Quy hoạch lâm nghiệp và điều chế rừng

Ch−¬ng tr×nh hç trî LNXH Bμi gi¶ng Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Hμ Néi, th¸ng 10 n¨m 2002 2 Ch−¬ng tr×nh hç trî LNXH Bμi gi¶ng Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Biªn tËp: B¶o Huy, NguyÔn V¨n Lîi Nhãm t¸c gi¶: B¶o Huy, Hoμng V¨n D−ìng, NguyÔn V¨n Lîi, Bïi ViÖt H¶i, L−¬ng V¨n NhuËn, Vò V¨n Th«ng, §Æng Thu Hμ, Hoμng Xu©n Y, NguyÔn B¸ Ng·i. Hμ Néi, th¸ng 10 n¨m 2002 3 Môc lôc Lý do môc ®Ých m«n häc .......................................................................... 6 Më ®Çu........................................................................................................ 9 Tæng quan vÒ quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng....................... 10 1 Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng................................................................................ 10 2 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng.................................... 12 2.1 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp.................................................................................. 12 2.2 Kh¸i niÖm ®iÒu chÕ rõng ............................................................................................... 15 2.3 Mèi quan hÖ gi÷a QHLN víi §CR................................................................................ 15 3 Môc ®Ých vμ nhiÖm vô cña QHLN vμ §CR ................................................ 16 3.1 Môc ®Ých nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña QHLN .............................................................. 16 3.2 Môc ®Ých, nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña ®iÒu chÕ rõng................................................... 17 4 §èi t−îng cña QHLN vμ §CR.................................................................... 18 5 LÞch sö ph¸t triÓn cña khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng... 18 C¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. ......................................................................................................... 20 1 C¸c c¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ rõng. .................................................................................................................... 21 1.1 C¬ së x· héi................................................................................................................... 21 1.2 C¬ së kinh tÕ.................................................................................................................. 23 1.3 C¬ së vÒ m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng............................... 26 2 C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ....................................................... 27 2.1 Nh÷ng vÊn ®Ò cña rõng.................................................................................................. 27 2.2 Nh÷ng nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®Ó cÊp chøng chØ rõng........... 29 C¬ së kü thuËt cña quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng .............. 32 1 Thμnh thôc rõng .......................................................................................... 33 1.1 Thμnh thôc tù nhiªn (Thμnh thôc sinh lý)...................................................................... 33 1.2 Thμnh thôc sè l−îng ...................................................................................................... 36 1.3 Thμnh thôc c«ng nghÖ ................................................................................................... 42 1.4 Thμnh thôc t¸i sinh ........................................................................................................ 47 1.5 Thμnh thôc tre nøa, lå «................................................................................................. 47 1.6 Thμnh thôc phßng hé..................................................................................................... 49 1.7 Thμnh thôc ®Æc s¶n........................................................................................................ 49 1.8 Thμnh thôc kinh tÕ (gi¸ trÞ)............................................................................................ 49 1.9 øng dông c¸c lo¹i tuæi thμnh thôc trong ®iÒu chÕ rõng ................................................. 50 2 Tæ chøc thêi gian rõng ................................................................................ 51 2.1 Chu kú ........................................................................................................................... 51 2.2 N¨m håi quy.................................................................................................................. 52 2.3 Lu©n kú ......................................................................................................................... 54 2.4 Lu©n kú khai th¸c rõng tre nøa, lå «:............................................................................. 57 4 3 C¸c hÖ thèng ph©n chia rõng....................................................................... 57 3.1 Ph©n chia rõng theo l·nh thæ ......................................................................................... 58 3.2 Ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che....................................................................... 63 3.3 Ph©n chia rõng theo chøc n¨ng...................................................................................... 66 3.4 Ph©n chia rõng theo quyÒn sö dông............................................................................... 69 4 Tæ chøc kh«ng gian rõng ............................................................................ 69 4.1 Chuçi ®iÒu chÕ............................................................................................................... 70 4.2 Coupe t¸c nghiÖp ........................................................................................................... 71 5 Vèn rõng chuÈn vμ ®iÒu chØnh s¶n l−îng rõng ........................................... 77 5.1 S¶n l−îng æn ®Þnh.......................................................................................................... 77 5.2 Vèn s¶n xuÊt chuÈn ....................................................................................................... 78 5.3 §iÒu chØnh s¶n l−îng rõng ............................................................................................ 94 Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p qui ho¹ch l©m nghiÖp .............................. 111 1 Néi dung c¬ b¶n cña qui ho¹ch l©m nghiÖp ë c¸c ®èi t−îng, cÊp kh¸c nhau . .................................................................................................................. 