§ cña n­íc ta nh­ vËy lµ cßn rÊt l¹c hËu. Ch¼ng h¹n, n¨m 1997, tû träng lao ®éng n«ng nghiÖp cña Mianma gi¶m xuèng cßn 51,8%, Malayxia cßn 14,8%, Indonexia cßn 39,2%, Phillipin 37,2%, Th¸i Lan 49,2%. §Ó cã nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn, hiÖu qu¶ vÊn ®Ò kh«ng chØ ®¬n thuÇn thay ®æi c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ, mµ quan träng h¬n lµ thay ®æi c¬ cÊu lao ®éng, c¬ cÊu d©n sè. HiÖn t¹i vÉn cßn kho¶ng gÇn 70% lao ®éng n»m trong khu vùc I (n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n) vµ 80% d©n sè sèng ë vïng n«ng th«n th× viÖc thùc hiÖn CNH, H§H rÊt kh«ng dÔ dµng. §iÒu nµy cho thÊy tÝnh phøc t¹p cña viÖc chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu sang mét nÒn kinh tÕ cã vãc d¸ng hiÖn ®¹i, vµ còng ph¶i biÕt tõ bá tham väng ®èt ch¸y giai ®o¹n ®Ó tr¸nh nh÷ng bÖnh do h×nh thøc mµ ra. Thø n¨m, thiÕu c©n ®èi trong c¬ cÊu lao ®éng theo vïng l·nh thæ. HiÖn nay, tû träng lao ®éng ë hai vïng ®ång b»ng S«ng Hång vµ ®ång b»ng S«ng Cöu Long cao nhÊt n­íc (20,5% vµ 21,7% tæng LLL§ x· héi). Trong khi ®ã vïng T©y Nguyªn réng lín, LLL§ chØ cã 4%, vïng duyªn h¶i MiÒn Trung10,4% vµ §«ng Nam Bé 12,7%. Sù mÊt c©n ®èi nµy kh«ng chØ g©y nªn khã kh¨n cho vÊn ®Ò c«ng ¨n viÖc lµm mµ cßn ¶nh h­ëng xÊu ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi còng nh­ an ninh quèc phßng cña quèc gia. Thø s¸u, chuyÓn dÞch c¬ c¸u lao ®éng diÔn ra rÊt chËm theo nghµnh kinh tÕ. Vai trß cña khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh thùc ra kh«ng dõng l¹i ë chç nã chiÕm bao nhiªu phÇn tr¨m trong GDP mµ ë chç nã thu hót ®Õn trªn 80% LLL§ x· héi (b¶ng 4 vµ 5): B¶ng 5: C¬ cÊu lao ®éng theo ngµnh kinh tÕ §¬n vÞ: % 1996 1997 (1) (2) (1) (2) Tæng sè 35,792 8,77 33,994 8,83 Khu vùc I N«ng nghiÖp vµ L©m nghiÖp Thuû s¶n 69,22 67,48 1,74 1,04 1,03 1,49 68,78 67,07 1,70 1,01 1,00 1,35 Khu vùc II CN khai th¸c CN chÕ biÕn SX vµ PP ®iÖn, khÝ ®èt vµ n­íc X©y dùng 12,93 0,59 9,19 0,43 2,72 23,37 46,48 19,09 39,46 30,18 12,52 0,57 8,90 0,41 2,64 24,73 52,6 19,38 38,56 34,65 Khu vùc III Th­¬ng nghiÖp vµ söa ch÷a Kh¸ch s¹n, nhµ hµng VËn t¶i, kho b·i, th«ng tin Tµi chÝnh vµ tÝn dông Ho¹t ®éng vµ KHCN Kinh doanh tµi s¶n vµ t­ vÊn QLNN, ANQP, BHXH Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Y tÕ vµ cøu trî x· héi Ho¹t ®éng VHTT Ho¹t ®éngd¶ng, ®oµn thÓ Phôc vô c¸ nh©n vµ céng ®ång 17,85 0,63 1,54 2,39 0,35 0,11 0,21 1,14 2,78 0,82 0,72 0,28 1,66 28,16 9,61 7,27 24,49 39,66 81,63 44,21 53,10 74,49 57,24 33,72 54,91 2,78 18,70 7,22 1,40 2,31 0,34 0,11 0,21 1,11 2,70 0,80 0,26 0,27 1,61 26,95 7,68 7,19 23,00 41,78 79,63 44,13 57,60 77,75 58,51 34,72 64,66 3,68 Nguån: TÝnh to¸n tõ niªn gi¸m thèng kª (1):Tæng sè lao ®éng: TriÖu ng­êi, c¬ cÊu lao ®éng lµ % trong tæng sè Thø bÈy, n¨ng suÊt lao ®éng cña n­íc ta cßn rÊt thÊp. N¨ng suÊt lao ®éng x· héi cã thÓ hiÓu lµ l­îng GDP do mét lao ®éng lµm ra trong n¨m. Chóng ta cã thÓ thÊy mèi quan hÖ gi÷a lao ®éng vµ vèn ®Çu t­ qua b¶ng sau ®©y: B¶ng 6: N¨ng suÊt lao ®éng vµ trang bÞ vèn ®Çu t­ cho lao ®éng GDP(triÖu ®ång)/1 L§ Vèn §T(triÖu ®ång)/1 L§ 1995 1996 1997 1995 1996 1997 Chung trong nÒn kinh tÕ 5,65 5,97 6,25 1,68 1,89 2,14 Kinh tÕ nhµ n­íc 25,67 27,79 29,27 6,72 9,73 11,66 Nguån: TÝnh to¸n tõ thèng kª TÝnh theo gi¸ cè ®Þnh n¨m 1996 lµ 5,97 triÖu ®ång vµ n¨m 1997 lµ 6,25 triÖu ®ång. NghÜa lµ cã sù gia t¨ng liªn tôc n¨ng suÊt lao ®éng trung b×nh cña toµn x· héi nh­ng bøc tranh n¨ng suÊt trong tõng ngµnh l¹i rÊt kh¸c nhau: n¨ng suÊt thÊp vµ hÇu nh­ kh«ng t¨ng trong khu vùc I víi ngµnh n«ng nghiÖp vµ thuû s¶n; ë khu vùc III cã n¨ng suÊt kh¸ cao nh­ng kh«ng cã gia t¨ng trong c¸c n¨m 1996-1997. Kinh tÕ nhµ n­íc víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô cã møc n¨ng suÊt cao vµ t¨ng nhanh qua c¸c n¨m, nh­ng ë khu vùc I, khu vùc lao ®éng cña ngoµi quèc doanh th× l¹i cã n¨ng suÊt rÊt thÊp vµ sù gia t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ. Nguyªn nh©n chÝnh lµ vèn ®Çu t­ cho mét lao ®éng ë khu vùc II, III cao h¬n so víi khu vùc I vµ ë khu vùc I hÇu nh­ kh«ng t¨ng qua c¸c n¨m 1996-1997 vÒ møc vèn ®Çu t­ cho mét lao ®éng. lùc l­îng lao ®éng. 3. Nh÷ng bÊt cËp vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng lùc l­îng lao ®éng. 3.1 Nh÷ng bÊt cËp D©n sè n­íc ta ®«ng tèc ®é t¨ng tù nhiªn cßn cao.TÝnh ®Õn th¬× ®iÓm ®iÒu tra 1/7/2000 sè nh©n khÈu th­êng tró cña hé gia ®×nh trªn c¶ n­íc lµ 77.6971,1 nghµn ng­êi,trong ®ã n÷ chiÕm 51.01%.Tnhs chung toµn quèc tæng sè nh©n khÈu ®ñ 15 tuæi trë lªn lµ 54.269,8 ngµn ng­êi chiÕm 69,85% d©n sè, sè nh©n khÈu trong ®é tuæi lao ®éng (N÷ ®ñ 15-55 tuæi, nam ®ñ 15-60 tuæi ) lµ 46.249,4 ngµn ng­êi, chiÕm 59,53% d©n sè. Tæng lùc l­îng lao ®éng th­êng xuyªn cña c¶ n­íc tÝnh ®Õn t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra 1-7-2000 co 38.643,1 ngµn ng­êi trong ®ã ë ®é tuæi lao ®éng 36.725,3 ngµn ng­êi, chiÕm 95,04%.Tû lÖ tham gia cña lôc l­îng lao ®éng th­êng xuyªn cña d©n sè tõ 15 tuæi trë lªn lµ 71,3%.Tû lÖ n÷ trong LLL§ nãi chung cña c¶ n­íc lµ 49,65%. C¬ cÊu lao ®éng cßn thiÕu hîp lý bÊt lîi ®èi c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. Sau h¬n 10 n¨m ®èi víi nÒn kinh tÕ, ViÖt Nam vÉn lµ quèc gia cã c¬ cÊu lao ®éng thiÕu hîp lý. Theo kÕt qu¶ §iÒu tra Lao ®éng vµ viÖc lµm 1.7.2002, c¶ n­íc hiÖn 23,84 triÖu ng­êi lµm viÖc trong nhãm ngµnh n«ng, l©m, ng­ nghiÖp chiÕm 60,67% tæng sè lao ®éng ®ang lµm viÖc trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n; 5,51 triÖu ng­êi lµm viÖc trong nhãm ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm 15,13%; 9,51 triÖu ng­êi lµm viÖc trong ngµnh dÞch vô chiÕm 24,20%. So víi n¨m 2001, c¬ cÊu lao ®éng ph©n chia theo nhãm ngµnh cña n¨m 2002 ®· chuyÓn dÞch theo h­íng tÝch cùc, tû lÖ lao ®éng lµm viÖc trong c¸c nhãm ngµnh n«ng, l©m, ng­ nghiÖp cã gi¶m xuèng, tû lÖ lao ®éng lµm viÖc trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ dÞch vô tiÕp tôc t¨ng nh­ng tèc ®é chuyÓn dÞch vÉn cßn chËm. Thùc tÕ cho ®Õn 1.7.2002, 75,6% d©n sè ViÖt Nam sinh sèng ë khu vùc n«ng th«n cßn thµnh thÞ lµ 24,4%. XÐt vÒ ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c hé gia ®×nh ë khu vùc n«ng th«n, sè hé thuÇn n«ng vÉ chiÕm ®a sè, víi trªn 2/3 hé (68,26%) chØ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®¬n thuÇn. Sè hé lµm n«ng nghiÖp kiªm ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp chØ chiÕm mét tû lÖ rÊt nhá (17,64%). §Æc biÖt ë c¸c vïng kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn nh­ T©y B¾c, T©y Nguyªn vµ §«ng B¾c Bé, tû lÖ sè hé thuÇn n«ng rÊt cao (83-95%). ChØ riªng ë vïng §«ng Nam Bé lµ cã tû lÖ hé thuÇn n«ng thÊp (d­íi 50%). Cßn l¹i nh­ c¸c vïng §ßng B»ng S«ng Hång, Duyªn H¶i Nam Trung Bé vµ §ång B»ng S«ng Cöu Long cã tû lÖ hé gia ®×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kiªm c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp t­¬ng øng lµ 28,2%; 18,6% vµ17,6%. Bªn c¹nh c¬ cÊu theo ngµnh nghÒ cßn bÊt cËp th× c¬ cÊu lao ®éng ®­îc ®µo t¹o phôc vô cho ph¸t triÓn ngµnh nghÒ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n còng bÊt hîp lý. Theo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc tiªn tÕn, s¶n xuÊt sÏ ph¸t triÓn khi cã mét c¬ cÊu ®éi ngò nh©n lùc ®­îc ®µo t¹o hîp lý vµ coa tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt t­¬ng øng lµ 1cö nh©n, kü s­ tèt nghiÖp ®¹i häc, cao ®¼ng cÇn cã 4 c¸n bé tèt nghiÖp trung häc chuyªn nghiÖp vµ 10 c«ng nh©n kü thuËt, trong khi c¬ cÊu nµy ë ViÖt Nam thêi ®iÓm n¨m 1979 lµ 1-2,2-7,1 nh­ng ®Õn nay chØ cßn lµ 1-1,16-0,95. trong khi sè l­îng sinh viªn ngµy cµng mét t¨ng nhanh cã thÓ ®¸p øng vµ b¾t kÞp ®­îc víi sù tiÕn bé vÒ tri thøc cña nh©n lo¹i th× sè l­îng c«ng nh©n kü thuËt ngµy mét gi¶m (n¨m 1979 sè c«ng nh©n kü thuËt chiÕm 70% nh­ng n¨m 1999 gi¶m cßn30% trong tæng sè lao ®éng ®­îc ®µo t¹o). §©y lµ mét nghÞch lý rÊt bÊt lîi cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. ChÊt l­îng cho lao ®éng ch­a ®¸p øng-Th¸ch thøc trong c¹nh tranh, héi nhËp. Theo quan niÖm ph¸t triÓn toµn diÖn, tr×nh ®é ph¸t triÓn con ng­êi ë ViÖt N¶m trong nh÷ng n¨m qua ®· ®­îc c¶i thiÖn. B¸o c¸o ph¸t triÓn con ng­êi n¨m 2002 cña Ch­¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc(UNDP) c«ng bè ngµy 24.7.2002 cho thÊy chØ sè HDI cña ViÖt Nam ®· t¨ng tõ 0,682 n¨m 2001 lªn 0,696 n¨m 2002, ®­a ViÖt Nam lªn ®øng ë vÞ trÝ 109/173 quèc gia trong b¶ng xÕp h¹ng vÒ ph¸t triÓn con ng­êi. VÒ chØ sè nghÌo ®ãi, so víi n¨m 2001, ViÖt Nam ®· c¶i thiÖn ®­îc 2 bËc. - XÕp vÞ trÝ 43/89 quèc gia ®­îc ®¸nh gi¸. Tuy nhiªn, ®i s©u vµo ®¸nh gi¸ chÊt l­îng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc nãi chung vµ chÊt l­îng lao ®éng nãi riªng cña ViÖt Nam cßn nhiÒu tån t¹i. HiÖn t¹i, lùc l­îng lao ®éng tiÕp tôc t¨ng vµ d­ thõa nh­ng l¹i yÕu vÒ thÓ lùc, tr×nh ®é tay nghÒ cßn thiÕu tè chÊt cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh c¹nh tranh trong thÞ tr­êng vµ héi nhËp kinh tÕ. C¸c sè liÖu thèng kª gi¸n tiÕp cho thÊy hiÖn t¹i cø 3,2 trÎ em (d­íi 5 tuæi) th× cã mét ch¸u suy dinh d­ìng, cø 3 bµ mÑ mang thai th× mét ng­êi bÞ thiÕu m¸u. T×nh tr¹ng nhiÔm HIV/AIDS trong thanh thiÕu niªn tiÕp tôc t¨ng vµ cã xu h­íng l©y lan m¹nh trong céng ®ång. Trong sè nh÷ng ng­êi nhiÔm HIV/AIDS hiÖn cã 74,45% ë ®é tuæi 29-30, ®é tuæi cã tû lÖ tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ vµ n¨ng suÊt lao ®éng cao nhÊt. 70% sè ng­êi nghiÖn ma tuý n»m ë ®é tuæi15-30. Trong tæng sè lao ®éng th× cã 19,62% ®­îc ®µo t¹o vµ cã tr×nh ®é s¬ cÊp hoÆc chøng chØ trë lªn. Cã sù kh¸c biÖt kh¸ lín vÒ tr×nh ®é häc vÊn cña lùc l­îng lao ®éng gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Lao ®éng ViÖt nam ®­îc ®¸nh gi¸ lµ khÐo lÐo vµ th«ng minh, s¸ng t¹o, tiÕp thu nhanh nh÷nh kü thuËt vµ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ®­îc chuyÓn giao tõ bªn ngoµi. Tuy vËy, nh÷ng yÕu kÐm cña hä còng thÓ hiÖn rÊt rátong qu¸ tr×nh tham gia vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt mang tÝnh chuyªn nghiÖp. HiÖn t¹i, trªn thÞ tr­êng lao ®éng lu«n x¶y ra t×nh tr¹ng khan hiÕm nguån nh©n lùc cao cÊp, c«ng nghÖ kü thuËt cã tay nghÒ cao, c¸c chuyªn gia qu¶n lý vÒ kinh doanh, c¸c lËp tr×nh viªn, c¸c kü thuËt viªn, c¸c nhµ qu¶n lý trung gian hiÓu biÕt vÒ tµi chÝnh vµ tiÕp thÞ cïng víi yªu cÇu c¬ b¶n vÒ ngo¹i ng÷ vµ tè chÊt n¨ng ®éng, nhiÖt t×nh, ham häc hái, tÝch luü kinh nghiÖm. Trong c¸c doanh nghiÖp, phÇn lín ®éi ngò c¸c nhµ qu¶n lý ch­a ®­îc ®µo t¹o chuyªn s©u vÒ kinh tÕ vµ kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Hä cã kh¶ n¨ng tiÕp thu nhanh nh­ng thiÕu kiÕn thøc ®ång bé. §iÒu ®ã lý gi¶i doanh nghiÖp ViÖt Nam th­êng lóng tóngvµ thiÕu tù tin khi trùc tiÕp ®µm ph¸n lµm ¨n víi c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã, mét tè chÊt quan träng trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh vµ héi nhËp lµ kü n¨ng lµm viÖc theo nhãm, kh¶ n¨ng hîp t¸c ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc cña lao ®éng ViÖt Nam l¹i qu¸ yÕu. NhiÒu nhµ qu¶n lý n­íc ngoµi nhËn xÐt: Lao ®éngViÖt Nam lµn viÖc rÊt tèt khi tù m×nh gi¶i quyÕt c«ng viÖc, nh­ng nÕu ®Æt hä trong mét nhãm th× hiÖu qu¶ kÐm ®i nhiÒu. ChÝnh ®iÒu nµy ®· khiÕn cho nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng thµnh ®¹t cho dï hä d· cÊt c«ng tËp hîp ®­îc ®éi ngò c¸n bé, c«ng nh©n cã ®¼ng cÊp cao. 3.2. Nh÷ng nguyªn nh©n Thø nhÊt, do cã sù suy gi¶m ®¸ng kÓ ®µo t¹o nghÒ (§TN) dµi h¹n, mÊt c©n ®èi víi ®µo t¹o nghÒ ng¾n h¹n. §iÒu nµy cã nguån gèc tõ nh÷ng nç lùc ch­a ®ñ møc cña chÝnh ngµnh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Trong giai ®o¹n 1990-1998, tæng ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch cho gi¸o dôc gia t¨ng liªn tôc, tû lÖ ®Çu t­ cho tõng cÊp gi¸o dôc riªng lÎ kÓ c¶ §TN gi¶m. N¨m 1994, chi phÝ cho§TN lµ 11% tæng ng©n s¸ch nhµ n­íc dµnh cho gi¸o dôc (møc chi phÝ nµy ë c¸c n­íc kh¸c lµ 25% ). H¬n n÷a, phÇn chi cho gi¸o dôc tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc chiÕm phÇn lín trong chi phÝ cho §TN. Sù suy gi¶m c¸c ch­¬ng tr×nh §TN dµi h¹n thÓ hiÖn rÊt kh¸c nhau tong tõng lo¹i h×nh vµ chuyªn ngµnh ®µo t¹o. NH×n chung, n¨m 1992-1993 lµ n¨m cã sè häc sinh ®i häc thÊp nhÊt. SSù suy gi¶m m¹nh nhÊt diÔn ra ë c¸c nhãm ngµnh n«ng-l©m-thuû s¶n vµ s­ ph¹m ®èi víi lo¹i h×nh trung häc chuyªn nghiÖp; vµ ë nhãm ngµnh x©y dùng, c¬ khÝ ®èi víi lo¹i h×nh §TN. ®èi chiÕu thùc tr¹ng nµy víi t×nh h×nh më réngviÖc lµm trong nöa ®Çu thËp niªn 90 cho thÊy, §TN dµi h¹n ®· suy gi¶m trong khi c¬ héi viÖc lµm gia t¨ng, sè häc sinh gi¶m m¹nh nhÊt trong chuyªn ngµnh dÞch vô, n¬i cã tèc ®é gia t¨ng viÖc lµm nhanh nhÊt. Thùc tÕ nµy ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò næi cém ®èi víi hÖ thèng §TN. Theo Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, cã nhiÒu nguyªn nh©n, song chñ yÕu do sù thÝch øng chËm cña hÖ thèng §TN ®èi víi nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c¶ vÒ chÊt l­îng ®µo t¹o lÉn c¬ cÊu ngµnh ®µo t¹o; sù nghÌo nµn cña ®éi ngò gi¸o viªn vµ trang thiÕt bÞ còng lµm suy gi¶m ®¸ng kÓ n¨ng lùc cña c¸c tr­êng nghÒ. PhÇn lín c¸c tr­êng nghÌ hiÖn nay chØ ®¸p øng ®­îc d­íi 50% nh­ cÇu vÒ h¹ tÇng “tr­êng së”, trang thiÕt bÞ, phßng thÝ nghiÖm, s¸ch gi¸o khoa, x­ëng thùc hµnh. Thø hai, do quy m« ®µo t¹o ë c¸c tr­êng trung häc, d¹y nghÒ qu¸ nhá, trªn 50% c¸c tr­êng cã quy m« ®µo t¹o d­íi 500 häc sinh/n¨m. Quy m« nhá lµ lý do chÝnh lµm cho chi phÝ ®µo t¹o trªn mét ®¬n vÞ ®µo t¹o cao. Tr­íc søc Ðp cña nhu cÇu ®µo t¹o thùc tÕ, nhiÒu tr­êng r¬i vµo t×nh tr¹ng qu¸ t¶i. Thø ba, tõ l©u nay, chóng ta hÇu nh­ ®µo t¹o rÊt Ýt cho ®µo t¹o nghÒ. Tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 1995, tû träng ®Çu t­ cho gi¸o dôc ®µo t¹o tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc t¨ng tõ 11% lªn 13% ( tõ møc 1094 tû ®ång lªn 1600 tû ®ång ) nh­ng sè tiÒn nµy chñ yÕu ®­îc rãt vµo cho hÖ ®¹i häc, cao ®¼ng, phæ th«ng, cßn c¸c tr­êng d¹y nghÒ kh«ng ®­îc CHLB §øc vµ Hµn Quèc trang bÞ cho mét sè thiÕt bÞ hiÖn ®¹i. §· thÕ, ®Çu t­ cho ®µo t¹o nghÒ l¹i rÊt ph©n t¸n vµ kh«ng ®óng h­íng. Do nhiÒu n¨m kh«ng ®­îc ®Çu t­ nªn sè tr­êng §TN gi¶m tõ 512 tr­êng n¨m 1991 xuèng 400 tr­êng n¨m 1998. Tr­êng së vµ n¬i ¨n, ë cña häc sinh dét n¸t nhiÒu, sè l­îng ng­êi häc gi¶m mét nöa. Trang thiÕt bÞ d¹y nghÒ l¹c hËu cò kü, nhiÒu tr­êng hoµn toµn dïng thiÕt bÞ cña 50 n¨m trë vÒ tr­íc. Thø t­, vÒ qu¶n lý th× hÇu nh­ ph©n t¸n vµ bu«ng láng. Sau ngµy s¸p nhËp Tæng côc d¹y nghÒ vµ Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, c¸c c¬ së d¹y nghÒ ph¶i tù tóc vÒ néi dung, ch­¬ng tr×nh vµ ph­¬ng tiÖn ®µo t¹o, ph¶i ch¹y lo t×m ®ñ m«n sinh, hµng lo¹t tr­êng ph¶i chÊp nhËn tuyÓn gÇn nh­ 100% ng­êi nép ®¬n dù tuyÓn. Do ®ã chÊt l­îng ®µo t¹o kÐm. Trong khi ®ã th× hÖ ®¹i häc d­íi d¹ng khÇu hiÖu “®a d¹ng ho¸ ngµnh, cÊp häc vµ h×nh thøc häc”, cïng víi c¸ch ®µo t¹o theo kiÒu “m× ¨n liÒn” cña c¸ nh©n vµ tæ chøc kh¾p n¬i nh¶y ra kinh doanh lÜnh vùc ®µo t¹o lµm cho c¸c tr­êng §TN v¾ng l¹nh mét c¸ch dÔ sî. C¸i bu«ng láng n÷a lµ Nhµ n­íc kh«ng cã quy ®Þnh b¾t buécvÒ néi dung ®µo t¹o, ch­¬ng tr×nh vµ thêi gian ®µo t¹o vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn, kÓ c¶ víi mét sè tr­êng ®· tõng cã mét thêi thùc hiÖn kh¸ nghiªn ngÆt. Mét sè ng­êi ®i häc thùc chÊt chØ lµ lÊy b»ng cÊp chø kh«ng ph¶i lÊy kiÕn thøc. Thø n¨m, chÊt l­îng ®éi ngò gi¸o viªn cßn bÊt cËp. T×nh tr¹ng qu¸ t¶i ®· g©y thiÕu gi¸o viªn c¶ vÒ t­¬ng ®èi vµ tuyÖt ®èi. §iÒu nµy lµm cho kh«ng Ýt n¬i gi¸o viªn kh«ng cã thêi gian ®Ó nghiªn cøu, bæ sung kiÕn thøc th­êng xuyªn vµ t×nh tr¹ng “ch¹y s«” kh¸ phæ biÕn.Nh­ng theo mét ®¸nh gi¸ cña Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o th× ®éi ngò gi¸o viªn ®· cã chÊt l­îng tèt h¬n tr­íc ®©y. ChØ sè cña sù ®¸nh gi¸ chÊt l­îng cao h¬n nµy gåm cã: th©m niªn gi¶ng d¹y trung b×nh cao h¬n, vµ sè cã b»ng ®¹i häc vµ sau ®¹i häc nhiÒu h¬n tr­íc ®©y. Song thùc chÊt, chØ sè nµy ch­a ®ñ ®Ó ph¶n ¸nh toµn diÖn chÊt l­îng gi¸o viªn. Sè n¨m th©m niªn trung b×nh cao cã thÓ c¶nh b¸o mét xu h­íng giµ ho¸, líp trÎ Ýt quan t©m ®Õn viÖc trë thµnh gi¸o viªn ë c¸c tr­êng §TN. §ång thêi c¸c chØ sè vÒ chuyªn m«n cô thÓ cho c¸c m«n häc ngµnh nghÒ hiÖn nay ®ang thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c bé m«n c¬ b¶n. Nh­ vËy, ®iÓm yÕu vÉn ®ang tËp trung ë c¸c tr­êng kü thuËt ngµnh nghÒ. Thø s¸u, nhu cÇu §TN phÇn lín cßn mang tÝnh tù ph¸t, thiÕu qui ho¹ch ®ång bé víi nhu cÇu cña nÒn kinh tÕ. C¸c chØ tiªu ®µo t¹o cña bé chñ qu¶n cßn qu¸ lÖ thuéc vµo kinh phÝ, ch­a theo nhu cÇu thùc tÕ cña nÒn kinh tÕ, cã n¬i, cã lóc cßn mang nÆng t­ t­ t­ëng “xin-cho”, cÊp ph¸t ®¬n thuÇn. Do ¸p lùc tõ phÝa ng­êi lao ®éng mµ gÇn ®©y §TN ng¾n h¹n næi lªn nh­ mét h×nh thøc míi ®Ó bï ®¾p cho sù suy gi¶m §TN dµi h¹n vµ sù thiÕu hôt trÇm träng c«ng nh©n kü thuËt. Sè häc sinh theo häc c¸c kho¸ ng¾n h¹n t¨ng 8 lÇn trong 10 n¨m tõ 1986-1996. Sù thu hÑp c¸c kho¸ §TN dµi h¹n cßn chøa ®ùng xu thÕ “sao nh·ng” c¸c nghÒ ®ßi hái ®µo t¹o c«ng phu, chi phÝ ®µo t¹o cao. Qua kh¶o s¸t 421.500 ng­êi ®­îc §TN gÇn ®©y, chØ cã 0,5 % thuéc ngµnh c¬ khÝ, 2,4% thuéc ngµnh ®iÖn. Thªm vµo ®ã sù ph©n bè c¸c trung t©m §TN rÊt kh«ng ®ång ®Òu theo ®Þa lý còng nh­ theo nhu cÇu sö dông. PhÇn lín c¸c trung t©m tËp trung ë thµnh thÞ, trong khi l¹i rÊt v¾ng bãng ë c¸c vïng n«ng nghiÖp, n«ng th«n, n¬i ®ang cÇn cã nh÷ng ng­êi n«ng d©n ®­îc ®µo t¹o bµi b¶n ®Ó héi nhËp nÒn n«ng nghiÖp n­íc nhµ víi thÕ giíi. H¬n n÷a, kh«ng cã sù bæ sung kÞp thêi nh÷ng lao ®éng cã ®µo t¹o cho n«ng nghiÖp th× qu¸ tr×nh CNH, H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n khã mµ ®¹t kÕt qu¶ nh­ mong muèn. TÝnh tù ph¸t vµ thiÕu qui ho¹ch ®ång bé mét thêi gian dµi ®· g©y ra t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi nghiªm träng vÒ nguån lùc, trong khi kinh nghiÖm cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi lµ duy tr× c¬ cÊu bËc häc “th¸p h×nh chu«ng” th× ë n­íc ta, sè häc sinh vµo ®¹i häc th­êng v­ît qu¸ nhiÒu lÇn so víi häc sinh c¸c tr­êng nghÒ. Thø b¶y, cã c¶ lý do tõ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp vµ thiÕu viÖc lµm. Tû lÖ thÊt nghiÖp ë khu vùc thµnh thÞ tuy ®· gi¶m tõ 12% n¨m1989 xuèng 6% n¨m1996, nh­ng l¹i t¨ng lªn 8-10% n¨m 1998 vµ 1999. T¹i n«ng th«n, tû lÖ thiÕu viÖc lµm lµ tõ 25% ®Õn 35% vµ nhãm bÊt lîi lµ ®é tuæi tõ 15-24. Cã mét nghÞch lý lµ trong khi tû lÖ thÊt nghiÖp cao th× thÞ tr­êng lao ®éng l¹i kh«ng cung cÊp ®ñ nhu cÇu cho doanh nghiÖp, nghÜa lµ cã t×nh tr¹ng võa thõa võa thiÕu. Lao ®éng thiÕu kh«ng chØ ë tr×nh ®é lµnh nghÒ mµ cßn ë tr×nh ®é kü thuËt cÊp trung. NÕu ë c¸c khu vùc kinh tÕ ph¸t triÓn h¬n, sù thiÕu hôt lao ®éng cã thÓ nh×n thÊy râ trong c¸c ngµnh kinh tÕ ®ang më réng, th× ë khu vùc n«ng th«n sù thiÕu hôt lôc l­îng lao ®éng cã kü n¨ng khã nh×n thÊy h¬n vµ khã ®¸nh gi¸ h¬n. C¸c khu vùc kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn ë c¸c vïng n«ng th«n réng lín ®ang cÇn nh÷ng nhãm lao ®éng h¹t nh©n, n¨ng ®éng ®Ó t¹o ra phong trµo lµm kinh tÕ giái. Thø t¸m, hÖ thèng ®·i ngé vµ viÖc lµm hiÖn nay ch­a khuyÕn khÝch lao ®éng lµm viÖc t¹i n«ng th«n. NhiÒu