Tiểu luận Kiêng cữ và nghi lễ liên quan đến ngôi nhà của người Hmông

®¹i häc quèc gia hµ néi tr­êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n khoa lÞch sö d©n téc häc ®Ò tµi: Kiªng c÷ vµ nghi lÔ liªn quan ®Õn ng«i nhµ cña ng­êi Hm«ng. I. Nh÷ng vÊn ®Ò chung. Ng­êi Hm«ng ë ViÖt Nam hiÖn nay ®Òu cã nguån gèc tõ ph­¬ng B¾c. Theo cuéc tæng ®iÒu tra d©n sè ë ViÖt Nam n¨m 1999 th× ng­êi Hm«ng cã tæng sè 787604 ng­êi. Ng­êi Hm«ng cã mÆt ë tÊt c¶ c¸c vïng trong c¶ n­íc, ®«ng nhÊt lµ ë khu vùc §«ng B¾c cã 445782 ng­êi, tiÕp ®Õn lµ khu vùc T©y B¾c cã 289000 ng­êi, B¾c Trung Bé cã 39373 ng­êi, T©y Nguyªn cã 12392 ng­êi.... Ng­êi Hm«ng ®­îc chia hµnh c¸c nhãm: Hm«ng Tr¾ng, Hm«ng §en, Hm«ng §á, Hm«ng Xanh, Hm«ng Hoa, Hm«ng Lai, Hm«ng N­íc. (Theo: Ng­êi Hm«ng ë ViÖt Nam, trang 8-9, NXB Th«ng TÊn). Ng«i nhµ, hiÓu theo nghÜa chung kh«ng chØ lµ c«ng tr×nh kiÕn tróc ®Ó ë mµ cßn mang c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ vµ chøc n¨ng x· héi, nh­ tÝnh thÈm mü, sù trao truyÒn tri thøc, ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ, c¸c mèi quan hÖ trong gia ®×nh còng nh­ gi÷a gia ®×nh vµ céng ®ång ..., qua ®ã gãp phÇn h×nh thµnh vµ båi d­ìng t©m lý, nh©n c¸ch con ng­êi. VÒ vÊn ®Ò ng«i nhµ cña ng­êi Hm«ng ®· cã nhiÒu ng­êi nghiªn cøu. Bµi nµy chØ ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò kiªng c÷ vµ nghi lÔ liªn quan ®Õn ng«i nhµ cña ng­êi Hm«ng ë hai x· Hang Kia vµ Pµ Cß, huyÖn Mai Ch©u, tØnh Hoµ B×nh. (Tµi liÖu tham kh¶o : T¹p chÝ D©n téc häc – sè 2-2002, trang 39 - 47). Ng­êi Hm«ng ë Hang Kia thuéc nhãm Hm«ng Hoa, vµ ng­êi Hm«ng ë Pµ Cß thuéc nhãm Hm«ng §en ®ang sèng trong hai lo¹i h×nh nhµ kh¸c nhau, ®ã lµ nhµ truyÒn thèng vµ nhµ kiÓu míi. Tuy nhiªn, chñ nh©n cña nh÷ng ng«i nhµ nµy vÉn coi träng vµ thùc hµnh nghiªm ngÆt c¸c kiªng c÷ vµ nghi lÔ liªn quan ®Õn ng«i nhµ cña m×nh. II.Nh÷ng kiªng c÷ vµ nghi lÔ liªn quan ®Õn ng«i nhµ. 1/ Kiªng c÷ vµ nghi lÔ trong khi dùng nhµ. Trong dùng nhµ, viÖc ®Çu tiªn mµ ng­êi Hm«ng rÊt coi