Bài giảng cấu tạo ôtô

nh cho nªn c¸c b¸nh r¨ng hμnh tinh lóc nμy chØ quay quanh trôc cña nã vμ ®ãng vai trß nh− nh÷ng b¸nh r¨ng trung gian. B¸nh r¨ng trung gian sÏ ®¶o chiÒu chuyÓn ®éng quay * TruyÒn th¼ng ChÕ ®é truyÒn th¼ng, trôc chñ ®éng vμ trôc bÞ ®éng quay cïng tèc ®é. §Ó thùc hiÖn ®−îc chÕ ®é truyÒn th¼ng th× hai trong ba phÇn tö trong c¬ cÊu hμnh tinh ph¶i kho¸ víi nhau. Trong tr−êng hîp nμy CCHT ®ãng vai trß nh− mét khíp nèi cøng. 126 127 128 129 2.2.3. Hép sè v« cÊp ®iÒu khiÓn tù ®éng 130 131 2.2.4. HÖ thèng ®iÒu khiÓn Trong hép sè tù ®éng viÖc thay ®æi c¸c sè truyÒn ®−îc thùc hiÖn nhê t¸c dông cña chÕ ®é lμm viÖc cña ®éng c¬ vμ m«men c¶n g©y ra ®èi víi hÖ thèng truyÒn lùc. C¸c c¶m biÕn theo dâi liªn tôc qu¸ tr×nh thay ®æi trªn, t¹o lªn c¸c tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn vμ th«ng qua c¬ cÊu thõa hμnh t¸c dông vμo c¸c phÇn tö ®iÒu khiÓn cña hép sè tù ®éng, c¸c phÇn tö ®iÒu khiÓn nμy sÏ thùc hiÖn viÖc kho¸ thÝch hîp kh©u cña CCHT ®Ó cã tû sè truyÒn phï hîp. C¸c phÇn tö ®iÒu khiÓn trong hép sè hμnh tinh gåm c¸c lo¹i sau: C¸c lo¹i ly hîp kho¸ lμm viÖc trong dÇu, c¸c lo¹i phanh d¶i, c¸c khíp mét chiÒu. a. Ly hîp kho¸ Ly hîp kho¸ th−êng dïng ®Ó kho¸ mét kh©u cña CCHT víi vá t¹o nªn phanh dõng hoÆc kho¸ hai kh©u cña CCHT víi nhau t¹o nªn liªn kÕt cïng quay víi tèc ®é nh− nhau. Ly hîp kho¸ dïng ë d¹ng ly hîp ma s¸t nhiÒu ®Üa lμm viÖc trong dÇu, ho¹t ®éng b»ng ¸p lùc dÇu cña hÖ thèng thuû lùc ®iÒu khiÓn. CÊu t¹o cña ly hîp kho¸ gåm c¸c ®Üa ma s¸t cã r¨ng trong vμ ngoμi. C¸c ®Üa ma s¸t r¨ng trong g¾n víi phÇn th©n trong cña bé phËn nμy, cßn c¸c ®Üa ma s¸t r¨ng ngoμi g¾n víi mét bé phËn kh¸c t¹o nªn vá cña ly hîp. CÊu t¹o cña ly hîp kho¸ 1. Xi lanh (vá ly hîp) 6. Vßng h·m 2. Phít ch¾n dÇu chÞu lùc (xÐc m¨ng) 7. §Üa Ðp 3. Bé lß xo håi vÞ 8. §Üa ma s¸t 4. §Üa thÐp 9. Piston 5. Moay ¬ b.Phanh d¶i Trong hép sè hμnh tinh phanh d¶i ®Ó kho¸ mét chi tiÕt nμo ®ã víi vá hép sè hoÆc dïng ®Ó kho¸ trôc bÞ ®éng cña hép sè khi cÇn chän sè ë vÞ trÝ P. 132 CÊu t¹o cña phanh d¶i bao gåm: BÒ mÆt trô cña chi tiÕt cÇn kho¸ ®−îc gäi lμ trèng phanh, d¶i phanh quÊn quanh vßng ngoμi cña chèng phanh. Mét ®Çu cña d¶i phanh ®−îc b¾t chÆt víi vá cña hép sè b»ng chèt, ®Çu cßn l¹i tiÕp xóc víi piston phanh qua cÇn ®Èy piston.. Khi ¸p suÊt thuû lùc t¸c dông lªn piston lμm cho piston dÞch chuyÓn trong xi lanh nÐn lß xo l¹i, cÇn ®Èy dÞch chuyÓn cïng víi víi piston vμ Ên vμo mét ®Çu cña d¶i phanh. Do ®Çu kia cña d¶i phanh ®−îc b¾t chÆt vμo vá hép sè, ®−êng kÝnh cña d¶i phanh gi¶m xuèng, v× vËy d¶i phanh sÏ kÑp chÆt lÊy trèng phanh vμ gi÷ cho nã ®øng yªn. T¹i thêi ®iÓm nμy, mét lùc ma s¸t cao ®−îc t¹o ra gi÷a d¶i phanh vμ trèng phanh lμm cho trèng cïng víi mét kh©u nμo ®ã cña CCHT ®øng yªn. Khi dÇu cã ¸p suÊt ®−îc x¶ ra khái xi lanh, piston vμ cÇn ®Èy bÞ Ên ng−îc trë l¹i b»ng lùc håi vÞ cña lß xo do vËy trèng phanh ®−îc nh¶ ra bëi d¶i phanh. c.Khíp mét chiÒu Khíp mét chiÒu trong hép sè hμnh tinh ngoμi viÖc bè trÝ ë b¸nh dÉn h−íng cña bé biÕn m«, nã cßn ®−îc bè trÝ trong c¬ cÊu ®iÒu khiÓn cña CCHT. T¸c dông cña khíp mét chiÒu lμ nh»m x¸c ®Þnh mét chiÒu quay gi÷a c¸c phÇn tö cã chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi víi nhau. Trong hép sè hμnh tinh khíp mét chiÒu lμm chøc n¨ng cña phÇn tö ®iÒu khiÓn trong qu¸ tr×nh chuyÓn sè, ngoμi ra nã cßn lμm nhiÖm vô cña c¬ cÊu an toμn. Khíp mét chiÒu cã nhiÒu lo¹i cÊu t¹o kh¸c nhau: D¹ng cam, d¹ng bi cÇu, d¹ng trô. Tuy nhiªn chóng ®Òu lμm viÖc theo nguyªn lý cña chªm. CÊu t¹o vμ ho¹t ®éng cña khíp 1 chiÒu d¹ng bi cÇu CÊu t¹o vμ ho¹t ®éng cña khíp mét chiÒu d¹ng cam §èi víi khíp mét chiÒu d¹ng trô th× nguyªn lý còng t−¬ng tù nh− khíp mét chiÒu d¹ng bi cÇu. 133 134 - Bé ®iÒu khiÓn b»ng thuû lùc: Các li hợp và phanh vận hành bộ truyền bánh răng hành tinh làm việc nhờ áp suất thuỷ lực. Bộ điều khiển thuỷ lực sinh ra và điều chỉnh áp suất thuỷ lực này và thay đổi các đường dẫn nó. Bơm dầu có chức năng tạo ra áp suất thuỷ lực. Bơm dầu sản ra áp suất thuỷ lực cần thiết cho hoạt động của hộp số tự động bằng việc dẫn động vỏ bộ biến mô (động cơ). Áp suất thuỷ lực tạo ra từ bơm dầu được điều chỉnh bằng van điều áp sơ cấp. Ngoài ra, van bướm ga cũng tạo ra áp suất thuỷ lực thích hợp với công suất phát ra của động cơ. Khi li hợp và phanh của bộ truyền bánh răng hành tinh được đưa vào vận hành thì việc chuyển các số được thực hiện. Đường dẫn dầu được tạo ra tuỳ thuộc vào vị trí chuyển số 135 do van điều khiển thực hiện. Khi tốc độ xe tăng thì các tín hiệu được chuyển tới các van điện từ từ ECU động cơ & ECT. Các van điện từ sẽ vận hành các van chuyển số để chuyển các số tốc độ. - Bé ®iÒu khiÓn ®iÖn tö ECT: ECU động cơ & ECT điều khiển thời điểm chuyển số và khoá biến mô bằng cách điều khiển các van điện từ của bộ điều khiển thuỷ lực để duy trì điếu kiện lái tối ưu với việc dùng các tín hiệu từ các cảm biến và các các công tắc lắp trên động cơ và hộp số tự động. Ngoài ra ECU còn có các chức năng chẩn đoán và an toàn khi một cảm biến vv...bị hỏng. B¬m dÇu 136 Các cảm biến/công tắc đóng vai trò thu thập các dạng dữ liệu để quyết định các thông số điều khiển khác nhau và biến đổi chúng thành các tín hiệu điện, và các tín hiệu đó sẽ được truyền tới ECU động cơ & ECT. 137 Ch−¬ng III: Bé phËn chuyÓn ®éng 3.1. Khung « t« a. C«ng dông: - Khung xe lμ x−¬ng cèt cña « t« ®Ó g¸ ®ì vμ l¾p ghÐp víi c¸c bé phËn cña xe: ®éng c¬, c¸c bé phËn cña hÖ thèng truyÒn lùc, c¬ cÊu ®iÒu khiÓn, thiÕt bÞ phô vμ thiÕt bÞ chuyªn dïng,... - Khung xe cã ®é cøng v÷ng vμ kh¶ n¨ng chÞu t¶i tèt. Cã h×nh d¹ng tèi −u ®Ó cho phÐp h¹ thÊp träng t©m cña xe, ®¶m b¶o hμnh tr×nh lμm viÖc cña hÖ thèng treo vμ viÖc ®iÒu khiÓn c¸c b¸nh xe dÉn h−íng. b. Ph©n lo¹i - C¨n cø vμo lo¹i xe cã thÓ chia thμnh: + Khung xe con( Khung vμ vá t¸ch rêi hoÆc khung vμ vá liªn kÕt l¹i víi nhau). + Khung xe t¶i, xe kh¸ch, xe buýt + Khung ®oμn xe, xe chuyªn dïng,... - Theo kÕt cÊu cña khung cã thÓ chia thμnh: + KÕt cÊu d¹ng dÇm: xμ däc, xμ ngang liªn kÕt + KÕt cÊu d¹ng giμn. c. KÕt cÊu mét sè lo¹i khung « t«: + KÕt cÊu khung xe con Khung « t« INNOVA 138 + KÕt cÊu khung xe t¶i, xe kh¸ch, xe buýt Khung « t« KAMAZ 139 DÇm däc th¼ng DÇm däc cã tiÕt diÖn thay ®æi theo chiÒu däc DÇm däc cã chç uèn trong mÆt ph¼ng th¼ng ®øng hoÆc mÆt ph¼ng n»m ngang. Khung h×nh ch÷ X Khung h×nh x−¬ng c¸ 140 + KÕt cÊu khung ®oμn xe. + KÕt cÊu khung xe chuyªn dïng. 141 3.2. DÇm cÇu I. C«ng dông cña dÇm cÇu - DÇm cÇu cã c«ng dông g¸ ®ì toμn bé phÇn khèi l−îng ®−îc treo vμ chøa ®ùng hoÆc g¸ ®ì c¸c bé phËn kh«ng ®−îc treo. - DÇm cÇu th−êng ®−îc bè trÝ trªn hÖ thèng treo phô thuéc. II. Ph©n lo¹i: - Theo ph−¬ng ph¸p chÕ t¹o cã thÓ chia thμnh: + ChÕ t¹o b»ng hμn, dËp + ChÕ t¹o b»ng ®óc. + Liªn hîp - Theo lo¹i cÇu cã thÓ chia ra: + DÇm cÇu bÞ ®éng, dÉn h−íng hoÆc kh«ng dÉn h−íng, + DÇm cÇu chñ ®éng, dÉn h−íng hoÆc kh«ng dÉn h−íng. - Theo kÕt cÊu hÖ thèng treo: + DÇm cÇu liÒn : treo phô thuéc, + DÇm cÇu chia c¾t: treo ®éc lËp. III. KÕt cÊu 1. DÇm cÇu dÉn h−íng: - §Æc ®iÓm: + §ì phÇn träng l−îng phÝa tr−íc cña « t«, + Liªn kÕt c¸c b¸nh xe dÉn h−íng vμ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng dÉn h−íng, ®iÒu khiÓn dÔ dμng th«ng qua hÖ thèng l¸i, + Víi lo¹i dÇm cÇu dÉn h−íng vμ chñ ®éng cßn cã nhiÖm vô truyÒn lùc vμ m«men ®Çy ®ñ tõ b¸nh xe lªn khung. - KÕt cÊu: + DÇm cÇu dÉn h−íng bÞ ®éng, + DÇm cÇu dÉn h−íng chñ ®éng, + DÇm cÇu kh«ng dÉn h−íng chñ ®éng, + DÇm cÇu kh«ng dÉn h−íng, kh«ng chñ ®éng. 2. Vá cÇu chñ ®éng: - §Æc ®iÓm: bao bäc côm truyÒn lùc chÝnh, vi sai vμ b¸n trôc. ChÞu träng l−îng toμn bé cña « t« ®Æt lªn c¸c b¸nh xe phÝa sau ®ång thêi nhËn vμ truyÒn lùc kÐo, phanh, m«men. Vá cÇu th−êng ®−îc chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p ®óc tõ gang rÌn hoÆc gang c¶i tiÕn. Cßn cã thÓ chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p dËp hμn tõ ph«i thÐp dËp. 142 - KÕt cÊu: + DÇm cÇu chñ ®éng 143 3.3. B¸nh xe vµ lèp - B¸nh xe lμ côm t¹o chøc n¨ng chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn cho xe, nhê nã mμ « t« cã thÓ thùc hiÖn di chuyÓn trªn ®−êng. B¸nh xe cÇn ph¶i l¨n ªm dÞu vμ t¹o kh¶ n¨ng b¸m tèt nhÊt trªn nÒn ®−êng. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng, b¸nh xe lu«n ph¶i tiÕp nhËn c¸c lùc, m«men vμ c¸c chÊn ®éng tõ mÆt ®−êng t¸c dông lªn khung xe vμ ng−îc l¹i. - KÕt cÊu cña b¸nh xe thay ®æi nhiÒu vμ ®−îc c¶i thiÖn nh»m n©ng cao chÊt l−îng chuyÓn ®éng cña xe. CÊu t¹o chung cña b¸nh xe gåm cã: lèp, vμnh, ®Üa vμnh vμ moay¬. Lèp, vμnh, ®Üa vμnh ®−îc liªn kÕt víi moay¬ qua mèi ghÐp bu l«ng( cã mÆt c«n ®¶m b¶o ®Þnh t©m). M«men xo¾n truyÒn cho c¸c b¸nh xe chñ ®éng th«ng qua b¸n trôc. B¸n trôc n»m trong ngâng trôc vμ cã mÆt bÝch liªn kÕt víi moay ¬ qua mèi ghÐp bul«ng. I. lèp «t« 1. CÊu t¹o lèp « t«: CÊu t¹o chung cña lèp bao gåm: líp cao su lãt trong, líp sîi ( x−¬ng lèp), líp ®Öm, líp hoa lèp, thμnh bªn, vai lèp, tanh lèp b»ng kim lo¹i. Hoa lèp: - §Æc ®iÓm: + Líp cao su dμy bªn ngoμi cïng cña lèp, n»m trªn bÒ mÆt l¨n trªn nÒn ®−êng cã c¸c h×nh d¹ng kh¸c nhau cã nhiÖm vô b¶o vÖ líp sîi bªn trong vμ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng b¸m tèt nhÊt víi nÒn ®−êng. + Cã c¸c r·nh bè trÝ tho¸t n−íc tèt nhÊt khi ®i trªn ®−êng −ít. . Lo¹i cã hoa lèp nhá hoÆc rÊt nhá : Dïng cho xe ch¹y trªn nÒn ®−êng tèt ( xa lé, thμnh phè) ®¶m b¶o kh¶ n¨ng b¸m ®−êng tèt. . Lo¹i cã hoa lèp th«ng th−êng: Dïng cho xe ch¹y trªn nÒn ®−êng cøng vμ ®−êng ®Êt, . Lo¹i hoa lèp cã r·nh lín vμ th«: Dïng cho xe ch¹y trªn nÒn ®−êng xÊu( c«ng tr−êng, b·i, ®−êng lÇy..). 144 2. Ph©n lo¹i lèp « t«: a) C¨n cø vµo ph−¬ng ph¸p lµm kÝn mµ cã thÓ ph©n lo¹i: - Lèp kh«ng s¨m: Ký hiÖu: TUBE LESS dïng cho xe cã tèc ®é cao do ®Æc ®iÓm an toμn (khi bÞ sù cè víi lèp, h¬i ra rÊt chËm do líp cao su dμy). + §Æc ®iÓm: Líp trong cïng cã líp cao su dμy ®Ó tr¸nh lät khÝ, vËt liÖu c¸c líp sîi còng tèt h¬n ®Ó tr¸nh lät khÝ . Cã ®é tin cËy lμm viÖc cao, . NhiÖt ®é trong lèp thÊp (do kh«ng cã sù ma s¸t gi÷a lèp vμ s¨m) nªn tuæi thä cao, . §é cøng lín( kh«ng cã chi tiÕt ®μn håi lμ s¨m). . Yªu cÇu ®é kÝn khÝt mèi l¾p ghÐp vμnh vμ lèp cao ®−îc quyÕt ®Þnh bëi h×nh d¸ng h×nh häc cña lßng vμnh. - Lèp cã s¨m: Ký hiÖu trªn bÒ mÆt lèp: TUBE TYPE + §Æc ®iÓm: . Lèp nhÑ, máng, kh¶ n¨ng ®μn håi tèt, . NhiÖt ®é thÊp h¬n. . DÔ l¾p r¸p vμ tuæi thä cao. b) C¨n cø vµo kÕt cÊu líp sîi mµnh: - Lèp cã sîi mµnh ®an h−íng kÝnh : Ký hiÖu trªn lèp cã ch÷ R: ( Radial). + §Æc ®iÓm: Cã hai líp sîi ®an chÐo mét gãc 10-30o vμ líp mμnh h−íng kÝnh Lèp lo¹i nμy cã ®é mμi mßn bÒ mÆt nhá, ®é ®μn håi tèt, lùc c¶n l¨n nhá, nh¹y c¶m víi sù quay vßng cña b¸nh xe dÉn h−íng, ®é gi·n në thÓ tÝch nhá, ®é cøng v÷ng vμ chÞu lùc däc vμ bªn ®ång ®Òu. - Lèp cã sîi mµnh ®an chÐo. Ký hiÖu trªn lèp cã ch÷ D: (Diagonal). + §Æc ®iÓm: C¸c sîi mμnh ®an chÐo so víi mÆt ph¼ng däc tõ gãc 300- 400. Nhê viÖc ®an chÐo, lèp cã kh¶ n¨ng ®μn håi däc lín, sù biÕn d¹ng bªn Ýt h¬n, chÞu lùc bªn tèt, ®é cøng v÷ng cao nªn cã tiÕng ån, thÝch hîp víi « t« cã vËn tèc trung b×nh hay nhá. - Lèp cã líp sîi kim lo¹i: + §Æc ®iÓm: Cã ®é bÒn cao, kh¶ n¨ng qu¸ t¶i cao, kh¶ n¨ng truyÒn nhiÖt tèt. Th−êng cã 1 hoÆc 2 líp sîi mμnh kim lo¹i lμ thÐp hîp kim. TREAD: 4 PLIES ( 2 PLIES RAYON + PLIES STEEL) SIDEWALL: 2 PLIES RAYON - Sè l−îng líp mµnh vµ ¸p suÊt h¬i lèp: KÝ hiÖu: _PR + §Æc ®iÓm: Lèp cã sè sîi mμnh lín cã kh¶ n¨ng chÞu t¶i lín. Tuy nhiªn lμm t¨ng lùc c¶n l¨n cña b¸nh xe. T−¬ng øng víi sè líp lμ ¸p suÊt h¬i lèp cho phÐp. VÝ dô: - 4PR t−¬ng øng ¸p suÊt lèp Pmax=0,22MPa≈2,2 KG/cm2 - 6PR t−¬ng øng ¸p suÊt lèp Pmax=0,25MPa≈2,5 KG/cm2 145 - 8PR t−¬ng øng ¸p suÊt lèp Pmax=0,28MPa≈2,8 KG/cm2 c) C¨n cø vµo ¸p suÊt khÝ nÐn bªn trong lèp: - Lèp ¸p suÊt thÊp: p= 0,8-5(kG/cm2). Ký hiÖu: B-d (Inch hoÆc mm) VÝ dô: 185-14. NghÜa lμ: B=185(mm), d=14(inch) - Lèp ¸p suÊt cao: p= 5-7kG/cm2. Ký hiÖu: D×B hoÆc D×H(inch hoÆc mm) VÝ dô: 880×135. NghÜa lμ D=880(mm); H=135(mm). 3. KÝch th−íc h×nh häc cña lèp ( Pr«fin) - ChiÒu réng : B hoÆc ký hiÖu W ( inch; mm) - ChiÒu cao: H( inch; mm) - §−êng kÝnh ngoµi cña lèp: D( inch; mm) - §−êng kÝnh l¾p víi vµnh cña lèp: d(inch; mm) 4. Ký hiÖu c¸c lo¹i lèp Theo mét sè tiªu chuÈn: II. Vµnh b¸nh xe: - Vμnh cã chøc n¨ng gi÷ cho lèp ë nguyªn profin theo yªu cÇu, ®Üa vμnh cè ®Þnh b¸nh xe víi moay ¬ ®Çu trôc b¸nh xe. - Vμnh cã thÓ chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p dËp, ®óc hoÆc cã thÓ hμn tõ c¸c tÊm ph«i hoÆc b¾t b»ng bu l«ng ®Þnh vÞ. VËt liÖu chÕ t¹o th−êng dïng thÐp C15 hoÆc C20. 