Bài giảng Kinh tế phát triển - Bài 8: Ngoại thương với việc phát triển kinh tế - Vũ Thị Phương Thảo

v1.0013111225 1 BÀI 8 NGOẠI THƯƠNG VỚI VIỆC PHÁT TRIỂN KINH TẾ ThS. Vũ Thị Phương Thảo v1.0013111225 2 TÌNH HUỐNG DẪN NHẬP Xuất khẩu của Việt Nam trong những năm gần đây là một điểm sáng của nền kinh tế, kim ngạch xuất khẩu liên tục tăng qua các năm và đạt xấp xỉ 50 tỷ USD trong năm 2007, năm 2011 là 96,3 tỷ USD, tăng 33% so với năm 2010. Nhờ có xuất khẩu tăng khá nên nhập khẩu hàng hóa cũng tăng qua các năm, kim ngạch nhập khẩu hàng hóa năm 2007 đã đạt 62,68 tỷ USD, năm 2011 đạt gần 106 tỷ USD, tăng gần 24,7% so với năm 2010. Nhưng tốc độ tăng của kim ngạch nhập khẩu vẫn cao hơn xuất khẩu. Tỷ lệ nhập siêu theo đó cũng vẫn ở mức cao, đặc biệt nhập siêu năm 2007 lên đến 12 tỷ USD, cao nhất từ trước đến nay và theo dự báo nhập siêu còn tiếp tục tăng cao trong năm tới. Theo anh (chị) vấn đề ngoại thương có vai trò quan trọng như thế nào đối với Việt Nam? v1.0013111225 3 MỤC TIÊU Hiểu được lợi thế tuyệt đối và lợi thế tương đối trong hoạt động ngoại thương Hiểu được chiến lược thay thế sản phẩm nhập khẩu, chiến lược xuất khẩu sản phẩm thô, chiến lược hướng ra thị trường quốc tế v1.0013111225 4 NỘI DUNG BÀI HỌC Lợi thế của hoạt động ngoại thương Chiến lược thay thế sản phẩm nhập khẩu Chiến lược xuất khẩu sản phẩm thô Chiến lược hướng ra thị trường quốc tế 2 1 3 4 v1.0013111225 5 1. LỢI THẾ CỦA HOẠT ĐỘNG NGOẠI THƯƠNG 1.1. Lợi thế tuyệt đối của ngoại thương 1.2. Lợi thế tương đối (lợi thế so sánh) 1.3. Tác động của ngoại thương đến tăng trưởng kinh tế v1.0013111225 6 1.1. LỢI THẾ TUYỆT ĐỐI CỦA NGOẠI THƯƠNG • Lợi thế tuyệt đối là lợi thế có được trong điều kiện so sánh chi phí sản xuất để sản xuất ra cùng một loại sản phẩm, khi một nước sản xuất sản phẩm có chi phí sản xuất cao hơn có thể nhập sản phẩm đó từ nước khác có chi phí sản xuất thấp hơn. • Lợi thế này được xem xét từ hai phía:  Nước sản xuất sản phẩm sẽ thu được lợi nhuận nhiều hơn khi bán trên thị trường quốc tế.  Nước sản xuất sản phẩm với chi phí cao hơn sẽ có được sản phẩm mà trong nước không có khả năng sản xuất, không đem lại lợi nhuận. v1.0013111225 7 1.2. LỢI THẾ TƯƠNG ĐỐI (LỢI THẾ SO SÁNH) Lợi thế so sánh của ngoại thương là khả năng nâng cao mức sống và thu nhập thực tế của một đất nước thông qua việc mua bán, trao đổi hàng hóa với nước khác dựa trên cơ sở chi phí so sánh những hàng hóa đó. v1.0013111225 8 1.3. TÁC ĐỘNG CỦA NGOẠI THƯƠNG ĐẾN TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ • Hoạt động kinh tế đối ngoại của một nước bao gồm 3 nội dung:  Hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa, dịch vụ;  Hợp tác về vốn;  Các giao dịch về lợi tức sở hữu và chuyển nhượng. Kết quả của hoạt động ngoại thương của một đất nước được đánh giá qua cân đối thu chi ngoại tệ dưới hình thức “cán cân thanh toán xuất nhập khẩu”; làm tăng hoặc giảm thu nhập của đất nước do đó tác động đến tổng cầu của nền kinh tế. • Các chiến lược phát triển ngoại thương cơ bản, bao gồm:  Chiến lược thay thế hàng nhập khẩu;  Chiến lược xuất khẩu sản phẩm thô;  Chiến lược hướng ra thị trường quốc tế. Mỗi chiến lược có những tác động khác nhau đến phát triển kinh tế của đất nước. v1.0013111225 9 CÂU HỎI TƯƠNG TÁC Theo các bạn, hoạt động ngoại thương của một đất nước bao gồm những nội dung nào? v1.0013111225 10 2. CHIẾN LƯỢC THAY THẾ SẢN PHẨM NHẬP KHẨU 2.1. Điều kiện thực hiện chiến lược 2.2. Các chính sách bảo hộ của Chính phủ v1.0013111225 11 2.1. ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN CHIẾN LƯỢC • Nội dung cơ bản của chiến lược: Đẩy mạnh sự phát triển các ngành công nghiệp trong nước, trước hết là công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng, sau đó là các ngành sản suất công nghiệp khác nhằm sản xuất sản phẩm nội địa bằng thay thế các sản phẩm nhập khẩu. • Điều kiện thực hiện:  Chiến lược phát huy đối với những nước có dân số tương đối đông;  Các ngành công nghiệp trong nước có thể còn nhỏ bé nhưng phải tạo ra được những yếu tố đảm bảo khả năng phát triển;  Vai trò của Chính phủ: Xây dựng hàng rào bảo hộ bằng các hình thức trợ cấp, thuế quan hoặc hạn ngạch nhập khẩu. v1.0013111225 12 2.2. CÁC CHÍNH SÁCH BẢO HỘ CỦA CHÍNH PHỦ 2.2.1. Bảo hộ của chính phủ bằng thuế quan 2.2.2. Bảo hộ của Chính phủ bằng hạn ngạch 2.2.3. Hạn chế chiến lược thay thế nhập khẩu v1.0013111225 13 2.2.1. BẢO HỘ CỦA CHÍNH PHỦ BẰNG THUẾ QUAN • Bảo hộ thuế quan danh nghĩa: Là hình thức đánh thuế của Nhà nước vào hàng nhập khẩu có sức cạnh tranh với hàng sản xuất trong nước, làm cho giá hàng trong nước cao hơn giá hàng trên thị trường quốc tế. • Bảo hộ thuế quan thực tế: Là sự tác động của hai loại thuế là thuế đánh vào hàng hóa nhập khẩu và nguyên vật liệu nhập khẩu sao cho đảm bảo lợi nhuận cho nhà sản xuất. v1.0013111225 14 2.2.2. BẢO HỘ CỦA CHÍNH PHỦ BẰNG HẠN NGẠCH Bảo hộ hạn ngạch là hình thức Nhà nước xác định trước lượng hàng nhập khẩu và cấp giấy phép nhập khẩu cho một số tổ chức có đủ tiêu chuẩn được nhập khẩu khối lượng hàng hóa này. v1.0013111225 15 2.2.3. HẠN CHẾ CHIẾN LƯỢC THAY THẾ NHẬP KHẨU • Làm giảm khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước; • Làm nảy sinh tiêu cực, bảo hộ bằng thuế dẫn đến tình trạng trốn thuế, hối lộ đội ngũ thuế quan; • Hạn chế xu hướng công nghiệp hóa của đất nước; • Làm tăng nợ nước ngoài của các nước đang phát triển. v1.0013111225 16 3. CHIẾN LƯỢC XUẤT KHẨU SẢN PHẨM THÔ 3.1. Tác động của xuất khẩu sản phẩm thô đến phát triển kinh tế 3.2. Trở ngại đối với sự phát triển dựa vào chiến lược xuất khẩu sản phẩm thô 3.3. Các giải pháp khắc phục hạn chế v1.0013111225 17 3.1. TÁC ĐỘNG CỦA XUẤT KHẨU SẢN PHẨM THÔ ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ Chiến lược xuất khẩu sản phẩm thô dựa chủ yếu vào việc sử dụng rộng rãi nguồn tài nguyên sẵn có và các điều kiện thuận lợi của đất nước. • Tạo điều kiện để phát triển kinh tế theo chiều rộng; • Tạo ra sự thay đổi cơ cấu của nền kinh tế; • Tạo nguồn vốn ban đầu cho công nghiệp hóa. v1.0013111225 18 3.2. TRỞ NGẠI ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN DỰA VÀO CHIẾN LƯỢC XUẤT KHẨU SẢN PHẨM THÔ • Cung – cầu sản phẩm thô không ổn định; • Giá cả sản phẩm thô có xu hướng giảm so với hàng công nghệ; • Thu nhập từ sản phẩm thô biến động; v1.0013111225 19 3.3. CÁC GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC HẠN CHẾ 3.3.1. Trật tự kinh tế quốc tế mới (NIEO của Liên Hợp Quốc) 3.3.2. Kho đệm dự trữ quốc tế v1.0013111225 20 3.3.1. TRẬT TỰ KINH TẾ QUỐC TẾ MỚI (NIEO CỦA LIÊN HỢP QUỐC) • Nghị quyết này kêu gọi thành lập tổ chức mà các thành viên tham gia có khả năng khống chế được