Xuất khẩu gạo Việt Nam, thực trạng và giải pháp

Õ biÕn ë c¸c c¬ së xay x¸t ®Þa ph­¬ng; sau ®ã g¹o d­îc ph©n phèi phÇn nhá cho nhu cÇu tiªu dïng á ®Þa ph­¬ng, sè cßn l¹i ®­îc cung øng cho c¸c chî ®Çu mèi däc theo tuyÕn l­u th«ng l­¬ng thùc; råi tõ ®©y g¹o ®­îc t¸i chÕ cung cÊp cho c¸c tÇng líp t­ th­¬ng b¸n lÎ, c¸c c«ng ty lín ®em xuÊt khÈu. - C¸c doanh ngiÖp nhµ n­íc chØ trùc tiÕp thu mua kho¶ng 5 -10% lóa hµng ho¸, phÇn lín trong sè nµy ®­îc cung øng cho Côc dù tr÷ quèc gia ®­a vµo dù tr÷ b¶o hiÓm theo kÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ. Cuèi cïng ®­îc chÕ biÕn ®­a vµo thÞ tr­êng nh÷ng lóc ®¶o kho hoÆc can thiÖp b×nh æn thÞ tr­êng l­¬ng thùc theo lÖnh cña ChÝnh phñ. HÖ thèng kinh doanh nh­ hiÖn nay cã ­u ®iÓm lµ huy ®éng cao vèn, lao ®éng vµ kinh nghiÖm cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tao cho n«9ng d©n nhiÒu kh¶ n¨ng lùa chän ®Ó b¸n lóa ®¹t gi¸ cao võa t¹o viÖc lµm vµ thu nhËp cho lùc l­îng lao ®éng lín gãp phÇn ®iÒu hoµ vµ æn ®Þnh cña thÞ tr­êng g¹o trong n­íc. Tuy vËy, do thiÕu vèn nªn phÇn lín c¸c doanh nghiÖp cã quy m« ho¹t ®éng nhá mang tÝnh khu vùc. Còng do thiÕu vèn nªn c¸c doanh nghiÖp Ýt ®Çu t­ x©y dùng kho tµngdù tr÷ nªn kh«ng ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc gi¶m tÝnh thêi vô cña gi¸ c¶ trong n­íc. II. xuÊt khÈu g¹o cña viÖt nam giai ®o¹n 1990 -2001. II.1. Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh xuÊt khÈu: XuÊt khÈu hµng ho¸ nãi chung trong giai ®o¹n 10 n¨m trë l¹i ®©y ®· ®¹t ®­îc môc tiªu ®Ò ra trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Kim ng¹ch xuÊt khÈu thêi k× 1992 -1996 gÊp 2 - 2,5 lÇn so víi 5 n¨m tr­íc. NhÞp ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n 18,4%/n¨m, nhanh h¬n tèc ®é so víi n¨m 1991. C¬ cÊu xuÊt khÈu ®· ®­îc c¶i thiÖn theo h­íng "t¨ng c¸c mÆt hµng chÕ biÕn, gi¶m tØ träng c¸c s¶n phÈm th«, t¹o mét sè mÆt hµng cã khèi l­îng lín vµ thÞ tr­êng t­¬ng ®èi æn ®Þnh". NÕu nh­ n¨m 1992 míi cã 4 mÆt hµng ®¹t gi¸ trÞ xuÊt khÈu trªn 100 triÖu USD (dÇu th«, thuû s¶n, g¹o vµ hµng dÖt may) th× nay cã thªm 8 mÆt hµng kh¸c (cµ phª, ®iÒu, cao su, giÇy dÐp, than ®¸, ®iÖn tö, hµng thñ c«ng mÜ nghÖ vµ hµng rau qu¶). ViÖc thùc hiÖn chñ tr­¬ng "ph¸t triÓn nhiÒu h×nh thøc dÞch vô thu ngo¹i tÖ, nhÊt lµ ho¹t ®éng du lÞch" cã nhiÒu tiÕn bé. ViÖt Nam ®· v­ît qia ®­îc "cuéc khñng ho¶ng thÞ tr­êng " vµo ®Çu nh÷ng n¨m 90 do chÕ ®é XHCN ë Liªn X« vµ §«ng ¢u bÞ xo¸ bá; ®Èy lïi ®­îc chÝnh s¸ch bao v©y cÊm vËn cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch; vÒ c¬ b¶n thùc hiÖn ®­îc chñ tr­¬ng "®a d¹nh ho¸ thÞ tr­êng, ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ ... tÝch cùc th©m nhËp, t¹o chç ®øng ë c¸c thÞ tr­êng míi, ph¸t triÓn quan hÖ míi". ChÝnh phñ ®· ®æi míi mét c¸ch c¬ b¶n c¬ chÕ qu¶n lý theo h­íng më réng quyÒn kih doanh xuÊt nhËp khÈu, gi¶m dÇn hµo rµo phi thuÕ, h¹n chÕ vµ xo¸ bá c¬ chÕ "xin - cho", gi¶m bít sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp, n©ng cao vai trß cña c¸c c«ng cô vÜ m« nh­ thuÕ, l·i suÊt, tØ gi¸ th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh hç trî nh­ trî cÊp, trî gi¸, lËp quü hç trî, quü th­ëng ... ChÝnh phñ ®· dµnh sù quan t©m ®Æc biÖt cho xuÊt khÈu. Hµnh lang ph¸p lý tõng b­íc ®­îc hoµn thiÖn: LuËt th­¬ng m¹i ®· ®­îc th«ng qua. Cã ®­îc nh­ nh­ vËy lµ do c«ng cuéc ®æi míi cña §¶ng ®· thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, c¬ cÊu s¶n xuÊt chuyÓn dÞch dÇn, tõ ®ã thóc ®Èy xuÊt khÈu vµ c¶i thiÖn c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu. MÆt kh¸c, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ®éc lËp, tù chñ, ®a d¹ng ho¸, ®a ph­¬ng ho¸, tõng b­íc héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi ®· gãp phÇn ®Èy lïi chÝnh s¸ch bao v©y cÊm vËn, më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu. XuÊt khÈu ®­îc ®Æt thµnh mét nhiÖnm vô träng t©m kÌm theo c¸c c¬ chÐ chÝnh s¸ch ngµy cµng phï hîp, th«ng tho¸ng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c nghµnh s¶n xuÊt trong ®ã cã g¹o, cho c¸c ®Þa ph­¬ng vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Tuy nhiªn, tån t¹i cña xuÊt khÈu nãi chung lµ quy m« xuÊt khÈu cßn qu¸ nhá so víi c¸c n­íc trong khu vùc. T¨ng tr­ëng xuÊt khÈu (kÓ c¶ g¹o) ch­a thËt æn ®Þnh, bÒn v÷ng. Tû träng hµng th« vµ s¬ chÕ trong cã cÊu xuÊt khÈu cßn kh¸ cao. Trong sè s¶n phÈm chÕ biÕn, hµng gia c«ng cßn chiÕm tØ träng lín. Tû träng s¶n phÈm cã hµm l­îng c«ng nghÖ vµ trÝ tuÖ cao cßn rÊt nhá, kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña phÇn lín hµng ho¸ cßn thÊp. Thªm vµo ®ã, viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nã chung, trong lÜnh vùc nghµnh hµng nãi riªng ch­a b¸m s¸t tÝn hiÖu cña thÞ tr­êng thÕ giíi nªn nhiÒu s¶n phÈm lµm ra kh«ng tiªu thô ®­îc. §Çu t­ vµo kh©u n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ kh¶ n¨ng tiªu thô ch­a tho¶ ®¸ng. NhiÒu h×nh thøc kinh doanh ®· trë thµnh phæ biÕn trªn thÕ giíi nh­ng ë n­íc ta l¹i ch­a ph¸t triÓn. DÞch vô thu ngo¹i tÖ ch­a ®­îc ®Æt ®óng vÞ trÝ cÇn cã cña nã. Sù hiÓu biÕt vÒ thÞ tr­êng n­íc ngoµi cßn h¹n chÕ. Nhµ n­íc ch­a cung cÊp ®­îc th«ng tin ®Çy ®ñ cho c¸c doanh nghiÖp. VÒ phÝa m×nh, nhiÒu doanh nghiÖp cßn û l¹i vµo Nhµ n­íc, thô ®éng chê kh¸ch hµng. §èi víi mét sè thÞ tr­êng, hµng xuÊt khÈu vÉn cßn ph¶i b¸n qua trung gian. ViÖc héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc cßn kh«ng Ýt lóng tóng. §Õn nay ch­a h×nh thµnh ®­îc chiÕn l­îc tæng thÓ, ch­a cã lé tr×nh gi¶m thuÕ vµ hµng rµo phi thuÕ quan dµi h¹n. NhiÒu doanh nghiÖp cßn tr«ng chê vµo sù b¶o hé cña Nhµ n­íc. C«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ th­¬ng m¹i tuy ®· cã nhiÒu c¶i tiÕn nh­ng nh×n chung cßn kh¸ thô ®éng. Sù phèi hîp gi÷a c¸c ngµnh c¸c Bé, c¸c ®Þa ph­¬ng ®· cã chuyÓn biÕn tÝch cùc nh­ng nh×n chung vÉn ch­a t¹o ®­îc søc m¹nh tæng hîp. Cßn thiÕu c¸n bé qu¶n lý cã tr×nh ®é. TÊt nhiªn cãnhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng tån t¹i nµy, nh­ng ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt, ®ã lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc ta cßn thÊp, c¬ cÊu kinh tÕ nãi chung cßn l¹c hËu; n­íc ta n»m trong c¬ chÕ tËp trung, bao cÊp l¹i bÞ bao v©y c« lËp kh¸ l©u, thùc tÕ míi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ míi tiÕp cËn víi thÞ tr­êng toµn cÇu tong kho¶ng 10 n¨m nay nªnkh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng bì ngì. H¬n n÷a, trong viÖc ®Ò ra c¬ chÕ qu¶n lý nh»m thùc hiÖn ph­¬ng ch©m h­íng m¹nh ra xuÊt khÈu vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi cßn lóng tóng. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt nãi chung, s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long nãi riªng vµ viÖc xuÊt khÈu g¹o h¬n 10 n¨m qua còng ®· ®¹t ®uîc mét sè kÕt qu¶, nh­ng còng cßn nhiÒu bÊt cËp cÇn ph¶i th¸o gì. II.2.