Khóa luận Thành công của Trung Quốc trong thành lập các đặc khu kinh tế và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam
Mục lục Trang lời nói đầu 1 Chương I. khái quát chung về đặc khu kinh tế 5 I.Sự hình thành và phát triển của ĐKKT 5 1.Sự ra đời của khu kinh tế tự do 5 2.Các loại hình khu kinh tế tự do 9 2.1. Nhóm các khu kinh tế tự do mang tính chất thương mại 10 2.1.1 Khu thương mại tự do 10 2.1.2. Cảng tự do 11 2.2. Nhóm các khu kinh tế tự do mang tính chất công nghiệp 11 2.2.1. KCN tập trung 12 2.2.2. KCX 12 2.2.3. Trung tâm khoa học-công nghệ 13 2.3. Nhóm các khu kinh tế tự do mang tính tổng hợp 13 3. ĐKKT – Hình thức đặc thù của khu kinh tế tự do 15 3.1. Khái niệm 15 3.2. Đặc điểm 16 II. Vai trò của ĐKKT 17 1. Đối với nước chủ nhà 18 2. Đối với nhà đầu tư nước ngoài 20 Chương II. thành công của Trung Quốc trong thành lập các ĐKKT 23 I.Thành lập và quản lý các ĐKKT tại Trung Quốc 23 1. Quá trình thành lập các ĐKKT 23 1.1. ĐKKT trong chiến lược cải cách kinh tế của Trung Quốc 23 1.2.ý nghĩa xây dựng ĐKKT của Trung Quốc 28 1.3.Quá trình xây dựng các ĐKKT 29 1.4. Chi phí thành lập ĐKKT 30 2. Quản lý nhà nước đôi với ĐKKT 32 2.1. Quản lý hành chính về ĐKKT 32 2.2. Hệ thống pháp lý điều chỉnh hoạt động tai các ĐKKT 34 2.3. Phê duyệt và đăng ký cho các dự án đầu tư nước ngoài 35 2.4. Quản lý nhà nước về hải quan và kiểm tra biên giới 36 3. Các chính sách ưu đãi tại các ĐKKT 37 3.1. Các chính sách ưu đãi về thuế 38 3.2. Chính sách về lao động và tiền lương 41 3.3. Các chính sách ưu đãi về tiền tệ ,tín dụng, ngân hàng, ngoại hối 42 3.4. Chính sách đất đai 43 3.5. Chính sách về thị trường tiêu thụ sản phẩm 45 II. Đánh giá thành công của các ĐKKT Trung Quốc 46 1.Khái quát chung các thành tựu 46 1.1. Thành công trong xây dựng cơ sở hạ tầng 46 1.2. Thành công trong thu hút đầu tư nước ngoài 48 1.3.Thành công trong thúc đẩy xuất khẩu 49 1.4. Đóng góp trong tổng sản phẩm quốc dân và việc làm của người lao động 50 2.Thành công của từng đặc khu 50 2.1. ĐKKT Thâm Quyến 50 2.2. ĐKKT Chu Hải 53 2.3. ĐKKT Sán Đầu 54 2.4. ĐKKT Hạ Môn 55 2.5. ĐKKT Hải Nam 56 3. Một số vấn đề tồn tại trong quá trình hình thành và phát triển các ĐKKT 57 Chương III. bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam 61 i. Khả năng áp dụng mô hình ĐKKT ở Việt Nam 61 1. Đánh giá ưu nhược điểm của ĐKKT 61 1.1. Ưu điểm 61 1.2. Nhược điểm 63 2. Sự cần thiết hình thành ĐKKT tại Việt Nam 64 3. Thuận lợi và khó khăn 68 3.1. Thuận lợi 68 3.2. Khó khăn 71 4. Chủ trương thành lập ĐKKT của Việt Nam 72 II. Kinh nghiệm cho Việt Nam từ thành công của Trung Quốc trong thành lập các ĐKKT 75 1. Sự quyết tâm cao độ của Chính phủ 75 2.Chuẩn bị một môi trường đầu tư tốt 78 3.Dịch vụ một cửa 78 4.Tận dụng ưu thế 79 5.Tận dụng thời cơ 83 Kết luận 85 Lời nói đầu Hiện nay trên thế giới đang diễn ra quá trình cải cách kinh tế sâu rộng ở hầu hết các nước XHCN. Việc chuyển sang các quan hệ thị trường ở những nước này đã được xác định và tiến hành. Mỗi nước đều tiến hành những biện pháp cải cách mang sắc thái riêng phù hợp với đặc điểm kinh tế, xã hội và địa lí của mình nhằm xây dựng một nền kinh tế thị trường định hướng XHCN đích thực. Mặc dù có nhiều khó khăn nhưng một số nước đã đạt được những thành công nhất định trong các lĩnh vực phát triển kinh tế khác nhau như quản lý kinh tế, quan hệ sở hữu, tư nhân hoá và cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước Không phải ngẫu nhiên mà giới khoa học kinh tế rất quan tâm đến cái gọi là con đường Trung Quốc (China’s road). Quả thật Trung Quốc có sức hấp dẫn đặc biệt với những nước định hướng XHCN. ở đây người ta thấy cùng hoàn cảnh xuất phát điểm tư duy kinh tế mới và tính chân lý của nó sau một thời gian cải cách và mở cửa nền kinh tế. Những thành công của Trung Quốc về cải cách kinh tế nói chung và các đặc khu kinh tế (ĐKKT) nói riêng đã được thừa nhận rộng rãi ở bên trong cũng như bên ngoài nước này. Sự trỗi dậy của nền kinh tế Trung Quốc và sự phát triển thần kỳ của các ĐKKT được coi là một hiện tượng nổi bật của kinh tế thế giới cuối thế kỷ XX. ĐKKT – một loại hình khu kinh tế tự do mang tính chất tổng hợp được tổ chức theo hình thức cao nhất, đầy đủ nhất về khu kinh tế tự do – ngày càng thể hiện rõ ưu thế của mình trong thu hút đầu tư nước ngoài, là nơi hội tụ tốt nhất các yếu tố bên trong và các nguồn lực bên ngoài, là giải pháp về vốn, công nghệ và kỹ năng quản lý để công nghiệp hoá- hiên đại hoá (CNH-HĐH) đất nước. Đẩy mạnh cải cách và phát triển mô hình kinh tế hướng ra bên ngoài với biện pháp xây dựng các ĐKKT theo mô hình của Trung Quốc đang là một trong những vấn đề được nhiều nước quan tâm nghiên cứu thực hiện. Việt Nam đang trong tiến trình hội nhập vào nền kinh tế thế giới. Để đạt được các chỉ tiêu kinh tế chung của các nước trong khu vực và trên thế giới, Việt Nam cần mở cửa hơn nữa, đẩy mạnh hơn nữa CNH-HĐH hướng về xuất khẩu. Để CNH-HĐH đất nước hướng về xuất khẩu cần một lượng vốn đầu tư rất lớn nhưng khả năng của Việt Nam chỉ tự đáp ứng được một phần trong khi hỗ trợ phát triển chính thức và tài trợ của các tổ chức quốc tế đều có hạn, vì vậy chúng ta cần có những hình thức thích hợp hơn để thu hút đầu tư phát triển kinh tế, đúng như Đại hội VII Đảng Cộng Sản Việt Nam đã đề ra :"đa dạng hoá và nâng cao hiệu quả hoạt động kinh tế đối ngoại, có chính sách thu hút tư bản nước ngoài đầu tư vào nước ta, trước hết là vào lĩnh vực sản xuất dưới nhiều hình thức". Vào đầu năm 1990, Việt Nam đã thành lập một loạt các khu công nghiệp (KCN), khu chế xuất (KCX) trong cả nước song đến nay chỉ có rất ít khu thu hút được một số nhà đầu tư nước ngoài và bắt đầu đi vào hoạt động. Số còn lại đang nằm trong thời gian chờ đợi, gây lãng phí về thời gian và tiền của. Do vậy, chúng ta chưa đạt được mục tiêu đề ra trong việc thành lập KCN và KCX. Là một nước lân cận với nhiều nét tương đồng về điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội và văn hoá, những kinh nghiệm mở cửa và phát triển kinh tế của Trung Quốc sẽ là những bài học bổ ích cho Việt Nam. Kinh nghiệm về các ĐKKT cũng không phải là ngoại lệ. Mới đây Việt Nam đã thành lập ĐKKT đầu tiên với tên gọi khu kinh tế mở Chu Lai, đây là một mô hình khu kinh tế tự do rất thích hợp với Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Do đó, việc nghiên cứu về ĐKKT là rất cần thiết cho việc chuẩn bị, xúc tiến hình thành và điều hành quản lý ĐKKT ở Việt Nam. Vào cuối những năm 1980 khi Việt Nam bắt đầu cải cách và mở cửa nền kinh tế, một số công trình nghiên cứu về khu kinh tế tự do đã được phổ biến trong đó có một phần nhỏ nói đến các ĐKKT của Trung Quốc. Năm 1989, Viện Kinh tế đối ngoại đã xuất bản cuốn “Các khu chế xuất châu á" nghiên cứu về vai trò của các công ty xuyên quốc gia tại các KCX châu á và giới thiệu về ĐKKT Thâm Quyến. Sang những năm 1990, thành công của các ĐKKT Trung Quốc đã chứng minh chủ trương thành lập các ĐKKT của Trung Quốc là đúng đắn, Việt Nam đã quan tâm hơn tới mô hình này và có chủ trương thành lập ĐKKT tại Việt Nam thì đã có một số công trình nghiên cứu về ĐKKT. Năm 1994, Viện Kinh tế học đã xuất bản cuốn "Kinh nghiệm thế giới về phát triển KCX và ĐKKT". Đây là tài liệu giới thiệu về các chính sách, luật, các ưu đãi áp dụng trong các ĐKKT Trung Quốc trước năm 1993. Ngoài ra còn có “Tài liệu về khu kinh tế tự do” của Viện Nghiên cứu tài chính – Bộ Tài chính; “Đặc khu kinh tế của Trung Quốc” của Viện Nghiên cứu quản lý Trung ương; Báo cáo khảo sát ĐKKT Thâm Quyến của đoàn cán bộ khảo sát của Bộ Tài chính, một số bài viết trên các tạp chí liên quan đến đề tài. Những tài liệu này đã đưa ra được số liệu về các ĐKKT, vai trò của chúng cũng như một số ý kiến về việc áp dụng loại hình này ở Việt Nam . Tuy nhiên, các tài liệu kể trên đã không nghiên cứu một cách có hệ thống thành công của các ĐKKT Trung Quốc, nguyên nhân của thành công và rút ra kinh nghiệm áp dụng cho Việt Nam. Vì vậy đây là một vấn đề cần được nghiên cứu. Mục đích nghiên cứu của khoá luận: - Nghiên cứu quá trình ra đời và phát triển của ĐKKT, đặc điểm và ưu thế của chúng so với các khu kinh tế tự do khác; - Tìm hiểu những kết quả mà các ĐKKT Trung Quốc đạt được; - Rút ra kinh nghiệm xây dựng và phát triển ĐKKT của Trung Quốc áp dụng cho Việt Nam. Một số số liệu đưa ra trong khoá luận chưa được cập nhật vì rất hiếm dữ liệu về các ĐKKT của Trung Quốc. Mặt khác, vai trò “cửa sổ” của các ĐKKT được xem như đã hoàn thành sứ mệnh. Trung Quốc đã đang giảm dần các ưu đãi thô sơ ban đầu với các nhà đầu tư nước ngoài, tiến tới cân bằng giữa trong và ngoài đặc khu và cải thiện hơn nữa môi trường đầu tư. Có thể nói ngày nay Trung Quốc không còn dùng “cửa sổ” để giao lưu với nước ngoài nữa mà trên thực tế cả Trung Quốc rộng lớn đang hành động. Vì vậy các số liệu về các ĐKKT Trung Quốc chỉ nhằm chứng minh về sự phát triển vượt bậc của các ĐKKT trong một thời gian ngắn sau khi thành lập và thành công ban đầu của chúng, qua đó rút ra kinh nghiệm cho Việt Nam. Để đạt được mục đích nghiên cứu, khóa luận sẽ sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, thống kê, so sánh để nghiên cứu. Bố cục của khoá luận: Ngoài phần mở đầu và kết luận, khóa luận được kết cấu thành 3 chương: chương i: khái quát chung về đặc khu kinh tế chương ii: thành công của Trung Quốc trong thành lập các đặc khu kinh tế chương iii: bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam Em xin bày tỏ lòng biết ơn đặc biệt tới GS-TS Bùi Xuân Lưu đã tận tình hướng dẫn em hoàn thành khoá luận. Con xin gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình đã tạo điều kiện về thời gian, động viên khích lệ và giúp đỡ con thực hiện khoá luận này.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Khóa luận Thành công của Trung Quốc trong thành lập các đặc khu kinh tế và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
h lµm viÖc ngêi lao ®éng ViÖt Nam sÏ häc tËp ®îc nhiÒu kinh nghiÖm tõ chuyªn gia níc ngoµi. §éi ngò lao ®éng ViÖt Nam sÏ ®îc n©ng cao vÒ tay nghÒ, kü thuËt, qu¶n lý, t duy, t¸c phong c«ng nghiÖp, ®©y lµ mét lîi Ých rÊt lín cho mét ®Êt níc ®ang trong thêi kú ®Èy m¹nh CNH-H§H.