1. CÊu t¹o cña vμnh: Gåm lßng vμnh, ®Üa vμnh, n¾p ®Ëy ®Çu trôc b¸nh xe. 146 - Lßng vµnh: + §¶m b¶o lèp kh«ng cã kh¶ n¨ng dÞch chuyÓn theo ph−¬ng däc trôc b¸nh xe. BÒ mÆt tùa th−êng nghiªng 10 ®Õn 50 ®Ó lèp b¸m ch¾c vμo vμnh kh«ng bÞ xoay. + Víi lo¹i lèp kh«ng s¨m, bÒ mÆt tùa cña lßng vμnh cã h×nh d¹ng ®Æc biÖt ®Ó ®¶m b¶o mèi ghÐp gi÷a lèp vμ vμnh tr¸nh hiÖn t−îng rß rØ khÝ nÐn. - §Üa vµnh: ®Üa vμnh cã thÓ g¾n víi lßng vμnh b»ng ph−¬ng ph¸p hμn hoÆc ®inh t¸n. Cã xÎ c¸nh t¶n nhiÖt, cã c¸c lç ®Þnh t©m ®Ó cè ®Þnh b¸nh xe víi moay¬. 2. Ký hiÖu cña vμnh: - ChiÒu réng lßng vµnh: b(inch hoÆc mm) - §−êng kÝnh l¾p lèp xe : d1( inch hoÆc mm) III. Moay¬: B¸nh xe ®−îc liªn kÕt víi moay ¬ b»ng bul«ng th«ng qua ®Üa vμnh ®¶m b¶o ®é ®ång t©m b»ng c¸c mÆt c«n trªn bul«ng vμ ®ai èc. Moay ¬ quay trªn c¸c æ bi. ë cÇu chñ ®éng moay ¬ quay ®−îc b¾t chÆt víi bÝch cña b¸n trôc. Moay ¬ ®−îc chÕ t¹o b»ng ph−¬ng ph¸p ®óc tõ thÐp hoÆc gang rÌn. 147 IV. C¸c gãc ®Æt b¸nh xe dÉn h−íng ViÖc bè trÝ c¸c gãc ®Æt b¸nh xe dÉn h−íng liªn quan ®Õn tÝnh ®iÒu khiÓn vμ æn ®Þnh chuyÓn ®éng. Xe ph¶i cã tÝnh n¨ng æn ®Þnh khi ®i trªn ®−êng th¼ng vμ khi ®i ra khái ®−êng vßng th× ph¶i cã kh¶ n¨ng håi phôc tr¹ng th¸i ®i th¼ng. Do ®ã b¸nh xe ®−îc l¾p ®Æt víi c¸c gãc kh¸c nhau so víi mÆt ®−êng vμ ®èi víi hÖ thèng treo kh¸c nhau. 1. Gãc nghiªng ngang cña b¸nh xe ( gãc Camber):γ Gãc nghiªng ngang cña b¸nh xe lμ gãc ®−îc x¸c ®Þnh trong mÆt ph¼ng ngang cña xe t¹o nªn bëi mÆt ph¼ng däc ®i qua t©m b¸nh xe víi ph−¬ng th¼ng ®øng. Gãc nμy cã gi¸ trÞ tõ 1/2 ®Õn 10 ,®−îc gäi lμ d−¬ng khi nghiªng ra ngoμi vμ ng−îc l¹i gäi lμ ©m. Trªn mét sè lo¹i xe gãc nμy cßn cã gi¸ trÞ b»ng kh«ng. Gãc camber ©m: - Khi quay vßng, gãc camber ©m lμm gi¶m kh¶ n¨ng nghiªng cña b¸nh xe nªn sÏ duy tr× tèt kh¶ n¨ng quay vßng, gi¶m thμnh phÇn lùc bªn. Gãc camber d−¬ng: - Khi gãc quay vßng d−¬ng sÏ lμm gi¶m t¶i träng th¼ng ®øng t¸c dông lªn æ trôc vμ cam l¸i - Gi÷ cho b¸nh xe khái bÞ tuét do cã thμnh phÇn lùc däc trôc khi ®Æt b¸nh xe cã gãc camber d−¬ng. Gãc camber kh«ng: - Khi chuyÓn ®éng trªn nÒn ®−êng b»ng ph¼ng, gãc camber kh«ng ®¶m b¶o b¸nh xe mßn ®Òu. 2. §é chôm cña b¸nh xe §é chôm cña b¸nh xe lμ ®é lÖch cña phÇn tr−íc so víi phÇn sau b¸nh xe khi nh×n tõ trªn xuèng d−íi theo h−íng chuyÓn ®éng cña xe. Gãc lÖch cña b¸nh xe ®−îc gäi lμ gãc chôm. - A<B gäi lμ ®é chôm hoÆc gäi lμ ®é chôm d−¬ng - A>B gäi lμ ®é cho·i hoÆc gäi lμ ®é chôm ©m. 148 - §é chôm ®ãng vai trß æn ®Þnh vµnh l¸i: + Khi b¸nh xe bÞ ®éng dÉn h−íng l¨n xuÊt hiÖn lùc däc Pf ( lùc c¶n l¨n) ng−îc chiÒu chuyÓn ®éng cña xe, lùc nμy g©y ra mét m«men quay ®èi víi t©m trô ®øng víi kho¶ng c¸ch r0. M«men nμy Ðp c¸c b¸nh xe quay vÒ phÝa sau lμm mÊt æn ®Þnh l¸i, ®é chôm d−¬ng sÏ kh¾c phôc hiÖn t−îng nμy t¹o nªn sù æn ®Þnh khi chuyÓn ®éng th¼ng. Gi¸ trÞ ®é chôm nμy tõ 2-3 (mm). + Khi b¸nh xe chñ ®éng dÉn h−íng l¨n, m«men sinh ra t¹i trô ®øng bëi lùc kÐo sÏ Ðp c¸c b¸nh xe quay vμo phÝa trong nªn cÇn ®Æt ®é cho·i cho b¸nh xe. MÆt kh¸c khi chÞu lùc c¶n l¨n vμ lùc phanh nªn ®é cho·i nμy th−êng ®Æt cã gi¸ trÞ nhá hoÆc b»ng kh«ng. Gi¸ trÞ ®é cho·i tõ -3÷ -2 (mm). + Khi xe ®i vμo ®−êng nghiªng, c¸c b¸nh xe cã xu h−íng nghiªng vμo phÝa nghiªng, nÕu b¸nh xe cã ®é chôm sÏ lμm cho c¸c b¸nh xe cã xu h−íng quay theo chiÒu ng−îc l¹i tøc lμ æn ®Þnh khi ®i th¼ng. 3. Gãc nghiªng ngang cña trô ®øng ( kingpin angle). σ Gãc nghiªng ngang cña trô ®øng lμ gãc hîp bëi ®−êng t©m trô ®øng vμ ph−¬ng th¼ng ®øng trong mÆt ph¼ng c¾t ngang. Gãc nghiªng ngang nμy cã gi¸ trÞ tõ 20÷160 Kho¶ng c¸ch tõ t©m ®−êng trô ®øng giao víi mÆt ®−êng ®Õn t©m b¸nh xe giao víi mÆt ®−êng ®−îc gäi lμ ®é lÖch hay cßn gäi lμ b¸n kÝnh quay cña b¸nh xe quanh trô ®øng. + §Æt gãc nghiªng ngang trô ®øng nh»m ®Ó b¸nh xe dÉn h−íng cã kh¶ n¨ng tù quay vÒ vÞ trÝ ®i th¼ng. Sù tù quay trë vÒ ®ã lμ do cã m«men ph¶n lùc( m«men c¶n quay vßng) t¸c dông tõ mÆt ®−êng lªn b¸nh xe. M«men nμy ®−îc h×nh thμnh do cã ®é lÖch. + Gi¶m m«men c¶n l¨n khi kho¶ng lÖch ®−îc rót ng¾n. + Kho¶ng lÖch qu¸ lín, khi lùc phanh hoÆc lùc kÐo truyÒn tíi sÏ g©y ra m«men lμm quay quanh trô ®øng lín. HoÆc c¸c t¸c ®éng tõ mÆt ®−êng cã thÓ lμm ¶nh h−ëng ®Õn ®é æn ®Þnh cña b¸nh xe. 4. Gãc nghiªng däc cña trô ®øng ( caster angle): τ 149 Lμ gãc ®−îc x¸c ®Þnh trong mÆt ph¼ng däc cña xe vμ t¹o nªn bëi t©m ®−êng trô ®øng víi ph−¬ng th¼ng ®øng trong mÆt ph¼ng däc. Khi nh×n theo chiÒu chuyÓn ®éng däc xe gãc τ cã gi¸ trÞ d−¬ng khi ®−êng t©m trô ®øng lÖch vÒ phÝa sau vμ cã gi¸ trÞ ©m khi ®−êng t©m trô ®øng lÖch vÒ phÝa tr−íc. Gãc lÖch nμy kÌm theo ®é lÖch däc( nk) lμ kho¶ng c¸ch gi÷a ®−êng t©m trô ®øng giao víi mÆt ®−êng víi víi ®−êng t©m b¸nh xe giao víi mÆt ®−êng trong mÆt ph¼ng däc. §é lÖch vÒ phÝa tr−íc, khi ®i vμo ®−êng vßng hoÆc chÞu t¸c ®éng cña lùc bªn, ph¶n lùc bªn t¸c ®éng lªn b¸nh xe sÏ sinh ra m«men c¶n quay vßng lμm b¸nh xe cã xu h−íng quay vÒ vÞ trÝ trung gian ®i th¼ng. Gi¸ trÞ gãc nμy vμo kho¶ng 00÷120 khi ®ã ®é lÖch vμo kho¶ng 0÷25(mm) 150 151 3.4. HÖ thèng treo Mét sè kh¸i niÖm : - Khèi l−îng ®−îc treo: Lμ toμn bé khèi l−îng th©n xe ®−îc ®ì bëi hÖ thèng treo. Nã bao gåm: khung, vá, ®éng c¬, hÖ thèng truyÒn lùc,... - Khèi l−îng kh«ng ®−îc treo: lμ phÇn khèi l−îng kh«ng ®−îc ®ì bëi hÖ thèng treo. Bao gåm: côm b¸nh xe, cÇu xe,... - Sù dao ®éng cña phÇn ®−îc treo cña «t«: 1. Sù l¾c däc ( pitching_ sù xãc n¶y theo ph−¬ng th¼ng ®øng). Lμ sù dao ®éng lªn xuèng cña phÇn tr−íc vμ sau cña xe quanh träng t©m cña nã. 2. Sù l¾c ngang ( Rolling). Khi xe quay vßng hay ®i vμo ®−êng mÊp m«, c¸c lß xo ë mét phÝa sÏ gi·n ra cßn phÝa kia bÞ nÐn co l¹i. §iÒu nμy lμm cho xe bÞ l¾c ngang. 