§¸nh gi¸ qu¸ tr×nh xuÊt khÈu g¹o cña n­íc ta tõ n¨m 1990 ®Õn nay: II.2.1- VÒ c¬ chÕ ®iÒu hµnh: XÐt c¶ qu¸ tr×nh h¬n 10 n¨m qua, nÕu tÝnh tõ n¨m 1989, n¨m ®Çu tiªn nuíc ta tham gia thÞ tr­êng bu«n b¸n g¹o thÕ giíi víi t­ c¸ch lµ n­íc xuÊt khÈu, cã thÓ tãm l­îc tr­íc hÕt vÒ c¬ chÕ ®iÒu hµnh ®èi víi tõng thêi k×, cô thÓ lµ:­ - N¨m 1990: ch­a cã c¬ chÕ râ rµng. - N¨m 1991 - 1992, víi chñ tr­¬ng lµ më réng ®Ó tiªu thô hµng ho¸ nªn cã nhiÒu c«ng ty tham gia xuÊt khÈu. Thêi gian nµy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë c¸c ®ång tØnh b»ng s«ng Cöu Long ph¸t triÓn m¹nh, trong khi chóng ta thiÕu b¹n hµng vµ thÞ tr­êng. - N¨m 1993 - 1996, do t×nh h×nh gi¸ g¹o thÞ tr­êng thÕ giíi gi¶m m¹nh, c¸c c«ng ty l­¬ng thùc ë c¸c ®Þa ph­¬ng kinh doanh xuÊt khÈu g¹o bÞ lç, kh«nglµm ®­îc. C¸c tØnh ®Ò nghÞ chØ lo kh©u s¶n xuÊt vµ cung øng, t¹o ch©n hµng, tøc lµ thu mua, xay x¸t, chÕ biÕn, vËn chuyÓn néi ®Þa; cßn viÖc xuÊt khÈu chñ yÕu do c¸c doanh nghiÖp khèi c¸c Bé, ngµnh cña Trung ­¬ng ®¶m nhiÖm. C¬ chÕ nµy ®­îc thùc hiÖn trong c¶ giai ®o¹n 1993 - 1996 lµ thêi gian kh¸ dµi. - §Õn n¨m 1997, t×nh h×nh tiªu thô cña thÕ giíi trë l¹i thuËn lîi, viÖc kinh doanh xuÊt khÈu g¹o cã lêi. Tuy nhiªn t×nh tr¹ng mua Ðp gi¸ ng­êi s¶n xuÊt lµ n«ng d©n ph¸t sinh, xuÊt hiÖn nhiÒu tiªu cùc trong kh©u kÝ kÕt hîp ®ång víi th­¬ng nh©n n­íc ngoµi nh­ viÖc hoµn gi¸, ®én gi¸ ... ChÝnh phñ ®· chØ ®¹o chÊn chØnh l¹i viÖc xuÊt khÈu g¹o vµ huy ®éng nguån hµng b»ng c¸ch chØ ®Þnh c¸c doanh nghiÖp (kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Þa ph­¬ng) thùc sù kinh doanh g¹o nghiªm tóc vµ cã hiÖu qu¶ lµm ®Çu mèi xuÊt khÈu g¹o. Tõ n¨m 1998 - 2001, ngoµi quyÕt ®Þnh ®iÒu hµnh xuÊt khÈu hµng ho¸ nãi chung, riªng vÒ mÆt hµng g¹o, ChÝnh phñ ®· cã c¸c quyÕt ®Þnh riªng ®Ó ®iÒu hµnh xuÊt khÈu (n¨m 1998: QuyÕt ®Þnh sè 141- TTg; n¨m 1999: QuyÕt ®Þnh sè 12/1999/Q§-TTg; n¨m 2000: QuyÕt ®Þnh sè 250/Q§-TTg vµ n¨m 2001: QuyÕt ®Þnh sè 237/2001/Q§-TTg). Néi dung c¬ b¶n cña c¸c quyÕt ®Þnh nµy ®­îc thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt: Nhµ n­íc ®iÒu hµnh viÖc xuÊt khÈu g¹ob»ng h¹n ng¹ch, chØ tiªu ®Þnh h­íng ( hµng n¨m c«ng bè h¹n ng¹ch, chØ tiªu vµ giao c¸c doanh nghiÖp, ®Þa ph­¬ng thùc hiÖn); Nhµ n­íc quy ®Þnh gi¸ sµn thu mua lóa nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cña ng­êi s¶n xuÊt; Nhµ n­íc chän vµ chØ ®Þnh mét sè doanh nghiÖp trùc tiÕp xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, do t×nh h×nh thÞ tr­êng tiªu thô, ®Æc biÖt lµ hai n¨m gÇn ®©y (2000-2001) cã khã kh¨n, Nhµ n­íc ®· khuyÕn khÝch tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp t×m ®­îc thÞ tr­êng, th­¬ng nh©n míi, cã gi¸ xuÊt khÈu tèt hoÆc ®¶m b¶o hiÖu qu¶ xuÊt khÈu th× ®Òu ®­îc xuÊt khÈu. Vµ h¹n ng¹ch, chØ tiªu hay ®Çu mèi xuÊt khÈu ®· chØ cßn mang ý nghÜa t­¬ng ®èi. MÆt kh¸c, Nhµ n­íc cßn c«ng bè gi¸ sµn vµ bè trÝ kÕ ho¹ch tµi chÝnh mua lóa, g¹o t¹m tr÷ khi cÇn thiÕt nh»m æn ®Þnh gi¸ l­¬ng thùc trong n­íc còng nh­ quyÒn lîi cña ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸. (Thùc tÕ tõn­m 2000 - 2001 h¹n ng¹ch chØ lµ chØ tiªu ®Þnh h­íng. §Çu mèi còng®­îc më réng ®Õnc¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ. N¨m 2000 sè doanh nghiÖp trùc tiÕp xuÊt khÈu g¹o - hay cßn gäi lµ Doanh nghiÖp ®Çu mèi- chØ cã 47; nh­ng ®Ó khuyÕn khÝch, c¸c doanh nghiÖp ngoµi ®Çu mèi t×m ®­îc thÞ tr­êng, th­¬ng nh©n míi còng ®­îc phÐp xuÊt khÈu, sè c¸c doanh nghiÖp nµy lªn tíi 53 d¬n vÞ, tuy nhiªn chØ cã 17 doanh nghiÖp xuÊt khÈu ®­îc mét phÇn chØ tiªu ®­îc giao). - §Ó ®¸p øng yªu cÇu thùc tÕ t×nh h×nh trong thêi gian tíi, míi ®©y (ngµy 04.4.2002) ChÝnh phñ ®· cã quyÕt ®Þnh sè 46/2002/Q§-TTg vÒ qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ thêi k× 2002-2005. Theo tinh thÇn cña quyÕt ®Þnh nµy, sÏ b·i bá c¬ chÕ giao h¹n ng¹ch xuÊt khÈu g¹o còng nh­ viÖc quy ®Þnh doanh nghiÖp ®Çu mè xuÊt khÈu. §©y lµ b­íc ®ét ph¸ míi trong c¬ chÕ chÝnh s¸ch, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc xuÊt khÈu g¹o chØ cÇn cã ®¨ng kÝ kinh doanh ngµnh hµng l­¬ng thùc hoÆc n«ng s¶n. §èi víi nh÷ng hîp ®ång xuÊt khÈu g¹o sang mét sè thÞ tr­êng cã sù tho¶ thuËn cña ChÝnh phñ ta víi ChÝnh phñ c¸c n­íc (hîp ®ång ChÝnh phñ), Bé th­¬ng m¹i, sau khi trao ®æi víi HiÖp héi l­¬ng thùc ViÖt Nam, sÏ chØ ®Þnh vµ chØ ®¹o doanh nghiÖp lµm ®¹i diÖn giao dÞch, kÝ kÕt hîp ®ång. Sau ®ã sÏ ph©n chia sè l­îng kÝ kÕt ®­îc trªn c¬ s¬ l­îng lóa hµng ho¸ cña ®Þa ph­¬ng ®Ó Uû ban Nh©n d©n tØnh trùc tiÕp giao cho c¸c doanh nghiÖp trùc thuéc thùc hiÖn, cã tÝnh ®Õn quyÒn lîi cö doanh nghiÖp kÝ kÕt hîp ®ång. Còng theo quyÕt ®Þnh nµy, Thñ t­íng ChÝnh phñ sÏ xem xÐt, quyÕt ®Þnh c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt, can thiÖp cã hiÖu qu¶ vµo thÞ tr­êng lóa g¹o nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cña n«ng d©n, æn ®Þnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ thÞ tr­êng trong n­íc, gi¶m bít khã kh¨n ®èi víi ho¹t ®éng l­u th«ng lóa g¹o. KÕ ho¹ch tr¶ nî, viÖn trî b»ng g¹o cña ChÝnh phñ hµng n¨m sÏ ®­îc thùc hiÖn theo c¬ chÕ ®Êu thÇu hoÆc theo quyÕt ®Þnh viÖn trî cña Thñ t­íng ChÝnh phñ. QuyÕt ®Þnh nµy sÏ ®­îc thùc hiÖn tõ ngµy 01.5.2002. Tuy míi võa ban hµnh nh­ng ®· cã nhiÒu ý kiÕn ®Æc biÖt tõ c¸c c¬ quaqn b¸o chÝ hái vÒ Bé th­¬ng m¹i, tá ý lo ng¹i ®Õn hiÖu qu¶ xuÊt khÈu khi c¹nh tranh qu¸ tù do gi÷a c¸c doanh nghiÖp. §©y lµ nh÷ng lo ng¹i cã c¬ së nh­ng kh«ng thÓ kh«ng thùc hiÖn qu¶n lý ®iÒu hµnh ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o theo quyÕt ®Þnh trªn. §©y lµ c¬ chÕ ph¸t huy cao nhÊt kh¶ n¨ng cña c¸c doanh nghiÖp, ®¸p øng tiÕn tr×nh héi nhËp hiÖn nay. Cßn nh÷ng lo ng¹i nªu trªn vÒ nh÷ng bÊt cËp tr«ng s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ va xuÊt khÈu g¹o, ®Æc biÖt lµ t×nh tr¹ng xuÊt khÈu kÐm hiÖu qu¶, cÇn ph¶i ®­îc xem xÐt mét c¸ch tæng thÓ. III.2.2. VÒ kÕt qu¶ xuÊt khÈu g¹o. Tõ n¨m 1990 ®Õn hÕt n¨m 2001, mÆc dï diÔn biÕn thÞ tr­êng nhiÒu khi kh«ng thuËn (®iÒu nµykh«ng thÓ tr¸nh khái nhÊt lµ dèi víi n­íc ta, khi tham gia vµo thÞ tr­êng xuÊt khÈu vµo lóc thÞ tr­êng tiªu thô ®· ®­îc ph©n chia), cã nh÷ng n¨m thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi, l¹i thªm khã kh¨n cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh cuèi n¨m 1998 ... nh­ng sè l­îng g¹o vÉn ®¹t trªn 30,2 triÖu tÊn, thu vÒ trªn 6 tû 990 triÖu USD. §ã lµ mét thµnh tùu lín kh«ng thÓ phñ nhËn. Ngoµi viÖc kÝch thÝch s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, sè ngo¹i tÖ thu ®­îc tõ xuÊt khÈu g¹o ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc nhËp khÈu l¹i nh÷ng vËt t­ cÇn thiÕt (x¨ng dÇu, ph©n bãn, thuèc trõ s©u) cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. KÕt qu¶ xuÊt khÈu cô thÓ cña tõng n¨m nh­ sau: BiÓu 5: KÕt qu¶ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam (1990 - 2001) N¨m Sè l­îng (1000 tÊn) TrÞ gi¸ (1000 USD) GÝa b×nh qu©n FOB USD/MT 1990 1.372 310.249 226,1 1991 1.478 275.390 186,3 1992 1.016 229.857 226,2 1993 