Đề tài Giải pháp nhằm tăng cường vai trò của tiền lương với việc tạo động lực trong doanh nghiệp Việt Nam

thùc hiÖn tèt c«ng viÖc th× hä sÏ muèn lµm viÖc h¬n vµ ®¹t kÕt qu¶ cao h¬n, do ®ã ®éng lùc còng lín h¬n. b. C¸c yÕu tè thuéc c«ng viÖc Nghiªn cøu ®éng lùc cña ng­êi lao ®éng trong tæ chøc, ng­êi lao ®éng ®­îc g¾n víi mét viÖc cô thÓ. C¸c yÕu tè thuéc c«ng viÖc mµ ng­êi lao ®éng thùc hiÖn cã ¶nh h­ëng lín ®Õn ®éng lùc cña ng­êi lao ®éng bao gåm c¸c yÕu tè nh­: yªu cÇu cña c«ng viÖc vÒ thÓ lùc, trÝ tuÖ, kü n¨ng, kü s¶o, quan hÖ trong c«ng viÖc.... NÕu nh­ c«ng viÖc phï hîp víi tr×nh ®é, kh¶ n¨ng, ®Æc ®iÓm c¸ nh©n cña ng­êi lao ®éng th× ng­êi lao ®éng sÏ cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh, mang l¹i hiÖu qu¶ trong c«ng viÖc vµ ng­êi lao ®éng cã ®éng lùc ®Ó lµm viÖc. Do ®ã, t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng cÇn chó ý s¾p xÕp ng­êi lao ®éng vµo c«ng viÖc phï hîp. c. C¸c yÕu tè thuéc m«i tr­êng. Ngoµi nh÷ng yÕu tè nªu trªn th× ®éng lùc cña ng­êi lao ®éng cßn phô thuéc nhiÒu vµo c¸c yÕu tè thuéc m«i tr­êng. M«i tr­êng lµm viÖc cña ng­êi lao ®éng bao gåm m«i tr­êng doanh nghiÖp vµ m«i tr­êng x· héi. Trong ®ã c¸c yÕu tè thuéc m«i tr­êng doanh nghiÖp nh­: phong c¸ch qu¶n lý, kiÓu l·nh ®¹o, chÝnh s¸ch, triÕt lý chung cña doanh nghiÖp, c¬ cÊu tæ chøc doanh nghiÖp, bÇu kh«ng khÝ t©m lý trong doanh nghiÖp... NÕu c¸c yÕu tè nµy phï hîp víi ng­êi lao ®éng, cã tÝnh ch©t khÝch lÖ, ®éng viªn th× ng­êi lao ®éng sÏ lµm viÖc h¨ng h¸i h¬n, cã ®éng lùc h¬n ®Ó lao ®éng. HÖ thèng chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn quyÒn vµ nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng, sù ®·i ngé ®èi víi ng­êi lao ®éng thÓ hiÖn ë tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng, h­u trÝ, c¬ héi th¨ng tiÕn.... §Ó hÖ thèng chÝnh s¸ch cña doanh nghiÖp cã t¸c dông t¹o ®éng lùc th× viÖc ®­a ra chÝnh s¸ch cÇn ph¶i cã tham kh¶o ý kiÕn cña ng­êi lao ®éng hoÆc tæ chøc c«ng ®oµn ®Ó ®iÒu chØnh cho phï hîp. V¨n ho¸ doanh nghiÖp, bÇu kh«ng khÝ t©m lý tÝch cùc hay tiªu cùc trong doanh nghiÖp sÏ ¶nh h­ëng ®Õn t©m lý cña ng­êi lao ®éng, qua ®ã t¸c ®éng ®Õn hµnh vi, ¶nh h­ëng ®Õn hiÖu qu¶ lµm viÖc cña ng­êi ®ã mét c¸ch tÝch cùc hay tiªu cùc. C¸c yÕu tè thuéc m«i tr­êng x· héi nh­: thÓ chÕ, chÝnh trÞ, ph¸p luËt vÒ lao ®éng, phóc lîi x· héi, an ninh, quan niÖm ®¹o ®øc cña x· héi .... sÏ t¹o ra khu«n khæ cho phÐp cña c¸c ho¹t ®éng cña ng­êi lao ®éng. Nã sÏ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®iÒu chØnh hµnh vi cña ng­êi lao ®éng, thóc ®Èy hay k×m h·m ho¹t ®éng cña ng­êi lao ®éng, t¨ng c­êng hay h¹n chÕ sù nç lùc cña ng­êi lao ®éng. Trªn ®©y lµ c¸c yÕu tè cã ¶nh h­ëng ®Õn ®éng lùc cña ng­êi lao ®éng. Trong tuú tõng tr­êng hîp, tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ c¸c yÕu tè trªn cã ¶nh h­ëng nhiÒu hay Ýt ®Õn ®éng lùc lao ®éng theo chiÒu h­íng lµm t¨ng hay gi¶m ®éng lùc. Nhµ qu¶n trÞ ph¶i tuú tõng hoµn c¶nh cô thÓ mµ cã c¸c biÖn ph¸p t¹o ®éng lùc phï hîp. 4. C¸c häc thuyÕt t¹o ®éng lùc: D­íi nh÷ng gi¸c ®é nghiªn cøu kh¸c nhau, c¸ch tiÕp cËn vÊn ®Ò kh¸c nhau, mét sè nhµ nghiªn cøu ®· ®­a ra c¸c häc thuyÕt theo c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ vÊn ®Ò t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng. D­íi ®©y lµ mét sè häc thuyÕt næi tiÕng ®· ®­îc vËn dông vµ kiÓm nghiÖm trong thùc tÕ cã thÓ dïng lµm t­ liÖu tham kh¶o cho c¸c nhµ qu¶n trÞ. a. Häc thuyÕt vÒ thø bËc nhu cÇu cña Abraham H. Maslow. Maslow cho r»ng mçi c¸ nh©n cã mét hÖ thèng nhu cÇu riªng vµ cã thÓ ®­îc tho¶ m·n b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Theo «ng nhu cÇu cña con ng­êi xuÊt hiÖn theo thø bËc tõ thÊp ®Õn cao, bao gåm n¨m cÊp bËc nhu cÇu theo tr×nh tù sau: Nhu cÇu sinh lý lµ nh÷ng nhu cÇu ®¶m b¶o cho con ng­êi tån t¹i nh­ ¨n, uèng, ë, mÆc tån t¹i vµ ph¸t triÓn nßi gièng,..... nhu cÇu vÒ an toµn lµ c¸c nhu cÇu nh­ an toµn, kh«ng bÞ ®e do¹, an ninh cao h¬n lµ nhu cÇu x· héi lµ c¸c nhu cÇu vÒ t×nh yªu, b¹n bÌ, x· héi... ; Nhu cÇu ®­îc t«n träng nh­ t«n trong ng­êi kh¸c vµ ®­îc ng­êi kh¸c t«n träng, ®Þa vÞ... Cao nhÊt lµ nhu cÇu tù hoµn thiÖn lµ c¸c nhu cÇu nh­ ch©n, thiÖn, Mü, tù chñ, s¸ng t¹o.... Tuy nhiªn kh«ng ph¶i ai còng cã ®ñ 5 cÊp bËc nhu cÇu trªn vµ theo ®óng trËt tù nh­ trªn. Maslow cho r»ng khi nhu cÇu bËc thÊp ®· ®­îc tho¶ m·n th× nhu cÇu cao h¬n sÏ xuÊt hiÖn. Nh×n chung víi ®a sè mäi ng­êi ®Òu muèn tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu ë bËc thÊp h¬n tr­íc khi tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu cÊp cao h¬n. Do ®ã c¸c nhµ qu¶n trÞ muèn t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng th× ®iÒu quan träng lµ ph¶i hiÓu ng­êi lao ®éng ®ang ë cÊp ®é nhu cÇu nµo, tõ ®ã cho phÐp nhµ qu¶n trÞ ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p phï hîp cho viÖc tho¶ m·n nhu cÇu cña ng­êi lao ®éng, ®ång thêi ®¶m b¶o ®¹t ®Õn c¸c môc tiªu tæ chøc. Ngoµi häc thuyÕt nhu cÇu cña A. Maslow cßn cã c¸c häc thuyÕt kh¸c nh­ häc thuyÕt ERG cña Clayton P.Alderfer. vµ David C. McCelland còng chñ tr­¬ng t¹o ®éng lùc trªn c¬ së ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña con ng­êi. b. Häc thuyÕt vÒ sù t¨ng c­êng tÝch cùc (B.F. Skinner) Häc thuyÕt nµy cho r»ng nh÷ng hµnh vi ®­îc th­ëng sÏ cã xu h­íng ®­îc l¾p l¹i, cßn nh÷ng hµnh vi ch­a ®­îc h­ëng hay bÞ ph¹t cã xu h­íng kh«ng ®­îc l¾p l¹i. Kho¶ng thêi gian gi÷a thêi ®iÓm x¶y ra hµnh vi vµ thêi ®iÓm th­ëng, ph¹t cµng ng¾n bao nhiªu th× cµng cã t¸c dông thay ®æi hµnh vi bÊy nhiªu, ®ång thêi c¸c h×nh thøc ph¹t cã t¸c dông lo¹i trõ c¸c hµnh vi ngoµi ý muèn ë ng­êi lao ®éng nh­ng còng ®em l¹i nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc vµ v× thÕ Ýt hiÖu qu¶ h¬n so víi th­ëng. §Ó t¹o ®éng lùc nhµ qu¶n trÞ nªn quan t©m ®Õn thµnh tÝch, tèt, thõa nhËn nã vµ nhÊn m¹nh c¸c h×nh thøc th­ëng cho nh÷ng thµnh tÝch tèt. c. Häc thuyÕt vÒ sù kú väng cña Victor Vroom Theo häc thuyÕt nµy, ®éng lùc lµ kÕt qu¶ kú väng cña c¸c c¸ nh©n ng­êi lao ®éng cho r»ng: Mét sù nç lùc nhÊt ®Þnh sÏ ®em l¹i mét thµnh tÝch nhÊt ®Þnh, thµnh tÝch ®ã ®em l¹i kÕt qu¶ vµ phÇn th­ëng nh­ mong muèn. ChÝnh sù hÊp dÉn cña phÇn th­ëng ®· t¹o ra ®éng lùc. §Ó t¹o ra ®éng lùc, nhµ qu¶n trÞ cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p t¹o ra sù kú väng cña ng­êi lao ®éng víi kÕt qu¶ vµ phÇn th­ëng, t¹o ra sù hÊp dÉn cña chÝnh c¸c phÇn th­ëng còng nh­ gióp cho ng­êi lao ®éng hiÓu ®­îc mçi quan hÖ trùc tiÕp gi÷a nç lùc vµ thµnh tÝch, kÕt qu¶ vµ phÇn th­ëng. Nhµ qu¶n trÞ còng cÇn quan t©m ®Õn møc ®é tho¶ m·n vµ kÕt qu¶. PhÇn th­ëng t¹o ra ®èi víi c¸c nhu cÇu, mong muèn cña ng­êi lao ®éng sao cho cã t¸c dông t¹o ®éng lùc. d. Häc thuyÕt vÒ c«ng b»ng cña J.Stacy - Adams. T¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ c¸ch t¹o ®éng lùc trªn c¬ së nghiªn cøu t©m lý con ng­êi. ¤ng cho r»ng mäi ng­êi ®Òu muèn ®èi xö c«ng b»ng. C¸c c¸ nh©n trong tæ chøc lu«n cã xu h­íng so s¸nh sù ®ãng gãp cña hä vµ c¸c quyÒn lîi mµ hä ®­îc h­ëng víi sù ®ãng gãp vµ quyÒn lîi cña nh÷ng ng­êi kh¸c. Tuú