§KKT lµ mét vïng l·nh thæ khÐp kÝn, cã ®é tù do cao vµ mang tÝnh chÊt híng ngo¹i. §ã lµ cöa ngâ ®Ó tiÕp thu phong c¸ch lµm ¨n míi, gãp phÇn thay ®æi t duy cña ngêi lao ®éng, cña c¸c nhµ qu¶n lý, qua ®ã gãp phÇn thay ®æi t duy cña x· héi.
1.2. Nhîc ®iÓm
X©y dùng c¸c §KKT cã thÓ mang l¹i rÊt nhiÒu lîi Ých cho ®Êt níc. Nhng t¸c h¹i tõ §KKT còng kh«ng ph¶i lµ nhá, nh trêng hîp cña Trung Quèc ®· xem xÐt ë trªn. §èi víi níc ta, sù kÕt hîp cha nhuÇn nhuyÔn gi÷a c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung, kÕ ho¹ch víi c¬ chÕ thÞ trêng cã thÓ g©y thiÖt h¹i lín vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn còng nh con ngêi.
ViÖc tËp trung s¶n xuÊt c«ng nghiÖp å ¹t nÕu thiÕu sù qu¶n lý chÆt chÏ sÏ ¶nh hëng lín tíi m«i trêng. ChÊt th¶i c«ng nghiÖp tõ c¸c nhµ m¸y cã thÓ lµm « nhiÔm ®Êt , nguån níc vµ kh«ng khÝ trong ®Æc khu vµ c¸c khu vùc xung quanh. ViÖc kinh doanh ch¹y theo lîi nhuËn sÏ g©y ra mét sù tµn ph¸ thiªn nhiªn nÆng nÒ.
Cïng víi ph¬ng thøc kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ trêng, lèi sèng kh«ng lµnh m¹nh còng sÏ x©m nhËp vµo ®Æc khu. Lèi sèng nµy dÔ lµm tha ho¸ biÕn chÊt ngêi lao ®éng còng nh c d©n sinh sèng trong ®Æc khu. C¸c tÖ n¹n x· héi sÏ cã c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn. Cïng víi nguy c¬ ®ã lµ ho¹t ®éng mang tÝnh chÊt b¨ng ®¶ng rÊt dÔ bÞ l©y lan tõ c¸c c¸c níc l©n cËn.
Sù u ®·i riªng cho thÞ trêng bªn trong ®Æc khu sÏ lµm n¶y sinh vµ gia t¨ng c¸c ho¹t ®éng bu«n lËu, tÖ gian lËn th¬ng m¹i. C¸c ®¬n vÞ kinh doanh trôc lîi sÏ chuyÓn qua b¸n hµng tiªu dïng vµo néi ®Þa ®Ó thu lêi nhanh chãng. Víi c«ng nghÖ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, s¶n lîng hµng s¶n xuÊt t¹i ®Æc khu sÏ nhiÒu vµ gi¸ thµnh h¹ h¬n so víi néi ®Þa. NÕu chóng ta kh«ng cã chÝnh s¸ch b¶o hé hîp lý th× c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong níc sÏ bÞ chÌn Ðp, khã ph¸t triÓn.
Sù tham gia cña c¸c tËp ®oµn lín vµo ®Æc khu lµ mét thuËn lîi lín, song còng lµ mét mèi nguy. Môc ®Ých l©u dµi cña c¸c tËp ®oµn nµy lµ th©m nhËp thÞ trêng néi ®Þa. Hä cã ®Çy ®ñ thñ ®o¹n ®Ó lòng ®o¹n thÞ trêng néi ®Þa nÕu cã c¬ héi. MÆt kh¸c, nhiÒu tËp ®oµn t b¶n níc ngoµi sang ®©y v× môc ®Ých chÝnh trÞ cña ®Êt níc hä, chÝnh v× vËy chñ quyÒn quèc gia cña chóng ta rÊt dÔ bÞ x©m ph¹m. Trong thêi gian ®Çu vµ nÕu kh«ng cã sù ®iÒu chØnh trong giai ®o¹n tiÕp theo, viÖc tËp trung ph¸t triÓn §KKT sÏ t¹o ra sù ph¸t triÓn lÖch l¹c, mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c vïng trong c¶ níc. TÊt c¶ c¸c nguån lùc trong níc sÏ bÞ thu hót vÒ ®Æc khu, g©y khã kh¨n cho c¸c vïng kh¸c. Sù thö nghiÖm kh«ng ®Çy ®ñ c¸c chÝnh s¸ch t¹i §KKT sÏ g©y ra hËu qu¶ nghiªm träng khi ¸p dông réng r·i trªn ph¹m vi toµn quèc.
Sù cÇn thiÕt h×nh thµnh §KKT t¹i ViÖt Nam
ViÖt Nam lµ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu, tr¶i qua nhiÒu n¨m th¸ng chiÕn tranh, mét thêi gian dµi thùc thi c¸c chÝnh s¸ch b¶o hé víi mét c¬ chÕ bao cÊp nªn nÒn kinh tÕ ®· trë nªn yÕu kÐm, tôt hËu xa so víi khu vùc vµ thÕ giíi. Cïng víi sù biÕn chuyÓn cña thÕ giíi vµ ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n cña m×nh, ViÖt Nam ®· vµ ®ang chuyÓn m¹nh sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc ®Ó huy ®éng mäi nguån lùc cã thÓ c¶ ë trong lÉn ngoµi níc nh»m t¹o ra sù t¨ng trëng tríc m¾t vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong t¬ng lai. ViÖc thµnh lËp c¸c §KKT, lîi dông ®Çu t níc ngoµi lµ mét h×nh thøc míi, lµ biÖn ph¸p vµ bíc ®i thÝch hîp trong viÖc kÕt hîp mäi nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn, ®ång thêi ph¸t huy tèi ®a c¸c tiÒm n¨ng trong níc, n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, tiÕn tíi x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc.
§Ó ph¸t triÓn kinh tÕ chóng ta cÇn 4 yÕu tè: Vèn; Lao ®éng; Tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ Khoa häc, c«ng nghÖ, kü n¨ng qu¶n lý. Nhng hiÖn chØ cã tiÒm n¨ng vÒ 2 trong 4 yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt lµ Lao ®éng vµ §Êt ®ai (Tµi nguyªn). §ång thêi trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, lao ®éng vµ tµi nguyªn ®îc ®a vµo s¶n xuÊt ®Òu cã xu híng t¨ng chËm. HiÖu qu¶ sö dông lao ®éng vµ tµi nguyªn ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn nh ViÖt Nam kh«ng cao. Do vËy mét yªu cÇu cÊp b¸ch ®Æt ra hiÖn nay lµ ph¶i bæ sung, t¨ng cêng hai yÕu tè ®Çu vµo cßn l¹i ®ång thêi t×m biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông c¸c yÕu tè ®Çu vµo. Nguån vèn ®a vµo s¶n xuÊt tríc hÕt ph¶i tõ tÝch luü néi bé trong níc song ®èi víi níc ta tû lÖ tÝch luü trong níc rÊt thÊp so víi GDP (cha ®îc 25%), mµ GDP cña ViÖt Nam thuéc vµo nh÷ng níc thÊp nhÊt thÕ giíi[34]. §iÒu hiÓn nhiªn lµ nguån vèn trong níc cña chóng ta kh«ng thÓ ®¸p øng ®ñ yªu cÇu cña s¶n xuÊt. §Ó ®¹t môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ, chóng ta cÇn huy ®éng nguån tµi chÝnh cña níc ngoµi. Nhng nguån vèn ODA vµ tµi trî cña c¸c tæ chøc vµ ChÝnh phñ níc ngoµi lµ cã h¹n nªn nguån chÝnh vÉn lµ tõ FDI. §Çu t níc ngoµi lµ mét biÖn ph¸p ®Ó bï ®¾p nh÷ng thiÕu hôt trong níc ®¹t môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ. Kh«ng chØ ®em vèn ®Çu t vµo s¶n xuÊt kinh doanh c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi cßn mang theo nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, kü n¨ng qu¶n lý tiªn tiÕn vµ nh÷ng hiÓu biÕt, kinh nghiÖm vÒ thÞ trêng thÕ giíi.
HiÖn nay, trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc ®ang cã sù c¹nh tranh gay g¾t vÒ m«i trêng ®Çu t ®Ó thu hót c¸c luång t b¶n. §Æc biÖt, sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh – tiÒn tÖ n¨m 1997, c¸c níc §«ng Nam ¸ còng cã nhu cÇu rÊt lín vÒ ®Çu t níc ngoµi. VÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong nhiÒu n¨m gÇn ®©y lµ ph¶i t×m ra c¸c h×nh thøc, biÖn ph¸p thuËn lîi thu hót ®Çu t níc ngoµi, ®¸p øng ®îc môc tiªu vµ lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t vµ níc chñ nhµ. Trong nhiÒu thËp kû gÇn ®©y, c¸c khu kinh tÕ tù do ®· ®îc sö dông nh mét biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó thu hót ®Çu t níc ngoµi. NhËn thøc ®îc vÊn ®Ò nµy, tõ n¨m 1991, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cho phÐp thµnh lËp hµng lo¹t c¸c KCN, KCX t¹i c¸c ®Þa ph¬ng trong c¶ níc. Song thùc tr¹ng cña c¸c KCN, KCX ViÖt Nam vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. Bªn c¹nh ®ã, vÒ mÆt c«ng n¨ng cña c¸c KCN, KCX vÉn cßn h¹n chÕ. N¬i ®©y chØ tËp trung s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp víi quy tr×nh qu¶n lý ®îc c¶i tiÕn vÒ mÆt hµnh chÝnh “mét dÊu, mét cöa”, trong khi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi cÇn mét m«i trêng ®Çu t thËt sù phï hîp víi phong c¸ch kinh doanh vµ sinh ho¹t theo m« h×nh tæng hîp cña mét nÒn kinh tÕ tù do, thùc sù b×nh ®¼ng trong kinh doanh. §Ó t¹o ®îc lßng tin vµ thËt sù thu hót c¸c nhµ ®Çu t cÇn cã nh÷ng m« h×nh míi.
§KKT ®¸p øng ®îc yªu cÇu chung trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña níc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay. C¬ chÕ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn nay trong ®Æc khu cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt – næi râ sù kh¸c biÖt so víi c¬ chÕ chÝnh s¸ch vËn hµnh bªn ngoµi ®Æc khu, tøc phÇn cßn l¹i cña nÒn kinh tÕ – thÓ hiÖn qua nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n nh tù do ho¸ mËu dÞch, tù do ho¸ tµi chÝnh, tù do c tró, ®i vµ ®Õn… TÊt nhiªn tiÕn tr×nh tù do ho¸ nµy trong §KKT vÉn n»m trong khu«n khæ luËt ph¸p tæng qu¸t cña quèc gia vµ nh÷ng quy ®Þnh riªng cho §KKT. Tù do ë ®©y kh«ng cã nghÜa lµ hoµn toµn tuú tiÖn hµnh ®éng mµ chÝnh lµ nh÷ng thÓ chÕ ®îc vËn hµnh tù do theo c¬ chÕ thÞ trêng, do thÞ trêng quyÕt ®Þnh, do c¸c chñ thÓ kinh doanh tù rµng buéc nhau lµ chñ yÕu. Sù can thiÖp cña nhµ níc vµo c¬ chÕ vËn hµnh cña thÞ trêng ®îc giíi h¹n tèi ®a vµ chØ cßn trªn mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh nh m«i trêng, an ninh quèc phßng, trËt tù trÞ an…mµ bÊt cø mét Nhµ níc nµo cã chñ quyÒn ®Òu ®ãng vai trß quan träng. Víi c¬ chÕ chÝnh s¸ch tho¸ng, hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng ®îc ®Çu t ®óng møc cÇn thiÕt cho giai ®o¹n ®Çu, §KKT sÏ cã kh¶ n¨ng thu hót m¹nh mÏ c¸c nguån ®Çu t tõ c¸c tËp ®oµn, c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®Ó hîp cïng sù tËp trung néi lùc t¹o thµnh nh÷ng ®ßn bÈy thËt sù cho nÒn kinh tÕ t¨ng trëng m¹nh mÏ vµ bÒn v÷ng, gãp phÇn thùc hiÖn chiÕn lîc CNH – H§H híng vÒ xuÊt khÈu. §KKT sÏ lµ cÇu nèi gi÷a quèc gia víi phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi – chiÕc cÇu ®Æc biÖt, th«ng tho¸ng, tù do cho nh÷ng dßng ch¶y tµi chÝnh, kü thuËt c«ng nghÖ, lao ®éng, hµng hãa ra/vµo t¹o lªn mét ®éng lùc t¨ng trëng cã tÝnh c¸ch ®ét biÕn trong ph¹m vi mét khu vùc nhá ®Ó ¶nh hëng lan to¶ ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ.
T¹o lËp §KKT cßn nh»m thö nghiÖm c¬ chÕ thÞ trêng ®óng møc theo th«ng lÖ quèc tÕ, tiÕn tíi héi nhËp khu vùc vµ toµn cÇu theo xu thÕ cña thêi ®¹i. Tõ ®ã chóng ta cã thÓ rót ra nh÷ng kinh nghiÖm c¬ b¶n nhÊt, bao qu¸t cho viÖc c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ hµnh chÝnh vµ x©y dùng nÒn kinh tÕ x· héi cho t¬ng lai vµ cã ®ñ kinh nghÞªm ®Ó ®èi ®Çu víi søc Ðp héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu ®ang diÔn ra.
Thùc hiÖn chñ tr¬ng míi, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam còng ®· ®ang ®iÒu chØnh nhiÒu chÝnh s¸ch theo híng nÒn kinh tÕ më, nhng cha thÓ tiÕn tíi tù do ho¸ mËu dÞch, tù do ho¸ tµi chÝnh. Trong khi ®ã, tù do ho¸ trong tõng khu vùc vµ tiÕn tíi toµn cÇu ®ang trë thµnh xu híng cña thêi ®¹i. Tuy nhiªn kinh nghiÖm vÒ cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ n¨m 1997 cho thÊy sù nãng véi ®Èy nhanh tiÕn tr×nh tù do ho¸ kinh tÕ ®· dÉn tíi nhiÒu hËu qu¶ kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc. V× thÕ mét vµi §KKT ®îc më ra ®Ó thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch tù do ho¸ kinh tÕ theo híng gi¶m bít sù can thiÖp cña nhµ níc vµo ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp t¹o m«i trêng tù do tèi ®a cho viÖc ®Çu t vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh. Nh÷ng kinh nghiÖm tèt trong viÖc thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch tù do nµy sÏ ®îc nh©n réng ra c¶ níc, gãp phÇn ®a nÒn kinh tÕ héi nhËp vµo khu vùc vµ thÕ giíi. Trong mét kh«ng gian cã giíi h¹n nhÊt ®Þnh t¹i mét vµi §KKT sÏ cho phÐp kiÓm so¸t dÔ dµng h¬n c¸c khÝa c¹nh cã liªn quan ®Õn tiÕn tr×nh tù do ho¸ kinh tÕ.
Trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· h×nh thµnh ®îc mét sè KCN, KCX, x¸c lËp ®îc ba vïng kinh tÕ träng ®iÓm nhng vÉn cha cã mét vµi “cùc t¨ng trëng” t¹o nªn ®éng lùc t¨ng trëng cã tÝnh c¸ch ®ét biÕn, ®ñ søc ®a nÒn kinh tÕ vît qua ngìng cÊt c¸nh. §KKT ®îc xem nh mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ theo híng më ra vµi “cùc t¨ng trëng” ®ãng vai trß ®ét ph¸ l«i kÐo phÇn cßn l¹i cña ®Êt níc t¨ng trëng theo. Chóng ta cã thÓ kú väng §KKT më ra g¾n víi c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm sÏ ®¸p øng ®îc yªu cÇu cÊp thiÕt nµy.
MÆt kh¸c, h×nh thµnh §KKT cã thÓ cho khai th¸c lîi thÕ vÞ trÝ cã tÝnh chiÕn lîc trong khu vùc cña ViÖt Nam trªn b¶n ®å kinh tÕ khu vùc §«ng Nam ¸. §KKT nÕu t¹o ra ®îc m«i trêng ho¹t ®éng thuËn lîi ch¾c ch¾n sÏ hÊp dÉn c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia, c¸c tæ chøc quèc tÕ lùa chän t©m ®iÓm nµy ®Ó ®Æt c¬ quan ®iÒu phèi qu¶n lý c¸c hÖ thèng chi nh¸nh trong toµn khu vùc, víi cù ly ®i ®Õn thñ ®« cña tÊt c¶ c¸c níc trong khu vùc kh«ng qu¸ 3 giê bay.
Nh vËy râ rµng lµ §KKT rÊt cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nhÊt lµ trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi.
3. ThuËn lîi vµ khã kh¨n
3.1. ThuËn lîi
Trong ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam hiÖn nay cïng víi bèi c¶nh quèc tÕ chóng ta cã rÊt nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thµnh lËp §KKT vµ kh¶ n¨ng x©y dùng thµnh c«ng §KKT ë ViÖt Nam lµ rÊt lín, ®ã lµ c¸c ®iÒu kiÖn quèc tÕ kh¸ch quan nh t×nh h×nh cña thÕ giíi vµ khu vùc vµ c¸c ®iÒu kiÖn riªng cña ViÖt Nam nh vÞ trÝ ®Þa lý, tµi nguyªn thiªn nhiªn, kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi.
VÒ c¸c ®iÒu kiÖn quèc tÕ: trong xu thÕ chung cña thÕ giíi hiÖn nay, c¸c khu kinh tÕ tù do ®· cã sù ph¸t triÓn tõ nh÷ng khu mang tÝnh chÊt ®¬n lÎ cña tõng lÜnh vùc trong nÒn kinh tÕ thµnh nh÷ng khu kinh tÕ tù do mang tÝnh tæng hîp víi mét c¬ cÊu ngµnh nghÒ ®a d¹ng cña mét nÒn kinh tÕ. C¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi muèn ®îc tham gia trong mäi lÜnh vùc ®Çu t nh»m thu hiÖu qu¶ tèi ®a, ®ång thêi hä còng muèn cã ®îc mét m«i trêng thuËn lîi cho ®Çu t còng nh sinh ho¹t thêng ngµy. Sau thµnh c«ng cña c¸c §KKT Trung Quèc, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu, häc tËp kinh nghiÖm cña Trung Quèc. C¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi ®· t×m thÊy mét c¬ chÕ luËt – kinh tÕ vµ c¸c u ®·i còng nh chÕ ®é thËt sù tù do ë c¸c §KKT.
Lµ mét níc ®ang ph¸t triÓn, mÆc dï gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, vèn ®Çu t… song ViÖt Nam vÉn cã mét tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cao. Thµnh tùu nµy ®îc ®¸nh gi¸ cao vµ ®ã lµ mét trong nh÷ng yÕu tè c¨n b¶n ®Ó c¸c tæ chøc quèc tÕ tiÕp tôc hç trî vèn cho chóng ta ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Chóng ta ®îc sù ñng hé nhiÖt t×nh cña c¸c níc, c¸c tæ chøc kinh tÕ, tµi chÝnh quèc tÕ trong c«ng cuéc ®æi míi ph¸t triÓn kinh tÕ. Mét ph¬ng ¸n ®óng ®¾n vÒ x©y dùng §KKT sÏ ®îc sù ñng hé vµ gióp ®ì vÒ tµi chÝnh vµ kinh nghiÖm cña c¸c tæ chøc nh WB, IMF, ADB.
VÒ c¸c ®iÒu kiÖn trong níc, ViÖt Nam cã nhiÒu lîi thÕ chñ quan ®Ó thµnh lËp §KKT. C¸c lîi thÕ nµy bao gåm ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ x· héi.
- §iÒu kiÖn tù nhiªn: ViÖt Nam n»m ë b¸n ®¶o §«ng D¬ng gÇn trung t©m cña §«ng Nam ¸. PhÝa B¾c gi¸p Trung Quèc, phÝa T©y gi¸p Lµo vµ Campuchia, phÝa §«ng vµ phÝa Nam gi¸p biÓn. VÞ trÝ nµy cã thÓ liªn hÖ kinh tÕ thuËn lîi víi nhiÒu níc Ch©u ¸, cã thÓ x©y dùng ®îc nh÷ng trôc ®êng giao th«ng cã ý nghÜa quèc tÕ. Biªn giíi lôc ®Þa cña ViÖt Nam dµi kho¶ng 3730 km, ®êng bê biÓn dµi 3260 km[18]. Biªn giíi lôc ®Þa kh«ng ph¶i lµ biªn giíi tù nhiªn nªn kh«ng khã kh¨n trong viÖc më c¸c tuyÕn ®êng liªn vËn quèc tÕ. Víi mét vÞ trÝ ®Þa lý ®îc thiªn nhiªn u ®·i, ViÖt Nam còng lµ mét cöa ngâ quan träng ®Ó tiÕn vµo thÞ trêng §«ng Nam ¸. C¸c nhµ t b¶n ®Òu muèn th©m nhËp vµo thÞ trêng 80 triÖu d©n cña ViÖt Nam vµ dïng ®ã lµm bµn ®¹p v¬n sang c¸c thÞ trêng Lµo, Campuchia, phÝa Nam Trung Quèc…VÞ trÝ cña ViÖt Nam cßn gÇn c¸c tuyÕn ®êng hµng h¶i vµ hµng kh«ng quèc tÕ nªn cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c mèi giao lu quèc tÕ b»ng mäi ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i. ViÖt Nam cã nhiÒu c¶ng biÓn vµ c¶ng s«ng dÔ dµng ph¸t triÓn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu vµ vËn t¶i biÓn.
ViÖt Nam cã diÖn tÝch 330.911 km2, ®øng thø 61 trong 220 quèc gia trªn thÕ giíi, ®øng thø 4 trong 10 níc §«ng Nam ¸, cã mét nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó. PhÇn l·nh h¶i vµ vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam do cã bê biÓn dµi vµ thÒm lôc ®Þa réng nªn kh«ng gian kinh tÕ ®îc nh©n lªn gÊp 3 lÇn víi kho¶ng 1 triÖu km2 mÆt níc vµ ®¸y biÓn[18]. §ã lµ nguån lùc ®¸ng kÓ cho nhiÒu ngµnh quan träng: n¨ng lîng, ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thuû s¶n, khai th¸c tµi nguyªn biÓn, du lÞch…
ViÖt Nam cã mét nguån lao ®éng dåi dµo víi d©n sè kho¶ng 80 triÖu ngêi ®øng thø 13 trªn thÕ giíi vµ thø 2 trong khu vùc §«ng Nam ¸. Sè ngêi trong ®é tuæi lao ®éng kho¶ng 52,7% vµ cã xu híng t¨ng lªn[18]. §©y lµ mét lîi thÕ lín cña ViÖt Nam trong thu hót ®Çu t níc ngoµi. Ngêi lao ®éng cña ViÖt Nam ®îc ®¸nh gi¸ lµ th«ng minh. Bªn c¹nh ®ã, chi phÝ nh©n c«ng t¹i ViÖt Nam cßn thÊp so víi c¸c níc trong khu vùc vµ thÕ giíi.
