Ảnh hưởng của một số chế phẩm dinh dưỡng qua lá đến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng của đậu tương DT8, DT12 vụ thu đông và xuân hè trên đất Chươmg Mỹ, Hà Tây

1. Më ®Çu 1.1. §Æt vÊn ®Ò C©y ®Ëu t­¬ng [Glicinemax (L) Merill] lµ c©y c«ng nghiÖp quen thuéc ë n­íc ta vµ c¸c n­íc trªn thÕ giíi. V× mäi bé phËn c©y ®Ëu t­¬ng ®Òu cã gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh ®èi víi con ng­êi nh­ mang l¹i lîi Ých kinh tÕ, dinh d­ìng vµ c¶i t¹o ®Êt. C¸c lo¹i thøc ¨n ®­îc chÕ biÕn tõ ®Ëu t­¬ng rÊt giµu ®¹m (40 - 45%), cã thÓ thay thÕ cho thÞt do protein cña ®Ëu t­¬ng chøa ®ñ c¸c axit, amin quÝ kh«ng thay thÕ râ nhiÒu vitamin thÝch hîp víi ¨n kiªng, ¨n chay kh«ng kÐm g× c¸c thùc phÈm cao cÊp kh¸c, kh«ng bÞ ¶nh h­ëng bëi c¸c chÊt ho¸ häc, c¸c lo¹i phô gia nh©n t¹o còng nh­ qu¸ tr×nh biÕn ®æi gen (hay cßn gäi lµ thùc phÈm chuyÓn gen (GM) g©y ra (Norman AG, 1967) [49]. H¹t ®Ëu t­¬ng cßn chøa mét l­îng dÇu rÊt lín 12 -24 % ®øng ®Çu trong c¸c lo¹i chÊt bÐo cã ho¹t tÝnh sinh häc cao, gluxit 31,1% vµ nhiÒu chÊt kho¸ng, vitamin...vv (Rahaminna ands Nikkuni, 2002) [51]. C¸c acid bÐo omega -3 (anpha linoneic) trong ®Ëu t­¬ng cã t¸c dông b¶o vÖ tim m¹ch, gióp m¸u l­u th«ng tèt, tim ®Ëp ®Òu h¬n. §©y còng lµ tiÒn th©n cña chÊt DHA (Deco sahexaenic acid) chiÕm 1/4 l­îng chÊt bÐo chøa trong n·o; V× vËy, nh÷ng thùc phÈm chÕ biÕn tõ h¹t ®Ëu t­¬ng rÊt tèt cho viÖc ph¸t triÓn trÝ n·o cña trÎ em. Ngoµi ra acid omega - 3 vµ DHA cßn ®­îc ghi nhËn gi¶m triÖu chøng cña bÖnh viªm ruét, gi¶m chøng tiÒn s¶n giËt ë phô n÷. C¸c acid bÐo kh«ng no trong h¹t ®Ëu t­¬ng cïng víi protein cã kh¶ n¨ng kÕt hîp víi cholesterol t¹o thµnh lipo protein cã tØ träng cao HDL - C (High Desnity) vËn chuyÓn cholesterol tõ c¸c tæ chøc m« vÒ gan ®Ó chuyÓn ho¸ lµm gi¶m l­îng cholesterol chung, lµm t¨ng l­îng cholesterol cã lîi vµ lµm gi¶m l­îng cholesterol cã h¹i. Ngoµi 2 thµnh phÇn chÝnh lµ lipit vµ protein, h¹t ®Ëu t­¬ng cßn chøa c¸c chÊt kho¸ng, vi l­îng, c¸c lo¹i hoomon tù nhiªn (phytoestroen), phitattanin vµ s¬ hoµ tan cã t¸c dông phßng chèng ung th­, øc chÕ hay lµm gi¶m qu¸ tr×nh nh¶ ®­êng cña m¸u, lµm t¨ng qu¸ tr×nh cung cÊp n¨ng l­îng cho c¬ thÓ, (http:// viwipedia.org viki/) [43]. C©y ®Ëu t­¬ng kh«ng chØ cung cÊp dinh d­ìng cho con ng­êi vµ cßn cã t¸c dông vÒ mÆt y häc. H¹t ®Ëu t­¬ng còng nh­ c¸c phô phÈm cña nã, ®Æc biÖt lµ kh« dÇu, ®Ëu t­¬ng ngµy nay ®­îc ®¸nh gi¸ rÊt cao trong c«ng nghiÖp lµm thøc ¨n gia sóc chiÕm 60% toµn bé gi¸ trÞ ®¹m (Ph¹m V¨n ThiÒu, 1998) [31]. Ngoµi ra c©y ®Ëu t­¬ng cßn gãp phÇn lu©n canh c¶i t¹o ®Êt rÊt tèt. V× vËy, ®Ëu t­¬ng cßn lµ mét trong c¸c c©y hä ®Ëu cã kh¶ n¨ng cè ®Þnh ni¬ khÝ quyÓn th«ng qua nèt sÇn ë rÔ. RÔ ®Ëu t­¬ng ¨n s©u, ph©n nh¸nh nhiÒu lµm cho ®Êt t¬i xèp. Th©n, l¸ ®Ëu t­¬ng cã thÓ lµm ph©n xanh, mét ha trång ®Ëu t­¬ng ®Ó l¹i trong ®Êt 40 - 70% kg ®¹m / n¨m t­¬ng ®­¬ng 300 - 400 kg ®¹m sun ph¸t. Do vËy, c©y ®Ëu t­¬ng cßn lµ c©y trång tèt cho nhiÒu c©y trång vô sau (NguyÔn ThÕ C«n, 1992) [3]. C©y ®Ëu t­¬ng kh«ng kÐn ®Êt, cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n ®Õn trung b×nh, nªn dÔ dµng ®­a vµo hÖ thèng lu©n canh t¨ng vô nh­ trång xen, trång gèi vô vµ cã thÓ trång ®­îc nhiÒu ch©n ®Êt kh¸c nhau, tËn dông ®­îc ®Êt ®ai, søc lao ®éng, lµm t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ s¶n phÈm ®Ëu t­¬ng ë trong n­íc tiÕn tíi xuÊt khÈu. §Ó t¨ng s¶n l­îng c©y trång trong n«ng nghiÖp nãi chung vµ c©y ®Ëu t­¬ng nãi riªng, mçi quèc gia ®Òu cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p nh­: T¨ng diÖn tÝch th«ng qua khai hoang, t¨ng vô, th©m canh (K.Hinson and E. Harwig, 1990) [52]. ë n­íc ta, diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ngµy cµng thu hÑp do nhu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, cho nªn viÖc t¨ng diÖn tÝch ®Êt canh t¸c vÒ l©u dµi sÏ bÞ h¹n chÕ; V× vËy, viÖc t¨ng vô chØ ®Õn møc giíi h¹n nhÊt ®Þnh. Do ®ã, ®Ó t¨ng n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng còng nh­ chÊt l­îng s¶n phÈm, chóng ta cÇn dïng biÖn ph¸p kÜ thuËt th©m canh ®­îc ¸p dông mét c¸ch triÖt ®Ó. ë tØnh Hµ T©y, cã ®iÒu kiÖn sinh th¸i, ®Êt ®ai, tinh thÇn lao ®éng vµ sù cÇn cï, ch¨m chØ cña ng­êi d©n, ®· kh«ng ngõng lµm t¨ng diÖn tÝch vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng, ®Æc biÖt lµ c©y ®Ëu t­¬ng ®«ng trong c«ng thøc lu©n canh 3 vô (2 lóa - 1 ®Ëu t­¬ng) nhê gieo v·i trªn diÖn tÝch lín, ®· lµm cho nhiÒu c¸nh ®ång ®¹t gi¸ trÞ 50 triÖu ®«ng / ha. Tuy nhiªn thùc tiÔn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cßn thÊp ë nhiÒu n¬i. Nguyªn nh©n, lµ do ch­a sö dông bé gièng thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn ë ®Þa ph­¬ng vµ viÖc bãn ph©n ho¸ häc nhiÒu n¨m cho mäi lo¹i c©y trång ®· dÉn ®Õn viÖc thiÕu hôt c¸c nguyªn tè vi l­îng trong ®Êt, lµm cho c©y ®Ëu t­¬ng cã n¨ng suÊt thÊp vµ dÔ dµng bÞ nhiÔm bÖnh h¹i. §Ó kh¾c phôc hiÖn t­îng trªn, trong th©m canh, ng­êi ta khuyÕn c¸o nªn bãn ph©n h÷u c¬ hoÆc ph©n ®a yÕu tè cã vi l­îng (gi¸ thµnh cao) hoÆc ph©n vi l­îng th«ng qua l¸. §èi víi ph©n bãn l¸ hiÖn nay trªn thÞ tr­êng cã rÊt nhiÒu lo¹i ph©n bãn l¸ cÇn ®­îc nghiªn cøu vÒ hiÖu lùc cña chóng trªn c©y ®Ëu t­¬ng nªn chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi: "¶nh h­ëng cña mét sè chÕ phÈm dinh d­ìng qua l¸ ®Õn sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng cña ®Ëu t­¬ng gièng DT84, DT12 trång vô thu ®«ng vµ vô xu©n hÌ trªn ®Êt Ch­¬ng Mü - Hµ T©y " 1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu cña ®Ò tµi. 1.2.1. Môc ®Ých Trªn c¬ së t×m hiÖu lùc cña mét sè chÕ phÈm dinh d­ìng qua l¸ ®Õn sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng cña h¹t ®Ëu t­¬ng mµ ®Ò xuÊt kÜ thuËt sö dông dinh d­ìng qua l¸ gãp phÇn x©y dùng quy tr×nh th©m canh c©y ®Ëu t­¬ng trªn ®Êt Ch­¬ng Mü - Hµ T©y. 1.2.2 Yªu cÇu cña ®Ò tµi - §iÒu tra thùc tr¹ng s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng, hµng ho¸ ë huyÖn Ch­¬ng Mü. - Nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña mét sè chÕ phÈm dinh d­ìng ®Õn sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt, chÊt l­îng cña ®Ëu t­¬ng gièng DT84 trång ë vô thu ®«ng vµ vô xu©n hÌ. - Nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña mét sè chÕ phÈm dinh d­ìng ®Õn sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt, chÊt l­îng cña ®Ëu t­¬ng gièng DT12 trång ë vô thu ®«ng vµ vô xu©n hÌ. 