Kinh tế môi trường - Mối liên hệ giữa môi trường và kinh tế

KINH TẾ MÔI TRƯỜNG (Dành cho chương trình sau đại học) TS. Hoàng Văn Long Chương trình học Chương 1: (5 Tiết) Giới thiệu về Kinh tế môi trường Chương 2: (5 Tiết) Mối liên hệ giữa môi trường và Kinh tế Chương 3: (5 Tiết) Nguyên nhân các vấn đề môi trường Chương 4: (5 Tiết) Kinh tế Ô nhiễm Chương 5: (3 Tiết) Phân tích lợi ích chi Phí Bài tập (2 tiết) Chương 6: (5 Tiết) Định giá Tài nguyên và Môi trường Chương 7:(3 Tiết) Kinh tế Tài nguyên, Chất thải và Đa dạnh sinh học Bài tập (2 tiết) Chương 8: (5 Tiết) Quản lý nhà nước về môi trường Chương 9: Kinh tế Xanh, Tăng trưởng Xanh và BĐKH ở Việt Nam (2 tiết) Chương 10: Seminar Kinh tế Môi trường (2 tiết) - Ôn tập Môn học (1 tiết) MỐI LIÊN HỆ GIỮA MÔI TRƯỜNG VÀ KINH TẾ Chương 2 Nội dung chương 2 2.1. Mối liên kết giữa kinh tế và môi trường 2.2. Lợi ích và chi phí, cung và cầu 2.3. Hiệu quả kinh tế và thị trường 2.4. Khái niệm của Kinh tế phúc lợi và môi trường (Natural Resource and Environmental Economics, Ch. 5: III. Market Failure, public policy and the environment) 2.5. Các vấn đề tài nguyên và môi trường ở Việt Nam 2.6. Thảo luận 2.7. Câu hỏi ôn tập chương 2.8 Tài liệu tham khảo 2.1.1. Moái quan heä giöõa heä thoáng kinh teá vaø moâi tröôøng thieân nhieân 2.1.2. Kinh teá moâi tröôøng vaø Kinh teá taøi nguyeân thieân nhieân 2.1.3. Moâ hình doøng chu chuyeån cuûa hoaït ñoäng kinh teá 3.1.4. Moâ hình caân baèng vaät chaát: Moái quan heä giöõa hoaït ñoäng kinh teá vaø moâi tröôøng thieân nhieân 2.1.5. Phaùt thaûi, chaát löôïng moâi tröôøng xung quanh vaø thieät haïi 2.1.6. Caùc loaïi chaát gaây oâ nhieãm 2.1. Mối liên hệ giữa kinh tế và môi trường o Cung caáp nguyeân lieäu thoâ cho hoaït ñoäng kinh teá (saûn xuaát vaø tieâu duøng) o Tieáp nhaän caùc chaát thaûi töø hoaït ñoäng kinh teá (saûn xuaát vaø tieâu duøng) o Cung caáp caùc tieän nghi cuoäc soáng cho con ngöôøi (caûnh quan, khoâng khí, ) 2.1.1. Moái quan heä giöõa heä thoáng kinh teá vaø moâi tröôøng „ Moâi tröôøng coù 3 chöùc naêng cô baûn: Caùc haõng MOÂI TRÖÔØNG Hoä gia ñình Nguyeân lieäu thoâ Chaát thaûi Caùc tieän nghi cuoäc soáng 2.1.1. Moái quan heä giöõa heä thoáng kinh teá vaø moâi tröôøng Neàn kinh teá (a) (b) Moâi tröôøng thieân nhieân B. Phaân bieät Kinh teá moâi tröôøng vaø Kinh teá taøi nguyeân thieân nhieân o Moái lieân keát (a): Nghieân cöùu vai troø cung caáp nguyeân vaät lieäu thoâ cuûa moâi tröôøng thieân nhieân cho hoaït ñoäng kinh teá ñöôïc goïi laø “Kinh teá Taøi nguyeân Thieân nhieân” (Natural Resource Economics). o Moái lieân keát (b): Nghieân cöùu doøng chu chuyeån caùc chaát thaûi töø hoaït ñoäng kinh teá vaø caùc taùc ñoäng cuûa chuùng leân moâi tröôøng thieân nhieân ñöôïc goïi laø “Kinh teá Moâi tröôøng” (Environmental Economics). 