vµo sù nhËn thøc cña ng­êi lao ®éng vÒ møc ®é ®­îc ®èi xö c«ng b»ng trong tæ chøc mµ hä sÏ l­¹ chän hµnh vi theo nh÷ng h­íng kh¸c. Do ®ã ®Ó t¹o ®éng lùc trong lao ®éng, nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i t¹o ra vµ duy tr× sù c«ng b»ng trong c¸c tËp thÓ lao ®éng vÒ c¸c quyÒn lîi vµ sù ®ãng gãp cña hä. C¸c ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng thÓ hiÖn ë n¨ng suÊt, chÊt l­îng s¶n phÈm, sù nç lùc, tr¸ch nhiÖm.... c¸c quyÒn lîi thÓ hiÖn ë c¬ héi th¨ng tiÕn, khen, th­ëng.... e. Häc thuyÕt vÒ hÖ thèng hai yÕu tè cña F.Herzberg. Néi dung cña häc thuyÕt lµ t¹o ®éng lùc trªn c¬ së c¸c yÕu tè t¹o nªn sù tho¶ m·n vµ kh«ng tho¶ m·n cña con ng­êi trong c«ng viÖc. Theo Herzberg, c¸c yÕu tè ®ã ®­îc chia ra lµm 2 nhãm: Nhãm 1: Bao gåm c¸c yÕu tè t¹o ®éng lùc nh­ sù thµnh ®¹t, sù thõa nhËn thµnh tÝch, b¶n chÊt bªn trong cña c«ng viÖc, tr¸ch nhiÖm, chøc n¨ng lao ®éng, sù th¨ng tiÕn... Nhãm 2: C¸c yÕu tè m«i tr­êng nh­: c¸c chÝnh s¸ch vµ chÕ ®é qu¶n trÞ cña C«ng ty, sù h­íng dÉn trong c«ng viÖc, tiÒn l­¬ng, c¸c quan hÖ con ng­êi, ®iÒu kiÖn lµm viÖc.... Häc thuyÕt nµy nhÊn m¹nh vµo tÇm quan träng cña thiÕt kÕ hîp lý c¸c c«ng viÖc ®èi víi t¹o ®éng lùc. Häc thuyÕt nµy chØ ®óng trong mét trõng mùc nµo ®ã, gióp ng­êi qu¶n lý cã c¸ch nh×n tæng qu¸t, nh÷ng viÖc chia c¸c yÕu tè thµnh 2 nhãm mét c¸ch cøng nh¾c th× kh«ng thÝch hîp trong thùc tÕ, kh«ng linh ho¹t. Nh×n chung, mçi häc thuyÕt ®Òu cã nh÷ng ­u nh­îc ®iÓm riªng vµ nã thÝch hîp víi tõng tr­êng hîp cô thÓ. ViÖc vËn dông c¸c häc thuyÕt nµy nªn cã sù kÕt hîp c¸c häc thuyÕt ®Ó cã thÓ bæ sung cho nhau nh÷ng mÆt h¹n chÕ vµ ph¸t huy ­u ®iÓm tõng häc thuyÕt. II. C«ng t¸c tiÒn l­¬ng ®èi víi vÊn ®Ò t¹o ®éng lùc lao ®éng. §èi víi c¸c doanh nghiÖp, cã rÊt nhiÒu biÖn ph¸p, nhiÒu ph­¬ng h­íng t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng nh­: bè trÝ ng­êi lao ®éng vµo c«ng viÖc phï hîp, tæ chøc phôc vô n¬i lµm viÖc, t¨ng c­êng ph©n c«ng hîp t¸c, ®Þnh møc lao ®éng, kÝch thÝch b»ng tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng, t¹o c¬ héi th¨ng tiÕn, t¹o bÇu kh«ng khÝ lµm viÖc tÝch cùc, lµm tèt c«ng t¸c ®¸nh gi¸ thùc hiÖn c«ng viÖc, quan hÖ lao ®éng vµ b¶o vÖ lao ®éng...Trong ®ã tiÒn l­¬ng cã thÓ ®­îc c¸c nhµ qu¶n lý sö dông nh­ lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó t¹o ra ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng. T¹o ®éng lùc b»ng tiÒn l­¬ng ph¶i th«ng qua c«ng t¸c tiÒn l­¬ng, hoµn thiÖn c«ng t¸c tiÒn l­¬ng nh»m t¹o ®éng lùc lao ®éng. 1. TiÒn l­¬ng vµ t¸c dông t¹o ®éng lùc cña tiÒn l­¬ng TiÒn l­¬ng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ sè l­îng tiÒn tÖ mµ ng­êi sö dông lao ®éng tr¶ cho ng­êi lao ®éng theo gi¸ trÞ søc lao ®éng ®· hao phÝ trªn c¬ së tho¶ thuËn (theo hîp ®ång lao ®éng) gi÷a ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng phï hîp víi c¸c quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. TiÒn l­¬ng lµ bé phËn chñ yÕu trong thu nhËp vµ biÓu hiÖn râ rµng nhÊt lîi Ých kinh tÕ cña ng­êi lao ®éng tõ doanh nghiÖp. TiÒn l­¬ng cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn cuéc sèng cña ng­êi lao ®éng, lµ phÇn thu nhËp chÝnh ®­îc dïng ®Ó trang tr¶i cho cuéc sèng vµ ®¸p øng c¸c nhu cÇu vËt chÊt cho ng­êi lao ®éng.V× thÕ ng­êi lao ®éng lu«n quan t©m ®Õn tiÒn l­¬ng cao hay thÊp, ®¸p øng ®Õn møc nµo c¸c nhu cÇu cuéc sèng cña hä. TiÒn l­¬ng, thu nhËp lµ mét môc ®Ých ®Ó hä ®Õn lµm viÖc cho doanh nghiÖp. §Æc biÖt ë n­íc ta hiÖn nay, ®iÒu kiÖn sèng vÉn ë møc thÊp nªn nhu cÇu tr­íc m¾t lµ vËt chÊt ®Ó phôc vô cuéc sèng hµng ngµy cña con ng­êi. Do ®ã tiÒn l­¬ng mµ ng­êi lao ®éng nhËn ®­îc lµ rÊt quan träng, ®em l¹i lîi Ých vËt chÊt cho ng­êi lao ®éng, ®ång thêi còng mang l¹i lîi Ých tinh thÇn, gióp ng­êi lao ®éng æn ®Þnh cuéc sèng, yªn t©m sèng vµ lµm viÖc. NÕu nh­ tiÒn l­¬ng tho¶ m·n ®Õn møc nµo ®ã c¸c nhu cÇu cña ng­êi lao ®éng sÏ khiÕn ng­êi lao ®éng lµm viÖc tèt h¬n. §Æc biÖt lµ tiÒn l­¬ng ph¶i g¾n víi nh÷ng kÕt qu¶ lao ®éng cña ng­êi lao ®éng c¶ vÒ n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu¶. Khi ng­êi lao ®éng hiÓu ®­îc r»ng tiÒn l­¬ng cao hay thÊp phô thuéc vµo kÕt qu¶ lao ®éng mµ hä lµm ra th× ng­êi lao ®éng sÏ nç lùc ®Ó t¹o ra kÕt qu¶ lao ®éng cao h¬n, ng­êi lao ®éng sÏ cã ®éng lùc ®Ó lao ®éng nh»m t¨ng tiÒn l­¬ng. V× vËy, tiÒn l­¬ng ph¶i ®­îc sö dông nh­ lµ mét ®ßn bÈy kinh tÕ m¹nh mÏ nhÊt ®Ó kÝch thÝch ng­êi lao ®éng lµm viÖc. Chøc n¨ng lµm ®ßn bÈy kinh tÕ cña tiÒn l­¬ng phô thuéc vµo møc ®é tho¶ m·n nhu cÇu ®èi víi ng­êi lao ®éng, nã thÓ hiÖn ë møc tiÒn l­¬ng, c¬ cÊu tiÒn l­¬ng, tr¶ l­¬ng cã c«ng b»ng, kÞp thêi kh«ng?... Cã thÓ nãi tiÒn l­¬ng cã vai trß rÊt lín trong viÖc t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng. 2. Yªu cÇu ®èi víi mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng trong doanh nghiÖp. §Ó tiÒn l­¬ng thùc sù lµ mét c«ng cô t¹o ®éng lùc th× doanh nghiÖp ph¶i cã ®­îc mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng phï hîp víi doanh nghiÖp m×nh. Khi x©y dùng vµ qu¶n lý hÖ thèng tiÒn l­¬ng, mçi doanh nghiÖp ®Òu ph¶i quan t©m ®Õn c¸c tiªu chuÈn cÇn cã cña mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng. Tr­íc tiªn, hÖ thèng tiÒn l­¬ng ph¶i phï hîp víi môc ®Ých, chÝnh s¸ch cña doanh nghiÖp. ChÝnh s¸ch ®ã cã thÓ lµ tr¶ l­¬ng cao ®Ó thu hót ng­êi lao ®éng giái ®Õn lµm viÖc cho doanh nghiÖp, l­¬ng cao hîp lý sÏ thóc ®Èy nh©n viªn lµm viÖc cã n¨ng suÊt, hiÖu qu¶. Còng cã doanh nghiÖp ¸p dông chÝnh s¸ch tr¶ l­¬ng thÊp h¬n møc l­¬ng thÞnh hµnh, cã thÓ do t×nh tr¹ng tµi chÝnh khã kh¨n, hoÆc hä cho r»ng kh«ng cÇn c«ng nh©n giái ®Ó lµm nh÷ng c«ng viÖc rÊt ®¬n gi¶n. Mét sè doanh nghiÖp l¹i ¸p dông møc l­¬ng thÞnh hµnh, møc l­¬ng trung b×nh mµ hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp kh¸c ®ang ¸p dông v× hä cho r»ng hä vÉn cã thÓ thu hót ®­îc nh÷ng ng­êi cã kh¶ n¨ng vµo lµm viÖc ®ång thêi hä vÉn duy tr× ®­îc vÞ trÝ c¹nh tranh cña m×nh b»ng c¸ch kh«ng b¸n n©ng gi¸ c¸c s¶n phÈm hoÆc dÞch vô cña m×nh, nhiÒu c«ng viÖc chØ ®ßi hái nh÷ng c«ng nh©n cã kh¶ n¨ng trung b×nh lµ ®­îc. Nãi chung tuú ®Æc ®iÓm vµ chÝnh s¸ch tõng doanh nghiÖp mµ cã hÖ thèng tiÒn l­¬ng phï hîp. Mét yªu cÇu kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi bÊt kú hÖ thèng tiÒn l­¬ng nµo ®ã lµ tÝnh hîp ph¸p. TiÒn l­¬ng cña doanh nghiÖp ph¶i tu©n theo nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ tiÒn l­¬ng nh­ lµ ph¶i ®¶m b¶o tiÒn l­¬ng tèi thiÓu nhµ n­íc quy ®Þnh ®èi víi lo¹i doanh nghiÖp ®ã, ®¶m b¶o hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm tiÒn l­¬ng tèi thiÓu kh«ng v­ît qu¸ 1,5,... Mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng muèn t¹o ra ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng ph¶i ®¶m b¶o mét sè yªu cÇu nh­ cã tÝnh c«ng b»ng. TÝnh c«ng b»ng cña hÖ thèng tiÒn l­¬ng thÓ hiÖn ë sù c«ng b»ng trong néi bé doanh nghiÖp còng nh­ c«ng b»ng so víi bªn ngoµi. C«ng b»ng trong néi bé tøc lµ ®èi víi nh÷ng c«ng viÖc t­¬ng tù nhau, mçi c¸ nh©n tuú theo sù thùc hiÖn c«ng viÖc cña m×nh sÏ ®­îc h­ëng mét møc l­¬ng t­¬ng øng sao cho ng­êi lao ®éng c¶m thÊy møc ®é chªnh lÖch vÒ tiÒn l­¬ng cña hä phï hîp víi møc ®é chªnh lÖch vµ ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc, yªu cÇu cña c«ng viÖc ®èi víi ng­êi lao ®éng.... sù c«ng b»ng so víi bªn ngoµi thÓ hiÖn ë sù so s¸nh t­¬ng quan víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c nh­: víi cïng mét lo¹i c«ng viÖc nh­ nhau nh­ng ë doanh nghiÖp nµy møc l­¬ng l¹i cao h¬n hoÆc thÊp h¬n doanh nghiÖp kia. Ng­êi lao ®éng sÏ c¶m thÊy c«ng b»ng khi møc l­¬ng tr¶ cho nh÷ng c«ng viÖc nh­ nhau ë c¸c doanh nghiÖp lµ nh­ nhau. Tuy nhiªn còng ph¶i ®¶m b¶o quan hÖ hîp lý gi÷a c¸c ngµnh, vïng trong c¶ n­íc. Trong nh÷ng ngµnh ®ßi hái lao ®éng cã tr×nh ®é, tay nghÒ cao h¬n th× tiÒn l­¬ng tr¶ cho ng­êi lao ®éng ph¶i cao h¬n. Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi ph¶i ®­îc h­ëng tiÒn l­¬ng cao h¬n ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Mçi vïng cã ®iÒu kiÖn sèng vµ lµm viÖc kh¸c nhau do ®ã ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng nh­ nhau gi÷a c¸c vïng th× tiÒn l­¬ng ph¶i kh¸c nhau. HÖ thèng tiÒn l­¬ng cña doanh nghiÖp ph¶i cã tÝnh hÊp dÉn. Mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng hÊp dÉn lµ hÖ thèng tiÒn l­¬ng t¹o ra søc hót ®èi víi nh÷ng ng­êi lao ®éng giái ®Õn lµm viÖc cho doanh nghiÖp vµ gi÷ nh÷ng ng­êi lao ®éng ë l¹i doanh nghiÖp. Møc tiÒn l­¬ng cña doanh nghiÖp ph¶i cao, phong phó, nhiÒu d¹ng, nhiÒu møc.... míi cã tÝnh hÊp dÉn. HÖ thèng tiÒn l­¬ng cña doanh nghiÖp còng ph¶i thÓ hiÖn ®­îc tÝnh ®¶m b¶o, tøc lµ ng­êi lao ®éng c¶m thÊy tiÒn l­¬ng hµng th¸ng cña m×nh ®­îc ®¶m b¶o ë mét møc ®é nµo ®ã. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ dï tr¶ l­¬ng theo h×nh thøc nµo th× víi møc ®é thùc hiÖn c«ng viÖc trung b×nh hä sÏ nhËn ®­îc mét kho¶n tiÒn l­¬ng kh¸ æn ®Þnh hµng th¸ng ®Ó duy tr× cuéc sèng cña hä. HÖ thèng tiÒn l­¬ng cña doanh nghiÖp cã thÓ ®­îc x©y dùng vµ qu¶n lý nh»m vµo nhiÒu môc tiªu kh¸c nhau nh­ng ®iÒu quan träng lµ tæng chi phÝ tiÒn l­¬ng ph¶i thÊp nhÊt ®Ó cã thÓ ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu, hay nã ph¶i mang tÝnh hiÖu suÊt. Chi phÝ cho tiÒn l­¬ng ph¶i t­¬ng øng víi n¨ng suÊt, chÊt l­îng lao ®éng, sao cho víi møc tiÒn l­¬ng cao th× chi phÝ lao ®éng cho tõng ®¬n vÞ s¶n phÈm ph¶i thÊp. Tæ chøc tiÒn l­¬ng ph¶i ®¶m b¶o tèc ®é t¨ng tiÒn l­¬ng nhá h¬n tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng ®Ó ®¶m b¶o gi¶m gi¸ thµnh, t¨ng gi¸ c¶, lÊy n¨ng suÊt lao ®éng lµm c¬ së tr¶ l­¬ng. Ngoµi nh÷ng tÝnh chÊt trªn th× mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng muèn cã t¸c dông t¹o ®éng lùc ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn t¾c sau: - TiÒn l­¬ng ph¶i trªn c¬ së sù tho¶ thuËn gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng theo hîp ®ång lao ®éng. §iÒu nµy sÏ t¹o sù tin cËy cña ng­êi lao ®éng vµo doanh nghiÖp, t¹o ra t©m lý tho¶i m¸i cho ng­êi lao ®éng lµm viÖc tèt. TiÒn l­¬ng ph¶i ®­îc tr¶ ®óng thêi h¹n, tr¶ ®Çy ®ñ theo møc ®é thùc hiÖn c«ng viÖc... tr¸nh sù vi ph¹m hîp ®ång lao ®éng. NÕu kh«ng sÏ dÉn tíi nh÷ng tranh chÊp lao ®éng, sù mÊt lßng tin cña ng­êi lao ®éng, lµ nguån gèc dÉn ®Õn sù kh«ng trung thµnh víi doanh nghiÖp, tõ ®ã lµm mÊt ®i ®éng lùc lao ®éng. - TiÒn l­¬ng ph¶i ®¶m b¶o t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng gi¶n ®¬n vµ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng më réng. Ng­êi lao ®éng ®i lµm ph¶i nu«i sèng hä vµ gia ®×nh hä ë møc trung b×nh cña x· héi. Møc trung b×nh do nhµ n­íc quy ®Þnh lµm c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. §©y lµ møc mµ mçi doanh nghiÖp ph¶i ®¹t ®­îc ®Ó duy tr× vµ æn ®Þnh cuéc sèng cho ng­êi lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ng­êi lao ®éng duy tr× n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ trong c«ng viÖc. TiÒn l­¬ng kh«ng chØ ®Ó t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n søc lao ®éng mµ tuú vµo chÝnh s¸ch cña doanh nghiÖp mµ t¸i s¶n xuÊt më réng søc lao ®éng ®Õn møc nµo ®ã nh»m n©ng cao chÊt l­îng lao ®éng, ®¶m b¶o cã phÇn tÝch luü ®Ó ®Ò phßng bÊt ch¾c x¶y ra trong cuéc sèng ®ång thêi ®éng viªn tinh thÇn ®èi víi ng­êi lao ®éng, thùc hiÖn kÝch thÝch lîi Ých b»ng tiÒn l­¬ng. - Thu nhËp tõ l­¬ng ph¶i ®¶m b¶o chiÕm tõ 70% ®Õn 80% trong tæng thu nhËp cña ng­êi lao ®éng. V× tiÒn l­¬ng g¾n víi sè l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng nªn tiÒn l­¬ng ph¶n ¸nh ®­îc søc lao ®éng mµ ng­êi lao ®éng ®· bá ra. Bëi vËy, tiÒn l­¬g chiÕm 70 - 80% thu nhËp sÏ t¹o ra ®­îc sù c«ng b»ng trong ph©n phèi. TiÒn l­¬ng ph¶i lµ phÇn thu nhËp chÝnh cña ng­êi lao ®éng, ph¶n ¸nh thu nhËp vµ møc sèng cña ng­êi lao ®éng. Khi ®ã ng­êi lao ®éng sÏ quan t©m h¬n ®Õn tiÒn l­¬ng vµ v× thÕ tiÒn l­¬ng míi thùc hiÖn chøc n¨ng kÝch thÝch ®èi víi ng­êi lao ®éng. - TiÒn l­¬ng ph¶i ®­îc tr¶ dùa vµo sè l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng. Lao ®éng nh­ nhau ph¶i ®­îc tr¶ l­¬ng ngang nhau. Nh­ng còng cÇn tr¸nh chñ nghÜa b×nh qu©n, coi mäi ng­êi nh­ nhau. §Ó g¾n tiÒn l­¬ng víi lao ®éng th× chóng ta cÇn ph¶i dùa vµo ®Þnh møc lao ®éng vµ c¸c chØ tiªu lao ®éng giao cho mçi c¸ nh©n. Tr¶ l­¬ng ph¶i søng ®¸ng víi c«ng søc, sù cè g¾ng nç lùc cña hä. Tõ ®ã tiÒn l­¬ng míi thùc hiÖn ®­îc chøc n¨ng lµm th­íc ®o gi¸ trÞ. 3. Néi dung chñ yÕu cña c«ng t¸c tiÒn l­¬ng vµ nh÷ng ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn c«ng t¸c tiÒn l­¬ng nh»m t¹o ®éng lùc lao ®éng. Ta ®· thÊy, mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng cã t¸c dông t¹o ®éng lùc th× ph¶i tho¶ m·n mét sè yªu cÇu, tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh, vËy lµm thÕ nµo ®Ó mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng cã thÓ tho¶ m·n nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã? Nhµ qu¶n lý chØ cã thÓ t¸c dông vµo hÖ thèng tiÒn l­¬ng th«ng qua c«ng t¸c tiÒn l­¬ng cña doanh nghiÖp. D­íi ®©y lµ nh÷ng néi dung chñ yÕu cña c«ng t¸c tiÒn l­¬ng vµ nh÷ng ph­¬ng h­íng hoµn thiÖn c«ng t¸c tiÒn l­¬ng nh»m t¹o ®éng lùc. a. Lùa chän h×nh thøc tr¶ l­¬ng: Lùa chän h×nh thøc tr¶ l­¬ng, nhµ qu¶n lý ph¶i ®­a ra mét h×nh thøc tr¶ l­¬ng hîp lý, phï hîp víi lo¹i h×nh s¶n xuÊt, tõng lo¹i c«ng viÖc, tõng lo¹i s¶n phÈm, ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ... doanh nghiÖp cã thÓ cã nhiÒu ph­¬ng ¸n lùa chän h×nh thøc tr¶ l­¬ng trong ®ã cã c¸c h×nh thøc sau. * H×nh thøc tr¶ l­¬ng theo thêi gian: §©y lµ h×nh thøc tr¶ l­¬ng trong ®ã tiÒn l­¬ng ®­îc x¸c ®Þnh phô thuéc vµo møc l­¬ng theo cÊp bËc c«ng viÖc, sè l­îng thêi gian lµm viÖc thùc tÕ. Møc tiÒn l­¬ng tû lÖ thuËn víi møc l­¬ng cÊp bËc vµ sè l­îng thêi gian lµm viÖc thùc tÕ. H×nh thøc nµy ®­îc ¸p dông chñ yÕu víi nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c qu¶n lý, cßn ®èi víi c«ng nh©n s¶n xuÊt chØ ¸p dông ë nh÷ng bé phËn khã ®Þnh møc cô thÓ, chÆt chÏ vµ chÝnh x¸c hoÆc trong nh÷ng tr­êng hîp nÕu thùc hiÖn tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm sÏ kh«ng ®¶m b¶o ®­îc chÊt l­îng s¶n phÈm mµ cÇn s¶n phÈm