Bài giảng Kinh tế vĩ mô 1 - Chương 4: Tiết kiệm, đầu tư và hệ thống tài chính - Phạm Thế Anh

29/08/2018 1 Môn học: Kinh tế Vĩ mô 1 Chương 4: TIẾT KIỆM, ĐẦU TƯ VÀ HỆ THỐNG TÀI CHÍNH Bài giảng của PGS. TS. Phạm Thế Anh Bộ môn Kinh tế Vĩ mô, Khoa Kinh tế học, ĐH KTQD Những nội dung chính 1. Hệ thống tài chính. 2. Tiết kiệm và đầu tư trong hệ thống tài khoản quốc gia. 3. Thị trường vốn. 4. Các chính sách của chính phủ ảnh hưởng đến thị trường vốn. Mục tiêu của chương • Giới thiệu chung về hệ thống tài chính và vai trò của tiết kiệm và đầu tư. • Nghiên cứu thị trường vốn và tác động của một số chính sách của chính phủ. 1. Hệ thống tài chính • Hệ thống tài chính bao gồm các nhóm định chế trong nền kinh tế giúp cho tiết kiệm của người này gặp gỡ đầu tư của người khác. • Nó giúp chuyển nguồn lực khan hiếm của nền kinh tế từ người tiết kiệm sang người đi vay. Các định chế tài chính trong nền kinh tế • Hệ thống tài chính được cấu thành bởi các định chế tài chính điều phối hoạt động của những người tiết kiệm và người đi vay. • Các định chế tài chính có thể được phân thành các nhóm khác nhau: Trường tài chính và Trung gian tài chính. Các định chế tài chính trong nền kinh tế • Thị trường tài chính ▪ Thị trường cổ phiếu ▪ Thị trường trái phiếu • Trung gian tài chính ▪ Các ngân hàng ▪ Các quỹ đầu tư 29/08/2018 2 Các định chế tài chính trong nền kinh tế • Thị trường tài chính là các định chế tài chính qua đó người tiết kiệm có thể cung cấp vốn trực tiếp cho người đi vay. • Trung gian tài chính là các định chế tài chính qua đó người tiết kiệm có thể cung vấp vốn gián tiếp cho người đi vay. Thị trường tài chính • Thị trường Trái phiếu ▪ Trái phiếu là một giấy xác nhận khoản nợ chỉ rõ trách nhiệm của người đi vay đối với người nắm giữ trái phiếu. ▪ Các đặc điểm của trái phiếu • Kỳ hạn: Thời gian cho tới khi trái phiếu đáo hạn. • Rủi ro tín dụng: Khả năng mà người đi vay mất khả năng thanh toán một phần tiền lãi hoặc vốn gốc. • Chính sách thuế: Các luật thuế áp dụng đối với tiền lãi của trái phiếu. IOU Thị trường tài chính • Thị trường cổ phiếu ▪ Cổ phiếu phán ảnh quyền sở hữu một phần đối với doanh nghiệp và do vậy, có quyền hưởng lợi nhuận mà doanh nghiệp tạo ra. ▪ Việc bán cổ phiếu nhằm huy động vốn được gọi là tài trợ bằng vốn chủ sở hữu. • So sánh với trái phiếu, cổ phiếu có rủi ro cao hơn và lợi tức tiềm năng cao hơn. ▪ Các thị trường cổ phiếu quan trọng nhất ở Việt Nam là Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội và Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh. Thị trường tài chính • Thị trường cổ phiếu ▪ Hầu hết các thị trường cổ phiếu cung cấp các thông tin sau: • Giá (của cổ phiếu) • Số lượng (số lượng cổ phiếu lưu hành) • Cổ tức (lợi nhuận trả cho cổ đông) • Tỷ suất giá – thu nhập (PE) Trung gian tài chính • Các trung gian tài chính là các định chế tài chính qua đó người tiết kiệm có thể cung cấp vốn một cách gián tiếp cho người đi vay. Trung gian tài chính • Các ngân hàng ▪ nhận tiền gửi của những người tiết kiệm và sử dụng các khoản tiền gửi này để cho vay đối với những người muốn vay. ▪ trả lãi cho những người gửi tiền và thu lãi cao hơn đối với những người đi vay. 29/08/2018 3 Trung gian tài chính • Các ngân hàng ▪ Các ngân hàng giúp tạo phương tiện thanh toán bằng cách cho phép người gửi tiền có thể rút theo yêu cầu đối với khoản tiền gửi của họ. • Phương tiện thanh toán là cái mà mọi người có thể dễ dàng sử dụng để thực hiện các giao dịch. ▪ Nó hỗ trợ cho việc mua bán hàng hoá và dịch vụ. Trung gian tài chính • Các quỹ đầu tư ▪ Quỹ đầu tư là một định chế bán cổ phần ra công chúng và sử dụng số tiền thu được để thiết lập danh mục đầu tư, gồm nhiều loại cổ phiếu, trái phiếu khác nhau, hoặc cả hai.. • Chúng cho phép những người có vốn ít có thể dễ dàng đa dạng hoá danh mục đầu tư. Trung gian tài chính • Các định chế tài chính khác ▪ Các liên minh tín dụng ▪ Các quỹ hưu trí ▪ Các công ty bảo hiểm ▪ Các quỹ tín