con em vèn tõ n«ng th«n, ®· qua ®µo t¹o, dï khong cã viÖc lµm còng cè ë l¹i thµnh thÞ chê c¬ héi. Thùc tÕ nµy kh«ng chØ lµm xãi mßn c¸c kiÕn thøc ®· ®­îc ®µo t¹o vµ l·ng phÝ nguån lùc, mµ cßn t¹o xu thÕ kÐm ph¸t triÓn l©u dµi ë c¸c vïng n«ng th«n réng. Thø chÝn, hiÖu qu¶ ®Çu t­ gi¸o dôc cña n­íc ta cßn thÊp, ChÝnh phñ ®· ®Æt môc tiªu n©ng tû lÖ lao ®éng ®­îc ®µo t¹o tíi 25% lùc l­îng lao ®éng vµ n©ng c¸ap c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o, cung cÊp c¸c trang thiÕt bÞ, tµi liÖu gi¶ng d¹y míi vµ theo s¸t h¬n c¸c c«ng nghÖ míi. Tuy nhiªn, môc tiªu chung Êy ph¶i ®­îc chi tiÕt ho¸ thµnh c¸c chØ tiªu cô thÓ ®Ó cã tÝnh kh¶ thi khi triÓn khai. Khi ®­a ra c¸c môc tiªu nh­ vËy, cÇn ®­îc tÝnh ®Õn c¸c mèi quan hÖ vÒ lîi Ých -chi phÝ. Song ®Õn nay tû lÖ thu håi ®èi víi ®Çu t­ gi¸o dôc lµ rÊt thÊp. GÇn ®©y, tµi liÖu cña n­íc ta vµ cña ng©n hµng thÕ giíi l­u ý r»ng hÇu hÕt c¸c kho¶n ®Çu t­ cho gi¸o dôc á ViÖt Nam cã tû lÖ thu håi thÊp, trong ®ã ®Çu t­ cho §TN tá ra lµ mét kho¶n ®Çu t­ ®Æc biÖt kÕm hiÖu qu¶. Tû lÖ thu håi vèn ®Çu t­ tõ gãc ®é c¸ nh©n ë c¶ §TN lÉn gi¸o dôc ®¹i häc kh«ng tho¶ m·n kiÓm nghiÖm 10%. Trong khi ngay c¸c n­íc thu nhËp thÊp kh¸c cã møc thu håi trung b×nh lµ 10,6%. §iÒu nµy chóng tá hiÖu qu¶ ®Çu t­ gi¸o dôc ë n­íc ta cßn qu¸ thÊp. II. Thùc tr¹ng gi¶i quyÕt viÖc lµm ë ViÖt Nam giai ®o¹n 1996-2000 1.Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ nh÷ng tån t¹i Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm vµ sö dông tèi ®a tiÒm n¨ng lao ®éng x· héi lµ môc tiªu chiÕn l­îc cña nhiÒu quèc gia, ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. N­íc ta còng vËy, lao ®éng vµ viÖc lµm lu«n ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi võa bøc xóc, võa nh¹y c¶m. Nh×n l¹i 15 n¨m ®æi míi, vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ to lín, lµ b­íc ngoÆt quan träng ®Ó sö dông tiÒm n íc. Cã thÓ nªu kh¸i qu¸t nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc trªn c¸c lÜnh vùc cña thêi kú nµy nh­ sau: Nhê thùc hiÖn ®­êng lèi ®æi míi, thêi kú 90-97 nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng cao vµ t­¬ng ®èi æn ®Þnh, b×nh qu©n 8.3%/n¨m. B­íc sang n¨m 1998, trong bèi c¶nh hÇu hÕt c¸c n­íc §«ng A d­íi t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh-tiÒn tÖ,cã møc t¨ng tr­ëng kh«ng vµ ©m th× ViÖt Nam vÉn ®¹t møc t¨ng tr­ëng kinh tÕ kh¸ (5.83%). Nhê ®ã, thêi kú 1991-1998, b×nh qu©n mçi n¨m sè viÖc lµm míi ®­îc t¨ng thªm kho¶ng 2.95%, t­¬ng ®­¬ng víi sè lao ®éng míi t¨ng. Nh­ vËy, trong vßng 8 n¨m, trªn 7.9 triÖu viÖc lµm ®· ®­îc t¹o ra, riªng n¨m 1998 t¹o ®­îc 1.3 triÖu viÖc lµm. Tuy vËy, søc Ðp cña t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm cña Viªt Nam vÉn rÊt lín. Chóng ta cã thÓ xem b¶ng sau: B¶ng 9: Tû lÖ thÊt nghiÖp cña lùc l­îng lao ®éng trong ®é tuæi ë khu vùc thµnh thÞ (%) 1996 1997 1998 1999 Toµn quèc 5,88 6,01 6,85 7,40 1.§ång b»ng s«ng Hång 7,57 7,06 8,25 9,34 Hµ Néi 7,71 8,56 9,09 10,31 2.Vïng §«ng B¾c 6,42 6,34 6,60 8,72 Qu¶ng Ninh 9,63 7,06 6,80 9,29 3.Vïng T©y B¾c 4,51 4,73 5,92 6,58 4.Vïng B¾c Trung Bé 6,96 6,68 7,26 8,62 5.Duyªn h¶i Nam Trung Bé 5,57 5,42 6,67 7,07 §µ N½ng 5,53 5,42 6,35 6,64 6.T©y Nguyªn 4,24 4,99 5,88 5,95 7.Vïng §«ng Nam Bé 5,43 5,89 6,64 6,52 TP Hå ChÝ Minh 5,68 6,13 6,76 7,04 §ång Nai 6,61 4,03 5,52 5,87 8.§ång b»ng s«ng Cöu Long 4,73 4,72 6,35 6,53 Nguån: Tæng hîp kÕt qu¶ ®iÒu tra Lao ®éng-ViÖc lµm hµng n¨m ë khu vùc thµnh thÞ (1/7): 1996,1997,1998,1999 Sau khi ®¹t møc thÊt nghiÖp thÊp nhÊt lµ 5,88% n¨m 1996, tû lÖ thÊt nghiÖp chÝnh thøc ë khu vùc thµnh thÞ cã xu h­íng t¨ng trë l¹i ë n¨m 1997 lµ 6,01%, n¨m 1998 lµ 6,08 % vµ n¨m 1999 lµ 7,4%sè lao ®éng thµnh thÞ bÞ thÊt nghiÖp. T¹i mét sè thµnh phè lín, trung t©m c«ng nghiÖp, tû lÖ thÊt nghiÖp n¨m 1998 t¨ng nhanh ®Æc biÖt ë Hµ Néi (9,09%), H¶i Phßng (8,43%), §µ N½ng (6,35%), TP Hå ChÝ Minh (6,76%) vµ tûlÖ t­¬ng øng n¨m 1999 lµ:10,31%, 8,04%, 6,64%, 7,04%. Lao ®éng thµnh thÞ lµm viÖc chñ yÕu trong khu vùc c«ng nghiÖp, dÞch vô, ®Æc biÖt t¹i c¸c thµnh phè lín, n¬i thu hót phÇn lín c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Sù ®i xuèng vÒ kinh tÕ tõ n¨m 1998, mét phÇn chÞu t¸c ®éng cña khñng ho¶ng kinh tÕ khu vùc lµ nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn t¨ng tû lÖ thÊt nghiÖp ë khu vùc nµy. N¨m 1998 mét sè ngµnh cã tû lÖ thÊt nghiÖp t¨ng lªn râ rÖt nh­: ho¸ chÊt (11,27%), khai th¸c má(3,57%), dÖt (2,06%), giµy (2,15%), may mÆc (2,66%) trong khi tû lÖ t­¬ng øng cña n¨m 1997 t­¬ng ®èi thÊp (0,08%, 0,26%, 0,26%, 0,05%, 1,91%). Trong sè lao ®éng thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ, tû lÖ cao nhÊt r¬i vµo nhãm ng­êi trÎ tuæi tõ 15-24 vµ nhãm tuæi 25-34. Sè ng­êi nµy chñ yÕu lµ häc sinyh phæ th«ng ch­a tèt nghiÖp, sinh viªn trung häc vµ ®¹i häc ra tr­êng muèn cã viÖc nh­ng kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm. Cã thÓ thÊy t×nh h×nh ®ã qua b¶ng sau ®©y: B¶ng10: Tû lÖ thÊt nghiÖp cña lao ®éng ho¹t ®éng kinh tÕ th­êng xuyªn ë khu vùc thµnh thÞ ph©n theo nhãm tuæi (%) N¨m 15-24 25-34 35-44 45-59 55 56-59 60 >60 1996 1997 1998 21,28 11,4 13,54 10,57 5,97 7,11 5,65 4,06 4,45 4,8 3,68 3,83 3,05 2,56 3,03 4,17 2,02 3,03 2,17 1,65 1,18 3,51 1,18 C¬ cÊu thÊt nghiÖp ph©n theo nhãm tuæi 1996 1997 1998 42,69 37,16 36,03 32,70 31,95 32,25 16,11 20,93 20,91 6,03 8,67 8,72 0,25 0,34 1,48 1,09 0,81 1,48 0,1 0,15 0,6 1,03 0,6 100 100 100 Nguån : Thùc tr¹ng lao ®éng-viÖc lµm ë ViÖt Nam , nxb Thèng 1996-1998 XÐt trªn tæng thÓ , nÕu vÉn gi÷ nguyªn møc t¨ng d©n sè (1,7%/n¨m), t¨ng nguån lao ®éng vµ GDP nh­ thêi kú 1995-1998 vµ víi hÖ sè co d·n viÖc lµm kho¶ng 0,25-0,33 th× ®Õn sau n¨m 2000 ViÖt Nam vÉn d­ thõa lao ®éng. Mét vµi dù b¸o cña Bé Lao ®éng-Th­¬ng binh vµ X· héi ®­a ra cho thÊy, tû lÖ thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam cã thÓ diÔn ra theo c¸c kÞch b¶n sau: 1)Møc t¨ng GDP lµ 5%/n¨m vµ lao ®éng t¨ng theo xu h­íng ®Çu t­ lµ 1,4%; 2) Møc t¨ng tr­ëng GDP lµ 4,8% nh­ng c¬ c¸u ®Çu t­ ®­îc c¶i thiÖn nªn cã thÓ thu hót lao ®éng t¨ng 2,5 %/n¨m; 3)Møc t¨ng GDP lµ 7%/n¨m, nh­ng lao ®éng chØ t¨ng 2%/n¨m theo xu h­íng ®Çu t­ n¨m 1998. Nh­ vËy sè lao ®éng thÊt nghiÖp (kÓ c¶ h÷u h×nh vµ tr¸ h×nh )vµo n¨m 200 theo ph­¬ng ¸n mét lµ 4.640.000 ng­êi; theo ph­¬ng ¸n hai lµ 3.449.900 ng­êi vµ theo ph­¬ng ¸n ba lµ 3.994.100 ng­êi.Tû lÖ thÊt nghiÖp t­¬ng øngvíi ba ph­¬ng ¸n trªn lµ 11,3%, 8,45% vµ 9,79% vµ tû lÖ thÊt nghiÖp ë ®« thÞ xÊp xØ 20%, 16% vµ 18%. C¶ ba tr­êng hîp trªn ®Òu cïng gi¶ ®Þnh thêi gian sö dông lao ®éng ë n«ng th«n hiÖn nay lµ 75%, trong khi thùc tÕ chØ ®¹t xÊp xØ 70%. MÆt kh¸c c¸c ph­¬ng ¸n trªn chØ tÝnh ®Õn ¶nh h­ëng tÝch cùc cña c¸c ch­¬ng tr×nh thÞ tr­êng lao ®éng. Theo ®ã ®Õn n¨m 2000 sÏ cã 1 triÖu ng­êi ®­îc ®µo t¹o nghÒ, 150 ngh×n ng­êi trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc hç trî ®Ó duy tr× lao ®éng , c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®­îc lËp dù ¸n vay vèn ®Ó t¹o ra 300.000 viÖc lµm vµ cuèi cïng lµ dù kiÕn xuÊt khÈu 180.000 lao ®éng. Nh­ vËy, tæng sè lao ®éng ®­îc gi¶i quyÕt ®Õn n¨m 2000 lµ 1.630.000 ng­êi. NÕu kÕ ho¹ch dù kiÕn trë thµnh hiÖn thùc th× sè ng­êi thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam theo thø tù ba ph­¬ng ¸n sÏ lµ 3.010.000,1.819.900 vµ 2.464.100; tû lÖ thÊt nghiÖp t­¬ng øng sÏ lµ 7,37%, 4,46%, 5,79%; tû lÖ thÊt nghiÖp ë ®« thÞ lµ 14%, 8%vµ 11%. Bøc tranh trªn cho thÊy t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë ViÖt Nam lµ t­¬ng ®èi nghiªm träng, trong bèi c¶nh ng©n s¸ch nhµ n­íc ch­a ®­îc dù tr÷ ®Ó trî cÊp cho ng­êi thÊt nghiÖp, kh¶ n¨ng ®Çu t­ t¹o viÖc lµm l¹i phô thuéc vµo c¸c nguån vèn tµi trî quèc tÕ vµ viÖc thu hót FDI. VËy ViÖt Nam sÏ lùa chän ph­¬ng c¸ch nµo ®Ó gi¶i quyÕt mét c¸ch cã hØÖu qu¶ v¸n ®Ò viÖc lµm trong t­¬ng lai 2. Khñng ho¶ng thiÕu vÒ chÊt l­îng lao ®éng Søc Ðp vÒ viÖc lµm ë n­íc ta hiÖn nay lµ rÊt lín. Trong khi c¬n sèt d«i d­ lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng cã xu h­íng gia t¨ng th× rÊt nhiÒu doanh nghiÖp cÇn tuyÓn dông lao ®éng kü thuËt nh­ng l¹i kh«ng tuyÓn ®ñ. N¨m 1998, c¶ n­íc cã h¬n 22.000 sinh viªn tèt nghiÖp ®¹i häc song gÇn mét nöa kh«ng cã viÖc lµm. Trong khi rÊt nhiÒu doanh nghiÖp ®ang cÇn tuyÓn dông lao ®éng kü thuËt, nh­ng c¸c tr­êng kü thuËt d¹y nghÒ ®· thiÕu l¹i Ýt ng­êi nép ®ìnin nhËp häc. N¨m 1999, ViÖn Khoa häc NhËt B¶n phèi hîp víi ViÖn Khoa häc Lao ®éng ViÖt Nam ®iÒu tra nhu cÇu vÒ lao ®éng cña 300 doanh nghiÖp ë H¶i Phßng, §µ N½ng vµ TP Hå ChÝ Minh, kÕt qu¶ lµ: 88,6% sè doanh nghiÖp cã nhu cÇu tuyÓn dông lao ®éng lµ c«ng nh©n kü thuËt nh­ng ng­êi ®¸p øng vÉn thiÕu.VÝ dô: ë khu c«ng nghiÖp §ång Nai mçi n¨m cÇn 50.000 lao ®éng cã tay nghÒ, trong ®ã 10% lµ trung cÊp kü thuËt, 60% lµ thî lµnh nghÒ vµ 25-30% lao ®éng phæ th«ng. Nh­ng trªn thùc tÕ chØ ®¸p øng ®­îc 9,2% lao ®éng kü thuËt. Cßn ë c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt TP Hå chÝ Minh cÇn tuyÓn 13.000-15000 lao ®éng ®· qua ®µo t¹o, nh­ng khã ®¸p øng. T¹i §ång Nai, c¸c doanh nghiÖp cÇn tuyÓn 35.000 lao ®éng vµo lµm viÖc nh­ng 6 c«ng ty xóc tiÕn viÖc lµm cña tØnh chØ giíi thiÖu ®­îc 10.000 ng­êi. Râ rµng, thÞ tr­êng lao ®éng ®ang tån t¹i mét nghÞch lý: nguån lao ®éng võa qu¸ thõa l¹i võa qu¸ khan hiÕm. §©y qu¶ lµ mét bµi to¸n nan gi¶i. NghÞch lý nµy lµ do ®©u? Ph¶i ch¨ng lµ do chÊt l­înglao ®éng cña chóng ta ®· kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn. Trong qu¸ tr×nh CNH, H§H chÊt l­îng lao ®éng cã ý nghÜa quan träng, nã lµ mét trong nh÷ng yÕu tè cã vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn t¨ng tr­ëng kinh tÕ. ChÊt l­îng lao ®éng cao sÏ lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt l­îng cña s¶n phÈm ®­îc ®¶m b¶o, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt vµ do ®ã gi¸ thµnh s¶n phÈm gi¶m. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp víi c¸c n­íc trong khu vùc còng nh­ víi nhiÒu c¸c n­íc trªn thÕ gíi, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ®øng tr­íc nhiÒu c¬ héi vµ th¸ch thøc. Mét trong nh÷ng th¸ch thøc lín nhÊt lµ sù bÊt cËp vÒ tr×nh ®é cña ng­êi lao ®éng. Nguån vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi vµo doanh nghiÖp t¹o ra mét cung c¸ch qu¶n lý míi, mét nÒn c«ng nghÖ míi vµ tÊt yÕu ®ßi hái mét ®éi ngò nh÷ng ng­êi lao ®éng cã trÝ thøc, cã chuyªn m«n ®Ó tiÕp thu, vËn dông ®¸p øng yªu cÇu cña dù ¸n. NÕu nh­ tr­íc ®©y, chóng ta ®· qu¸ ®Ò cao lîi thÕ lao ®éng rÎ trong chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi th× hiÖn nay, trªn thùc tÕ ®èi víi nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi yÕu tè nµy kh«ng ph¶i lµ yÕu tè hµng ®Çu thu hót ®Çu t­ cña hä vµ sè lao ®éng kh«ng cã kü thuËt, gi¸ rÎ lai lµ mét g¸nh nÆng cho ViÖt Nam. Nh×n chung, tr×nh ®é häc vÊn, tr×nh ®é tay nghÒ cña LLL§ n­íc ta cßn rÊt thÊp so víi yªu cÇu CNH, H§H. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra X· héi häc cña Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam n¨m 1997, tr×nh ®é v¨n ho¸ cña c«ng nh©n lao ®éng n­íc ta nh­ sau: 4,1% tr×nh ®é v¨n ho¸ cÊpI, 19% cÊp II, 32% cÊp III, 14% cÊp trung häc chuyªn nghiÖp, 4,35% ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc. VÒ tr×nh ®é tay nghÒ c¶ n­íc ta cßn 13,24% thî bËc 1,2; 36,36% thî bËc 3-4; 25% thî bËc 5-7 trong ®ã chØ cã 2,45% lµ thî bËc 7. Nh­ vËy, sù thiÕu hôt lao ®éng ®­îc ®µo t¹o nghÒ vµ tr×nh ®é nghÒ nghiÖp qu¸ thÊp thÓ hiÖn sù mÊt c©n ®èi nghiªm träng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm. T¹i thµnh phè HCM, theo ®iÒu tra cña ViÖn kinh tÕ ë 400 doanh nghiÖp vµ cña Së Lao ®éng-Th­¬ng binh-X· héi t¹i 650 doanh nghiÖp vÒ nhu cÇu lao ®éng n¨m 1998-2000, cho thÊy thiÕu trªn 27% chuyªn gia kü thuËt vµ thiÕu trªn 32% c«ng nh©n kü thuËt, trong lóc ®ã doanh nghiÖp thõa 17% lao ®éng kh«ng cã tay nghÒ, riªng doanh nghiÖp Nhµ n­íc thõa trªn 30%. Tãm l¹i chóng ta ®ang thiÕu nghiªm träng nh÷ng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt vµ d­ thuµ lao ®éng gi¶n ®¬n, d­ thõa lao ®éng kh«ng ®­îc ®µo t¹o. §iÒu nµy cho thÊy c¬ cÊu lao ®éng cña ViÖt Nam cßn nhiÒu bÊt cËp vµ sÏ cã nhiÒu biÕn ®éng lín, ph¶i ph©n c«ng l¹i vµ Ýt cã kh¶ n¨ng b¾t nhÞp víi qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. ChØ riªng c¸c doanh nghiÖp cã c«ng nghÖ trung b×nh trong n­íc còng ®ßi hái mét l­îng lao ®éng lµnh nghÒ gÊp nhiÒu lÇn sè hiÖn cã. Nguyªn nh©n cña sù thiÕu hôt trÇm träng cña LLL§ cã tay nghÒ lµ do chóng ta ch­a cã mét qui ho¹ch tæng thÓ ë tÇm vÜ m« ®èi víi lÜnh vùc ®µo t¹o d¹y nghÒ cñng nh­ bè trÝ vµ sö dông ®éi ngò lao ®éng ®· qua ®µo t¹o mét c¸ch phï hîp. Chóng ta ch­a cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch d¹y nghÒ vµ häc nghÒ ®èi víi lao ®éng, ch­a thùc sù ®Çu t­ tho¶ ®¸ng cho ®µo t¹o lao ®éng, chËm ®æi míi ®Þnh h­íng lÜnh vùc d¹y nghÒ phï hîp víi thÞ tr­êng lao ®éng. III. §¸nh gi¸ t¸c ®éng cña lao ®éng ®èi víi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. 