Ảnh hưởng của một số chế phẩm dinh dưỡng qua lá đến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng của đậu tương giống DT84, DT12 trồng vụ thu đông và vụ xuân hè trên đất Chương Mỹ

1. Mở đầu 1.1. Đặt vấn đề Cây đậu tương [Glicinemax (L) Merill] là cây công nghiệp quen thuộc ở nước ta và các nước trên thế giới. Vì mọi bộ phận cây đậu tương đều có giá trị nhất định đối với con người như mang lại lợi ích kinh tế, dinh dưỡng và cải tạo đất. Các loại thức ăn được chế biến từ đậu tương rất giàu đạm (40 - 45%), có thể thay thế cho thịt do protein của đậu tương chứa đủ các axit, amin quí không thay thế rõ nhiều vitamin thích hợp với ăn kiêng, ăn chay không kém gì các thực phẩm cao cấp khác, không bị ảnh hưởng bởi các chất hoá học, các loại phụ gia nhân tạo cũng như quá trình biến đổi gen (hay còn gọi là thực phẩm chuyển gen (GM) gây ra (Norman AG, 1967) [49]. Hạt đậu tương còn chứa một lượng dầu rất lớn 12 -24 % đứng đầu trong các loại chất béo có hoạt tính sinh học cao, gluxit 31,1% và nhiều chất khoáng, vitamin...vv (Rahaminna ands Nikkuni, 2002) [51]. Các acid béo omega -3 (anpha linoneic) trong đậu tương có tác dụng bảo vệ tim mạch, giúp máu lưu thông tốt, tim đập đều hơn. Đây cũng là tiền thân của chất DHA (Deco sahexaenic acid) chiếm 1/4 lượng chất béo chứa trong não; Vì vậy, những thực phẩm chế biến từ hạt đậu tương rất tốt cho việc phát triển trí não của trẻ em. Ngoài ra acid omega - 3 và DHA còn được ghi nhận giảm triệu chứng của bệnh viêm ruột, giảm chứng tiền sản giật ở phụ nữ. Các acid béo không no trong hạt đậu tương cùng với protein có khả năng kết hợp với cholesterol tạo thành lipo protein có tỉ trọng cao HDL - C (High Desnity) vận chuyển cholesterol từ các tổ chức mô về gan để chuyển hoá làm giảm lượng cholesterol chung, làm tăng lượng cholesterol có lợi và làm giảm lượng cholesterol có hại. Ngoài 2 thành phần chính là lipit và protein, hạt đậu tương còn chứa các chất khoáng, vi lượng, các loại hoomon tự nhiên (phytoestroen), phitattanin và sơ hoà tan có tác dụng phòng chống ung thư, ức chế hay làm giảm quá trình nhả đường của máu, làm tăng quá trình cung cấp năng lượng cho cơ thể, (http:// viwipedia.org viki/) [43]. Cây đậu tương không chỉ cung cấp dinh dưỡng cho con người và còn có tác dụng về mặt y học. Hạt đậu tương cũng như các phụ phẩm của nó, đặc biệt là khô dầu, đậu tương ngày nay được đánh giá rất cao trong công nghiệp làm thức ăn gia súc chiếm 60% toàn bộ giá trị đạm (Phạm Văn Thiều, 1998) [31]. Ngoài ra cây đậu tương còn góp phần luân canh cải tạo đất rất tốt. Vì vậy, đậu tương còn là một trong các cây họ đậu có khả năng cố định niơ khí quyển thông qua nốt sần ở rễ. Rễ đậu tương ăn sâu, phân nhánh nhiều làm cho đất tơi xốp. Thân, lá đậu tương có thể làm phân xanh, một ha trồng đậu tương để lại trong đất 40 - 70% kg đạm / năm tương đương 300 - 400 kg đạm sun phát. Do vậy, cây đậu tương còn là cây trồng tốt cho nhiều cây trồng vụ sau (Nguyễn Thế Côn, 1992) [3]. Cây đậu tương không kén đất, có thời gian sinh trưởng ngắn đến trung bình, nên dễ dàng đưa vào hệ thống luân canh tăng vụ như trồng xen, trồng gối vụ và có thể trồng được nhiều chân đất khác nhau, tận dụng được đất đai, sức lao động, làm tăng thu nhập cho người lao động, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về sản phẩm đậu tương ở trong nước tiến tới xuất khẩu. Để tăng sản lượng cây trồng trong nông nghiệp nói chung và cây đậu tương nói riêng, mỗi quốc gia đều có thể áp dụng các biện pháp như: Tăng diện tích thông qua khai hoang, tăng vụ, thâm canh (K.Hinson and E. Harwig, 1990) [52]. ở nước ta, diện tích đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp do nhu cầu công nghiệp hoá, cho nên việc tăng diện tích đất canh tác về lâu dài sẽ bị hạn chế; Vì vậy, việc tăng vụ chỉ đến mức giới hạn nhất định. Do đó, để tăng năng suất và sản lượng đậu tương cũng như chất lượng sản phẩm, chúng ta cần dùng biện pháp kĩ thuật thâm canh được áp dụng một cách triệt để. ở tỉnh Hà Tây, có điều kiện sinh thái, đất đai, tinh thần lao động và sự cần cù, chăm chỉ của người dân, đã không ngừng làm tăng diện tích và sản lượng đậu tương, đặc biệt là cây đậu tương đông trong công thức luân canh 3 vụ (2 lúa - 1 đậu tương) nhờ gieo vãi trên diện tích lớn, đã làm cho nhiều cánh đồng đạt giá trị 50 triệu đông / ha. Tuy nhiên thực tiễn sản xuất nông nghiệp, sản lượng đậu tương còn thấp ở nhiều nơi. Nguyên nhân, là do chưa sử dụng bộ giống thích hợp với điều kiện ở địa phương và việc bón phân hoá học nhiều năm cho mọi loại cây trồng đã dẫn đến việc thiếu hụt các nguyên tố vi lượng trong đất, làm cho cây đậu tương có năng suất thấp và dễ dàng bị nhiễm bệnh hại. Để khắc phục hiện tượng trên, trong thâm canh, người ta khuyến cáo nên bón phân hữu cơ hoặc phân đa yếu tố có vi lượng (giá thành cao) hoặc phân vi lượng thông qua lá. Đối với phân bón lá hiện nay trên thị trường có rất nhiều loại phân bón lá cần được nghiên cứu về hiệu lực của chúng trên cây đậu tương nên chúng tôi thực hiện đề tài: "ảnh hưởng của một số chế phẩm dinh dưỡng qua lá đến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng của đậu tương giống DT84, DT12 trồng vụ thu đông và vụ xuân hè trên đất Chương Mỹ - Hà Tây " 1.2. Mục đích và yêu cầu của đề tài. 1.2.1. Mục đích Trên cơ sở tìm hiệu lực của một số chế phẩm dinh dưỡng qua lá đến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng của hạt đậu tương mà đề xuất kĩ thuật sử dụng dinh dưỡng qua lá góp phần xây dựng quy trình thâm canh cây đậu tương trên đất Chương Mỹ - Hà Tây. 1.2.2 Yêu cầu của đề tài - Điều tra thực trạng sản xuất đậu tương, hàng hoá ở huyện Chương Mỹ. - Nghiên cứu ảnh hưởng của một số chế phẩm dinh dưỡng đến sinh trưởng, phát triển, năng suất, chất lượng của đậu tương giống DT84 trồng ở vụ thu đông và vụ xuân hè. - Nghiên cứu ảnh hưởng của một số chế phẩm dinh dưỡng đến sinh trưởng, phát triển, năng suất, chất lượng của đậu tương giống DT12 trồng ở vụ thu đông và vụ xuân hè. 1.3. ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài. 1.3.1. ý nghĩa khoa học của đề tài - Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ cung cấp các dẫn liệu khoa học về ảnh hưởng của một số chế phẩm dinh dưỡng qua lá đến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng cây đậu tương. - Kết quả nghiên cứu của đề tài là tài liệu tham khảo khoa học về cây đậu tương, phục vụ cho công tác giảng dạy và nghiên cứu về cây đậu tương. 