3. Sù xãc n¶y( bouncing) lμ sù dÞch chuyÓn lªn xuèng cña th©n xe. Khi xe ®i víi tèc ®é cao trªn nÒn ®−êng gîn sãng, hiÖn t−îng nμy rÊt dÔ x¶y ra. 4. Sù xoay ®øng ( jawing) lμ sù quay th©n xe theo ph−¬ng däc quanh träng t©m cña xe. Trªn ®−êng cã sù l¾c däc th× sù xoay ®øng nμy còng xuÊt hiÖn. - Sù dao ®éng cña phÇn khèi l−îng kh«ng ®−îc treo: 1. Sù dÞch ®øng: lμ sù dÞch chuyÓn lªn xuèng cña c¸c b¸nh xe trªn mçi cÇu xe. §iÒu nμy th−êng x¶y ra khi xe ®i trªn ®−êng gîn sãng víi tèc ®é trung b×nh hay cao. 2. Sù xoay däc theo cÇu xe: lμ sù dao ®éng lªn xuèng ng−îc h−íng nhau cña c¸c b¸nh xe trªn mçi cÇu lμm cho b¸nh xe nÈy lªn khái mÆt ®−êng. Th−êng x¶y ra ®èi víi hÖ treo phô thuéc. 3. Sù uèn: lμ hiÖn t−îng c¸c l¸ nhÝp cã xu h−íng bÞ uèn quanh b¶n th©n cÇu xe do m«men xo¾n chñ ®éng ( kÐo hoÆc phanh) truyÒn tíi. I- C«ng dông, ph©n lo¹i 1.1. C«ng dông: 1. §ì th©n xe lªn trªn cÇu xe; cho phÐp b¸nh xe chuyÓn ®éng t−¬ng ®èi theo ph−¬ng th¼ng ®øng ®èi víi khung xe hoÆc vá xe; h¹n chÕ nh÷ng chuyÓn ®éng kh«ng muèn cã kh¸c cña b¸nh xe. 2. Bé phËn cña hÖ thèng treo thùc hiÖn nhiÖm vô hÊp thô vμ dËp t¾t c¸c dao ®éng, rung ®éng, va ®Ëp mÆt ®−êng truyÒn lªn. 3. §¶m nhËn kh¶ n¨ng truyÒn lùc vμ m«men gi÷a b¸nh xe vμ khung xe : C«ng dông cña hÖ thèng treo ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c phÇn tö cña hÖ thèng treo: - PhÇn tö ®μn håi: lμm gi¶m nhÑ t¶i träng ®éng t¸c dông tõ b¸nh xe lªn khung vμ ®¶m b¶o ®é ªm dÞu cÇn thiÕt khi chuyÓn ®éng. - PhÇn tö dÉn h−íng: X¸c ®Þnh tÝnh chÊt dÞch chuyÓn cña c¸c b¸nh xe vμ ®¶m nhËn kh¶ n¨ng truyÒn lùc ®Çy ®ñ tõ mÆt ®−êng t¸c dông lªn th©n xe. - PhÇn tö gi¶m chÊn: DËp t¾t dao ®éng cña « t« khi ph¸t sinh dao ®éng. 152 - PhÇn tö æn ®Þnh ngang: Víi chøc n¨ng lμ phÇn tö ®μn håi phô lμm t¨ng kh¶ n¨ng chèng lËt th©n xe khi cã sù thay ®æi t¶i träng trong mÆt ph¼ng ngang. - C¸c phÇn tö phô kh¸c: vÊu cao su, thanh chÞu lùc phô,...cã t¸c dông t¨ng cøng, h¹n chÕ hμnh tr×nh vμ chÞu thªm t¶i träng. 1.2. Ph©n lo¹i ViÖc ph©n lo¹i hÖ thèng treo dùa theo c¸c c¨n cø sau : - Theo lo¹i bé phËn ®μn håi chia ra : + Lo¹i b»ng kim lo¹i ( gåm cã nhÝp l¸, lß xo, thanh xo¾n ) + Lo¹i khÝ ( lo¹i bäc b»ng cao su - sîi, mμng, lo¹i èng ). + Lo¹i thuû lùc (lo¹i èng ). + Lo¹i cao su. - Theo s¬ ®å bé phËn dÉn h−íng chia ra : + Lo¹i phô thuéc víi cÇu liÒn ( lo¹i riªng vμ lo¹i th¨ng b»ng). + Lo¹i ®éc lËp ( mét ®ßn, hai ®ßn,...). -Theo ph−¬ng ph¸p dËp t¾t dao ®éng chia ra : + Lo¹i gi¶m chÊn thuû lùc ( lo¹i t¸c dông mét chiÒu, lo¹i t¸c dông 2 chiÒu ). +Lo¹i ma s¸t c¬ ( ma s¸t trong bé phËn ®μn håi, trong bé phËn dÉn h−íng). - Theo ph−¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn cã thÓ chia ra: + HÖ thèng treo bÞ ®éng ( kh«ng ®−îc ®iÒu khiÓn) + HÖ thèng treo chñ ®éng ( HÖ thèng treo cã ®iÒu khiÓn) II. cÊu T¹o chung vµ nguyªn lý lµm viÖc cña hÖ thèng treo. 2.1. S¬ ®å vμ nguyªn lý lμm viÖc cña hÖ thèng treo phô thuéc: a) §Æc ®iÓm cña hÖ thèng treo phô thuéc: DÇm cÇu liªn kÕt cøng hai b¸nh xe ë hai bªn. ë cÇu chñ ®éng, dÇm cÇu chñ ®éng liªn kÕt hai b¸nh xe. ë cÇu dÉn h−íng, dÇm cÇu liÒn b»ng thÐp ®Þnh h×nh liªn kÕt hai b¸nh xe. - Nh−îc ®iÓm: + Khèi l−îng kh«ng treo lín: t¨ng t¶i träng ®éng, va ®Ëp, gi¶m ®é ªm dÞu vμ sù b¸m cña b¸nh xe, + ChiÒu cao träng t©m lín do ®¶m b¶o kho¶ng c¸ch lμm viÖc cña cÇu xe: ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh æn ®Þnh, chiÕm kh«ng gian lín, + Nèi cøng b¸nh xe dÔ g©y nªn nh÷ng chuyÓn vÞ phô. - −u ®iÓm: + VÕt b¸nh xe cè ®Þnh: gi¶m ®é mßn ngang cña lèp, + Kh¶ n¨ng chÞu lùc bªn tèt do hai b¸nh xe ®−îc liªn kÕt víi nhau: gi¶m sù tr−ît bªn, + C«ng nghÖ chÕ t¹o ®¬n gi¶n, dÔ th¸o l¾p, söa ch÷a thay thÕ. 2.2. S¬ ®å vμ nguyªn lý lμm viÖc cña hÖ thèng treo ®éc lËp: 153 a) §Æc ®iÓm cña hÖ thèng treo ®éc lËp: Hai b¸nh xe ë hai bªn dÞch chuyÓn ®éc lËp víi nhau. Sù dÞch chuyÓn cña b¸nh xe nμy kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn b¸nh xe kh¸c ( nÕu coi th©n xe ®øng yªn). - Nh−îc ®iÓm: + KÕt cÊu phøc t¹p: khã kh¨n khi th¸o l¾p, söa ch÷a vμ b¶o d−ìng, - −u ®iÓm: + §¶m b¶o ®éng häc ®−îc ®óng vμ chÝnh x¸c h¬n, tuú theo kÕt cÊu mμ gi¶m ®−îc ®é tr−ît ngang: gi¶m ®é mμi mßn lèp + Cã kh«ng gian ®Ó bè trÝ c¸c bé phËn kh¸c: h¹ thÊp träng t©m xe, t¨ng ®é æn ®Þnh chuyÓn ®éng, + Khèi l−îng phÇn kh«ng treo nhá: gi¶m sù va ®Ëp vμ ph¸t sinh t¶i träng ®éng. III. CÊu t¹o c¸c bé phËn cña hÖ thèng treo 3.1 Bé phËn ®µn håi: 1. Chøc n¨ng: - Cã nhiÖm vô ®−a vïng tÇn sè dao ®éng ®ã phï hîp vïng tÇn sè thÝch hîp víi ng−êi sö dông( 60-85d®/ph). - Nèi mÒm gi÷a b¸nh xe vμ thïng xe gi¶m nhÑ t¶i träng ®éng t¸c dông tõ b¸nh xe lªn khung trªn c¸c ®Þa h×nh kh¸c nhau. - Cã ®−êng ®Æc tÝnh ®μn håi phï hîp víi c¸c chÕ ®é ho¹t ®éng cña xe. 2. KÕt cÊu: PhÇn tö ®μn håi cña hÖ thèng treo cã thÓ lμ kim lo¹i: nhÝp l¸, lß xo, thanh xo¾n hoÆc phi kim lo¹i : cao su, khÝ nÐn, thuû lùc ngoμi ra cã thÓ dïng kÕt hîp c¸c lo¹i phÇn tö ®μn håi trªn. a) NhÝp l¸: NhÝp ®−îc dïng phæ biÕn nhÊt v× nhÝp võa lμ bé phËn ®μn håi, bé phËn dÉn h−íng vμ mét phÇn lμm nhiÖm vô gi¶m chÊn. S¬ ®å hÖ thèng treo ®éc lËp 1. Th©n xe 2. Bé phËn ®μn håi 3. Bé phËn gi¶n chÊn 4. §ßn ngang trªn 5. §ßn ngang d−íi 154 - §Æc ®iÓm cña phÇn tö ®μn håi nhÝp l¸: + KÕt cÊu: + L¾p r¸p: . C¸c l¸ nhÝp ®−îc l¾p ghÐp thμnh bé, cã bé phËn kÑp ngang ®Ó tr¸nh kh¶ n¨ng x« ngang khi nhÝp lμm viÖc. . Bé nhÝp ®−îc b¾t chÆt víi dÇm cÇu th«ng qua bul«ng quang nhÝp, liªn kÕt víi khung th«ng qua tai nhÝp vμ quang treo (®Ó c¸c l¸ nhÝp biÕn d¹ng tù do). + §Æc tÝnh ®μn håi: §−êng ®Æc tÝnh ®μn håi cña nhÝp l¸ ®−îc coi lμ tuyÕn tÝnh, tøc lμ ®é cøng cña nã Ýt thay ®æi d−íi t¸c dông cña t¶i träng. §Ó t¨ng cøng ng−êi ta ta cã thÓ bè dïng c¸c c¸ch sau: . Dïng nhÝp phô: . Dïng vÊu tú ë gi÷a ®Çu nhÝp víi chç b¾t quang nhÝp. . Bè trÝ nghiªng mãc treo nhÝp. . Bè trÝ mét l¸ nhÝp liªn kÕt ®Ó chÞu lùc däc cßn c¸c l¸ nhÝp kh¸c ®−îc bè trÝ tù do. b) Lß xo: HÖ thèng treo víi phÇn tö ®μn håi lμ lß xo ®−îc sö dông réng r·i trªn « t« con vμ « t« t¶i nhÑ. - §Æc ®iÓm cña phÇn tö ®μn håi lß xo: + KÕt cÊu: chÕ t¹o tõ thanh thÐp cã tiÕt diÖn trßn hay vu«ng + −u ®iÓm: kÕt cÊu ®¬n gi¶n, cã tuæi thä cao h¬n do kh«ng cã ma s¸t khi lμm viÖc, kh«ng ph¶i b¶o d−ìng vμ ch¨m sãc. + Nh−îc ®iÓm: kh«ng cã kh¶ n¨ng dÉn h−íng vμ gi¶m chÊn. Do vËy bè trÝ phøc t¹p h¬n so víi lo¹i dïng nhÝp l¸. + Bè trÝ: Th−êng bè