träng lµ chän ®­îc chç ®Êt phï hîpvíi ng­êi vµ gia sóc. §ång bµo chän ®Êt lµm nhµ vµo c¸c ngµy con chã vµ con rång –theo lÞch cña ng­êi Hm«ng. Theo hä, chã lµ con vËt trung thµnh, cßn rång lµ con vËt thiªng, nÕu ®i chän ®Êt vµo hai ngµy nµy sÏ gÆp may m¾n. Tr­íc khi ®I, hä th¾p h­¬ng vµ cÇu xin ma nhµ phï hé ®Ó chän ®­îc m¶nh ®Êt nh­ ý. Ng­êi Hm«ng lu«n chän n¬i cao r¸o, tho¸ng m¸t, bèn phÝa cã nói bao bäc ®Ó dùng nhµ. Khi dùng, nÕu c©y ®ßn nãc th¼ng vµo ®Ønh nói lµ tèt nhÊt v× hä quan niÖm lµm nh­ vËy gia ®×nh sÏ ®­îc thÇn linh gióp ®ì. MÆt tr­íc ng«i nhµ kh«ng ®­îc nh×n th¼ng ra khe nói hoÆc chÝnh gi÷a ®Ønh nói, bëi nh­ thÕ gia d×nh sÏ bÞ ma nh×n ngã vµ lµm h¹i. Tr­íc khi chän ®Êt lµm nhµ, ng­êi Hm«ng ph¶i lµm lÔ xin phÐp thÇn ®Êt cho dùng nhµ trªn m¶nh ®Êt ®ã. Nghi lÔ nµy ph¶i do ng­êi cã kinh nghiÖm ®¶m nhiÖm; ®­îc thùc hiÖn vµo lóc gÇn tèi, t¹i ®¸m ®Êt ®Þnh chän. Ngµy ®Çu tiªn ®i lÊy nguyªn vËt liÖu lµm nhµ còng ph¶i vµo ngµy con rång hoÆc con chã. Tr­íc khi chÆt c©y, hä ph¶i lµm lÔ cóng xin phÐp thÇn rõng vµ hån cña c©y ®ã, sau ®ã hä míi d¸m chÆt c©y. Ng­êi Hm«ng kiªng dïng c¸c c©y tù nhiªn bÞ ®æ, bÞ chÕt v× tin r»ng c¸c c©y nµy ®· ®­îc mét lùc l­îng siªu nhiªn nµo ®ã sö dông. Hä còng kiªng c©y bÞ sÐt ®¸nh v× cho r»ng ®ã lµ c©y thÇn sÐt d· sö dông, nÕu dïng c©y nµy lµm nhµ sau nµy sÏ gÆp ®iÒu kh«ng may. Hä còng kh«ng dïng c©y cã nhiÒu d©y leo gièng nh­ r¾n quÊn ®Ó lµm nhµ, v× sî r»ng sau nµy r¾n sÏ vµo nhµ quÊn quanh c©y gç nµy vµ nh­ vËy gia ®×nh sÏ gÆp nhiÒu ®iÒu xÊu nh­ èm ®au, bÊt hoµ. Bëi theo hä, r¾n lµ con vËt xÊu th­êng mang l¹i rñi ro cho con ng­êi. Trong qu¸ tr×nh dùng nhµ, gia ®×nh tr¸nh g©y m©u thuÉn víi thî bëi hä rÊt sî bÞ thî “lµm phÐp”, ®Æt c¸c “bïa yÓm” lµm h¹i lªn ®Çu c¸c c©y cét, hoÆc ®ßn nãc cña ng«i nhµ. Vµ nh­ vËy, gia ®×nh sÏ gÆp kh«ng may trong cuéc sèng. Dùng nhµ xong, sau khi «ng tr­ëng hä ®· thùc hiÖn nghi lÔ xin phÐp thÇn linh th× gia ®×nh míi ®­îc lµm bÕp. Tr­íc tiªn, ng­êi ta ®­a Ýt n­íc vµo nhµ qua cöa phô ®Æt c¹nh n¬i