1.3.2. ý nghĩa thực tiễn của đề tài Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần bổ sung vào việc xây dựng quy trình kĩ thuật thâm cây đậu tương năng suất cao tại huyện Chương Mỹ - Hà Tây cũng như những vùng sinh thái tương tự ở Việt Nam. 2. Tổng quan tài liệu 2.1. Yêu cầu sinh thái của cây đậu tương 2.1.1. Nhiệt độ Cây đậu tương có nguồn gốc ôn đới, nhưng không phải là cây chịu rét. Tổng tích ôn của cây đậu tương biến động từ 1700oC đến 2700oC. Nhiệt độ thích hợp cho đậu tương mọc nhanh vào khoảng 30 oC. Phạm vi nhiệt độ tối thiểu và tối đa ở thời kỳ mọc là 10o - 40oC. Trên 40oC hạt không mọc được và dưới 10oC sự vươn dài của trục dưới lá mầm bị ảnh hưởng đáng kể. Nhiệt độ cho hạt nảy mầm tốt nhất trong phạm vi 18 - 26oC, trên 30oC hạt nảy mầm nhanh nhưng mầm yếu. Thời kì cây con từ lá đơn đến 3 lá kép, đậu tương chịu rét khá hơn ngô, ở thời kì lá đơn có thể chịu được nhiệt độ dưới 0oC, lá kép phát triển ở nhiệt độ trên12oC. Nhiệt độ thích hợp cho sự sinh trưởng là từ 22oC - 27o C. Nhiệt độ thấp sẽ ảnh hưởng xấu đến ra hoa kết quả. Nhiệt độ ở 10oC ngăn cản sự phân hoá mầm, hoa, nhiệt độ ở dưới 18oC, tỷ lệ đậu quả thấp. Nhiệt độ cao hơn 39oC ảnh hưởng xấu đến tốc độ hình thành đốt, cây đậu tương sẽ phát triển lóng và phân hoá hoa. Nhiệt độ thích hợp nhất của lá đậu tương trong vụ hè từ 25oC - 40o C. Trong các thời kì sinh trưởng, phát triển cuối cùng, nếu nhiệt độ quá thấp, hạt khó chín, chín không đều, tỷ lệ nước cao và chất lượng của (Nguyễn Thế Côn, 1992) [3] 2.1.2. ánh sáng ánh sáng là yếu tố ảnh hưởng sâu sắc đến hình thái cây đậu tương; ánh sáng là yếu tố quyết định sự quang hợp của lá, sự cố định Nitơ (N 2) ở nốt sần, từ đó ảnh hưởng đến sản lượng chất khô của cây và năng suất hạt. Đậu tương là cây ngắn ngày điển hình. Tác động của ánh sáng ngày ngắn mạnh nhất vào các thời kì sinh trưởng trước khi ra hoa. ánh sáng ngày ngắn vào thời kì trên làm cho cây rút ngắn được thời kì sinh trưởng, chiều cao cây giảm, số đốt ít và độ dài đốt giảm. 2.1.3. Độ ẩm Nhu cầu nước của cây đậu tương thay đổi theo điều kiện khí hậu, nên kĩ thuật trồng trọt và thời gian sinh trưởng của cây đậu tương cũng đòi hỏi về độ ẩm nhất định. ở thời kì đậu tương mọc, đất phải đủ ẩm để hạt mọc đều, nếu khô hạn kéo dài thì hạt thối. Trong thời kì nảy mầm, lượng nước cần hút bằng 100 - 150 % trọng lượng khô của hạt giống. Nhu cầu nước của đậu tương tăng dần khi cây lớn lên. Sự mất nước do thoát nước trong ngày thường nhiều hơn lượng nước cây hút vào do rễ. Những ngày có nhiệt độ cao, gió khô làm cây héo tạm thời có thể làm giảm hoạt động đồng hoá và ảnh hưởng tới năng suất hạt, chiều cao cây, số đốt, đường kính thân, số hoa, tỷ lệ đậu quả, số hạt, trọng lượng hạt đều tương quan thuận với độ ẩm đất. Thời kì quả mẩy, đậu tương cần nhiều nước nhất, hạn lúc này làm giảm năng suất rõ rệt. Hạn vào thời kì ra hoa và bắt đầu có quả, gây rụng hoa, trọng lượng hạt giảm (Norman A.G, 1967) [49]. 2.1.4. Đất và các chất dinh dưỡng. Cây đậu tương không yêu cầu nghiêm ngặt về đất trồng trọt. Nói chung loại đất nào trồng cũng được, đối với đất trồng hoa màu đều trồng được đậu tương. Trên đất thịt nặng, đậu tương khó mọc nhưng sau khi mọc, đậu tương thích ứng với đất nặng khá hơn với các cây màu khác. Độ pH thích hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của đậu tương là 5,2- 6,5 (Ngô Thế Dân, 1982) [6]. 2.2. Vai trò của các yếu tố dinh dưỡng đối với sự sinh trưởng và phát triển của cây đậu tương 2.2.1. Đạm Đạm là nguyên tố dinh dưỡng quan trọng nhất và hút được nhiều nhất của cây đậu tương do hạt đậu tương có hàm lượng protein cao. Để đạt năng suất 3 tấn/ ha thì cây đậu tương cần 285 kg N/ha. Mặc dù cây đậu tương có khả năng tự túc phần lớn N nhưng việc cung cấp N hợp lí cho đậu tương có tác dụng làm cây mọc nhanh, phát triển hệ rễ, tạo cơ sở cho việc hình thành nốt sần. Đồng thời phát triển thân, lá và cành; tăng tỉ lệ đậu quả và tỉ lệ quả chắc, tăng trọng lượng hạt và hàm lượng protein trong hạt (Nguyễn Như Hà, 2006) [12]. Trong cây đậu tương, đạm được tích luỹ khá nhiều ở thời kì đầu và nhiều nhất ở thời kì ra hoa kết quả, đặc biệt là từ khi hoa nở rộ cho đến khi hạt mẩy. Cây đậu tương thiếu đạm, lá chuyển thành màu xanh vàng và bị rụng khi có gió, phiến lá hẹp và diện tích lá nhỏ, cằn cỗi, lá kép sau nhỏ hơn hay bằng lá kép trước, hoa và quả rụng nhiều hoặc lép, trọng lượng hạt giảm (Đỗ Thị Báu, 2000) [1]. Nhưng thừa đạm, lại cản trở sự xâm nhập của vi khuẩn vào nốt sần và việc cố định N của cây đậu tương. Thừa đạm còn có khả năng làm cây phát triển quá mạnh, ức chế ra hoa và quả làm ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng hạt (Nguyễn Như Hà, 2006) [11]. Thời kì ra hoa, đậu quả nếu không cung cấp đủ đạm thì số hoa, quả rụng nhiều hoặc lép, trọng lượng hạt thấp. Do rễ của cây đậu tương có khả năng sống cộng sinh với vi khuẩn cố định đạm và nguồn đạm này có thể đáp ứng 60% lượng đạm mà cây cần, cho nên việc cung cấp đạm cho cây ngay từ ban đầu của con người là không nhiều nhưng lại rất quan trọng để nó thúc đẩy cho quá trình cố định nitơ của vi khuẩn (Đoàn Thị Thanh Nhàn và cs, 1996) [14] 2.2.2. Lân Lân có tác dụng xúc tiến cho sự phát triển của bộ rễ và sự hình thành nốt sần, các cơ quan sinh sản. Đủ lân số lượng và trọng lượng nốt sần tăng lên rõ rệt, số quả và hạt chắc tăng lên, tăng trọng lượng hạt... Đồng thời lân cũng tham gia vào thành phần nucleotit, acid nucleic, nucleotit, photpholipit. Lân có mặt trong thành phần hệ thống men, có ý giữa trao đổi gluxít, sự cố định đạm, tổng hợp protit, lipit và sự chuyển hoá năng lượng trong quá trình quang hợp và hô hấp. (Đoàn Thị Thanh Nhàn và cs, 1996) [14]. Khi cây đậu tương thiếu lân ảnh hưởng xấu đến việc hình thành rễ, nốt sần và khả năng cố định đạm. 2.2.3. Kali Kali chiếm 50% trong hạt, đóng vai trò quan trọng trong trao đổi đạm, trong chuyển hoá gluxit cũng như hàng loạt các phản ứng khác trong cây, kali đóng vai trò điều hoà cân bằng nước, tổng hợp protein, tăng tính chống chịu bệnh, chịu hạn và chống đổ cho cây. Đậu tương thiếu kali ở cây non và già, mép lá bị xám rỉ (cháy mép lá), lá bị cong lên phía trước. Cây hút kali trong suốt quá trình sinh trưởng và phát triển nhưng nhiều nhất vẫn là thời kì ra hoa. Thời kì cuối kali chuyển từ thân lá về hạt (Đoàn Thị Thanh Nhàn và cs, 1996) [14]. 