Chóng ta cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ ®a ngµnh, æn ®Þnh bÒn v÷ng vµ ®©y còng lµ søc hót ®èi víi c¸c nguån ®Çu t quèc tÕ do tµi nguyªn ®Êt ®ai cha ®îc khai th¸c hÕt kÕt hîp víi vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi vµ nguån lao ®éng dåi dµo. Víi vÞ trÝ vµ quy m« l·nh thæ nµy, ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu khu vùc cã thÓ x©y dùng thµnh nh÷ng §KKT nh H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh, Qu¶ng Nam - §µ N½ng, ®¶o Phó Quèc, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, miÒn §«ng Nam Bé…
- VÒ ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ x· héi: §©y lµ mét u thÕ tuyÖt ®èi cña ViÖt Nam trong t×nh h×nh rèi lo¹n hiÖn nay cña nhiÒu níc vµ khu vùc trªn thÕ giíi. Trong nhiÒu n¨m trë l¹i ®©y, ViÖt Nam ®îc ®¸nh gi¸ lµ mét quèc gia æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. Tõ khi ®Êt níc thèng nhÊt, trong gÇn 30 n¨m qua, ViÖt Nam kh«ng x¶y ra mét biÕn cè chÝnh trÞ lín nµo, kh«ng cã ®¶o chÝnh hoÆc néi chiÕn. Sau khi Liªn X« tan r· rÊt nhiÒu níc XHCN ®· l©m vµo khñng ho¶ng, song díi sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam chóng ta ®· vît qua khñng ho¶ng, x©y dùng mét chÕ ®é chÝnh trÞ v÷ng ch¾c, ®ång thêi ®· x©y dùng ®îc mét ®êng lèi më cöa s¸ng suèt, dÇn dÇn héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. “ChÝnh trÞ æn ®Þnh, x· héi b×nh yªn”- yÕu tè nµy t¹o ®îc lßng tin cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã kú tÝch gi¶m l¹m ph¸t trong thêi gian qua ®· chøng minh ®îc sù ®óng ®¾n cña c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ víi chiÕn lîc ®Ò ra tõ §¹i héi VI vµ tiÕp tôc ®îc kh¼ng ®Þnh trong c¸c §¹i héi VII, VIII, IX cña §¶ng. Tõ mét nÒn kinh tÕ cã chØ sè l¹m ph¸t 774,7% vµo n¨m 1986 ®· gi¶m ®îc xuèng 28% vµo n¨m 1989; 17,5% n¨m 1992; 5,2% n¨m 1993 vµ tõ ®ã ®Õn nay tû lÖ l¹m ph¸t còng kh«ng dao ®éng lín. Tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ còng rÊt æn ®Þnh víi mét chØ sè kh¸ cao: n¨m 1990 lµ 2,3%; 1992: 8,6%; 1995: 9,5%; 1997:8,2%; 1998:5,8%; 2001: 7,5%[34].
ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· bíc ®Çu t¹o dùng ®îc mét hµnh lang ph¸p lý cho ho¹t ®éng ®Çu t níc ngoµi. LuËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam ®· ®îc ban hµnh n¨m 1987 vµ ®· ®îc söa ®æi bæ sung cho phï hîp víi t×nh h×nh míi. ChÝnh phñ ViÖt Nam còng ®· ban hµnh “Quy chÕ vÒ KCN, KCX vµ khu c«ng nghÖ cao” n¨m 1997. NhiÒu v¨n b¶n kh¸c cã liªn quan còng ®îc ban hµnh. HiÖn nay ViÖt Nam ®ang gÊp rót nghiªn cøu vµ tiÕn tíi ban hµnh “LuËt KCN ViÖt Nam” ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña c¸c KCN, KCX, §KKT. §©y lµ tiÒn ®Ò quan träng cho viÖc thµnh lËp §KKT ë ViÖt Nam.
Qua mét thêi gian thµnh lËp vµ ph¸t triÓn KCN, KCX, ViÖt Nam ®· thu ®îc mét sè kinh ngiÖm trong viÖc thµnh lËp vµ qu¶n lý c¸c khu kinh tÕ tù do. KÕt hîp víi viÖc tæ chøc nghiªn cøu cã hÖ thèng c¸c §KKT trªn thÕ giíi, rót ra c¸c bµi häc kinh nghiÖm ¸p dông vµo ViÖt Nam, nh÷ng kinh nghiÖm trªn lµ thuËn lîi hÕt søc to lín cho chóng ta trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c §KKT. Bªn c¹nh ®ã, viÖc thµnh lËp §KKT t¹i ViÖt Nam ®îc sù quan t©m rÊt lín cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp. ViÖc thµnh lËp tæ nghiªn cøu vÒ §KKT thÓ hiÖn ý chÝ quyÕt t©m x©y dùng §KKT cña ChÝnh phñ ViÖt Nam trong chiÕn lîc ph¸t huy néi lùc, CNH-H§H ®Êt níc. §©y lµ mét yÕu tè quan träng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn §KKT t¹i ViÖt Nam.
3.2. Khã kh¨n
Trong t×nh h×nh hiÖn nay, gi÷a mét bèi c¶nh phøc t¹p cña quèc gia còng nh quèc tÕ, viÖc thµnh lËp §KKT ë ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu thuËn lîi nhng còng kh«ng Ýt khã kh¨n c¶n trë tiÕn tr×nh nµy.
Khã kh¨n th¸ch thøc thø nhÊt cã thÓ kÓ ®Õn lµ sù c¹nh tranh m·nh liÖt cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong lÜnh vùc thu hót ®Çu t níc ngoµi. HiÖn nay rÊt nhiÒu quèc gia ®ang cÇn vèn ®Ó ®Èy m¹nh CNH-H§H ®Êt níc. Cã nhiÒu quèc gia cã u thÕ h¬n h¼n ViÖt Nam vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, nguån lao ®éng, c¬ së h¹ tÇng s½n cã hoÆc c¬ chÕ kinh doanh. TÊt c¶ ®ang më réng cña s½n sµng ®ãn c¸c nhµ ®Çu t. Víi c¸c níc gÆp khã kh¨n h¬n hay c¸c níc bÞ suy tho¸i kinh tÕ díi ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng n¨m 1997, hä s½n sµng dµnh cho c¸c nhµ ®Çu t nh÷ng u ®·i tèi ®a ®Ó giµnh th¾ng lîi trong cuéc quyÕt chiÕn nµy.
Bªn c¹nh ®ã, qu¸ tr×nh h×nh thµnh §KKT t¹i ViÖt Nam cã thÓ gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n do c¸c yÕu tè chñ quan ®em l¹i. Mét sè c¸ nh©n vµ tËp thÓ cha cã nhËn thøc thùc sù ®óng ®¾n vÒ vai trß cña §KKT trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Do vËy viÖc phèi hîp thùc hiÖn cã thÓ sÏ gÆp khã kh¨n. HÖ thèng ph¸p luËt còng cha hoµn chØnh, thiÕu ®ång bé. TÝnh thiÕu nhÊt qu¸n vµ thiÕu æn ®Þnh cña c¸c v¨n b¶n luËt còng lµ mét yÕu tè c¶n trë tiÕn tr×nh nµy.
VÊn ®Ò con ngêi còng lµ mét khã kh¨n ®¸ng kÓ. Ngêi lao ®éng ViÖt Nam cã u ®iÓm lµ cÇn cï chÞu khã nhng nhîc ®iÓm lín nhÊt cña hä l¹i lµ ë tr×nh ®é lao ®éng. §Õn nay chi phÝ nh©n c«ng rÎ kh«ng cßn lµ sù hÊp dÉn thùc sù ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t. Chóng ta khuyÕn khÝch hä ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cã hµm lîng khoa häc kü thuËt cao, ®ång thêi ph¶i sö dông nhiÒu lao ®éng néi ®Þa. Ngêi lao ®éng ViÖt Nam hÇu hÕt cha qua ®µo t¹o, chØ thÝch hîp víi nh÷ng c«ng viÖc s¶n xuÊt gi¶n ®¬n. HÖ thèng ®µo t¹o cña c¸c trêng d¹y nghÒ cña ta còng cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña nhµ s¶n xuÊt.
Kh«ng chØ lùc lîng lao ®éng phæ th«ng, c¶ nh÷ng c¸n bé qu¶n lý còng cã nh÷ng vÊn ®Ò. Tríc hÕt lµ tr×nh ®é chuyªn m«n vµ ngo¹i ng÷ cha cao. Thø ®Õn lµ thiÕu h¼n nh÷ng kü n¨ng qu¶n lý hiÖn ®¹i theo quan ®iÓm kinh tÕ thÞ trêng. Nãi chung tr×nh ®é c¸n bé cña chóng ta cha ®¹t tíi tÇm ngang víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt t¹i ®Æc khu.
Cuèi cïng lµ vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt vµ còng lµ vÊn ®Ò cÇn bµn nhÊt. §ã lµ vèn ®Çu t ban ®Çu. §èi víi viÖc thµnh lËp c¸c §KKT, viÖc x©y dùng ban ®Çu ®ßi hái chi phÝ rÊt lín vµ ph¶i rÊt l©u míi thu håi vèn ®îc. Kh«ng chØ bªn trong ®Æc khu, chóng ta còng cÇn ph¶i ®Çu t x©y dùng c¬ së h¹ tÇng bªn ngoµi ®Æc khu. ViÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng bªn ngoµi ®Æc khu còng ®ßi hái mét nguån vèn rÊt lín, gÊp nhiÒu lÇn sè vèn ®Çu t níc ngoµi thu hót ®îc. Theo tÝnh to¸n ®Ó thu hót ®îc 1 ®ång vèn ®Çu t níc ngoµi, c¸c níc chñ nhµ ®· ph¶i ®Çu t 4 ®ång, riªng Trung Quèc lµ 5,5 ®ång cho x©y dùng c¬ së h¹ tÇng trong vµ ngoµi ®Æc khu. ViÖc thiÕu vèn sÏ dÉn ®Õn yÕu kÐm vÒ c¬ së h¹ tÇng, ¶nh hëng rÊt lín ®Õn viÖc h×nh thµnh §KKT[42].
Tãm l¹i, mÆc dï cã nhiÒu khã kh¨n nhng víi ®êng lèi më cöa ®óng ®¾n, sù quyÕt t©m cao cña toµn d©n téc, sù ®Çu t thÝch ®¸ng vÒ c¸c nguån lùc, ch¾c ch¾n r»ng sù h×nh thµnh §KKT t¹i ViÖt Nam sÏ thu ®îc nhiÒu kÕt qu¶ tèt ®Ñp.
4. Chñ tr¬ng thµnh lËp §KKT cña ViÖt Nam
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa kinh tÕ, ViÖt Nam ®· sím nhËn râ vai trß cña c¸c khu kinh tÕ tù do ®èi víi t¨ng trëng kinh tÕ. N¨m n¨m sau khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi, ViÖt Nam ®· thµnh lËp KCX ®Çu tiªn t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh: KCX T©n ThuËn ®îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh sè 394. TÝnh ®Õn th¸ng 3 n¨m 2003 c¶ níc ®· cã 76 KCN vµ KCX (kh«ng kÓ KCN Dung QuÊt). Kh«ng chØ trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, ChÝnh phñ ViÖt Nam còng ®· m¹nh d¹n cho ¸p dông mét sè chÝnh s¸ch u ®·i t¹i mét sè khu vùc cöa khÈu t¹i biªn giíi phÝa b¾c. Ngµy 18/9/1996, Thñ tíng ChÝnh phñ ra quyÕt ®Þnh sè 675 cho phÐp ¸p dông thÝ ®iÓm mét sè chÝnh s¸ch t¹i khu vùc cöa khÈu Mãng C¸i. Theo quyÕt ®Þnh nµy, khu vùc ®îc ¸p dông chÝnh s¸ch kinh tÕ míi bao gåm thÞ x· Mãng C¸i vµ 11 x· thuéc tØnh Qu¶ng Ninh. T¹i khu vùc nµy ®îc u tiªn ph¸t triÓn th¬ng m¹i, xuÊt nhËp khÈu, du lÞch vµ c«ng nghiÖp theo ph¸p luËt ViÖt Nam vµ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. ¦u thÕ chÝnh cña Mãng C¸i lµ mét khu vùc cöa khÈu cã c¶ ®êng biªn giíi néi ®Þa vµ biªn giíi biÓn víi Trung Quèc. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Mãng C¸i ®· trë thµnh mét khu vùc kinh tÕ rÊt ph¸t triÓn, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ víi Trung Quèc ®Æc biÖt gia t¨ng. C¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, t¹m nhËp t¸i xuÊt, kho ngo¹i quan, cöa hµng miÔn thuÕ t¹i Mãng C¸i ®· mang l¹i cho Mãng C¸i mét sinh khÝ míi. Bªn c¹nh ®ã, h×nh thøc bu«n b¸n tiÓu ng¹ch cña th¬ng nh©n 2 níc còng rÊt nhén nhÞp. T¹i Mãng C¸i chØ cã mét Tr¹m liªn ngµnh t¹i c©y sè 15 ®Ó kiÓm tra, kiÓm so¸t vµ thu thuÕ hµng hãa ra vµo khu vùc biªn giíi[35].