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi. 1.3.1. ý nghÜa khoa häc cña ®Ò tµi - KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi sÏ cung cÊp c¸c dÉn liÖu khoa häc vÒ ¶nh h­ëng cña mét sè chÕ phÈm dinh d­ìng qua l¸ ®Õn sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng c©y ®Ëu t­¬ng. - KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ tµi liÖu tham kh¶o khoa häc vÒ c©y ®Ëu t­¬ng, phôc vô cho c«ng t¸c gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu vÒ c©y ®Ëu t­¬ng. 1.3.2. ý nghÜa thùc tiÔn cña ®Ò tµi KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi sÏ gãp phÇn bæ sung vµo viÖc x©y dùng quy tr×nh kÜ thuËt th©m c©y ®Ëu t­¬ng n¨ng suÊt cao t¹i huyÖn Ch­¬ng Mü - Hµ T©y còng nh­ nh÷ng vïng sinh th¸i t­¬ng tù ë ViÖt Nam. 2. Tæng quan tµi liÖu 2.1. Yªu cÇu sinh th¸i cña c©y ®Ëu t­¬ng 2.1.1. NhiÖt ®é C©y ®Ëu t­¬ng cã nguån gèc «n ®íi, nh­ng kh«ng ph¶i lµ c©y chÞu rÐt. Tæng tÝch «n cña c©y ®Ëu t­¬ng biÕn ®éng tõ 1700oC ®Õn 2700oC. NhiÖt ®é thÝch hîp cho ®Ëu t­¬ng mäc nhanh vµo kho¶ng 30 oC. Ph¹m vi nhiÖt ®é tèi thiÓu vµ tèi ®a ë thêi kú mäc lµ 10o - 40oC. Trªn 40oC h¹t kh«ng mäc ®­îc vµ d­íi 10oC sù v­¬n dµi cña trôc d­íi l¸ mÇm bÞ ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ. NhiÖt ®é cho h¹t n¶y mÇm tèt nhÊt trong ph¹m vi 18 - 26oC, trªn 30oC h¹t n¶y mÇm nhanh nh­ng mÇm yÕu. Thêi k× c©y con tõ l¸ ®¬n ®Õn 3 l¸ kÐp, ®Ëu t­¬ng chÞu rÐt kh¸ h¬n ng«, ë thêi k× l¸ ®¬n cã thÓ chÞu ®­îc nhiÖt ®é d­íi 0oC, l¸ kÐp ph¸t triÓn ë nhiÖt ®é trªn12oC. NhiÖt ®é thÝch hîp cho sù sinh tr­ëng lµ tõ 22oC - 27o C. NhiÖt ®é thÊp sÏ ¶nh h­ëng xÊu ®Õn ra hoa kÕt qu¶. NhiÖt ®é ë 10oC ng¨n c¶n sù ph©n ho¸ mÇm, hoa, nhiÖt ®é ë d­íi 18oC, tû lÖ ®Ëu qu¶ thÊp. NhiÖt ®é cao h¬n 39oC ¶nh h­ëng xÊu ®Õn tèc ®é h×nh thµnh ®èt, c©y ®Ëu t­¬ng sÏ ph¸t triÓn lãng vµ ph©n ho¸ hoa. NhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt cña l¸ ®Ëu t­¬ng trong vô hÌ tõ 25oC - 40o C. Trong c¸c thêi k× sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cuèi cïng, nÕu nhiÖt ®é qu¸ thÊp, h¹t khã chÝn, chÝn kh«ng ®Òu, tû lÖ n­íc cao vµ chÊt l­îng cña (NguyÔn ThÕ C«n, 1992) [3] 2.1.2. ¸nh s¸ng ¸nh s¸ng lµ yÕu tè ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn h×nh th¸i c©y ®Ëu t­¬ng; ¸nh s¸ng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù quang hîp cña l¸, sù cè ®Þnh Nit¬ (N 2) ë nèt sÇn, tõ ®ã ¶nh h­ëng ®Õn s¶n l­îng chÊt kh« cña c©y vµ n¨ng suÊt h¹t. §Ëu t­¬ng lµ c©y ng¾n ngµy ®iÓn h×nh. T¸c ®éng cña ¸nh s¸ng ngµy ng¾n m¹nh nhÊt vµo c¸c thêi k× sinh tr­ëng tr­íc khi ra hoa. ¸nh s¸ng ngµy ng¾n vµo thêi k× trªn lµm cho c©y rót ng¾n ®­îc thêi k× sinh tr­ëng, chiÒu cao c©y gi¶m, sè ®èt Ýt vµ ®é dµi ®èt gi¶m. 2.1.3. §é Èm Nhu cÇu n­íc cña c©y ®Ëu t­¬ng thay ®æi theo ®iÒu kiÖn khÝ hËu, nªn kÜ thuËt trång trät vµ thêi gian sinh tr­ëng cña c©y ®Ëu t­¬ng còng ®ßi hái vÒ ®é Èm nhÊt ®Þnh. ë thêi k× ®Ëu t­¬ng mäc, ®Êt ph¶i ®ñ Èm ®Ó h¹t mäc ®Òu, nÕu kh« h¹n kÐo dµi th× h¹t thèi. Trong thêi k× n¶y mÇm, l­îng n­íc cÇn hót b»ng 100 - 150 % träng l­îng kh« cña h¹t gièng. Nhu cÇu n­íc cña ®Ëu t­¬ng t¨ng dÇn khi c©y lín lªn. Sù mÊt n­íc do tho¸t n­íc trong ngµy th­êng nhiÒu h¬n l­îng n­íc c©y hót vµo do rÔ. Nh÷ng ngµy cã nhiÖt ®é cao, giã kh« lµm c©y hÐo t¹m thêi cã thÓ lµm gi¶m ho¹t ®éng ®ång ho¸ vµ ¶nh h­ëng tíi n¨ng suÊt h¹t, chiÒu cao c©y, sè ®èt, ®­êng kÝnh th©n, sè hoa, tû lÖ ®Ëu qu¶, sè h¹t, träng l­îng h¹t ®Òu t­¬ng quan thuËn víi ®é Èm ®Êt. Thêi k× qu¶ mÈy, ®Ëu t­¬ng cÇn nhiÒu n­íc nhÊt, h¹n lóc nµy lµm gi¶m n¨ng suÊt râ rÖt. H¹n vµo thêi k× ra hoa vµ b¾t ®Çu cã qu¶, g©y rông hoa, träng l­îng h¹t gi¶m (Norman A.G, 1967) [49]. 2.1.4. §Êt vµ c¸c chÊt dinh d­ìng. C©y ®Ëu t­¬ng kh«ng yªu cÇu nghiªm ngÆt vÒ ®Êt trång trät. Nãi chung lo¹i ®Êt nµo trång còng ®­îc, ®èi víi ®Êt trång hoa mµu ®Òu trång ®­îc ®Ëu t­¬ng. Trªn ®Êt thÞt nÆng, ®Ëu t­¬ng khã mäc nh­ng sau khi mäc, ®Ëu t­¬ng thÝch øng víi ®Êt nÆng kh¸ h¬n víi c¸c c©y mµu kh¸c. §é pH thÝch hîp cho sù sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña ®Ëu t­¬ng lµ 5,2- 6,5 (Ng« ThÕ D©n, 1982) [6]. 2.2. Vai trß cña c¸c yÕu tè dinh d­ìng ®èi víi sù sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y ®Ëu t­¬ng 2.2.1. §¹m §¹m lµ nguyªn tè dinh d­ìng quan träng nhÊt vµ hót ®­îc nhiÒu nhÊt cña c©y ®Ëu t­¬ng do h¹t ®Ëu t­¬ng cã hµm l­îng protein cao. §Ó ®¹t n¨ng suÊt 3 tÊn/ ha th× c©y ®Ëu t­¬ng cÇn 285 kg N/ha. MÆc dï c©y ®Ëu t­¬ng cã kh¶ n¨ng tù tóc phÇn lín N nh­ng viÖc cung cÊp N hîp lÝ cho ®Ëu t­¬ng cã t¸c dông lµm c©y mäc nhanh, ph¸t triÓn hÖ rÔ, t¹o c¬ së cho viÖc h×nh thµnh nèt sÇn. §ång thêi ph¸t triÓn th©n, l¸ vµ cµnh; t¨ng tØ lÖ ®Ëu qu¶ vµ tØ lÖ qu¶ ch¾c, t¨ng träng l­îng h¹t vµ hµm l­îng protein trong h¹t (NguyÔn Nh­ Hµ, 2006) [12]. Trong c©y ®Ëu t­¬ng, ®¹m ®­îc tÝch luü kh¸ nhiÒu ë thêi k× ®Çu vµ nhiÒu nhÊt ë thêi k× ra hoa kÕt qu¶, ®Æc biÖt lµ tõ khi hoa në ré cho ®Õn khi h¹t mÈy. C©y ®Ëu t­¬ng thiÕu ®¹m, l¸ chuyÓn thµnh mµu xanh vµng vµ bÞ rông khi cã giã, phiÕn l¸ hÑp vµ diÖn tÝch l¸ nhá, c»n cçi, l¸ kÐp sau nhá h¬n hay b»ng l¸ kÐp tr­íc, hoa vµ qu¶ rông nhiÒu hoÆc lÐp, träng l­îng h¹t gi¶m (§ç ThÞ B¸u, 2000) [1]. Nh­ng thõa ®¹m, l¹i c¶n trë sù x©m nhËp cña vi khuÈn vµo nèt sÇn vµ viÖc cè ®Þnh N cña c©y ®Ëu t­¬ng. Thõa ®¹m cßn cã kh¶ n¨ng lµm c©y ph¸t triÓn qu¸ m¹nh, øc chÕ ra hoa vµ qu¶ lµm ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng h¹t (NguyÔn Nh­ Hµ, 2006) [11]. Thêi k× ra hoa, ®Ëu qu¶ nÕu kh«ng cung cÊp ®ñ ®¹m th× sè hoa, qu¶ rông nhiÒu hoÆc lÐp, träng l­îng h¹t thÊp. Do rÔ cña c©y ®Ëu t­¬ng cã kh¶ n¨ng sèng céng sinh víi vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m vµ nguån ®¹m nµy cã thÓ ®¸p øng 60% l­îng ®¹m mµ c©y cÇn, cho nªn viÖc cung cÊp ®¹m cho c©y ngay tõ ban ®Çu cña con ng­êi lµ kh«ng nhiÒu nh­ng l¹i rÊt quan träng ®Ó nã thóc ®Èy cho qu¸ tr×nh cè ®Þnh nit¬ cña vi khuÈn (§oµn ThÞ Thanh Nhµn vµ cs, 1996) [14] 2.2.2. L©n L©n cã t¸c dông xóc tiÕn cho sù ph¸t triÓn cña bé rÔ vµ sù h×nh thµnh nèt sÇn, c¸c c¬ quan sinh s¶n. §ñ l©n sè l­îng vµ träng l­îng nèt sÇn t¨ng lªn râ rÖt, sè qu¶ vµ h¹t ch¾c t¨ng lªn, t¨ng träng l­îng h¹t... §ång thêi l©n còng tham gia vµo thµnh phÇn nucleotit, acid nucleic, nucleotit, photpholipit. L©n cã mÆt trong thµnh phÇn hÖ thèng men, cã ý gi÷a trao ®æi gluxÝt, sù cè ®Þnh ®¹m, tæng hîp protit, lipit vµ sù chuyÓn ho¸ n¨ng l­îng trong qu¸ tr×nh quang hîp vµ h« hÊp. (§oµn ThÞ Thanh Nhµn vµ cs, 1996) [14]. Khi c©y ®Ëu t­¬ng thiÕu l©n ¶nh h­ëng xÊu ®Õn viÖc h×nh thµnh rÔ, nèt sÇn vµ kh¶ n¨ng cè ®Þnh ®¹m. 2.2.3. Kali Kali chiÕm 50% trong h¹t, ®ãng vai trß quan träng trong trao ®æi ®¹m, trong chuyÓn ho¸ gluxit còng nh­ hµng lo¹t c¸c ph¶n øng kh¸c trong c©y, kali ®ãng vai trß ®iÒu hoµ c©n b»ng n­íc, tæng hîp protein, t¨ng tÝnh chèng chÞu bÖnh, chÞu h¹n vµ chèng ®æ cho c©y. §Ëu t­¬ng thiÕu kali ë c©y non vµ giµ, mÐp l¸ bÞ x¸m rØ (ch¸y mÐp l¸), l¸ bÞ cong lªn phÝa tr­íc. C©y hót kali trong suèt qu¸ tr×nh sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn nh­ng nhiÒu nhÊt vÉn lµ thêi k× ra hoa. Thêi k× cuèi kali chuyÓn tõ th©n l¸ vÒ h¹t (§oµn ThÞ Thanh Nhµn vµ cs, 1996) [14]. 