2.2.4. Nhu cầu các yếu tố dinh dưỡng khác Nhu cầu các yếu tố dinh dưỡng khác: Ca, Mg có tác dụng điều chỉnh pH trong đất, thích hợp cho vi khuẩn nốt sần phát triển và hoạt động cố định đạm, làm cây sinh trưởng phát triển tốt. Lưu huỳnh cần thiết cho việc tổng hợp protein vốn xẩy ra rất mạnh ở cây đậu tương. Lưu huỳnh cũng cần thiết cho việc hình thành nốt sần trên rễ cây đậu tương. Vì vậy thiếu lưu huỳnh cũng ảnh hưởng xấu đến tới việc hình thành nốt sần trên rễ cây và khả năng cố định đạm, đến khả năng sinh trưởng, phát triển và cho năng suất. Thiếu lưu huỳnh còn có khả năng ảnh hưởng xấu tới tỉ lệ và chất lượng của protein trong hạt, ảnh hưởng xấu tới phẩm chất hạt đậu tương. Biểu hiện thiếu lưu huỳnh ở cây đậu tương khá giống với biểu hiện thiếu đạm (Đỗ Thị Báu, 2000) [ 1]. Cây đậu tương cũng có nhu cầu khá cao về các chất dinh dưỡng vi lượng mà các chất này lại thường hay bị thiếu trên các loại đất có pH trung tính, vốn phù hợp cho cây đậu tương. Khi cây đậu tương bị thiếu sắt, măngan, kẽm cây bị còi cọc, có một số quả không bình thường. Thiếu molipden ảnh hưởng xấu đến hoạt động của vi khuẩn nốt sần và đồng hoá đạm của cây. Kết quả đều ảnh hưởng xấu đến năng suất và phẩm chất đậu tương (Nguyễn Như Hà, 2006) [11]. Bo rất cần thiết cho quá trình phân bào và lớn lên của đỉnh thân, chóp rễ, cho sự nảy mầm của hạt phấn và cho sự thụ tinh. Bo tạo thuận lợi cho việc di chuyển đường và tổng hợp các acid nucleic và các kích thích tố thực vật. 2.2.5. Chất hữu cơ Muốn đạt được năng suất cao đặc biệt trên các loại đất cát, đất đồi, đất bạc màu cần phải bón các loại phân chuồng và các loại phân hữu cơ khác vì ngoài việc cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết cho cây còn có tác dụng cải tạo đất. (Nguyễn Như Hà, 2006) [11], (Đoàn Thị Thanh Nhàn và cs, 1996) [14], (Đỗ Thị Báu, 2000) [1]. 2.3. Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới và Việt Nam 2.3.1. Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới Cây đậu tương chiếm một vị trí quan trọng hàng đầu trong 8 cây lấy đều quan trọng của thế giới; Đậu tương, bông, lạc, hướng dương, cải dầu, lanh, dừa và cọ dầu. Do vậy được trồng phổ biến hầu hết các nước trên thế giới, nhưng tập trung nhiều nhất ở các nước châu Mỹ chiếm tới 73,0% tiếp đó là các nước thuộc khu vực châu á (Trung Quốc, ấn Độ) chiếm 23,15%. (Lê Hoàng Độ và ctv, 1997) [8]. Thức ăn cho người và thức ăn chăn nuôi từ đậu tương đã tăng nhanh ở nhiều nước trong 30 năm qua góp phần cung cấp thực phẩm giàu dinh dưỡng nhiều hơn cho nhân dân trên thế giới. Vì vậy diện tích trồng đậu tương trên thế giới có xu hướng tăng nhanh để khắc phục nạn suy dinh dưỡng do đói protein trong khẩu phần thức ăn hàng ngày. (Đỗ Thị Báu, 2000) [1]. Bảng 2.1. Diện tích, năng suất sản lượng đậu tương trên thế giới (1996 - 2006) Năm  Diện tích (triệu ha)  Năng suất (tạ/ha)  Sản lượng (triệu tấn)   1995  61,96  20,26  125,53   1996  63,18  20,84  131,67   1997  69,39  21,99  152,59   1998  71,66  22,30  159,8   1999  72,19  21,80  157,37   2000  75,05  22,30  167,36   2001  75,05  23,21  176,70   2002  77,35  23,34  180,53   2003  83,61  22,67  189,52   2004  91,61  22,64  206,46   2005  91,42  23,45  214,35   (Nguồn: FAO STAT 2005 và food Outlook, FAO, No -1, June 2006) Theo FAO (2005) diện tích đậu tương toàn thế giới năm 2004 là 91,62 triệu ha, tăng 28,43 triệu ha so với năm 1996. Cùng với việc mở rộng diện tích, năng suất đậu tương cũng có sự tăng trưởng đáng kể, Năm 2002 năng suất đậu tương là 23,34 tạ / ha tăng 3,08 tạ / ha so với năm 2995. Như vậy trong vòng 10 năm diện tích đậu tương tăng 3,08 tạ/ ha và sản lượng tăng 88,82 triệu tấn đã khẳng định vai trò và hiệu quả của cây đậu tương trong nền nông nghiệp thế giới. Tổng sản lượng đậu tương thế giới năm 2006 dự báo sẽ đạt 220,18 triệu tấn tăng nhẹ so với năm 2005. Điển hình là số nước đang mở rộng diện tích trồng đậu tương, đầu tư thâm canh và tập trung nghiên cứu đó là: Braxin, Achentina, Mỹ, Trung Quốc và ấn Độ (chiếm khoảng 89,6% về diện tích và 91,6% về sản lượng của cả thế giới). ở Mỹ là nước luôn đứng đầu thế giới về diện tích và sản lượng đậu tương chính là nhờ các phương pháp chọn lọc, nhập nội, gây đột biến và lai tạo. Họ đã tạo được những giống đậu tương mới (Nguyễn Trọng Trang, 2005) [37]. Sản lượng đậu tương ngày càng tăng, cụ thể: - Năm 2000, Mỹ sản xuất được 75 triệu tấn đậu tương, trong đó có hơn 1/3 được xuất khẩu. - Năm 2001 sản xuất được 78,67 triệu tấn đậu tương và đến năm 2005 tăng lên 82,82 triệu tấn, tăng 4,15 triệu tấn so với năm 2001. Phần lớn sản lượng đậu tương của Mỹ để nuôi gia súc hoặc để xuất khẩu mặc dù nhu cầu tiêu thụ của người dân Mỹ ngày càng tăng; Trong đó đậu tương chiếm tới 80% lượng đậu tương được tiêu thụ ở Mỹ. Sau Mỹ phải kể đến Braxin, là nước sản xuất đậu tương lớn thứ 2 trên thế giới cũng như ở châu Mỹ. Năng suất của nước này ít thay đổi trong 20 năm qua. Tuy nhiên cho đến năm 2003 năng suất đậu tương đạt kỉ lục 28,08 tạ / ha vượt trội lên so với năng suất trung bình của thế giới (23,79 tạ / ha) là 4,29 ha. Hiện nay Braxin cũng là nước cung cấp và sản xuất đậu tương lớn trên thế giới, đậu tương của Braxin cũng được các nước nhập khẩu rất ưa chuộng. (Phạm Văn Biên và cs, 1976) [2]. ở Achentina đậu tương thường được luân canh với lúa mì. Năng suất bình quân của đậu tương khoảng 1,1 tấn / ha vào những năm 60. Vào đầu những năm 70 năng suất đạt kỉ lục là 2,3 tấn / ha. (Ngô Thế Dân và cs, 1982) [6]. Từ năm 2001 - 2005, diện tích và năng suất đậu tương ở nước này đã tăng lên rất nhiều: Năng suất đậu tương năm 2003 đạt 28,01 tạ / ha cao hơn so với năng suất trung bình của thế giới (23,79 tạ / ha) là 4,22 tạ / ha. Hiện nay Achentina phát triển mạnh cây đậu tương, nên Achentina đã trở thành nước sản xuất đậu tương đứng thứ 3 trên thế giới (Hymowitz and Nelwell, 1981) [53]. Trung Quốc là nứơc sản xuất đậu tương đứng đầu châu á và đứng thứ tư trên thế giới. Trước chiến tranh thế giới thứ 2, Trung Quốc là nước đứng đầu thế giới về diện tích và sản lượng đậu tương. Từ năm 2001 - 2005 năng suất và sản lượng đậu tương tăng liên tục. Tập trung chủ yếu ở vùng Đông Bắc chiếm gần 