1.954 405.132 207,3 1994 1.649 335.651 203,5 1995 1.962 420.861 214,5 1996 2.025 538.838 266,1 1997 3.047 868.417 285,0 1998 3.682 891.342 242,1 1999 3.793 1.005.484 265,1 2000 4.559 1.007.847 221,0 2001 3.470 667.000 192,2 2002 4.000(*) Tæng céng 30.277(**) 6.990.345 Nguån: Bé th­¬ng m¹i. (*): dù kiÕn N¨m 1997, ViÖt Nam ®· trë thµnh n­íc xuÊt khÈu g¹o lín thø 2 sau Th¸i Lan. Riªng 9 th¸ng ®Çu n¨m 1998, ViÖt Nam trë thµnh n­íc xuÊt khÈu g¹o nhiÒu nhÊt trªn thÕ giíi víi l­îng g¹o xuÊt khÈu 2,86 triÖu tÊn. G¹o b¾t ®Çu ®­îc xuÊt khÈu víi khèi l­îng lín vµo n¨m 1990 nh­ng chñ yÕu lµ 1993 - 1996 vÞ trÝ cña g¹o trong c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu míi ®­îc kh¼ng ®Þnh víi l­îng xuÊt khÈu ®¹t b×nh qu©n trªn 2 triÖu tÊn/n¨m. T×nh h×nh gia t¨ng xuÊt khÈu g¹o lµ do t¸c ®éng tæng hîp cña nhiÒu yÕu tè. Tr­íc hÕt, do s¶n xuÊt ph¸t triÓn, s¶n l­îng t¨ng nhanh lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh lµm thay ®æi h¼n côc diÖn t×nh h×nh. Thø hai do c¬ chÕ ®æi míi tõ n¨m 1987 trong n«ng nghiÖp ®· x¸c nhËn quyÒn tù chñ cña hé gia ®×nh, ®ång thêi xo¸ bá viÖc ng¨n s«ng cÊm chî theo lèi tËp chung bao cÊp, c¶n trë ®ã trong s¶n xuÊt vµ l­u th«ng l­¬ng thùc ®· ®­îc kh¬i th«ng, t¹o ra ®éng lùc ph¶i lín nhÊt trong thêi kú ®æi míi. Tuy nhiªn, s¶n l­îng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ®· cã dÊu hiÖu ch¹m trÇn, s¶n luîng xuÊt khÈu n¨m 2001 gi¶mm¹nh so víi n¨m 2000 vµ dù kiÕn xuÊt khÈu cña n¨m 2002 còng chØ ®¹t xÊp xØ 4 triÖu tÊn. Tuy cã nhiÒu nguyªn nh©n kh¸ch quan lÉn chñ quan nh­ng trong n¨m 2002 nµy còng nh­ mét sè n¨m tíi s¶n l­îng xuÊt khÈu khã cã thÓ v­ît qua ng­ìng cña n¨m 2000. III.2.3. VÒ chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu: ChÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu thêi gian qua còng kh«ng ngõng ®­îc c¶i thiÖn. G¹o ViÖt Nam hiÖn nay ®· cã chç ®øng, ®­îc chÊp nhËn trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Nhê c¶i tiÕn ®Çu t­ trong kh©u chÕ biÕn, g¹o ViÖt Nam ®· phÇn nµo ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña ng­êi tiªu dïng vÒ chÊt l­îng. HÇu nh­ kh«ng cã tr­êng hîp khiÕu n¹i vÒ phÈm chÊt g¹o 3 n¨m gÇn ®©y. NÕu xÐt trªn mét tiªu chÝ cña phÈm cÊp lµ ®é g·y (hay tû lÖ tÊm) cã thÓ thÊy phÇn nµo phÈm cÊp g¹o xuÊt khÈu ViÖt Nam nh÷ng n¨m võa qua nh­ sau: BiÓu 6: ChÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu (1990 - 2001) (% so víi tæng sè l­îng xuÊt khÈu n¨m ®ã) N¨m/TØ lÖ %tÊm CÊp cao (5% - 10%) CÊp trung b×nh (15%) CÊp thÊp (25% - 35%) & lo¹i kh¸c 1990 - 1996 (*) 41,20 14,15 44,65 1997 45,50 11,00 43,50 1998 41,00 9,00 50,00 1999 53,00 11,00 36,00 2000 34,78 23,34 41,88 2001 42,68 26,24 31,08 Nguån: Bé th­¬ng m¹i ChÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu cã liªn quan ®Õn mét lo¹t c¸c yÕu tè tõ kh©u s¶n xuÊt nh­ ®Êt ®ai, n­íc t­íi tiªu, ph©n bãn ®Õn gièng lóa vµ kh©u chÕ biÕn. Hai yÕu tè quan träng nhÊt ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng g¹o lµ gièng lóa vµ chÕ biÕn. VÒ gièng lóa: N¨m 2001 ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long, tæng diÖn tÝch lóa ®· lªn tíi 3 triÖu 743 ngµn ha víi l­îng lóa trªn 750 ngµn tÊn. Trong ®ã vô §«ng Xu©n: 1.750.000 ha, trªn 352.000 tÊn lóa vµ vô mïa 634.000 ha, 128.000 tÊn lóa gièng. Võa qua Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n ®· x©y dùng ®Ò ¸n ph©n vïng quy ho¹ch 1 triÖu ha gieo trång lóa chÊt l­îng cao ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long ®Ó ®¹t xuÊt khÈu 4 triÖu tÊn g¹o/ n¨m. Nh­ vËy cÇn tíi trªn 200.000 tÊn lóa gièng ph¶i ®­îc chän t¹o cã n¨ng suÊt, chÊt l­îng cao. HiÖn nay ta ®· cã kh¸ nhiÒu gièng lóa ng¾n ngµy, n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, ®¹t tiªu chuÈn vÒ ®é dµi, ®é trong, Ýt b¹c bông, xuÊt khÈu tèt nh­ IR64, IR59656- 68, IR1707, IR59673, IR56279, IR66707, IR841, IR9729, OM269, OM1370, OM1754, OM1325, OM0894, OM1643, OM1490, VID95-19, HT94... Nh­ng th«ng tin vÒ ®Æc tÝnh cña c¸c gièng lóa míi ch­a ®Õn t­êng tËn ®èi víi n«ng d©n, kh«ng ®ñ ®Ó b¸n , mua, nhÊt lµ vïng s©u, vïng xa. M¹ng l­íi cung cÊp gièng quèc gia ë Philippin lµ 15% nhu cÇu, Trung Quèc 25%, Ên §é 30%, NhËt 72%, cßn ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long kh«ng qu¸ 2%, phÇn lín n«ng d©n lÊy lóa thÞt, lóa bå lµm gièng. C«ng t¸c ®Çu t­ cho nghiªn cø s¶n xuÊt gièng cña ta cßn rÊt thÊp, ch­a ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña ®éi ngò khoa häc ë c¸c ViÖn, Tr­êng, Tr¹m, Tr¹i gièng. Ch­a cã C«ng ty Nhµ n­íc, c¸c tæ chøc c¸ nh©n ®øng ra tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh gièng ®Ó cung øng cho nhu cÇu cña n«ng d©n. Nguån dù tr÷ dù phßng khi gÆp thiªn tai hoÆc mÊt mïa kh«ng ®¸ng kÓ. HÖ thèng nh©n gièng, ph©n phèi, trao ®æi gièng trong n«ng d©n cßn thiÕu vµ yÕu so víi c¸c lo¹i vËt t­ n«ng nghiÖp kh¸c nh­ ph©n bãn, thuèc trõ s©u bÖnh. C¬ chÕ, chÝnh s¸ch vÒ s¶n xuÊt, qu¶n lý gièng c©y, gièng con vµ gièng lóa nãi chung ch­a tho¶ ®¸ng, cã lóc, cã n¬i cßn th¶ næi vÒ chÊt l­îng, chñng lo¹i, dÉn ®Õn kÕt qu¶ nhiÒu trµ lóa ph¸t triÓn, træ chÝn nhiÒu ®ît, nhiÒu tÇng vµ lÉn nhiÒu cá d¹i. Nh­ vËy, nh×n chung t×nh tr¹ng gièng lóa, ®Æc biÖt lµ gièng lóa xuÊt khÈu ë n­íc ta cßn nhiÒu yÕu kÐm. §· ®Õn lóc ®ßi hái cã tÝnh cÊp b¸ch vÒ c«ng t¸c gièng, tr­íc hÕt lµ c¸c gièng mòi nhän phôc vô cho h­íng vÒ xuÊt khÈu nh»m n©ng cao søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng vµ thÕ giíi. VÒ kh©u chÕ biÕn: HiÖn nay hÖ thèng m¸y mãc chÕ biÕn cña ta n»m trong t×nh tr¹ng cùc kú l¹c hËu vµ kh«ng ®Çy ®ñ. T¹i miÕn B¾c cã tíi 6 trong tæng sè 13 nhµ m¸y g¹o l¾p ®Æt c¸c thiÕt bÞ viÖn trî tõ n¨m 1960 vÒ tr­íc. HÇu hÕt c¸c nhµ m¸y nµy chØ thÝch hîp víi viÖc xay s¸t g¹o cung cÊp néi ®Þa. T¹i 2 vïng träng ®iÓm lµ ®ång b»ng s«ng Hång vµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long hÖ thèng chÕ biÕn sau khi thu ho¹ch lóa ch­a ®­îc tæ chøc hîp lý vµ ®ång bé do ch­a ®­îc quan t©m, ®Çu t­ ®óng møc, trong khi ®ã c«ng nghÖ sau thu ho¹ch l¹i ®ãng vai trß rÊ quan träng nh»m kh¾c phôc tæn thÊt lao ®éng ®ang x¶y ra hiÖn nay vµ n©ng cao chÊt l­îng g¹o. HÖ thèng sau thu hoach bao gåm mét lo¹t c¸c kh©u nh­ gÆt, ®Ëp (tuèt) ph¬i (sÊy), ph©n lo¹i, lµm s¹ch, vËn chuyÓn, b¶o qu¶n, xay s¸t, chÕ biÕn , bao b×, ®ãng gãi.... toµn bé hÖ thèng nµy dang rÊt thiÕu nÒ nÕp víi tr×nh ®é tæ chøc yÕu kÐm , mang nÆng tÝnh chÊt truyÒn thèng gi¶n ®¬n, thñ c«ng l¹c hËu. Trong kh©u b¶o qu¶n cßn qu¸ Ýt c¸c ph­¬ng tiÖn phßng chèng vi sinh vËt g©y h¹i nh­ chuét, mät, mèi, nÊm mèc.... vµ ch­a ®¸p øng ®­îc nh÷ng ®ßi hái thùc tÕ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt l­u th«ng. Thùc tÕ cho thÊy viÖc gi¶i quyÕt c«ng nghÖ sau thu ho¹ch ®ang lµ ®iÒu bøc xóc nh»m gi¶m ®­îc nhiÒu tæn thÊt c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng, n©ng cao gi¸ trÞ kinh tÕ vµ gi¸ trÞ dinh d­ìng cña s¶n phÈm. Tuy nhiªn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy lµ rÊt khã kh¨n v× hiÖn nay chóng ta ®ang thiÕu vèn ®Çu t­, thiÕu vèn ®Ó thu mua, b¶o qu¶n vµ dù tr÷. ViÖc thu ho¹ch lóa chñ yÕu vÉn ®­îc tiÕn hµnh b»ng tay. Kh©u ph¬i sÊy vÉn lµ ph¬i n¾ng tù nhiªn. Kho chøa thãc còng kh«ng ®­îc trang bÞ ®Çy ®ñ,...