Nhµ níc ViÖt Nam còng ¸p dông t¹i ®©y mét sè u ®·i cho c¸c nhµ ®Çu t trong vµ ngoµi níc ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. Ngoµi nh÷ng u ®·i chung theo LuËt §Çu t níc ngoµi, c¸c nhµ ®Çu t cßn ®îc hëng nh÷ng u ®·i nh ®îc gi¶m 50% gi¸ thuª ®Êt vµ mÆt níc so víi khung gi¸ hiÖn hµnh cña Nhµ níc ®ang ¸p dông t¹i khu vùc cöa khÈu Mãng C¸i; trong thêi h¹n 4 n¨m kÓ tõ khi cã l·i, chñ ®Çu t chØ ph¶i nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ë møc thÊp nhÊt trong khung thuÕ theo luËt ®Þnh; u ®·i vÒ chÕ ®é xuÊt nhËp c¶nh…
Sau gÇn 1 n¨m thùc hiÖn thÝ ®iÓm, ngµy 11/9/1997, Thñ tíng ChÝnh phñ ra quyÕt ®Þnh 748 cho ¸p dông mét chÕ ®é t¬ng tù t¹i mét sè khu vùc cöa khÈu biªn giíi L¹ng S¬n: khu vùc cöa khÈu biªn giíi §ång §¨ng (®êng s¾t), khu vùc cöa khÈu H÷u NghÞ (®êng bé) gåm thÞ trÊn §ång §¨ng vµ x· B¶o L©m thuéc huyÖn Cao Léc, khu vùc cöa khÈu T©n Thanh gåm x· T©n Thanh vµ x· T©n Mü thuéc huyÖn V¨n L·ng. Nhê ¸p dông chÕ ®é cöa khÈu më, l¹i lîi dông ®îc u thÕ n»m c¹nh nh÷ng khu vùc u tiªn ph¸t triÓn kinh tÕ cña Trung Quèc, c¸c khu vùc nµy ®· cã sù tiÕn bé vît bËc vÒ kinh tÕ.
Bªn c¹nh nh÷ng khu kinh tÕ tù do trªn ®©y, sù thµnh c«ng cña c¸c §KKT Trung Quèc còng ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn ý ®å cña c¸c nhµ l·nh ®¹o ViÖt Nam. §Õn nay ®· cã c¸c bé, ngµnh vµ ®Þa ph¬ng cña ViÖt Nam sang häc tËp kinh nghiÖm thµnh lËp §KKT cña Trung Quèc. NhiÒu vô, viÖn còng ®· tæ chøc nghiªn cøu ®éc lËp vÒ lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do nµy. Th¸ng 12 n¨m 1997, NghÞ quyÕt lÇn thø t BCH Trung ¬ng §¶ng kho¸ VIII lÇn ®Çu tiªn ®Æt vÊn ®Ò x©y dùng §KKT t¹i ViÖt Nam: “ph¸t triÓn tõng bíc vµ n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c KCN, KCX. Nghiªn cøu x©y dùng vµi §KKT, khu mËu dÞch tù do ë nh÷ng ®Þa bµn ven biÓn cã ®ñ ®iÒu kiÖn”.
Ngµy 19/2/1998, t¹i Th«ng b¸o sè 32, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã ý kiÕn nhÊt trÝ víi ®Ò c¬ng nghiªn cøu §KKT cña Ban qu¶n lý KCN ViÖt Nam vµ ra chØ thÞ vÒ viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu, chuÈn bÞ ®Ò ¸n thµnh lËp §KKT trong thêi gian tíi. Ngµy 27/2/1998, Thñ tíng ra quyÕt ®Þnh sè 48 vÒ viÖc thµnh lËp Tæ nghiªn cøu §KKT t¹i ViÖt Nam do Phã Thñ tíng Ng« Xu©n Léc phô tr¸ch, trëng Ban qu¶n lý c¸c KCN lµm ñy viªn thêng trùc vµ c¸c thµnh viªn gåm ®¹i diÖn l·nh ®¹o c¸c c¬ quan: Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t, Bé Tµi chÝnh, Tæng côc h¶i quan, Ban kinh tÕ Trung ¬ng. Tæ nghiªn cøu cã nhiÖm vô nghiªn cøu sù cÇn thiÕt h×nh thµnh §KKT t¹i ViÖt Nam, m« h×nh tæ chøc vµ chÝnh s¸ch ¸p dông cho §KKT, x¸c ®Þnh mét sè ®Þa ph¬ng ®ñ ®iÒu kiÖn h×nh thµnh §KKT. T¹i nhiÒu ®Þa ph¬ng còng ®· thµnh lËp c¸c ban nghiªn cøu vÒ §KKT, chuÈn bÞ ph¬ng ¸n ®Ó gÊp rót tr×nh lªn ChÝnh phñ. Ngµy 8/9/1998, Tæ nghiªn cøu b¸o c¸o ChÝnh phñ ®Ò ¸n x©y dùng §KKT t¹i ViÖt Nam. ChÝnh phñ ®ång ý víi chñ tr¬ng nghiªn cøu dù ¸n x©y dùng §KKT t¹i 3 ®iÓm: khu vùc §«ng Nam thµnh phè H¶i Phßng, khu vùc Chu Lai tØnh Qu¶ng Nam vµ khu CÇn Giê Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Ngµy 10/7/1999, Bé chÝnh trÞ cã th«ng b¸o sè 232 nªu râ: "®ång ý chñ tr¬ng triÓn khai x©y dùng thÝ ®iÓm m« h×nh khu kinh tÕ më Chu Lai tØnh Qu¶ng Nam”. Ngµy18/10/1999, Thñ tíng ra quyÕt ®Þnh sè 204 thµnh lËp Ban chØ ®¹o x©y dùng khu kinh tÕ më (KKTM) Chu Lai do Phã Thñ tíng Thêng Trùc NguyÔn TÊn Dòng lµm trëng Ban. Ngµy 5/6/2003 Thñ tíng ChÝnh phñ ký quyÕt ®Þnh sè 108 vÒ viÖc thµnh lËp vµ ban hµnh quy chÕ ho¹t ®éng cña KKTM Chu Lai.
KKTM Chu Lai chÝnh thøc ra m¾t ngµy 25/7/2003, mang nhiÒu nÐt t¬ng ®ång cña m« h×nh §KKT ë Trung Quèc. §©y lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu triÓn khai nhiÒu n¨m víi sù tham gia t vÊn vµ hç trî cña nhiÒu tæ chøc quèc tÕ. Theo môc tiªu cña nhiÒu nhµ ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc, KKTM Chu Lai sÏ lµ vïng kinh tÕ ®éng lùc cho toµn miÒn Trung trong thÕ kû nµy. ¦u ®·i ®Æc biÖt cña KKTM Chu Lai lµ thêi h¹n thuª ®Êt cña c¸c dù ¸n ®Çu t cã thÓ kÐo dµi tíi 70 n¨m, thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ¸p dông thèng nhÊt 10% cho c¶ nhµ ®Çu t trong vµ ngoµi níc vµ ®îc miÔn gi¶m theo c«ng thøc 8+9. §iÓm kh¸c thêng cña KKTM Chu Lai lµ t¹i ®©y cã khu phi thuÕ quan ®Çu tiªn cña ViÖt Nam, réng kho¶ng 1.000 ha g¾n liÒn víi th¬ng c¶ng tù do Kú Hµ vµ s©n bay Chu Lai. Khu phi thuÕ quan nµy ®îc ¸p dông nhiÒu chÝnh s¸ch cùc kú u ®·i mµ trong níc cha n¬i nµo cã ®îc nh kh«ng ph¸t sinh thuÕ, kh«ng giíi h¹n thêi gian lu kho hµng hãa, tµu níc ngoµi ®îc trùc tiÕp vµo c¶ng mµ ngêi trªn tµu kh«ng ph¶i lµm thñ tôc nhËp c¶nh. “DÞch vô mét cöa" còng ®îc ¸p dông t¹i ®©y. Ban qu¶n lý KKTM Chu Lai ®îc phÐp cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh, chøng nhËn u ®·i, chøng nhËn xuÊt xø, phª duyÖt vµ cÊp phÐp cho c¸c dù ¸n ®Çu t lªn ®Õn 40 triÖu USD[44,45].
C¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng ®ang nghiªn cøu triÓn khai xo¸ bá c¸c rµo c¶n vµ b¶o hé t¹i KCN Dung QuÊt. Cïng víi KKTM Chu Lai, Dung QuÊt sÏ ®îc ph¸t triÓn theo híng ®a d¹ng ho¸ vµ tù do ho¸ ®Çu t vµ th¬ng m¹i. Côm tõ KCN Dung QuÊt tíi ®©y sÏ kh«ng cßn phï hîp. Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t ®ang xem xÐt kh¶ n¨ng ®æi tªn nµy thµnh Khu kinh tÕ tæng hîp Dung QuÊt[32].