59% sản lượng đậu tương của cả nước và vùng đồng bằng sông Hoàng Hà, sông Hoàng Hà chiếm 45% sản lượng đậu tương của cả nước. (Đoàn Thị Thanh Nhàn và cs, 1996) [14]. Mặc dù Trung Quốc đứng hàng thứ 4, song hiện nay Trung Quốc vẫn là nước đứng đầu châu á về diện tích, năng suất sản lượng đậu tương. Do dân số đông cùng với nhu cầu tiêu dùng trong nước tăng, nên Trung Quốc từ một nước xuất khẩu trở thành một nước nhập khẩu đậu tương. (Nguyễn Thu Huyền, 2004) [12]. ở ấn Độ, đậu tương cũng là cây trồng được phát triển, diện tích của đậu tương cũng được tăng nhanh từ năm 1979 đến nay, như: - Năm 1979 diện tích đậu tương là 500 nghìn ha, sản lượng đạt 280 nghìn tấn. - Năm 2001 diện tích đậu tương trồng được khoảng 6 triệu ha, sản lượng đạt 5300 nghìn tấn, chiếm khoảng 7,94% sản lượng đậu tương trên thế giới (Bhanagarps, 1995) [44]. Thành công đáng kể trong những năm gần đây của ấn Độ là áp dụng giống đậu tương mới và kĩ thuật thâm canh nên năng suất bình quân đã tăng gấp 2,5 lần đạt 26,7 tạ/ha. Chủ yếu là do những điều kiện khí hậu với những truyền thống về kinh tế xã hội ở nước này đã đưa ấn độ trở thành nước sản xuất đậu tương lớn thứ 5 trên thế giới. Hiện nay, trên thế giới có khoảng trên 100 nước trồng đậu tương nhưng không phải nước nào cũng tự túc được nhu cầu đậu tương ở trong nước. Phần lớn các nước đều phải nhập khẩu đậu tương. Nhìn chung châu á mới chỉ đáp ứng được một nửa nhu cầu đậu tương, còn lại phải nhập khẩu. Hàng năm, châu á phải nhập khẩu 8 triệu tấn hạt đậu tương, 1,5 triệu tấn dầu, 1,8 triệu tấn sữa đậu lành. (Nguyễn Thu Huyền, 2004) [12]. Các nước nhập khẩu nhiều đậu tương phải kể đến Trung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Inđonexia, Philippin... Một số nước Đông âu cũng có nhu cầu nhập đậu tương lớn chủ yếu từ Mỹ và Braxin như Hà Lan: 5,06 triệu tấn; Đức 3,9 triệu tấn; Tây Ban Nha: trên 3 triệu tấn (Ngô Thế Dân, 1982) [6]. Về tổng sản lượng đậu tương trên thế giới năm 2005 đạt 214,49 triệu tấn, trong đó, lượng đem ép dầu đạt 182,65 triệu tấn. Tổng sản lượng dầu đậu tương năm 2005 đạt 33,8 triệu tấn và tổng sản lượng bột đậu tương 143,14 triệu tấn. Về xuất khẩu đậu tương trên thế giới năm 2005 đạt 65,47 triệu tấn, xuất khẩu dầu đậu tương 9,2 triệu tấn, bột đậu tương 143,14 triệu tấn.Trung Quốc sẽ là nước tiêu dùng đậu tương lớn nhất thế giới, như: - Năm 1984 tiêu thụ dầu ăn không tới 30 vạn tấn, năm 2003 đã tiêu thụ dầu ăn đã tới 7 triệu tấn, bã đậu 23,3 triệu tấn. Trước đây, Trung Quốc là nước xuất khẩu đậu tương, nay là nước nhập khẩu đậu tương lớn nhất thế giới. - Năm 2003 Trung Quốc phải nhập 20,4 triệu tấn đậu tương, 1,7 triệu tấn dầu đậu tương, cao hơn mức sản xuất trong nước. - Năm 2004 vẫn nhập 20,76 triệu tấn, tốn 6,98 tỉ USD. Trung Quốc có nhu cầu đậu tương 25 - 30 triệu tấn/năm, trong nước mới chỉ sản xuất được 15 triệu tấn/ năm, còn thiếu hụt khoảng 10-15 triệu tấn/ năm. Châu á sản xuất đậu tương cũng được thúc đẩy mạnh là do nhu cầu thức ăn và dinh dưỡng của con người cũng như gia súc cần rất lớn. Tuy nhiên năng suất đậu tương ở châu á vẫn còn thấp hơn nhiều so với năng suất bình quân của thế giới mặc dù diện tích trồng đậu tương ở châu á đứng thứ 2 trên thế giới. Sở dĩ như vậy, là đậu tương ở châu á trồng nhiều nơi đất xấu, không đầu tư về phân bón, chỉ với mục đích cải tạo đất. Hơn 10 năm nay, kể từ năm 1994, giống đậu tương chuyển gen kháng Glyphosat (thuốc trừ cỏ) được ứng dụng, diện tích trồng đậu tương chuyển gen tăng rất nhanh. Năm 2003, đạt 41,4 triệu ha, chiếm 55% diện tích đậu tương toàn cầu và chiếm 61% diện tích các cây chuyển gen vào năm đó, chủ yếu là được trồng ở 8 nước: Mỹ, Achentina, Braxin, Canada, Urugoay, Nam phi, Rumani. Diện tích đậu tương chuyển gen ở Mỹ lớn nhất, đạt 24 triệu ha, chiếm 81% diện tích đậu tương toàn nước Mỹ, trong đó có 22 triệu ha trồng đậu tương chuyển gen Gliphosat. Hầu như 100% diện tích đậu tương ở Achentina là đậu tương đã được chuyển gen. Tháng 9/2003, Chính phủ Braxin đã bãi bỏ lệnh cấm sử dụng và tiêu thụ đậu tương chuyển gen được ban hành vào năm 2003 -2004, sau đó lại hợp thức hoá việc trồng cây đậu tương chuyển gen. Đến nay diện tích trồng đậu tương chuyển gen ở nước này đã lên 10% tổng diện tích đậu tương. Trồng giống đậu tương có chuyển gen kháng Glyphosat thì phun Glyphosat, diệt được sạch cỏ dại mà đậu tương không chịu ảnh hưởng xấu đến sự sinh trưởng, phát triển cây đậu tương. Từ đó, có thể sử dụng thuốc diệt cỏ mà không gây hại cho đậu tương chuyển gen, giảm phí tổn về nguyên liệu, nhân công, có thể ứng dụng được công nghệ trồng dày, không làm đất mà hiệu quả sản xuất cây đậu tương đã tăng lên rõ rệt. Trong nhiều năm qua, việc mở rộng diện tích đậu tương có chuyển gen kháng thuốc trừ cỏ chư thấy gây hại cho sức khoẻ con người và động vật, chưa phát hiện bất kì sự ngộ độc nào đối với người và gia súc (Nguyễn Công Tạn, 2006) [20]. 2.3.2. Tình hình sản xuất đậu tương ở Việt Nam Nước ta, có lịch sử trồng đậu tương lâu đời, trong thư tích ở thế kỉ VI cho biết, ở Bắc bộ đã có trồng đậu tương (sách Vân Đài loại ngữ của Lê Quý Đôn thế kỉ 18) đã đề cập nhiều đến cây đậu tương. Nhân dân ta đã biết trồng trọt và sử dụng đậu tương từ hàng nghìn năm nay, nhưng trước đây chỉ sử dụng bó hẹp trong phạm vi nhỏ thuộc các tỉnh miền núi phía Bắc, như: Cao Bằng, Lạng Sơn. Trước cách mạng tháng 8 diện tích đậu tương cả nước là 30.000 ha, năng suất 4,1 tạ / ha. Sau cách mạng tháng 8 và trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, nhà nước chú ý đẩy mạnh sản xuất cây đậu tương nhưng năng suất đạt thấp, như: Năm 1967 diện tích là năm cao nhất thời kì này, nhưng chỉ xấp xỉ bằng diện tích năm 1939. Sau năm 1973 sản xuất đậu tương ở nước ta mới có bước phát triển đáng kể, sản xuất nhằm 3 mục đích: - Giải quyết vấn đề protein cho người và gia súc. - Xuất khẩu. - Cải tạo đất. Diện tích bình quân thời kì 1985-1993 đạt 106.000 ha tăng gấp 2 lần so với thời kì năm 1975 -1980, năng suất bình quân tăng từ 5,0 tạ/ha -7,8 tạ/ ha - 9.0 tạ/ha. Theo nhiều tài liệu nghiên cứu gần đây, trên thế giới đều chứng minh rằng cây đậu tương có thể phát triển tốt trong điều kiện sinh thái nông nghiệp nhiệt đới và ở nước ta cũng là nước thích hợp cho sản xuất cây đậu tương. Tuy nhiên kết quả thực tiễn sản xuất của các năm qua cho thấy, chúng ta gặp