§©y lµ bµi to¸n rÊt nan gi¶i mµ viÖc gi¶i quyÕt nã ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a Nhµ n­íc vµ nh©n d©n. II.2.4.VÒ thÞ tr­êng, th­¬ng nh©n vµ gi¸ c¶ xuÊt khÈu: ThÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o cña n­íc ta kh«ng ngõng ®­îc më réng vµ quan hÖ b¹n hµng tõng b­íc ®­îc c¶i thiÖn. Ta ®· cã quan hÖ tèt víi mét sè kh¸ch hµng vµ b­íc ®Çu cã mét sè thÞ tr­êng t­¬ng ®èi æn ®Þnh. ChÝnh v× vËy kho¶ng c¸ch vÒ gi¸ xuÊt khÈu FOB so víi c¸c n­íc xuÊt khÈu truyÒn thèng kh¸c (®Æc biÖt lµ Th¸i Lan) ®· ®­îc rót ng¾n ®¸ng kÓ. NÕu nh­ nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 90 kho¶ng c¸ch vÒ gi¸ gi÷a ta vµ Th¸i Lan ë møc tõ 50 - 60 USD/tÊn (®èi víi tõng lo¹i g¹o cã phÈm chÊt t­¬ng tù vµ c¸c ®iÒu kiÖn th­¬ng m¹i gièng nhau), cã lo¹i chªnh lÖch tíi gÇn 100 USD/tÊn th× nh÷ng n¨m gÇn ®©y chØ tõ 15 - 30 USD/MT. Cã lo¹i g¹o cña ta lóc ®· b¸n b»ng, thËm chÝ cao h¬n gi¸ b¸n cña Th¸i Lan. Cô thÓ theo biÓu sau: BiÓu 7: So s¸nh gi¸ g¹o xuÊt khÈu ViÖt Nam vµ thÕ giíi (USD/tÊn) N¨m GÝa quèc tÕ FOB B¨ngkok 5% tÊm GÝa xuÊt khÈu trung b×nh cña ViÖt Nam GÝa xuÊt khÈu ViÖt Nam quy theo gi¸ 5% tÊm Chªnh lÖch gi¸ xuÊt khÈu thÕ giíi so víi ViÖt Nam 1992 290 226,2 234 66 1993 250 207,3 197 60 1994 268 203,5 220 48 1995 295 214,5 265 30 1996 338 266,1 314 24 1997 362 285,0 342 20 1998 364 242,1 345 19 1999 378 265,1 352 26 2000 320 221,0 300 20 2001 290 192,2 270 20 . ViÖc xuÊt khÈu g¹o cña c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng cã hiÖu qu¶. Sè l­îng b¸n trùc tiÕp vµo c¸c thÞ tr­êng tiªu thô t¨ng ®¸ng kÓ, b¸n qua trung gian ngµy cµng gi¶m. BiÓu 8: ThÞ tr­êng tiªu thô n¨m (1996 - 2001) (% so víi tæng sè l­îng xuÊt khÈu n¨m ®ã) ThÞ tr­êng/N¨m 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Ch©u ¸ 66,00 33,30 31,00 73,0 54,46 45,16 Ch©u Phi 17,00 31,00 42,00 7,60 23,67 26,27 Trung §«ng 6,00 19,00 15,00 11,0 12,52 17,51 Ch©u Mü 11,00 15,70 9,00 3,10 5,54 5,19 ThÞ tr­êng kh¸c 1,00 3,00 4,00 3,81 5,86 Nguån: Bé th­¬ng m¹i Nh­ vËy thÞ tr­êng cña ViÖt Nam vÉn lµ Ch©u ¸, Ch©u Phi-n¬i nhËp g¹o chÊt l­îng thÊp.ViÖt Nam cã søc c¹nh tranh ë thÞ tr­êng nµy víi ­u thÕ gi¸ rÎ C¸c doanh nghiÖp tham gia xuÊt khÈu ®· cã b­íc tr­ëng thµnh trong th­¬ng tr­êng, nhÊtlµ trong viÖc t×m kiÕm thÞ tr­êng vµ th­¬ng nh©n, trong viÖc cñng cè vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng. Ph­¬ng thøc kinh doanh ngµy cµng ®a d¹ng, phong phó: b¸n trùc tiÕp, gi¸n tiÕp, b¸n th«ng qua dù thÇu, chuyÓn khÈu ... ®· ®­îc c¸c doanh nghiÖp vËn dông. Trong 3 n¨m gÇn ®©y, nhiÒu doanh nghiÖp ®· xuÊt khÈu víi sè l­îng kh¸ lín, tõ 10 v¹n tÊn trë lªn mçi n¨m, cô thÓ nh­ sau: BiÓu 9: C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu víi sè l­îng kh¸ lín (1998 - 2001) N¨m 1998 §¬n vÞ: tÊn; 1000 USD STT T£N DOANH NGHIÖP Sè L¦îNG TRÞ GI¸ 1 Tæng c«ng ty l­¬ng thùc miÒn Nam 729.089 196.642 2 C«ng ty l­¬ng thùc VÜnh Long 370.327 82.552 3 C«ng ty l­¬ng thùc TiÒn Giang 347.133 77.532 4 C«ng ty l­¬ng thùc An Giang 325.834 71.253 5 Tæng c«ng ty l­¬ng thùc miÒn B¾c 309.057 93.405 6 C«ngtyXNK l­¬ng thùc VTNN §ångTh¸p 297.207 66.265 7 C«ng ty XNK Kiªn Giang 181.446 42.403 8 C«ng ty AFIEX An Giang 165.490 37.524 9 C«ng ty XN K Trµ Vinh 150.844 30.500 10 C«ng ty l­¬ng thùc Long An 142.290 32.834 N¨m1999 STT T£N DOANH NGHIÖP Sè L¦îNG TRÞ GI¸ 1 Tæng c«ng ty l­¬ng thùc miÒn Nam 1.203.230 333.510 2 Tæng c«ng ty l­¬ng thùc miÒn B¾c 372.578 107.705 3 C«ng ty l­¬ng thùc TiÒn Giang 303.495 77.670 4 C«ng ty l­¬ng thùc An Giang 226.027 57.401 5 N«ng tr­êng S«ng HËu 189.902 49.757 6 C«ngtyXNK l­¬ng thùc VTNN §ångTh¸p 179.955 49.757 7 C«ng ty l­¬ng thùc CÇn Th¬ 178.120 43.869 8 C«ng ty l­¬ng thùc Long An 153.746 39.139 9 C«ng ty l­¬ng thùc TP.HCM 106.027 25.515 10 C«ng ty AFIEX An Giang 99.538 25.357 N¨m2000 STT T£N DOANH NGHIÖP Sè L¦îNG TRÞ GI¸ 1 Tæng c«ng ty l­¬ng thùc miÒn Nam 653.727 157.021 2 Tæng c«ng ty l­¬ng thùc miÒn B¾c 399.747 96.972 3 C«ng ty l­¬ng thùc TiÒn Giang 323.029 68.948 4 C«ng ty l­¬ng thùc VÜnh Long 306.626 65.097 5 C«ng ty l­¬ng thùc Sãc Tr¨ng 257.518 55.728 6 C«ng ty l­¬ng thùc An Giang 219.129 46.898 7 C«ng ty l­¬ng thùc Long An 217.353 47.951 8 C«ngtyXNK l­¬ng thùc VTNN §ångTh¸p 216.901 45.652 9 N«ng tr­êng S«ng HËu 205.447 43.089 10 C«ng ty XNK Kiªn Giang 176.644 37.259 N¨m2001 STT T£N DOANH NGHIÖP Sè L¦îNG TRÞ GI¸ 1 Tæng c«ng ty l­¬ng thùc miÒn B¾c 711.000 181.842 2 Tæng c«ng ty l­¬ng thùc miÒn Nam 529.395 90.976 3 C«ng ty l­¬ng thùc VÜnh Long 207.417 33.536 4 C«ng ty l­¬ng thùc Long An 176.923 28.897 5 C«ng ty l­¬ng thùc TiÒn Giang 165.389 27.693 6 C«ng ty XNK An Giang 112.740 17.937 7 N«ng tr­êng S«ng HËô 110.604 18.558 8 C«ngtyXNKn«ng s¶n thùc phÈm An Giang 109.350 19.090 9 C«ngtyXNK l­¬ng thùc VTNN §ångTh¸p 108.365 19.122 10 C«ng ty l­¬ng thùc Sãc Tr¨ng 107.162 18.434 ii.2.5. Nh÷ng tån t¹i trong xuÊt khÈu g¹o: Mét lµ - VÒ qu¶n lý ®iÒu hµnh: viÖc chØ ®¹o ®¸nh gi¸ t×nh h×nh s¶n xuÊt, t×nh h×nh thÞ tr­êng tiªu thô cña c¸c Bé, ngµnh chøc n¨ng, mÆc dï ®­îc kh¾c phôc nhiÒu trong ba n¨m gÇn ®©y, nh­ng xÐt c¶ qu¸ tr×nh 10 n¨m th× vÉn lµ kh©u cßn yÕu. HiÖp héi chØ míi ®ãng vai trß lµ cÇu nèi gi÷a c¬ quan qu¶n lý víi doanh nghiÖp, ch­a thùc sù lµ tæ chøc cã ®ñ kh¶ n¨ng b¶o vÖ quyÒn lîi cña doanh nghiÖp th«ng qua ho¹t ®éng cña m×nh. Vai trß cña Uû ban nh©n d©n c¸c tØnh ®· ®­îc n©ng cao, g¾n liÒn tõ kh©u s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô, nh­ng míi chØ ë mét ph¹m vi h¹n chÕcña ®Þa ph­¬ng, tõng thêi ®iÓm, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu chung vµ tæng thÓ ë tÇm quèc gia. Hai lµ : T×nh tr¹ng yÕu kÐm trong viÖc phèi hîp gi÷a c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o vÉn ®­a ®­îc kh¾c phôc. ViÖc nhiÒu doanh nghiÖp cïng b¸n cho mét kh¸ch mua nªn t×nh tr¹ng Ðp gi¸ vÉn ch­a tho¸t. Cã giai ®o¹n do kh«ng tÝnh to¸n vµ b¸m s¸t t×nh h×nh, nªn c¸c doanh nghiÖp tËp trung ký hîp ®éng vµ giao hµng víi khèi l­îng lín trong cïng thêi gian, lµm v­ît qu¸ kh¶ n¨ng vÒ nguån hµng, xay s¸t, chÕ biÕn, vËn chuyÓn, bao b×, bèc dì ... lµm mÊt c©n ®èi trªn mét sè mÆt, ¶nh h­ëng ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr­êng vµ gi¶m hiÖu qu¶ xuÊt khÈu. Ba lµ: Ch­a gi¶i quyÕt ®­îc ngÞch lý trong xuÊt khÈu. Kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o cña chóng ta sÏ cßn cao h¬n n÷a nÕu viÖc ®iÒu hµnh hµng xuÊt khÈu g¹o t¹o ra ®­îc tiÕn ®é xuÊt khÈu phï hîp víi sù lªn xuèng cña gi¸ c¶ thÕ giíi. §©y lµ ®iÓm yÕu cña chóng ta khiÕn n¨m nµo xuÊt khÈu g¹o còng bÞ thua thiÖt cã n¨m tíi hµng chôc triÖu USD. Sù biÕn ®éng gi¸ xuÊt khÈu trong nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m