2.1.2. Phaân bieät Kinh teá moâi tröôøng & Kinh teá taøi nguyeân thieân nhieân o Taøi nguyeân thieân nhieân coù theå ñöôïc chia thaønh hai nhoùm: o Taøi nguyeân coù theå taùi taïo o Taøi nguyeân khoâng theå taùi taïo o Moät ñaëc tröng quan troïng veà taøi nguyeân thieân nhieân laø tính phuï thuoäc vaøo thôøi gian 2.1.2. Phaân bieät Kinh teá moâi tröôøng & Kinh teá taøi nguyeân thieân nhieân 2.1.3. Moâ hình doøng chu chuyeån cuûa hoaït ñoäng kinh teá 2.1.4. Moâ hình caân baèng vaät chaát o Moâ hình caân baèng vaät chaát ‟ minh hoïa moái quan heä giöõa hoaït ñoäng kinh teá vaø moâi tröôøng o Doøng caùc taøi nguyeân töø moâi tröôøng thieân nhieân ñi vaøo hoaït ñoäng kinh teá: Kinh teá Taøi nguyeân Thieân nhieân o Doøng caùc chaát thaûi (Residuals): o Caùc chaát thaûi: caùc pheá phaåm thaûi ra moâi tröôøng o Khaû naêng haáp thuï: khaû naêng moâi tröôøng haáp thu caùc chaát thaûi o Taùi cheá vaø söû duïng laïi: caùc phöông phaùp ñeå trì hoaõn caùc doøng chaát thaûi 2.1.4. Moâ hình caân baèng vaät chaát o Moâ hình caân baèng vaät chaát ‟ minh hoïa moái quan heä giöõa hoaït ñoäng kinh teá vaø moâi tröôøng o 2 định luật về nhiệt động lực học: o Ñònh luaät nhieät ñoäng löïc hoïc thöù nhaát: vaät chaát vaø naêng löôïng khoâng theå töï taïo ra hoaëc khoâng theå maát ñi. o Ñònh luaät nhieät ñoäng löïc hoïc thöù hai: khaû naêng chuyeån ñoåi vaät chaát vaø naêng löôïng cuûa moâi tröôøng laø coù giôùi haïn. 2.1.4. Moâ hình caân baèng vaät chaát Moâi tröôøng töï nhieân Moâi tröôøng töï nhieân Ngöôøi saûn xuaát Ngöôøi tieâu duøng Taùi cheá (R r P ) Saûn phaåm thaûi (R P ) Thaûi ra moâi tröôøng Saûn phaåm thaûi Nguyeân lieäu thoâ (M) Haøng hoùa (G) d p (R ) d c (R ) c (R ) Taùi cheá (R r C ) Thaûi ra moâi tröôøng 2.1.4. Moâ hình caân baèng vaät chaát Giaûm G Giaûm Rp Taêng (R’p+R’c) Seõ giaûm M & giảm Rp d, Rc d 2.1.4. Moâ hình caân baèng vaät chaát o Moät soá thuaät ngöõ: o Chaát löôïng moâi tröôøng xung quanh (Ambient quality): Soá löôïng chaát chaát oâ nhieãm trong moâi tröôøng o Chaát löôïng moâi tröôøng (Environmental quality): Traïng thaùi cuûa moâi tröôøng töï nhieân (bao haøm caû chaát löôïng moâi tröôøng xung quanh, chaát löôïng caûnh quan vaø chaát löôïng thaåm myõ cuûa moâi tröôøng). o Chaát thaûi (Residuals): Vaät chaát coøn laïi sau khia saûn xuaát vaø tieâu duøng o Phaùt thaûi (Emissions): Phaàn cuûa chaát thaûi saûn xuaát hay tieâu duøng thaûi vaøo moâi tröôøng 2.1.5 Söï phaùt thaûi, Chaát löôïng moâi tröôøng xung quanh, vaø Thieät haïi o Moät soá thuaät ngöõ: o Taùi cheá (Recycling): Moät chaát, moät daïng naêng löôïng hay moät haønh ñoäng khi ñöa vaøo moâi tröôøng töï nhieân seõ laøm giaûm chaát löôïng moâi tröôøng xung quanh. o Xaû thaûi (Effluent): Ñoâi khi thuaät ngöõ xaû thaûi duøng ñeå noùi ñeán nhöõng chaát oâ nhieãm nöôùc, vaø phaùt thaûi ñeå noùi ñeán caùc chaát gaây oâ nhieãm khoâng khí. Nhöng hai thuaät ngöõ naøy seõ ñöôïc duøng töông ñöông. o OÂ nhieãm (Pollution) o Thieät haïi (Damages): Nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa oâ nhieãm moâi tröôøng taùc ñoäng leân con ngöôøi vaø caùc yeáu toá cuûa heä sinh thaùi. 