trÝ trªn cÇu tr−íc ®éc lËp hoÆc cÇu sau phô thuéc + §Æc tÝnh ®μn håi: §−êng ®Æc tÝnh ®μn håi tuyÕn tÝnh. c) Thanh xo¾n : Thanh xo¾n lμ mét thanh thÐp ®μn håi, dïng tÝnh ®μn håi xo¾n ®Ó chèng l¹i sù xo¾n. - §Æc ®iÓm cña phÇn tö ®μn håi thanh xo¾n: + KÕt cÊu: + Bè trÝ: + L¾p r¸p: + §Æc tÝnh ®μn håi: TuyÕn tÝnh víi gãc xo¾n. 155 d) Bé phËn ®μn håi phô b»ng cao su: Chøc n¨ng t¨ng cøng vμ h¹n chÕ hμnh tr×nh cña hÖ thèng treo. §Æc ®iÓm: - −u ®iÓm: + Cã ®é bÒn cao, kh«ng ph¶i b¶o d−ìng, söa ch÷a; + Kh¶ n¨ng hÊp thô n¨ng l−îng tèt + Träng l−îng nhá vμ cã ®Æc tÝnh ®μn håi phi tuyÕn. - Nh−îc ®iÓm: + Cã sù biÕn chÊt ¶nh h−ëng ®Õn ®Æc tÝnh ®μn håi khi nhiÖt ®é thay ®æi + Sù biÕn d¹ng d− lín ®) KiÓu khÝ nÐn. KiÓu khÝ nÐn ®−îc sö dông nhiÒu trªn xe t¶i, trªn mét sè xe con h¹ng sang. - §Æc ®iÓm phÇn tö ®μn håi khÝ nÐn: + KÕt cÊu: + Bè trÝ + L¾p r¸p: + §Æc ®iÓm: - −u ®iÓm : + Cã kh¶ n¨ng tù ®éng thay ®æi ®é cøng cña hÖ thèng treo. + HÖ thèng treo khÝ nÐn cßn cã mét −u ®iÓm n÷a ®ã lμ kh«ng cã ma s¸t trong c¸c phÇn tö ®μn håi; träng l−îng cña phÇn tö ®μn håi nhá. - Nh−îc ®iÓm: + Kh«ng cã kh¶ n¨ng dÉn h−íng. + HÖ thèng ®iÒu khiÓn phøc t¹p. e) KiÓu thuû khÝ: Bé phËn ®μn håi dïng kÕt hîp chøc n¨ng gi÷a bé phËn ®μn håi, bé phËn gi¶m chÊn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®iÒu chØnh chiÒu cao vμ träng t©m xe tù ®éng. 3.2. Bé phËn gi¶m chÊn: 1. Chøc n¨ng: - DËp t¾t dao ®éng ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh xe chuyÓn ®éng tõ mÆt ®−êng lªn khung xe trong c¸c ®Þa h×nh kh¸c nhau mét c¸ch nhanh chãng. - §¶m b¶o dao ®éng cña phÇn kh«ng treo nhá nhÊt, sù tiÕp xóc cña b¸nh xe trªn nÒn ®−êng, n©ng cao kh¶ n¨ng b¸m ®−êng vμ an toμn trong chuyÓn ®éng. 2. Ph©n lo¹i: Gi¶m chÊn ®−îc ph©n lo¹i theo cÊu t¹o vμ ho¹t ®éng cña chóng: - Ph©n lo¹i theo ho¹t ®éng: + T¸c dông mét chiÒu: chÊn ®éng chØ bÞ dËp t¾t ë hμnh tr×nh tr¶ tøc lμ lóc b¸nh xe ®i xa khung ( Kn xÊp xØ b»ng 0). + T¸c dông hai chiÒu: chÊn ®éng bÞ dËp t¾t ë c¶ hμnh tr×nh nÐn vμ tr¶. - Theo cÊu t¹o: + KiÓu èng ®¬n + KiÓu èng kÐp - Theo m«i chÊt c«ng t¸c: + Lo¹i thuû lùc 156 + Lo¹i khÝ. 3. Nguyªn lý lμm viÖc a) B¶n chÊt vËt lý qu¸ tr×nh x¶y ra trong gi¶m chÊn B¶n chÊt cña qu¸ tr×nh lμm viÖc cña gi¶m chÊn lμ qu¸ tr×nh tiªu hao c¬ n¨ng( biÕn c¬ n¨ng thμnh nhiÖt n¨ng. b) §−êng ®Æc tÝnh cña gi¶m chÊn thuû lùc Lùc c¶n gi¶m chÊn lμ mét hμm phô thuéc vμo vËn tèc t−¬ng ®èi cña c¸c dao ®éng t−¬ng ®èi gi÷a thïng xe víi b¸nh xe. c) Nguyªn lý lμm viÖc cña gi¶m chÊn thuû lùc: Lo¹i 1 líp vá: - Hμnh tr×nh nÐn: - Hμnh tr×nh tr¶: Lo¹i hai líp vá cã t¸c dông hai chiÒu. 1. Hμnh tr×nh nÐn : Khi b¸nh xe ®Õn gÇn khung xe (gÆp ph¶i mÊp m«) t−¬ng øng víi hμnh tr×nh cÇn piston ®i xuèng - NÐn nhÑ: - NÐn m¹nh: 2. Hμnh tr×nh tr¶ : Khi b¸nh xe xa khung xe (khi ®i xuèng æ gμ), t−¬ng øng víi hμnh tr×nh cÇn piston ®i lªn phÝa trªn. 157 - Tr¶ m¹nh: - Tr¶ nhÑ: 3. KÕt cÊu gi¶m chÊn. Trªn « t« hiÖn nay phæ biÕn dïng lo¹i gi¶m chÊn ho¹t ®éng hai chiÒu cã 2 vá 4. Bé phËn dÉn h−íng 4.1. Chøc n¨ng: - X¸c ®Þnh tÝnh chÊt chuyÓn ®éng (®éng häc) cña b¸nh xe ®èi víi khung, vá xe. - TiÕp nhËn vμ truyÒn lùc, m« men gi÷a b¸nh xe víi khung vá xe. C¨n cø theo s¬ ®å bé phËn dÉn h−íng chia ra lo¹i hÖ thèng treo ®éc lËp vμ lo¹i hÖ thèng treo phô thuéc. 4.2. HÖ thèng treo phô thuéc: KÕt cÊu hÖ thèng treo phô thuéc th«ng dông: a) PhÇn tö ®μn håi nhÝp l¸: ®a sè sö dông trªn xe t¶i, xe kh¸ch, xe buýt vμ treo sau cña xe du lÞch. b) PhÇn tö ®μn håi lß xo: c) PhÇn tö ®μn håi khÝ nÐn hoÆc thuû khÝ: 4.3. HÖ thèng treo ®éc lËp: KÕt cÊu hÖ thèng treo ®éc lËp th«ng dông: 1. HÖ thèng treo víi ®ßn ngang: a) §éng häc : - Lo¹i mét ®ßn ngang: - Lo¹i hai ®ßn ngang cã c¬ cÊu h×nh b×nh hμnh: - Lo¹i hai dßn ngang cã c¬ cÊu h×nh thang: b) §Æc ®iÓm lo¹i hai ®ßn ngang. −u ®iÓm: + Sù linh ho¹t cña hÖ thèng treo thiÕt kÕ. + DÔ dμng gi¶m chiÒu cao mòi xe + Träng t©m xe ®−îc h¹ thÊp, t¨ng ®é æn ®Þnh khi chuyÓn ®éng. + §é nghiªng thïng xe khi quay vßng nhá. C¸c gãc ®Æt b¸nh xe thay ®æi Ýt vμ chuyÓn vÞ bªn nhá nªn mßn lèp Ýt. + Khèi l−îng kh«ng ®−îc treo nhá ®¶m b¶o ®é ªm dÞu khi ®i trªn ®−êng xÊu. Nh−îc ®iÓm : + KÕt cÊu phøc t¹p, khã kh¨n cho viÖc bè trÝ trong khoang ®éng c¬. + Cã sù thay ®æi lín gãc ®Æt b¸nh xe do dung sai cña c¸c chi tiÕt khi l¾p r¸p 2. HÖ thèng treo Mc.Pherson §Æc ®iÓm kÕt cÊu: −u ®iÓm: + CÊu tróc ®¬n gi¶n, Ýt chi tiÕt, gi¶m nhÑ khèi l−îng kh«ng ®−îc treo + DÔ dμng bè trÝ trong khoang ®éng c¬ + cã thÓ ®iÒu chØnh chiÒu cao träng t©m xe b»ng bu l«ng. Nh−îc ®iÓm: + H¹n chÕ ®éng häc cña hÖ treo: ChiÒu cao t©m quay dao ®éng lín; ®Æc tÝnh ®iÒu chØnh cña gãc camber thÊp +Khã gi¶m chiÒu cao mòi xe. + Cã kh¶ n¨ng g©y ra sù thay ®æi gãc nghiªng ngang b¸nh xe, vÕt b¸nh xe 3. HÖ treo ®ßn däc 158 - S¬ ®å cÊu t¹o nh− h×nh vÏ. - §Æc ®iÓm cña lo¹i treo ®ßn däc: + Kh«ng x¶y ra sù thay ®æi chiÒu dμi vÕt b¸nh xe, gãc nghiªng b¸nh xe, ®é chôm b¸nh xe khi b¸nh xe dÞch chuyÓn, c¸c gi¸ trÞ nμy ®Òu b»ng kh«ng. + Khíp nèi ®ßn däc víi khung vá th−êng lμm b»ng cao su. §Ó t¨ng ®é cøng v÷ng cho hÖ treo nμy ng−êi ta th−êng bè trÝ: ®Æt lß xo ngay trªn t©m trôc b¸nh xe; t¨ng chiÒu dμi ®ßn däc; 4. HÖ treo ®ßn däc cã ®ßn ngang liªn kÕt Nã thuéc lo¹i nöa phô thuéc, nöa ®éc lËp ®iÒu nμy c¨n cø vμo kh¶ n¨ng lμm viÖc cña hÖ treo vμ tuú thuéc vμo ®é cøng cña ®ßn liªn kÕt. Tuú theo vÞ trÝ ®Æt ®ßn liªn kÕt mμ cã thÓ lμ treo ®éc lËp hoÆc phô thuéc. ¦u ®iÓm: - DÔ th¸o l¾p c¶ côm cÇu xe, kÕt cÊu gän, ®Æc biÖt dÔ bè trÝ cho hÖ treo dïng thanh xo¾n. - ChÞu t¶i träng ngang, gi¶m nhÑ lùc ngang t¸c ®éng lªn c¸c khíp quay, kh«ng cÇn ph¶i dïng thanh æn ®Þnh ngang khi nã cã ®é cøng nhá. - Kh«ng g©y nªn sù thay ®æi gãc nghiªng ngang b¸nh xe, vÕt b¸nh xe, kh«ng cÇn dïng thªm ®ßn truyÒn lùc ngang. Nh−îc ®iÓm : - C«ng nghÖ hμn cao, t¶i träng ®Æt lªn h¹n chÕ, khi ®i trªn ®−êng vßng cã kh¶ n¨ng bÞ quay trôc cÇu xe. 5. HÖ treo víi ®ßn chÐo: Lμ d¹ng kÕt cÊu trung gian gi÷a hÖ treo ®ßn ngang vμ ®ßn däc. §Æc ®iÓm: + §ßn ®ì b¸nh xe quay trªn ®−êng trôc chÐo lÖch víi ph−¬ng ngang vμ ph−¬ng däc xe t¹o nªn ®ßn chÐo treo b¸nh xe. + Cã sù thay ®æi vÕt b¸nh xe, gãc nghiªng ngang b¸nh xe.. 