nhiều khó khăn về thời tiết, khí hậu đã ảnh hưởng đến sản xuất đậu tương trong điều kiện nhiệt đới ẩm. Cụ thể sự biến động thất thường về thời tiết cộng với nhiệt độ và ẩm độ cao dẫn đến sâu bệnh nhiều nhất là đậu tương vụ xuân làm cho năng suất đậu tương không ổn định, năng suất thấp có khi thất thu. Ngoài ra những điều kiện khác như điều kiện kinh tế xã hội còn hạn chế, sản xuất đậu tương còn gặp khó khăn, như: kho bảo quản, cơ sở chế biến, chất lượng giống kém, kinh tế cho nghiên cứu đậu tương còn ít... Tuy nhiên, trong những năm gần đây, cây đậu tương đã và đang được chú ý nghiên cứu, có những diện tích đậu tương nhân giống mới, được hỗ trợ về giống và các vật tư phân bón khác cho nông dân nên đã có giống tốt cung cấp cho sản xuất đặc biệt là vụ đậu tương đông ở miền Bắc. Miền Bắc tuy là vùng có truyền thống sản xuất đậu tương, nhưng việc mở rộng diện tích vẫn còn nhiều hạn chế, như: thời vụ, giá cả thị trường.., mặc dù tiềm năng vẫn còn khá nhiều. Theo ý kiến của các nhà hoạch định, nếu có chính sách đầu tư phát triển khoa học, phổ biến kỹ thuật, hỗ trợ giống, vật tư và tiêu thụ sản phẩm cho nông dân sản xuất thì có thể mở rộng thêm hàng chục vạn ha theo hướng tăng vụ ở vùng đồng bằng, thay đổi cơ cấu cây trồng, mở rộng diện tích ở vùng đồi. ở miền Nam trước ngày giải phóng cây đậu tương được trồng ở một số nơi như: Lâm Đồng, Đồng Nai, Hậu Giang, Phú Yên, Khánh Hoà, Bình Định, Quảng Ngãi. Tính đến năm 1993, diện tích đạt 56.00 ha và đã có những điển hình năng suất cao như: Đồng Tháp, An Giang đạt (16 tạ -18 tạ/ ha). Nhìn chung năng suất đậu tương ở nước ta còn thấp, nhiều nơi chỉ đạt 4 - 5 tạ/ ha. Nguyên nhân năng suất đậu tương ở nước ta còn thấp do nhiều yếu tố có thể là do chưa có giống tốt, chưa đầu tư đầy đủ phân bón, gieo trồng chưa kịp thời vụ... Do vậy để đưa cây đậu tương trở thành một cây trồng chính, tương xứng với giá trị chiến lược của nó trong sản xuất nông nghiệp ở nước ta cần giải quyết toàn diện các vấn đề kinh tế xã hội cũng như khoa học kỹ thuật (Đỗ Thị Báu, 2000) [1]. -Về năng suất: Năng suất đậu tương bình quân của nước ta còn rất thấp, chỉ ở mức từ 9,5 - 11 tạ/ha. Nếu lấy năng suất của năm 1992 để so sánh thì năng suất của ta mới chỉ đạt (820 kg/ ha - 2088 kg/ha) năng suất bình quân của thế giới. Nếu so với nước có năng suất cao nhất thế giới thì năng suất thế giới so với năng suất của ta chỉ mới bằng 22,87%. Tuy vậy, năng suất có tốc độ lại tăng trưởng khá nhanh. Ví dụ: - Năm 1976 năng suất bình quân của cả nước chỉ đạt 5,25 tạ/ha. - Năm 1995 đạt 9,6 tạ/ha. Song tốc độ tăng năng suất đậu tương của những thập kỉ gần đây ở miền Bắc nhanh hơn ở miền Nam. +Về sản lượng: Trong vòng 20 năm từ 1976 -1995 tăng 6 lần. Tuy vậy nếu so với yêu cầu thì còn thiếu rất nhiều, vì hiện tại sản lượng đậu tương của chúng ta tính theo đầu người chỉ mới 1,1 kg/ năm. Theo kế hoạch đến năm 2000 chúng ta phải phấn đấu đạt 505,8 ngàn tấn, như vậy cũng chỉ đạt mức bình quân đầu người là 6,3 kg/ năm. Mức tiêu thụ dầu thực vật ở nước ta rất thấp, mới bình quân đầu người 2,2 kg/năm. Nếu nhân dân ta quen dùng dầu thực thì chính thị trường nội địa cũng khá lớn. Trong thời gian tới đây, cùng với nhịp độ tăng dân số và mức tăng thu nhập cùng với việc thay đổi tập quán tiêu dùng dầu thực vật các loại và dầu đậu tương nói riêng sẽ tăng lên. Hiện nay chúng ta còn phải nhập đậu tương từ Thái Lan và Campuchia để đáp ứng nhu cầu cho người và làm thức ăn gia súc, gia cầm. Sản lượng đậu tương thế giới 2004 là 2006 triệu tấn, bình quân trên 30 kg/ người năm. Nhu cầu protein, dầu ăn cho người và chăn nuôi rất lớn. Nước ta với trên 88 triệu người, hàng năm cần hàng triệu tấn đậu tương để sản xuất các loại thực phẩm cho người, dầu ăn nguyên liệu cho thức ăn chăn nuôi và nhiều ngành công nghiệp khác. Hiện nay sản xuất đậu tương của nước ta có quy mô còn rất nhỏ bé, như: Năm 1995 đạt 121.000 ha, năm 2000 có 124.000 ha, năm 2001 có140.000 ha, năm 2002 có 160.000 ha và năm 2003 có 170.000ha (trong đó có trên 100.000 ha ở các tỉnh phía Bắc năng suất 13,5 tạ/ha, sản lượng 225.000 tấn, bình quân đầu người mới đạt gần 3 kg/năm, chưa bằng 10% mức thế giới). Vì vậy, thị trường tiêu thụ nội địa được coi như vô hạn, nếu có dư đậu tương thì xuất khẩu tương cũng thuận lợi, vì thế cần rất nhiều đậu tương và chế phẩm đậu tương mà hiện nay cung không đủ cầu. Trung Quốc sẽ là nước tiêu dùng đậu tương lớn nhất thế giới, năm 1984 tiêu thụ dầu ăn không tới 30 vạn tấn, năm 2003 đã tiêu thụ dầu ăn đã tới 7 triệu tấn, bã đậu 23,3 triệu tấn. Trước đây, Trung Quốc là nước xuất khẩu đậu tương, nay là nước nhập khẩu đậu tương lớn nhất thế giới, năm 2003 nhập 20,4 triệu tấn đậu tương, 1,7 triệu tấn dầu đậu tương, cao hơn mức sản xuất trong nước, năm 2004 vẫn nhập 20,76 triệu tấn, tốn 6,98 tỉ USD. Trung Quốc có nhu cầu đậu tương 25 - 30 triệu tấn/năm, trong nước mới chỉ sản xuất được 15 triệu tấn/ năm, còn thiếu hụt 10-15 triệu tấn/ năm. ở nước ta, đậu tương được trồng ở hơn 30 tỉnh, trong đó có khoảng 60 % diện tích trồng đậu tương ở các tỉnh phía Bắc, còn lại được trồng ở Cao Nguyên, đất nghèo dinh dưỡng và có độ màu mỡ thấp. (Phạm Văn Thiều, 1988) [31]. Hiện nay, cả nước ta đã hình thành 4 vùng chính sản xuất cây đậu tương là: Vùng đông Nam bộ có diện tích lớn nhất là 26,2%, miền núi và trung du Bắc bộ là 24,7%, vùng đồng bằng sông Hồng là 17,5%, vùng đồng bằng sông Cửu long có diện tích nhỏ nhất là 12,4%. Tổng diện tích của 4 vùng này chiếm tới 60% diện tích trồng đậu tương của cả nước. (Ngô Thế Dân và cs,1982) [6]. Trong 4 vùng trồng đậu tương trên, vùng đồng bằng sông Cửu Long có diện tích nhỏ nhất nhưng lại là vùng có năng suất cao nhất trong cả nước (năng suất bình quân là 18,8 tạ/ ha), cá biệt có những nơi đạt 30 tạ / ha). Miền đông Nam Bộ, đậu tương tập trung chủ yếu trên vùng đất đỏ thuộc tỉnh Đồng Nai. Tuy có diện tích gieo trồng không được lớn, nhưng đã chiếm 1/3 sản lượng đậu tương của cả nước. (Phạm Văn Thiều và cs, 1988) [32]. Về sản lượng, riêng 3 vùng, Đồng bằng sông Hồng, Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long chiếm 63,8% sản lượng đậu tương của cả nước. (Nguyễn Trọng Trang, 2005) [37]. Tuy nhiên, năng suất đậu tương ở nước ta còn rất thấp so với các nước trong khu vực châu á và chỉ bằng 43% so với năng suất bình quân của