sÏ lµm bÕp, víi niÒm tin n­íc sÏ ®em l¹i b×nh yªn vµ ph¸t triÓn, v× n­íc thÓ hiÖn sù m¸t mÎ vµ sinh s«i. ¤ng tr­ëng hä lÊy mét thanh cñi ®ang ch¸y trong bÕp cña bè mÑ hoÆc anh em cña chñ ng«i nhµ míi, ®i tíi n¬i ®Þnh lµm bÕp khÊn råi lÊy n­íc vÈy vµo thanh cñi nh­ng kh«ng ®Ó cho löa hoÆc than t¾t h¼n; sau ®ã ®Æt cñi vµo n¬i ®· ®Þnh vµ gia ®×nh tiÕn hµnh lµm bÕp ë ®ã. BÕp lµm xong, chñ nhµ th¾p h­¬ng c¾m ë c¹nh bÕp, ngô ý c¶m ¬n ma bÕp ®· gióp ®ì. KÓ tõ khi bÕp ®­îc nhãm löa gia ®×nh míi ®­îc phÐp chuyÓn ®å ®¹c vµo nhµ. ChØ khi æn ®Þnh n¬i ë, gia ®×nh míi lµm lÔ ®ãn ma nhµ vµ ma cöa ®Õn nhµ míi. 2/ Kiªng c÷ vµ nghi lÔ liªn quan ®Õn c¸c ma ®­îc thê cóng trong nhµ. Trong tÝn ng­ìng cña ng­êi Hm«ng, hiÖn cã hÖ thèng ma ®­îc thê cóng trong nhµ víi nh÷ng kiªng c÷ vµ nghi lÔ kh¸c nhau. Trong ®ã, ®¸ng chó ý lµ ma nhµ, ma cöa chÝnh, ma cét chÝnh, ma buång vµ ma bÕp. a) Ma nhµ. Theo ng­êi Hm«ng, ma nhµ lµ mét trong nh÷ng ma quan träng nhÊt, bëi ma nµy cã liªn quan ®Õn tiÒn cña, mïa mµng, søc khoÎ, sù sinh s«i cu¶ con ng­êi vµ gia sóc. N¬i thê ma lµ hai m¶nh giÊy b¶n ®­îc gi¸n vµo bøc ®è hËu gian gi÷a cña ng«i nhµ; trªn hai manh giÊy b¶n b«i m¸u vµ dÝnh l«ng cæ cña con gµ trèng dïng lµm lÔ vËt cóng ma nhµ trong dip n¨m míi. Th«ng th­êng ma nhµ chØ ®­îc cóng mçi n¨m mét lÇn vµo dÞp n¨m míi, vµ trong lÔ nµy, gia ®×nh còng thay bµn thê míi cho ma nhµ. LÔ cóng ®­îc tiÕn hµnh hai lÇn: lÇn mét cóng cho c¸c thÇn linh vµ lÇn hai cóng tæ tiªn. LÔ cóng ma nhµ ®­îc tiÕn hµnh vµo nöa ®ªm 30 tÕt. ¤ng chñ b¾t mét con gµ trèng ®Ó lµm vËt hiÕn tÕ, ®øng tr­íc bµn thê mêi c¸c thÇn linh nhËn lÔ vËt cña gia ®×nh, råi c¾m h­¬ng vµo b¸t g¹o vµ c¾t tiÕt gµ. Víi ng­êi Hm«ng ë Lµo Cai, hä tin r»ng khi con gµ chÕt ®Çu quay vÒ h­íng bµn thê th× n¨m ®ã gia ®×nh gÆp nhiÒu may m¾n, cßn h­íng ra cöa chÝnh th× sÏ gÆp rñi ro. b) Ma cöa. Ma cöa ®­îc thê t¹i cöa chÝnh. Bµn thê cña ng­êi Hm«ng §en thê lo¹i ma nµy lµ ba m¶nh giÊy b¶n ®­îc b«i m¸u gµ, cßn cña ng­êi Hm«ng Hoa lµ mét m¶nh v¶i h×nh ch÷ nhËt, d¸n ë dÇm cöa chÝnh. Theo quan niÖm cña ng­êi Hm«ng, ma cöa cã nhiÖm vô “g¸c cöa” ng¨n c¸c ma ¸c vµo nhµ lµm h¹i, b¶o vÖ hån cña cña nh÷ng thµnh viªn trong nhµ vµ ng¨n chÆn kh«ng ®Ó c¸c hån ma nµy bá ®i; b¶o vÖ gia sóc vµ cña c¶i trong nhµ. LÔ cóng ma cöa ®­îc tiÕn hµnh vµo ®ªm 30 tÕt hoÆc khi trong nhµ cã ng­êi èm ®au. Ng­êi Hm«ng quan niÖm r»ng ma cöa sÏ bÞ “ng·”, kh«ng b¶o vÖ ®­îc gia ®×nh nÕu cã ng­êi phô n÷ nµo sau khi ®Î ch­a ®Çy th¸ng b­íc qua cöa hoÆc ®­a ng­êi chÕt qua cöa chÝnh, kÓ c¶ tr­êng hîp trong nhµ cã ng­êi bÞ tai n¹n hoÆc tµi s¶n bÞ mÊt trém....Vµ khi ®ã, gia ®×nh ph¶i lµm lÔ “®ì” ma cöa dËy. c) Ma cét chÝnh. Trªn cét chÝnh cña ng«i nhµ cã d¸n mét m¶nh giÊy b¶n ®­îc b«i m¸u gµ,®ã lµ n¬i thê ma cét chÝnh. Ng­êi Hm«ng cho r»ng cét chÝnh lµ n¬i tËp trung c¸c hån ng­êi ®ang sèng trong nhµ vµ khi tæ tiªn vÒ th¨m con ch¸u còng ngù t¹i ®©y. Hä tin r»ng ma cét chÝnh liªn quan ®Õn chuyÖn sinh tö cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh. §ång bµo kiªng ngåi dùa l­ng vµo cét chÝnh v× sî ma “bÞ th­¬ng” hoÆc “bÞ chÕt”; kh«ng treo c¸c ®å dïng len cét chÝnh sî ma “bÞ bÈn” vµ “mÖt mái”, kiªng phô n÷ trÌo lªn hoÆc b­íc qua xµ nhµ cã cét chÝnh, v× sî xóc ph¹m ®Õn ma.... Ma cét chÝnh th­êng ®­îc cóng khi trong nhµ cã ng­êi èm nÆng hoÆc khi cã ng­êi chÕt tõ 18 tuæi trë lªn. Khi trong nhµ cã ng­êi chÕt, tr­íc tiªn ng­êi chÕt ph¶i ®­îc ®Æt n»m gÇn cét chÝnh vµ «ng thî kÌn thæi bµi xin ma cét chÝnh cho phÐp ng­êi chÕt ®i vÒ víi tæ tiªn. d) Ma buång. Ma buång tró ngô trong mét c¸i giá ®­îc ®an b»ng vá c©y lanh, nan c©y tre hoÆc c©y vÇu, quai giá ®­îc d¸n gÊy b¶n cã c¸c tua rñ ra xung quanh. ChiÕc giá nµy ®­îc treo d­íi m¸i nhµ. Trong giá cã mét b¸t n­íc thÓ hiÖn sù yªn lµnh vµ m¸t mÎ. Theo quan niÖm cña ng­êi Hm«ng, ma buång liªn quan ®Õn sinh s¶n cña ng­êi mÑ, søc khoÎ cña con ng­êi lµ nhÊt. §ång bµo lµm lÔ cóng ma buång khi trong nhµ cã ®«i vî chång muén ®­êng con c¸i, hoÆc cã ng­êi bÞ èm yÕu hoÆc bÞ chÕt; gia sóc chËm lín vµ kh«ng sinh