5. HÖ treo th¨ng b»ng: Trªn c¸c «t« cã 3 cÇu, hai cÇu sau th−êng ®Æt gÇn nhau. HÖ thèng treo cña hai cÇu nμy sö dông lo¹i th¨ng b»ng víi ®ßn th¨ng b»ng ®Æt ë gi÷a 2 cÇu sau nªn b¶o ®¶m t¶i träng th¼ng ®øng b»ng nhau ë c¸c b¸nh xe trªn mçi cÇu. §Æc ®iÓm: - Th−êng dïng phÇn tö ®μn håi lμ khÝ nÐn hoÆc lμ nhÝp l¸. - KÕt cÊu vμ c¸ch bè trÝ: - −u ®iÓm: - Nh−îc ®iÓm IV. HÖ thèng treo hiÖn ®¹i. 1. Kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ hÖ thèng treo cã ®iÒu khiÓn: ¤ t« dao ®éng chñ yÕu do khÝch thÝch tõ mÊp m« mÆt ®−êng. HiÖn nay hÖ thèng treo bÞ ®éng ®−îc coi lμ tèt nhÊt chØ cã thÓ ®óng víi mét lo¹i ®−êng nhÊt ®Þnh. Do vËy, ®Ó tho¶ m·n c¸c chØ tiªu ®é ªm dÞu chuyÓn ®éng vμ ®é an toμn chuyÓn ®éng trªn tÊt c¶ c¸c lo¹i ®−êng kh¸c nhau th× c¸c ®Æc tÝnh cña hÖ thèng treo cÇn ph¶i thay ®æi trong qu¸ tr×nh « t« chuyÓn ®éng phï hîp víi c¸c ®Æc tÝnh cña ®−êng vμ vÞ trÝ khung vá xe ®−îc ®iÒu khiÓn nhê hÖ 159 thèng ®iÒu khiÓn tù ®éng. Tuú thuéc vμo kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn c¸c th«ng sè cña hÖ thèng treo ®iÒu khiÓn ng−êi ta ph©n thμnh hai lo¹i: hÖ thèng treo tÝch cùc hoμn toμn vμ hÖ thèng treo b¸n tÝch cùc (hÖ thèng treo chØ cã th«ng sè cña gi¶m chÊn ®−îc ®iÒu khiÓn). 2. HÖ thèng treo tÝch cùc: H×nh 1.3 M« h×nh hÖ thèng treo tÝch cùc Zs - dÞch chuyÓn khèi l−îng ®−îc treo; Zu - dÞch chuyÓn khèi l−îng kh«ng ®−îc treo; Cs - ®é cøng phÇn tö ®μn håi; Ks - hÖ sè c¶n gi¶m chÊn; Ct - ®é cøng cña lèp; fa – lùc cña bé ph¸t ®éng thñy lùc; q0 - mÊp m« biªn d¹ng ®−êng. HÖ thèng treo tÝch cùc bao gåm bé ph¸t ®éng thuû lùc, bé ®iÒu khiÓn vμ c¸c c¶m biÕn. HÖ thèng treo nμy ®ßi hái ph¶i cã n¨ng l−îng cung cÊp cho hÖ thèng lín, gi¸ thμnh cao, träng l−îng lín vμ phøc t¹p. §©y chÝnh lμ nh−îc ®iÓm chÝnh cña hÖ thèng treo nμy. 1. HÖ thèng treo b¸n tÝch cùc Gi¶m chÊn m¾c song song víi phÇn tö ®μn håi. HÖ thèng treo b¸n tÝch cùc víi gi¶m chÊn tÝch cùc chØ cã nhiÖm vô dËp t¾t dao ®éng cña th©n xe nªn ®ßi hái n¨ng l−îng cung cÊp cho hÖ thèng Ýt h¬n nhiÒu so víi hÖ thèng treo tÝch cùc. HÖ thèng treo b¸n tÝch cùc ®¸p øng kh¶ n¨ng c¸ch ly dao ®éng tèt h¬n hÖ thèng treo bÞ ®éng, gi¶m chÊn tÝch cùc lμ nh©n tè t¹o nªn tÝnh −u viÖt ®ã. KÕt cÊu gi¶m chÊn tÝch cùc t−¬ng tù kÕt cÊu cña gi¶m chÊn th«ng th−êng nh−ng ®Æc tÝnh cña gi¶m chÊn tÝch cùc cã thÓ thay ®æi nhê sù thay ®æi tiÕt diÖn van tiÕt l−u hoÆc thay ®æi ®é nhít cña m«i chÊt c«ng t¸c d−íi t¸c dông cña tõ tr−êng. H×nh 1.4 M« h×nh hÖ thèng treo b¸n tÝch cùc 160 Zs - dÞch chuyÓn khèi l−îng ®−îc treo; Zu - dÞch chuyÓn khèi l−îng kh«ng ®−îc treo; Cs - ®é cøng phÇn tö ®μn håi; Ks(t) - hÖ sè c¶n gi¶m chÊn; Ct - ®é cøng cña lèp; q0 - mÊp m« biªn d¹ng ®−êng. 161 HÖ thèng treo tr−íc xe Mercedes- Benz 162 HÖ thèng treo sau HÖ thèng treo sau xe Mazda 163 164 165 Ch−¬ng IV: C¸c hÖ thèng ®iÒu khiÓn 4.1.HÖ thèng l¸i 1. C«ng dông, ph©n lo¹i hÖ thèng l¸i a. C«ng dông HÖ thèng l¸i cña « t« dïng ®Ó thay ®æi vμ duy tr× h−íng chuyÓn ®éng cña «t« theo mét h−íng nhÊt ®Þnh nμo ®ã. b. Ph©n lo¹i. + Theo c¸ch bè trÝ vμnh tay l¸i - HÖ thèng l¸i víi vμnh l¸i bè trÝ bªn tr¸i (khi chiÒu thuËn ®i ®−êng lμ chiÒu ph¶i). -HÖ thèng l¸i víi vμnh l¸i bè trÝ bªn ph¶i (khi chiÒu thuËn ®i ®−êng lμ chiÒu tr¸i). + Theo kÕt cÊu cña c¬ cÊu l¸i - Trôc vÝt - cung r¨ng - Trôc vÝt - con l¨n - B¸nh r¨ng- thanh r¨ng - Liªn hîp (TrôcvÝt_ ª cu - ®ßn quay hay trôc vÝt _ªcu  thanh r¨ng-cung r¨ng ). + Theo kÕt cÊu vμ nguyªn lý lμm viÖc cña bé trî lùc - Trî lùc thuû lùc. - Lo¹i trî lùc khÝ (gåm c¶ c−êng hãa ch©n kh«ng). - Lo¹i trî lùc ®iÖn. + Theo sè l−îng cÇu dÉn h−íng - Mét cÇu dÉn h−íng. - NhiÒu cÇu dÉn h−íng. - TÊt c¶ c¸c cÇu dÉn h−íng 2. CÊu t¹o chung hÖ thèng l¸i a. HÖ thèng l¸i kh«ng cã trî lùc: Trªn mét sè « t« t¶i cã träng t¶i nhá, « t« du lÞch cã c«ng suÊt lÝt trung b×nh vμ nhá kh«ng bè trÝ trî lùc l¸i, cÊu t¹o hÖ thèng l¸i gåm: c¬ cÊu l¸i, dÉn ®éng l¸i H×nh 4.1.CÊu t¹o chung hÖ thèng l¸i kh«ng cã trî lùc 1-Vμnh tay l¸i; 2- trôc l¸i; 3-c¬ cÊu l¸i; 4-®ßn quay ®øng; 5-thanh kÐo däc; 6-®ßn quay ngang; 7- cam quay; 8- h×nh thang l¸i; 9-Trô ®øng; 10-dÇm cÇu HÖ thèng l¸i kh«ng sö dông trî lùc vÒ mÆt cÊu t¹o th× ®¬n gi¶n h¬n hÖ thèng l¸i cã bè trÝ trî lùc, th−êng sö dông c¬ cÊu l¸i lo¹i trôc vÝt- con l¨n. 166 b. HÖ thèng l¸i cã trî lùc: §èi víi «t« t¶i cã träng t¶i lín, xe kh¸ch lo¹i võa vμ lín th× lùc t¸c dông lªn vμnh tay l¸i rÊt lín, ®Ó lμm gi¶m nhÑ lùc t¸c dông lªn vμnh tay l¸i khi ®iÒu khiÓn hÖ thèng l¸i bè trÝ thªm trî lùc l¸i, hiÖn nay ®Ó t¨ng tÝnh an toμn cho «t« chuyÓn ®éng ë tèc ®é cao th× c¶ trªn c¸c lo¹i « t« con còng ®−îc bè trÝ trî lùc. H×nh 4.2: HÖ thèng l¸i cã trî lùc:xy lanh lùc bè trÝ trªn h×nh thang l¸i; van ph©n phèi bè trÝ t¹i c¬ cÊu l¸i dïng trªn c¸c « t« con Bé trî lùc cã nhiÒu vÞ trÝ ®Æt tuú vμo cÊu t¹o hÖ thèng l¸i, th«ng th−êng ®−îc ®Æt t¹i c¬ cÊu l¸i, hoÆc trªn h×nh thang l¸i. 167 H×nh 4.3:VÞ trÝ ®Æt van ph©n phèi vμ xy lanh lùc: a-xy lanh lùc ®Æt riªng, van ph©n phèi ®Æt t¹i c¬ cÊu l¸i; b-van ph©n phèi vμ xy lanh lùc ®Æt riªng; c-van ph©n phèi vμ xy lanh lùc ®Æt t¹i mét vÞ trÝ ngoμi c¬ cÊu l¸i c. ¤ t« cã hai cÇu dÉn h−íng: Víi «t« t¶i cã chiÒu dμi lín hÖ thèng l¸i bè trÝ hai cÇu phÝa tr−íc dÉn h−íng H×nh 4.4. « t« cã hai cÇu tr−íc dÉn h−íng d. ¤ t« cã tÊt c¶ c¸c cÇu dÉn h−íng §Ó gi¶m b¸n kÝnh quay vßng trªn «t« bè trÝ tÊt c¶ c¸c cÇu dÉn h−íng H×nh 4.5 « t« cã tÊt c¶ c¸c cÇu dÉn h−íng 168 HÖ thèng l¸i nμy th−êng ®−îc bè trÝ trªn c¸c « t« cã tÝnh n¨ng c¬ ®éng cao vμ ho¹t ®éng ë c¸c ®Þa h×nh phøc t¹p. e. HÖ thèng l¸i cã c¬ cÊu ®iÒu khiÓn vÞ trÝ vμnh l¸i - Thay ®æi gãc nghiªng vμnh l¸i: H×nh 4.6 HÖ thèng l¸i thay ®æi gãc nghiªng vμnh l¸i: Cho phÐp ng−êi l¸i cã thÓ ®iÒu chØnh gãc nghiªng vμnh tay l¸i theo ph−¬ng th¼ng ®øng cho phï hîp víi t− thÕ ngåi cña ng−êi l¸i. - Thay ®æi chiÒu dμi trôc l¸i: H×nh 4.7. HÖ thèng l¸i thay ®æi chiÒu dμi trôc l¸i 169 f. HÖ thèng l¸i cã trôc l¸i an toμn HÖ thèng l¸i cã c¬ cÊu hÊp thô chÊn ®éng bè trÝ trªn trôc l¸i. H×nh4.8. HÖ thèng l¸i cã trôc l¸i an toμn Khi cã lùc m¹nh t¸c dông lªn vμnh tay l¸i trong tr−êng hîp xe bÞ tai n¹n, trôc l¸i vμ vá trôc sÏ hÊp thô n¨ng