cả thế giới. Để đáp ứng được nhu cầu ngày càng tăng ở trong nước cũng như xuất khẩu, theo kế hoạch dự báo quốc gia thì đậu tương cần đạt 770.442 tấn vào năm 2010 với diện tích là 404.500 ha, Nhưng đến năm 2005 sản lượng đậu tương trong nước mới chỉ đạt 245 nghìn tấn, năng suất mới chỉ đạt 13,24 tạ/ ha với diện tích mới chỉ có 185 nghìn ha. Vì thế để phát triển sản xuất đậu tương ngoài công tác chọn giống phải có các biện pháp kỹ thuật hỗ trợ đặc biệt là phân bón cho cây, trong đó không thể không kể đến các loại phân bón lá có tác dụng kích thích sinh trưởng và phát triển cây trồng. ở nước ta hiện nay theo Nguyễn Ngọc Thành, (1996) [21] đã hình thành 3 vụ đậu tương trong một năm đó là: + Vụ xuân: Gieo tập trung từ 10/2 - 10/3, như: Vùng Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh có thể gieo sớm hơn từ 20/1 - 20/2 để tránh gió Tây cuối tháng 4, vùng tây bắc Bắc bộ (Sơn La, Lai Châu..) gieo muộn hơn từ 1/3 - 23/3. + Vụ hè: Gieo 25/5 - 20/6 có tập quán gieo đậu tương hè giữa 2 vụ lúa thì phải gieo kết thúc trước 8/6 và dùng giống ngắn ngày như ĐT12 (75 ngày). + Vụ đông: Gieo 15/9 - 5/10. Hiện nay một số tỉnh đông bằng Bắc bộ, như: Hà Tây, Vĩnh Phúc, Phú Thọ.. để tranh thủ thời vụ trên lúa mùa sớm, nông dân đã trồng đậu tương bằng phương thức làm đất tối thiểu hoặc gieo vãi không làm đất nhờ đó tiết kiệm được nhân lực, tiết kiệm được chi phí cho thu nhập khá và mở rộng khả năng khai thác diện tích vụ đông. Điển hình tại tỉnh Hà Tây vụ đông, như: - Năm 2004 trồng 24.00 ha đậu tương thì có 10.000 ha gieo vãi. - Năm 2005 trồng 28.830 ha thì chủ yếu gieo vãi và làm đất tối thiểu (Cục nông nghiệp, 2005) [5]. Về giống đậu tương. Tuỳ theo đất đai, mùa vụ, cơ cấu cây trồng của từng địa phương mà sử dụng giống cho thích hợp. Các nhà khoa học khuyến cáo, việc bố trí giống thích hợp cho các mùa vụ như sau: Các giống thích hợp cho vụ xuân: VX93, AK06, ĐT200, DT96... được sử dụng ở Việt Nam. 2.4. Việc sử dụng phân bón lá đối với cây trồng. Theo Bùi Quang Lanh, (2003) [15] từ những năm 60 của thế kỉ trước, nông dân miền Bắc đã sử dụng phân bón hoá học. Ban đầu mới có phân đạm sử dụng phối hợp với phân chuồng đã đưa năng suất lúa từ 1 tấn/ha/vụ lên 2 tấn/ ha/ vụ. Khi nông dân biết sử dụng thêm phân lân thì năng suất thì năng suất lúa được tăng lên 3 -3,5 tấn/ha/vụ và khi biết sử dụng thêm phân Kali thì năng suất lúa tăng lên 5-7 tấn/ha/vụ. Như vậy: Đạm, lân và kali là những yếu tố chính hạn chế năng suất cây trồng, nếu cây trồng được bón đủ, bón cân đối với đạm, lân, kali và bón đúng kĩ thuật thì năng suất tăng đột biến. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, cây trồng không chỉ cần đạm, lân, kali mà còn rất nhiều chất dinh dưỡng khác như vôi, magiê, lưu huỳnh, silíc, sắt, bo, kẽm, đồng, chất hữu cơ, vv...sẵn có trong đất và được bổ xung hàng năm bằng nguồn phân chuồng. Quá trình canh tác hàng ngàn đời nay làm chất dinh dưỡng cần thiết ngày càng cạn kiệt. mặt khác cuộc cách mạng về giống hiện nay cho ra đời nhiều loại giống cây trồng năng suất cao, đòi hỏi sử dụng nhiều chất dinh dưỡng, nếu chỉ bón đạm, lân, kali hay NPK thông thường thì cây trồng không phát huy năng suất và ảnh hưởng đến chất lượng nông sản.Tuy nhiên trong thực tế không phải người nông dân nào cũng sử dụng phân bón đúng kĩ thuật, nên có nhiều người đàu tư thâm canh cao nhưng năng suất, chất lượng nông sản lại giảm do bón không cân đối, không đúng thời điểm. Việc sử dụng phân bón qua lá sẽ khắc phục được các nhược điểm trên. Theo Chu Thị Thơm và cs, (2006) [25] thì phân bón qua lá là một tiến bộ kĩ thuật được dùng nhiều trong thời gian gần đây. Tuy vậy, bón phân qua lá không thể hoàn toàn thay thế được 100% bón phân qua đất. Các loại phân bón qua lá là những hợp chất dinh dưỡng, có thể là các nguyên tố đa lượng, trung lượng hoặc vi lượng, được hoà tan trong nước và phun lên cây để cây hấp thu. Đây là cách bón phân mới được phổ biến trong những năm gần đây, bởi vì thông thường phân được bón vào đất và được cây trồng hấp thu qua rễ. Bón phân qua lá phát huy được hiệu lực nhanh. Tỷ lệ cây sử dụng chất dinh dưỡng thường đạt ở mức cao, cây sử dụng đến 90% chất dinh dưỡng bón qua lá, trong khi đó bón qua đất cây chỉ sử dụng 45-50%. Bón qua lá tốt nhất là các đợt bón bổ xung, bón thúc để đáp ứng nhanh các nhu cầu dinh dưỡng của cây. Đặc biệt là giúp cây chóng phục hồi sau khi bị sâu bệnh, bão lụt gây hại, hoặc là khi trong đất vì những lí do khác nhau bị thiếu chất dinh dưỡng một cách đột ngột. Các công trình nghiên cứu khoa học cũng như thực tế sản xuất cho thấy là bón phân qua lá có tác dụng rõ rệt trong việc làm tăng năng suất và phẩm chất nông sản, tăng giá trị thương phẩm của nông sản hàng hoá. Như người ta phun urê lên lá với nồng độ 0,5-1,5 %. Tuy nhiên phần lớn các loại phân bón qua lá là những hỗn hợp các chất dinh dưỡng đa lượng và vi lượng ở dạng hoà tan trong nước. Để nâng cao hiệu quả của phân bón qua lá, người ta thường bổ xung các chất kích thích sinh trưởng cây, các phi tohocmon, các ezim vào. Hiện nay trên thị trường nước ta có rất nhiều loại phân bón qua lá. Trong đó có những loại do các xí nghiệp trong nước sản xuất như HVP301 N, Comix; HB101, Biofact, BK104, CSF002, HUMID. Các loại phân bón qua lá nhập từ nước ngoài có Atomix, Đặc đa thu, Lục thuỷ thần, Open all... Phân bón lá thường được bán dưới dạng lỏng, tuy vậy vẫn có một dạng bột như Thần nông, Thiên nông, nhập từ Thái Lan.. Khi sử dụng phân bón qua lá cần chú ý: Hoà loãng phân theo đúng tỉ lệ được ghi trên bao bì. Khi độ ẩm không khí thấp, đất bị hạn nặng thì không nên dùng phân bón lá vì dễ làm rụng lá. Không nên nhầm lẫn giữa phân bón lá với chất kích thích sinh trưởng. Bởi vì chất chất kích thích sinh trưởng chỉ phát huy được tốt khi cây có đầy đủ chất dinh dưỡng, nếu không cây có thể bị thiếu chất dinh dưỡng dẫn đến những hậu quả xấu đén sinh trưởng và phát triển của cây. Vì vậy, khi trong phân bón lá có chất kích thích sinh trưởng thì các chất dinh dưỡng đã có sẵn trong phân, cho nên 2 loại chất sẽ phát huy tác dụng của nhau. Nếu chỉ dùng riêng chất kích thích sinh trưởng thì phải bổ xung thêm phân bón cây mới đủ dinh dưỡng để tăng trưởng. Phân bón qua lá có thể là các loại phân đơn như N, P, K, Cu, Zn vv. Không nên sử dụng phân bón lá khi cây đang ra hoa, lúc trời