112 1.1 Qui ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý l·nh thæ ................................................... 112 1.2 Qui ho¹ch cho c¸c cÊp qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh ................................................... 114 2 Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong quy ho¹ch l©m nghiÖp .................................. 115 2.1 TiÕp cËn cã sù tham gia lμ c¬ së cho quy ho¹ch l©m nghiÖp ....................................... 115 2.2 Qu¶n lý th«ng tin vμ c¬ së d÷ liÖu trong c«ng t¸c qui ho¹ch l©m nghiÖp .................... 117 3 Ph©n tÝch t×nh h×nh .................................................................................... 117 3.1 §iÒu tra ®iÒu kiÖn tù nhiªn .......................................................................................... 118 3.2 §iÒu tra ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ................................................................................. 118 3.3 T×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh tr−íc kia vμ hiÖn nay .................................................. 120 3.4 Thèng kª tμi nguyªn rõng............................................................................................ 121 3.5 §iÒu tra chuyªn ®Ò ...................................................................................................... 125 4 Ph©n tÝch chiÕn l−îc .................................................................................. 126 5 X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, môc ®Ých, môc tiªu nhiÖm vô qu¶n lý tμi nguyªn rõng .................................................................................................................. 126 6 Qui ho¹ch s¶n xuÊt l©m nghiÖp................................................................. 126 6.1 Qui ho¹ch ph©n chia ®Êt ®ai ........................................................................................ 126 6.2 Qui ho¹ch c¸c biÖn ph¸p tæ chøc kinh doanh rõng...................................................... 127 6.3 Sù tham gia cña ng−êi d©n trong quy ho¹ch sö dông rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp ............. 129 7 LËp kÕ ho¹ch ............................................................................................. 132 8 Tæ chøc bé m¸y......................................................................................... 133 9 X©y dùng ph−¬ng ¸n qui ho¹ch ................................................................ 135 10 ThÈm ®Þnh ph−¬ng ¸n quy ho¹ch.............................................................. 137 11 Thùc hiÖn vμ gi¸m s¸t ph−¬ng ¸n.............................................................. 137 12 §¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n .................................................................................. 138 X©y dùng ph−¬ng ¸n vμ tæ chøc ®iÒu chÕ rõng.................................. 139 1 Néi dung c¬ b¶n x©y dùng ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng................................ 140 1.1 §iÒu tra ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh tù nhiªn, kinh tÕ x· héi cña khu vùc............................ 140 5 1.2 X¸c ®Þnh môc tiªu ®iÒu chÕ rõng................................................................................. 141 1.3 X¸c ®Þnh giai ®o¹n, kú h¹n ®iÒu chÕ........................................................................... 142 1.4 ThiÕt kÕ c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh cho tõng chuçi ®iÒu chÕ rõng ...................... 143 1.5 Bè trÝ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh¸c .............................................................................. 148 1.6 LËp kÕ ho¹ch ®iÒu chÕ rõng......................................................................................... 148 1.7 Dù to¸n ®Çu t− x©y dùng, lao ®éng, tμi chÝnh vμ hiÖu qu¶.......................................... 149 1.8 ThÈm ®Þnh hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ¸n............................................................................. 149 2 TiÕn tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong lËp kÕ ho¹ch ®iÒu chÕ rõng...... 150 3 Thμnh qu¶ cña lËp ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng............................................. 152 3.1 C¸c b¶n ®å:.................................................................................................................. 152 3.2 V¨n b¶n ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng ............................................................................... 153 4 Tæ chøc thùc thi, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng ............. 156 Tμi liÖu tham kh¶o ................................................................................. 158 Danh s¸ch tμi liÖu ®äc thªm cña sinh viªn ......................................... 161 6 lý do môc ®Ých m«n häc Lý do ph¸t triÓn m«n häc Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ §iÒu chÕ rõng N¨m tr−êng ®¹i häc ®ang gi¶ng d¹y m«n häc quy ho¹nh l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®Òu nhËn thÊy cã nhu cÇu c¶i tiÕn ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o m«n häc, v× c¸c lý do: • Cã sù thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp vμ c¸ch tiÕp cËn qu¶n lý tμi nguyªn rõng, ®ßi hái ng−êi qu¶n lý rõng ph¶i thay ®æi kiÕn thøc, kü n¨ng , th¸i ®é ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ã. • Tõng b−íc ®−a tiÕn bé kü thuËt vμo ®μo t¹o ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tμi nguyªn rõng h−íng tíi trang bÞ cho ng−êi häc c¸c nguyªn t¾c còng nh− gi¶i ph¸p ®Ó tæ chøc qu¶n lý tμi nguyªn rõng theo h−íng bÒn v÷ng vÒ 3 mÆt kinh tÕ – x· héi – m«i tr−êng • Héi nhËp vμo viÖc ®μo t¹o qu¶n lý rõng bÒn v÷ng trong khu vùc. VÞ trÝ m«n häc Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ §iÒu chÕ rõng trong ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o kü s− l©m nghiÖp: • §−îc gi¶ng d¹y ë häc kú VII - VIII trong ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o kü s− l©m nghiÖp. • Liªn quan chÆt chÏ c¸c m«n: L©m sinh häc, §iÒu tra rõng, Qu¶n lý b¶o vÖ rõng, L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng, Qu¶n lý dù ¸n l©m nghiÖp x· héi. • Tæng sè tiÕt: 60 - 75 tiÕt, ch−a bao gåm phÇn thùc tËp gi¸o tr×nh ë hiÖn tr−êng 03 tuÇn cïng víi m«n ®iÒu tra rõng. Môc ®Ých cña m«n häc Nh»m trang bÞ cho sinh viªn l©m nghiÖp: • KiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é cÇn thiÕt trong l·nh vùc QHLN -§CR ®Ó gãp phÇn qu¶n lý sö dông tμi nguyªn rõng theo h−íng bÒn v÷ng. • Kh¶ n¨ng chñ ®éng phèi hîp víi c¸c bªn liªn quan trong x©y dùng, tæ chøc thùc thi, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n QHLN - §CR phï hîp víi chÝnh s¸ch l©m