cña 3 n¨m liªn tôc võa qua hÇu nh­ ng­îc nhau, trong khi tiÕn ®é xuÊt khÈu g¹o l¹i ng­îc víi sù biÕn ®éng gi¸. Nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 1998, gi¸ g¹o xuÊt khÈu cßn ë møc cao nh­ng cã xu h­íng gi¶m thÊo th× l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ta l¹i qu¸ Ýt ; ®Õn khi gi¸ xuÊt khÈu gi¶m xuèng th× l­îng g¹o xuÊt khÈu l¹i t¨ng cao. Nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 1999, gi¸ g¹o xuÊt khÈu cßn ë møc thÊp nh­ng ®ang cã xu h­íng t¨ng lªn, th× l­îng xuÊt khÈu l¹i æ ¹t (gÊp 3 lÇn tiÕn ®é cïng lµ 1998 vµ chiÕn tû träng cao so víi c¶ n¨m); khi gi¸ xuÊt khÈu t¨ng lªn th× gi¸ trong n­íc còng t¨ng qu¸ cao vµ ®Ó b¶o ®¶m an toµn l­¬ng thùc ®µnh ph¶i gi¶m hoÆc dõng tiÕn ®é xuÊt khÈu ; ®Õn khi ®Èy m¹nh tiÕn ®é th× gi¸ thÕ giíi ®· gi¶m 20-30USD/tÊn. ch­¬ng iii Mét sè gi¶i ph¸p thóc ®Èy xuÊt khÈu g¹o trong thêi gian tíi XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ t×nh h×nh trong vµ ngoµi n­íc, c¨n cø vµo c¸c môc tiªu cña chiÕn l­îc chung vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi giai ®o¹n 2002 -2010 (®· ®­îc th«ng qua t¹i §¹i héi IX cña §¶ng), theo ®ã nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña c«ng t¸c xuÊt nhËp khÈu trong 10 n¨m tíi ®©y ®· ®­îc ®Þnh h­íng cô thÓ lµ: Nç lùc gia t¨ng tèc ®é t¨ng tr­ëng xuÊt nhËp khÈu, chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu theo h­íng n©ng cao gi¸ trÞ gia t¨ng, gia t¨ng s¶n phÈm chÕ biÕn vµ chÕ t¹o, s¶n phÈm cã hµm l­îng c«ng nghÖ chÊt x¸m cao, thóc ®Èy xuÊt khÈu dÞch vô; VÒ nhËp khÈu, chó träng thiÕt bÞ vµ nguyªn vËt liÖu phôc vô s¶n xuÊt, nhÊt lµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®¶m b¶o c¸n c©n th­¬ng m¹i ë møc hîp lý, më réng vµ ®a d¹ng ho¸ thÞ tr­êng vµ ph­¬ng thøc kinh doanh, héi nhËp th¾ng lîi vµo kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Chíp thêi c¬ thuËn lîi t¹o ra sù ph¸t triÓn ®ét biÕn, nhanh chãng rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a kinh tÕ n­íc ta vµ c¸c n­íc trong khu vùc. Tr­íc thùc tÕ nhu cÇu thÕ giíi t­¬ng ®èi æn ®Þnh, kho¶ng trªn 20 triÖu tÊn g¹o /nam, cïng víi nh÷ng chÝnh s¸ch cña nhiÒu n­íc nhËp khÈu cã ý thøc chó träng an ninh l­¬ng thùc, b¶o vÖ s¶n xuÊt trong n­íc...§èi víi n­íc ta, viÖc duy tr× sl lóa ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trong n­íc vµ dµnh kho¶ng 4 triÖu tÊn g¹o/n¨m ®Ó xuÊt khÈu, thu vÒ kho¶ng 1 tû USD nh­ ®· ®­îc v¹ch ra trong NghÞ quyÕt 09/200/NQ-CP ngµy 15.6.2001 cña ChÝnh phñ còng nh­ trong "chiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt nhËp khÈu " ®­îc th«ng qua tõ §¹i héi §¶ng IX , lµ hîp lý. Tõ thùc tr¹ng cña s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ vµ xuÊt khÈu ®· ®uîc ph©n tÝch ë trªn, nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ môc tiªu ®· ®­îc ®Þnh h­íng cho thyêi k× 2002 - 2010, yªu cÇu ®Æt ra lµ ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®èi víi viÖc s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ vµ xuÊt khÈu g¹o. I. gi¶i ph¸p ®èi víi s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ I.1.H×nh thµnh c¸c vïng chuyªn canh lóa xuÊt khÈu CÇn ph¶i nhanh chãng h×nh thµnh c¸c vïng chuyªn canh lóa xuÊt khÈu. ChØ cã nh­ vËy míi cã ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña thÞ tr­êng, t¨ng søc c¹nh tranh. HiÖn t¹i ta míi chØ xuÊt khÈu nh÷ng lo¹i g¹o ta cã, ch­a ph¶i xuÊt khÈu c¸i thÞ tr­êng cÇn. Nhµ n­íc ®· x¸c ®Þnh vïng chuyªn canh lóa xuÊt khÈu (ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long kho¶ng 70 v¹n ha, phÝa B¾c 30 v¹n ha) tõ n¨m 1999 nh­ng ®Õn nay vËn hµnh cßn rÊt chËm ch¹p nÕu kh«ng muèn nãi lµ ch­a cã ®éng tÜnh g×. I.2. Gi¶i ph¸p vÒ s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn I.2.1. Gi¶i ph¸p ®Ó gi¶m gi¸ thµnh s¶n xuÊt. Gi¶m gi¸ thµnh s¶n xuÊt lµ yÕu tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh ®èi víi xuÊt khÈu, ®Æc biÖt trong thùc tÕ c¹nh tranh quyÕt liÖt gi÷a c¸c n­íc xuÊt khÈu hiÖn nay. GÇn ®©y, nhiÒu yÕu tè liªn quan ®Õn ®Çu vµo cña s¶n xuÊt lóa ®· ®­îc ChÝnh phñ giao cho c¸c Bé, ngµnh nghiªn cøu th¸o gì nh»m gi¶m gi¸ thµnh s¶n xuÊt. §èi víi s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ còng cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch ­u ®·i riªng, kÓ c¶ viÖc xem xÐt miÔn thuÕ n«ng nghiÖp tr­íc hÕt ®èi víi nh÷ng vïng quy ho¹ch trång lóa dµnh riªng cho xuÊt khÈu. I.2.2.VÒ kh©u chÕ biÕn Do g¹o phÈm cÊp thÊp hiÖn nay ®ang cã nhu cÇu cao trªn thÕ giíi nªn kh©u chÕ biÕn ch­a ®ßi hái cÊp b¸ch l¾m. Tuy vËy, ®Ó cã hiÖu qu¶ l©u dµi, ngay tõ b©y giê ph¶i ®Çu t­ theo h­íng: tiÕp tôc ®Çu t­ vµo kh©u xay x¸t, chÕ biÕn; tõng b­íc ®Çu t­ c¶i t¹o c¬ së h¹ tÇng, tõ n¹o vÐt, x©y dùng mét vµi c¶ng s«ng, c¸c kho chøa ®ö tiªu chuÈn; hoµn thiÖn " c«ng nghÖ sau thu ho¹ch " ®Ó n©ng cao chÊt l­îng. Nhµ n­íc cã chñ tr­¬ng hç trî cho viÖc hiÖn ®¹i ho¸ chÕ biÕn g¹o xuÊt khÈu vµ muén nhÊt trong vßng hai n¨m tíi cÇn ph¶i hoµn thµnh c«ng viÖc nµy, cã nh­ vËy míi gi¶m ®­îc tØ lÖ mÊt m¸t sau thu ho¹ch. Theo tÝnh to¸n cña c¸c nhµ qu¶n lý, nÕu giao hµng t¹i c¸c c¶ng s«ng (ë c¸c tØnh CÇn Th¬, §ång Th¸p,An Giang..), gi¸ thµnh g¹o xuÊt khÈu sÏ gi¶m ®­îc tõ 3 -5 USD/tÊn. Cô thÓ lµ: Mét lµ: NhËp khÈu thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ®Ó x©y dùng 1-2 nhµ m¸y xay s¸t vµ ®¸nh bãng g¹o cã c«ng suÊt cao ë miÒn Nam ( kho¶ng 1 triÖu tÊn / n¨m) vµ 1 sè nhµ m¸y xay x¸t vµ ®¸nh bãng g¹o cã c«ng suÊt nhá ë miÒn B¾c : kho¶ng 150.000 tÊn/n¨m ®Ó chÕ biÕn g¹o ®Æc s¶n vµ phôc vô chÕ biÕn g¹o xuÊt khÈu cña vïng chuyªn canh phÝa B¾c Hai lµ: C¶i tiÕn , n©ng cÊp c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn g¹o cò, ®ång thêi ®Çu t­ cho thö nghiÖm , s¶n xuÊt c«ng nghÖ chÕ biÕn g¹o cña ViÖt Nam. I.2.3 VÒ kh©u n©ng cao kü thuËt canh t¸c CÇn cö c¸n bé chuyªn m«n xuèng cÊp x· ®Ó truyÒn ®¹t kü thuËt , h­íng dÉn canh t¸c cho c¸c hé n«ng d©n trång lóa xuÊt khÈu theo quy tr×nh ®· biªn so¹n tr­íc cho tõng lo¹i gièng lóa vµ quy tr×nh nµy th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¶i ®­îc th­êng xuyªn n©ng cao cho phï hîp. I.2.4.VÒ gièng lóa §Ó ®¸p øng cho quy ho¹ch h¬n 1 triÖu ha lóa xuÊt khÈu cÇn cã 135.000 tÊn gièng siªu nguyªn chñng vµ 56.000 tÊn nguyªn chñng cña c¶ n­íc -theo sè liÖu cña Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT - Muèn thùc hiÖn ®­îc khèi l­îng lóa gièng rÊt lín nh­ vËy cÇn qu¸n triÖt ph­¬ng ch©m Nhµ n­íc vµ nh©n d©n cïng lµm, ph¸t huy søc m¹nh néi lùc tõ d©n b»ng nh÷ng gi¶i ph¸p sau ®©y: Mét lµ: C¸c héi ®ång gièng c¸c tØnh trång lóa xuÊt khÈu ( gåm së N«ng nghiÖp, së Khoa häc c«ng nghÖ - m«i tr­êng , doanh nghiÖp xuÊt khÈu l­¬ng thùc ....) x¸c ®Þnh c¸c gièng lóa xuÊt khÈu phï hîp víi ®Þa ph­¬ng, ®Æt hµng víi c¸c c¬ quan khoa häc s¶n xuÊt h¹t siªu, mçi trµ mét lo¹i gièng ®Ó n©ng cao ®é ®ång ®Òu cña h¹t lóa xuÊt khÈu, nguyªn chñng c¸c gièng lóa xuÊt khÈu ( OM1490, 2031, 1723, OMCS99, IR 64, 62032, VND 