đang nắng. Vì vậy sẽ làm rụng hoa, quả và làm giảm hiệu lực của phân bón (Nguyễn Hạc Thuý, 2001) [31]. Lá là cơ quan duy nhất thực hiện được quang hợp, tạo ra năng suất, đồng thời cũng là cơ quan có khả năng hấp thu chất dinh dưỡng cho cây. Phân bón qua lá có thể có nguồn gốc hoá học hoặc hữu cơ. Phân bón qua lá có nguồn gốc hoá học thường là các chất vi lượng. Ngoài đạm, lân, kali và vi lượng, cây trồng còn cần những chất dinh dưỡng hữu cơ khác như vitamin, đạm hữu cơ (protein), các chất kích thích sinh trưởng vv.. để sinh trưởng và phát triển. Các chất này có cấu tạo phân tử lớn và phức tạp hơn đạm, lân và kali, do vậy, rễ không hấp thu được mà chỉ có lá mới hấp thu được. Để bổ xung kịp thời nguồn dinh dưỡng cho cây trồng ngoài phương pháp bón phân hữu cơ, phân chuồng hoai mục...kết hợp với các loại phân khoáng, người ta còn áp dụng phương thức bón phân qua lá để tạo điều kiện cho cây trồng hấp thu dinh dưỡng, dễ dàng tạo điều kiện cho cây trồng sinh trưởng và phát triển tốt. Theo Vũ Cao Thái, (1996) [26], đã nhận định, bón phân qua lá là một giải pháp chiến lược an toàn dinh dưỡng cho cây trồng. Khả năng hấp thu dinh dưỡng qua lá được phát hiện vào đầu thế kỉ XIX bằng phương pháp đồng vị phóng xạ cho thấy cây trồng ngoài bộ phận lá, các bộ phận khác như thân, cành, hoa, trái đều có thể hấp thu được chất dinh dưỡng. Mặt khác, theo tác giả trên cho rằng diện tích lá của cây bằng 15-20 lần diện tích đất do tán che phủ, do đó nhận được dinh dưỡng bằng phun qua lá được nhiều hơn. Phân bón lá do các cơ sở ở trong nước sản xuất được chia làm 2 dạng chính: - Sử dụng các chất sinh trưởng giúp cây tăng cường sinh trưởng, từ đó tăng khả năng hấp thu các chất dinh dưỡng đa lượng. - Không chứa các chất sinh trưởng mà chỉ dựa vào nguyên tố khoángvi lượng, đa lượng được phối hợp trộn theo một tỉ lệ hợp lí giúp cây trồng sinh trưởng ổn định một cách tự nhiên. Trong những năm 90 của thập kỉ 90, châu Âu đã chế tạo và sử dụng rộng rãi các loại phân phức hữu cơ. Ưu điểm của loại phân bón lá phức hữu cơ là: Nhờ khả năng tạo phức giữa các axit anim với các kim loại như Cu++, Zn++, Mo++, Ni++, Mn++, Mg++, Ca++ mà ta có thể đưa cùng một lúc hầu hết các nguyên tố vi lượng, đa lượng và trung lượng trong các cấu tạo của phức chất. Cấu trúc dạng phức tạo khả năng bền vững cho các phân tử do đó khả năng bảo quản cất giữ được lâu bền, cũng nhờ có cấu trúc dạng phức hữu cơ nên độ pH ổn định tuyệt đối. Các axit amin trong cấu trúc của phân bón lá có tác dụng cung cấp trực tiếp dinh dưỡng trực tiếp cho cây và tham gia ngay vào việc tổng hợp và kích thích khả năng sinh tổng hợp Protein trong cây, kích thích sự hấp thu các yếu tố dinh dưỡng khác. Cũng nhờ có các ưu điểm trên, hiệu suất đồng hoá của cây đối với các loại phân bón lá này cao hơn so với các loại phân bón lá khác, phân bón được chế tạo ở dạng dễ bảo quản (Hoàng Ngọc Thuận, 1996) [28]. ở Việt Nam, Phân bón lá phức hữu cơ Pomior đã được thử nghiệm trên diện rộng từ năm 1995 ở Yên Hưng (Quảng Ninh), Phúc Yên (Sơn La), Yên Dũng, Hiệp Hoà (Bắc Giang), Tiên Sơn (Bắc Ninh), Ngọc Lạc (Thanh Hoá), Mỹ Hào (Hưng Yên), Sóc Sơn, Đông Anh, GIa Lâm (Hà Nội), Nghệ An, Nha Trang, Thừa Thiên Huế. Trên tất cả các loại cây trồng lúa màu, cây ăn quả, hoa và cây cảnh. ở tất cả các địa phương trên đều cho những nhận xét tốt: năng suất tăng nhanh, cây sinh trưởng tốt, ít sâu bệnh, tiết kiệm phân bón và nhân lực, phẩm chất rau và quả đạt chất lượng cao. (Hoàng Ngọc Thuận và CS, 1996) [27]. Qua thực tế phân bón lá phức hữu cơ Pomior có tác dụng cung cấp đầy đủ và kịp thời các nguyên tố dinh dưỡng cho các loại cây trồng ở mọi giai đoạn sinh trưởng. Đặc biệt là ở những giai đoạn khủng hoảng dinh dưỡng của cây trồng như sau khi kết thúc nảy mầm (khi cây có một lá thật), thời kì cây tăng trưởng mạnh, thời kì phân hoá mầm hoa, thời kì nở hoa và thời gian thụ tinh, thụ phấn hình thành quả. Phân bón lá phát huy được hiệu quả mạnh đối với cây trồng trên đất mặn, đất hạn (thời kì hạn cây không thể hấp thu đầy đủ chất dinh dưỡng trong đất có khi được ngừng trệ hoàn toàn). (Hoàng Ngọc Thuận và CS, 2005) [29]. Phân vi sinh qua lá BioGro là chế phẩm được chiết rút từ vi sinh vật nên và vì vậy, nó mang nguồn gốc hữu cơ. Cũng chính do đây là chế phẩm được chiết rút từ vi sinh vật nên tác dụng của nó có thể thấy nhanh hơn (5- 7 ngày) so với vi sinh vật bón qua rễ. Phân vi sinh BioGro bón qua lá giúp cây trồng phát triển nhanh hơn, năng suất cao hơn, rút ngắn thời gian thu hoạch (Chu Thị Thơm và cs, 2006) [25]. Từ trước đến nay, người ta vẫn phun cho lá các loại phân vi lượng, đa lượng có nguồn gốc hoá học. Phân vi sinh bón qua lá là chế phẩm được chiết rút ra từ vi sinh vật, cung cấp các chất dinh dưỡng hữu cơ, chất kích thích sinh trưởng và các loại vitamin. Cây trồng dễ hấp thu phân vi sinh bón qua lá... Phân vi sinh bón qua lá BioGro có thể phun cho các loại cây trồng. Tuỳ từng loại cây, trong một vụ có thể phun cho nhiều loại cây trồng, Tuỳ từng loại, trong một vụ có thể phun nhiều lần, mỗi lần có thể phun cách nhau 2 tuần. Với cây lúa, có thể phun 2-3 lần, phun cho luống mạ trước khi cấy 5-7 ngày, trước khi trỗ 5-7 ngày. Với cây rau và ngô, từ khi có 3-4 lá, 2 tuần phun 1 lần trong 1.5 tháng đầu. Với cây chè, phun sau mỗi lần hái 10-15 ngày, khi xuất hiện lá non. Cây trong vừơn ươm và cỏ vận động rất thích hợp với phân vi sinh bón qua lá. Lá non hấp thu chất dinh dưỡng tốt hơn lá già, mặt dưới hấp thu chất dinh dưỡng tốt hơn mặt trên của lá (Chu Thị Thơm và cs, 2006) [25]. Tại Lâm Đồng, Trung tâm khuyến nông Lâm Đồng đã thử nghiệm và cho kết quả rất khả quan trên các giống cây trồng. Với cây cà chua khi phun 26 ml ĐH1 cho năng suất 614 tạ/ha tăng 13,74% so với đối chứng, phun 36 ml ĐH1 cho năng suất 717,9 tạ/ha tăng 32,99% so với đối chứng. Đối với cây dâu tây, khi phun 26ml ĐH1 sản lượng đạt1.210 kg/1000m2, tăng 7,07% so với đối chứng, trong đó tỉ lệ quả loại 1 đạt 52,15%. Khi phun 36ml ĐH1 sản lượng 1.530 kg/1000m2, tăng 35,49% so với đối chứng, trong đó tỷ lệ quả loại 1 đạt 52,15% (Nguyễn Xuân Linh, 1998) [ 19]. Đối với lúa Bắc ưu 64 sau cấy 7 ngày(15/8/1995) toàn bộ diện tích bị ngập nặng chỉ còn 1-1,5 % số lá còn lại trên mặt nước. Toàn bộ diện tích 5 ha được làm cỏ sục bùn sau khi rút nước, bón 1 sào 10 kg