nghiÖp vμ yªu cÇu cña x· héi. • Ph−¬ng ph¸p luËn trong tæ chøc thùc hiÖn QHLN - §CR ë c¸c ®èi t−îng, cÊp qu¶n lý tμi nguyªn rõng kh¸c nhau. 7 Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan tßan m«n häc Ch−¬ng Môc tiªu (Sau khi häc xong m«n häc, sinh viªn cã kh¶ n¨ng) Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian 1. Tæng quan vÒ QHLN & §CR + Tr×nh bμy c¸c kh¸i niÖm, QHLN vμ §CR. + Tr×nh bμy môc ®Ých, nhiÖm vô vμ c¸c nguyªn t¾c trong QHLN vμ §CR. + Tr×nh bμy lÞch sö ph¸t triÓn QHLN vμ §CR trong vμ ngoμi n−íc - Kh¸i niÖm QHLN & §CR - Môc ®Ých & nhiÖm vô cña QHLN vμ §CR - §èi t−îng cña QHLN vμ §CR - LÞch sö ph¸t triÓn khoa häc QHLN - §CR Tr×nh bμy §éng n·o Tμi liÖu ph¸t tay PhiÕu mμu B¶ng ghim 5 2. C¬ së KtÕ - x· héi - m«i tr−êng cña QHLN & §CR + Gi¶i thÝch ®−îc vÞ trÝ ý nghÜa cña c¸c c¬ së kinh tÕ x· héi trong QHLN-§CR + Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a 3 mÆt KT-XH- MT trong QHLN-§CR + Tr×nh bμy ®−îc c¸c nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng trong QH§CR - C¸c c¬ së KT- XH - MT trong QHLN - §CR - C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng DiÔn gi¶ng N·o c«ng Tμi liÖu ph¸t tay 10 3. C¬ së kü thuËt cña QHLN & §CR + Tr×nh bμy kh¸i niÖm vμ c¸ch x¸c ®Þnh c¸c lo¹i thμnh thôc rõng vμ tæ chøc thêi gian rõng. + Tr×nh bμy vμ ¸p dông ®−îc c¸c hÖ thèng ph©n chia rõng vμ tæ chøc kh«ng gian rõng. + Sö dông ®−îc c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh s¶n l−îng rõng - Thμnh thôc rõng - Tæ chøc thêi gian rõng - C¸c hÖ thèng ph©n chia rõng - Tæ chøc kh«ng gian rõng - Vèn s¶n xuÊt chuÈn vμ ®iÒu chØnh s¶n l−îng DiÔn gi¶ng Bμi tËp N·o c«ng Bμi giao nhiÖm vô, tμi liÖu ph¸t tay 25 4. Néi dung, ph−¬ng ph¸p QHLN + Tr×nh bμy ®−îc c¸c néi dông QHLN cho c¸c ®èi t−îng (cô thÓ). + Lùa chän ®−îc ph−¬ng ph¸p thÝch hîp trong x©y dùng ph−¬ng ¸n QHLN. + Chñ ®éng phèi hîp víi c¸c bªn liªn quan x©y dùng vμ tæ chøc thùc hiÖn ®−îc phu¬ng ¸n QHLN. - Néi dung c¬ b¶n QHLN ë c¸c ®èi t−îng/ cÊp kh¸c nhau. - Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong x©y dùng ph−¬ng ¸n QHLN. - Ph©n tÝch t×nh h×nh - Ph©n tÝch chiÕn l−îc - X¸c ®inh ph−¬ng h−íng, môc ®Ých, môc tiªu nhiÖm vô qu¶n lý tμi nguyªn rõng - Quy ho¹ch s¶n xuÊt l©m nghiÖp - LËp kÕ ho¹ch - Tæ chøc bé m¸y DiÔn gi¶ng, Bμi tËp lín Th¶o luËn nhãm N·o c«ng Bμi giao nhiÖm vô, Tμi liÖu ph¸t tay vÒ ph−¬ng ¸n quy ho¹ch rõng 20 8 Ch−¬ng Môc tiªu (Sau khi häc xong m«n häc, sinh viªn cã kh¶ n¨ng) Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian - X©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch - Th©m ®Þnh ph−¬ng ¸n - Thùc hiÖn vμ gi¸m s¸t - §¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n 5. X©y dùng ph−¬ng ¸n vμ tæ chøc ®iÒu chÕ rõng + Tr×nh bμy c¸c néi dung c¬ b¶n lËp ph−¬ng ¸n §CR + Lùa chän c¸c ph−¬ng ph¸p/c«ng cô tiÕp cËn thÝch hîp ®Ó lËp kÕ ho¹ch §CR + X©y dùng ®−îc ph−¬ng ¸n §CR kh¶ thi + Tæ chøc thùc hiÖn vμ ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng - Néi dung x©y dùng ph−¬ng ¸n §CR - TiÕn tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong lËp kÕ ho¹ch §CR - Thμnh qu¶ cña lËp ph−¬ng ¸n §CR - Tæ chøc thùc thi, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ®iÒu chÕ rõng Tr×nh bμy Bμi tËp t×nh huèng Th¶o luËn nhãm Bμi giao nhiÖm vô Tμi liÖu ph¸t tay Ph−¬ng ¸n §CR 15 9 më ®Çu M«n häc Quy ho¹ch l©m nghiÖp (QHLN) vμ §iÒu chÕ rõng (§CR) lμ mét m«n häc quan träng trong chuyªn ngμnh ®μo t¹o kü s− l©m sinh. M«n nμy nh»m cung cÊp cho sinh viªn c¸c kiÕn thøc vμ kü n¨ng vÒ x©y dùng, tæ chøc thùc thi ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp; tæ chøc rõng theo kh«ng gian vμ thêi gian cña lu©n kú, chu kú khÐp kÝn nh»m cã thÓ thu ®−îc s¶n l−îng l©m s¶n liªn tôc vμ c¸c gi¶i ph¸p t¸c ®éng vμo rõng nh»m n©ng cao s¶n l−îng, lîi dông tèt tiÒm n¨ng lËp ®Þa - ®−îc gäi lμ ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng. C¶ hai ®Òu nh»m vμo môc ®Ých qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lμ ph−¬ng thøc qu¶n lý tμi nguyªn rõng ®¹t ®−îc sù bÒn v÷ng c¶ ba khÝa c¹nh: sinh th¸i- m«i tr−êng, kinh tÕ vμ v¨n hãa x· héi. Môc tiªu vμ néi dung gi¶ng d¹y tr−íc ®©y nh»m ®¸p øng nhu cÇu trang bÞ cho sinh viªn c¸ch tæ chøc quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng theo h−íng s¶n xuÊt l©m nghiÖp dùa vμo khai th¸c gç lμm chÝnh vμ quy m« qu¶n lý tËp trung ë cÊp l©m truêng, huyÖn x·. Tuy nhiªn trong gÇn mét thËp kü trë l¹i ®©y, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã chÝnh s¸ch chuyÓn h−íng tõ nÒn l©m nghiÖp truyÒn thèng lÊy khai th¸c gç lμm chÝnh sang l©m nghiÖp x· héi, céng ®ång; viÖc sö dông tμi nguyªn cÇn ®−îc xem xÐt toμn diÖn dùa trªn kiÕn thøc – kinh nghiÖm cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. §· cã sù thay ®æi quan träng trong ph©n cÊp qu¶n lý tμi nguyªn rõng, ®Êt rõng; chÝnh phñ ®· vμ ®ang tiÕn hμnh giao ®Êt giao rõng cho ng−êi d©n, céng ®ång qu¶n lý kinh doanh. Víi sù thay ®æi lín nh− vËy ®ßi hái cã sù thay ®æi trong c¸ch tiÕp cËn ®Ó qu¶n lý tμi nguyªn, ®ã lμ sù tham gia cña nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ, ®Æc biÖt lμ ng−êi d©n trong qu¶n lý kinh doanh rõng. Nh− vËy viÖc qu¶n lý rõng ngμy nay ®· cã thay ®æi vÒ quy m« (cã thÓ víi diÖn tÝch lín tõ 10.000 – 20.000ha cña l©m tr−êng hoÆc chØ 10-20ha cña n«ng hé) vμ ®èi t−îng (cã thÓ lμ l©m tr−êng, c«ng ty, trang tr¹i hoÆc céng ®ång, n«ng hé...). Môc ®Ých cña qu¶n lý rõng kh«ng thay ®æi, ®ã lμ qu¶n lý bÒn v÷ng ®−îc nguån tμi nguyªn rõng, nh−ng c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong lËp kÕ ho¹ch vμ thùc thi, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ cÇn cã c¶i tiÕn ®Ó cã thÓ b¶o ®¶m ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng cã tÝnh thùc tÕ, ®¸p øng ®−îc lîi Ých vμ nguyÖn väng cña c¸c bªn liªn quan vμ gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ v¨n hãa cña ng−êi d©n sèng trong vμ gÇn rõng, gãp phÇn qu¶n lý rõng theo h−íng bÒn v÷ng, cã chÊt l−îng cao. 10 Ch−¬ng 1 Tæng quan vÒ quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Môc ®Ých Trang bÞ cho sinh viªn nh÷ng hiÓu biÕt tæng qu¸t vμ bøc tranh vÒ ph¸t triÓn quy ho¹ch l©m nghiÖp (QHLN) vμ ®iÒu chÕ rõng (§CR) trong n−íc vμ trªn thÕ giíi, lý do h×nh thμnh khoa häc quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng, c¸c b−íc ph¸t triÓn cña nã. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n sÏ ®−îc th¶o luËn gióp cho sinh viªn b¾t ®Çu tiÕp cËn víi m«n khoa häc qñan lý tμi nguyªn rõng bao hμm nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh− kinh tÕ, s¶n l−îng, x· héi, sö dông bÒn v÷ng tμi nguyªn, m«i tr−êng. Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng: Môc tiªu (Sau khi häc xong,sinh viªn cã kh¶ n¨ng) Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian (tiÕt) Tr×nh bμy c¸c kh¸i niÖm QHLN vμ §CR. Tr×nh bμy môc ®Ých, nhiÖm vô vμ c¸c nguyªn t¾c trong QHLN vμ §CR. Tr×nh bμy lÞch sö ph¸t triÓn QHLN vμ §CR trong vμ ngoμi n−íc Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Kh¸i niÖm QHLN & §CR Môc ®Ých & nhiÖm vô cña QHLN vμ §CR §èi t−îng cña QHLN vμ §CR LÞch sö ph¸t triÓn khoa häc QHLN - §CR Tr×nh bμy §éng n·o Tμi liÖu ph¸t tay PhiÕu mμu B¶ng ghim 5 1 Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®Òu nh»m môc ®Ých ®Þnh h−íng vμ gãp phÇn cho qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, hay cßn gäi lμ qu¶n lý rõng cã chÊt l−îng. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lμ thùc hiÖn triÖt ®Ó vμ ®ång bé hÖ thèng c¸c hμnh ®éng nh»m kh«ng ngõng ph¸t huy víi hiÖu qu¶ cao, æn ®Þnh liªn tôc nh÷ng t¸c dông vμ lîi Ých cña rõng trªn c¸c lÜnh vùc vÒ m«i tr−êng, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi trong hiÖn t¹i vμ t−¬ng lai. C¸c ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng truyÒn thèng, dùa trªn khai th¸c gç lμ chÝnh vμ t¸ch vai trß con ng−êi còng nh− c¸c bªn liªn quan ®· béc lé nhiÒu nh−îc ®iÓm, diÖn tÝch rõng bÞ thu hÑp nhanh ®ång thêi víi nã lμ c¸c khu rõng cã chÊt l−îng ngμy cμng kÐm. Thu hót c¸c bªn cã liªn quan vμo tiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch vμ thùc thi qu¶n lý rõng, ®Æc biÖt lμ c¸c céng ®ång sèng trong vμ gÇn rõng, cã ®êi sèng phô thuéc vμo rõng lμ ®iÒu quan träng trong x©y dùng mét chiÕn l−îc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, chia sÎ lîi Ých víi c¸c bªn. §Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, cã 03 nguyªn t¾c c¬ b¶n cÇn ®−îc l−u ý, ®ã lμ: 11 • BÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng: C¸c hÖ sinh th¸i rõng cÇn cã ®ñ kh¶ n¨ng hç trî cho nhu cÇu søc khoÎ con ng−êi, duy tr× ®−îc s¶n l−îng æn ®Þnh, cã kh¶ n¨ng phôc håi th«ng qua t¸i sinh; ®iÒu nμy yªu cÇu qu¶n lý rõng cÇn t«n träng vμ x©y dùng trªn c¬ së c¸c quy luËt tù nhiªn. • BÒn v÷ng vÒ x· héi: §iÒu nμy ph¶n ¶nh mèi liªn hÖ gi÷a ph¸t triÓn vμ c¸c tiªu chuÈn x· héi trong sö dông rõng; ho¹t ®éng qu¶n lý rõng tèt nÕu nã b¶o ®¶m cho viÖc ph¸t triÓn c¸c nhu cÇu ®a d¹ng cña x· héi mét c¸ch bÒn v÷ng. • BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ: §iÒu nμy yªu cÇu c¸c lîi Ých kinh tÕ cÇn ®−îc c©n b»ng gi÷a c¸c nhãm qu¶n lý vμ sö dông; c©n ®èi gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ víi c¸c nhu cÇu m«i tr−êng, x· héi. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®−îc dùa trªn ba nguyªn t¾c c¨n b¶n theo s¬ ®å sau: H×nh 1.1. Ba nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ph¶i bao gåm c¸c khÝa c¹nh sau (Christopher Upton & Stephen Bass, 1996): - Thùc hiÖn c¸c môc tiªu vÒ m«i tr−êng nh− lμ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, chÊt l−îng nguån n−íc, ®iÒu hßa khÝ hËu. - Thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ nh− nu«i d−ìng s¶n l−îng gç vμ c¸c gi¸ trÞ cña vèn rõng - Thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi nh− ®¸p øng nhu cÇu sinh kÕ, b¶o tån v¨n hãa vμ hÖ thèng kiÕn thøc cña nguêi d©n sèng phô thuéc vμo rõng - C©n b»ng gi÷a nhu cÇu cña thÕ hÖ h«m nay víi thÕ hÖ t−¬ng lai BÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng BÒn v÷ng vÒ x· héi BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng 12 B¶n ®å quy ho¹ch tæng thÓ - C©n b»ng gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ víi m«i tr−êng nh»m n©ng cao c¸c t¸c ®éng tÝch cùc vμ gi¶m thiÓu t¸c ®éng tiªu cùc. - Lu«n c¶i tiÕn vμ chó träng tiÕn tr×nh gi¸m s¸t vμ häc tËp tõ hiÖn tr−êng. - B¶o ®¶m sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan trong tiÕn tr×nh ra quyÕt ®Þnh. - Cung cÊp th«ng tin cho c¸c bªn liªn quan vμ nh÷ng ng−êi quan t©m. - Hç trî vÒ chÝnh s¸ch cã tÝnh dμi h¹n vμ æn ®Þnh vÒ tμi chÝnh ®Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. 2 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng 2.1 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp DiÖn tÝch nμo sÏ ®−îc coi lμ ®Êt l©m nghiÖp? vμ víi tõng kiÓu d¹ng ®Êt, rõng kh¸c nhau th× lo¹i nμo sÏ phôc vô cho môc tiªu phßng hé hoÆc b¶o tån, lo¹i nμo cÇn ®−a vμo s¶n xuÊt? Lμm thÕ nμo chóng ta cã thÓ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng víi c¸c s¶n phÈm rõng ®ång thêi víi viÖc thùc hiÖn s¶n xuÊt gç? HÖ thèng quy ho¹ch rõng nμo lμ tèt nhÊt ®èi víi tõng khu vùc vμ c¸c gi¶i ph¸p g× lμ cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn nã? HÖ thèng quy ho¹ch ®−îc ®Ò xuÊt lμ bÒn v÷ng? §Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn vμ ra c¸c quyÕt ®Þnh thÝch hîp ®ßi hái ph¶i cã quy ho¹ch l©m nghiÖp, chóng cã quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c vÊn ®Ò nªu trªn. Quy ho¹ch bao gåm viÖc lËp kÕ ho¹ch vμ qu¶n lý kÕ ho¹ch ®ã; lËp kÕ ho¹ch lμ viÖc ®iÒu tra kh¶o s¸t vμ ph©n tÝch c¸c t×nh h×nh hiÖn t¹i vμ x¸c ®Þnh c¸c nhu cÇu trong t−¬ng lai ®Ó lËp kÕ ho¹ch hμnh ®éng nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ã; vμ qu¶n lý lμ thiÕt lËp c¸c gi¶i ph¸p ®Ó thùc thi c¸c ho¹t ®éng. 13 Quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc thùc hiÖn ë c¸c cÊp kh¸c nhau tõ cÊp toμn cÇu cho ®Õn cÊp th«n bu«n hoÆc trang tr¹i. • CÊp toμn cÇu hoÆc khu vùc: Nh»m x©y dùng mét chiÕn l−îc sö dông tμi nguyªn rõng ®−îc thùc hiÖn bëi c¸c tæ chøc quèc tÕ vμ c¸c chÝnh phñ, nã ®−îc xem lμ c¬ së ®Ó h−íng dÉn lËp kÕ ho¹ch toμn cÇu, khu vùc. C¸c lÜnh vùc −u tiªn vμ c¸c h−íng dÉn trong Ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng rõng nhiÖt ®íi lμ mét vÝ dô. • CÊp quèc gia hoÆc cÊp tØnh: §©y lμ cÊp chñ yÕu ®Ó ®−a c¸c chÝnh s¸ch quèc gia. CÊp quy ho¹ch nμy sÏ ®−a c¸c −u tiªn bao gåm viÖc ph©n bæ nguån tμi nguyªn vμ c¸c −u tiªn ph¸t triÓn gi÷a c¸c khu vùc còng nh− lμ c¸c vÊn ®Ò cÇn thiÕt liªn quan ®Õn c¬ së luËt ph¸p vμ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp (FAO, 1987). ViÖc lËp kÕ ho¹ch dùa trªn b¶n ®å tû lÖ tõ 1:1,000,000 ®Õn 1:250,000. Trong c¸c quèc gia cã diÖn tÝch réng th× quy ho¹ch cÊp tØnh sÏ lμ n¬i ®−a ra c¸c −u tiªn vμ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp. • CÊp huyÖn, dù ¸n hoÆc vïng ®Çu nguån: CÊp huyÖn hoÆc c¸c khu vùc ®−îc x¸c lËp dù ¸n lμ n¬i tiÕn hμnh lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp. §−a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ ph©n bæ ®Êt gi÷a l©m nghiÖp vμ c¸c sö dông kh¸c vμ c¸c kiÓu qu¶n lý rõng. Tû lÖ b¶n ®å ®Ó lËp kÕ ho¹ch tõ 1:100,000 ®Õn 1:20,000, tr−êng hîp ®Æc biÖt lμ 1:50,000. Qu¶n lý ®Çu nguån lμ mét kiÓu d¹ng qu¶n lý ë cÊp huyÖn trong ®ã kÕ ho¹ch ®a môc tiªu ®−îc lËp vμ tËp trung vμo viÖc ®iÒu khiÓn dßng ch¶y vμ xãi mßn ®Êt (FAO 1977, 1985 - 1990) • CÊp th«n bu«n/lμng hoÆc c¸c tiÓu khu rõng: §©y lμ cÊp thùc thi kÕ ho¹ch vμ ®iÒu hμnh qu¶n lý theo tõng ngμy bao gåm c¸c ho¹t ®éng thiÕt lËp c¸c gi¶i ph¸p l©m sinh, khai th¸c rõng, vv... Nh÷ng chØnh söa chi tiÕt cho kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®−îc