II. Kinh nghiÖm cho ViÖt Nam tõ thµnh c«ng cña Trung Quèc trong thµnh lËp c¸c §KKT
Sù quyÕt t©m cao ®é cña ChÝnh phñ
CÇn ph¶i nãi r»ng trong qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c §KKT ë Trung Quèc diÔn ra cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a 2 ph¸i c¶i c¸ch vµ b¶o thñ trong bé m¸y Nhµ níc. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970, Trung Quèc tiÕn hµnh “c¶i c¸ch vµ më cöa” ngµy cµng triÖt ®Ó. Mét trong nh÷ng quan ®iÓm then chèt cña ®êng lèi nµy lµ thiÕt lËp vµ ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng chÆt chÏ víi c¸c níc t b¶n, ®Ó võa thu hót c¸c nguån ®Çu t vµ c«ng nghÖ, võa häc tËp vµ ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh theo kiÓu t b¶n chñ nghÜa díi khÈu hiÖu “häc t©p nh÷ng mÆt tèt cña chñ nghÜa t b¶n ®Ó x©y dùng CNXH”. §êng lèi ®ã vÊp ph¶i sù chèng cù m¹nh mÏ cña c¸c thÕ lùc b¶o thñ muèn duy tr× t×nh tr¹ng c« lËp cña Trung Quèc khái thÕ giíi t b¶n chñ nghÜa, muèn duy tr× c¸c ph¬ng ph¸p ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý theo lèi kÕ ho¹ch ho¸, tËp trung ho¸ cao ®é, tuy cã thÓ ®Ó cho c¸c quan hÖ hµng hãa-tiÒn tÖ tån t¹i trong nh÷ng lÜnh vùc nhá hÑp. C¸c thÕ lùc nµy ®Ò xíng khÈu hiÖu “kh«ng ®Ó cho CNXH thay ®æi mµu s¾c”. Hä tËp trung mòi nhän chèng l¹i sù thµnh lËp vµ ph¸t triÓn c¸c §KKT, mµ theo hä ®ã lµ nh÷ng “c¸nh cöa më ra cho nh÷ng ruåi nhÆng t b¶n chñ nghÜa x©m nhËp Trung Quèc”, lµ “tÕ bµo l¹ trªn c¬ thÓ tæ quèc XHCN”, “lµ qu¸i thai cña thêi ®¹i”…
Nh÷ng khã kh¨n ®Çu tiªn cña c¸c ®Æc khu ®îc c¸c thÕ lùc b¶o thñ lîi dông ®Ó tÊn c«ng vµo ®êng lèi “c¶i c¸ch vµ më cöa” do §Æng TiÓu B×nh vµ ph¸i c¶i c¸ch tiÕn hµnh. B¶n th©n §Æng TiÓu B×nh ®· hai lÇn ®Õn Th©m QuyÕn ®Ó cæ vò nh÷ng thµnh c«ng cña §KKT tiªu biÓu nµy. LÇn thø nhÊt vµo ®Çu n¨m 1984, «ng tuyªn bè víi c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc sau khi ®i th¨m c¸c ®Þa ph¬ng miÒn Nam víi giäng rÊt kh¼ng ®Þnh: “trong viÖc thµnh lËp c¸c §KKT vµ thùc hiÖn ®êng lèi më réng c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i, chóng ta ph¶i qu¸n triÖt t tëng l·nh ®¹o nµy: kh«ng ®îc thu hÑp mµ ph¶i më réng c«ng viÖc”. ¤ng nãi lªn Ên tîng cña m×nh vÒ Th©m QuyÕn nh vÒ “mét bøc tranh ph¸t triÓn m¹nh mÏ” theo ph¬ng ch©m “thêi gian lµ vµng b¹c, hiÖu qu¶ lµ ®êi sèng”. Chñ tr¬ng thµnh lËp vµ ph¸t triÓn §KKT ®îc b¶o vÖ mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
Sau sù kiÖn Thiªn An M«n n¨m 1989, ph¸i b¶o thñ lÊy cí lµ nÕu ®Èy m¹nh c¶i c¸ch vµ më cöa, th× c¸c lùc lîng chèng CNXH, ®i theo chñ nghÜa t b¶n sÏ cã ®iÒu kiÖn t¨ng cêng ho¹t ®éng, lµm cho Trung Quèc cã thÓ “thay ®æi mµu s¾c”, vµ hä l¹i tËp trung sù c«ng kÝch vµo c¸c §KKT. Ph¸i c¶i c¸ch do §Æng TiÓu B×nh ®øng ®Çu l¹i mét lÇn n÷a ph¶i ra søc b¶o vÖ ®êng lèi c¶i c¸ch vµ më cöa. Hä hiÓu r»ng nÕu kh«ng lµm nh vËy, Trung Quèc sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng l¹c hËu kinh tÕ kh«ng cã lèi tho¸t, sÏ khiÕn cho quÇn chóng bÊt m·n vµ næi dËy, vµ ®ã míi chÝnh lµ nguy c¬ ®èi víi ®Þa vÞ cÇm quyÒn cña §¶ng Céng S¶n Trung Quèc.Tõ ®Çu n¨m 1992, §Æng TiÓu B×nh l¹i ®Ých th©n tíi Th©m QuyÕn vµ c¸c vïng kinh tÕ më phÝa Nam ®Ó xem xÐt t×nh h×nh. Sau chuyÕn ®i Êy, «ng më mét cuéc ph¶n c«ng m¹nh mÏ chèng l¹i ph¸i b¶o thñ trªn toµn tuyÕn t tëng vµ chÝnh trÞ, trong ®ã c¸c §KKT chiÕm mét vÞ trÝ næi bËt. NhiÒu nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc sau khi lÇn lît ®Õn th¨m c¸c §KKT ®· kh¼ng ®Þnh viÖc thµnh lËp c¸c §KKT lµ ®óng ®¾n. Tuy nhiªn cã c¸n bé l·nh ®¹o ë tØnh kh¸c ®Õn th¨m Th©m QuyÕn-®Æc khu ph¸t ®¹t nhÊt cña Trung Quèc, ®· ®au lßng nhá lÖ mµ than r»ng “ë Th©m QuyÕn, ngoµi l¸ cê ®á n¨m sao th× kh«ng cã g× lµ XHCN”. Th¸ng 10 n¨m 1997, kh«ng nh÷ng ®êng lèi c¶i c¸ch vµ më cöa, mµ c¶ chñ tr¬ng ph¸t triÓn c¸c §KKT ®îc kh¼ng ®Þnh døt kho¸t trong b¸o c¸o chÝnh trÞ cña Tæng BÝ th BCHTW §¶ng Céng S¶n Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n: “x©y dùng 4 ®Æc khu Th©m QuyÕn, Chu H¶i, S¸n §Çu,H¹ M«n lµ bíc ®i quan träng vÒ më cöa víi bªn ngoµi, lµ thÝ nghiÖm míi mÎ lîi dông vèn, kü thuËt, kinh nghiÖm qu¶n lý níc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ XHCN, ®· ®¹t ®îc thµnh tùu rÊt lín. Thùc tiÔn chøng tá §KKT mang tÝnh chÊt XHCN chø kh«ng ph¶i t b¶n chñ nghÜa”.
ë níc ta viÖc thµnh lËp §KKT (hay khu kinh tÕ më) còng cã thÓ g©y ra nh÷ng nhËn thøc quan niÖm vµ th¸i ®é kh¸c nhau trong c¸n bé vµ nh©n d©n. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm chóng ta cã thÓ rót ra tõ Trung Quèc ®ã lµ ph¶i kiªn ®Þnh ®êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ níc, quyÕt t©m cao ®é trong viÖc x©y dùng c¸c §KKT. MÆt kh¸c ph¶i lµm cho mäi ngêi nhËn thøc ®óng vÒ vai trß cña §KKT ®èi víi nÒn kinh tÕ, sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp §KKT t¹i ViÖt Nam. §ã lµ yÕu tè ®Çu tiªn vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh tíi sù h×nh thµnh c¸c §KKT. §KKT chØ cã thÓ ®îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn thµnh c«ng khi cã sù th«ng suèt vÒ t tëng vµ nhËn thøc tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng. ChØ cã sù nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ vai trß cña §KKT míi t¹o nªn quyÕt t©m x©y dùng ®Æc khu, ®ång thêi cã sù phèi hîp nhÞp nhµng, ®ång bé gi÷a trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng trong chØ ®¹o vµ triÓn khai thùc hiÖn, tiÕt kiÖm, tr¸nh l·ng phÝ trong qu¸ tr×nh x©y dùng ®Æc khu. NhËn thøc ®óng vµ tuyªn truyÒn tèt vÒ vai trß cña §KKT sÏ xo¸ tan ®îc nghi ngê, g¹t bá ®îc nh÷ng d luËn tr¸i ngîc, nh÷ng t tëng b¶o thñ cña mét sè c¸ nh©n, tËp thÓ.
ChuÈn bÞ mét m«i trêng ®Çu t tèt
ChÝnh phñ Trung Quèc ®· x©y dùng mét chÝnh s¸ch u ®·i vµ c¬ chÕ luËt kinh tÕ th«ng tho¸ng, t¹o ra mét m«i trêng ®Çu t “mÒm” hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. Tuy nhiªn theo chÝnh quyÒn cña c¸c §KKT ®Ó thu hót ®Çu t th× nh÷ng u ®·i vÒ chÝnh s¸ch cha ®ñ mµ ph¶i ®ßi hái nhiÒu yÕu tè kh¸c trong ®ã c¬ së h¹ tÇng lµ rÊt quan träng. Nh÷ng kÕt qu¶ ®Çu t c¬ së h¹ tÇng ë c¸c §KKT vèn rÊt nghÌo nµn tríc ®©y ®îc c¸c nhµ ®Çu t ®¸nh gi¸ lµ cã chÊt lîng tèt ®¸p øng ®îc nhu cÇu ®Çu t vµ giao dÞch cña §KKT.
Lµ mét níc ®ang ph¸t triÓn, nguån vèn ®Çu t hÕt søc eo hÑp, ®Ó x©y dùng thµnh c«ng §KKT, chóng ta ph¶i tËp trung mäi nguån lùc trong níc cho ®Æc khu, t¹o m«i trêng ®Çu t hÊp dÉn. M«i trêng ®Çu t ë ®©y bao gåm m«i trêng “cøng”-c¬ së h¹ tÇng trong vµ ngoµi ®Æc khu ; m«i trêng “mÒm”-hÖ thèng ph¸p lý, c¬ chÕ kinh doanh cho c¸c nhµ ®Çu t…
DÞch vô mét cöa
Chèng l¹i søc ú cña c¶ bé m¸y quan liªu vµ cång kÒnh tån t¹i ®· l©u kh«ng ph¶i lµ mét chuyÖn dÔ. Nhng muèn thµnh c«ng, ®¬ng nhiªn kh«ng thÓ kh«ng lµm g× ®ã ®îc. Mét mÆt ®Ò ra kû luËt nghiªm minh, mÆt kh¸c cÇn tËp trung tÊt c¶ bé m¸y thõa hµnh vµo mét n¬i ®Ó hä tù gi¸m s¸t, thóc ®Èy lÉn nhau, cïng lµm viÖc lín. “DÞch vô mét cöa” cña Trung Quèc ra ®êi theo mét triÕt lý nh vËy, ®· ®ãng gãp nhiÒu vµo c«ng cuéc ®Êu tranh chèng l¹i søc ú cña qu¸ khø.
Sau khi x¸c ®Þnh râ môc tiªu x©y dùng §KKT nh phßng thÝ nghiÖm ®Ó ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch c¶i c¸ch, më cöa kinh tÕ ra níc ngoµi, Trung Quèc m¹nh d¹n ph©n quyÒn cho c¸c §KKT, trung ¬ng chØ thèng nhÊt qu¶n lý chÝnh s¸ch vÜ m«, thùc hiÖn trao nhiÖm vô, thÈm quyÒn cho ®Þa ph¬ng ®Ó ®Þa ph¬ng trùc tiÕp xö lý c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ cô thÓ, x¸c ®Þnh ®ã lµ c«ng viÖc hµng ngµy cña cÊp díi. ViÖc tæ chøc qu¶n lý, ph¸t triÓn kinh tÕ võa lµ nhiÖm vô võa lµ lÜnh vùc chñ ®éng s¸ng t¹o cña ®Þa ph¬ng trªn c¬ së t«n trong nguyªn t¾c “kh«ng vi ph¹m nguyªn t¾c chung, kh«ng m©u thuÉn lîi Ých toµn côc”. §ã lµ biÓu hiÖn cña nh÷ng g× ®îc gäi lµ “Trung ¬ng chØ cho chÝnh s¸ch, kh«ng cho tiÒn”. Bé m¸y hµnh chÝnh cña ®Æc khu trë nªn cã thùc lùc, cã c¬ héi tho¸t khái t×nh tr¹ng quan liªu, cång kÒnh, kÐm hiÖu qu¶. C¸c §KKT ®· s¸ng t¹o “dÞch vô mét cöa” nh»m chíp b¾t kÞp c¬ héi thu hót ®Çu t, rót ng¾n thêi gian phª duyÖt, nhanh chãng ®a dù ¸n ®Çu t vµo thùc tÕ, sím ph¸t huy hiÖu qu¶ ®Çu t.
VÊn ®Ò qu¶n lý lµ mét ®iÓm yÕu cña ViÖt Nam. Dï ®· ®îc c¶i tiÕn nhiÒu nhng bé m¸y qu¶n lý cña ViÖt Nam vÉn bÞ ®¸nh gi¸ lµ cång kÒnh vµ kÐm hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, t¹i khu kinh tÕ më Chu Lai, níc ta ®· m¹nh d¹n ¸p dông “dÞch vô mét cña” t¬ng tù nh t¹i c¸c §KKT cña Trung Quèc. Chóng ta tin tëng r»ng m« h×nh qu¶n lý nµy sÏ thùc sù ph¸t huy hiÖu qu¶ vµ sÏ tiÕp tôc ®îc nghiªn cøu ¸p dông ë c¸c khu kinh tÕ tù do kh¸c.
TËn dông u thÕ
Víi ý ®å x©y dùng c¸c §KKT thµnh nh÷ng “Hång K«ng XHCN”, Trung Quèc ®Æc biÖt chó träng tíi viÖc lùa chän ®Þa diÓm x©y dùng c¸c §KKT. §Þa ®iÓm ®îc chän ph¶i cã u thÕ ®Þa lý, cã triÓn väng trë thµnh c¶ng quèc tÕ, trung t©m mËu dÞch, trung t©m tµi chÝnh, trung t©m th«ng tin quèc tÕ, cã giao th«ng thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng. Nh×n l¹i sù ph¸t triÓn thÇn kú cña ®Æc khu Th©m QuyÕn cã thÓ thÊy râ rµng tÇm quan träng vµ t¸c ®éng cña viÖc lùa chän ®Þa ®iÓm x©y dùng ®Æc khu. MÆc dï lóc ®Çu Th©m QuyÕn chØ lµ mét lµng chµi ë n¬i biªn thuú hÎo l¸nh víi diÖn tÝch 2.020 km2, §KKT chØ cã 327,5 km2 nhng l¹i cã vÞ trÝ ®Þa lý u viÖt, cã ®Çy ®ñ ®êng bé , ®êng biÓn, ®êng kh«ng vµ cã thÓ dùa vµo néi ®Þa. Th©m QuyÕn chØ c¸ch Hång K«ng mét con s«ng, cã c¶ng Diªm §iÒn cã thÓ trë thµnh c¶ng trung chuyÓn lín nh©t Trung Quèc, dù ®Þnh ®Õn n¨m 2020 cã thÓ bèc dì ®îc 80 triÖu tÊn hµng hãa, ngoµi ra cßn cã c¸c c¶ng Thîng Lé, §«ng Gi¸c §Çu, Xµ KhÈu, XÝch Loan, Mai Xµ vµ ®· h×nh thµnh ®îc mét lo¹t c¸c tuyÕn ®êng cao tèc Qu¶ng Ch©u-Th©m QuyÕn-Chu H¶i, Th©m QuyÕn-S¸n §Çu. Th©m QuyÕn lµ ga ®Çu mèi cuèi cïng cña 3 tuyÕn ®êng s¾t chÝnh cña Trung Quèc: B¾c Kinh-Qu¶ng Ch©u, B¾c Kinh-Cöu Long qua Giang T©y vµ B¾c Kinh-Thîng H¶i qua vïng biÓn §«ng Nam ®Ó h×nh thµnh mét hÖ thèng thñy, bé vµ hµng kh«ng hoµn chØnh. §iÒu kiÖn ®ã hÕt søc thuËn lîi cho ®Çu t níc ngoµi, cã thÓ kÕt hîp ®îc c¶ xuÊt khÈu hµng hãa vµ xuÊt khÈu t b¶n. Do ®ã víi tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh, trong t¬ng lai kh«ng xa, Th©m QuyÕn cã thÓ ®uæi kÞp, thËm chÝ vît Hång K«ng lµ n¬i ®· cã gÇn 100 n¨m x©y dùng.