đại bộ phận lượng cung một loại sản phẩm thô trên thị trường quốc tế. • Nội dung của các tổ chức này ký là các hiệp định nhằm xác định lượng cung sản phẩm thô trên thị trường quốc tế sao cho giữ được ổn định hoặc tăng giá hàng hóa. v1.0013111225 21 3.3.2. KHO ĐỆM DỰ TRỮ QUỐC TẾ • Quỹ này được dùng để mua hàng hóa dự trữ gọi là “kho đệm dự trữ quốc tế” nhằm ổn định 18 loại mặt hàng trong số những hàng quan trọng nhất của các nước đang phát triển: Chuối, ca cao, cà phê, đường, chè, thịt, dầu thực vật, bông sợi, cao su, đay, gỗ xẻ, bô xít, đồng, quặng, phốt phát, măng gan và thiếc. • Khó khăn của hình thức này là:  Để ổn định giá cả hàng hóa trên thị trường thế giới cần phải có một sự chỉ huy tập trung (một công ty lớn, một tổ hợp tư nhân, một nhóm các nước xuất khẩu hay một cơ quan quốc tế đứng ra chỉ huy việc can thiệp vào thị trường). Tổ chức này sẽ ra các quyết định về việc mua hàng vào khi giá giảm và bán hàng từ kho đệm khi giá tăng.  Không có thông tin đầy đủ từ kho đệm đến sản xuất làm cho những người sản xuất nhận được tín hiệu không đúng về cung – cầu sản phẩm. v1.0013111225 22 4. CHẾN LƯỢC HƯỚNG RA THỊ TRƯỜNG QUỐC TẾ 4.1. Nội dung của chiến lược 4.2. Tác động của chiến lược hướng ngoại đến phát triển kinh tế 4.3. Những chính sách đòn bẩy để thúc đẩy chiến lược hướng ngoại v1.0013111225 23 4.1. NỘI DUNG CHIẾN LƯỢC • Chiến lược hướng ngoại của các nước NISC Nội dung: Là sản xuất những mặt hàng xuất khẩu tận dụng lợi thế so sánh của đất nước, thực hiện nhất quán chính sách giá cả (giá trong nước phải phản ánh sát với hàng trên thị trường quốc tế). • Chiến lược hướng ngoại của các nước ASEAN và các nước đang phát triển Nội dung: Tận dụng lợi thế so sánh để sản xuất những mặt hàng xuất khẩu và khuyến khích sản xuất các sản phẩm để đáp ứng nhu cầu trong nước. v1.0013111225 24 4.2. TÁC ĐỘNG CỦA CHIẾN LƯỢC HƯỚNG NGOẠI ĐẾN PHÁT TRIỂN KINH TẾ • Tạo ra khả năng xây dựng cơ cấu kinh tế mới năng động; • Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nước lớn mạnh, nâng cao sức cạnh tranh quốc tế; • Tạo ra nguồn thu nhập ngoại tệ đáng kể cho đất nước. v1.0013111225 25 4.3. NHỮNG CHÍNH SÁCH ĐÒN BẨY THÚC ĐẨY CHIẾN LƯỢC HƯỚNG NGOẠI Trợ giúp từ phía Nhà nước nhằm tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tham gia vào thị trường quốc tế như: • Chính sách tỷ giá hối đoái; • Cần trợ cấp cho một số sản phẩm xuất khẩu để khuyến khích các nhà sản xuất đầu tư vào hàng xuất khẩu; • Chính phủ cần tạo ra sức hấp dẫn cho việc sản xuất hàng xuất khẩu. v1.0013111225 26 CÂU HỎI TƯƠNG TÁC Theo anh (chị), chính sách hướng ra thị trường quốc tế nào quan trọng nhất? v1.0013111225 27 TÓM LƯỢC CUỐI BÀI • Hoạt động ngoại thương đã góp phần tạo ra một xu thế phát triển thế giới: Xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. Điều này xuất phát từ lợi thế so sánh của hoạt động ngoại thương. • Chiến lược thay thế sản phẩm nhập khẩu giúp các nước đang phát triển tăng khả năng sản xuất trong nước và hạn chế sản phẩm nhập khẩu. • Chiến lược xuất khẩu sản phẩm thô tạo điều kiện phát triển kinh tế theo chiều rộng, tác động đến sự thay đổi cơ cấu kinh tế, góp phần tạo vốn tích lũy công nghiệp hóa. Tuy nhiên cũng có những hạn chế nhất định. • Chiến lược hướng ra thị trường quốc tế đã tạo ra khả năng xây dựng cơ cấu kinh tế mới, năng động