s¶n, kÓ c¶ khi gia sóc ®Î. Nghi lÔ trong c¸c tr­êng hîp nµy ®Òu gièng nhau vµ th­êng do tr­ëng hä thùc hiÖn. e) Ma bÕp Theo quan niÖm cña ng­êi Hm«ng, ma bÕp cã ¶nh h­ëng ®Õn mïa mµng vµ ch¨n nu«i. §Ó cÇu mong mïa mµng tèt t­¬i, thu hoÆch ®¹t kÕt qu¶ cao, ch¨n nu«i ph¸t triÓn...ng­êi trong gia ®×nh kiªng giÉm ch©n lªn bÕp lß vµ kh«ng gâ lªn bÕp. Trong thêi gian lîn l¸i cña gia ®×nh chöa, kh«ng ®­îc lÊy tro than trong bªp nÊu c¸m lîn ra khái bÕp nªn tr­íc ®ã ph¶i bá mét hßn ®¸ vµo gi÷a bÕp; kh«ng ®­îc lµm t¾t löa trong bÕp. NÕu kh«ng thùc hiÖn nh÷ng kiªng c÷ nµy th× gia sóc dÔ bÞ bÖnh, n­¬ng rÉy, ruéng v­ên sÏ bÞ s©u bÖnh, h¹n h¸n hoÆc óng lôt. Ngoµi c¸c dÞp cóng khi lµm bÕp míi, mõng n¨m míi vµ sinh ®Î ..., ma bÕp cßn ®­îc cóng khi trong nhµ cã ng­êi chÕt. Trong ®¸m tang, «ng thî kÌn còng ph¶i lµm lÔ xin ma bÕp cho phÐp ng­êi chÕt ®i vÒ víi tæ tiªn vµ ®o¸n biÕt ý kiÕn ma qua viÖc xin ©m d­¬ng nh­ «ng ®· lµm lÔ víi c¸c ma kh¸c trong nhµ khi cã ng­êi chÕt. 3/ Mét vµi kiªng c÷ vµ nghi lÔ trong ®êi sèng liªn quan ®Õn ng«i nhµ. a) Trong sinh ®Î. S¶n phô ®­îc ®Î trong buång ngñ riªng cña m×nh. Nhau thai vµ cuèng rèn ®­îc ch«n ë cét chÝnh (nÕu lµ bÐ trai) hoÆc ë ch©n gi­êng ngñ cña bè mÑ (nÕu lµ bÐ g¸i). Trong nhµ cã s¶n phô míi sinh, ng­êi ta kiªng kh«ng cho ng­êi l¹ vµo nhµ. NÕu ai v« t×nh vi ph¹m ph¶i ®Ó l¹i tÊt c¶ ®å ®¹c ®· mang vµo nhµ vµ sau mét th¸ng míi ®­îc lÊy ®em ®i. §Ó b¸o hiÖu trong gia ®×nh cã c÷, hä c¾m cµnh l¸ xanh ë c¸c cña ra vµo. Anh em vµ ng­êi lµng cã thÓ vµo nhµ nh­ng kh«ng ®­îc phÐp vµo buång ña s¶n phô cho ®Õn khi gia ®×nh thùc hiÖn xong lÔ mõng cho em bÐ. Trong thêi gian ba ngµy kÓ tõ khi sinh, gia ®×nh kiªng mang tro than, cñi ®ang ch¸y ë bÕp ra ngoµi. NÕu vi ph¹m nh÷ng kiªng c÷ trªn, theo quan niÖm d©n gian, ng­êi mÑ sÏ bÞ mÊt s÷a vµ gia ®×nh ph¶i lµm lÔ cóng c©y d©u to ë trong rõng, cÇu xin cho s¶n phô cã s÷a ®Ó nu«i con. Ng­êi ®¶m nhiÖm c«ng viÖc nµy ®em h­¬ng vµ mét con gµ trèng vµ« rõng vµ thùc hiÖn lÔ cóng t¹i c©y d©u ®Çu tiªn gÆp