Khi bµn tíi nh÷ng thµnh c«ng cña Trung Quèc trong viÖc thµnh lËp c¸c §KKT, nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· nhÊn m¹nh tíi nh÷ng lîi thÕ ®Æc biÖt cña Trung Quèc mµ c¸c níc kh¸c kh«ng cã ®îc. §ã lµ vÞ trÝ to lín cña t b¶n Hång K«ng vµ §µi Loan trong viÖc ®Çu t ë c¸c ®Æc khu vµ c¸c vïng kinh tÕ më cöa cña Trung Quèc. ë ®©y nãi tíi “t b¶n níc ngoµi” lµ tríc hÕt nãi tíi t b¶n cña Hång K«ng vµ §µi Loan, c¶ hai l·nh thæ nµy ®Òu do ngêi Trung Quèc kiÓm so¸t.
Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ c¸c §KKT ®Çu tiªn ®îc thiÕt lËp ë gÇn Hång K«ng vµ Macao. Trung Quèc sím nhËn ra u thÕ ®Æc bÞªt cña sù gÇn kÒ hai n¬i ®ã, ®Æc biÖt lµ Hång K«ng. Zhou Weiping vµ Yang Zhihe, hai häc gi¶ Trung Quèc ®· nªu râ nh÷ng u thÕ Êy thµnh c¸c ®iÓm sau ®©y:
· Tõ ®ãng cöa ®Õn më cöa ra níc ngoµi, kh«ng cã kinh nghiÖm thùc tiÔn, thiÕu kªnh vµ thiÕu ph¬ng tiÖn th× khã tiÕn hµnh trao ®æi mËu dÞch, hîp t¸c quèc tÕ, giao lu kü thuËt quèc tÕ, chØ cã lîi dông nh÷ng u thÕ Êy míi kh¾c phôc ®îc nh÷ng chç thiÕu kia;
· Ph¶i qua Hång K«ng mµ du nhËp vèn, kü thuËt, kinh nghiÖm qu¶n lý dï lµ t b¶n níc ngoµi chÝnh cèng th× phÇn lín còng ph¶i qua ®êng Hång K«ng;
· S¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu t¹o ngo¹i tÖ tríc hÕt còng nh»m vµo thÞ trêng Hång K«ng vµ Macao ®Ó tiªu thô;
· Th«ng tin vµ ®éng th¸i kinh tÕ thÕ giíi tríc hÕt ®îc n¾m b¾t qua Hång K«ng vµ Macao:
· Do vÞ trÝ ®Æc biÖt nµy, cã nhiÒu kh¶ n¨ng thu hót c¸c xÝ nghiÖp néi ®Þa tíi kinh doanh.
Ngoµi ra, Hång K«ng lµ mét m« h×nh ®Ó c¸c §KKT tham kh¶o vÒ nhiÒu mÆt ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, nh»m x©y dùng mét hÖ th«ng qu¶n lý kinh tÕ thÝch hîp víi c¸c ®Æc khu.
Do quy chÕ t« nhîng cã thêi h¹n cña nã, Hång K«ng ®· ®îc trao tr¶ cho Trung Quèc vµo n¨m 1997. Tranh thñ gÇn 20 n¨m cßn l¹i ®Ó tËn dông vai trß cña Hång K«ng lµ mét chñ tr¬ng rÊt kh«n ngoan. Thùc tiÔn nh÷ng n¨m qua chøng tá chñ tr¬ng ®ã cã søc sèng nh thÕ nµo. Kh«ng nh÷ng Th©m QuyÕn, §KKT ë s¸t c¹nh Hång K«ng ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn nhanh nhÊt mµ c¶ c¸c vïng l©n cËn kh¸c còng cã thªm nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn, ®Õn møc tØnh Qu¶ng §«ng ®îc vÝ nh “con hæ thø n¨m” ë §«ng Nam ¸ ®ang lÊy ®µ. §Æng TiÓu B×nh th× gäi Qu¶ng §«ng lµ mét “Hång K«ng míi”. “Hång K«ng míi" ®· thùc sù dùa vµo søc m¹nh cña Hång K«ng ®Ó ®i lªn.
Sù gÇn gòi vÒ ®Þa lý cña c¸c §KKT víi Hång K«ng, u thÕ vÒ mÆt tù nhiªn Êy cµng ®îc nh©n lªn khi phÇn lín c¸c c«ng ty kinh doanh ë Hång K«ng ®Òu do ngêi Trung Quèc lµm chñ, mµ nh÷ng ngêi nµy l¹i cã quª qu¸n tõ c¸c vïng néi ®Þa cña Trung Quèc, ®Æc biÖt lµ tõ tØnh Qu¶ng §«ng. Khi c¸c nhµ kinh doanh ngêi Trung Quèc trë vÒ lµm ¨n ë tØnh Qu¶ng §«ng, hä ®· lµm nh÷ng chuyÕn hµnh h¬ng vÒ “quª cha ®Êt tæ”. “Tinh thÇn d©n téc” cña ngêi Trung Quèc ë Hång K«ng ®· t×m thÊy mét n¬i “dông vâ” khi hä më réng kinh doanh vµo néi ®Þa Trung Quèc.
Vai trß cña §µi Loan kh¸c víi Hång K«ng trong sù ph¸t triÓn c¸c §KKT vµ c¸c vïng kinh tÕ më cöa. §µi Loan ®îc coi lµ mét bé phËn l·nh thæ cña Trung Quèc, nhng trªn hßn ®¶o lín nµy, chÝnh quyÒn §µi B¾c vÉn gi÷ th¸i ®é ®èi nghÞch víi B¾c Kinh tõ n¨m 1949 ®Õn nay. §µi B¾c tù coi m×nh lµ ®¹i diÖn cña c¶ níc Trung Hoa vµ gi÷a 2 bªn kh«ng thiÕt lËp quan hÖ chÝnh thøc nµo. Nhng ®ã lµ vÒ mÆt chÝnh trÞ, cßn vÒ mÆt kinh tÕ th× b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a Trung Quèc vµ §µi Loan ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn khiÕn cho ngêi ta ng¹c nhiªn. Nh÷ng liªn hÖ ®ang t¨ng lªn vÒ th¬ng m¹i, ®Çu t vµ nh©n sù ®ang lµm xãi mßn nhanh chãng nh÷ng chíng ng¹i chÝnh trÞ b¾t nguån tõ hÖ thèng t tëng ®îc dùng lªn gi÷a hai níc. Hµng triÖu ngêi §µi Loan trë vÒ th¨m cè h¬ng vµ hµng tû USD ®ang ®îc §µi Loan ®Çu t vµo Trung Quèc theo nh÷ng kªnh kh¸c nhau. §Þa bµn lµm ¨n cña c¸c ty §µi Loan chñ yÕu lµ ë tØnh Phóc KiÕn, tØnh ®èi diÖn víi §µi Loan ë bªn kia eo biÓn §µi Loan. H¹ M«n, §KKT thuéc tØnh Phóc KiÕn ®· trë thµnh bµn ®¹p cho c¸c c«ng ty §µi Loan vµo lµm ¨n ë néi ®Þa. Ngoµi lîi thÕ gÇn gòi vÒ ®Þa lý, H¹ M«n cßn cã nh÷ng lîi thÕ kh¸c kh«ng kÐm phÇn quan träng: ngêi Trung Quèc ë §µi Loan phÇn lín cã nguån gèc tõ Phóc KiÕn, hä ®Òu nãi tiÕng gièng nhau vµ cã nh÷ng sinh ho¹t v¨n ho¸ gièng nhau. ë Phóc KiÕn, cuéc chiÕn tranh l¹nh gi÷a lôc ®Þa vµ §µi Loan hÇu nh bÞ quªn l·ng. Tuy kh«ng cã nh÷ng liªn l¹c chÝnh thøc nhng nh÷ng liªn l¹c b»ng “thuyÒn ®¸nh c¸” kh«ng ngõng t¨ng lªn gi÷a §µi Loan vµ lôc ®Þa. Trong hoµn c¶nh cha b×nh thêng quan hÖ Êy, ChÝnh phñ Trung Quèc vÉn tËn dung ®îc nh÷ng lîi thÕ do gÇn gòi víi §µi Loan ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c §KKT cña m×nh. §©y kh«ng ph¶i lµ “chÝnh s¸ch thùc dông” cña c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc nh cã ngêi nhËn xÐt mµ lµ mét tÇm nh×n lÞch sö b¾t nguån tõ nh÷ng gi¸ trÞ d©n téc chung mµ nh÷ng ngêi l·nh ®¹o Trung Quèc biÕt n¾m lÊy.
ë Trung Quèc, tinh thÇn d©n téc ®îc kh¼ng ®Þnh rÊt m¹nh, tõ xa xa. Nh nhµ Trung Quèc häc næi tiÕng ngêi Ph¸p Michel Granet tõng nhËn xÐt rÊt ®óng: ngêi Trung Quèc coi b¶n th©n quèc gia m×nh lµ mét “t«n gi¸o”, t©m lý phæ biÕn cña hä lµ tù coi m×nh nh trung t©m cña thiªn h¹ (gÇm trêi). Trong viÖc tËn dông nh÷ng u thÕ do gÇn kÒ Hång K«ng vµ §µi Loan, nh÷ng ngêi l·nh ®¹o Trung Quèc ®· nhÊn m¹nh tíi tinh thÇn d©n téc Êy. §èi víi hä, nh÷ng kh¸c biÖt vÒ chñ thuyÕt, vÒ hÖ t tëng giai cÊp lµ thø yÕu, c¸i chñ yÕu lµ chñ nghÜa yªu níc. Nh÷ng mèi quan hÖ chÆt chÏ vÒ s¾c téc, v¨n ho¸, t×nh nghÜa quª h¬ng cña Hoa kiÒu víi c¸c §KKT ®· biÕn nh÷ng m¶nh ®Êt nghÌo nµn nµy thµnh nh÷ng vïng ®Êt høa cho hä thùc hiÖn nghÜa vô vµ bæn phËn ®èi víi quª h¬ng.
Ngoµi nh÷ng lîi thÕ ®Æc biÖt nãi trªn, Trung Quèc còng t×m c¸ch khai th¸c tÊt c¶ nh÷ng lîi thÕ kh¸c tõ bªn ngoµi, dï lµ tõ ®©u tíi: tõ c¸c níc ph¸t triÓn ph¬ng T©y, tõ c¸c níc c«ng nghiÖp míi ë §«ng Nam ¸ vµ Nam Mü, tõ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn… Trung Quèc ®Æt lªn hµng ®Çu nh÷ng lîi Ých ph¸t triÓn kinh tÕ vµ gÇn nh kh«ng chó träng tíi nh÷ng kh¸c biÖt vÒ hÖ t tëng. Mét sè quèc gia bÞ nhiÒu níc trªn thÕ giíi “tÈy chay” vÒ kinh tÕ v× nh÷ng lý do kh¸c nhau nhng vÉn ®îc Trung Quèc coi lµ nh÷ng b¹n hµng cña m×nh. Râ rÖt nhÊt lµ trêng hîp quan hÖ víi Nam TriÒu Tiªn. Trong khi vÉn gi÷ c¸c quan hÖ ®ång minh gÇn gòi vµ th©n thiÕt víi B¾c TriÒu Tiªn, Trung Quèc vÉn t×m c¸ch thiÕt lËp vµ t¨ng cêng c¸c quan hÖ kinh tÕ víi Nam TriÒu Tiªn, dï hai níc lóc ®ã cha thiÕt lËp nh÷ng quan hÖ vÒ mÆt nhµ níc. Víi mét chÝnh s¸ch uyÓn chuyÓn ®Õn møc tèi ®a nh vËy, ngoµi nh÷ng nguån tµi chÝnh vµ c«ng nghÖ tõ Hång K«ng vµ §µi Loan, Trung Quèc ®· khai th¸c ®îc nh÷ng nguån tµi chÝnh vµ c«ng nghÖ to lín kh¸c tõ b¹n hµng kh¾p thÕ giíi, tríc hÕt lµ c¸c níc ph¸t triÓn ph¬ng T©y.