1.T¸c ®éng cña lao ®éng tíi t¨ng tr­ëng GDP TÊt c¶ c¸c vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi ®Òu cho con ng­êi t¹o ra, trong ®ã lao ®éng lµ mét bé phËn cùc kú quan träng ®ãng vai trß trùc tiÕp s¶n xuÊt ra cña c¶i ®ã. Trong mét x· héi dï l¹c hËu hay hiÖn ®¹i còng cÇn ®Õn vai trß cña lao ®éng ®Ó vËn hµnh m¸y mãc, thiÕt bÞ hoÆc dïng ®Õn lao ®éng ®Ó trùc tiÕp s¶n xuÊt. Mäi thø kh«ng thÓ biÕn thµnh hµng ho¸ hay cña c¶i khi kh«ng cã sù ®ãng gãp cña lao ®éng. C¸c nhµ kinh tÕ tõ cæ ®iÓn ®Õn hiÖn ®¹i ®Òu nãi r»ng lao ®éng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt. Theo David ricardo yÕu tè c¬ b¶n cña t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ ®Êt ®ai, lao ®éng lµ vèn. Theo Mark, cã 4 yÕu tè t¸c ®éng tíi t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ ®Êt ®ai, lao ®éng, vèn vµ tiÕn ®é kü thuËt. Trong ®ã «ng cho r»ng lao ®éng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt tíi t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ muèn cã t¨ng tr­ëng cao th× phaØ n©ng cao tr×nh ®é sö dông lao ®éng. §èi víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ, lao ®éng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ yÕu tè n¨ng ®éng nhÊt, lµ ®éng lùc m¹nh t¹o ra sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¹o ra nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn, cã kh¶ n¨ng ®­a tíi sù ph¸t triÓn. Ngµy nay do tr×nh ®é cña lao ®éng ®­îc c¶i thiÖn, sè ng­êi lao ®éng cã tr×nh ®é chuyÖn m«n kü thuËt ngµy cµng cao, cã thªm nhiÒu tr­êng ®µo t¹o nghÒ, tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c c¸n bé khoa häc… nã ®· ®em l¹i hiÖu qu¶ vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng ®¸ng kÓ. So víi cïng kú n¨m 2001, møc t¨ng GDP, nÕu quý IV/2001 chØ ®¹t 6,3%, quý I/2002 míi ®¹t 6,6% th× quý II ®· t¨ng 6,8%, quý III t¨ng kho¶ng 7,3% vµ tÝnh chung c¶ n¨m 2002 t¨ng 7,0%. T¨ng tr­ëng GDP, nÕu n¨m 1998 chØ ®¹t 5,76% n¨m 2000 ®¹t 6,79% n¨m 2001 ®¹t 6,84% th× n¨m2002 ®· ®¹t 7,0% Vai trß cña lao ®éng víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®­îc xem xÐt qua c¸c chØ tiªu vÒ sè l­îng lao ®éng, tr×nh ®é chuyªn m«n, søc khoÎ ng­êi lao ®éng vµ kÕt hîp gi÷a lao ®éng víi c¸c yÕu tè ®Çu vµo kh¸c. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, møc tiÒn c«ng cña ng­êi lao ®éng lµ thÊp do ®ã nh÷ng møc nµy lao ®éng ch­a ph¶i lµ ®éng lùc m¹nh cho sù ph¸t triÓn. §Ó n©ng cao vai trß cña ng­êi lao ®éng trong qóa tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn thiÕt cã c¸c chÝnh s¸ch nh»m gi¶m bít l­îng cung lao ®éng. 2. Lao ®éng vµ viÖc lµm víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo Cïng víi qóa tr×nh ®æi míi kinh tÕ x· héi, gi¶i quyÕt viÖc lµm ®­îc thùc hiÖn trong mét ch­¬ng tr×nh quèc gia, chÝnh s¸ch ®Çu t­ ph¸t triÓn, më réng s¶n xuÊt, dÞch vô, ®a d¹ng ho¸ nhiÒu ngµnh nghÒ nh»m t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm. Do b×nh qu©n mçi n¨m n­íc ta cã thªm 1 triÖu lao ®éng. Mµ sè l­îng lao ®éng ®­îc thu hót vµo lµm viÖc trong 10 n¨m qua (1991-2000) lµ Ýt. Sè thÊt nghiÖp cßn lín. ë khu vùc n«ng th«n n¨m 1999 cã 32,7 triÖu lao ®éng trong ®ã sè lao ®éng tham gia trong c¸c ngµnh n«ng l©mkho¶ng 27triÖu ng­êi, chiÕm 82% lùc l­îng l;d khu vùc nµy. nh­ng tÝnh ®Õn hiÖn nay th× ë khu vùc n«ng th«n cã tíi 9 triÖu lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm, gi¶i quyÕt viÖc lµm ë khu vùc n«ng th«n l;µ v« cïng bøc xóc. ë thµnh thÞ, tû lÖ thÊt nghiÖp n¨m 1999 lµ 7,4%(môc tiªu n¨m 200 d­íi 5%). Trong ®ã thµnh phè H¶i Phßng 8,43%. §µ N½ng 6,43%, thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 7,04%. Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®­îc sù quan t©m cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp ®· thùc hiÖn réng kh¾p, phong trµo s©u réng trong quÇn chóng nh©n d©n. chÝnh sè lao ®éng gia t¨ng nhanh vµ kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc viÖc lµm lµ nguyªn nh©n ra sù ®ãi nghÌo, lµm gi¶m sù tiÕn bé cña ®Êt n­íc,giai ®o¹n 1996-2000 tû lÖ hé nghÌo trong c¶ n­íc lµ 20-25% Ch­¬ng III Gi¶i ph¸p n©ng cao vai trß cña lao ®éng ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam tõ nay tíi 2010 I. Môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam tíi n¨m 2010. 1. Môc tiªu kinh tÕ. §­a n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña nh©n d©n, t¹o nÒn t¶ng ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n lµ c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i. Nguån lùc con ng­êi, n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, kÕt cÊu h¹ tÇng, tiÒm lùc kinh tÕ, quèc phßng, an ninh ®­îc t¨ng c­êng, thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ®­îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n. VÞ thÕ cña n­íc ta trªn toµn quèc ®­îc n©ng cao. T¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh bÒn v÷ng.ChuyÓn dÞch m¹nh c¬ cÊu kinh c¬ cÊu lao ®éng theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸. N©ng cao râ rÖt vµ hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ.Më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i.T¹o chuyÓn biÕn m¹nh vÒ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ, ph¸t huy nh©n tè con ng­êi .T¹o nhiÒu viÖc lµm vÒ c¬ b¶n xo¸ ®ãi gi¶m ®¸ng kÓ hé nghÌo,®Èy lïi c¸c tÖ n¹n x· héi æn ®Þnh vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. TiÕp tôc t¨ng c­êng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ ,x· héi h×nh thµnh mét b­íc quan träng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. PhÊn ®Êu ®¹t tû lÖ t¨ng tr­ëng kinh tÕ b×nh qu©n hµng n¨m cao h¬n 5 n¨m tr­íc vµ cã b­íc chuÈn bÞ cho 5 n¨m tiÕp sau. Ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn , trong ®ã kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o cñng cè kinh tÕ tËp thÓ,h×nh thµnh mét b­íc quan träng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa .ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu lao ®éng theo h­íng t¨ng tû träng c«ng nghiÖp vµ dÞch vô, gi¶m lao ®éng trong n«ng nghiÖp. 