l−îng cña chÊn ®éng b»ng c¸ch Ðp l¹i vμ biÕn d¹ng ®Ó gi¶m thiÓu t¸c h¹i ®èi víi ng−êi l¸i do va ch¹m. 3. KÕt cÊu mét sè chi tiÕt trong hÖ thèng l¸i 170 H×nh C¬ cÊu l¸i lo¹i trôc vÝt – cung r¨ng ®Æt bªn C¬ cÊu l¸i lo¹i trôc vÝt – cung r¨ng ®Æt gi÷a: 171 H×nh: C¬ cÊu l¸i trôc vÝt con l¨n A A A -A B N h×n theo B 1 2 3 H×nh: C¬ cÊu l¸i lo¹i liªn hîp H×nh: C¬ cÊu l¸i trôc vÝt chèt 172 C¬ cÊu l¸i thanh r¨ng- b¸nh r¨ng 173 174 HÖ thèng l¸i ®iÖn 175 Khíp cÇu Van tr−ît 176 Hệ thống lái ô tô INNOVA Bánh rng nh bng Phần dẫn 177 178 4.2. HÖ thèng phanh 4.2.1. C«ng dông vμ ph©n lo¹i: HÖ thèng phanh cã nhiÖm vô gi¶m tèc ®é cña xe tíi mét gi¸ trÞ nμo ®ã, dõng h¼n hoÆc gi÷ xe ë mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. HÖ thèng phanh ®¶m b¶o an toμn trong chuyÓn ®éng vμ ®iÒu khiÓn. HÖ thèng phanh cã thÓ ph©n lo¹i: - Theo c«ng dông: phanh chÝnh, phanh dù phßng( phanh phô) - Theo c¬ cÊu phanh: tang trèng, ®Üa, ®ai - Theo dÉn ®éng phanh: c¬ khÝ, thuû lùc, khÝ nÐn, hçn hîp, trî lùc.. - Theo møc ®é hoμn thiÖn hÖ thèng phanh: cã hÖ thèng ®iÒu hoμ, ABS,.. - Theo lo¹i ®iÒu khiÓn: mét dßng, hai dßng, dßng ®éc lËp, dßng song song. 4.2.2. S¬ ®å cÊu t¹o vμ nguyªn lý lμm viÖc hÖ thèng phanh: a. HÖ thèng phanh dÉn ®éng thuû lùc( HÖ thèng phanh dÇu): CÊu t¹o gåm 3 phÇn chÝnh: dÉn ®éng phanh, c¬ cÊu phanh vμ trî lùc phanh. DÉn ®éng bè trÝ trªn khung xe gåm: bμn ®¹p phanh, xylanh chÝnh, ®−êng dÇu phanh. C¬ cÊu phanh ®Æt ë b¸nh xe gåm: xylanh phanh, guèc phanh, lß xo håi vÞ, trèng phanh(hoÆc ®Üa phanh). Bé trî lùc cã t¸c dông lμm gi¶m nhÑ lùc t¸c dông cña ng−êi l¸i lªn bμn ®¹p phanh. Nguyªn lý lµm viÖc: Khi phanh, ng−êi l¸i ®¹p lªn bμn ®¹p phanh 1 qua hÖ thèng ®ßn bÈy ®Èy piston cña xylanh phanh chÝnh dÞch chuyÓn ®Èy dÇu trong buång xylanh, dÇu bÞ Ðp cã ¸p suÊt cao trong xylanh vμ ®−îc dÉn qua ®−êng èng. DÇu ¸p suÊt cao ®−îc ®−a tíi buång cña xylanh phanh cña c¬ cÊu phanh, dÇu ®Èy piston chuyÓn ®éng ®Èy hai guèc phanh cã m¸ phanh ¸p s¸t vμo tang trèng(Ðp m¸ phanh vμo ®Üa phanh) thùc hiÖn qu¸ tr×nh phanh b¸nh xe do trèng phanh(®Üa phanh) g¾n liÒn víi moay¬ b¸nh xe. Khi th«i phanh, lß xo kÐo hai m¸ phanh vÒ vÞ trÝ ban ®Çu, d−íi t¸c dông cña lß xß c¸c piston sÏ vÒ vÞ trÝ ban ®Çu Ðp dÇu trë l¹i buång dÇu cña xy lanh phanh chÝnh. 1-Bàn đạp phanh 2-Trợ lực phanh 3-Xylanh phanh chính 4-Càng phanh đĩa 5-Má phanh đĩa 6 -Đĩa phah 7-Phanh trống 8-Má phanh guốc ố 179 HÖ thèng phanh dÇu cã ®Æc ®iÓm lùc trªn c¸c m¸ phanh phô thuéc vμo ®−êng kÝnh xylanh phanh. Muèn cã lùc phanh ë c¸c b¸nh xe kh¸c nhau chØ cÇn thay ®æi kÕt cÊu xylanh phanh. b) Phanh dÉn ®éng khÝ nÐn( phanh khÝ) 1: M¸y nÐn khÝ 2: B×nh l¾ng n−íc vμ dÇu. 3: B×nh nÐn khÝ 4: Van phanh 5,6: BÇu phanh cho c¬ cÊu phanh tr−íc, sau 7: Bμn ®¹p phanh 8: §ång hå ¸p suÊt 9: Cam quay 10: Guèc phanh 11: Tang trèng phanh Nguyªn lý lμm viÖc: M¸y nÐn khÝ cung cÊp khÝ nÐn ®−îc dÉn ®éng tõ ®éng c¬ sÏ b¬m khÝ nÐn qua b×nh l¾ng 2 ®Õn b×nh chøa khÝ nÐn 3. ¸p suÊt ®−îc khèng chÕ qua ®ång hå 8. Khi phanh ng−êi l¸i ®¹p bμn ®¹p phanh ®ång thêi më ®−êng khÝ nÐn tõ van phanh 4, khÝ nÐn tõ b×nh chøa 3 qua van ph©n phèi 4 ®Õn c¸c bÇu phanh 5,6 . Mμng cña bÇu phanh bÞ Ðp qua c¬ cÊu dÉn ®éng lμm cam phanh 9 quay. VÊu cam tú vμo ®Çu guèc phanh, Ðp guèc phanh s¸t vμo trèng phanh thùc hiÖn qu¸ tr×nh phanh. So s¸nh: Khi dïng phanh dÇu lùc t¸c dông lªn bμn ®¹p phanh sÏ lín h¬n so víi phanh khÝ v× lùc nμy sinh ra ®Ó t¹o ¸p suÊt trong bÇu chøa dÇu cña hÖ thèng phanh cßn phanh khÝ nÐn, t¸c dông cña ng−êi l¸i chØ ®Ó më ®−êng khÝ nÐn cña van ph©n phèi. Phanh dÇu ®a sè bè trÝ trªn xe con, xe t¶i nhá vμ trung b×nh. Phanh khÝ ®−îc dïng trªn xe t¶i trung b×nh, lín, xe chuyªn dïng.. −u, nh−îc ®iÓm cña hÖ thèng phanh dÇu: + Phanh ®ång thêi c¸c b¸nh xe víi sù ph©n bè lùc phanh theo yªu cÇu. + HiÖu suÊt cao, ®é nh¹y tèt. + KÕt cÊu ®¬n gi¶n, ®−îc sö dông réng r·i trªn c¸c lo¹i «t« + Kh«ng thÓ cho tû sè truyÒn lín v× tû lÖ víi lùc bμn ®¹p + Cã h− háng th× toμn bé hÖ thèng cã thÓ kh«ng lμm viÖc + HiÖu suÊt cã thÓ thÊp khi ë nhiÖt ®é m«i tr−êng thÊp. −u, nh−îc ®iÓm cña hÖ thèng phanh khÝ: + Lùc t¸c dông lªn bμn ®¹p rÊt nhá + Cã −u ®iÓm ®Æc biÖt khi bè trÝ trªn ®oμn xe. + DÔ dμng c¬ khÝ ho¸ trong ®iÒu khiÓn vμ dÔ dμng cung cÊp cho c¸c bé phËn kh¸c cã sö dông khÝ nÐn. + §é nh¹y thÊp. + Khèi l−îng c¸c chi tiÕt nhiÒu, kÝch th−íc lín, gi¸ thμnh cao §Ó t¨ng tÝnh tiÖn nghi khi sö dông vμ ®iÒu khiÓn, gi¶m nhÑ c−êng ®é lμm viÖc cña ng−êi l¸i trªn «t« hiÖn ®¹i ngμy nay cßn ®Æt c¸c bé c−êng ho¸ lùc phanh, bé ®iÒu hoμ lùc phanh, bé phËn chèng h·m cøng b¸nh xe khi phanh. 180 1 15 8 7 c 6 23 16 14 28 36 24 31 7 d 33 b 31 37 39 n 11 5 4 2 III 19 13 9 12 17 18 10 32 29 30 25 34 37 38 p 25 35 27 e 28 26 37 39 r 36 21 20 A 22 3 S¬ ®å bè trÝ chung hÖ thèng dÉn ®éng phanh khÝ nÐn 181 B×nh khÝ Van phanh Trèng phanh Guèc phanh M¸y nÐn khÝ X¶ ra ngoµi Xi lanh chÝnh B×nh chøa dÇu 182 Phanh « t« c«ng thøc I tõ vËn tèc 300 km/h đến lúc dừng hẳn nằm trong vòng 4 giây; từ 200 km/h là 2,9 giây và từ 100 km/h chỉ trong 1,4 giây. 4.2.3. C¬ cÊu phanh a. C¬ cÊu guèc (phanh trèng) + C¬ cÊu phanh guèc ®èi xøng qua trôc C¬ cÊu phanh ®èi xøng qua trôc (cã nghÜa gåm hai guèc phanh bè trÝ ®èi xøng qua ®−êng trôc th¼ng ®øng) ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh . Trong ®ã s¬ ®å h×nh.a lμ lo¹i sö dông cam Ðp ®Ó Ðp guèc phanh vμo trèng phanh; s¬ ®å h×nh b lμ lo¹i sö dông xi lanh thñy lùc ®Ó Ðp guèc phanh vμo trèng phanh. CÊu t¹o chung cña c¬ cÊu phanh lo¹i nμy lμ hai chèt cè ®Þnh cã bè trÝ b¹c lÖch t©m ®Ó ®iÒu chØnh khe hë gi÷a m¸ phanh vμ trèng phanh ë phÝa d−íi, khe hë phÝa trªn ®−îc ®iÒu chØnh b»ng trôc cam Ðp (h×nh a) hoÆc b»ng cam lÖch t©m (h×nh b). + C¬ cÊu phanh guèc ®èi xøng qua t©m C¬ cÊu phanh guèc ®èi xøng qua t©m ®−îc thÓ hiÖn trªn h×nh. Sù ®èi xøng qua t©m ë ®©y ®−îc thÓ hiÖn trªn m©m phanh cïng bè trÝ hai chèt guèc phanh, hai xi lanh b¸nh xe, hai guèc phanh hoμn toμn gièng nhau vμ chóng ®èi xøng víi nhau qua t©m. Mçi guèc phanh ®−îc l¾p trªn mét chèt cè ®Þnh ë m©m phanh vμ còng cã b¹c lÖch t©m ®Ó ®iÒu chØnh khe hë phÝa d−íi cña m¸ phanh víi trèng