2.2.4. Nhu cÇu c¸c yÕu tè dinh d­ìng kh¸c Nhu cÇu c¸c yÕu tè dinh d­ìng kh¸c: Ca, Mg cã t¸c dông ®iÒu chØnh pH trong ®Êt, thÝch hîp cho vi khuÈn nèt sÇn ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng cè ®Þnh ®¹m, lµm c©y sinh tr­ëng ph¸t triÓn tèt. L­u huúnh cÇn thiÕt cho viÖc tæng hîp protein vèn xÈy ra rÊt m¹nh ë c©y ®Ëu t­¬ng. L­u huúnh còng cÇn thiÕt cho viÖc h×nh thµnh nèt sÇn trªn rÔ c©y ®Ëu t­¬ng. V× vËy thiÕu l­u huúnh còng ¶nh h­ëng xÊu ®Õn tíi viÖc h×nh thµnh nèt sÇn trªn rÔ c©y vµ kh¶ n¨ng cè ®Þnh ®¹m, ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr­ëng, ph¸t triÓn vµ cho n¨ng suÊt. ThiÕu l­u huúnh cßn cã kh¶ n¨ng ¶nh h­ëng xÊu tíi tØ lÖ vµ chÊt l­îng cña protein trong h¹t, ¶nh h­ëng xÊu tíi phÈm chÊt h¹t ®Ëu t­¬ng. BiÓu hiÖn thiÕu l­u huúnh ë c©y ®Ëu t­¬ng kh¸ gièng víi biÓu hiÖn thiÕu ®¹m (§ç ThÞ B¸u, 2000) [ 1]. C©y ®Ëu t­¬ng còng cã nhu cÇu kh¸ cao vÒ c¸c chÊt dinh d­ìng vi l­îng mµ c¸c chÊt nµy l¹i th­êng hay bÞ thiÕu trªn c¸c lo¹i ®Êt cã pH trung tÝnh, vèn phï hîp cho c©y ®Ëu t­¬ng. Khi c©y ®Ëu t­¬ng bÞ thiÕu s¾t, m¨ngan, kÏm c©y bÞ cßi cäc, cã mét sè qu¶ kh«ng b×nh th­êng. ThiÕu molipden ¶nh h­ëng xÊu ®Õn ho¹t ®éng cña vi khuÈn nèt sÇn vµ ®ång ho¸ ®¹m cña c©y. KÕt qu¶ ®Òu ¶nh h­ëng xÊu ®Õn n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt ®Ëu t­¬ng (NguyÔn Nh­ Hµ, 2006) [11]. Bo rÊt cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh ph©n bµo vµ lín lªn cña ®Ønh th©n, chãp rÔ, cho sù n¶y mÇm cña h¹t phÊn vµ cho sù thô tinh. Bo t¹o thuËn lîi cho viÖc di chuyÓn ®­êng vµ tæng hîp c¸c acid nucleic vµ c¸c kÝch thÝch tè thùc vËt. 2.2.5. ChÊt h÷u c¬ Muèn ®¹t ®­îc n¨ng suÊt cao ®Æc biÖt trªn c¸c lo¹i ®Êt c¸t, ®Êt ®åi, ®Êt b¹c mµu cÇn ph¶i bãn c¸c lo¹i ph©n chuång vµ c¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ kh¸c v× ngoµi viÖc cung cÊp c¸c chÊt dinh d­ìng cÇn thiÕt cho c©y cßn cã t¸c dông c¶i t¹o ®Êt. (NguyÔn Nh­ Hµ, 2006) [11], (§oµn ThÞ Thanh Nhµn vµ cs, 1996) [14], (§ç ThÞ B¸u, 2000) [1]. 2.3. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam 2.3.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi C©y ®Ëu t­¬ng chiÕm mét vÞ trÝ quan träng hµng ®Çu trong 8 c©y lÊy ®Òu quan träng cña thÕ giíi; §Ëu t­¬ng, b«ng, l¹c, h­íng d­¬ng, c¶i dÇu, lanh, dõa vµ cä dÇu. Do vËy ®­îc trång phæ biÕn hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi, nh­ng tËp trung nhiÒu nhÊt ë c¸c n­íc ch©u Mü chiÕm tíi 73,0% tiÕp ®ã lµ c¸c n­íc thuéc khu vùc ch©u ¸ (Trung Quèc, Ên §é) chiÕm 23,15%. (Lª Hoµng §é vµ ctv, 1997) [8]. Thøc ¨n cho ng­êi vµ thøc ¨n ch¨n nu«i tõ ®Ëu t­¬ng ®· t¨ng nhanh ë nhiÒu n­íc trong 30 n¨m qua gãp phÇn cung cÊp thùc phÈm giµu dinh d­ìng nhiÒu h¬n cho nh©n d©n trªn thÕ giíi. V× vËy diÖn tÝch trång ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi cã xu h­íng t¨ng nhanh ®Ó kh¾c phôc n¹n suy dinh d­ìng do ®ãi protein trong khÈu phÇn thøc ¨n hµng ngµy. (§ç ThÞ B¸u, 2000) [1]. B¶ng 2.1. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi (1996 - 2006) N¨m  DiÖn tÝch (triÖu ha)  N¨ng suÊt (t¹/ha)  S¶n l­îng (triÖu tÊn)   1995  61,96  20,26  125,53   1996  63,18  20,84  131,67   1997  69,39  21,99  152,59   1998  71,66  22,30  159,8   1999  72,19  21,80  157,37   2000  75,05  22,30  167,36   2001  75,05  23,21  176,70   2002  77,35  23,34  180,53   2003  83,61  22,67  189,52   2004  91,61  22,64  206,46   2005  91,42  23,45  214,35   (Nguån: FAO STAT 2005 vµ food Outlook, FAO, No -1, June 2006) Theo FAO (2005) diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng toµn thÕ giíi n¨m 2004 lµ 91,62 triÖu ha, t¨ng 28,43 triÖu ha so víi n¨m 1996. Cïng víi viÖc më réng diÖn tÝch, n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng còng cã sù t¨ng tr­ëng ®¸ng kÓ, N¨m 2002 n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng lµ 23,34 t¹ / ha t¨ng 3,08 t¹ / ha so víi n¨m 2995. Nh­ vËy trong vßng 10 n¨m diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng t¨ng 3,08 t¹/ ha vµ s¶n l­îng t¨ng 88,82 triÖu tÊn ®· kh¼ng ®Þnh vai trß vµ hiÖu qu¶ cña c©y ®Ëu t­¬ng trong nÒn n«ng nghiÖp thÕ giíi. Tæng s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng thÕ giíi n¨m 2006 dù b¸o sÏ ®¹t 220,18 triÖu tÊn t¨ng nhÑ so víi n¨m 2005. §iÓn h×nh lµ sè n­íc ®ang më réng diÖn tÝch trång ®Ëu t­¬ng, ®Çu t­ th©m canh vµ tËp trung nghiªn cøu ®ã lµ: Braxin, Achentina, Mü, Trung Quèc vµ Ên §é (chiÕm kho¶ng 89,6% vÒ diÖn tÝch vµ 91,6% vÒ s¶n l­îng cña c¶ thÕ giíi). ë Mü lµ n­íc lu«n ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng chÝnh lµ nhê c¸c ph­¬ng ph¸p chän läc, nhËp néi, g©y ®ét biÕn vµ lai t¹o. Hä ®· t¹o ®­îc nh÷ng gièng ®Ëu t­¬ng míi (NguyÔn Träng Trang, 2005) [37]. S¶n l­îng ®Ëu t­¬ng ngµy cµng t¨ng, cô thÓ: - N¨m 2000, Mü s¶n xuÊt ®­îc 75 triÖu tÊn ®Ëu t­¬ng, trong ®ã cã h¬n 1/3 ®­îc xuÊt khÈu. - N¨m 2001 s¶n xuÊt ®­îc 78,67 triÖu tÊn ®Ëu t­¬ng vµ ®Õn n¨m 2005 t¨ng lªn 82,82 triÖu tÊn, t¨ng 4,15 triÖu tÊn so víi n¨m 2001. PhÇn lín s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña Mü ®Ó nu«i gia sóc hoÆc ®Ó xuÊt khÈu mÆc dï nhu cÇu tiªu thô cña ng­êi d©n Mü ngµy cµng t¨ng; Trong ®ã ®Ëu t­¬ng chiÕm tíi 80% l­îng ®Ëu t­¬ng ®­îc tiªu thô ë Mü. Sau Mü ph¶i kÓ ®Õn Braxin, lµ n­íc s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng lín thø 2 trªn thÕ giíi còng nh­ ë ch©u Mü. N¨ng suÊt cña n­íc nµy Ýt thay ®æi trong 20 n¨m qua. Tuy nhiªn cho ®Õn n¨m 2003 n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng ®¹t kØ lôc 28,08 t¹ / ha v­ît tréi lªn so víi n¨ng suÊt trung b×nh cña thÕ giíi (23,79 t¹ / ha) lµ 4,29 ha. HiÖn nay Braxin còng lµ n­íc cung cÊp vµ s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng lín trªn thÕ giíi, ®Ëu t­¬ng cña Braxin còng ®­îc c¸c n­íc nhËp khÈu rÊt ­a chuéng. (Ph¹m V¨n Biªn vµ cs, 1976) [2]. ë Achentina ®Ëu t­¬ng th­êng ®­îc lu©n canh víi lóa m×. N¨ng suÊt b×nh qu©n cña ®Ëu t­¬ng kho¶ng 1,1 tÊn / ha vµo nh÷ng n¨m 60. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70 n¨ng suÊt ®¹t kØ lôc lµ 2,3 tÊn / ha. (Ng« ThÕ D©n vµ cs, 1982) [6]. Tõ n¨m 2001 - 2005, diÖn tÝch vµ n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng ë n­íc nµy ®· t¨ng lªn rÊt nhiÒu: N¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng n¨m 2003 ®¹t 28,01 t¹ / ha cao h¬n so víi n¨ng suÊt trung b×nh cña thÕ giíi (23,79 t¹ / ha) lµ 4,22 t¹ / ha. HiÖn nay Achentina ph¸t triÓn m¹nh c©y ®Ëu t­¬ng, nªn Achentina ®· trë thµnh n­íc s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ®øng thø 3 trªn thÕ giíi (Hymowitz and Nelwell, 1981) [53]. Trung Quèc lµ nø¬c s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ®øng ®Çu ch©u ¸ vµ ®øng thø t­ trªn thÕ giíi. Tr­íc chiÕn tranh thÕ giíi thø 2, Trung Quèc lµ n­íc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng. Tõ n¨m 2001 - 2005 n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng t¨ng liªn tôc. TËp trung chñ yÕu ë vïng §«ng B¾c chiÕm gÇn 59% s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña c¶ n­íc vµ vïng ®ång b»ng s«ng Hoµng Hµ, s«ng Hoµng Hµ chiÕm 45% s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña c¶ n­íc. (§oµn ThÞ Thanh Nhµn vµ cs, 1996) [14]. MÆc dï Trung Quèc ®øng hµng thø 4, song hiÖn nay Trung Quèc vÉn lµ n­íc ®øng ®Çu ch©u ¸ vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng. Do d©n sè ®«ng cïng víi nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc t¨ng, nªn Trung Quèc tõ mét n­íc xuÊt khÈu trë thµnh mét n­íc nhËp khÈu ®Ëu t­¬ng. (NguyÔn Thu HuyÒn, 2004) [12]. ë Ên §é, ®Ëu t­¬ng còng lµ c©y trång ®­îc ph¸t triÓn, diÖn tÝch cña ®Ëu t­¬ng còng ®­îc t¨ng nhanh tõ n¨m 1979 ®Õn nay, nh­: - N¨m 1979 diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng lµ 500 ngh×n ha, s¶n l­îng ®¹t 280 ngh×n tÊn. - N¨m 2001 diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng trång ®­îc kho¶ng 6 triÖu ha, s¶n l­îng ®¹t 5300 ngh×n tÊn, chiÕm kho¶ng 7,94% s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi (Bhanagarps, 1995) [44]. Thµnh c«ng ®¸ng kÓ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña Ên §é lµ ¸p dông gièng ®Ëu t­¬ng míi vµ kÜ thuËt th©m canh nªn n¨ng suÊt b×nh qu©n ®· t¨ng gÊp 2,5 lÇn ®¹t 26,7 t¹/ha. Chñ yÕu lµ do nh÷ng ®iÒu kiÖn khÝ hËu víi nh÷ng truyÒn thèng vÒ kinh tÕ x· héi ë n­íc nµy ®· ®­a Ên ®é trë thµnh n­íc s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng lín thø 5 trªn thÕ giíi. HiÖn nay, trªn thÕ giíi cã kho¶ng trªn 100 n­íc trång ®Ëu t­¬ng nh­ng kh«ng ph¶i n­íc nµo còng tù tóc ®­îc nhu cÇu ®Ëu t­¬ng ë trong n­íc. PhÇn lín c¸c n­íc ®Òu ph¶i nhËp khÈu ®Ëu t­¬ng. Nh×n chung ch©u ¸ míi chØ ®¸p øng ®­îc mét nöa nhu cÇu ®Ëu t­¬ng, cßn l¹i ph¶i nhËp khÈu. Hµng n¨m, ch©u ¸ ph¶i nhËp khÈu 8 triÖu tÊn h¹t ®Ëu t­¬ng, 1,5 triÖu tÊn dÇu, 1,8 triÖu tÊn s÷a ®Ëu lµnh. (NguyÔn Thu HuyÒn, 2004) [12]. C¸c n­íc nhËp khÈu nhiÒu ®Ëu t­¬ng ph¶i kÓ ®Õn Trung Quèc, NhËt B¶n, §µi Loan, In®onexia, Philippin... Mét sè n­íc §«ng ©u còng cã nhu cÇu nhËp ®Ëu t­¬ng lín chñ yÕu tõ Mü vµ Braxin nh­ Hµ Lan: 5,06 triÖu tÊn; §øc 3,9 triÖu tÊn; T©y Ban Nha: trªn 3 triÖu tÊn (Ng« ThÕ D©n, 1982) [6]. VÒ tæng s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi n¨m 2005 ®¹t 214,49 triÖu tÊn, trong ®ã, l­îng ®em Ðp dÇu ®¹t 182,65 triÖu tÊn. Tæng s¶n l­îng dÇu ®Ëu t­¬ng n¨m 2005 ®¹t 33,8 triÖu tÊn vµ tæng s¶n l­îng bét ®Ëu t­¬ng 143,14 triÖu tÊn. VÒ xuÊt khÈu ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi n¨m 2005 ®¹t 65,47 triÖu tÊn, xuÊt khÈu dÇu ®Ëu t­¬ng 9,2 triÖu tÊn, bét ®Ëu t­¬ng 143,14 triÖu tÊn.Trung Quèc sÏ lµ n­íc tiªu dïng ®Ëu t­¬ng lín nhÊt thÕ giíi, nh­: - N¨m 1984 tiªu thô dÇu ¨n kh«ng tíi 30 v¹n tÊn, n¨m 2003 ®· tiªu thô dÇu ¨n ®· tíi 7 triÖu tÊn, b· ®Ëu 23,3 triÖu tÊn. Tr­íc ®©y, Trung Quèc lµ n­íc xuÊt khÈu ®Ëu t­¬ng, nay lµ n­íc nhËp khÈu ®Ëu t­¬ng lín nhÊt thÕ giíi. - N¨m 2003 Trung Quèc ph¶i nhËp 20,4 triÖu tÊn ®Ëu t­¬ng, 1,7 triÖu tÊn dÇu ®Ëu t­¬ng, cao h¬n møc s¶n xuÊt trong n­íc. - N¨m 2004 vÉn nhËp 20,76 triÖu tÊn, tèn 6,98 tØ USD. Trung Quèc cã nhu cÇu ®Ëu t­¬ng 25 - 30 triÖu tÊn/n¨m, trong n­íc míi chØ s¶n xuÊt ®­îc 15 triÖu tÊn/ n¨m, cßn thiÕu hôt kho¶ng 10-15 triÖu tÊn/ n¨m. Ch©u ¸ s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng còng ®­îc thóc ®Èy m¹nh lµ do nhu cÇu thøc ¨n vµ dinh d­ìng cña con ng­êi còng nh­ gia sóc cÇn rÊt lín. Tuy nhiªn n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng ë ch©u ¸ vÉn cßn thÊp h¬n nhiÒu so víi n¨ng suÊt b×nh qu©n cña thÕ giíi mÆc dï diÖn tÝch trång ®Ëu t­¬ng ë ch©u ¸ ®øng thø 2 trªn thÕ giíi. Së dÜ nh­ vËy, lµ ®Ëu t­¬ng ë ch©u ¸ trång nhiÒu n¬i ®Êt xÊu, kh«ng ®Çu t­ vÒ ph©n bãn, chØ víi môc ®Ých c¶i t¹o ®Êt. H¬n 10 n¨m nay, kÓ tõ n¨m 1994, gièng ®Ëu t­¬ng chuyÓn gen kh¸ng Glyphosat (thuèc trõ cá) ®­îc øng dông, diÖn tÝch trång ®Ëu t­¬ng chuyÓn gen t¨ng rÊt nhanh. N¨m 2003, ®¹t 41,4 triÖu ha, chiÕm 55% diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng toµn cÇu vµ chiÕm 61% diÖn tÝch c¸c c©y chuyÓn gen vµo n¨m ®ã, chñ yÕu lµ ®­îc trång ë 8 n­íc: Mü, Achentina, Braxin, Canada, Urugoay, Nam phi, Rumani. DiÖn tÝch ®Ëu t­¬ng chuyÓn gen ë Mü lín nhÊt, ®¹t 24 triÖu ha, chiÕm 81% diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng toµn n­íc Mü, trong ®ã cã 22 triÖu ha trång ®Ëu t­¬ng chuyÓn gen Gliphosat. HÇu nh­ 100% diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng ë Achentina lµ ®Ëu t­¬ng ®· ®­îc chuyÓn gen. Th¸ng 9/2003, ChÝnh phñ Braxin ®· b·i bá lÖnh cÊm sö dông vµ tiªu thô ®Ëu t­¬ng chuyÓn gen ®­îc ban hµnh vµo n¨m 2003 -2004, sau ®ã l¹i hîp thøc ho¸ viÖc trång c©y ®Ëu t­¬ng chuyÓn gen. §Õn nay diÖn tÝch trång ®Ëu t­¬ng chuyÓn gen ë n­íc nµy ®· lªn 10% tæng diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng. Trång gièng ®Ëu t­¬ng cã chuyÓn gen kh¸ng Glyphosat th× phun Glyphosat, diÖt ®­îc s¹ch cá d¹i mµ ®Ëu t­¬ng kh«ng chÞu ¶nh h­ëng xÊu ®Õn sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn c©y ®Ëu t­¬ng. Tõ ®ã, cã thÓ sö dông thuèc diÖt cá mµ kh«ng g©y h¹i cho ®Ëu t­¬ng chuyÓn gen, gi¶m phÝ tæn vÒ nguyªn liÖu, nh©n c«ng, cã thÓ øng dông ®­îc c«ng nghÖ trång dµy, kh«ng lµm ®Êt mµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt c©y ®Ëu t­¬ng ®· t¨ng lªn râ rÖt. Trong nhiÒu n¨m qua, viÖc më réng diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng cã chuyÓn gen kh¸ng thuèc trõ cá ch­ thÊy g©y h¹i cho søc khoÎ con ng­êi vµ ®éng vËt, ch­a ph¸t hiÖn bÊt k× sù ngé ®éc nµo ®èi víi ng­êi vµ gia sóc (NguyÔn C«ng T¹n, 2006) [20]. 2.3.2. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ë ViÖt Nam N­íc ta, cã lÞch sö trång ®Ëu t­¬ng l©u ®êi, trong th­ tÝch ë thÕ kØ VI cho biÕt, ë B¾c bé ®· cã trång ®Ëu t­¬ng (s¸ch V©n §µi lo¹i ng÷ cña Lª Quý §«n thÕ kØ 18) ®· ®Ò cËp nhiÒu ®Õn c©y ®Ëu t­¬ng. Nh©n d©n ta ®· biÕt trång trät vµ sö dông ®Ëu t­¬ng tõ hµng ngh×n n¨m nay, nh­ng tr­íc ®©y chØ sö dông bã hÑp trong ph¹m vi nhá thuéc c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c, nh­: Cao B»ng, L¹ng S¬n. Tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng 8 diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng c¶ n­íc lµ 30.000 ha, n¨ng suÊt 4,1 t¹ / ha. Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8 vµ trong kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n­íc, nhµ n­íc chó ý ®Èy m¹nh s¶n xuÊt c©y ®Ëu t­¬ng nh­ng n¨ng suÊt ®¹t thÊp, nh­: N¨m 1967 diÖn tÝch lµ n¨m cao nhÊt thêi k× nµy, nh­ng chØ xÊp xØ b»ng diÖn tÝch n¨m 1939. Sau n¨m 1973 s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ë n­íc ta míi cã b­íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, s¶n xuÊt nh»m 3 môc ®Ých: - Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò protein cho ng­êi vµ gia sóc. - XuÊt khÈu. - C¶i t¹o ®Êt. DiÖn tÝch b×nh qu©n thêi k× 1985-1993 ®¹t 106.000 ha t¨ng gÊp 2 lÇn so víi thêi k× n¨m 1975 -1980, n¨ng suÊt b×nh qu©n t¨ng tõ 5,0 t¹/ha -7,8 t¹/ ha - 9.0 t¹/ha. Theo nhiÒu tµi liÖu nghiªn cøu gÇn ®©y, trªn thÕ giíi ®Òu chøng minh r»ng c©y ®Ëu t­¬ng cã thÓ ph¸t triÓn tèt trong ®iÒu kiÖn sinh th¸i n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi vµ ë n­íc ta còng lµ n­íc thÝch hîp cho s¶n xuÊt c©y ®Ëu t­¬ng. Tuy nhiªn kÕt qu¶ thùc tiÔn s¶n xuÊt cña c¸c n¨m qua cho thÊy, chóng ta gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ thêi tiÕt, khÝ hËu ®· ¶nh h­ëng ®Õn s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®íi Èm. Cô thÓ sù biÕn ®éng thÊt th­êng vÒ thêi tiÕt céng víi nhiÖt ®é vµ Èm ®é cao dÉn ®Õn s©u bÖnh nhiÒu nhÊt lµ ®Ëu t­¬ng vô xu©n lµm cho n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng kh«ng æn ®Þnh, n¨ng suÊt thÊp cã khi thÊt thu. Ngoµi ra nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nh­ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cßn h¹n chÕ, s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng cßn gÆp khã kh¨n, nh­: kho b¶o qu¶n, c¬ së chÕ biÕn, chÊt l­îng gièng kÐm, kinh tÕ cho nghiªn cøu ®Ëu t­¬ng cßn Ýt... Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c©y ®Ëu t­¬ng ®· vµ ®ang ®­îc chó ý nghiªn cøu, cã nh÷ng diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng nh©n gièng míi, ®­îc hç trî vÒ gièng vµ c¸c vËt t­ ph©n bãn kh¸c cho n«ng d©n nªn ®· cã gièng tèt cung cÊp cho s¶n xuÊt ®Æc biÖt lµ vô ®Ëu t­¬ng ®«ng ë miÒn B¾c. MiÒn B¾c tuy lµ vïng cã truyÒn thèng s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng, nh­ng viÖc më réng diÖn tÝch vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ, nh­: thêi vô, gi¸ c¶ thÞ tr­êng.., mÆc dï tiÒm n¨ng vÉn cßn kh¸ nhiÒu. Theo ý kiÕn cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh, nÕu cã chÝnh s¸ch ®Çu t­ ph¸t triÓn khoa häc, phæ biÕn kü thuËt, hç trî gièng, vËt t­ vµ tiªu thô s¶n phÈm cho n«ng d©n s¶n xuÊt th× cã thÓ më réng thªm hµng chôc v¹n ha theo h­íng t¨ng vô ë vïng ®ång b»ng, thay ®æi c¬ cÊu c©y trång, më réng diÖn tÝch ë vïng ®åi. ë miÒn Nam tr­íc ngµy gi¶i phãng c©y ®Ëu t­¬ng ®­îc trång ë mét sè n¬i nh­: L©m §ång, §ång Nai, HËu Giang, Phó Yªn, Kh¸nh Hoµ, B×nh §Þnh, Qu¶ng Ng·i. TÝnh ®Õn n¨m 1993, diÖn tÝch ®¹t 56.00 ha vµ ®· cã nh÷ng ®iÓn h×nh n¨ng suÊt cao nh­: §ång Th¸p, An Giang ®¹t (16 t¹ -18 t¹/ ha). Nh×n chung n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng ë n­íc ta cßn thÊp, nhiÒu n¬i chØ ®¹t 4 - 5 t¹/ ha. Nguyªn nh©n n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng ë n­íc ta cßn thÊp do nhiÒu yÕu tè cã thÓ lµ do ch­a cã gièng tèt, ch­a ®Çu t­ ®Çy ®ñ ph©n bãn, gieo trång ch­a kÞp thêi vô... Do vËy ®Ó ®­a c©y ®Ëu t­¬ng trë thµnh mét c©y trång chÝnh, t­¬ng xøng víi gi¸ trÞ chiÕn l­îc cña nã trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë n­íc ta cÇn gi¶i quyÕt toµn diÖn c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi còng nh­ khoa häc kü thuËt (§ç ThÞ B¸u, 2000) [1]. -VÒ n¨ng suÊt: N¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng b×nh qu©n cña n­íc ta cßn rÊt thÊp, chØ ë møc tõ 9,5 - 11 t¹/ha. NÕu lÊy n¨ng suÊt cña n¨m 1992 ®Ó so s¸nh th× n¨ng suÊt cña ta míi chØ ®¹t (820 kg/ ha - 2088 kg/ha) n¨ng suÊt b×nh qu©n cña thÕ giíi. NÕu so víi n­íc cã n¨ng suÊt cao nhÊt thÕ giíi th× n¨ng suÊt thÕ giíi so víi n¨ng suÊt cña ta chØ míi b»ng 22,87%. Tuy vËy, n¨ng suÊt cã tèc ®é l¹i t¨ng tr­ëng kh¸ nhanh. VÝ dô: - N¨m 1976 n¨ng suÊt b×nh qu©n cña c¶ n­íc chØ ®¹t 5,25 t¹/ha. - N¨m 1995 ®¹t 9,6 t¹/ha. Song tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng cña nh÷ng thËp kØ gÇn ®©y ë miÒn B¾c nhanh h¬n ë miÒn Nam. +VÒ s¶n l­îng: Trong vßng 20 n¨m tõ 1976 -1995 t¨ng 6 lÇn. Tuy vËy nÕu so víi yªu cÇu th× cßn thiÕu rÊt nhiÒu, v× hiÖn t¹i s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña chóng ta tÝnh theo ®Çu ng­êi chØ míi 1,1 kg/ n¨m. Theo kÕ ho¹ch ®Õn n¨m 2000 chóng ta ph¶i phÊn ®Êu ®¹t 505,8 ngµn tÊn, nh­ vËy còng chØ ®¹t møc b×nh qu©n ®Çu ng­êi lµ 6,3 kg/ n¨m. Møc tiªu thô dÇu thùc vËt ë n­íc ta rÊt thÊp, míi b×nh qu©n ®Çu ng­êi 2,2 kg/n¨m. NÕu nh©n d©n ta quen dïng dÇu thùc th× chÝnh thÞ tr­êng néi ®Þa còng kh¸ lín. Trong thêi gian tíi ®©y, cïng víi nhÞp ®é t¨ng d©n sè vµ møc t¨ng thu nhËp cïng víi viÖc thay ®æi tËp qu¸n tiªu dïng dÇu thùc vËt c¸c lo¹i vµ dÇu ®Ëu t­¬ng nãi riªng sÏ t¨ng lªn. HiÖn nay chóng ta cßn ph¶i nhËp ®Ëu t­¬ng tõ Th¸i Lan vµ Campuchia ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cho ng­êi vµ lµm thøc ¨n gia sóc, gia cÇm. S¶n l­îng ®Ëu t­¬ng thÕ giíi 2004 lµ 2006 triÖu tÊn, b×nh qu©n trªn 30 kg/ ng­êi n¨m. Nhu cÇu protein, dÇu ¨n cho ng­êi vµ ch¨n nu«i rÊt lín. N­íc ta víi trªn 88 triÖu ng­êi, hµng n¨m cÇn hµng triÖu tÊn ®Ëu t­¬ng ®Ó s¶n xuÊt c¸c lo¹i thùc phÈm cho ng­êi, dÇu ¨n nguyªn liÖu cho thøc ¨n ch¨n nu«i vµ nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. HiÖn nay s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng cña n­íc ta cã quy m« cßn rÊt nhá bÐ, nh­: N¨m 1995 ®¹t 121.000 ha, n¨m 2000 cã 124.000 ha, n¨m 2001 cã140.000 ha, n¨m 2002 cã 160.000 ha vµ n¨m 2003 cã 170.000ha (trong ®ã cã trªn 100.000 ha ë c¸c tØnh phÝa B¾c n¨ng suÊt 13,5 t¹/ha, s¶n l­îng 225.000 tÊn, b×nh qu©n ®Çu ng­êi míi ®¹t gÇn 3 kg/n¨m, ch­a b»ng 10% møc thÕ giíi). V× vËy, thÞ tr­êng tiªu thô néi ®Þa ®­îc coi nh­ v« h¹n, nÕu cã d­ ®Ëu t­¬ng th× xuÊt khÈu t­¬ng còng thuËn lîi, v× thÕ cÇn rÊt nhiÒu ®Ëu t­¬ng vµ chÕ phÈm ®Ëu t­¬ng mµ hiÖn nay cung kh«ng ®ñ cÇu. Trung Quèc sÏ lµ n­íc tiªu dïng ®Ëu t­¬ng lín nhÊt thÕ giíi, n¨m 1984 tiªu thô dÇu ¨n kh«ng tíi 30 v¹n tÊn, n¨m 2003 ®· tiªu thô dÇu ¨n ®· tíi 7 triÖu tÊn, b· ®Ëu 23,3 triÖu tÊn. Tr­íc ®©y, Trung Quèc lµ n­íc xuÊt khÈu ®Ëu t­¬ng, nay lµ n­íc nhËp khÈu ®Ëu t­¬ng lín nhÊt thÕ giíi, n¨m 2003 nhËp 20,4 triÖu tÊn ®Ëu t­¬ng, 1,7 triÖu tÊn dÇu ®Ëu t­¬ng, cao h¬n møc s¶n xuÊt trong n­íc, n¨m 2004 vÉn nhËp 20,76 triÖu tÊn, tèn 6,98 tØ USD. Trung Quèc cã nhu cÇu ®Ëu t­¬ng 25 - 30 triÖu tÊn/n¨m, trong n­íc míi chØ s¶n xuÊt ®­îc 15 triÖu tÊn/ n¨m, cßn thiÕu hôt 10-15 triÖu tÊn/ n¨m. ë n­íc ta, ®Ëu t­¬ng ®­îc trång ë h¬n 30 tØnh, trong ®ã cã kho¶ng 60 % diÖn tÝch trång ®Ëu t­¬ng ë c¸c tØnh phÝa B¾c, cßn l¹i ®­îc trång ë Cao Nguyªn, ®Êt nghÌo dinh d­ìng vµ cã ®é mµu mì thÊp. (Ph¹m V¨n ThiÒu, 1988) [31]. HiÖn nay, c¶ n­íc ta ®· h×nh thµnh 4 vïng chÝnh s¶n xuÊt c©y ®Ëu t­¬ng lµ: Vïng ®«ng Nam bé cã diÖn tÝch lín nhÊt lµ 26,2%, miÒn nói vµ trung du B¾c bé lµ 24,7%, vïng ®ång b»ng s«ng Hång lµ 17,5%, vïng ®ång b»ng s«ng Cöu long cã diÖn tÝch nhá nhÊt lµ 12,4%. Tæng diÖn tÝch cña 4 vïng nµy chiÕm tíi 60% diÖn tÝch trång ®Ëu t­¬ng cña c¶ n­íc. (Ng« ThÕ D©n vµ cs,1982) [6]. Trong 4 vïng trång ®Ëu t­¬ng trªn, vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long cã diÖn tÝch nhá nhÊt nh­ng l¹i lµ vïng cã n¨ng suÊt cao nhÊt trong c¶ n­íc (n¨ng suÊt b×nh qu©n lµ 18,8 t¹/ ha), c¸ biÖt cã nh÷ng n¬i ®¹t 30 t¹ / ha). MiÒn ®«ng Nam Bé, ®Ëu t­¬ng tËp trung chñ yÕu trªn vïng ®Êt ®á thuéc tØnh §ång Nai. Tuy cã diÖn tÝch gieo trång kh«ng ®­îc lín, nh­ng ®· chiÕm 1/3 s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña c¶ n­íc. (Ph¹m V¨n ThiÒu vµ cs, 1988) [32]. VÒ s¶n l­îng, riªng 3 vïng, §ång b»ng s«ng Hång, §«ng Nam Bé, §ång b»ng s«ng Cöu Long chiÕm 63,8% s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña c¶ n­íc. (NguyÔn Träng Trang, 2005) [37]. Tuy nhiªn, n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng ë n­íc ta cßn rÊt thÊp so víi c¸c n­íc trong khu vùc ch©u ¸ vµ chØ b»ng 43% so víi n¨ng suÊt b×nh qu©n cña c¶ thÕ giíi. §Ó ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ngµy cµng t¨ng ë trong n­íc còng nh­ xuÊt khÈu, theo kÕ ho¹ch dù b¸o quèc gia th× ®Ëu t­¬ng cÇn ®¹t 770.442 tÊn vµo n¨m 2010 víi diÖn tÝch lµ 404.500 ha, Nh­ng ®Õn n¨m 2005 s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng trong n­íc míi chØ ®¹t 245 ngh×n tÊn, n¨ng suÊt míi chØ ®¹t 13,24 t¹/ ha víi diÖn tÝch míi chØ cã 185 ngh×n ha. V× thÕ ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ngoµi c«ng t¸c chän gièng ph¶i cã c¸c biÖn ph¸p kü thuËt hç trî ®Æc biÖt lµ ph©n bãn cho c©y, trong ®ã kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn c¸c lo¹i ph©n bãn l¸ cã t¸c dông kÝch thÝch sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn c©y trång. ë n­íc ta hiÖn nay theo NguyÔn Ngäc Thµnh, (1996) [21] ®· h×nh thµnh 3 vô ®Ëu t­¬ng trong mét n¨m ®ã lµ: + Vô xu©n: Gieo tËp trung tõ 10/2 - 10/3, nh­: Vïng Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh cã thÓ gieo sím h¬n tõ 20/1 - 20/2 ®Ó tr¸nh giã T©y cuèi th¸ng 4, vïng t©y b¾c B¾c bé (S¬n La, Lai Ch©u..) gieo muén h¬n tõ 1/3 - 23/3. + Vô hÌ: Gieo 25/5 - 20/6 cã tËp qu¸n gieo ®Ëu t­¬ng hÌ gi÷a 2 vô lóa th× ph¶i gieo kÕt thóc tr­íc 8/6 vµ dïng gièng ng¾n ngµy nh­ §T12 (75 ngµy). + Vô ®«ng: Gieo 15/9 - 5/10. HiÖn nay mét sè tØnh ®«ng b»ng B¾c bé, nh­: Hµ T©y, VÜnh Phóc, Phó Thä.. ®Ó tranh thñ thêi vô trªn lóa mïa sím, n«ng d©n ®· trång ®Ëu t­¬ng b»ng ph­¬ng thøc lµm ®Êt tèi thiÓu hoÆc gieo v·i kh«ng lµm ®Êt nhê ®ã tiÕt kiÖm ®­îc nh©n lùc, tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ cho thu nhËp kh¸ vµ më réng kh¶ n¨ng khai th¸c diÖn tÝch vô ®«ng. §iÓn h×nh t¹i tØnh Hµ T©y vô ®«ng, nh­: - N¨m 2004 trång 24.00 ha ®Ëu t­¬ng th× cã 10.000 ha gieo v·i. - N¨m 2005 trång 28.830 ha th× chñ yÕu gieo v·i vµ lµm ®Êt tèi thiÓu (Côc n«ng nghiÖp, 2005) [5]. VÒ gièng ®Ëu t­¬ng. Tuú theo ®Êt ®ai, mïa vô, c¬ cÊu c©y trång cña tõng ®Þa ph­¬ng mµ sö dông gièng cho thÝch hîp. C¸c nhµ khoa häc khuyÕn c¸o, viÖc bè trÝ gièng thÝch hîp cho c¸c mïa vô nh­ sau: C¸c gièng thÝch hîp cho vô xu©n: VX93, AK06, §T200, DT96... ®­îc sö dông ë ViÖt Nam. 2.4. ViÖc sö dông ph©n bãn l¸ ®èi víi c©y trång. Theo Bïi Quang Lanh, (2003) [15] tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kØ tr­íc, n«ng d©n miÒn B¾c ®· sö dông ph©n bãn ho¸ häc. Ban ®Çu míi cã ph©n ®¹m sö dông phèi hîp víi ph©n chuång ®· ®­a n¨ng suÊt lóa tõ 1 tÊn/ha/vô lªn 2 tÊn/ ha/ vô. Khi n«ng d©n biÕt sö dông thªm ph©n l©n th× n¨ng suÊt th× n¨ng suÊt lóa ®­îc t¨ng lªn 3 -3,5 tÊn/ha/vô vµ khi biÕt sö dông thªm ph©n Kali th× n¨ng suÊt lóa t¨ng lªn 5-7 tÊn/ha/vô. Nh­ vËy: §¹m, l©n vµ kali lµ nh÷ng yÕu tè chÝnh h¹n chÕ n¨ng suÊt c©y trång, nÕu c©y trång ®­îc bãn ®ñ, bãn c©n ®èi víi ®¹m, l©n, kali vµ bãn ®óng kÜ thuËt th× n¨ng suÊt t¨ng ®ét biÕn. KÕt qu¶ nghiªn cøu còng cho thÊy, c©y trång kh«ng chØ cÇn ®¹m, l©n, kali mµ cßn rÊt nhiÒu chÊt dinh d­ìng kh¸c nh­ v«i, magiª, l­u huúnh, silÝc, s¾t, bo, kÏm, ®ång, chÊt h÷u c¬, vv...s½n cã trong ®Êt vµ ®­îc bæ xung hµng n¨m b»ng nguån ph©n chuång. Qu¸ tr×nh canh t¸c hµng ngµn ®êi nay lµm chÊt dinh d­ìng cÇn thiÕt ngµy cµng c¹n kiÖt. mÆt kh¸c cuéc c¸ch m¹ng vÒ gièng hiÖn nay cho ra ®êi nhiÒu lo¹i gièng c©y trång n¨ng suÊt cao, ®ßi hái sö dông nhiÒu chÊt dinh d­ìng, nÕu chØ bãn ®¹m, l©n, kali hay NPK th«ng th­êng th× c©y trång kh«ng ph¸t huy n¨ng suÊt vµ ¶nh h­ëng ®Õn chÊt l­îng n«ng s¶n.Tuy nhiªn trong thùc tÕ kh«ng ph¶i ng­êi n«ng d©n nµo còng sö dông ph©n bãn ®óng kÜ thuËt, nªn cã nhiÒu ng­êi ®µu t­ th©m canh cao nh­ng n¨ng suÊt, chÊt l­îng n«ng s¶n l¹i gi¶m do bãn kh«ng c©n ®èi, kh«ng ®óng thêi ®iÓm. ViÖc sö dông ph©n bãn qua l¸ sÏ kh¾c phôc ®­îc c¸c nh­îc ®iÓm trªn. Theo Chu ThÞ Th¬m vµ cs, (2006) [25] th× ph©n bãn qua l¸ lµ mét tiÕn bé kÜ thuËt ®­îc dïng nhiÒu trong thêi gian gÇn ®©y. Tuy vËy, bãn ph©n qua l¸ kh«ng thÓ hoµn toµn thay thÕ ®­îc 100% bãn ph©n qua ®Êt. C¸c lo¹i ph©n bãn qua l¸ lµ nh÷ng hîp chÊt dinh d­ìng, cã thÓ lµ c¸c nguyªn tè ®a l­îng, trung l­îng hoÆc vi l­îng, ®­îc hoµ tan trong n­íc vµ phun lªn c©y ®Ó c©y hÊp thu. §©y lµ c¸ch bãn ph©n míi ®­îc phæ biÕn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, bëi v× th«ng th­êng ph©n ®­îc bãn vµo ®Êt vµ ®­îc c©y trång hÊp thu qua rÔ. Bãn ph©n qua l¸ ph¸t huy ®­îc hiÖu lùc nhanh. Tû lÖ c©y sö dông chÊt dinh d­ìng th­êng ®¹t ë møc cao, c©y sö dông ®Õn 90% chÊt dinh d­ìng bãn qua l¸, trong khi ®ã bãn qua ®Êt c©y chØ sö dông 45-50%. Bãn qua l¸ tèt nhÊt lµ c¸c ®ît bãn bæ xung, bãn thóc ®Ó ®¸p øng nhanh c¸c nhu cÇu dinh d­ìng cña c©y. §Æc biÖt lµ gióp c©y chãng phôc håi sau khi bÞ s©u bÖnh, b·o lôt g©y h¹i, hoÆc lµ khi trong ®Êt v× nh÷ng lÝ do kh¸c nhau bÞ thiÕu chÊt dinh d­ìng mét c¸ch ®ét ngét. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc còng nh­ thùc tÕ s¶n xuÊt cho thÊy lµ bãn ph©n qua l¸ cã t¸c dông râ rÖt trong viÖc lµm t¨ng n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt n«ng s¶n, t¨ng gi¸ trÞ th­¬ng phÈm cña n«ng s¶n hµng ho¸. Nh­ ng­êi ta phun urª lªn l¸ víi nång ®é 0,5-1,5 %. Tuy nhiªn phÇn lín c¸c lo¹i ph©n bãn qua l¸ lµ nh÷ng hçn hîp c¸c chÊt dinh d­ìng ®a l­îng vµ vi l­îng ë d¹ng hoµ tan trong n­íc. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ cña ph©n bãn qua l¸, ng­êi ta th­êng bæ xung c¸c chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng c©y, c¸c phi tohocmon, c¸c ezim vµo. HiÖn nay trªn thÞ tr­êng n­íc ta cã rÊt nhiÒu lo¹i ph©n bãn qua l¸. Trong ®ã cã nh÷ng lo¹i do c¸c xÝ nghiÖp trong n­íc s¶n xuÊt nh­ HVP301 N, Comix; HB101, Biofact, BK104, CSF002, HUMID. C¸c lo¹i ph©n bãn qua l¸ nhËp tõ n­íc ngoµi cã Atomix, §Æc ®a thu, Lôc thuû thÇn, Open all... Ph©n bãn l¸ th­êng ®­îc b¸n d­íi d¹ng láng, tuy vËy vÉn cã mét d¹ng bét nh­ ThÇn n«ng, Thiªn n«ng, nhËp tõ Th¸i Lan.. Khi sö dông ph©n bãn qua l¸ cÇn chó ý: Hoµ lo·ng ph©n theo ®óng tØ lÖ ®­îc ghi trªn bao b×. Khi ®é Èm kh«ng khÝ thÊp, ®Êt bÞ h¹n nÆng th× kh«ng nªn dïng ph©n bãn l¸ v× dÔ lµm rông l¸. Kh«ng nªn nhÇm lÉn gi÷a ph©n bãn l¸ víi chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng. Bëi v× chÊt chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng chØ ph¸t huy ®­îc tèt khi c©y cã ®Çy ®ñ chÊt dinh d­ìng, nÕu