thùc hiÖn. Mét b¶n ®å lμm c¬ së cho lËp kÕ ho¹ch vμ ghi chÐp c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý lμ b¾t buét ph¶i cã, tû lÖ tõ 1:20,000 ®Õn 1:10,000. C¸c t¸c ®éng gi÷a c¸c cÊp lËp kÕ ho¹ch cÇn thùc hiÖn theo hai chiÒu. Trong lËp kÕ ho¹ch theo nhiÒu cÊp qu¶n lý, cÇn cã sù ph©n cÊp ph©n quyÒn trong viÖc ra quyÕt ®Þnh. 14 H×nh 1.1: S¬ ®å c¸c cÊp quy ho¹ch l©m nghiÖp Quy ho¹ch l©m nghiÖp liªn quan rÊt nhiÒu ®Õn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c¸c ngμnh kh¸c vμ nã ®−îc ®Æt trong bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña vïng, khu vùc còng nh− nhu cÇu cña tõng ®Þa ph−¬ng, do ®ã ph−¬ng ¸n quy ho¹ch cÇn xem xÐt mèi quan hÖ nμy, ®Æc biÖt lμ xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ. HiÖn nay chóng ta ®· cã nhiÒu thay ®æi trong c¸ch tiÕp cËn trong x©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, thay v× c¸c quy ho¹ch th−êng do mét nhãm chuyªn gia x©y dùng trªn c¬ së c¸c luËn cø khoa häc vÒ rõng, ®Êt, ... vμ th−êng bá quªn mèi quan hÖ víi c− d©n t¹i chæ, chóng ta ®· tõng b−íc tæ chøc quy ho¹ch ë c¸c cÊp x· víi sù tham gia cña nhiÒu bªn liªn quan. §ång thêi lμ viÖc thay ®æi quyÒn qu¶n lý sö dông tμi nguyªn rõng, tr−íc ®©y chñ yÕu s¶n xuÊt l©m nghiÖp do l©m tr−êng quèc doanh ®¶m nhiÖm, th× nay thμnh phÇn nμy ®a d¹ng h¬n rÊt nhiÒu, tõ hé gia ®×nh ®Õn céng ®ång, c¸c c«ng ty t− nh©n, ®Þa ph−¬ng ... ®ßi hái ph¶i cã c¸ch tiÕp cËn thÝch hîp ®Ó quy ho¹ch nh»m b¶o ®¶m tÝnh thùc tiÔn còng nh− hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ¸n còng nh− ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña x· héi ®èi víi l©m nghiÖp – kh«ng chØ gç mμ cßn c¸c s¶n phÈm ®a d¹ng, t¹o viÖc lμm, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vμ m«i tr−êng. 15 §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ThÈm ®Þnh ph−¬ng ¸n LËp ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng Thùc thi vμ gi¸m s¸t §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ §¸nh gi¸ n«ng th«n, kinh tÕ x· héi §iÒu tra tμi nguyªn B¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng KÕ ho¹ch ®iÒu chÕ B¶n ®å ®iÒu chÕ X¸c ®Þnh môc tiªu ®iÒu chÕ rõng Dù to¸n kinh phÝ HiÖu qu¶ Gi¶i ph¸p l©m sinh Chu tr×nh ®iÒu chÕ rõng Gi¶i ph¸p LNXH H×nh 1.2: Chu tr×nh ®iÒu chÕ rõng 2.2 Kh¸i niÖm ®iÒu chÕ rõng Khoa häc vÒ ®iÒu chÕ rõng ®· xuÊt hiÖn tõ l©u vμ h×nh thμnh vμo cuèi thÕ kû 18 ë c¸c n−íc ph−¬ng t©y. ë mçi n−íc, tïy theo quan ®iÓm, gãc ®é kinh doanh lîi dông rõng vμ tr×nh ®é kü thuËt nªn ®Þnh nghÜa ®iÒu chÕ rõng cã kh¸c nhau. §Þnh nghÜa tæng qu¸t theo GS. Rucareanu: “§iÒu chÕ rõng lμ khoa häc vμ thùc tiÔn vÒ tæ chøc rõng phï hîp víi nhiÖm vô qu¶n lý kinh doanh rõng”. Trong ®Þnh nghÜa nμy tæ chøc rõng cã nghÜa lμ Ên ®Þnh cho nã mét chÕ ®é, mét c¬ cÊu cô thÓ vÒ cÊu tróc, ®iÒu chÕ rõng ë ®©y chÝnh lμ tæ chøc s¶n xuÊt sinh vËt häc rõng. §èi t−îng cña ®iÒu chÕ rõng lμ nh÷ng l« rõng cô thÓ, cã cïng biÖn ph¸p kinh doanh. §iÒu chÕ rõng lμ mét m«n khoa häc mang tÝnh øng dông cña viÖc tæ chøc rõng. Nã dùa trªn c¬ së quy luËt ph¸t triÓn sinh häc cña quÇn thÓ rõng ®Ó khai th¸c, nu«i d−ìng, b¶o vÖ, phôc håi t¸i sinh rõng... t¸c ®éng ®óng h−íng vμo rõng ®Ó rõng lu«n ph¸t triÓn ®i lªn, dÉn d¾t rõng ®i ®Õn tr¹ng th¸i c©n b»ng vμ do ®ã b¶o ®¶m vèn rõng æn ®Þnh ®¹t n¨ng suÊt cao, ®Êt rõng ngμy cμng ph× nhiªu, t¸c dông nhiÒu mÆt cña rõng ngμy cμng ®−îc ph¸t huy. 2.3 Mèi quan hÖ gi÷a QHLN víi §CR Tõ c¸c ®Þnh h−íng cña qu¶n lý rõng bÒn v÷ng cho thÊy cÇn xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a QHLN vμ ®iÒu chÕ rõng ®Ó h−íng rõng theo môc tiªu bÒn v÷ng • Quy ho¹ch l©m nghiÖp lμ mét ho¹t ®éng lËp kÕ ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn l©m nghiÖp cho mét cÊp, mét c¬ quan, céng ®ång. 16 • Trong khi ®ã ®iÒu chÕ rõng dùa trªn quy ho¹ch, cung cÊp c¸c c¬ së khoa häc ®Ó tæ chøc kinh doanh rõng cã hiÖu qu¶ vÒ s¶n l−îng vμ æn ®Þnh trong chu kú, lu©n kú. Vμ c¶ hai cïng ®ãng gãp vμo viÖc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng theo mét ph−¬ng thøc qu¶n lý tiÕn bé, nã sö dông c¸c ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp lμm ph−¬ng h−íng, ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p luËn khoa häc cña ®iÒu chÕ rõng, tõ ®ã tæ chøc qu¶n lý kinh doanh toμn diÖn tμi nguyªn rõng. 3 Môc ®Ých vμ nhiÖm vô cña QHLN vμ §CR 3.1 Môc ®Ých nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña QHLN • Môc ®Ých: Quy ho¹ch l©m nghiÖp cã môc ®Ých lμ tæ chøc kinh doanh rõng vμ ®Êt rõng theo h−íng bÒn v÷ng vÒ ba mÆt kinh tÕ, x· héi vμ m«i tr−êng. Quy ho¹ch h−íng ®Õn tæ chøc kinh doanh hîp lý, hiÖu qu¶ vμ l©u dμi c¸c nguån tμi nguyªn ®a d¹ng cña rõng, cung cÊp cho x· héi gç, cñi, l©m s¶n ngoμi gç, phôc vô cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa x· héi vμ ®êi sèng nh©n d©n; ®ång thêi gãp phÇn vμo viÖc n©ng cao t¸c dông phßng hé, b¶o vÖ m«i tr−êng vμ b¶o tån c¸c hÖ sinh th¸i rõng. • NhiÖm vô: Quy ho¹ch l©m nghiÖp cã c¸c nhiÖm vô c¬ b¶n sau: - Tæ chøc ®iÒu tra, kiÓm kª, phóc tra vÒ tμi nguyªn rõng - Kh¶o s¸t ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, tr×nh ®é kinh doanh trong khu vùc x©y dùng ph−¬ng ¸n - TiÕn hμnh x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng kinh doanh nghÒ rõng, lËp ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ë c¸c cÊp l·nh thæ, c¸c ®¬n vÞ kinh doanh kh¸c nhau. - Gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ viÖc thùc thi ph−¬ng ¸n quy ho¹ch vμ ®iÒu chØnh theo ®Þnh kú. Trong ®ã c¸c nhiÖm vô liªn quan ®Õn ®¸nh gi¸ kinh tÕ x· héi, lËp ph−ong ¸n cÇn cã sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan, ®Æc biÖt lμ céng ®ång, vμ c¸c ®Þa ph−¬ng ®Ó ph−¬ng ¸n ®−îc xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ vμ sÏ ®−îc thùc hiÖn tèt tõ c¸c ®Þa ph−¬ng, ®¬n vÞ. • Nguyªn t¾c cña quy ho¹ch l©m nghiÖp: - Nguyªn t¾c dμi h¹n, cã tÝnh chiÕn l−îc: Quy ho¹ch l©m nghiÖp ph¶i ®−îc x©y dùng cho môc ®Ých ph¸t triÓn bÒn v÷ng tμi nguyªn rõng dμi h¹n, ®−a ra ®−îc ®Þnh h−íng vÒ mÆt chiÕn l−îc cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp ë c¸c cÊp quy ho¹ch. - Nguyªn t¾c tæng quan: Quy ho¹ch l©m nghiÖp ph¶i b¶o ®¶m tÝnh tæng quan, gi¶i quyÕt ®−îc tÊt c¶ vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ vμ m«i tr−êng. - Nguyªn t¾c quan hÖ ®a ngμnh, liªn ngμnh: Quy ho¹ch l©m nghiÖp cÇn ®−îc xem xÐt trong mèi liªn quan víi c¸c ngμnh kh¸c ®Ó b¶o ®¶m sù thèng nhÊt vμ phèi hîp mét c¸ch hμi hoμ. 17 - Nguyªn t¾c −u tiªn : CÇn c¨n cø vμo nguån lùc vμ nhu cÇu x· héi ®èi víi tμi nguyªn rõng ®Ó s¾p xÕp c¸c môc tiªu −u tiªn. - Nguyªn t¾c b¶o ®¶m tÝnh khoa häc vμ thùc tiÔn: Gi¶i ph¸p quy ho¹ch cÇn cã c¨n cø khoa häc mét c¸ch ch¾c ch¾n vμ b¶o ®¶m ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc mét c¸ch phï hîp víi tr×nh ®é kinh tÕ, x· héi; ®ång thêi tÝnh thùc tiÔn cña nã ph¶i ®−îc c©n nh¾c mét c¸ch thËn träng ®Ó b¶o ®¶m tÝnh kh¶ thi vμ hiÖu qu¶. 