95- 20, MTL 145, lóa th¬m ViÖt Nam...) Hai lµ: §èi víi c¸c viÖn, tr­êng, c¸c c¬ quan nghiªn cøu , qu¶n lý ë trung ­¬ng vÒ gièng lóa cÇn thu thËp, ®¸nh gi¸ vµ b¶o qu¶n quü gen ­u viÖt, cã lîi thÕ so s¸nh ®Ó cung cÊp nguyªn liÖu cho viÖc chän t¹o gièng cã n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng tèt. KÕt hîp gi÷a chän t¹o gièng ë trong n­íc víi nhËp néi gièng míi cïng víi ph­¬ng tiÖn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nh»m tranh thñ thêi gian “ ®i t¾t, ®ãn ®Çu” trong c«ng t¸c gièng. Ba lµ: T¨ng c­êng ®Çu t­ tr¹i gièng cÊp tØnh ®Ó s¶n xuÊt ®Çu dßng, cung cÊp cho c¸c ®iÓm tr×nh diÔn, c©u l¹c bé, c¸c tæ chøc nh©n gièng, sau ®ã cung øng ®Õn mäi tæ chøc , c¸ nh©n , hé n«ng d©n s¶n xuÊt kinh doanh gièng th­¬ng phÈm ®¹i trµ thµnh mét m¹ng l­íi réng r·i, ®­îc phÐp mua b¸nm, trao ®æi trùc tiÕp víi n«ng d©n, t¹o thÞ tr­êng gièng s«i ®éng ®Òu kh¾p. Theo tÝnh to¸n cña Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, diÖn tÝch s¶n xuÊt gièng chiÕm, 3% diÖn tÝch ®¹i trµ nªn mçi tØnh trung b×nh cÇn kh¶ng 1500 – 2001 hé n«ng d©n tham gia s¶n xuÊt lóa gièng x¸c nhËn ®Ó cung cÊp cho n«ng d©n. Bèn lµ: Dïng kinh phÝ khuyÕn n«ng ®Ó më nhiÒu ®ît tËp huÊn , héi th¶o tham quan, tr×nh diÔn, chuyÓn giao kü thuËt... nh»m phæ cËp vµ n©ng cao kiÕn thøc vÒ gièng cho n«ng d©n. Dïng c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng kÕt hîp víi c¸c tæ chøc, hîp t¸c x· , héi n«ng d©n vµ c¸c tæ chøc quÇn chóng ®Ó tuyªn truyÒn , vËn ®éng n«ng d©n chuyÓn ®æi ccc¬ cÊu gièng lóa. N¨m lµ: Cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ qu¶n lý, s¶n xuÊt lóa gièng . KhuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong n­íc vµ liªn doanh víi n­íc ngoµi ®­îc phÐp s¶n xuÊt vµ kinh doanh lóa gièng, cã ®¨ng ký vµ chÞu sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc nh­ miÔn gi¶m thuÕ, trî gi¸ gièng gèc, b¸n quyÒn t¸c gi¶ vÒ gièng, vÒ hîp t¸c quèc tÕ xuÊt nhËp khÈu gièng. S¸u lµ: C¸c Tæng c«ng ty, c«ng ty, c¸c ®Çu mèi xuÊt khÈu g¹o cÇn liªn kÕt víi ®Þa ph­¬ng, víi hîp t¸c x·, víi hé n«ng d©n, ký kÕt hîp ®ång ®Çu t­ bao tiªu s¶n phÈm. “ Kª ®¬n hµng” mua b¸n theo phÈm cÊp, gi¸ c¶ cña c¸c chñng lo¹i lóa g¹o, ®Ó n«ng d©n yªn t©m s¶n xuÊt. Nguån kinh phÝ ®Çu t­ cho c«ng t¸c gièng nªn tÝnh mét phÇn t­ l·i xuÊt khÈu g¹o cña c¸c doanh nghiÖp. II. kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trong xuÊt khÈu g¹o: C¨n cø tæng quan vÒ s¶n xuÊt, tiªu dïng, dù tr÷ vµ bu«n b¸n g¹o toµn cÇu nh÷ng n¨m qua vµ tõ nh÷ng tån t¹i trong viÖc xuÊt khÈu g¹o cña n­íc ta hiÖn nay cã thÓ thÊy nh÷ng ®iÒu cÇn kh¾c phôc trong thêi gian tr­íc m¾t ®èi víi xuÊt khÈu g¹o, cô thÓ nh­ sau: II.1. ®èi víi c¸c doanh nghiÖp C¸c doanh nghiÖp cÇn nç lùc chñ ®éng ®Ó thùc sù vµo cuéc. Tr­íc nay, doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o th­êng chØ quan t©m ®Õn thÞ tr­êng tiªu thô vµ mét phÇn trong kh©u l­u th«ng néi ®Þa; mét sè Ýt cã chó ý ®Õn c«ng ®o¹n chÕ biÕn. RÊt Ýt doanh nghiÖp quan t©m ®Õn s¶n xuÊt hµng ho¸. N«ng d©n s½n sµng lµm g¹o xuÊt khÈu nh­ng nh÷ng v­íng m¾c cña hä lµ gi¸ mua vµ nÕu thÊt thu th× ch­a cã ai cïng chÞu. GØa nh­ chóng ta cã gièng chuÈn, cã chuyÓn giao c«ng nghÖ kÜ thuËt hoµn h¶oth«ng qua hÖ thèng khuyÕn n«ng, nh­ng nÕu kh«ng gi¶i ®¸p ®­îc v­íng m¾c trªn cña n«ng d©n th× viÖc cã g¹o chÊt l­îng cao phï hîp cho xuÊt khÈu vÉn sÏ cßn lµ xa vêi. §· ®Õn lóc doanh nghiÖp ph¶i bá vèn ra, hîp t¸c víi ng­êi s¶n xuÊt, c«ng bè gi¸ mua g¹o tr­íc thêi vô, chia sÎ víi ng­êi s¶n xuÊt khi gÆp thiªn tai, mÊt mïa... th× ng­êi d©n míi yªn t©m lµm lóa xuÊt khÈu. Mét trong nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn lµ ng­êi s¶n xuÊt cã kÝ ®­îc hîp ®ång tiªu thô tr­íc khi s¶n xuÊt hay kh«ng. ë c¸c n­íc kinh tÕ ph¸t triÓn, viÖc kÝ hîp ®ång tiªu thô trong s¶n xuÊt khu vùc n«ng nghiÖp ®¹t møc rÊt cao, cã n­íc ®Õn 100%. ChÝnh v× vËy, cÊc c«ng ty l­¬ng thùc cÇn thÊy râ tr¸ch nhiÖm cña m×nh mµ ®Çu t­ thÝch ®¸ng vµo s¶n xuÊt lóa, g¹o xuÊt khÈu. Trong th­¬ng tr­êng, doanh nghiÖp cÇn chñ ®éng vµ t¨ng c­êng c«ng t¸c tiÕp thÞ, n¾m ch¾c thÞ tr­êng thÕ giíi, h¹ gi¸ thµnh xuÊt khÈu. Phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi nhau. Døt kho¸t lo¹i bá c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh; kh«ng ®Ó t×nh tr¹ng "g¹o ta ®¸nh g¹o ta" tiÕp tôc tiÕp diÓntªn thÞ tr­êng thÕ giíi (nhÊt lµ s¾p tíi ®©y c¬ chÕ ®iÒu hµnh xuÊt khÈu g¹o sÏ rÊt th«ng tho¸ng). Doanh nghiÖp ph¶i chó träng c«ng t¸c "hËu m·i" ®èi víi kh¸ch hµng, ®Æc biÖt lµ víi ng­êi tiªu dïng nÕu kh«ng sÏ quanh quÈn trong t×nh tr¹ng bu«n b¸n chôp giËt, kh«ng thÓ cã b¹n hµng tin cËyvµ kh«ng giµnh ®­îc t×nh c¶m cñang­êi tiªu thô, ®Æc biÖt lµ trong xu h­íng tiªu dïng lu«n thay ®æi víi chÊt l­îng phôc vô ngµy cµng cao h¬n. Doanh nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm lo vµ b¶o ®¶m phÇn lín thÞ tr­êng tiªu thô, gi÷ tÝn nhiÖm g¹o xuÊt khÈu ViÖt Nam ë thÞ tr­êng ®ã, còng nh­ ng­êi s¶n xuÊt ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tù b¶o ®¶m uy tÝn vÒ hµng ho¸ cña m×nh. Lµm xuÊt khÈu nh­ng kh«ng thÓ xem nhÑ viÖc phôc vô, ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr­êng trong n­íc. II.2. C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p vÒ thÞ tr­êng. Ngoµi viÖc lùa chän c¬ cÊu, x©y dùng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch s¶n xuÊt, chÕ biÕn xuÊt khÈu, c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña Nhµ n­íc ph¶i ®Þnh h­íng, dù b¸o t×nh h×nh thÞ tr­êng; Nhµ n­íc ph¶i t¹o ®­îc m«i tr­¬ng th«ng tho¸ng thuËn lîi, còng nh­ cã nh÷ng cam kÕt quèc tÕ ®Ó doanh nghiÖp yªn t©m ho¹t ®éng. CÇn tiÕp tôc cã nh÷ng hiÖp ®Þnh, tho¶ thuËn th­¬ng m¹i ë cÊp ChÝnh phñ ®Ó tiªu thô mét sè l­îng g¹o nhÊt ®Þnh hµng n¨m. Ph¸t triÓn c«ng t¸c thÞ tr­êng ë tÇm vÜ m« vµ kh¾c phôc ®«ng thêi hai biÓu hiÖn "û l¹i vµo Nhµ n­íc" - "phã mÆc cho doanh nghiÖp"; T¨ng c­êng m¹nh mÏ c«ng t¸c th«ng tin vÒ thÞ tr­êng g¹o. TiÕp tôc cã nh÷ng biÖn ph¸p hç trî doanh nghiÖp - ®Æc biÖt lµ trong ®Çu t­ cho s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ khai th¸c thÞ tr­êng ... ®ã lµ nh÷ng viÖc cô thÓ mµ c¸c c¬ quan tham m­u cña ChÝnh phñ ph¶i cã tr¸ch nhiÖm hoµn thiÖn vÒ chÝnh s¸ch, trùc tiÕp chØ ®¹o thùc hiÖn. II.3.T¨ng c­êng vai trß cña HiÖp héi l­¬ng thùc cñng cè vµ t¨ng c­êng vai trß cña HiÖp héi l­¬ng thùc, ®æi míi ph­¬ng thøc ho¹t ®éng ®Ó ho¹t ®éng cña HiÖp héi thùc sù cã hiÖu qu¶. HiÖp héi ph¶i lµ tæ chøc thùc sù b¶o vÖ ®­îc quyÒn lîi cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. Tõng b­íc thµnh lËp c¸c HiÖp héi kh¸c: HiÖp héi xay x¸t chÕ biÕn, HiÖp héi cña nh÷ng ng­êi vËn chuyÓn, cung øng g¹o...HiÖp héi l­¬ng thùc cÇn nhanh chãng thµnh lËp Quü b¶o hiÓm xuÊt khÈu cho mÆt hµng g¹o, trªn tinh thÇn tù nguyÖn, tù qu¶n vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng theo quy chÕ do Bé tµi chÝnh x©y dùng. iii. gi¶i ph¸p qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o giai ®o¹n 2002-2010 iii.1. vÒ mÆt hµng. Bá h¹n ng¹ch chØ tiªu xuÊt khÈu nh­ng cÇn c«ng bè sè l­îng ®Þnh h­íng xuÊt khÈu hµng n¨m. Ph¶i c«ng bè sè l­îng ®Þnh h­íng xuÊt khÈu g¹o v× c¸c lÝ do d­íi ®©y: Mét lµ: C¨n cø NghÞ quyÕt cña ChÝnh phñ (sè 09/200/NQ-CP ngµy 15.6.2001) vÒ mét sè chñ tr­¬ng vµ chÝnh s¸ch vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ tiªu thô s¶n phÈm n«ng nghiÖp, th× lóa g¹o lµ ngµnh s¶n xuÊt cã thÕ m¹nh cña n­íc ta. Ph¶i ®¶m b¶o an ninh l­¬ng thùc, ®ñ lóa g¹o dù tr÷ quèc giavµ cã sè l­îng cÇn thiÕt ®Ó xuÊt khÈu. Møc s¶n l­îng æn ®Þnh kho¶ng 33 triÖu tÊn/n¨m, trong ®ã lóa g¹o ®Ó ¨n vµ dù trò kho¶ng 25 triÖu tÊn/n¨m; sè cßn l¹i ®Ó xuÊt khÈu vµ cho c¸c nhu cÇu kh¸c. Nh­ vËy l­îng g¹o hµng n¨m cã thÓ xuÊt khÈu trªn d­íi 4 triÖu tÊn. ViÖc c«ng bè kÕ ho¹ch ®Þnh h­íng xuÊt khÈu hµng n¨m cßn cÇn ®­îc h­íng dÉn cô thÓ vÒ sè l­îng tõng mïa vô, cã nh­ vËy doanh nghiÖp xuÊt khÈu míi chñ ®éng tÝnh to¸n trong kinh doanh. §· nhiÒu lÇn x¶y ra, kkhi thÞ tr­êng tiªu thô thuËn lîi, doanh nghiÖp å ¹t kÝ hîp ®ång, tËp trung giao hµng... víi sè l­îng vùot qu¸ kh¶ n¨ng vÒ hµng ho¸, chÕ biÕn, bèc xÕp, vËn t¶i, bao b×... dÉn ®Õn mÊt c©n ®èivíi kh¶ n¨ng ë hÇu hÕt c¸c kh©u nªu trªn, lµm gi¸ thÞ tr­êng biÕn ®éng, doanh nghiÖp kinh doanh kÐm hiÖu qu¶vµ Nhµ n­íc ®· ph¶i can thiÖp b»ng nh÷ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh. Hai lµ: G¹o lµ mÆt hµng nh¹y c¶m. BiÕn ®éng gi¸ lóa g¹o do viÖc kiÓm so¸t yÕu kÐm sÏ ¶nh h­ëng ngay ®Õn ®êi sèng cña 80% d©n sè lµ n«ng nghiÖp, ¶nh h­ëng ®Õn an ninh l­¬ng thùc quèc gia. Ba lµ: VÉn cßn nh÷ng yÕu tè ®e do¹ an ninh l­¬ng thùc quèc gia, ®ã lµ nhu cÇu l­¬ng thùc ngµy cµng t¨ng do tû lÖ t¨ng d©n sè vÉn cßn cao, ®ã lµ diÖn tÝch ®Êt s¶n xuÊt l­¬ng thùc cã xu h­íng bÞ thu hÑp do qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸,hiÖn ®¹i ho¸ diÔn ra nhanh chèng cung víi hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp tõ nghÒ trång lóa. CÇn ph¶i x¸c ®Þnh lµ xuÊt khÈu g¹o tr­íc hÕt lµ ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt. KÕ ho¹ch xuÊt khÈu do vËy ph¶i ®­îc kiÓm so¸t tèt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. iii.2. vÒ qu¶n lý doanh nghiÖp xuÊt khÈu Bá ®Çu mèi nh­ng tr­íc m¾t kh«ng nªn thùc hiÖn ngay lËp tøc theo nghÜa hoµn toµn tù do. V¶ l¹i, nh÷ng n¨m tíi ®©y g¹o vÉn lµ mÆt hµng phÐp chØ ®Þnh doanh nghiÖp xuÊt khÈu còng nh­ quy ®Þnh h¹n møc xuÊt khÈu mµ kh«ng vi ph¹m c¸c cam kÕt quèc tÕ. Tuy vËy nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ khuyÕn khÝch doanh nghiÖp xuÊt khÈu, kh«ng nªn cã nh÷ng quy ®Þnh thu thªm bÊt k× mét lo¹i phÝ, lÖ phÝ nµo ®è víi doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o còng nh­ kh«ng nªn quy ®Þnh vÒ kh¶ n¨ng tµi chÝnh tèi thiÓu cña doanh nghiÖp. ViÖc can thiÖp vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp tõ c¸c c¬ quan qu¶n lý ph¶i dÇn ®­îc lo¹i bá. Tuy nhiªn, cÇn cã mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ®èi víi doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o nh­ sau: - Doanh nghiÖp cã ®¨ng kÝ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu ngµnh hµng. - Lµ héi viªn HiÖp héi l­¬ng thùc. -Cam kÕt xuÊt khÈu c¸c lo¹i g¹o theo tiªu chuÈn g¹o xuÊt khÈu ViÖt Nam. Tr­êng hîp xuÊt khÈu c¸c lo¹i g¹o kh¸c víi quy ®Þnh ph¶i ®­îc c¬ quan chøc n¨ng (Bé th­¬ng m¹i) ®ång ý. -§Ó gióp c¬ quan chøc n¨ng ®iÒu hµnh xuÊt khÈu phï hîp víi sè l­îng ®Þnh h­ìng xuÊt khÈu, doanh nghiÖp (hoÆc Ýt nhÊt quy ®Þnh nh÷ng doanh nghiÖp xuÊt khÈu tõ hai v¹n tÊn trë lªn) ph¶i göi ®¨ng kÝ xuÊt khÈu hµng n¨m tõ 12 th¸ng tr­íc. - Hµng th¸ng cã b¸o c¸o kÕt qu¶ xuÊt khÈu vÒ Bé th­¬ng m¹i III.3. gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch thÞ tr­êng iii.3.1. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn thÞ tr­êng Nhµ n­íc ph¶i lùa chän ®­îc c¬ cÊu, x©y dùng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch s¶n xuÊt, chÕ biÕn, xuÊt khÈu vµ Nhµ n­íc ®Þnh h­íng dù b¸o thÞ tr­êng, Nhµ n­íc t¹o m«i tr­êng thuËn lîi vµ cã nh÷ng cam kÕt quèc tÕ ®Ó doanh nghiÖp yªn t©m ho¹t ®éng. VÒ t×nh h×nh thÞ tr­êng cã thÓ thÊy râ c¸c doanh nghiÖp cña ta nh×n chung ch­a cã ®­îc nh÷ng hîp ®ång lín, æn ®Þnh vµ còng ch­a b¸n trùc tiÕp ®­îc g¹o sang mét sè thÞ tr­êng giµu tiÒm n¨ng (Ch©u Phi). §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hîp ®ång lín cÇn nç lùc h¬n n÷a trong viªc t×m kiÕm nh÷ng tho¶ thuËn ë cÊp ChÝnh Phñ. §Ó hç trî cho qu¸ tr×nh ®µm ph¸n vµ ký kÕt nh÷ng tho¶ thuËn nh­ vËy, n­íc xuÊt khÈu th­êng ph¶i cã nh÷ng tho¶ hiÖn nhÊt ®Þnh víi n­íc nhËp khÈu, thÝ dô nh­ cÊp tÝn dông xuÊt khÈu (b¸n tr¶ chËm) hoÆc chÊp nhËn mua l¹i mét l­îng hoµng ho¸ nµo ®ã. VÊn ®Ò thø nhÊt (b¸n tr¶ chËm ) ®· ®­îc ChÝnh phñ bµn b¹c nhiÒu lÇn vµ gÇn ®©y ®· chÊp nhËn cho Bé Th­¬ng m¹i ®­îc ®µm ph¸n b¸n g¹o tr¶ chËm víi khèi l­îng tr­íc 300.000 tÊn, thêi h¹n thanh to¸n sau 01 n¨m (c«ng v¨n sè 1039/CP-KTTH ngµy 30 th¸ng 9 n¨m 2000 cña ChÝnh phñ vÒ ®iÒu hµnh xuÊt khÈu g¹o quý IV/2000). QuyÕt ®Þnh nµy ch¾c ch¾n ®· më ra nh÷ng h­íng míi cho viÖc g¹o. Tuy nhiªn, viÖc ®µm ph¸n vµ ký kÕt nh÷ng hîp ®ång lín ë cÊp ChÝnh phñ sÏ gÆp nhiÒu h¬n n÷a nÕu ®­îc phÐp sö dông mét sè chØ tiªu nhËp khÈu hµng ho¸, thÝ dô nh­ ph©n bãn, s¾t thÐp, xe t¶i... ®Ó t¨ng søc “mÆc c¶”. Mét trong nh÷ng thÞ tr­êng cã thÓ ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p nµy lµ Hµn Quèc bëi hµng n¨m ta th­êng nhËp khÈu trªn d­íi 200.000 triÖu USD ph©n bãn, s¾t thÐp, « t« c¸c lo¹i tõ thÞ tr­êng nµy. ViÖc trùc tiÕp xuÊt khÈu g¹o sang ch©u Phi gÆp khã kh¨n duy nhÊt lµ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña b¹n. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, tr­íc m¾t cÇn ph¶i dùa vµo c¸c n­íc cung cÊp viÖn trî cho ch©u Phi nh­ng cã thÓ th¨m dß mét h­íng ®i míi lµ ®æi hµng. HiÖn nay, ngµnh ®iÒu cña ta ®ang cã nhu cÇu lín ®èi víi h¹t ®iÒu th« cña ch©u Phi. nhu cÇu hµng n¨m cã thÓ tõ 70-100.000 tÊn, æn ®Þnh cho ®Õn 2005. L­îng ngo¹i tÖ cÇn thiÕt ®Ó nhËp khÈu sÏ tõ 70-100 triÖu USD/n¨m, t­¬ng ®­¬ng víi kho¶ng 300-450.000 tÊn g¹o. NÕu cã thÓ kÕt hîp nhËp khÈu ®iÒu víi xuÊt khÈu g¹o th× sÏ t¹o ra mét h­íng ®i míi cho viÖc th©m nhËp thÞ tr­êng ch©u Phi. Ngoµi ra, c¬ quan ®¹i diÖn cña ta t¹i c¸c n­íc cung cÊp nhiÒu viÖn trî cho ch©u Phi, ®Æc biÖt lµ Hoa Kú, cÇn t×m hiÓu kü h¬n vÒ kh¶ n¨ng thuyÕt phôc c¸c n­íc nµy mua, hoÆc mua thªm g¹o cña ViÖt Nam cung cÊp cho ch©u Phi. iii.3.2. chÝnh s¸ch b×nh æn thÞ tr­êng æn ®Þnh thÞ tr­êng l­¬ng thùc trong nø¬c liªn quan ®Õn nhiÒu yÕu tè mµ xuÊt khÈu chØ lµ mét. Muèn æn ®Þnh, gia t¨ng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cÇn cè chÝnh s¸ch thÞ tr­êng ®óng vµ hiÖu qu¶. Nhµ n­íc ph¶i lùa chon c¬ cÊu vµ ®Þnh h­íng dù b¸o thÞ tr­êng. Uû ban Nh©n d©n tØnh chØ ®¹o trùc tiÕp c¸c doanh nghiÖp trùc thuéc, vµ doanh nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm lo, ®¶m b¶o phÇn lín thÞ tr­êng tiªu thô æn ®Þnh ®¶m b¶o gi÷ tÝn