2.1.5. Söï phaùt thaûi, Chaát löôïng moâi tröôøng xung quanh, vaø Thieät haïi o Chaát oâ nhieãm tích tuï vaø khoâng tích tuï o Chaát oâ nhieãm cuïc boä, vuøng vaø toaøn caàu o Nguoàn oâ nhieãm ñieåm vaø nguoàn oâ nhieãm phaân taùn o Söï phaùt thaûi giaùn ñoaïn vaø lieân tuïc 2.1.5. Caùc daïng chaát gaây oâ nhieãm 2.2. Lợi ích, chi phí, Cung và Cầu 2.2.1. Giá sẵn lòng trả (WTP) 2.2.2. Lợi ích 2.2.3. Chí phí 2.2.4. Cung và đường chi phí biên, tổng cung 2.2.5. Công nghệ 2.2.6. Nguyên tắc cân bằng biên 2.2.7. Các thuật ngữ 2.2.1. Giá sẵn lòng trả (WTP) • Giá sẵn lòng trả cho táo sạch – một thực nghiệm • Khi số đơn vị mua tăng: giá sẵn lòng trả cho từng đơn vị hàng hóa thường giảm xuống • Giá sẵn lòng trả biên diễn tả giá sẵn lòng trả của một người cho một đơn vị dịch vụ hay hàng hóa tăng thêm Minh họa Cầu • Qd = alpha + Beta. P Tổng cầu/Giá sẵn lòng trả • Đường tổng cầu đối với một hàng hóa thị trường là tổng theo trục hoành các đường cầu cá nhân thường được nhóm theo khu vực địa lý (ví dụ: thành phố, tỉnh hoặc một quốc gia) 2.2.2. Lợi ích • Tổng lợi ích được đo bằng giá sẵn lòng trả. Khi lượng tăng từ q1 lên q2. Tổng lợi ích là a + b 2.2.3. Chi phí • Chi phí cơ hội để sản xuất ra một sản phẩm nào đó là giá trị tối đa của các sản phẩm khác lẽ ra đã được sản xuất nếu ta không sử dụng tài nguyên để làm ra sản phẩm hiện hành • Chi phí biên đo lường lượng chi phí gia tăng khi tăng thêm một đơn vị sản phẩm • Tổng chi phí là chi phí sản xuất ra tổng số lượng sản phẩm 2.2.4 Cung và đường chi phí biên tổng cộng • Chi phí biên của táo • Đường tuyến tính của chi phí biên • Tổng chi phí và đường chi phí biên của táo 2.2.5. Công nghệ • Tiến bộ công nghệ được thể hiện bằng đường chi phí biên dịch xuống 2.2.6. Nguyên tắc cân bằng biên • Nguyên tắc cân bằng biên đòi hỏi là tổng sản lượng được phân phối giữa các nguồn sản xuất sao cho chi phí sản xuất biên của các nguồn bằng nhau 2.2.7. Các thuật ngữ • Khả năng chi trả • Giá sản lòng trả biên • Tổng cầu • Kinh tế vi mô • Lợi ích • Chi phí cơ hội • Đường cầu • Giá mờ • Nguyên tắc cân bằng biên • Tổng chi phí • Đường cầu nghịch đảo • Tổng giá sẵn lòng trả • Chi phí biên • Giá sẵng lòng trả 2.3. Hiệu quả kinh tế và thị trường 2.3.1. Hiệu quả kinh tế 2.3.2. Hiệu quả và công bằng 2.3.3. Thị trường 2.3.4. Thị trường và hiệu quả xã hội 2.3.5. Chi phí ngoại tác 2.3.5.1. Tài nguyên tự do tiếp cận 2.3.6. Lợi ích ngoại tác + Hàng hóa công cộng + Tổng cầu đối với hàng hóa công cộng 3.2.4. Thị trường và hiệu quả xã hội • Thất bại thị trường gây ra sự khác biệt giữa giá trị thị trường và giá trị xã hội, và có thể ngăn cản thị trường cạnh tranh đạt chuẩn cân bằng xã hội. Và khi đó: Chi phí biên xã hội = Chi phí biên cá nhân + Chi phí ngoại ứng (môi trường) cá nhân Biểu đồ trang 93 2.3.1. Hiệu quả kinh tế • Quan điểm chính yếu của hiệu