3.2 Môc ®Ých, nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña ®iÒu chÕ rõng • Môc ®Ých: - Tæ chøc s¶n xuÊt æn ®Þnh l©u dμi theo chu kú, lu©n kú: t¸i sinh - khai th¸c - t¸i sinh liªn tôc. - B¶o ®¶m tÝnh hiÖn thùc vμ v÷ng ch¾c lμm c¨n cø x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt theo kh«ng gian vμ thêi gian. - Lμm c¨n cø ®Ó ®−a tiÕn bé kü thuËt l©m nghiÖp vμo tõng ®èi t−îng rõng. X©y dùng c¬ së lý luËn c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh cho tõng lo¹i rõng. - Gãp phÇn qu¶n lý rõng tiÕn bé, khoa häc. • NhiÖm vô: - B¶o ®¶m cung cÊp liªn tôc (hμng n¨m) mét l−îng l©m s¶n, ®Æc s¶n. - B¶o ®¶m cung cÊp æn ®Þnh theo chu kú, lu©n kú ®óng chñng lo¹i s¶n phÈm. - N©ng cao dÇn n¨ng suÊt sinh häc vμ gi¸ trÞ kinh tÕ cña tμi nguyªn rõng. - Duy tr× ®iÒu kiÖn m«i sinh vμ ph¸t huy t¸c dông nhiÒu mÆt cña rõng. Nh− vËy ®iÒu chÕ rõng cÇn ph¶i t¸c ®éng vμo tõng l©m phÇn, c¶i thiÖn cÊu tróc, n©ng cao kh¶ n¨ng lîi dông ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cña c©y rõng vμ quÇn thÓ. Ngoμi ra cÇn cã sù phèi trÝ hîp lý theo kh«ng gian vμ thêi gian nh»m æn ®Þnh s¶n l−îng hμng n¨m. §Ó ®¹t ®−îc nh÷ng nhiÖm vô ®Æt ra, trong ®iÒu chÕ rõng cÇn x¸c ®Þnh mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n lμm ph−¬ng ch©m cho ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ. • Nguyªn t¾c ®iÒu chÕ rõng: - Nguyªn t¾c s¶n xuÊt liªn tôc: §ßi hái ®iÒu chÕ rõng ph¶i tÝnh to¸n sao cho trong mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ cã cÊu tróc vμ ®é lín vèn s¶n xuÊt thÝch hîp ®Ó cã thÓ cung cÊp th−êng xuyªn ®Òu ®Æn l©m s¶n vμ c¸c nhu cÇu kh¸c. - Nguyªn t¾c t¨ng n¨ng suÊt rõng: §ßi hái ph¶i x©y dùng c¸c m« h×nh tèi −u nh»m tËn dông tèi ®a tiÒm n¨ng lËp ®Þa ®Ó ®¹t ®−îc n¨ng suÊt cao nhÊt. - Nguyªn t¾c t¨ng gi¸ trÞ toμn diÖn tμi nguyªn rõng: Th«ng qua ®iÒu tra, ph©n tÝch tμi nguyªn rõng tû mû, ph¸t hiÖn nh÷ng kh¶ n¨ng cña nã, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó sö dông ®−îc nhiÒu lo¹i s¶n phÇm n©ng cao gi¸ trÞ tõng lo¹i s¶n phÈm Êy. - Nguyªn t¾c kh«ng ngõng hoμn thiÖn vai trß phßng hé cña rõng: B»ng nh÷ng biÖn ph¸p ®iÒu chÕ thÝch hîp theo chøc n¨ng cña rõng ®Ó cã thÓ ph¸t huy t¸c 18 dông phßng hé, b¶o vÖ m«i tr−êng ë møc cao nhÊt, ®¸p øng ®−îc nhu cÇu tham quan du lÞch, nghØ ng¬i cña con ng−êi. 4 §èi t−îng cña QHLN vμ §CR • §èi t−îng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp: §èi t−îng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp bao gåm: - Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý l·nh thæ: §èi t−îng quy ho¹ch cã thÓ lμ c¸c diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ë c¸c quy m« kh¸c nhau nh−: Toμn cÇu, khu vùc, toμn quèc, toμn tØnh, huyÖn, x·. - Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh: §èi t−îng lμ c¸c l©m phÇn thuéc L©m tr−êng, XÝ nghiÖp, Trang tr¹i, céng ®ång.... • §èi t−îng cña ®iÒu chÕ rõng: §èi t−îng lμ diÖn tÝch tμi nguyªn rõng ®ñ lín cã cïng môc tiªu ®iÒu chÕ, t¹o thμnh ®èi t−îng cho viÖc Ên ®Þnh thèng nhÊt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, b¶o ®¶m ®−îc kinh doanh l©u dμi, liªn tôc vμ æn ®Þnh. Nãi chung ®èi t−îng cña quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng gåm tμi nguyªn rõng ®−îc ®Æt trong bèi c¶nh cô thÓ. Trong QHLN, §CR sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan, viÖc chia sÎ lîi Ých tõ rõng cÇn ®−îc xem xÐt râ rμng nh»m ®¹t ®−îc sù bÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng, kinh tÕ vμ x· héi. Nh−ng tïy theo môc ®Ých vμ nhiÖm vô ®Ó quy ®inh râ ®èi t−îng tiÕn hμnh x©y dùng vμ thùc thi ph−¬ng ¸n. 5 LÞch sö ph¸t triÓn cña khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn m«n khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vμ kinh doanh nghÒ rõng. Qua c¸c thêi kú ®Çu chñ yÕu lμ kinh doanh lîi dông gç, vμ trong xu h−íng ph¸t triÓn ng−êi ta nhËn ra r»ng cÇn ph¶i tæ chøc s¶n xuÊt l©m nghiÖp hîp lý ®Ó cã thÓ thu ®−îc s¶n l−îng l©u dμi h¬n lμ tμn ph¸ tμi nguyªn. ChÝnh v× vËy quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng b¾t ®Çu h×nh thμnh. §Çu thÕ kü 18, nh÷ng nguyªn t¾c ®¬n gi¶n nhÊt cña kinh doanh tæ chøc rõng b¾t ®Çu ®−îc ¸p dông ®Ó thu ®−îc s¶n phÈm gç ®Òu ®Æn. Trong suèt hai thÕ kü 18 vμ 19 ngμnh khoa häc nμy dÇn tõng b−íc bæ sung c¸c c¬ së lý luËn, hoμn thiÖn c¸c gi¶i ph¸p tæ chøc tèi −u trong kinh doanh rõng. Ph¸t triÓn m¹nh nhÊt cña ngμnh khoa häc nμy lμ ë ch©u ¢u nh− ë §øc vμ ¸o. Tªn gäi cña ngμnh khoa häc nμy còng lu«n thay ®æi do quan niÖm vμ nhËn thøc trong tõng giai ®o¹n kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc, vÒ ®Þnh h−íng kinh doanh, môc tiªu kinh doanh kh¸c nhau. Tuy nhiªn tr−íc nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kü 20, quan niÖm vÒ quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng còng chØ quan t©m chñ yÕu ®Õn lîi nhuËn vμ môc tiªu s¶n xuÊt gç lμ chÝnh. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc tËp trung vμo c¸c lÜnh vùc s¶n l−îng gç, vμ viÖc tæ chøc rõng trong quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ còng nh»m môc tiªu s¶n xuÊt liªn tôc gç. 19 Nh÷ng thay ®æi vÒ m«i tr−êng toμn cÇu còng nh− trong tõng khu vùc, quèc gia ®· ®ßi hái ngμnh l©m nghiÖp xem xÐt viÖc quy ho¹ch rõng vμ tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh, vμ thùc tÕ cho thÊy khoa häc vÒ tæ chøc rõng nμy kh«ng chØ ®¬n thuÇn lμ khoa häc thuÇn tóy vÒ cÊu tróc, s¶n l−îng, sinh vËt häc rõng mμ cßn liªn quan ®Õn yÕu tè v¨n ho¸ x· héi, kinh tÕ, m«i tr−êng. Ngoμi ra ®èi víi c¸c khu rõng tù nhiªn, ®Æc biÖt lμ rõng nhiÖt ®íi, chøa ®ùng trong nã sù ®a d¹ng sinh häc to lín, lμ mét ng©n hμng gen, loμi vμ ®a d¹ng vÒ hÖ sinh th¸i; ®©y lμ mét di s¶n quý b¸u cña nh©n lo¹i nh−ng ®ang tõng ngμy bÞ tμn ph¸ vμ qu¶n lý kinh doanh kÐm hiÖu qu¶, nhiÒu lo¹i l©m s¶n ngoμi gç quý ch−a ®−îc b¶o tån vμ chó träng kinh doanh. Do ®ã quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng ngμy nay cÇn cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n trong nhËn thøc còng nh− gi¶i ph¸p toμn diÖn ®Ó kinh doanh bÒn v÷ng nguån tμi nguyªn rõng. Trong n−íc ta, quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng còng ®−îc ng−êi Ph¸p thö nghiÖm ¸p dông th«ng qua c¸c m« h×nh rõng trång. Tõ n¨m 60 ë miÒn b¾c ®· b¾t ®Çu c«ng t¸c quy ho¹ch tæng thÓ vÒ l©m nghiÖp, trong khi ®ã ë miÒn nam thùc hiÖn c¸c m« h×nh thö nghiÖm ®iÒu chÕ rõng. Sau n¨m 1975, h×nh thμnh c¸c Liªn hiÖp l©m nghiÖp, c¸c l©m tr−êng trong c¶ n−íc, chóng ta ®· tiÕn hμnh c¸c cuéc tæng kiÓm kª tμi nguyªn rõng vμ x©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp cho tõng cÊp l·nh thæ, trong ®ã chó träng cho c¸c ®¬n vÞ trùc tiÕp kinh doanh l©m nghiÖp nh− Liªn hiÖp l©m nghiÖp, l©m tr−êng. Giai ®o¹n nμy ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp ®−îc xem lμ yÕu tè ph¸p lý ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh cho mét ®¬n vÞ l©m nghiÖp. Tuy nhiªn thùc tÕ còng cho thÊy r»ng c¸c ph−¬ng ¸n nμy th−ßng ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu thùc tÕ vμ khã thùc thi, do trong qu¸ tr×nh x©y dùng ph−¬ng ¸n chóng ta ch−a ph¶n ¶nh ®−îc thùc tr¹ng nhu cÇu x· héi, hoÆc do c¬ së d÷ liÖu cã ®é tin cËy thÊp, ®ång thêi víi nã lμ sù t¸ch biÖt céng ®ång d©n c− trong c¸c kinh doanh, qu¶n lý b¶o vÖ rõng; ®iÒu nμy ®· dÉn ®Õn ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ¸p dông kÐm hiÖu qu¶, rõng vÉn bÞ mÊt. Tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kü 20 chóng ta b¾t ®Çu chó träng vμo khoa häc ®iÒu chÕ rõng, tøc lμ cè g¾ng tæ chøc rõng khoa häc h¬n vÒ kh«ng gian vμ thêi gian, tr¸nh kinh doanh rõng ®Ó lμm mÊt rõng. Dùa vμo ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, hÇu hÕt c¸c l©m tr−êng ®Òu ph¶i x©y dùng ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng vμ hμng n¨m ®Òu cã c¸c thiÕt kÕ s¶n xuÊt. Ho¹t ®éng nμy ®· ®ãng gãp tÝch cùc vμo viÖc qu¶n lý kinh doanh gç æn ®Þnh h¬n, tuy nhiªn vÒ kü thuËt c¸c ph−¬ng ¸n nμy còng ë møc ®¬n gi¶n. Nh−ng qua h¬n 20 n¨m thùc hiÖn chóng ta còng thÊy r»ng c¸c ph−¬ng ¸n nμy vÉn nÆng vÒ kü thuËt, lý thuyÕt vμ viÖc ¸p dông trong thùc tÕ rÊt h¹n chÕ, h¬n n÷a nã còng tËp trung vμo khai th¸c gç; nh÷ng yÕu tè vÒ quan hÖ x· héi trong kinh doanh rõng ch−a ®−îc xem xÐt, viÖc th©m canh rõng víi s¶n phÈm ®a d¹ng ch−a ®−îc ®Ò cËp nhiÒu. §iÒu nμy ®ßi hái quy ho¹ch còng nh− ®iÒu chÕ rõng xem xÐt c¸ch tiÕp cËn còng nh− vËn dông lý thuyÕt s¶n l−îng trong thùc tiÔn. Thùc tÕ cho thÊy ®iÒu chÕ rõng vμ quy ho¹ch cã tÝnh x· héi s©u s¾c, chóng ta cÇn quan t©m h¬n ®Õn kiÕn thøc b¶n ®Þa, n¨ng lùc, nguån lùc t¹i chæ ®Ó x©y dùng mét kÕ ho¹ch kinh doanh rõng kh¶ thi vμ cã hiÖu qu¶ h¬n, trong ®ã chó ý ®Õn vai trß cña céng ®ång, ng−êi d©n, nh÷ng kinh nghiÖm còng nh− sù tham gia cña hä, vμ kinh doanh rõng ph¶i ®ãng gãp vμo viÖc n©ng cao ®êi sèng cña c− d©n sèng trong vμ gÇn rõng. Ngμy nay khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®ang tiÕp tôc ®−îc ph¸t triÓn víi nh÷ng yªu cÇu míi, trong ®ã xem xÐt mét c¸ch toμn diÖn h¬n viÖc tæ chøc nghÒ rõng trong bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, b¶o ®¶m ba yªu cÇu c¬ b¶n lμ bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ, x· héi vμ m«i tr−êng. 20 Ch−¬ng 2 C¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. Môc ®Ých: Cung cÊp cho sinh viªn kh¶ n¨ng ph©n tÝch c¸c khÝa c¹nh kinh tÕ, x· héi m«i tr−êng trong tæ chøc kinh doanh rõng vμ tæ chøc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng: Môc tiªu Sau khi häc xong sinh viªn cã kh¶ n¨ng: Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian (TiÕt) Gi¶i thÝch ®−îc ý nghÜa cña c¸c c¬ së kinh tÕ - x· héi trong qui ho¹ch l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ rõng C¸c c¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ rõng - C¬ së kinh tÕ/x· héi - C¬ së vÒ m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. DiÔn gi¶i N·o c«ng Tμi liÖu ph¸t tay 5 Tr×nh bμy ®−îc c¸c nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp - §iÒu chÕ rõng. Nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng cña FSC Tiªu chuÈn quèc gia qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. Tr×nh bμy Tμu liÖu ph¸t tay 2 Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng võa mang tÝnh chÊt kü thuËt l¹i võa mang tÝnh chÊt kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng. V× vËy, c¸c kiÕn thøc vÒ kinh tÕ - x· héi vμ m«i tr−êng lμ c¬ së rÊt quan träng ®Ó nghiªn cøu m«n qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. C¬ së kinh tÕ x· héi lμ mét ph¹m trï rÊt réng, bao hμm toμn bé nh÷ng tri thøc vÒ kinh tÕ vμ x· héi, nh÷ng quy luËt kinh tÕ vμ ph−¬ng ph¸p luËn trong qu¶n lý nhμ n−íc nãi chung vμ qu¶n lý kinh tÕ nãi riªng. Trong ph¹m vi øng dông cña m«n häc quy ho¹ch l©m nghiÖp, c¬ së kinh tÕ ®−îc hiÓu lμ nh÷ng v¨n b¶n luËt ph¸p, nh÷ng chÝnh s¸ch, nh÷ng chØ thÞ, nghÞ quyÕt, nghÞ ®Þnh cña Nhμ n−íc cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn l©m nghiÖp. Ngoμi ra, c¬ së kinh tÕ cña quy ho¹ch l©m nghiÖp cßn bao hμm nh÷ng ®Þnh h−íng vμ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n«ng th«n miÒn nói, c¸c ch−¬ng tr×nh vμ dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp nãi riªng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn ®Þa bμn trung du miÒn nói chung. 21 Mèi quan hÖ kinh tÕ, x· héi vμ m«i tr−êng trong QHLN & §CR C¬ së m«i tr−êng bao hμm nhiÒu khÝa canh trong qu¶n lý sö dông tμi nguyªn theo h−íng b¶o ®¶m sù an toμn sinh th¸i vμ c©n b»ng, nã yªu cÇu kh«ng chØ thu ho¹ch l©m s¶n æn ®Þnh mμ cßn duy tr× vμ b¶o vÖ sù ®a d¹ng sinh häc, duy tr× ®−îc m«i tr−êng sèng cña loμi ng−êi. 1 C¸c c¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ rõng. 1.1 C¬ së x· héi 1.1.1 Mét sè chÝnh s¸ch lμm c¬ së cho c«ng t¸c qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ChiÕn l−îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp giai ®o¹n 2001 – 2010 ®−îc Bé tr−ëng Bé N«ng NghiÖp vμ Ph¸t triÓn n«ng th«n phª duyÖt t¹i qui ®Þnh sè 199/ Q§ - BNN – PTNT ngμy 22/ 1/ 2002 lμ c¬ së ®Çu tiªn ®Ó tæ chøc quy ho¹ch l·nh thæ, tæ chøc quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng. Néi dung chñ yÕu cña chiÕn l−îc ph¸t triÓn l©m nghiÖp giai ®o¹n 2001 – 2010 lμ: • Môc tiªu: Ngμnh l©m nghiÖp phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 ®¹t: - VÒ m«i tr−êng ®¹t 43% ®é che phñ cña rõng - VÒ kinh tÕ ®¹t gi¸ trÞ 2,5 tû USD hμng l©m s¶n xuÊt khÈu. - VÒ x· héi thu hót kho¶ng 6,0 – 8,0 triÖu lao ®éng tham gia s¶n xuÊt l©m nghiÖp. • §Þnh h−íng ph¸t triÓn l©m nghiÖp ®Õn n¨m 2010 vÒ quy m« 3 lo¹i rõng: - Rõng phßng hé: 6,0 triÖu ha chiÕm 18,2% diÖn tÝch toμn quèc trong ®ã diÖn tÝch cã rõng 4,831 triÖu ha, ch−a cã rõng 1,169 triÖu ha. - Rõng ®Æc dông: 2,0 triÖu ha chiÕm 6,1 % diÖn tÝch toμn quèc trong ®ã diÖn tÝch cã rõng 1,495 triÖu ha, ch−a cã rõng 505 ngh×n ha. - Rõng s¶n xuÊt: 8,0 triÖu ha chiÕm 24,3% diÖn tÝch toμn quèc, trong ®ã diÖn tÝch cã rõng lμ 4,59 triÖu ha ch−a cã rõng 3,41 triÖu ha. • X©y dùng vμ ph¸t triÓn vèn rõng 22 - B¶o vÖ rõng hiÖn cã 10,9 triÖu ha, trong ®ã rõng tù nhiªn 9,4 ha vμ rõng trång 1,5 triÖu ha. - Lμm giμu rõng nghÌo kiÖt 1,85 triÖu ha trong ®ã rõng phßng hé 855 ngh×n ha vμ rõng s¶n xuÊt 995 triÖu ha. - Khoanh nu«i phôc håi rõng 1,56 triÖu ha trong ®ã rõng phßng hé 855 ngh×n ha, rõng ®Æc dông 299 ngh×n ha vμ rõng s¶n xuÊt 406 ngh×n ha. - Trång rõng míi 3,52 triÖu ha trong ®ã rõng kinh tÕ chñ lùc 1,8 triÖu ha. • §Þnh h−íng ph¸t triÓn c«ng nghiÖp khai th¸c, chÕ biÕn l©m s¶n - Khai th¸c l©m s¶n: Giai ®o¹n 2001 – 2005 khai th¸c 12 triÖu m3/ n¨m chñ yÕu lμ khai th¸c tõ rõng trång. Giai ®o¹n 2006 – 2010 khai th¸c 24,5 triÖu m3/ n¨m chñ yÕu lμ khai th¸c tõ rõng