kh«ng c©y cã thÓ bÞ thiÕu chÊt dinh d­ìng dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ xÊu ®Ðn sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y. V× vËy, khi trong ph©n bãn l¸ cã chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng th× c¸c chÊt dinh d­ìng ®· cã s½n trong ph©n, cho nªn 2 lo¹i chÊt sÏ ph¸t huy t¸c dông cña nhau. NÕu chØ dïng riªng chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng th× ph¶i bæ xung thªm ph©n bãn c©y míi ®ñ dinh d­ìng ®Ó t¨ng tr­ëng. Ph©n bãn qua l¸ cã thÓ lµ c¸c lo¹i ph©n ®¬n nh­ N, P, K, Cu, Zn vv. Kh«ng nªn sö dông ph©n bãn l¸ khi c©y ®ang ra hoa, lóc trêi ®ang n¾ng. V× vËy sÏ lµm rông hoa, qu¶ vµ lµm gi¶m hiÖu lùc cña ph©n bãn (NguyÔn H¹c Thuý, 2001) [31]. L¸ lµ c¬ quan duy nhÊt thùc hiÖn ®­îc quang hîp, t¹o ra n¨ng suÊt, ®ång thêi còng lµ c¬ quan cã kh¶ n¨ng hÊp thu chÊt dinh d­ìng cho c©y. Ph©n bãn qua l¸ cã thÓ cã nguån gèc ho¸ häc hoÆc h÷u c¬. Ph©n bãn qua l¸ cã nguån gèc ho¸ häc th­êng lµ c¸c chÊt vi l­îng. Ngoµi ®¹m, l©n, kali vµ vi l­îng, c©y trång cßn cÇn nh÷ng chÊt dinh d­ìng h÷u c¬ kh¸c nh­ vitamin, ®¹m h÷u c¬ (protein), c¸c chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng vv.. ®Ó sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn. C¸c chÊt nµy cã cÊu t¹o ph©n tö lín vµ phøc t¹p h¬n ®¹m, l©n vµ kali, do vËy, rÔ kh«ng hÊp thu ®­îc mµ chØ cã l¸ míi hÊp thu ®­îc. §Ó bæ xung kÞp thêi nguån dinh d­ìng cho c©y trång ngoµi ph­¬ng ph¸p bãn ph©n h÷u c¬, ph©n chuång hoai môc...kÕt hîp víi c¸c lo¹i ph©n kho¸ng, ng­êi ta cßn ¸p dông ph­¬ng thøc bãn ph©n qua l¸ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y trång hÊp thu dinh d­ìng, dÔ dµng t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y trång sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn tèt. Theo Vò Cao Th¸i, (1996) [26], ®· nhËn ®Þnh, bãn ph©n qua l¸ lµ mét gi¶i ph¸p chiÕn l­îc an toµn dinh d­ìng cho c©y trång. Kh¶ n¨ng hÊp thu dinh d­ìng qua l¸ ®­îc ph¸t hiÖn vµo ®Çu thÕ kØ XIX b»ng ph­¬ng ph¸p ®ång vÞ phãng x¹ cho thÊy c©y trång ngoµi bé phËn l¸, c¸c bé phËn kh¸c nh­ th©n, cµnh, hoa, tr¸i ®Òu cã thÓ hÊp thu ®­îc chÊt dinh d­ìng. MÆt kh¸c, theo t¸c gi¶ trªn cho r»ng diÖn tÝch l¸ cña c©y b»ng 15-20 lÇn diÖn tÝch ®Êt do t¸n che phñ, do ®ã nhËn ®­îc dinh d­ìng b»ng phun qua l¸ ®­îc nhiÒu h¬n. Ph©n bãn l¸ do c¸c c¬ së ë trong n­íc s¶n xuÊt ®­îc chia lµm 2 d¹ng chÝnh: - Sö dông c¸c chÊt sinh tr­ëng gióp c©y t¨ng c­êng sinh tr­ëng, tõ ®ã t¨ng kh¶ n¨ng hÊp thu c¸c chÊt dinh d­ìng ®a l­îng. - Kh«ng chøa c¸c chÊt sinh tr­ëng mµ chØ dùa vµo nguyªn tè kho¸ngvi l­îng, ®a l­îng ®­îc phèi hîp trén theo mét tØ lÖ hîp lÝ gióp c©y trång sinh tr­ëng æn ®Þnh mét c¸ch tù nhiªn. Trong nh÷ng n¨m 90 cña thËp kØ 90, ch©u ¢u ®· chÕ t¹o vµ sö dông réng r·i c¸c lo¹i ph©n phøc h÷u c¬. ¦u ®iÓm cña lo¹i ph©n bãn l¸ phøc h÷u c¬ lµ: Nhê kh¶ n¨ng t¹o phøc gi÷a c¸c axit anim víi c¸c kim lo¹i nh­ Cu++, Zn++, Mo++, Ni++, Mn++, Mg++, Ca++ mµ ta cã thÓ ®­a cïng mét lóc hÇu hÕt c¸c nguyªn tè vi l­îng, ®a l­îng vµ trung l­îng trong c¸c cÊu t¹o cña phøc chÊt. CÊu tróc d¹ng phøc t¹o kh¶ n¨ng bÒn v÷ng cho c¸c ph©n tö do ®ã kh¶ n¨ng b¶o qu¶n cÊt gi÷ ®­îc l©u bÒn, còng nhê cã cÊu tróc d¹ng phøc h÷u c¬ nªn ®é pH æn ®Þnh tuyÖt ®èi. C¸c axit amin trong cÊu tróc cña ph©n bãn l¸ cã t¸c dông cung cÊp trùc tiÕp dinh d­ìng trùc tiÕp cho c©y vµ tham gia ngay vµo viÖc tæng hîp vµ kÝch thÝch kh¶ n¨ng sinh tæng hîp Protein trong c©y, kÝch thÝch sù hÊp thu c¸c yÕu tè dinh d­ìng kh¸c. Còng nhê cã c¸c ­u ®iÓm trªn, hiÖu suÊt ®ång ho¸ cña c©y ®èi víi c¸c lo¹i ph©n bãn l¸ nµy cao h¬n so víi c¸c lo¹i ph©n bãn l¸ kh¸c, ph©n bãn ®­îc chÕ t¹o ë d¹ng dÔ b¶o qu¶n (Hoµng Ngäc ThuËn, 1996) [28]. ë ViÖt Nam, Ph©n bãn l¸ phøc h÷u c¬ Pomior ®· ®­îc thö nghiÖm trªn diÖn réng tõ n¨m 1995 ë Yªn H­ng (Qu¶ng Ninh), Phóc Yªn (S¬n La), Yªn Dòng, HiÖp Hoµ (B¾c Giang), Tiªn S¬n (B¾c Ninh), Ngäc L¹c (Thanh Ho¸), Mü Hµo (H­ng Yªn), Sãc S¬n, §«ng Anh, GIa L©m (Hµ Néi), NghÖ An, Nha Trang, Thõa Thiªn HuÕ. Trªn tÊt c¶ c¸c lo¹i c©y trång lóa mµu, c©y ¨n qu¶, hoa vµ c©y c¶nh. ë tÊt c¶ c¸c ®Þa ph­¬ng trªn ®Òu cho nh÷ng nhËn xÐt tèt: n¨ng suÊt t¨ng nhanh, c©y sinh tr­ëng tèt, Ýt s©u bÖnh, tiÕt kiÖm ph©n bãn vµ nh©n lùc, phÈm chÊt rau vµ qu¶ ®¹t chÊt l­îng cao. (Hoµng Ngäc ThuËn vµ CS, 1996) [27]. Qua thùc tÕ ph©n bãn l¸ phøc h÷u c¬ Pomior cã t¸c dông cung cÊp ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi c¸c nguyªn tè dinh d­ìng cho c¸c lo¹i c©y trång ë mäi giai ®o¹n sinh tr­ëng. §Æc biÖt lµ ë nh÷ng giai ®o¹n khñng ho¶ng dinh d­ìng cña c©y trång nh­ sau khi kÕt thóc n¶y mÇm (khi c©y cã mét l¸ thËt), thêi k× c©y t¨ng tr­ëng m¹nh, thêi k× ph©n ho¸ mÇm hoa, thêi k× në hoa vµ thêi gian thô tinh, thô phÊn h×nh thµnh qu¶. Ph©n bãn l¸ ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ m¹nh ®èi víi c©y trång trªn ®Êt mÆn, ®Êt h¹n (thêi k× h¹n c©y kh«ng thÓ hÊp thu ®Çy ®ñ chÊt dinh d­ìng trong ®Êt cã khi ®­îc ngõng trÖ hoµn toµn). (Hoµng Ngäc ThuËn vµ CS, 2005) [29]. Ph©n vi sinh qua l¸ BioGro lµ chÕ phÈm ®­îc chiÕt rót tõ vi sinh vËt nªn vµ v× vËy, nã mang nguån gèc h÷u c¬. Còng chÝnh do ®©y lµ chÕ phÈm ®­îc chiÕt rót tõ vi sinh vËt nªn t¸c dông cña nã cã thÓ thÊy nhanh h¬n (5- 7 ngµy) so víi vi sinh vËt bãn qua rÔ. Ph©n vi sinh BioGro bãn qua l¸ gióp c©y trång ph¸t triÓn nhanh h¬n, n¨ng suÊt cao h¬n, rót ng¾n thêi gian thu ho¹ch (Chu ThÞ Th¬m vµ cs, 2006) [25]. Tõ tr­íc ®Õn nay, ng­êi ta vÉn phun cho l¸ c¸c lo¹i ph©n vi l­îng, ®a l­îng cã nguån gèc ho¸ häc. Ph©n vi sinh bãn qua l¸ lµ chÕ phÈm ®­îc chiÕt rót ra tõ vi sinh vËt, cung cÊp c¸c chÊt dinh d­ìng h÷u c¬, chÊt kÝch thÝch sinh tr­ëng vµ c¸c lo¹i vitamin. C©y trång dÔ hÊp thu ph©n vi sinh bãn qua l¸... Ph©n vi sinh bãn qua l¸ BioGro cã thÓ phun cho c¸c lo¹i c©y trång. Tuú tõng lo¹i c©y, trong mét vô cã thÓ phun cho nhiÒu lo¹i c©y trång, Tuú tõng lo¹i, trong mét vô cã thÓ phun nhiÒu lÇn, mçi lÇn cã thÓ phun c¸ch nhau 2 tuÇn. Víi c©y lóa, cã thÓ phun 2-3 lÇn, phun cho luèng m¹ tr­íc khi cÊy 5-7 ngµy, tr­íc khi trç 5-7 ngµy. Víi c©y rau vµ ng«, tõ khi cã 3-4 l¸, 2 tuÇn phun 1 lÇn trong 1.5 th¸ng ®Çu. Víi c©y chÌ, phun sau mçi lÇn h¸i 10-15 ngµy, khi xuÊt hiÖn l¸ non. C©y trong võ¬n ­¬m vµ cá vËn ®éng rÊt thÝch hîp víi ph©n vi sinh bãn qua l¸. L¸ non hÊp thu chÊt dinh d­ìng tèt h¬n l¸ giµ, mÆt d­íi hÊp thu chÊt dinh d­ìng tèt h¬n mÆt trªn cña l¸ (Chu ThÞ Th¬m vµ cs, 2006) [25]. T¹i L©m §ång, Trung t©m khuyÕn n«ng L©m §ång ®· thö nghiÖm vµ cho kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan trªn c¸c gièng c©y trång. Víi c©y cµ chua khi phun 26 ml §H1 cho n¨ng suÊt 614 t¹/ha t¨ng 13,74% so víi ®èi chøng, phun 36 ml §H1 cho n¨ng suÊt 717,9 t¹/ha t¨ng 32,99% so víi ®èi chøng. §èi víi c©y d©u t©y, khi phun 26ml §H1 s¶n l­îng ®¹t1.210 kg/1000m2, t¨ng 7,07% so víi ®èi chøng, trong ®ã tØ lÖ qu¶ lo¹i 1 ®¹t 52,15%. Khi phun 36ml §H1 s¶n l­îng 1.530 kg/1000m2, t¨ng 35,49% so víi ®èi chøng, trong ®ã tû lÖ qu¶ lo¹i 1 ®¹t 52,15% (NguyÔn Xu©n Linh, 1998) [ 19]. §èi víi lóa B¾c ­u 64 sau cÊy 7 ngµy(15/8/1995) toµn bé diÖn tÝch bÞ ngËp nÆng chØ cßn 1-1,5 % sè l¸ cßn l¹i trªn mÆt n­íc. Toµn bé diÖn tÝch 5 ha ®­îc lµm cá sôc bïn sau khi rót n­íc, bãn 1 sµo 10 kg Superl©n vµ phun bæ xung 3 lÇn ph©n bãn l¸ Pomior. KÕt qu¶ sau 5 ngµy l¸ non b¾t ®Çu mäc trë l¹i, sau 8-10 ngµy ®Î nh¸nh ré vµ sinh truëng b×nh th­êng. Sè ®Î nh¸nh b×nh qu©n 20-22 d¶nh /khãm, sè d¶nh h÷u hiÖu 8-10 r¶nh. So víi diÖn tÝch chung toµn huyÖn, diÖn tÝch lóa B¾c ­u bÞ ngËp nÆng ®­îc phun Pomior ®· t¨ng n¨ng suÊt 18,1 ta/ha. Còng trong thêi gian nµy NguyÔn TiÕn Huy, (1997) [16], ®· thùc hiÖn thÝ nghiÖm vÒ ph©n bãn l¸ Sµi Gßn VA vµ Sµi Gßn (SAFER) HQ ph©n bãn l¸ cã t¸c dông tèt ®èi víi lóa, biÓu hiÖn ë: l¸ lóa mì, mµu xanh s¸ng, dµy h¬n ®èi chøng, bôi lóa cøng c¸p, bé l¸ gi÷ bÒn lµm cho lóa trç tËp trung, tû lÖ lÐp thÊp, sè h¹t ch¾c t¨ng. N¨ng suÊt lóa ®­îc ph©n bãn l¸ Sµi Gßn t¸c ®éng chØ trªn 10% vô xu©n 1996 ë Hµ T©y, nªn sè t¨ng tuyÖt ®èi kh¸ cao 800 - 900 kg thãc/ha. §Çu t­ thªm mçi ha 30 c«ng phun (mçi c«ng 10.000 ®ång) vµ 30.000 ®ång ph©n bãn, vËy ®Çu t­ thªm 1.000 ®ång th× thu ®­îc 2,4- 2,7 kg/thãc (còng cã thÓ nãi mçi c«ng lao ®éng sö dông ph©n nµy ®· thu ®­îc 200 kg thãc). §èi víi lóa Méc tuyÒn ®­îc phun ë giai ®o¹n m¹ vµ 2 lÇn sau cÊy: Lóa håi xanh nhanh h¬n, ®Î sím, ®Î khoÎ so víi ruéng kh«ng phun. B×nh qu©n sè nh¸nh ®Î cña lóa Méc tuyÒn cÊy t¸i gi¸ lµ 14-15 d¶nh/khãm. Ruéng ®èi chøng kh«ng phun chØ ®¹t10-12 d¶nh/khãm. Sè nh¸nh h÷u hiÖu 8-10 d¶nh. Sè nh¸nh h÷u hiÖu: 6-7 (kh«ng phun 4-5). ChiÒu cao c©y cao h¬n ®èi chøng 5-6,5 cm, chiÒu dµi b«ng dµi h¬n ®èi chøng 0,7-1,2 cm, l¸ to, dµy, xanh ®Ëm h¬n. Lóa cã phun Pomior trç sím h¬n c¸c trµ kh«ng phun 4-5 ngµy h¹t mÈy ®Òu, mµu vµng s¸ng. Nh­ vËy trong ®iÒu kiÖn vô mïa, do lóa cÊy trªn ®Êt ngËp óng, cã n­íc lî trµn qua, nhiÖt ®é cao vµ Èm ®é cao thêi gian sinh tr­ëng cña lóa l¹i qu¸ ng¾n so víi yªu cÇu cña gièng (do cÊy muén), ph©n bãn l¸ Pomior ®· ph¸t huy ­u thÕ m¹nh: Cung cÊp kÞp thêi vµ nhanh chãng c¸c chÊt dinh d­ìng ®a vµ vi l­îng gióp cho lóa sinh tr­ëng nhanh, ®Î nh¸nh tèt rót ng¾n ®­îc thêi gian sinh tr­ëng, do ®ã ®· trç kÞp tr­íc khi cã nh÷ng ®ît giã mïa ®«ng b¾c l¹nh trµn vÒ, v× vËy c¶ lóa Méc tuyÒn vµ lóa B¾c ­u ®Òu cho n¨ng suÊt cao (so víi c¸c diÖn tÝch lóa cÊy t¸i gi¸ kh¸c kh«ng phun Pomior). KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm cña Bïi ThÞ Hång V©n, (1995) [38] cña ph©n bãn l¸ Komic BFC 201 vô lóa mïa 1996 t¹i HTX Mü H­ng - Thanh Oai - Hµ T©y cho thÊy: ë thêi kú ph¸t triÓn dinh d­ìng, cã phun, chiÒu cao t¨ng 5%, c©y cøng, bé l¸ to dµi, mµu xanh s¸ng. Khi thu ho¹ch bé l¸ vÉn gi÷ ®­îc mµu vµng s¸ng. ë thêi kú ®Î nh¸nh, lóa ®Î nhanh, gän tËp trung thÓ hiÖn rÊt râ, sè d·nh t¨ng 8%, tèc ®é ph¸t triÓn d¶nh trªn ngµy t¨ng 60%. ë thêi k× sinh tr­ëng sinh thùc, thÓ hiÖn qua c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt lóa. Do phun ph©n qua l¸ chiÒu dµi b«ng lóa t¨ng 7%, sè b«ng trªn khãm t¨ng 7%, tØ lÖ h¹t lÐp gi¶m 15% so víi kh«ng phun, n¨ng suÊt thùc thu t¨ng 13%, vá h¹t lóa mµu vµng t­¬i. Trªn c©y døa theo Vò Quang VÞnh, (2004) [40], khi phun Pomior nång ®é 0,65 ®· cho n¨g suÊt t¨ng cao h¬n ®èi chøng phun n­íc l· 8,37 tÊn/ha b»ng 100%, v­ît n¨ng suÊt so víi phun Komic KF 13,13 tÊn/ha b»ng 54,48%. N¨ng suÊt t¨ng m¹nh do 2 yÕu tè ®­îc t¸c ®éng bëi Pomior: C©y døa rÊt thÝch hîp víi h×nh thøc bãn ph©n qua l¸ vµ Pomior cã hµm l­îng dinh d­ìng t­¬ng ®èi phï hîp víi yªu cÇu cña c©y døa; yÕu tè thø 2 lµ kh¶ n¨ng kÝch thÝch lµm t¨ng tû lÖ ra hoa cña døa Cayen tíi 32% so víi c«ng thøc ®èi chøng. T¸c gi¶ còng ®· nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña ph©n bãn l¸ phøc h÷u c¬ Pomior ®Õn thµnh phÇn sinh ho¸ qu¶ døa Cayen kÕt qu¶: B¶ng 2.2. ¶nh h­ëng cña ph©n bãn l¸ phøc h÷u c¬ Pomior ®Õn mét sè chØ tiªu phÈm chÊt cña døa Cayen ChØ tiªu  Hµm l­îng chÊt kh« (%)  Tû lÖ n­íc (%)  Tû lÖ b· (%)  §­êng tæng sè (%)  VitaminC (mg/100)  Axit (%)   §èi chøng (n­íc l·)  14,56  86,33  13,67  12,45  10,15  2,75   Phun (pomior)  16,75  88,41  13,85  10,28  10,23  2,87   Khi phun Pomior ë nång ®é 0.6% ®· lµm t¨ng hµm l­îng chÊt kh« trong qu¶ døa Cayen, t¨ng ®¸ng kÓ vµ hµm l­îng ®­êng tæng sè còng t¨ng lªn t­¬ng øng. C¸c chØ tiªu kh¸c nh­ vitamin C, axit gÇn nh­ kh«ng cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ nµo. KÕt qu¶ thùc hiÖn m« h×nh sö dông ph©n bãn sinh häc (NAB) cña Tr­¬ng Ngäc L­¬ng, (2006) [18] trong th©m canh lóa mïa t¹i Ba V×, Hµ T©y ®· ®­a ra ®Ò nghÞ sö dông ph©n sinh häc (NAB) cho hiÖu qu¶ cao víi lóa mïa, cã thÓ thay thÕ mét phÇn ®Õn thay thÕ toµn bé ph©n ho¸ häc, gi¶m ®­îc chi phÝ vÒ ph©n bãn, gi¶m ®­îc chi phÝ vµ c«ng phun thuèc phßng trõ s©u bÖnh, l·i thuÇn cã thÓ t¨ng thªm 1.080.000®/ha so víi bãn ®¬n thuÇn b»ng ph©n ho¸ häc hoÆc ph©n sinh häc. NguyÔn TiÕn Huy, (1997) [15] sö dông ph©n bãn l¸ chÕ phÈm EM, nång ®é 1/200, chÕ phÈm Sµi Gßn HQ, chÕ phÈm MADU, nång ®é 1/400 cho d­a chuét, ®Ëu tr¹ch vô ®«ng n¨m 1996-1997 cho thÊy do bãn nhiÒu ph©n ho¸ häc, nhÊt lµ ®¹m, d­a chuét, ®Ëu tr¹ch ®Òu cã l¸ máng, dÔ nhiÔm bÖnh, qu¶ th­¬ng phÈm kh«ng ®Ñp, mµu xØn. Sau trång 30 ngµy, d­a chuét vµ ®Ëu tr¹ch ®· cã thÓ b­íc vµo thu ho¹ch, thêi gian thu ho¹ch 35-40 ngµy. Khi b¾t ®Çu cã qu¶ ®Ëu, b¾t ®Çu sö dông ph©n bãn l¸ phun 1 lÇn r¶i ®Òu trªn mÆt l¸ d­a chuét, ®Ëu tr¹ch cã t¸c dông mµu xanh cña l¸ bÒn ®Õn cuèi vô, Ýt s©u bÖnh. Th©n l¸ ph¸t triÓn nhanh, ngän mËp, tû lÖ ®Ëu qu¶ cao, qu¶ mµu t­¬i, mì mµng, b¸n ®­îc gi¸ vµ thêi gian qu¶ kÐo dµi thªm 5-7 ngµy. §· t¹o ra sù c©n b»ng dinh d­ìng trong th©n, l¸ c©y trång, n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c lo¹i ph©n c¬ b¶n. Trong nghÒ trång hoa cóc, n«ng d©n th­êng chØ bãn lãt ph©n chuång, ph©n urª vµ ph©n l©n, cã thÓ bãn thóc ph©n urª hoÆc kh«ng bãn. Nh×n chung ®a sè hé n«ng d©n vÉn thu ®­îc n¨ng suÊt cao vµ h×nh thøc hoa ®Ñp, nh­ng kh¶ n¨ng b¶o qu¶n, vËn chuyÓn vµ ®é bÒn hoa c¾t thÊp, ch­a thÓ ®¸p øng nhu cÇu tiªu thô trªn ®Þa bµn c¶ n­íc vµ xuÊt khÈu. Theo Phan ThÞ Thu Trang, (2003) [33], ph©n Pomior cã thÓ sö dông ®Ó bãn thóc cho hoa cóc mµ kh«ng cÇn ph¶i bãn thªm ph©n kho¸ng víi nång ®é dung dÞch ®· pha lµ 0.4% vµ phun 10 ngµy 1 lÇn. NÕu: - Kh«ng cã bãn lãt ph©n h÷u c¬ vµ phun 15 ngµy mét lÇn. - Kh«ng cã bãn lãt ph©n h÷u c¬ vµ phun 15 ngµy mét lÇn. - Cã bãn lãt ph©n l©n s«ng Gianh cïng víi ph©n h÷u c¬. Sö dông ph©n phøc h÷u c¬ Pomior cã t¸c dông n©ng cao ®é bÒn cña hoa tù nhiªn so víi c«ng thøc kh«ng sö dông tõ 2- 4 ngµy; ®ång thêi n©ng cao n¨ng suÊt hoa, t¨ng tØ lÖ hoa h÷u hiÖu, t¨ng kh¶ n¨ng chèng chÞu s©u bÖnh vµ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh bÊt thuËn.