chÊt l­îng cao. H×nh thøc nµy còng ®­îc ¸p dông víi nh÷ng c«ng viÖc mµ n¨ng suÊt chÊt l­îng chñ yÕu phô thuéc vµo m¸y mãc do ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ. Còng cã thÓ ¸p dông h×nh thøc nµy cho s¶n xuÊt t¹m thêi (theo ®¬n ®Æt hµng, lé hµng kh«ng th­êng xuyªn hay s¶n xuÊt thö...) tuú ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ doanh nghiÖp cã thÓ lùa chän h×nh thøc tr¶ l­¬ng theo thêi gian ®¬n gi¶n hay thêi gian cã th­ëng ®Ó khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng quan t©m ®Õn tr¸ch nhiÖm vµ kÕt qu¶ c«ng t¸c. §Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cña h×nh thøc tr¶ l­¬ng theo thêi gian th× doanh nghiÖp cÇn ph¶i lµm tèt mét sè c«ng t¸c kh¸c nh­: Quy ®Þnh râ rµng chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tõng ng­êi lao ®éng ®Ó tr¸nh l·ng phÝ thêi gian vµo nh÷ng c«ng viÖc kh¸c kh«ng thuéc nhiÖm vô, ®¸nh gi¸ thùc hiÖn c«ng viÖc mét c¸ch cã khoa häc vµ chÆt chÏ ®Ó rµng buéc ng­êi lao ®éng víi sù thùc hiÖn c«ng viÖc, n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng s¶n phÈm. §ång thêi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®Ó khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng thùc hiÖn tèt c«ng viÖc. * H×nh thøc tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm. Tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm lµ h×nh thøc tr¶ l­¬ng trong ®ã tiÒn l­¬ng ®­îc x¸c ®Þnh phô thuéc vµo møc l­¬ng theo cÊp bËc, c«ng viÖc, møc lao ®éng vµ sè s¶n phÈm thùc tÕ ®­îc s¶n xuÊt ra vµ ®­îc nghiÖm thu. H×nh thøc tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm bao gåm nhiÒu chÕ ®é tr¶ l­¬ng kh¸c nhau: - Tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm trùc tiÕp c¸ nh©n. - Tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm tËp thÓ. - Tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm gi¸n tiÕp. - Tr¶ l­¬ng kho¸n s¶n phÈm. - Tr¶ l­¬ng s¶n phÈm cã th­ëng. - Tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm luü tiÕn. Mçi chÕ ®é tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm cã nh÷ng ­u nh­îc ®iÓm riªng, phï hîp víi nh÷ng ®èi t­îng kh¸c nhau mµ nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i lùa chän chÕ ®é tr¶ l­¬ng cho phï hîp. Muèn h×nh thøc tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm ph¸t huy ®Çy ®ñ t¸c dông, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, khi tiÕn hµnh tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n sau: Lµm tèt c«ng t¸c ®Þnh møc lao ®éng, x©y dùng ®­îc c¸c møc lao ®éng cã c¨n cø khoa häc; Tæ chøc phôc vô tèt n¬i lµm viÖc (m¸y mãc, nguyªn vËt liÖu, n¨ng l­îng....) tæ chøc tèt c«ng t¸c kiÓm tra chÊt l­îng, thèng kª, nghiÖm thu s¶n phÈm; lµm tèt c«ng t¸c gi¸o dôc chÝnh trÞ t­ t­ëng cho ng­êi lao ®éng ®Ó hä nhËn thøc râ tr¸ch nhiÖm khi lµm viÖc tr¶ l­¬ng theo s¶n phÈm. b. X©y dùng hÖ thèng tr¶ l­¬ng trong doanh nghiÖp: X©y dùng hÖ thèng tr¶ l­¬ng ph¶i ®­a ra ®­îc quyÕt ®Þnh vÒ møc l­¬ng, quyÕt ®Þnh vÒ c¬ cÊu tr¶ l­¬ng vµ quyÕt ®Þnh vÒ tiÒn l­¬ng cho c¸ nh©n. Nh÷ng quyÕt ®Þnh nµy ph¶i lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh mang tÝnh chÝnh s¸ch, tøc lµ ph¶i h­íng ®Õn môc tiªu cña doanh nghiÖp. Khi doanh nghiÖp ®­a ra quyÕt ®Þnh vÒ møc tr¶ l­¬ng tøc lµ doanh nghiÖp tr¶ ë møc nµo so víi thÞ tr­êng, cao h¬n hay thÊp h¬n bao nhiªu so víi thÞ tr­êng; lµm thÕ nµo ®Ó møc l­¬ng ®¶m b¶o c«ng b»ng víi bªn ngoµi, tøc lµ t­¬ng ®­¬ng víi møc trung b×nh trªn thÞ tr­êng, ®ång thêi cao h¬n ®Ó thu hót vµ gi÷ lao ®éng giái hoÆc thÊp h¬n ®Ó h¹ chi phÝ tiÒn l­¬ng; mÆt kh¸c, doanh nghiÖp ph¶i quyÕt ®Þnh vÒ c¬ cÊu tiÒn l­¬ng nh­ thÕ nµo ®ã ®Ó ®¹t ®­îc sù c«ng b»ng trong néi bé doanh nghiÖp, tøc lµ x¸c ®Þnh ®­îc c«ng viÖc nµo th× tr¶ l­¬ng møc nµo cho hîp lý vµ tho¶ ®¸ng, khi ®· quyÕt ®Þnh vÒ møc l­¬ng chung cho tõng lo¹i c«ng viÖc th× doanh nghiÖp ph¶i quyÕt ®Þnh vÒ tiÒn l­¬ng cho tøng c¸ nh©n. Cã nh÷ng c«ng viÖc nh­ nhau nh­ng tiÒn l­¬ng tr¶ cho mçi c¸ nh©n thùc hiÖn c«ng viÖc ®ã l¹i kh¸c nhau do nh÷ng yÕu tè nh­: sù thùc hiÖn c«ng viÖc, tr×nh ®é chuyªn m«n, kü n¨ng, th©m niªn.... Qua viÖc xÕp l­¬ng cho ng­êi lao ®éng, doanh nghiÖp sÏ thÓ hiÖn ®­îc sù khuyÕn khÝch ®èi víi ng­êi lao ®éng. §Ó ®­a ra ®­îc c¸c quyÕt ®Þnh vÒ tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng mét c¸ch hîp lý th× ng­êi lµm c«ng t¸c tiÒn l­¬ng ph¶i x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng tho¶ m·n c¸c yªu cÇu c¬ b¶n ®ã lµ: Tu©n thñ c¸c yªu cÇu vÒ ph¸p luËt (l­¬ng tèi thiÓu, sè giê lµm viÖc trong tuÇn, c¸c ®¹o luËt kh¸c vÒ tiÒn l­¬ng do nhµ n­íc ban hµnh); Ph¶n ¸nh ®­îc n¨ng lùc vµ sù cè g¾ng ®ãng gãp cña mçi ng­êi; Trong c¬ cÊu tiÒn l­¬ng nªn cã phÇn cøng (æn ®Þnh) vµ phÇn mÒm (linh ®éng) ®Ó cã thÓ dÔ dµng ®iÒu chØnh khi cã sù thay ®æi vÒ c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn tr¶ l­¬ng; C¸ch tÝnh ph¶i ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu, râ rµng ®Ó mäi ng­êi ®Òu hiÓu vµ kiÓm tra ®­îc tiÒn l­¬ng cña m×nh. Muèn x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng thùc sù cã t¸c dông t¹o ®éng lùc th× doanh nghiÖp cÇn ph¶i chó ý ®Õn yÕu tè t¹o ®éng lùc trong tõng b­íc x©y dùng hÖ thèng tiÒn l­¬ng. Sau ®©y lµ c¸c b­íc x©y dùng hÖ thèng tiÒn l­¬ng vµ ph­¬ng h­íng ®Ó hoµn thiÖn hÖ thèng tiÒn l­¬ng nh»m t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng: * Xem xÐt møc l­¬ng tèi thiÓu nhµ n­íc quy ®Þnh: Khi doanh nghiÖp ®­a ra møc l­¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp th× cÇn ph¶i ®¶m b¶o tÝnh hîp ph¸p, tøc lµ theo quy ®Þnh cña nhµ n­íc. Tuú theo doanh nghiÖp ®ã thuéc lo¹i nµo, khu vùc nµo, ngµnh nµo mµ ph¶i tu©n theo nh÷ng quy ®Þnh cña nhµ n­íc vÒ lo¹i ®ã. Doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn møc l­¬ng tèi thiÓu cao h¬n hoÆc b»ng møc l­¬ng tèi thiÓu nhµ n­íc quy ®inh. Theo NghÞ ®Þnh 28/CP ban hµnh ngµy 28/3/1997 kÕt hîp víi th«ng t­ sè 13/L§TBXH - TT quy dÞnh møc l­¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp cã hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm kh«ng v­ît qu¸ 1,5 trong ®ã bao gåm ®iÒu chØnh theo vïng, ngµnh s¶n xuÊt. Sau ®ã nghÞ ®Þnh sè 03/2001/N§ - CP quy ®Þnh hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm tiÒn l­¬ng tèi thiÓu kh«ng qu¸ 2 lÇn so víi møc l­¬ng tèi thiÓu do nhµ n­íc quy ®Þnh ®èi víi doanh nghiÖp ph¶i sö dông sè lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt cao trªn 50% tæng sè lao ®éng trong doanh nghiÖp vµ kÕ ho¹ch lîi nhuËn x©y dùng cao h¬n tõ 5% trë lªn so víi lîi nhuËn thùc hiÖn n¨m tr­íc liÒn kÒ. * Kh¶o s¸t møc l­¬ng thÞnh hµnh trªn thÞ tr­êng Doanh nghiÖp cÇn tiÕn hµnh ®iÒu tra ®Ó biÕt ®­îc c¸c møc l­¬ng hiÖn ®ang ®­îc tr¶ cho c¸c c«ng viÖc t­¬ng tù trong doanh nghiÖp m×nh. Doanh nghiÖp còng cã thÓ tham gia vµo c¸c cuéc ®iÒu tra cña c¸c C«ng ty t­ vÊn. Khi biÕt ®­îc møc l­¬ng thÞnh hµnh trªn thÞ tr­êng. Doanh nghiÖp sÏ quyÕt ®Þnh møc l­¬ng cña doanh nghiÖp m×nh cao hay thÊp h¬n bao nhiªu so víi møc l­¬ng thÞnh hµnh. §iÒu nµy phô thuéc vµo chÝnh s¸ch cña doanh nghiÖp. §ång thêi doanh nghiÖp còng