trång. - ChÕ biÕn l©m s¶n: §Õn n¨m 2010 s¶n xuÊt 1,5 triÖu tÊn giÊy vμ 3,5 triÖu tÊn bét giÊy, 1 triÖu m3 v¸n nh©n t¹o. Ngoμi ra c¸c luËt l©m nghiÖp, c¸c chÝnh s¸ch liªn quan sÏ hç trî cho viÖc x©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, ®iÒu chÕ rõng: - LuËt ®Êt ®ai - LuËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng - QuyÕt ®Þnh 1171/Q§ vÒ quy chÕ qu¶n lý c¸c lo¹i rõng. - NghÞ ®Þnh 02, 163 vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp - QuyÕt ®Þnh cña Thñ t−íng ChÝnh phñ sè 661/Q§ - TTg ngμy 29/07/ 1998 vÒ môc tiªu, nhiÖm vô, chÝnh s¸ch vμ tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha rõng. C¸c chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn l©m nghiÖp ®−îc tr×nh bμy chi tiÕt trong tËp bμi gi¶ng “ LuËt vμ hμnh chÝnh l©m nghiÖp vμ L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng” 1.1.2 X· héi ho¸ nghÒ rõng vμ vÊn ®Ò qui ho¹ch l©m gnhiÖp Trong qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, ph¸t triÓn s¶n xuÊt theo h−íng thÞ tr−êng, ®a d¹ng ho¸ ngμnh nghÒ, nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ; ngμnh l©m nghiÖp ®· vμ ®ang chuyÓn ®æi tõ nÒn l©m nghiÖp truyÒn thèng sang ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi. Trong l©m nghiÖp x· héi ng−êi d©n gi÷ vai trß trung t©m. XÐt vÒ môc tiªu, l©m nghiÖp x· héi lμ mét ch−¬ng tr×nh hay chiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói, trong ®ã mäi ho¹t ®éng nh»m huy ®éng ng−êi d©n vμo ph¸t triÓn l©m nghiÖp, hä cïng g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm vμ ®−îc nhËn lîi Ých trùc tiÕp tõ chÝnh sù cè g¾ng cña hä. Quy ho¹ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt l©m nghiÖp ngoμi viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, cÇn tËp trung vμo h−íng ®−a c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp vμo ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ng−êi d©n, hä ®−îc trùc tiÕp tham gia thùc hiÖn, cã nh− vËy th× ph−¬ng ¸n quy ho¹ch míi cã tÝnh kh¶ thi vμ mang l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc. 1.1.3 Qu¶n lý rõng dùa vμo céng ®ång Kinh nghiÖm qu¶n lý sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn ®Æc biÖt kinh nghiÖm qu¶n lý rõng céng ®ång cu¶ ®ång bμo d©n téc thiÓu sè lμ c¬ së quan träng trong viÖc x©y 23 dùng ph−¬ng ¸n qui ho¹ch l©m nghiÖp ë cÊp vi m«. Thùc tÕ cho thÊy nhiÒu gi¶i ph¸p, ph−¬ng ph¸p ph¸t triÓn tõ bªn ngoμi vμo kh«ng cã tÝnh kh¶ thi vÒ kinh tÕ hoÆc kh«ng ®−îc chÊp nhËn vÒ v¨n ho¸. Trong khi ®ã nh÷ng kinh nghiÖm s½n cã ë céng ®ång l¹i dÔ thùc hiÖn, phï hîp tr×nh ®é, nguån lùc t¹i chæ. 1.2 C¬ së kinh tÕ C¬ së kinh tÕ cña c«ng t¸c qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c nguyªn t¾c kinh tÕ c¬ b¶n, nã chi phèi mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt 1.2.1 Nguyªn t¾c t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng 1.2.1.1 Kh¸i niÖm vμ ®Æc ®iÓm t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng. T¸i s¶n xuÊt rõng lμ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®−îc lÆp l¹i th−êng xuyªn vμ phôc håi kh«ng ngõng tμi nguyªn. Tõ kh¸i niÖm trªn, t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh sau ®©y: - T¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng bao gåm 2 giai ®o¹n: X©y dùng rõng (trång rõng vμ b¶o vÖ, nu«i d−ìng) vμ sö dông rõng, vμ hai mÆt ®èi lËp nμy lμ qu¸ tr×nh thèng nhÊt cña t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng. ThÓ hiÖn sö dông rõng lμ s¶n xuÊt ra s¶n phÈm cho tiªu dïng hiÖn t¹i cßn trång rõng lμ t¸i t¹o tμi nguyªn ®Ó cã thÓ tiÕp tôc khai th¸c nã trong t−¬ng lai. - T¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng kh«ng chØ ®¬n thuÇn lμ t¨ng thªm vÒ diÖn tÝch, tæng s¶n phÈm l©m nghiÖp, mμ cßn bao gåm c¶ viÖc t¨ng lªn vÒ chÊt l−îng còng nh− tÝnh n¨ng cã lîi kh¸c cña rõng. Nh− vËy t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng võa cã néi dung t¸i s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt võa t¸i s¶n xuÊt ra hoμn c¶nh sinh th¸i, tøc lμ t¸i s¶n xuÊt c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vμ m«i tr−êng nh−: Kh«i phôc ®é mμu mì cña ®Êt ®ai, c¸c vμnh ®ai rõng ven biÓn, lμm trong s¹ch c¸c nguån n−íc kh«ng khÝ... S¶n xuÊt l©m nghiÖp chØ cã thÓ tån t¹i vμ ph¸t triÓn khi cã mét chiÕn l−îc vÒ tæ chøc hîp lý cho toμn bé chu tr×nh t¸i s¶n xuÊt “t¹o rõng - khai th¸c- chÕ biÕn - thÞ tr−êng”. ThiÕu mét chiÕn l−îc nh− thÕ cho mét qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt l©m nghiÖp thèng nhÊt th× khã cã thÓ tæ chøc hîp lý viÖc sö dông rõng vμ trång rõng, khã thùc hiÖn ®−îc tÝnh liªn tôc vÒ t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng. C¸c c¬ së l©m nghiÖp cÇn ¸p dông khoa häc ®iÒu chÕ rõng nh»m ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh t¸i sinh - khai th¸c, h−íng vèn rõng ®i vμo thÕ æn ®Þnh. 1.2.1.2 Hai ph−¬ng thøc t¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng Cã nhiÒu gi¶i ph¸p nh»m t¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng, nã phô thuéc vμo nhiÒu yÕu tè nh−: HiÖn tr¹ng nÒn kinh tÕ, tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp, nguån lùc t¹i chæ... Nh−ng nh×n chung cã hai ph−¬ng thøc ®Ó t¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng. a) T¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng theo chiÒu réng §©y lμ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nh»m ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng b»ng c¸ch më réng diÖn tÝch g©y trång víi c¬ së vËt chÊt thÊp, kü thuËt th« s¬ chñ yÕu dùa vμo viÖc sö dông ®é ph× nhiªu tù nhiªn cña ®Êt. Cã thÓ hiÓu mét c¸ch cô thÓ h¬n ph−¬ng thøc ph¸t triÓn 24 tμi nguyªn rõng theo chiÒu réng lμ sù t¨ng thªm khèi l−îng l©m s¶n cung cÊp cho nÒn kinh tÕ, dùa vμo viÖc më réng diÖn tÝch rõng trªn ®Êt trèng ®åi nói träc. Ph−¬ng thøc nμy g¾n liÒn víi kiÓu qu¶ng canh. Trong lÞch sö ph¸t triÓn, t¸i s¶n xuÊt tμi nguyªn rõng theo chiÒu réng ®· cã vai trß quan träng trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu l©m s¶n cho nÒn kinh tÕ vμ ®êi sèng x· héi: khai hoang, lÊn biÓn ®Ó ®−a ®Êt ®ai vμo s¶n xuÊt l©m nghiÖp. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch trång rõng bÞ h¹n chÕ, h¬n n÷a do ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng theo lèi qu¶ng canh ®· kh«ng chó ý ®óng møc nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ, kü thuËt sö dông ®Êt ®ai, tμi nguyªn ®· mang l¹i hiÖu qu¶ thÊp. V× vËy cÇn xem xÐt chuyÓn sang viÖc n©ng cao chÊt l−îng canh t¸c th«ng qua viÖc ®Çu t− thªm t− liÖu s¶n xuÊt vμ lao ®éng ®Ó thu ®−îc nhiÒu s¶n phÈm h¬n trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. Theo xu h−íng ®ã, ph−¬ng thøc ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng theo chiÒu s©u ®· ®−îc xem xÐt. b) T¸i s¶n xuÊt më réng tμi nguyªn rõng theo chiÒu s©u Thùc chÊt ph−¬ng thøc nμy lμ ®Çu t− thª