quả kinh tế là nên có sự cân bằng giữa lợi ích biên và chi phí biên của quá trình sản xuất • Hiệu quả xã hội đòi hỏi tất cả giá trị thị trường và phi thị trường hợp nhất trong lợi ích biên và chi phí biên của sản xuất. Nếu điều này được thỏa mãn, hiệu quả xã hội đạt được khi lợi ích biên bằng với chi phí biên của quá trình sản xuất. • MWTP = 100 – 2 . QD MC = 5. QS • 100 – 2 QE = 0.5 . QE; QE = 40 • MWTP = 100 – 2. (40) = 20$ • Hiệu quả tĩnh: gắn với các thị trường và các hoạt động tại một thời điểm nhất định • Hiệu quả động: xem xét đến sự phân phối tài nguyên theo thời gian 3.2.1. Hiệu quả kinh tế • Hiệu quả kinh tế đạt được khi lợi ích biên bằng chi phí biên MWTP = 100 – 2.QD MC = 0.5. QS Giá trị cân bằng là: QD = QS = QE 100 – 2QE = 0.5 . QE QE = 40 MWTP = 100 – 2(40) = 20$ Biểu đồ trang 88 2.3.2. Hiệu quả và công bằng • Tối ưu pareto là tình trạng cân bằng mà ở đó không thể làm cho một người nào đó tốt hơn mà không làm cho người khác thiệt thòi. Tối ưu pareto là một trạng thái cân bằng hiệu quả. • Sự bình đẳng có quan hệ chặt che với việc phân phối của cải trong xã hội. Hiệu quả và sự công bằng chỉ mang tính tương đối. • Nếu phân phối của cải không công bằng. Thì tiêu chuẩn hiệu quả có thể bị nhiều hạn chế. • Hiệu quả và công bằng chỉ mang tính tương đối • Chúng ta sẽ tiếp tục thảo luận về vấn đề này ở Chương 8 (Phân tích chính sách môi trường 2.3.3. Thị trường • Chúng ta có thể hoàn toàn dựa vào thị trượng đề xác định mức sản lượng tối ưu hay không? • Thị trường vận hành hiệu quả phải có sự cạnh tranh giữa người bán và người mua. • Không ai đủ lớn để ảnh hưởng đến giá thị trường. Giá cả phải được tự do điều chỉnh. => Hay nói cách khác, là thị trường cạnh tranh hoàn hảo. 2.3.4. Thị trường và hiệu quả xã hội • Thất bại thị trường gây ra sự khác biệt giữa giá thị trường và giá trị xã hội, và có thể ngăn cản thị trường cạnh tranh đạt điểm cân bằng hiệu quả xã hội. 2.3.5. Chi phí ngoại tác 2.3.5.1. Tài nguyên tự do tiếp cận • Ô nhiễm nước và chi phí xử lý: các công ty tự do xả thải làm cho nguồn nước ngày càng ô nhiễm và chi phí xử lý ngày càng cao. (Chi phí xã hội) • Sự tắc nghẽn đường sá: không giới hạn tiếp cận đưa đến sự không hiệu quả 2.3.6. Lợi ích ngoại tác • Máy cắt cỏ không gây tiếng ồn • Các lợi ích sinh thái từ đất nông nghiệp + Hàng hóa công cộng • Hàng hóa công cộng mang các đặc tính không cạnh tranh và không độc chiếm – có sự tiêu thụ chung đối với hàng hóa và một khi nó được cung cấp, mọi người đều có thể thụ hưởng hàng hóa đó cho dù có trả tiền cho việc tiêu thụ nó hay không. Chất lượng môi trường là một hàng hóa công cộng. + Tổng cầu đối với hàng hóa công cộng • Chi phí kiểm soát biên là hàm tăng: khi nước hồ trở nên sạch hơn thì chi phí biên của việc tiếp tục cải thiện cũng sẽ gia tăng Các thuật ngữ • Hiệu quả kinh tế • Chi phí ngoại tác hay chi phí xã hội • Chi phí tư nhân • Thất bại thị trường • Hàng hóa công cộng • Tính không độc chiếm • Hiệu quả xã hội • Giá trị phi thị trường 2.4. Khái niệm của Kinh tế phúc lợi và môi trường Natural Resource and Environmental Economics, Ch. 5: III. Market Failure, public policy and the environment. P. 124 (Sinh viên nghiên cứu thêm trong sách) - Public goods - Externalities - Government Failure Lưu ý • Phần lớn kinh tế tài nguyên và môi trường là kinh tế phúc lợi, trong đó xác định và chỉnh sửa Thất bại thị trường đối với các dịch vụ mà môi trường tự nhiên cung cấp cho nền kinh tế • Quyền sở hữu tài sản: Tập hợp các quyền định đoạt, chuyển nhượng, . 2.5. Các vấn đề tài nguyên và môi trường ở Việt Nam 2.5.1. Ô nhiễm môi trường 2.5.2. Suy thoái tài nguyên 2.5.3. Đa dạng sinh học suy giảm 2.5.4. Biến đổi khí hậu và nước biển dâng (Báo cáo môi trường quốc gia 2011-2015) d/330/cat/115/nfriend/3749540/language/vi- VN/Default.aspx 2.5.1. Ô nhiễm môi trường • Môi trường Việt Nam hiện tại ô nhiễm như thế nào? • Chương 8: Tác động của ô nhiễm môi trường 2.5.2. Suy thoái tài nguyên • Suy thoái tài nguyên rừng • Tài nguyên khoáng sản suy giảm 2.5.3. Đa dạng sinh học giảm • Chương 7: Đa dạng sinh học 2.5.4. Biến đổi khí hậu và nước biển dâng • Chương 2: Biến đổi khí hậu, thiên tai • Cho ví dụ? • Chúng ta sẽ học chi tiết ở Chương 9 2.6. Câu hỏi thảo luận 1) Liên kết giữa môi trường và kinh tế 2) Các khái niệm của Kinh tế Phúc lợi và môi trường - Thị trường - Hiệu quả kinh tế - Phân bổ trong kinh tế thị trường 3) Thực trạng tài nguyên và môi trường ở Việt Nam - Ô nhiễm môi trường (Ví dụ và nguyên nhân?) - Suy thoái tài nguyên (Ví dụ và nguyên nhân?) - Đa dạng sinh học giảm (Ví dụ và nguyên nhân?) - Biến đổi khí hậu và nước biển dâng (Ví dụ và nguyên nhân?) 2.7. Ôn tập chương 2 1) Mối liên hệ giữa hàng hóa công cộng và tài nguyên tự do tiếp cận là gì? 2) Hàng hóa công cộng là gì? Cho ví dụ? 3) Một số hàng hóa có vẻ như hàng hóa công cộng như sóng ra đi ô, các dịch vụ hải đăng, và thậm chí là cảnh sát và các dịch vụ vệ sinh có thể được cung cấp bởi các công ty tư nhân. Tại sao có điều này? Có phải là có sự khác nhau giữa các hàng hóa công công này với các dịch vụ môi trường? Nếu phải thì sự khác nhau đó là gì? 2.8. Nội dung chính cần nhớ 1) Sơ đồ mối liên hệ giữa kinh tế và môi trường tự nhiên 2) Kinh tế môi trường khác kinh tế tài nguyên như thế nào? 3) Phát triển bền vững: cân bằng tăng trưởng và môi trường 4) Mối quan hệ giữa phát thải, chất lượng môi trường xung quang và thiệt hại 5) Các loại chất gây ô nhiễm 2.9. Tài liệu tìm tham khảo 1. EEPSEA. Chương 2: Liên hệ giữa kinh tế và môi trường 2. EEPSEA. Chương 3: Lợi ích và Chi phí, Cung và Cầu 3. EEPSEA. Chương 4: Hiệu quả kinh tế và thị trường 4. Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia 2011- 2015 5. Natural Resource and Environmental Economics, Ch. 5: III. Market Failure, public policy and the environment. P. 124 Sinh viên làm bài tập 4.2. (Trang 85, EEPSEA)