Superlân và phun bổ xung 3 lần phân bón lá Pomior. Kết quả sau 5 ngày lá non bắt đầu mọc trở lại, sau 8-10 ngày đẻ nhánh rộ và sinh truởng bình thường. Số đẻ nhánh bình quân 20-22 dảnh /khóm, số dảnh hữu hiệu 8-10 rảnh. So với diện tích chung toàn huyện, diện tích lúa Bắc ưu bị ngập nặng được phun Pomior đã tăng năng suất 18,1 ta/ha. Cũng trong thời gian này Nguyễn Tiến Huy, (1997) [16], đã thực hiện thí nghiệm về phân bón lá Sài Gòn VA và Sài Gòn (SAFER) HQ phân bón lá có tác dụng tốt đối với lúa, biểu hiện ở: lá lúa mỡ, màu xanh sáng, dày hơn đối chứng, bụi lúa cứng cáp, bộ lá giữ bền làm cho lúa trỗ tập trung, tỷ lệ lép thấp, số hạt chắc tăng. Năng suất lúa được phân bón lá Sài Gòn tác động chỉ trên 10% vụ xuân 1996 ở Hà Tây, nên số tăng tuyệt đối khá cao 800 - 900 kg thóc/ha. Đầu tư thêm mỗi ha 30 công phun (mỗi công 10.000 đồng) và 30.000 đồng phân bón, vậy đầu tư thêm 1.000 đồng thì thu được 2,4- 2,7 kg/thóc (cũng có thể nói mỗi công lao động sử dụng phân này đã thu được 200 kg thóc). Đối với lúa Mộc tuyền được phun ở giai đoạn mạ và 2 lần sau cấy: Lúa hồi xanh nhanh hơn, đẻ sớm, đẻ khoẻ so với ruộng không phun. Bình quân số nhánh đẻ của lúa Mộc tuyền cấy tái giá là 14-15 dảnh/khóm. Ruộng đối chứng không phun chỉ đạt10-12 dảnh/khóm. Số nhánh hữu hiệu 8-10 dảnh. Số nhánh hữu hiệu: 6-7 (không phun 4-5). Chiều cao cây cao hơn đối chứng 5-6,5 cm, chiều dài bông dài hơn đối chứng 0,7-1,2 cm, lá to, dày, xanh đậm hơn. Lúa có phun Pomior trỗ sớm hơn các trà không phun 4-5 ngày hạt mẩy đều, màu vàng sáng. Như vậy trong điều kiện vụ mùa, do lúa cấy trên đất ngập úng, có nước lợ tràn qua, nhiệt độ cao và ẩm độ cao thời gian sinh trưởng của lúa lại quá ngắn so với yêu cầu của giống (do cấy muộn), phân bón lá Pomior đã phát huy ưu thế mạnh: Cung cấp kịp thời và nhanh chóng các chất dinh dưỡng đa và vi lượng giúp cho lúa sinh trưởng nhanh, đẻ nhánh tốt rút ngắn được thời gian sinh trưởng, do đó đã trỗ kịp trước khi có những đợt gió mùa đông bắc lạnh tràn về, vì vậy cả lúa Mộc tuyền và lúa Bắc ưu đều cho năng suất cao (so với các diện tích lúa cấy tái giá khác không phun Pomior). Kết quả khảo nghiệm của Bùi Thị Hồng Vân, (1995) [38] của phân bón lá Komic BFC 201 vụ lúa mùa 1996 tại HTX Mỹ Hưng - Thanh Oai - Hà Tây cho thấy: ở thời kỳ phát triển dinh dưỡng, có phun, chiều cao tăng 5%, cây cứng, bộ lá to dài, màu xanh sáng. Khi thu hoạch bộ lá vẫn giữ được màu vàng sáng. ở thời kỳ đẻ nhánh, lúa đẻ nhanh, gọn tập trung thể hiện rất rõ, số dãnh tăng 8%, tốc độ phát triển dảnh trên ngày tăng 60%. ở thời kì sinh trưởng sinh thực, thể hiện qua các yếu tố cấu thành năng suất lúa. Do phun phân qua lá chiều dài bông lúa tăng 7%, số bông trên khóm tăng 7%, tỉ lệ hạt lép giảm 15% so với không phun, năng suất thực thu tăng 13%, vỏ hạt lúa màu vàng tươi. Trên cây dứa theo Vũ Quang Vịnh, (2004) [40], khi phun Pomior nồng độ 0,65 đã cho năg suất tăng cao hơn đối chứng phun nước lã 8,37 tấn/ha bằng 100%, vượt năng suất so với phun Komic KF 13,13 tấn/ha bằng 54,48%. Năng suất tăng mạnh do 2 yếu tố được tác động bởi Pomior: Cây dứa rất thích hợp với hình thức bón phân qua lá và Pomior có hàm lượng dinh dưỡng tương đối phù hợp với yêu cầu của cây dứa; yếu tố thứ 2 là khả năng kích thích làm tăng tỷ lệ ra hoa của dứa Cayen tới 32% so với công thức đối chứng. Tác giả cũng đã nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón lá phức hữu cơ Pomior đến thành phần sinh hoá quả dứa Cayen kết quả: Bảng 2.2. ảnh hưởng của phân bón lá phức hữu cơ Pomior đến một số chỉ tiêu phẩm chất của dứa Cayen Chỉ tiêu  Hàm lượng chất khô (%)  Tỷ lệ nước (%)  Tỷ lệ bã (%)  Đường tổng số (%)  VitaminC (mg/100)  Axit (%)   Đối chứng (nước lã)  14,56  86,33  13,67  12,45  10,15  2,75   Phun (pomior)  16,75  88,41  13,85  10,28  10,23  2,87   Khi phun Pomior ở nồng độ 0.6% đã làm tăng hàm lượng chất khô trong quả dứa Cayen, tăng đáng kể và hàm lượng đường tổng số cũng tăng lên tương ứng. Các chỉ tiêu khác như vitamin C, axit gần như không có sự thay đổi đáng kể nào. Kết quả thực hiện mô hình sử dụng phân bón sinh học (NAB) của Trương Ngọc Lương, (2006) [18] trong thâm canh lúa mùa tại Ba Vì, Hà Tây đã đưa ra đề nghị sử dụng phân sinh học (NAB) cho hiệu quả cao với lúa mùa, có thể thay thế một phần đến thay thế toàn bộ phân hoá học, giảm được chi phí về phân bón, giảm được chi phí và công phun thuốc phòng trừ sâu bệnh, lãi thuần có thể tăng thêm 1.080.000đ/ha so với bón đơn thuần bằng phân hoá học hoặc phân sinh học. Nguyễn Tiến Huy, (1997) [15] sử dụng phân bón lá chế phẩm EM, nồng độ 1/200, chế phẩm Sài Gòn HQ, chế phẩm MADU, nồng độ 1/400 cho dưa chuột, đậu trạch vụ đông năm 1996-1997 cho thấy do bón nhiều phân hoá học, nhất là đạm, dưa chuột, đậu trạch đều có lá mỏng, dễ nhiễm bệnh, quả thương phẩm không đẹp, màu xỉn. Sau trồng 30 ngày, dưa chuột và đậu trạch đã có thể bước vào thu hoạch, thời gian thu hoạch 35-40 ngày. Khi bắt đầu có quả đậu, bắt đầu sử dụng phân bón lá phun 1 lần rải đều trên mặt lá dưa chuột, đậu trạch có tác dụng màu xanh của lá bền đến cuối vụ, ít sâu bệnh. Thân lá phát triển nhanh, ngọn mập, tỷ lệ đậu quả cao, quả màu tươi, mỡ màng, bán được giá và thời gian quả kéo dài thêm 5-7 ngày. Đã tạo ra sự cân bằng dinh dưỡng trong thân, lá cây trồng, nâng cao hiệu quả các loại phân cơ bản. Trong nghề trồng hoa cúc, nông dân thường chỉ bón lót phân chuồng, phân urê và phân lân, có thể bón thúc phân urê hoặc không bón. Nhìn chung đa số hộ nông dân vẫn thu được năng suất cao và hình thức hoa đẹp, nhưng khả năng bảo quản, vận chuyển và độ bền hoa cắt thấp, chưa thể đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trên địa bàn cả nước và xuất khẩu. Theo Phan Thị Thu Trang, (2003) [33], phân Pomior có thể sử dụng để bón thúc cho hoa cúc mà không cần phải bón thêm phân khoáng với nồng độ dung dịch đã pha là 0.4% và phun 10 ngày 1 lần. Nếu: - Không có bón lót phân hữu cơ và phun 15 ngày một lần. - Không có bón lót phân hữu cơ và phun 15 ngày một lần. - Có bón lót phân lân sông Gianh cùng với phân hữu cơ. Sử dụng phân phức hữu cơ Pomior có tác dụng nâng cao độ bền của hoa tự nhiên so với công thức không sử dụng từ 2- 4 ngày; đồng thời nâng cao năng suất hoa, tăng tỉ lệ hoa hữu hiệu, tăng khả năng chống chịu sâu bệnh và điều kiện ngoại cảnh bất thuận.