ph¶i dùa vµo chÝnh s¸ch cña m×nh mµ quyÕt ®Þnh tû träng cña tiÒn l­¬ng trong tæng thï lao cho ng­êi lao ®éng, trong ®ã cã c¸c kho¶n kh¸c ngoµi l­¬ng nh­: th­ëng, khuyÕn khÝch.... §iÒu ®ã cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc ®¶m b¶o c«ng b»ng so víi bªn ngoµi vµ t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu cña doanh nghiÖp. * §¸nh gi¸ c«ng viÖc §ã lµ viÖc x¸c ®Þnh mét c¸ch cã hÖ thèng gi¸ trÞ hay gi¸ trÞ t­¬ng ®èi cña mçi c«ng viÖc trong tæ chøc. Sau khi ®¸nh gi¸ c«ng viÖc ph¶i ®­a ra ®­îc mét hÖ thèng thø bËc c¸c c«ng viÖc tuú theo gi¸ trÞ. ViÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ c«ng viÖc cã liªn quan ®Õn quyÕt ®Þnh vÒ c¬ cÊu tiÒn l­¬ng. Nh÷ng c«ng viÖc cã gi¸ trÞ cµng cao th× møc l­¬ng t­¬ng øng cµng cao. Doanh nghiÖp cÇn ®¸nh gi¸ ®óng, chÝnh x¸c gi¸ trÞ c¸c c«ng viÖc th× míi cã c¬ së ®Ó ®¶m b¶o sù c«ng b»ng trong néi bé doanh nghiÖp. Bëi v× mçi c«ng viÖc cã møc ®é phøc t¹p, yªu cÇu tr¸ch nhiÖm, tr×nh ®é, ®iÒu kiÖn lµm viÖc,®ßi hái vÒ thÓ lùc, thÇn kinh, t©m lý kh¸c nhau nªn gi¸ trÞ còng kh¸c nhau. Ng­êi lµm c«ng t¸c tiÒn l­¬ng ph¶i lµm sao ®Ó ng­êi lao ®éng c¶m thÊy sù chªnh lÖch vÒ møc tiÒn l­¬ng gi÷a c¸c c«ng viÖc lµ hîp lý. VËy lµm thÕ nµo ®Ó ®¸nh gi¸ c«ng viÖc ®­îc tèt? §¸nh gi¸ c«ng viÖc ph¶i c¨n cø vµo b¶n m« t¶ c«ng viÖc vµ b¶n x¸c ®Þnh yªu cÇu c«ng viÖc ®èi víi ng­êi lao ®éng. C«ng viÖc ®¸nh gi¸ ®­îc tiÕn hµnh do mét héi ®ång ®¸nh gi¸ bao gåm nh÷ng ng­êi am hiÓu vÒ c«ng viÖc trong doanh nghiÖp. Vµ cuèi cïng, ng­êi ®¸nh gi¸ ph¶i lùa chän ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ sao cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm doanh nghiÖp. Tuú tõng doanh nghiÖp mµ cã thÓ kÕt hîp hoÆc chän mét trong c¸c ph­¬ng ph¸p sau: S¾p xÕp thø tù c¸c c«ng viÖc, ph©n h¹ng c¸c c«ng viÖc, ph­¬ng ph¸p cho ®iÓm so s¸nh c¸c yÕu tè. * X¸c ®Þnh c¸c ng¹ch l­¬ng: Ng¹ch l­¬ng lµ mét nhãm c¸c c«ng viÖc däc theo hÖ thèng thø bËc cña gi¸ trÞ c¸c c«ng viÖc vµ ®­îc tr¶ cïng mét møc l­¬ng. X¸c ®Þnh ng¹ch l­¬ng sÏ lµm ®¬n gi¶n ho¸ hÖ thèng tiÒn l­¬ng. Doanh nghiÖp cÇn ph¶i x¸c ®Þnh sè ng¹ch cho phï hîp. NÕu sè ng¹ch qu¸ nhiÒu th× môc ®Ých lµm ®¬n gi¶n ho¸ tiÒn l­¬ng sÏ kh«ng ®¹t ®­îc. MÆt kh¸c nÕu sè ng¹ch qu¸ Ýt sÏ dÉn ®Õn sù kh«ng c«ng b»ng v× cã nh÷ng c«ng viÖc chªnh lÖch nhiÒu vÒ gi¸ trÞ l¹i ®­îc xÕp vµo cïng mét ng¹ch. ViÖc x¸c ®Þnh bao nhiªu l©u n©ng ng¹ch mét lÇn còng cã ý nghÜa quan träng trong viÖc khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng häc tËp, n©ng cao tr×nh ®é, tay nghÒ, ®­îc th¨ng tiÕn ®Ó n©ng ng¹ch vµ n©ng l­¬ng. * X¸c ®Þnh møc l­¬ng cho tõng ng¹ch X¸c ®Þnh møc l­¬ng cho tõng ng¹ch dùa vµo c«ng viÖc then chèt, ®­êng tiÒn l­¬ng vµ ®­êng xu h­íng tiÒn l­¬ng. §­êng tiÒn l­¬ng vµ ®­êng xu h­íng tiÒn l­¬ng sÏ cho thÊy møc l­¬ng hiÖn hµnh tr¶ cho c¸c c«ng viÖc theo chèt vµ quan hÖ víi sè ®iÓm hay thø tù xÕp cña c¸c c«ng viÖc ®ã trong xu h­íng tr¶ l­¬ng trªn thÞ tr­êng. X¸c ®Þnh møc l­¬ng trung b×nh cho tõng ng¹ch ph¶i xem xÐt møc l­¬ng ®ã cao hay thÊp h¬n bao nhiªu so víi møc l­¬ng thÞnh hµnh, so víi xu h­íng thÞ tr­êng. §iÒu nµy phô thuéc vµo chÝnh s¸ch, triÕt lý cña tõng doanh nghiÖp. Møc l­¬ng cho c¸c ng¹ch so víi thÞ tr­êng nh­ thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng so víi bªn ngoµi, t¹o sù hÊp dÉn, thu hót ng­êi lao ®éng vµ møc l­¬ng chªnh lÖch gi÷a c¸c ng¹ch nh­ thÕ nµo ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng néi bé doanh nghiÖp. Khi sù c«ng b»ng ®¹t ®­îc th× sù khuyÕn khÝch, t¹o ®éng lùc míi cã thÓ thùc hiÖn ®­îc. * Më réng ng¹ch thµnh c¸c bËc l­¬ng Thay v× dïng møc l­¬ng cè ®Þnh cho tõng ng¹ch chóng ta dïng kho¶ng møc l­¬ng cho phÐp xª dÞch xung quanh møc l­¬ng trung b×nh. Kho¶ng møc l­¬ng lµ kho¶ng dao ®éng cña møc l­¬ng ®Ó tr¶ cho tõng ng¹ch tiÒn l­¬ng vµ cho thÊy møc ®é khuyÕn khÝch c¸ nh©n ®èi víi tõng c«ng viÖc. Møc l­¬ng cho tõng ng¹ch cµng dao ®éng lín th× cµng kÝch thÝch ng­êi lao ®éng vµ ng­îc l¹i. Kho¶ng møc l­¬ng cã xu h­íng më réng h¬n ë c¸c ng¹ch bËc cao nh­ qu¶n lý, cßn nhá h¬n ë c«ng nh©n kü thuËt... do sù chªnh lÖch vÒ møc ®é thùc hiÖn c«ng viÖc ë tõng ng¹ch kh¸c nhau ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ chªnh lÖch kh¸c nhau. VÝ dô nh­ sù chªnh lÖch vÒ thùc hiÖn c«ng viÖc cña mét c«ng nh©n kü thuËt ®­a ®Õn sù chªnh lÖch vÒ kÕt qu¶, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp Ýt h¬n lµ mét c¸n bé qu¶n lý. Ng­êi lµm c«ng t¸c tiÒn l­¬ng ph¶i x©y dùng ®­îc c¸c møc l­¬ng t­¬ng øng víi c¸c bËc trong mét ng¹ch. §Ó x©y dùng c¸c møc ph¶i x¸c ®Þnh c¸c tû lÖ t¨ng gi¶m c¸c bËc theo mét trong 3 nguyªn t¾c: t¨ng ®Òu ®Æn, tû lÖ t¨ng luü tiÕn, tû lÖ t¨ng luü tho¸i. Sau khi x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng tiÒn l­¬ng hîp lý, phï hîp víi doanh nghiÖp th× doanh nghiÖp cÇn qu¶n lý, theo dâi, ®iÒu chØnh khi cã sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn tr¶ l­¬ng. §èi víi nh÷ng c«ng viÖc míi ph¸t sinh, ph¶i ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ nh÷ng c«ng viÖc Êy vµ ®­a vµo ng¹ch phï hîp; xÕp l­¬ng cho ng­êi lao ®éng vµo bËc phï hîp t­¬ng øng víi tr×nh ®é, th©m niªn, kinh nghiÖm.... Doanh nghiÖp ph¶i theo dâi lu«n lu«n vµ ®iÒu chØnh ®Þnh kú nÕu cÇn thiÕt trong tiÕn tr×nh tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng ®èi víi c¸c bÊt hîp lý trong tr¶ l­¬ng, khi l¹m ph¸t, khi kü thuËt thay ®æi. Trªn ®©y lµ nh÷ng néi dung vµ ph­¬ng h­íng nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng tiÒn l­¬ng cña doanh nghiÖp ®Ó t¹o ®éng lùc, khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng. Ngoµi ra, ®Ó t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng, doanh nghiÖp cã thÓ ®ång thêi kÕt hîp nhiÒu biÖn ph¸p nh­ kÝch thÝch lîi Ých b»ng tiÒn l­¬ng, kÝch thÝch vai trß, vÞ trÝ cña ng­êi lao ®éng b»ng c¸ch sö dông ®óng tr×nh ®é vµ chuyªn m«n, th¨ng tiÕn ®èi víi ng­êi lao ®éng ph¶i t«n träng gi¸ trÞ lao ®éng.... , kÝch thÝch t©m lý nghÒ nghiÖp b»ng c¸ch t¹o lªn c¸c danh hiÖu nghÒ nghiÖp vµ ghi nhËn nã nh­ lµ danh dù vÒ nghÒ nghiÖp, ghi nhËn thµnh tÝch cña ng­êi lao ®éng...., kÝch thÝch t©m lý cuéc sèng, quan t©m ®Õn cuéc sèng riªng t­ cña c¸c c¸ nh©n, gióp c¸ nh©n gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n trong cuéc sèng, t¹o niÒm tin vµ lßng trung thµnh cña ng­êi lao ®éng víi doanh nghiÖp... Nhµ qu¶n trÞ nh©n lùc cÇn ph¶i lµm tèt c¸c c«ng t¸c kh¸c ®Ó hç trî cho c«ng t¸c tiÒn l­¬ng nh»m t¹o ®éng lùc lao ®éng nh­: ph©n tÝch c«ng viÖc, bè trÝ ng­êi lao ®éng vµo nh÷ng c«ng viÖc phï hîp víi kh¶ n¨ng cña hä th«ng qua tuyÓn mé, tuyÓn chän, thuyªn chuyÓn, ®Ò b¹t, xuèng chøc, ®¸nh gi¸ thùc hiÖn c«ng viÖc mét c¸ch khoa häc chÝnh x¸c, tæ chøc ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn cho ng­êi lao ®éng, gi¶i quyÕt c¸c quan hÖ lao ®éng vµ b¶o vÖ ng­êi lao ®éng b»ng an toµn lao ®éng, t¨ng c­êng søc khoÎ cho ng­êi lao ®éng... doanh nghiÖp còng cÇn ph¶i tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc nh»m t¹o m«i tr­êng lµm viÖc tèt, ng­êi lao ®éng cã ®éng lùc ®Ó lµm viÖc. Tæ chøc lao ®éng khoa