nhiÖm g¹o ViÖt Nam ë c¸c thÞ tr­êng ®ã. Ng­êi s¶n xuÊt ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tù b¶o ®¶m uy tÝn vÒ hµng ho¸ cña m×nh, tæ chøc l¹i s¶n xuÊt. Nh÷ng néi dung cô thÓ nªn ®ùoc thÓ hiÖn râ trong c¬ chÕ lµ: - Uû ban Nh©n d©n tØnh phèi hîp HiÖp héi ngµnh hµng chØ ®¹o c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ ph¶i cã kÕ ho¹ch vµ chñ ®éng kÝ hîp ®ång tiªu thô lóa g¹o víi n«ng d©n. - CÇn gi÷ mét sè thÞ tr­êng ®Æc biÖt cã lîi nhuËn cap hoÆc ph¶i cãi sù can thiÖp cña ChÝnh phñ vµ giao mét vµi doanh nghiÖp tËp trung giao dÞch d­íi sù h­íng dÉn trùc tiÕp cña Bé th­¬ng m¹i vµ HiÖp héi. PhÇn lín lîi nhuËn thu ®­îc tõ c¸c dÞch vô xuÊt khÈu tõ nh÷ng thÞ tr­êng nµy bæ sung trùc tiÕp vµp Quü b¶o hiÓm xuÊt khÈu. - VÒ thùc hiÖn kÕ ho¹ch tr¶ nî hµng n¨m, ®Ó kh«ng tr¸i víi c¸c tho¶ thuËn song ph­¬ng ®· kÝ víi c¸c n­íc, c¸c doanh nghiÖp ®­îc tù do giao dÞch, nh­ng ngoµi viÖc ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh doanh ph¶i cã tû lÖ ®ãng gãp nhÊt ®Þnh cho Quü b¶o hiÓm xuÊt khÈu. - Tr­íc m¾t, ®Ó æn ®Þnh thÞ tr­êng trong n­íc, nªn giao mét sè doanh nghiÖp cã n¨ng lùc mua t¹m tr÷ hoÆc b¸n ra trong l­u th«ng ®Ó ®Ò phßng, can thiÖp khi cã biÕn ®éng ¶nh h­ëng ®Õn tiªu dïng vµ xuÊt khÈu. V× vËy cÇn cã quy ®Þnh gi¸ sµn tèi thiÓu (cã thÓ lµ gi¸ thµnh + 20% l·i) vµ c¬ chÕ ®¶m b¶o thùc hiÖn gi¸ sµn nµy. - VÒ l©u dµi thµnh lËp mét sè trung t©m lóa g¹o ®Ó ng­êi s¶n xuÊt thuËn tiÖn trong viÖc tiªu thô hµng ho¸ cña hä, lµm nh­ vËy sÏ tr¸nh ®­îc c¸ch gi¶i quyÕt theo kiÓu t×nh thÕ, hiÖu qu¶ kh«ng cao nh­ viÖc mua lóa g¹o t¹m tr÷ th­êng lµm x­a nay. MÆt kh¸c, cÇn cã t¸c ®éng vµ can thiÖp tõ kh©u s¶n xuÊt, vÝ dô Nhµ n­íc gi¶i quyÕt trî cÊp ®Ó h¹ gi¸ thµnh. kÕt luËn Cïng víi nh÷ng thµnh tùu to lín trong ®­¬ng lèi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cña §¶ng vµ Nhµ n­íc trong nh÷ng n¨m võ qua, s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ vµ xuÊt khÈu g¹o tõ n¨m 1990 ®Õn 2001 ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh qu¶ ®¸ng khÝch lÖ. S¶n xuÊt ló hµng ho¸ vµ xuÊt khÈu g¹o ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc trë l¹i ®ã víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi riªng vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung cña ®Êt n­íc. MÆc dï chØ lµ mét mÆt hµng cô thÓ, nh­ng lóa g¹o cã vai trß, cã ý nghÜa hÕt søc quan träng v× nã lµ mÆt hµng nh¹y c¶m. BiÕn ®éng gi¸ lóa g¹o do viÖc kiÓm so¸t yÕu kÐm sÏ ¶nh h­ëng ngay ®Õn ®êi sèng cña h¬n 80% d©n sè trong khoãi n«ng nghiÖp, ¶nh h­ëng ®Õn an toµn l­¬ng thùc quèc gia vµ an ninh trËt tù x· héi Kh«ng chØ ë b×nh diªn quèc gia, ngay c¶ trªn thÕ giíi c¸c nhµ kinh tÕ còng ®· nghiªn cøu vµ ®­a ra nhËn ®Þnh: " thÕ giíi cã ®ñ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt l­¬ng thùc ®Ó nu«i sèng h¬n 6 tû ng­êi hiÖn nay nh­ng vÉn cã nguy c¬ bÞ ®ãi'. Víi trªn 700 triÖu ha ®ang ®­îc sö dông ®Ó s¶n xuÊt l­¬ng thùc (trong ®ã cã lóa), ch­a kÓ viÖc t¨ng n¨ng suÊtc©y trång vµ më réng thªm diÖn tÝch canh t¸c ®ã lµkh¶ n¨ng ®¶m b¶o l­¬ng thùc cña toµn thÓ nh©n lo¹i. Tuy nhiªn nguy c¬ bÞ ®ãi vÉn cßn do viÖc nghiªn cøu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng l­¬ng thùc hiÖn nay cña thÕ giíi chñ yÕu do c¸c tæ chøc t­ nh©n thùc hiÖn. QuyÒn lîi tiÕp cËn vµ ®­îc ®¸p øng nhu cÇu l­¬ng thùc cña con ng­êi ch­a ®­îc ®¶m b¶o vµ quan t©m ®óng møc ë nhiÒu quèc gia; Êy lµ ch­a kÓ ®Õn yÕu tè thiªn tai khã l­êng tr­íc vµ th­êng xuyªn x¶y ra ë mäi n¬i. Nhµ kinh tÕ häc Ên ®é ®o¹t gi¶i Nobel kinh tÕ n¨m 1999 -ng­êi cã c«ng lín trong c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®· tõng nãi: "BÊt k× mét quèc gia nµo, vµ bÊt k× v× lÝ do g×, nÕu cßn cã ng­êi bÞ ®ãi th× ch­a cã mét nÒn d©n chñ d©n chñ thùc sù ",®iÒu nµy h¼n lµm cho nh÷ng ai quan t©m vÒ nhu cÇu l­¬ng thùc cña con ng­êi ph¶i suy nghÜ. §èi víi ViÖt Nam, trong thêi gian tíi g¹o vÉn lµ mÆt hµng cÇn ®­îc quan t©m vµ hç trî trong c¸c kh©u tõ s¶n xuÊt, chÕ biÕn dù tr÷ ®Õn xuÊt khÈu bëi v× hiÖn nay chóng ta ph¶i duy tr× vµ æn ®Þnh s¶n l­îng l­¬ng thùc do vÉn cßn chøa ®ùng c¸c yÕu tè ®e do¹ an ninh l­¬ng thùc quèc gia S¶n xuÊt lóa hµng ho¸ vµ xuÊt khÈu g¹o cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc ph¸t huy nguån lùc trong n­íc, gãp phÇn ®¸ng kÓ ®Ó phôc vô ®¾c lùc sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, gãp phÇn rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a n­íc ta vµ c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi, gãp phÇn thùc hiÖn thµnhc«ng môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña §¶ng. Yªu cÇu c¬ b¶n cô thÓ ®· vµ sÏ vÉn cßn ®­îc ®Æt ra ®èi víi s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ vµ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam lµ: - Tiªu thô hÕt lóa hµng ho¸, ®¶m b¶o quyÒn lîi cña ng­êi s¶n xuÊt, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. -§¶m b¶o kh«ng cã biÕn ®éng trªn thÞ tr­êng néi ®Þa, ®¶m b¶o an ninh l­¬ng thùc quèc gia, gãp phÇn t¨ng thu ngo¹i tÖ phôc vô c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Chóng ta võa ®i qua mét chÆng ®­êng 1990-2001. ViÖc s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ vµ xuÊt khÈu g¹o trong thêi gian tíi, tr­íc m¾t ®èi víi thêi k× 2002-2005 ®ang cã thÕ vµ lôc míi. Nhµ n­íc ®· cã kh¸ ®ñ chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch c¬ chÕ më lèi th«ng tho¸ng cho s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu, ®Æc biÖt cã ®­êng lèi, sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng, víi nç lùc cao cña ChÝnh phñ, cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp, cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ cña c¸c doanh nghiÖp, hy väng r»ng mäi thö th¸ch sÏ ®­îc v­ît qua, nh÷ng yªu cÇu nªu trªn trong nhiÖm vô cña s¶n xuÊt lóa hµng ho¸ - xuÊt khÈu g¹o ch¾c ch¾n sÏ ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch tèt ®Ñp./. tµi liÖu tham kh¶o 1. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn xuÊt nhËp khÈu thêi k× 2001-2005 -Bé th­¬ng m¹i 2. Gi¸o tr×nh kinh tÕ th­¬ng m¹i -Tr­êng ®¹i häc KTQD Hµ Néi 3. Kinh tÕ häc (Samelan) 4. Ch­¬ng tr×nh an ninh l­¬ng thùc quèc gia ®Õn n¨m 2005 - UB Quèc gia vÒ an ninh l­¬ng thùc 5. World Economic outlook - IMF (Bé n«ng nghiÖp Mü) 6. C¸c quyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ c¬ chÕ ®iÒu hµnh xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ thêi k× 1997 - 2001 7. QuyÕt ®inh sè 46/2001/Q§-TTg cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu thêi k× 2001 - 2005 8. C¸c NghÞ quyÕt sè 09/2001/ NQ-CP; Sè 08/2001/NQ-CP; chØ thÞ cña Thñ t­íng ChÝnh phñ sè 22/2001/ CT-TTg ... 9. C¸c tµi liÖu b¸o c¸o hµng n¨m thêi k× 1997-1998 cña - C¸c Së th­¬ng m¹i khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long - Th­¬ng vô ViÖt Nam t¹i mét sè n­íc - Bé th­¬ng m¹i Th¸i Lan - Bé th­¬ng m¹i Mü - HiÖp héi l­¬ng thùc ViÖt Nam -HiÖp héi xuÊt khÈu g¹o Th¸i Lan