ViÖt Nam mÆc dï kh«ng cã nh÷ng lîi thÕ ®Æc biÖt nh Trung Quèc nhng nh÷ng lîi thÕ cña ViÖt Nam còng kh«ng ph¶i lµ nhá, nh ®· ph©n tÝch trong phÇn thuËn lîi. §iÒu quan träng lµ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®Æc khu kinh tÕ, chóng ta ph¶i khai th¸c tèi u c¸c lîi thÕ cña m×nh.
5. TËn dông thêi c¬
Cuèi thËp kû 70, ®Çu thËp kû 80 cña thÕ kû XX, sau mét thêi gian ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng, c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi cã xu híng chuyÓn vèn ®Çu t ra níc ngoµi, chñ yÕu tíi c¸c níc kÐm ph¸t triÓn nh»m chuyÓn giao nh÷ng c«ng nghÖ ®· phÇn nµo l¹c hËu vµ lîi dông nguån nguyªn liÖu, lao ®éng t¹i chç rÎ h¬n. ChÝnh xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc thùc tÕ nµy chø kh«ng ph¶i tõ c¸c lËp luËn viÓn v«ng mµ Trung Quèc ®· x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ phï hîp. HiÓu râ thùc tÕ, n¾m ch¾c thêi c¬, thÊm nhuÇn phÐp biÖn chøng duy vËt, tõ bá c¸c íc muèn ph¸t triÓn kinh tÕ ®¹i nh¶y vät, duy ý chÝ tríc ®©y trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch lµ nh÷ng kinh nghiÖm ®æi míi ®¾t gi¸ trong qu¶n lý kinh tÕ cña Trung Quèc. HiÓu râ xu thÕ vËn ®éng quèc tÕ, Trung Quèc ®· chÝnh thøc kh¼ng ®Þnh híng x©y dùng nÒn kinh tÕ híng ngo¹i, u tiªn mét sè ngµnh liªn quan tíi xuÊt khÈu hoÆc cã sö dông c«ng nghÖ cao.
Ho¹t ®éng cña c¸c ®Æc khu rÊt chó träng tíi nh÷ng thay ®æi kinh tÕ trong vïng. Lóc c¸c §KKT ®îc thµnh lËp ë Trung Quèc còng lµ lóc c¸c níc thuéc khu vùc Th¸i B×nh D¬ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, dÉn tíi chç lµm thay ®æi c¬ cÊu xuÊt khÈu cña c¸c níc ®ã. Cµng ®¹t tíi nh÷ng tr×nh ®é cao h¬n vÒ xuÊt khÈu, c¸c níc ®ã cµng Ýt quan t©m h¬n tíi nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu truyÒn thèng. Ch¼ng h¹n khi Hµn Quèc vµ §µi Loan thµnh c«ng vÒ xuÊt khÈu « t« vµ c¸c hµng ®iÖn tö th× l¹i bá láng viÖc xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng tiªu dïng réng r·i nh quÇn ¸o, ®å ch¬i, ®å ®iÖn sinh ho¹t…ThÕ lµ Trung Quèc n¾m lÊy nh÷ng xu híng míi Êy, ho¹t ®éng cña c¸c §KKT ®îc híng vµo nh÷ng kÏ hë th¬ng m¹i cña c¸c níc trong vïng.
Sù thuËn lîi vÒ vÞ trÝ ®Þa lý cña c¸c §KKT Trung Quèc mét mÆt lµ nã n»m ë c¸c khu vùc kinh tÕ ven biÓn phÝa §«ng, n¬i tiÕp gi¸p víi c¸c nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt cña ch©u ¸ trong thËp kû 80 vµ 90 cña thÕ kû XX nh NhËt B¶n, NICs vµ ASEAN. §iÒu nµy cã thÓ t¹o thuËn lîi rÊt lín trong viÖc n¾m b¾t thêi c¬, ®ãn nhËn thêi c¬ vµ chíp lÊy thêi c¬ cña ChÝnh phñ Trung Quèc tríc xu thÕ khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra.
Cã thÓ nãi vÊn ®Ò t¹o lËp §KKT ë níc ta ®îc ®Æt ra nh mét bµi to¸n lín. Trong ®ã yÕu tè “®Þa lîi”-vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn-®· râ rµng rÊt thuËn lîi, nhng tÊt nhiªn kh«ng kÐm phÇn thö th¸ch. YÕu tè thø hai thuéc vÒ con ngêi-“nh©n hoµ”- tuy chóng ta thèng nhÊt ý chÝ hµnh ®éng b»ng nh÷ng chñ tr¬ng ®óng ®¾n, nh÷ng quyÕt s¸ch sao cho hÊp dÉn, phï hîp víi yªu cÇu cña c¸c nhµ ®Çu t quèc tÕ, nhng dÔ thêng bá qua yÕu tè thø ba cña bÊt kú bµi to¸n ®Çu t nµo: “thêi c¬”. LiÖu thêi c¬ tõ m«i trêng kinh tÕ thÕ giíi cã chê ®îi chóng ta kh«ng? HiÖn chóng ta míi chØ cã mét KKTM, trong khi thùc tiÔn níc ta cÇn nhiÒu h¬n thÕ. NÕu nh c¸c KKTM tiÕp theo cña chóng ta ra ®êi qu¸ muén th× ch¾c ch¾n sÏ kh«ng cßn “lîi thÕ cña ngêi ®i sau”. M« h×nh ®ã kh«ng cßn thÝch hîp ®Ó tËn dông thêi c¬ n÷a. Khi ®ã chóng ta sÏ ph¶i cÇn mét m« h×nh míi kh«ng chØ bao hµm ý nghÜa lµ mét kh«ng gian kinh tÕ ®Æc thï so víi phÇn cßn laÞ cña quèc gia mµ h¬n thÕ n÷a, cÇn cã nh÷ng nÐt ®Æc thï hÊp dÉn h¬n so víi phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi.
KÕt luËn
Trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ ®a d¹ng vµ cã sù c¹nh tranh gay g¾t nh hiÖn nay th× viÖc hîp t¸c vµ héi nhËp víi thÞ trêng quèc tÕ lµ xu híng cña thêi ®¹i. ViÖc ph¸t triÓn khu kinh tÕ tù do kh«ng chØ ®¬n thuÇn theo m« h×nh khu th¬ng m¹i hoÆc KCN mµ cÇn thiÕt h×nh thµnh nh÷ng m« h×nh míi, cã yªu cÇu, cã môc ®Ých cao h¬n, ph¸t triÓn toµn diÖn ë mét khu vùc l·nh thæ nhÊt ®Þnh ®Ó ph¸t huy tÝnh ®a d¹ng, tù do trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®èi ngo¹i. M« h×nh ®Æc trng theo kiÓu nµy lµ §KKT.
§KKT lµ mét m« h×nh ®Æc thï cña khu kinh tÕ tù do. Nã mang ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do vµ cã nh÷ng u thÕ vît tréi h¬n h¼n. T¹i §KKT cã mét c¬ chÕ luËt – kinh tÕ rÊt thuËn lîi, hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t c¶ trong vµ ngoµi níc. Víi quy m« nh mét x· héi thu nhá, mét c¬ cÊu kinh tÕ ®a ngµnh phong phó, c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ tù do lùa chän h×nh thøc vµ quy m« ®Çu t vµo §KKT. §KKT coi träng sù tù do vµ b×nh ®¼ng trong kinh doanh gi÷a c¸c doanh nghiÖp, ®ã lµ mét m«i trêng kinh doanh tù do, tu©n theo c¸c quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Trong qu¸ tr×nh CNH-H§H ®Êt níc, §KKT thùc sù lµ mét gi¶i ph¸p vÒ vèn, khoa häc c«ng nghÖ vµ kü n¨ng qu¶n lý hiÖn ®¹i ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. §KKT ®îc coi lµ cöa ngâ cña ®Êt níc víi thÞ trêng thÕ giíi, lµ n¬i kÕt hîp tèt nhÊt c¸c nguån lùc trong níc víi c¸c yÕu tè quèc tÕ ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, CNH híng vÒ xuÊt khÈu.
§KKT cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c vïng l·nh thæ kh¸c. §KKT ®îc thµnh lËp kh«ng chØ v× lîi Ých cña b¶n th©n nã mµ cßn v× sù ph¸t triÓn chung cña c¶ ®Êt níc. Chóng lµ mét phÇn quan träng trong chiÕn lîc më cöa nÒn kinh tÕ.
C¸c §KKT trong chÝnh s¸ch më cöa sau nh÷ng n¨m dµi tù giam m×nh trong cÊm thµnh ®· gãp phÇn håi sinh níc Trung Hoa, ®a níc nµy hoµ nhËp vµo thÕ gií hiÖn ®¹i. Chñ tÞch Giang Tr¹ch D©n ®· coi viÖc thµnh lËp c¸c §KKT lµ mét trong ba sù kiÖn vÜ ®¹i nhÊt cña Trung Quèc trong thÕ kû nµy, cïng víi c¸ch m¹ng T©n Hîi vµ viÖc thµnh lËp níc Céng Hoµ Nh©n D©n Trung Hoa. XÐt vÒ gãc ®é lÞch sö, c¸c häc gi¶ ®¸nh gi¸ r»ng: “nhê x©y dùng §KKT thµnh c«ng, cã kh¶ n¨ng Trung Quèc lµ níc duy nhÊt trong lÞch sö thÕ giíi ®· rít xuèng ®¸y tõ ®Ønh cao cña v¨n minh nh©n lo¹i råi l¹i v¬n tíi ®Ønh cao ®ã mét lÇn n÷a”. Vai trß “phßng thÝ nghiÖm” cña c¸c §KKT vµ nh÷ng kÕt qu¶ mµ chóng mang l¹i cho nÒn kinh tÕ Trung Quèc thùc sù lµ nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u ®èi víi c¸c níc ®ang thùc hiÖn c«ng cuéc c¶i c¸ch, ®æi míi, x©y dùng c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc hiÖn nay.
Kinh nghiÖm næi bËt mang mµu s¾c Trung Quèc mµ chóng ta cã thÓ häc hái lµ kiªn tr×, quyÕt t©m thùc hiÖn ®êng lèi c¶i c¸ch; x©y dùng nÒn kinh tÕ më cã liÒu lîng; ph¸t triÓn tõ dÔ ®Õn khã; tõ n¬i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Õn c¸c n¬i kh¸c; tõ Ýt ®Õn nhiÒu; võa lµm võa t×m hiÓu võa ®óc rót kinh nghiÖm c¶ vÒ nhËn thøc, c¶ vÒ thùc tiÔn. ViÖc x©y dùng §KKT ph¶i héi tô ®Çy ®ñ c¸c nh©n tè chñ quan vµ kh¸ch quan, tr¸nh chñ quan duy ý chÝ, ph¶i tËn dông nh÷ng lîi thÕ s½n cã cña m×nh, tranh thñ khai th¸c tÊt c¶ c¸c lîi thÕ kh¸c tõ bªn ngoµi kÕt hîp víi viÖc ®Ò ra s¸ch lîc ®óng ®¾n kÞp thêi ®Ó ®ãn nhËn vµ tËn dông thêi c¬.
MÆc dï cã nhiÒu thuËn lîi vµ khã kh¨n kh¸c nhau, nhng víi ®êng lèi chØ ®¹o ®óng ®¾n cña Nhµ níc, sù ®ång lßng dèc søc cña nh©n d©n, víi sù gióp ®ì cña c¸c tæ chøc kinh tÕ, tµi chÝnh quèc tÕ, chóng ta cã thÓ tin ch¾c r»ng, c¸c §KKT sÏ ®îc x©y dùng thµnh c«ng, gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ , ®a ViÖt Nam trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
B3.doc