phanh. Mét phÝa cña pitt«ng lu«n t× vμo xi lanh b¸nh xe nhê lß xo guèc phanh. Khe hë phÝa trªn gi÷a m¸ phanh vμ trèng phanh ®−îc a b) H×nh : C¬ cÊu phanh guèc ®èi xøng qua trôc H×nh: C¬ cÊu phanh guèc ®èi xøng qua t©m 1. èng nèi; 2. vÝt x¶ khÝ; 3. xi lanh b¸nh xe; 4. m¸ phanh; 5. phít lμm kÝn; 6. pitt«ng; 7. lß xo guèc phanh; 8. tÊm chÆn; 183 ®iÒu chØnh b»ng c¬ cÊu tù ®éng ®iÒu chØnh khe hë l¾p trong pitt«ng cña xi lanh b¸nh xe. C¬ cÊu phanh lo¹i ®èi xøng qua t©m th−êng cã dÉn ®éng b»ng thñy lùc vμ ®−îc bè trÝ ë cÇu tr−íc cña «t« du lÞch hoÆc «t« t¶i nhá. +C¬ cÊu phanh guèc lo¹i b¬i Guèc phanh kh«ng tùa trªn mét chèt quay cè ®Þnh mμ c¶ hai ®Òu tùa trªn mÆt tùa di tr−ît. Cã hai kiÓu c¬ cÊu phanh lo¹i b¬i: lo¹i hai mÆt tùa t¸c dông ®¬n (h×nh 1.4.a); lo¹i hai mÆt tùa t¸c dông kÐp (h×nh b).Lo¹i hai mÆt tùa t¸c dông ®¬n: ë lo¹i nμy mét ®Çu cña guèc phanh ®−îc tùa trªn mÆt tùa di tr−ît trªn phÇn vá xi lanh, ®Çu cßn l¹i tùa vμo mÆt tùa di tr−ît cña pitt«ng. C¬ cÊu phanh lo¹i nμy th−êng ®−îc bè trÝ ë c¸c b¸nh xe tr−íc cña «t« du lÞch vμ «t« t¶i nhá. Lo¹i hai mÆt tùa t¸c dông kÐp: ë lo¹i nμy trong mçi xi lanh b¸nh xe cã hai pitt«ng vμ c¶ hai ®Çu cña mçi guèc ®Òu tùa trªn hai mÆt tùa di tr−ît cña hai pitt«ng. C¬ cÊu phanh lo¹i nμy ®−îc sö dông ë c¸c b¸nh xe sau cña «t« du lÞch vμ «t« t¶i nhá. + C¬ cÊu phanh guèc lo¹i tù c−êng hãa C¬ cÊu phanh guèc tù c−êng hãa cã nghÜa lμ khi phanh b¸nh xe th× guèc phanh thø nhÊt sÏ t¨ng c−êng lùc t¸c dông lªn guèc phanh thø hai. Cã hai lo¹i c¬ cÊu phanh tù c−êng hãa: c¬ cÊu phanh tù c−êng hãa t¸c dông ®¬n (h×nh.a); c¬ cÊu phanh tù c−êng hãa t¸c dông kÐp (h×nh.b). C¬ cÊu phanh tù c−êng ho¸ t¸c dông ®¬n: C¬ cÊu phanh tù c−êng hãa t¸c dông ®¬n cã hai ®Çu cña hai guèc phanh ®−îc liªn kÕt víi nhau qua hai mÆt tùa di tr−ît cña mét c¬ cÊu ®iÒu chØnh di ®éng. Hai ®Çu cßn l¹i cña hai guèc phanh th× mét ®−îc tùa vμo mÆt tùa di tr−ît trªn vá xi lanh b¸nh xe cßn mét th× tùa vμo mÆt tùa di tr−ît cña pitt«ng xi lanh b¸nh xe. C¬ cÊu ®iÒu chØnh dïng ®Ó ®iÒu chØnh khe hë gi÷a m¸ phanh vμ trèng phanh cña c¶ hai guèc phanh. C¬ cÊu phanh lo¹i nμy th−êng ®−îc bè trÝ ë c¸c b¸nh xe tr−íc cña «t« du lÞch vμ «t« t¶i nhá ®Õn trung b×nh. H×nh : C¬ cÊu phanh guèc lo¹i b¬i H×nh C¬ cÊu phanh guèc lo¹i tù cuêng 184 C¬ cÊu phanh tù c−êng hãa t¸c dông kÐp: C¬ cÊu phanh tù c−êng hãa t¸c dông kÐp cã hai ®Çu cña hai guèc phanh ®−îc tùa trªn hai mÆt tùa di tr−ît cña hai pitt«ng trong mét xi lanh b¸nh xe. C¬ cÊu phanh lo¹i nμy ®−îc sö dông ë c¸c b¸nh xe sau cña «t« du lÞch vμ «t« t¶i nhá ®Õn trung b×nh. b. C¬ cÊu phanh ®Üa C¬ cÊu phanh d¹ng ®Üa cã c¸c d¹ng chÝnh vμ kÕt cÊu trªn h×nh 1.6. C¸c bé phËn chÝnh cña c¬ cÊu phanh ®Üa bao gåm: – Mét ®Üa phanh ®−îc l¾p víi moay¬ cña b¸nh xe vμ quay cïng b¸nh xe; – Mét gi¸ ®ì cè ®Þnh trªn dÇm cÇu trong ®ã cã ®Æt c¸c xi lanh b¸nh xe; – Hai m¸ phanh d¹ng ph¼ng ®−îc ®Æt ë hai bªn cña ®Üa phanh vμ ®−îc dÉn ®éng bëi c¸c pitt«ng cña c¸c xi lanh b¸nh xe; Cã hai lo¹i c¬ cÊu phanh ®Üa: lo¹i gi¸ ®ì cè ®Þnh vμ lo¹i gi¸ ®ì di ®éng. 9 Lo¹i gi¸ ®ì cè ®Þnh (h×nh .a): Lo¹i nμy, gi¸ ®ì ®−îc b¾t cè ®Þnh trªn dÇm cÇu. Trªn gi¸ ®ì bè trÝ hai xi lanh b¸nh xe ë hai ®Üa cña ®Üa phanh. Trong c¸c xi lanh cã pitt«ng, mμ mét ®Çu cña nã lu«n t× vμo c¸c m¸ phanh. Mét ®−êng dÇu tõ xi lanh chÝnh ®−îc dÉn ®Õn c¶ hai xi lanh b¸nh xe. 9 Lo¹i gi¸ ®ì di ®éng (h×nh b): ë lo¹i nμy gi¸ ®ì kh«ng b¾t cè ®Þnh mμ cã thÓ di tr−ît ngang ®−îc trªn mét sè chèt b¾t cè ®Þnh trªn dÇm cÇu.Trong gi¸ ®ì di ®éng ng−êi ta chØ bè trÝ mét xi lanh b¸nh xe víi mét pitt«ng t× vμo mét m¸ phanh. M¸ phanh ë phÝa ®èi diÖn ®−îc g¸ trùc tiÕp lªn gi¸ ®ì. a) lo¹i gi¸ ®ì cè ®Þnh b) lo¹i gi¸ ®ì di ®éng 185 c. C¬ cÊu phanh dõng Phanh dõng ®−îc dïng ®Ó dõng (®ç xe) trªn ®−êng dèc hoÆc ®−êng b»ng. Nãi chung hÖ thèng phanh nμy ®−îc sö dông trong tr−êng hîp «t« ®øng yªn, khi nguêi l¸i dêi khái xe. VÒ cÊu t¹o phanh dõng còng cã hai bé phËn chÝnh ®ã lμ c¬ cÊu phanh vμ dÉn ®éng phanh. – C¬ cÊu phanh cã thÓ bè trÝ kÕt hîp víi c¬ cÊu phanh cña c¸c b¸nh xe phÝa sau hoÆc bè trÝ trªn trôc ra cña hép sè. – DÉn ®éng phanh cña hÖ thèng phanh dõng hÇu hÕt lμ dÉn ®éng c¬ khÝ ®−îc bè trÝ vμ ho¹t ®éng ®éc lËp víi dÉn ®éng phanh chÝnh vμ ®−îc ®iÒu khiÓn b»ng tay, v× vËy cßn gäi lμ phanh tay. 186 187 4.2.4. Bé ®iÒu hoμ lùc phanh Van điều hoà lực phanh (van P) được đặt giữa xi lanh chính của đường dẫn dầu phanh và xilanh phanh của bánh sau. Cơ cấu này tạo ra lực phanh thích hợp để rút ngắn quãng đường phanh bằng cách tiến gần đến sự phân phối lực phanh lý tưởng giữa bánh bánh sau và bánh trước để tránh cho các bánh sau không bị hãm sớm trong khi phanh khẩn cấp (khi tải trọng bị dồn về phần trước), v.v... 188 - §iÒu hoμ lùc phanh theo t¶i 189 4.2.5. KÕt cÊu míi trong hÖ thèng phanh - HÖ thèng chèng bã cøng ABS: 190 - ABS cã EBD vµ BA: 191 - HÖ thèng ®iÒu kiÓn æn ®Þnh xe VSC: Trong khi ABS và TRC chủ yếu được sử dụng để làm ổn định hoạt động của phanh và hoạt động bàn đạp ga trong khi phanh và tăng tốc, thì hệ thống VSC đảm bảo sự ổn định việc lái và hướng lái của xe. Hệ thống này phát hiện sự lái đột ngột và sự trượt ngang trên các mặt đường trơn, và sau đó tạo ra sự điều khiển tối ưu của phanh ở mỗi bánh xe và công suất của động cơ để giảm độ trượt của bánh trước và độ trượt của bánh sau. Phương pháp điều khiển phanh (kiểm 192 soát các bánh xe) đối với các bánh khác nhau tuỳ thuộc vào kiểu xe (FF, FR). 193 - HÖ thèng ®iÒu khiÓn lùc kÐo TRC: Đôi khi bàn đạp ga bị nhấn quá nhiều trong khi chuyển hành hoặc tăng tốc trên các bề mặt trơn trượt, v.v.., tạo ra monen dư thừa làm cho các bánh dẫn động quay trượt khiến xe bị mất khả năng chuyển bánh/ tăng tốc và khả năng điều khiển lái. Việc điều khiển áp suất thuỷ lực của phanh bánh dẫn động và điều chỉnh công suất của động cơ bằng cách giảm nhiên liệu sẽ hạ thấp lực dẫn động khi nhấn bàn đạp ga. Như vậy TRC có tác dụng bảo đảm khả năng chuyển bánh/ tăng tốc và điều khiển lái. 194 Ch−¬ng V: Ca bin vμ thïng xe 5.1. Ca bin vμ thïng xe t¶i 195 -Thïng xe « t« t¶i 196 5.2. Vá « t« con Khung « t« INNOVA 197 198 5.3. Vá « t« kh¸ch 199 - Vá « t« Buýt