trªn ®­êng ®i. KÓ tõ khi ®Î, gia ®×nh lµm mét bÕp riªng cho s¶n phô ë, nh»m tr¸nh viÖc s÷a mÑ r¬i vµo ®å ¨n thøc uèng cña c¸c thµnh viªn nam trong gia ®×nh, v× hä cho r»ng nÕu nh÷ng ng­êi nµy ¨n ph¶i ®å ¨n thøc uèng ®ã sÏ bÞ thÇn sÐt ®¸nh chÕt. Nh÷ng ng­êi kh«ng cïng ma (kÓ c¶ con g¸i ®· ®i lÊy chång) vµ con g¸i ch­a chång mµ cã thai kh«ng ®­îc phÐp ®Î trong nhµ; nÕu vi ph¹m ma sÏ giËn vµ trõng ph¹t gia ®×nh. b) Trong ®¸m c­íi. Khi ®ãn vµ ®­a d©u, ®¹i diÖn nhµ trai lu«n ®­îc bè trÝ ngåi theo h­íng nh×n ra cöa chÝnh, ®¹i diÖn nhµ g¸i ngåi ®èi diÖn, mÆt nh×n vµo bµn thê ma nhµ. Lµm nh­ vËy th× mäi lêi nãi cña hai bªn ®­îc ma nhµ, ma cöa chøng gi¸m vµ hai gia ®×nh kh«ng d¸m vi ph¹m nh÷ng g× ®· nãi víi nhau trong lÔ c­íi. Tr­íc khi ®­a c« d©u ra khái cöa vÒ nhµ chång, ®«i t©n h«n cïng nh÷ng ng­êi nhµ trai vµ nhµ g¸i ®­îc giao nhiÖm vô ®ua c« d©u vÒ nhµ chång ph¶i ®øng tr­íc cöa chÝnh uèng r­îu råi míi ®­îc ra khái nhµ. Lµm nh­ vËy hµm ý b¸o cho ma cöa chÝnh biÕt ng­êi con g¸i ®· ®i lÊy chång, lµm ma nhµ kh¸c. §ãn d©u vÒ ®Õn nhµ trai, tr­íc tiªn ph¶i lµm lÔ nhËp ma cho c« d©u. C« d©u vµ chó rÓ ®øng tr­íc cöa chÝnh vµ cïng h¸t bµi ®uæi ma cò cña c« g¸i vµ xin nhËp vµo ma nhµ chång. Sau ®ã, c¶ hai b­íc vµo nhµ qua cöa chÝnh vµ ®øng ®èi diÖn bµn thê ma nhµ. c) Trong tang ma. Ng­êi Hm«ng kiªng ®Ó ng­êi kh¸c hä (kÓ c¶ con g¸i ®· ®i lÊy chång) chÕt trong nhµ m×nh, v× sî hån ng­êi chÕt lµm h¹i ma trong nhµ khiÕn c¸c ma kh«ng thÓ phï hévµ b¶o vÖ gia ®×nh ®­îc. Khi ng­êi kh¸c hä bÞ èm cã thÓ chÕt, gia ®×nh dùng mét c¸i l¸n ë ngoµi nhµ vµ ®­a ng­êi èm ra ®ã ë, sau ®ã b¸o cho gia ®×nh ng­êi ®ã dÕn ®ãn vÒ hoÆc ch«n cÊt nÕu bÞ chÕt. Tuy nhiªn, nh÷ng ng­êi kh«ng ph¶i anh em, thËm chÝ míi gÆp gì nhau lÇn ®Çu nh­ng cïng hä - cïng ma, l¹i cã thÓ chÕt trong nhµ nhau, ®­îc gia ®×nh lµm ma tö tÕ nh­ ng­êi th©n cña m×nh. Ng­êi Hm«ng kiªng n»m däc theo ng«i nhµ, v× quan niÖm ®©y lµ h­íng n»m cña ng­êi chÕt. NÕu ng­êi sèng n»m nh­ vËy tæ tiªn t­ëng ®· chÕt, sÏ b¾t hån ®i vµ ng­êi ®ã sÏ chÕt. §æng bµo còng kiªng tù nhiªn nhÊc cöa chÝnh ra khái ng«i nhµ, v× gia d×nh chØ lµm nh­ vËy khi ®­a ng­êi chÕt ®i ch«n. NÕu kh«ng tu©n thñ kiªng c÷ nµy th× trong nhµ sÏ cã ng­êi chÕt hoÆc cã thÓ lµ ®iÒm b¸o ®iÒu xÊu sÏ x¶y ra víi gia ®×nh. Nh÷ng ng­êi bÞ tai n¹n muèn ®­a vµo nhµ ®Ó ch¹y ch÷a, tr­íc tiªn ph¶i röa s¹ch sÏ m¸u nÕu cã vµ ®­a ®Çu vµo tr­íc. NÕu sau ®ã hä bÞ chÕt th× ®­îc lµm ma trong nhµ, nh­ng nÕu ®· chÕt ë bªn ngoµi th× kh«ng ®­îc phÐp ®­a vµo trong nhµ ®Ó tæ chøc ®¸m ma. Ng­êi chÕt ®­îc ®Æt t¹i gian thê ma nhµ; khi míi chÕt ®Æt n»m ngang nhµ, ®Çu h­íng vÒ cét chÝnh, ch©n h­íng vÒ phÝa bµn thê ma nhµ. Sau khi ®· cóng xin phÐp n¨m lo¹i ma trong nhµ cho phÐp ®­a ng­êi chÕt ®i vµ nhËn ®­îc sù ®ång ý, gia ®×nh míi ®­îc ®Æt n»m däc nhµ, c¹nh bµn thê ma nhµ, ®Çu h­íng vÒ phÝa mÆt trêi mäc ®Ó hån ma sau nµy biÕt giê giÊc dËy ®i lµm. Ng­êi ta ®­a ng­êi chÕt ra ngoµi b»ng c¸ch ®­a ch©n ra tr­íc. NÕu ng­êi chÕt lµ ng­êi lín th× ®­a qua cöa chÝnh cßn trÎ em th× ®­a qua cöa phô. Ngoµi ra, ng­êi Hm«ng cßn cã mét sè kiªng c÷ kh¸c nh­: phô n÷ kh«ng ®­îc trÌo lªn g¸c bÕp, xµ ngang - n¬i cã cét chÝnh. Hä còng kiªng ®Æt gi­êng ngñ hoÆc n»m ë gian gi÷a v× lµ n¬i thê ma nhµ, vµ chØ khi ng­êi chÕt míi ®­îc n»m. Nµng d©u kh«ng ®­îc vµo buång ngñ cña bè mÑ chång vµ anh chång. T­¬ng tù, bè mÑ chång vµ anh chång còng kh«ng ®­îc vµo buång ngñ cña nµng d©u. Ng­êi Hm«ng kiªng dïng vò khÝ, gËy géc ®Ó chÐm, gâ hay ®ãng vµo nh÷ng n¬i ®­îc coi lµ cã ma nhµ, ma cét chÝnh, ma cöa chÝnh, ma buång vµ ma bÕp tró ngô. Ng­êi nµo vi ph¹m ph¶i nép lÔ vËt ®Ó gia ®×nh cÇu cóng, xin cho tai häa kh«ng x¶y ra. III. KÕt luËn. Mçi téc ng­êi ®Òu cã nh÷ng tËp tôc riªng, vµ chÝnh nh÷ng tËp tôc Êy ®em l¹i b¼n s¾c riªng cho tõng d©n téc t¹o nªn sù ®a d¹ng vÒ v¨n ho¸. Nh÷ng kiªng c÷ vµ nghi lÔ trªn cña ng­êi Hm«ng ë Hoµ B×nh ®· gãp phÇn lµm ®a d¹ng thªm v¨n ho¸ kh«ng chØ cña riªng ng­êi Hm«ng mµ cßn lµm phong phó thªm nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam. MôC LôC