häc bao gåm ph©n c«ng hîp t¸c lao ®éng, hîp lý ho¸ ph­¬ng ph¸p vµ thao t¸c lao ®éng, tæ chøc vµ phôc vô n¬i lµm viÖc tèt, ®iÒu kiÖn lao ®éng vµ chÕ ®é lµm viÖc nghØ ng¬i hîp lý, t¨ng c­êng kü thuËt lao ®éng vµ tæ chøc thi ®ua cho ng­êi lao ®éng. NÕu lµm tèt c¸c c«ng t¸c nµy th× ng­êi lao ®éng sÏ cã thÓ ph¸t huy kh¶ n¨ng cña hä, ®¹t thµnh tÝch cao. B. Vai trß cña tiÒn l­¬ng víi viÖc t¹o ®éng lùc trong doanh nghiÖp ViÖt Nam I. Vai trß t¹o ®éng lùc cña tiÒn l­¬ng trong thùc tÕ ë c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. TiÒn l­¬ng, thu nhËp chñ yÕu cña ng­êi lao ®éng, víi kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cho ng­êi lao ®éng ®· trë thµnh c«ng cô t¹o ®éng lùc cña nhµ qu¶n trÞ. Chóng ta nghiªn cøu tiÒn l­¬ng nh­ mét c«ng cô ®¾c lùc ®Ó t¹o ®éng lùc lao ®éng, nh­ng trªn thùc tÕ, tiÒn l­¬ng ®· cã t¸c dông t¹o ®éng lùc nh­ thÕ nµo? TiÒn l­¬ng ®· ®­îc sö dông mét c¸ch khoa häc vµ ®­îc khai th¸c hÕt kh¶ n¨ng t¹o ®éng lùc ch­a? Muèn ®¸nh gi¸ ®­îc ®iÒu ®ã chóng ta ph¶i xem xÐt kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu cña tiÒn l­¬ng tíi ®©u, ®iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn ë tiÒn l­¬ng tèi thiÓu trong c¸c doanh nghiÖp; hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng; c¸c chÕ ®é phô cÊp, quan hÖ tiÒn l­¬ng, c¬ chÕ qu¶n lý tiÒn l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp. Tr­íc hÕt, xem xÐt møc l­¬ng tèi thiÓu do nhµ n­íc quy ®Þnh ta thÊy møc l­¬ng tèi thiÓu ®· ®­îc t¨ng lªn tõ møc 110 ngh×n ®ång/th¸ng vµo th¸ng 4/1993, sau 9 n¨m ®· ®­îc t¨ng lªn 210 ngh×n/ th¸ng tõ 1/1/2001. Th¸ng 12/1993 tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ®­îc ®iÒu chØnh thµnh 120 ngh×n ®ång/ th¸ng, tõ 1/1/1997 lµ 144 ngh×n ®ång/th¸ng, tõ 1/1/2000 lµ 180 ngh×n ®ång/th¸ng vµ 210 ngh×n tõ 1/1/2001. Nh÷ng ®iÒu chØnh cña ChÝnh phñ vÒ tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ®· phÇn nµo phï hîp víi nh÷ng thay ®æi vÒ kinh tÕ - x· héi cña ®êi sèng nh©n d©n, phï hîp víi nÒn kinh tÕ liªn tôc t¨ng tr­ëng, thu nhËp theo ®Çu ng­êi t¨ng, chØ sè gi¸ gi¶m ë n­íc ta. Tuy nhiªn, do xuÊt ph¸t ®iÓm cña tiÒn l­¬ng tèi thiÓu rÊt thÊp, møc l­¬ng tèi thiÓu hiÖn ®· t¨ng 1,9 lÇn (210/110) nh­ng møc ®ã vÉn ch­a ®¸p øng ®­îc møc sèng vµ sù thay ®æi c¬ cÊu tiªu dïng cña ng­êi lao ®éng. Møc l­¬ng tèi thiÓu ®­îc n©ng lªn n¨m 2001 vÉn ch­a bï ®ñ tr­ît gi¸. H¬n thÕ c¬ cÊu tiªu dïng hiÖn nay cña ng­êi lao ®éng ®· thay ®æi rÊt nhiÒu.... C¸c kho¶n chi phÝ vÒ häc tËp, ch÷a bÖnh, b¶o hiÓm y tÕ, phÝ an ninh... ®ång thêi t¨ng lªn. Trong khi ®ã nh÷ng kho¶n nµy ch­a ®­îc bï ®ñ vµo l­¬ng nªn ®êi sèng ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng vÉn cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n do møc l­¬ng tèi thiÓu thÊp kÐo theo c¸c møc l­¬ng kh¸c trong b¶ng l­¬ng c«ng chøc còng thÊp theo. V× thÕ hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ®Òu ¸p dông møc l­¬ng tèi thiÓu cao h¬n møc l­¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp. §Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Òu ¸p dông møc tiÒn l­¬ng thÊp nhÊt cao h¬n so víi quy ®Þnh cña nhµ n­íc. NÕu tÝnh b×nh qu©n chung møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ®¹t kho¶ng 319 ngµn ®ång/th¸ng/ lao ®éng cao h¬n kho¶ng 1,5 lÇn so víi møc quy ®Þnh chung cña nhµ n­íc. Møc tiÒn l­¬ng thÊp ¸p dông trong doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp kh«ng thÊp h¬n nhiÒu so víi møc b×nh qu©n chung cña doanh nghiÖp nhµ n­íc, kho¶ng 314 ngµn ®ång/ th¸ng/ lao ®éng. C¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi cã møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu thÊp nhÊt kho¶ng 560 ngµn ®ång/th¸ng/ lao ®éng. Møc l­¬ng cßn qu¸ thÊp, kh«ng ®ñ sèng nªn hÇu hÕt ng­êi lao ®éng ph¶i nghÜ c¸ch kiÕm thªm thu nhËp. Phæ biÕn lµ c¸c ®¬n vÞ t¹o thªm thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, ®· phÇn nµo lµm mÊt ý nghÜa cña tiÒn l­¬ng. Tuú vµo lîi thÕ ®éc quyÒn, sù n¨ng ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña mçi ®¬n vÞ, mçi ®Þa ph­¬ng mµ thu nhËp cña ng­êi lao ®éng ®­îc c¶i thiÖn ë møc kh¸c nhau. §iÒu nµy dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ vÒ thu nhËp vµ sù chªnh lÖch vÒ møc sèng ®ang ngµy cµng t¨ng gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng trong c¸c ngµnh nghÒ vµ ®Þa ph­¬ng. §èi víi c¸n bé c«ng chøc, sù chªnh lÖch vÒ tiÒn l­¬ng gi÷a c¸c bËc/ lo¹i c«ng chøc lµ kh«ng ®¸ng kÓ, nh­ng thu nhËp vµ møc sèng chªnh lÖch nhau. Sù ph©n tÇng vÒ thu nhËp vµ møc sèng ®ang cã xu h­íng ngµy cµng t¨ng. PhÇn thu nhËp ngoµi l­¬ng gia t¨ng lµ nguyªn nh©n khiÕn ng­êi lao ®éng cã ®Þnh h­íng sai lÖch, mét sè c¸n bé c«ng chøc nhµ n­íc kh«ng nhiÖt t×nh víi c«ng viÖc, l¹m dông giê hµnh chÝnh nhµ n­íc ®Ó lµm ngoµi, nªn kh«ng Ýt c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc ®· n¶y sinh trong ®éi ngò c¸n bé c«ng chøc nh­ khai khèng, ¨n gian, hèi lé tham nhòng.... C¸n bé c«ng chøc cã thu nhËp vµ møc sèng cao chñ yÕu lµ do tõ c¸c nguån kh¸c ngoµi l­¬ng, nh­: lµm thªm, kinh tÕ phô gia ®×nh, s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c nguån kh¸c.. Møc thu nhËp tõ tiÒn l­¬ng rÊt thÊp vµ chØ chiÕm mét phÇn nhá trong tæng thu nhËp (kho¶ng 31% ®èi víi c¸n bé c«ng chøc vµ 49,4% nãi chung). §èi víi tÊt c¶ c¸c c¸n bé nãi chung, tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng trªn ®Çu ng­êi chØ ®¸p øng 42% møc chi tiªu chung b×nh/ ®Çu ng­êi. Ngµy c¸c hé thu nhËp cao th× tiÒn l­¬ng còng kh«ng ®¸p øng yªu cÇu vÒ chi. Nh­ vËy ta thÊy tiÒn l­¬ng tèi thiÓu kh«ng ®¶m b¶o chøc n¨ng t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, tiÒn l­¬ng thÊp kh«ng ®ñ sèng nªn lao ®éng kh«ng tËp trung vµo c«ng viÖc mµ ®i t×m nguån thu kh¸c. TiÒn l­¬ng kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc thu nhËp nªn nã ch­a thùc sù thÓ hiÖn vai trß lµm ®ßn bÈy kinh tÕ, t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng. TiÒn l­¬ng còng ch­a thÓ hiÖn ®­îc sù ®éng viªn vÒ tinh thÇn ®èi víi ng­êi lao ®éng. TiÒn l­¬ng ch­a ®ñ ®Ó ng­êi lao ®éng yªn t©m, æn ®Þnh ®Ó lµm viÖc chø ch­a nãi tíi tiÒn l­¬ng cã thÓ hiÖn ®­îc vai trß, vÞ trÝ cña ng­êi lao ®éng trong doanh nghiÖp kh«ng, cã khiÕn hä tù hµo vÒ tiÒn l­¬ng vµ cè g¾ng lµm viÖc tèt ®Ó n©ng l­¬ng kh«ng. VÊn ®Ò thø hai chóng ta cÇn xem xÐt ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c dông t¹o ®éng lùc cña tiÒn l­¬ng lµ hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng. Trong khu vùc nhµ n­íc, theo hÖ thèng ph©n ®Þnh l­¬ng hiÖn nay c¸c viªn chøc ®­îc xÕp theo c¸c thang/ ng¹ch l­¬ng. Tuy nhiªn hÖ thèng nµy cßn qu¸ coi träng b»ng cÊp mµ kh«ng chó träng tíi n¨ng lùc cña ng­êi lao ®éng. BËc l­¬ng cña mét viªn chøc còng kh«ng thÓ hiÖn râ yªu cÇu cña c«ng viÖc. HÖ thèng l­¬ng cña ViÖt Nam hiÖn cã tíi 186 thang l­¬ng kh¸c nhau nh­ trªn thùc tÕ, nhiÒu thang l­¬ng bÞ chång chÐo, nhiÒu nhãm nghÒ cïng ¸p dông mét thang l­¬ng gièng nhau nh­ chuyªn viªn cao cÊp trong khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, thanh tra cao cÊp, tµi chÝnh kinh tÕ cao cÊp... NhiÒu thang l­¬ng bÞ chång chÐo do ®ã ng­êi ë ng¹ch l­¬ng thÊp h¬n l¹i ®­îc h­ëng l­¬ng cao h¬n nhiÒu ng­êi thuéc ng¹ch l­¬ng trªn m×nh. §iÒu nµy tr¸i víi nguyªn t¾c x©y dùng hÖ thèng l­¬ng, theo ®ã ng­êi cã b»ng cÊp, tr×nh ®é cao h¬n vµ ®¶m nhiÖm nhiÖm vô quan träng h¬n th× ®­îc nhËn l­¬ng cao h¬n. Do ®ã, ng­êi lao ®éng sÏ c¶m thÊy kh«ng c«ng b»ng. MÆt kh¸c, 2 ®Õn 3 n¨m c¸c viªn chøc míi ®­îc n©ng l­¬ng mét lÇn cho ®Õn bËc cao nhÊt, ng­êi lµm tèt còng nh­ ng­êi lµm ch­a tèt ®· lµm triÖt tiªu tÝnh tÝch cùc, n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o thi ®ua phÊn ®Êu v­¬n lªn cña con ng­êi. H¬n thÕ n÷a, l­îng gÝa gi÷a c¸c bËc l­¬ng, nÕu tÝnh trung b×nh tõng n¨m lµ rÊt Ýt nªn hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng hiÖn nay kh«ng cã t¸c dông khuyÕn khÝch ®èi víi c¸c viªn chøc. Thang b¶ng l­¬ng c«ng chøc cßn bÊt hîp lý. Trong thang b¶ng l­¬ng hiÖn nay kh«ng cã quy ®Þnh vÒ hÖ sè l­¬ng cho häc vÞ sau ®¹i häc nh­ Th¹c sü, phã Gi¸o s­, Gi¸o s­. HiÖn nay nh÷ng ng­êi cã häc vÞ sau §¹i häc ®Òu h­ëng l­¬ng theo ng¹ch bËc dµnh cho kü s­ nÕu lµm viÖc trong khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, h­ëng l­¬ng nghiªn cøu viªn nÕu ë trong c¸c viÖn nghiªn cøu. ViÖc quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ph¶i x©y dùng thang b¶ng l­¬ng, n©ng bËc l­¬ng hµng n¨m nh­ ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc lµ kh«ng hîp lý. Thùc tÕ ®ã kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp ®iÒu chØnh yÕu tè tiÒn l­¬ng ®Ó t¹o ®éng lùc lao ®éng, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Cuèi cïng, t­ t­ëng û vµo nhµ n­íc, quan niÖm bao cÊp vÒ tiÒn l­¬ng cßn nÆng nÒ trong kh«ng Ýt c¸n bé c«ng chøc. Thø ba lµ mét sè chÕ ®é phô cÊp cßn trïng lÆp ý nghÜa (phô cÊp khu vùc, phô cÊp thu hót, phô cÊp ®Æc biÖt) vµ nhiÒu chÕ ®é phô cÊp quy ®Þnh theo hÖ sè so víi møc l­¬ng tèi thiÓu Ýt cã t¸c dông khuyÕn khÝch nh÷ng ng­êi cã tr×nh ®é lµm viÖc ë nh÷ng n¬i khã kh¨n, miÒn nói, vïng s©u, vïng xa,... cã nh÷ng chÕ ®é phô cÊp cã ý nghÜa kh«ng râ rµng vÒ c¸ch tÝnh, t¹o ra m©u thuÉn. Thø t­ , trong quan hÖ tiÒn l­¬ng béi sè tiÒn l­¬ng ®­îc më réng ®· phÇn nµo bæ sung thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, kh¾c phôc ®­îc tÝnh b×nh qu©n trong chÕ ®é tiÒn l­¬ng, t¨ng khuyÕn khÝch ®èi víi ng­êi lao ®éng ®Ó n©ng bËc. Cô thÓ lµ quan hÖ tiÒn l­¬ng ®­îc më réng tõ 1 - 3,5 lªn 1 - 10 ®· tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l­¬ng.Tuy nhiªn quan hÖ tiÒn l­¬ng trong ®Ò ¸n c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng ®· ®­îc Quèc héi kú häp thø 9 kho¸ 8 th«ng qua lµ 1 - 2, 2 - 13 cho ®Õn nay vÉn ch­a thùc hiÖn ®­îc. Víi quan hÖ tiÒn l­¬ng hiÖn hµnh, tiÒn l­¬ng cÊp bËc, chøc vô theo thang, b¶ng l­¬ng chØ chiÕm phÇn nhá trong tæng thu nhËp (kho¶ng 30 - 50%) lµm cho tiÒn l­¬ng kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thang gi¸ trÞ lao ®éng, ®¶o luén quan hÖ tiÒn l­¬ng trªn thùc tÕ. Béi sè tiÒn l­¬ng trªn thùc tÕ lín h¬n nhiÒn lÇn béi sè tiÒn l­¬ng trong thiÕt kÕ. Thø n¨m, chóng ta cÇn xem xÐt c¬ chÕ qu¶n lý tiÒn l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp hiÖn nay bít lÖ thuéc vµo c¸c quy ®Þnh cña nhµ n­íc do ®ã t¨ng phÇn tù chñ trong qu¶n lý vµ tr¶ l­¬ng, g¾n tiÒn l­¬ng víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ kü n¨ng nghÒ nghiÖp cña ng­êi lao ®éng. §èi víi khu vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc, NghÞ ®Þnh 28/CP cña ChÝnh phñ ngµy 8/3/1997 cho phÐp c¸c doanh nghiÖp lËp quü l­¬ng hµng n¨m dùa trªn lao ®éng ®Þnh biªn, møc l­¬ng tèi thiÓu doanh nghiÖp lùa chän (víi møc tèi ®a bÞ khèng chÕ), hÖ sè cÊp bËc c«ng viÖc b×nh qu©n vµ hÖ sè c¸c kho¶n phô cÊp b×nh qu©n tÝnh trong ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng. §Õn 28/3/2001, ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh 03/2001/N§ - CP, Theo ®ã quyÒn tr¶ l­¬ng,t¨ng l­¬ng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· ®­îc më réng h¬n, l­¬ng tèi thiÓu cã thÓ cao gÊp 3 lÇn møc l­¬ng tèi thiÓu chung, tøc 630.000®/ th¸ng. §èi víi khu vùc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, nhµ n­íc qu¶n lý vµ ban hµnh møc l­¬ng tèi thiÓu, cßn c¸c quy ®Þnh kh¸c chØ mang tÝnh chÊt ®Þnh h­íng vµ trao quyÒn chñ ®éng cho doanh nghiÖp tù quyÕt ®Þnh, phï hîp víi cung cÇu lao ®éng trªn thÞ tr­êng. §èi víi c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, nhµ n­íc chØ thèng nhÊt qu¶n lý møc l­¬ng tèi thiÓu nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cho ng­êi lao ®éng, cßn c¸c néi dung kh¸c th× nhµ n­íc chØ quy ®Þnh cã tÝnh ®Þnh h­íng gièng nh­ khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Nh×n chung, tuy tiÒn l­¬ng ch­a thÓ hiÖn ®­îc nhiÒu tÝnh t¹o ®éng lùc cña nã. Song c¸ch nh×n cña c¸c nhµ qu¶n lý ®ang cã nh÷ng biÕn ®æi tèt, c¬ chÕ qu¶n lý tiÒn l­¬ng ®ang dÇn ®­îc hoµn thiÖn vµ vai trß t¹o ®éng lùc cña tiÒn l­¬ng ngµy cµng ®­îc t¨ng c­êng. II. Nh÷ng yÕu tè thùc tÕ ®· ¶nh h­ëng ®Õn t¸c dông t¹o ®éng lùc cña tiÒn l­¬ng trong c¸c doanh nghiÖp. Nh­ chóng ta ®· nghiªn cøu, cã rÊt nhiÒu c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn t¸c dông t¹o ®éng lùc cña tiÒn l­¬ng, bao gåm c¸c yÕu tè thuéc b¶n th©n ng­êi lao ®éng, c¸c yÕu tè thuéc c«ng viÖc vµ c¸c yÕu tè thuéc m«i tr­êng ( C«ng ty, x· héi) ë ®©y c¸c yÕu tè thuéc b¶n th©n ng­êi lao ®éng vµ c«ng viÖc chóng ta kh«ng thÓ xem xÐt nã ë tÇm vÜ m« mµ chØ cã thÓ xem xÐt cô thÓ g¾n víi tõng doanh nghiÖp cô thÓ. §ã lµ nhiÖm vô cña nh÷ng nhµ qu¶n trÞ trong c¸c doanh nghiÖp nªn chóng ta sÏ kh«ng bµn tíi. ë ®©y yÕu tè c¬ b¶n ¶nh h­ëng ®Õn t¸c dông t¹o ®éng lùc lµ m«i tr­êng doanh nghiÖp vµ x· héi. Trong ®ã c¸c chÝnh s¸ch vÒ tiÒn l­¬ng do nhµ n­íc ban hµnh vµ viÖc thùc hiÖn nã lµ yÕu tè ¶nh h­ëng lín nhÊt. ChÝnh s¸ch vÒ tiÒn l­¬ng cña nhµ n­íc vÉn cßn nhiÒu nh­îc ®iÓm vµ bÊt cËp. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë quy ®Þnh vÒ møc l­¬ng tèi thiÓu quy ®Þnh chung cho c¸c doanh nghiÖp ch­a theo kÞp víi tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ, bï møc tr­ît gi¸, thang b¶ng l­¬ng c«ng chøc cßn nhiÒu bÊt hîp lý. ChÝnh v× sù ch­a hoµn chØnh cña c¸c chÝnh s¸ch vÒ tiÒn l­¬ng nh÷ng bÊt hîp lý trong c¸c quy ®Þnh cña nhµ n­íc vÒ tr¶ l­¬ng ®· lµm cho doanh nghiÖp bÞ h¹n chÕ trong viÖc muèn t¹o ra nh÷ng khuyÕn khÝch, t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng th«ng qua tiÒn l­¬ng. C¸c chÝnh s¸ch cña doanh nghiÖp vÉn cßn bÞ trãi buéc, phô thuéc lín vµo quy ®Þnh cña nhµ n­íc nªn Ýt ph¸t huy ®­îc tÝnh s¸ng t¹o cña doanh nghiÖp trong viÖc g¾n tiÒn l­¬ng víi c¸c chÝnh s¸ch môc tiªu cña doanh nghiÖp. Còng chÝnh v× thÕ mµ xuÊt hiÖn nhiÒu tr­êng hîp "ph¸ rµo" trong c¸c doanh nghiÖp, ®ã lµ sù v­ît ra khái c¸c quy ®Þnh cña nhµ n­íc. §iÒu nµy cho thÊy sù cÊp b¸ch cña viÖc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc cÇn ph¶i liªn tôc ®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Êt n­íc. ChØ cã chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hîp lý cña nhµ n­íc míi cho phÐp doanh nghiÖp cã c¬ së, ®Þnh h­íng ®óng ®¾n trong c«ng t¸c tiÒn l­¬ng nh»m t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng. C. c¸c gi¶i ph¸p kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao vai trß t¹o ®éng lùc lao ®éng cña tiÒn l­¬ng th«ng qua c«ng t¸c tiÒn l­¬ng ë c¸c doanh nghiÖp Nh­ chóng ta ®· thÊy, sù h¹n chÕ lín ®èi víi viÖc t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng qua c«ng t¸c tiÒn l­¬ng ë c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu lµ do sù giíi h¹n cña c¸c chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cña nhµ n­íc. §µnh r»ng c¸c doanh nghiÖp ph¶i tu©n theo quy ®Þnh cña nhµ n­íc, nh­ng sù bÊt cËp cña c¸c chÝnh s¸ch nhµ n­íc ®· lµm cho doanh nghiÖp còng bÞ k×m h·m trong sù bÊt cËp Êy. V× thÕ viÖc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cña nhµ n­íc lµ yªu cÇu bøc thiÕt ®Æt ra ®èi víi nh÷ng ng­êi lµm chÝnh s¸ch. ViÖc c¶i c¸ch nµy ph¶i b¾t ®Çu t­ viÖc kh¾c phôc nh÷ng nh­îc ®iÓm, nh÷ng mÆt ch­a hîp lý, tõ ®ã míi t×m ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn h¬n chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng. Tr­íc hÕt, vÒ møc l­¬ng tèi thiÓu, ®Ó x¸c ®Þnh møc l­¬ng tèi thiÓu. ë nhiÒu n­íc chñ yÕu hä dùa vµo kÕt qu¶ ®iÒu tra c¸c møc tiÒn l­¬ng ®· h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng lao ®éng (®Æc biÖt lµ khu vùc t­). §èi víi n­íc ta, thÞ tr­êng lao ®éng ch­a ph¸t triÓn, v× vËy ®Ó x¸c ®Þnh møc l­¬ng tèi thiÓu cÇn c¨n cø vµo c¸c møc l­¬ng ®· h×nh thµnh trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, doanh nghiÖp t­ nh©n, sè liÖu vÒ tiÒn c«ng vµ thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c­, dùa vµo nhu cÇu tèi thiÓu ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng trung b×nh, dùa vµo c¬ cÊu thu nhËp vµ c¬ cÊu chi tiªu cña c¸c gia ®×nh, c¨n cø vµo møc t¨ng tr­ëng GDP vµ c©n ®èi ng©n s¸ch nhµ n­íc hµng n¨m. §Ó ®¬n gi¶n, trong chÕ ®é tiÒn l­¬ng, møc l­¬ng tèi thiÓu ®­îc x¸c ®Þnh theo c¨n cø trªn lµ møc l­¬ng tèi thiÓu chung. L­¬ng tèi thiÓu theo vïng, ngµnh (nÕu cã) thùc hiÖn b»ng chÕ ®é phô cÊp theo vïng, ngµnh. VÒ quan hÖ tiÒn l­¬ng trªn c¬ së tiÕp tôc " tiÒn tÖ ho¸ ®Çy ®ñ tiÒn l­¬ng". Theo nghÞ quyÕt cña §¶ng, quan hÖ tiÒn l­¬ng nªn ®­îc ¸p dông lµ 1- 2,5 -13. X¸c ®Þnh quan hÖ tiÒn l­¬ng ph¶i trªn c¬ së ph©n biÖt râ hÖ thèng tiÒn l­¬ng cña tõng khu vùc: bÇu cö, hµnh chÝnh nhµ n­íc, sù nghiÖp, lùc l­îng vò trang vµ doanh nghiÖp nhµ n­íc lµm c¬ së thay ®æi c¬ chÕ tr¶ l­¬ng, thèng nhÊt trong viÖc thuyªn chuyÓn, s¾p xÕp c¸n bé. Khu vùc h­ëng l­¬ng tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc, quan hÖ tiÒn l­¬ng x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®é phøc t¹p lao ®éng, cã tÝnh ®Õn quan hÖ tiÒn l­¬ng thùc tÕ trªn thÞ tr­êng, chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cña nhµ n­íc vµ c©n ®èi víi kh¶ n¨ng chi tr¶ cña ng©n s¸ch. Khu vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ sù nghiÖp cã thu th× quan hÖ tiÒn l­¬ng ph¶i c¨n cø vµo quan hÖ thùc tÕ h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng lao ®éng ®Ó ®¶m b¶o tiÒn l­¬ng võa tÝnh ®óng võa tÝnh ®ñ chi phÝ s¶n xuÊt, võa ph¶n ¸nh quan hÖ cung cÇu lao ®éng. §èi víi hÖ thèng thang b¶ng l­¬ng c«ng chøc cÇn ®­îc chØnh, söa, bæ sung cho hîp lý h¬n theo h­íng lµm ®¬n gi¶n b¶ng l­¬ng. Kh¾c phôc t×nh tr¹ng thang l­¬ng cã qóa nhiÒu bËc g©y khã kh¨n cho viÖc s¾p xÕp, bè trÝ lao ®éng, ng­êi lao ®éng bÞ r¬i vµo vÞ trÝ tét khung (bËc cao nhÊt trong mét ng¹ch) v× khi ®ã hä sÏ kh«ng ®­îc khuyÕn khÝch trõ khi chuyÓn ng¹ch; CÇn ph¶i t¸ch b¹ch b¶ng l­¬ng hµnh chÝnh víi c¸c ngµnh sù nghiÖp ®Ó thÓ hiÖn ®­îc tÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm lao ®éng kh¸c nhau; Kh¾c phôc t×nh tr¹ng chång chÐo vÒ thang l­¬ng; Quy ®Þnh vÒ hÖ sè l­¬ng cho c¸c häc vÞ sau §¹i häc. Mét sè chÕ ®é phô cÊp bÞ trïng lËp ph¶i quy ®Þnh l¹i vµ cÇn ph¶i lµm l¹i râ ý nghÜa cña c¸c chÕ ®é phô cÊp vÒ c¸ch tÝnh. §ång thêi víi viÖc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cña nhµ n­íc th× c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i chñ ®éng trong c«ng t¸c tiÒn l­¬ng ®iÒu chØnh yªu tè tiÒn l­¬ng ®Ó t¹o ®éng lùclao ®éng trong khu«n khæ cho phÐp cña m×nh. CÇn ph¶i cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ tiÒn l­¬ng ph¶i coi tiÒn l­¬ng lµ mét yÕu tè s¶n xuÊt chø kh«ng chØ lµ yÕu tè cña ph©n phèi. TiÒn l­¬ng ph¶i lµ mét c«ng cô qu¶n lý cã hiÖu qu¶ cña nhµ n­íc, doanh nghiÖp ®èi víi ng­êi lao ®éng. KÕt luËn Qua nghiªn cøu ®Ò tµi nµy chóng ta ®· thÊy ®­îc b¶n chÊt cña ®éng lùc lao ®éng, sù cÇn thiÕt ph¶i t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng, c¸c ph­¬ng ph¸p t¹o ®éng lùc trong ®ã ®i s©u vµo t×m hiÓu ph­¬ng ph¸p kÝch thÝch, t¹o ®éng lùc b»ng tiÒn l­¬ng. §Ó t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng qua c«ng t¸c tiÒn l­¬ng th× kh«ng chØ cÇn cã sù nç lùc, tÝch cùc cña c¸c nhµ qu¶n trÞ ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c tiÒn l­¬ng mµ cÇn cã sù quan t©m, cè g¾ng h¬n n÷a cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng nhµ n­íc ®Ó hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho doanh nghiÖp khai th¸c kh¶ n¨ng t¹o ®éng lùc cña tiÒn l­¬ng. Ngoµi sö dông tiÒn l­¬ng lµm c«ng cô t¹o ®éng lùc, c¸c doanh nghiÖp cÇn nghiªn cøu thªm nh÷ng ph­¬ng ph¸p kh¸c vµ cã thÓ kÕt hîp ®ång thêi c¸c ph­¬ng ph¸p. Ch¼ng h¹n nh­ kÝch thÝch lîi Ých b»ng tiÒn th­ëng, kÝch thÝch t©m lý nghÒ nghiÖp, kÝch thÝch t©m lý cuéc sèng, kÝch thÝch vai trß vÞ trÝ cña ng­êi lao ®éng... c¸c ph­¬ng ph¸p sÏ hç trî cho nhau, cïng h­íng ®Õn môc tiªu t¹o ®éng lùc cho ng­êi lao ®éng, còng chÝnh lµ ph¸t triÓn con ng­êi, tæ chøc vµ x· héi. Tµi liÖu tham kh¶o 1. Qu¶n trÞ nh©n sù - NguyÔn H÷u Th©m - NXB Thèng kª 1998 2. Gi¸o tr×nh Qu¶n trÞ nh©n lùc - Ph¹m §øc Thµnh. NXB Thèng kª 1998 3. Qu¶n lý nguån nh©n lùc - Paul Hersey, Ken Blanc Hard. PTS. TrÇn ThÞ Hµnh - PTS. §Æng Thµnh H­ng - §Æng M¹nh Phæ - s­u tÇm vµ tuyÓn chän NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ Néi 1995 4. T¹p chÝ lao ®éng x· héi - Mét sè vÊn ®Ò cã tÝnh ph­¬ng ph¸p luËn vµ nguyªn t¾c ®Þnh h­íng c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng ë n­íc ta. GS.TS. Hå Xu©n Ph­¬ng. Sè 11/2001. - Mét sè vÊn ®Ò cÇn quan t©m trong c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng hiÖn nay. §inh Träng Th¾ng, Ng« V¨n Giang. Sè 186/242. - Quan hÖ tiÒn l­¬ng thùc tr¹ng vµ ®Þnh h­íng c¶i c¸ch. Ngäc ¸nh Sè 186/2002. - C¶i c¸ch tiÒn l­¬ng trong khu vùc nhµ n­íc ë ViÖt Nam. Th¶o Lan Sè 186/2002 - Qua cuéc ®iÒu tra lao ®éng - TiÒn l­¬ng n¨m 2001. ThS. NguyÔn Lan H­¬ng Sè 194 + 195 n¨m 2002. 5. T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn. Sè 55/2002 - Sù bøc thiÕt cña c¶i c¸ch chÕ ®é tiÒn l­¬ng nh×n tõ kÕt qu¶ mét sè cuéc ®iÒu tra. TS. NguyÔn Quang Dong. 6. T¹p ChÝ th«ng tin thÞ tr­êng lao ®éng - Mét vµi ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò tr¶ c«ng lao ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng §µo Thanh H­¬ng. Sè 5/2000 - TiÒn l­¬ng vµ thu nhËp n¨m 2001 Sè 1/202 Môc lôc