2. Môc tiªu x· héi. N©ng cao ®¸ng kÓ chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi (HDI) cña n­íc ta. Tèc ®é t¨ng d©n sè ®Õn n¨m 2010 cßn kho¶ng 1,1%. Xo¸ hé ®ãi, gi¶m nhanh hé nghÌo. Gi¶i quyÕt viÖc lµm ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n (thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ d­íi 5%), quü thêi gian lao ®éng ®­îc sö dông ë n«ng th«n kho¶ng 80-85%. N©ng cao tû lÖ ng­êi lao ®éng ®­îc ®µo t¹o nghÒ lªn kho¶ng 40%. TrÎ em ®Õn tuæi ®i häc ®Òu ®­îc ®Õn tr­êng, hoµn thµnh phæ cËp trung häc c¬ së trong c¶ n­íc. §¸p øng nhu cÇu thuèc ch÷a bÖnh cho c¶ n­íc gi¶m tû lÖ trÎ em suy dinh d­ìng. N©ng cao tuæi thä b×nh qu©n vµo n¨m 2005 lµ 70 tuæi, cung cÊp n­íc s¹ch cho nh©n d©n. II. KÕ ho¹ch gi¶i quyÕt lao ®éng vµ viÖc lµm tõ nay ®Õn n¨m 2010 1. Dù kiÕn thu hót lao ®éng. T¹i khu vùc n«ng th«n, dù kiÕn cã thÓ thu hót thªm trong 5 n¨m kho¶ng 6,3 triÖu ng­êi, trong ®ã 3,7 triÖu ng­êi cho s¶n xuÊt n«ng- l©m- ng­ nghiÖp, 2,6 triÖu ng­êi cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp- tiÓu thhñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. TÝnh dÕn n¨m 2005, tæng sè lao ®éng cã viÖc lµm ë khu vùc n«ng th«n lµ 28- 29 triÖu ng­êi, trong ®ã 22- 23triÖu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, 6-7 triÖu ng­êi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp. Trong 5 n¨m tíi, dù t×nh thu hót vµ t¹o viÖc lµm thªm cho kho¶ng trªn 7,5 triÖu lao ®éng trong c¸c ngµnh nghÒ kinh tÕ, x· héi b×nh qu©n mçi n¨m kho¶ng 1,5 triÖu ng­êi. TÝnh ®Õn n¨m 2005, tû lÖ thêi gian sö dông lao ®éng ë n«ng th«n vµo kho¶ng 80%, tû lÖ lao ®éng ch­a cã viÖc lµm ë thµnh thÞ chiÕm kho¶ng 5,4 % sè lao ®éng trong ®é tuæi. 2. §Þnh h­íng ph¸t triÓn viÖc lµm. Gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ æn ®Þnh viÖc lµm, gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp lµp nhiÖm vô c¬ b¶n, bóc xóc mµ c¸c ngµnh, c¸c cÊp ph¶i ®Æc biÖt quan t©m. phÊn ®Çu gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ æn ®Þnh viÖc lµm cho 7,5-8 triÖu lao ®éng trong 5 n¨m, b×nh qu©n1,5 triÖu ng­êi /1 n¨m. PhÊn ®Êu ®Õn n¨m 2005 ë thµnh thÞ gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp xuèng cßn 5-6%. XuÊt khÈu lao ®éng ®­îc xem lµ mét kh©u quan träng trong gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ thu nhËp. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng hµng n¨m t¨ng lao ®éng cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp x©y dùng tõ 16,7% n¨m 2001 lªn 20-21% n¨m 2005. ¬ khu vùc thµnh thÞ dù kiÕn trong 5 n¨m cã thÓ thu hót vµ t¹o viÖc lµm thªm kho¶ng 1,78 triÖu ng­êi trong c¸c nghµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ,x©y dùng vµ dÞch vô ®­a tæng sè lao ®éng cã viÖc lµm ë thµnh thÞ vµo kho¶ng 11 triÖu ng­êi. Khu vùc n«ng th«n víi viÖc chuyÓn ®æi m¹nh c¬ cÊu s¶n , mïa vô, c©y trång, vËt nu«i,ph¸t triÓn ®a d¹ng nghµnh nghÒ trong c¸c lÜnh vùc thñ c«ng mü nghÖ dich vô, dù kiÕn cã thÓ thu hót vµ t¹o thªm viÖc lµm cho 9 triÖu lao ®éng.§­a sè lao ®éng cã viÖc lµm ë n«ng th«n vµo n¨m 2005 vµo kho¶ng 28 triÖu ng­êi. TÝnh ®Õn n¨m 2005 ,tû lÖ thêi gian sö dông lao ®éng ë n«ng th«n vµo kho¶ng 80% tû lÖ lao ®éng ch­a cã viÖc lµm ë thµnh thÞ chiÕm kho¶ng 5,4% sè lao ®éng trong ®é tuæi. III. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß cña lao ®éng trong ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam 1. Gi¶i ph¸p vÒ phÝa cung CÇn nhanh chãng n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸ cho nguån nh©n lùc, phÊn ®Êu phæ cËp phæ th«ng trung häc ®èi víi nh÷ng ®èi t­îng vµ nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn nh»m t¹o thuËn lîi cho viÖc tiÕp thu c¸c kiÕn thøc trong ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt cho ng­êi lao ®éng. §Ó cã c¬ cÊu lao ®éng hîp lý, mét trongnh÷ng biÖn ph¸p quan träng lµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n hµng häc sinh sau khi tèt nghiÖp trung häc c¬ së ®Ó t¹o ra c¬ cÈu hîp lý. Theo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ph¸t triÓn, cø 1 ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc, cao ®¼ng cÇn cã 4-5 ng­êi cã tr×nh ®é trung häc chuyªn nghiÖp vµ 10 c«ng nh©n kü thuËt. §µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt cho ng­êi lao ®éng, ®Æc biÖt lµ ®µo t¹o, båi d­ìng nghÒ cho ng­êi lao ®éng ®Ó t¨ng tû lÖ ®­îc ®µo t¹o th­êng ®­îc tiÕn hµnh qua c¸c biÖn ph¸p x· héi ho¸ ®µo t¹o, ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc ®µo t¹o, båi d­ìng víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ tham gia. C¸c lao ®éng míi b­íc vµo tuæi lao ®éng, lao ®éng d«i d­, lao ®éng trÎ ë n«ng th«n cÇn ®­îc ­u tiªn trong trang bÞ kiÕn thøc kü thuËt vÒ c«ng nghÖ míi liªn quan dÕn trång trät, ch¨n nu«i, c¸c ngµnh thñ c«ng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ë ®Þa ph­¬ng còng nh­ c¸c kiÕn thøc cÇn thiÕt kh¸c ®Ó cung cÊp cho khu c«ng nghiÖp míi, c¸c doanh nghiÖp vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng, cã thÓ thµnh lËp bé phËn ®µo t¹o, båi d­ìng riªng c¸c trung t©m d¹y nghÒ hîp t¸c víi c¸c trung t©m ®µo t¹o trong n­íc vµ n­íc ngoµi, ®Ó ®µo t¹o, båi d­ìng ng­êi lao ®éng ®i lµm cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. Cïng víi ®Èy m¹nh ®µo t¹o l¹i c¸c nguån nh©n lùc víi kiÕn thøc vÒ chuyªn m«n, kü thuËt còng nh­ kü n¨ng thùc hµnh cho nhu cÇu tr­íc m¾t cßn ph¶i trang bÞ cho lao ®éng kiÕn thøc vÒ ngoÞa nhg÷, tin hoc, ph¸p luËt nh»m ®¸p øng cho nhu cÇu vÒ héi nhËp. 2. Gi¶i ph¸p vÒ phÝa cÇu a.KhuyÕn khÝch më réng vµ ph¸t triÓn c¸c nghµnh nghÒ thu hót ®­îc nhiÒu lao ®éng. Bëi ®èi víi n­íc ta hiÖn nay tû lÖ ng­êi thÊt nghiªp cßn cao chÝnh v× thÕ cho lªn cÇn khuyÕn khÝch c¸c nghµnh nghÒ nµy ®Ó t¹o thªm nhiÒu viÖc lam míi cho ng­êi lao ®éng. b. Ph¸t triÓn m¹nh mÏ kinh tÕ - x· héi ë khu vùc n«ng nghiÖp, n«ng th«n. §ã lµ c¸c biÖn ph¸p nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ë n«ng th«n, nh»m t¹o nhiÒu viÖc lµm, t¨ng thu nhËp kh¾c phôc hiÖn t­îng n©ng d©n do t×nh thêi vô cña n«ng nghiÖp, do diÖn tÝch canh t¸c thÊp, n¨ng suÊt thÊp. NÕu thùc hiÖn tèt c¸c biÖn ph¸p cã liªn quan tr­íc hÕt lµ yÕu rè tiªu thô s¶n phÈm vµ gièng c©y con, ®µo t¹o nghÒ cho ng­êi lao ®éng… ë n«ng thèn sÏ cã c¬ cÊu kinh tÕ thay ®æi, t¨ng ®¸ng kÓ gi¸ trÞ s¶n l­îng n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i, dÞch vô, n©ng ®êi sèng vËt chÊt cho ng­êi lao ®éng. Cïng víi biÖn ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ lµ biÖn ph¸p ph¸t triÓn x· héi nh­: y tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, vÖ sinh m«i tr­êng, sö dông nguån n­íc s¹ch vµ s¶n xuÊt theo yªu cÇu an toµn vÖ sinh thùc phÈm.còng sÏ thu hót nhiÒu lao ®éng gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng, æn ®Þnh x· héi, gi¶m gia t¨ng d©n sè vµ nguån lao ®éng, gi¶m hiÖn t­îng d©n n«ng nghiÖp, n«ng th«n ra thµnh phè, khu c«ng nghiÖp t×m viÖc lµm mét c¸ch tù ph¸t. c. Huy ®éng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë thµnh thÞ. Víi xu thÕ cña m×nh, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc sÏ ph¸t triÓn theo chiÒu réng vµ chiÒu s©u, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh , ph¸t huy l¹i thÕ c¹nh tranh sö dông nhiÒu lao ®éng cã kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ tr­êng trong n­íc vÒ xuÊt khÈu cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng, dÞch vô, du lÞch Kinh tÕ t­ nh©n vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c c¬ sù gióp ®ì vµ qu¶n lý cña Nhµ n­íc, c¨n cí vµo nhu cÇu s¶n xuÊt, tiªu dïng t¹i chç vµ xuÊt khÈu, víi kh¶ n¨ng vÒ vèn, tr×nh ®é qu¶n lý vµ kü thuËt cã thÓ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ thuèc c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô, du lÞch, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ. 3. C¸c gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc a. ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vµ ®·i ngé ng­êi cã tr×nh ®é. Môc ®Ých cña lao ®éng lµ cã thu nhËp t­¬ng øng víi kh¶ n¨ng cña m×nh, ®¶m b¶o cuéc sèng æn ®Þnh cho gia ®×nh, v× vËy, cµng cã c¸c yÕu tè vËt chÊt vµ tinh thÇn khuyÕn khÝch vµ ®·i ngé th× lao ®éng cµng n©ng cao tr×nh ®é cña m×nh ®¸p øng nhu cÇu x· héi. CÇn tËp trung vèn cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nh»m khuyÕn khÝch mäi ng­êi tù n©ng cao vµ ®­îc n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, tay nghÒ cña m×nh ®ång thêi ph¶i cã c¸c h×nh thøc ®aic ngé riªng nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é cao h¬n ng­êi kh¸c, x· héi ®ang khan hiÕm tõ ®ã cã ®éng lùc h¬n cho mäi lao ®éng phÊn ®Êu. b. ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch d¹y vµ häc nghÒ. N­íc ta ®ang thiÕu nghiªm träng lùc l­îng lao ®éng cã kü thuËt, v× vËy n©ng cao sè l­îng lao ®éng nµy ®Ó ®¸p øng nhu cÇu c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ lµ viÖc cÇn lµm ngay trong thêi gian tíi. Do ®ã, cã nh÷ng chÝnh s¸ch côthÓ vÒ khuyÕn khÝch d¹y vµ häc nghÒ b»ng c¸ch tang phô cÊp, tiÒn l­¬ng, t¹o ra nhiÒu viÖc lµm cho nh÷ng häc sinh häc nghÒ, cã kÕ ho¹ch sö dông ngay nguån lùc nµy khi häc tèt nghiÖp ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt vÒ mäi viÖc lµm, diÒu kiÖn sinh ho¹t hµng ngµy cho hä. KÕt luËn Vai trß lao ®éng lµ cùc kú quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ. VÊn ®Ò ë ®©y lµ muèn ph¸t huy vai trß cña lao ®éng cÇn ph¶i gi¶i quyÕt viÖc lµm n©ng cao chÊt l­îng lao ®éng lµ mét bé phËn quan träng cña ph¸t triÓn nguåm nh©n lùc, ®¸p ønga yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña mçi quèc gia. §iÒu nµy cã ý nghÜa h¬n khi toµn nh©n lo¹i ®ang chuÈn bÞ b­íc vµo thiªn niªn kû míi víi lùc l­îng khoa häc ph¸t triÓn, ch­a thÊy trong lÞch sö loµi ng­êi. Trong bèi c¶nh ®ã cÇn ph¶i ph¸t huy vai trß lao ®éng, ph¶i cã chiÕn l­îc gi¶i quyÕt viÖc lµm, ®¸p øng nhu cÇu c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, gãp phÇn ®­a n­íc ta cã mét vÞ thÕ míi, lîi thÕ míi trªn tr­êng quèc tÕ, trong thÕ kû míi. Qua ®Ò tµi nµy cho chóng ta thÊy ®­îc vai trß c¸c lao ®éng, vÊn ®Ò cÊp b¸ch hiÖn nay ®èi víi lao ®éng, thùc tr¹ng nguyªn nh©n.Nh÷ng ®iÒu nµy cÇn lµm ngay ®Ó ph¸t huy cao vai trß cña lao ®éng trong ph¸t triÓn kinh tÕ. Tµi liÖu tham kh¶o 1.Gi¸o tr×nh kinh tÕ ph¸t triÓn 2. Gi¸o tr×nh kinh tÕ lao ®éng 3. V¨n kiÖn §H §¹i biÓu toµn lÇn thø IX 4. T¹p chÝ kinh tÕ ph¸t triÓn 5. T¹p chÝ lao ®éng vµ x· héi 6 T¹p chÝ thÞ tr­êng lao ®éng Môc lôc Lêi nãi ®Çu 1 Ch­¬ng I: Sù cÇn thiÕt ph¶i n©ng cao vai trß cña lao ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ 2 I. Vai trß cña lao ®éng trong t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ 2 1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n 2 2. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn sè l­îng lao ®éng vµ chÊt l­îng lao ®éng 2 2.1. ¶nh h­ëng ®Õn sè l­îng lao ®éng 2 2.2. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng lao ®éng 4 3. Vai trß cña lao ®éng trong t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ 6 II. Sù cÇn thiÕt ph¶i n©ng cao vai trß cña lao ®éng trong t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn 7 1. §Æc ®iÓm lao ®éng ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn 7 2. Yªu cÇu thu hót vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc 9 3. Vai trß cña lao ®éng tíi ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 9 Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng vÒ sö dông lao ®éng ë n­íc ta giai ®o¹n tõ 1996-2002 10 1. Kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn lùc l­îng lao ®éng (1996-2002) 10 1. Sè l­îng lao ®éng 10 2. Thùc tr¹ng chÊt l­îng cña lùc l­îng lao ®éng 11 3. Nh÷ng bÊt cËp vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng lùc l­îng lao ®éng 17 3.1. Nh÷ng bÊt cËp 17 3.2. Nh÷ng nguyªn nh©n 20 II. Thùc tr¹ng gi¶i quyÕt viÖc lµm ë ViÖt Nam giai ®o¹n 1996-2000 24 1. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ nh÷ng tån t¹i 24 2. Khñng ho¶ng thiÕu vÒ chÊt l­îng lao ®éng 27 III. §¸nh gi¸ t¸c ®éng cña lao ®éng ®èi víi t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ 29 1. T¸c ®éng cña lao ®éng víi t¨ng tr­ëng GDP 29 2. Lao ®éng vµ viÖc lµm víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 30 Ch­¬ng III: Gi¶i ph¸p n©ng cao vai trß cña lao ®éng ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam tõ nay tíi 2010 32 I. Môc tiªu ph¸t triÓn cña ViÖt Nam tíi n¨m 2010 1. Môc tiªu kinh tÕ 32 2. Môc tiªu x· héi 32 II. KÕ ho¹ch gi¶i quyÕt lao ®éng vµ viÖc lµm tõ nay ®Õn n¨m 2010 33 1. Dù kiÕn thu hót lao ®éng 33 2. §Þnh h­íng ph¸t triÓn viÖc lµm 33 III. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao vai trß cña lao ®éng trong ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam 34 1. Gi¶i ph¸p vÒ phÝa cung 34 2. Gi¶i ph¸p vÒ phÝa cÇu 35 3. Gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc 36 KÕt luËn 37 Tµi liÖu tham kh¶o 38