dụng 2. Tiết kiệm và đầu tư trong hệ thống tài khoản quốc dân • Nhớ lại rằng GDP là tổng thu nhập trong một nền kinh tế và cũng là tổng chi tiêu về hàng hoá và dịch vụ của nền kinh tế: Y = C + I + G + NX Một số đồng nhất thức quan trọng • Giả định một nền kinh tế đóng – nền kinh tế không tham gia vào các hoạt động thương mại quốc tế: Y = C + I + G • Trừ C và G từ cả hai vế của phương trình trên: Y – C – G = I • Vế trái của phương trình là tổng thu nhập trong nền kinh tế sau khi đã trừ đi tiêu dùng và chi tiêu chính phủ, và được gọi là tiết kiệm quốc gia, hay gọi tắt là tiết kiệm (S). Một số đồng nhất thức quan trọng • Chi tiết hơn, đồng nhất thức trên có thể được viết lại như sau: Y – T – C + T – G = I Sp + Sg = I hay, S = I • Trong đó, Sp là tiết kiệm tư nhân; Sg là tiết kiệm chính phủ. 29/08/2018 4 Ý nghĩa của tiết kiệm và đầu tư • Tiết kiệm quốc gia ▪ Tiết kiệm quốc gia là tổng thu nhập trong nền kinh tế còn lại sau khi đã chi trả cho tiêu dùng và chi tiêu chính phủ. • Tiết kiệm tư nhân ▪ Tiết kiệm tư nhân là phần thu nhập còn lại của hộ gia đình sau khi đã trả thuế và chi trả cho tiêu dùng. Tiết kiệm tư nhân = (Y – T – C) Ý nghĩa của tiết kiệm và đầu tư • Tiết kiệm chính phủ ▪ Tiết kiệm chính phủ là phần doanh thu thuế còn lại của chính phủ sau khi đã chi trả cho các khoản chi tiêu. Tiết kiệm chính phủ = (T – G) Ý nghĩa của tiết kiệm và đầu tư • Thặng dư và Thâm hụt ▪ Nếu T > G, chính phủ có thặng dư ngân sách bởi vì họ thu nhiều hơn chi. ▪ Thặng dư của T – G phản ánh tiết kiệm chính phủ. ▪ Nếu G > T, chính phủ có thâm hụt ngân sách bởi vì họ chi nhiều hơn thu từ thuế. Ý nghĩa của tiết kiệm và đầu tư • Đối với một nền kinh tế đóng, tiết kiệm phải bằng với đầu tư. S = I 3. Thị trường vốn • Các thị trường tài chính điều phối tiết kiệm và đầu tư trên thị trường vốn. • Thị trường vốn là thị trường trên đó những người tiết kiệm cung cấp vốn và những người đi vay có nhu cầu vay vốn. • Vốn vay phản ánh tất cả các nguồn thu nhập mà mọi người tiết kiệm và cho vay, chứ không phải sử dụng cho tiêu dùng. Cung và cầu về vốn • Cung về vốn xuất phát từ những người có thu nhập mà họ muốn tiết kiệm và cho vay. • Cầu về vốn xuất phát từ những hộ gia đình và doanh nghiệp muốn vay để đầu tư. 29/08/2018 5 Cung và cầu về vốn • Lãi suất là giá cả của vốn. • Nó phản ánh số tiền mà người đi vay trả cho vốn, và nó chính là số tiền người cho vay nhận được từ khoản tiết kiệm của họ. • Lãi suất trên thị trường vốn là lãi suất thực. Cung và cầu về vốn • Thị trường tài chính hoạt động giống như các thị trường khác trong nền kinh tế. ▪ Cân bằng giữa cung và cầu về vốn sẽ xác định lãi suất thực. Hình 1: Thị trường vốn Vốn vay (tỷ đôla)0 Lãi suất Cung Cầu 5% $1,200 4. Các chính sách của chính phủ tác động đến thị trường vốn • Các chính sách của chính phủ có thể ảnh hưởng đến tiết kiệm và đầu tư ▪ Thuế và tiết kiệm ▪ Thuế và đầu tư ▪ Thâm hụt ngân sách chính phủ Chính sách 1: Khuyến khích tiết kiệm • Thuế đối với tiền lãi làm giảm đáng kể lợi tức tương lai của tiết kiệm hiện tại, và dẫn đến làm giảm động cơ tiết kiệm. Chính sách 1: Khuyến khích tiết kiệm • Ngược lại, giảm thuế làm tăng động cơ tiết kiệm của các hộ gia đình ở mọi mức lãi suất. ▪ Đường cung vốn dịch chuyển sang phải. ▪ Lãi suất cân bằng giảm. ▪ Lượng cầu về vốn tăng. 29/08/2018 6 Hình 2: Sự gia tăng cung vốn Vốn vay (tỷ đôla)0 Lãi suất Cung, S1 S2 2. . . . nó làm giảm lãi suất cân bằng . . . 3. . . . và làm tăng lượng vốn cân bằng Cầu 1. Giảm thuế đối với tiết kiệm làm tăng cung vốn 5% $1,200 4% $1,600 Chính sách 1: Khuyến khích tiết kiệm • Nếu luật thuế thay đổi theo hướng khuyến khích tiết kiệm nhiều hơn, kết quả sẽ dẫn đến lãi suất thấp hơn và đầu tư lớn hơn. Chính sách 2: Khuyến khích đầu tư • Ưu đãi thuế đầu tư sẽ làm tăng động cơ đi vay. ▪ Làm tăng cầu về vốn. ▪ Dịch chuyển đường cầu sang phải. ▪ Dẫn đến lãi suất cao hơn và lượng tiết kiệm lớn hơn. • Nếu luật thuế thay đổi theo hướng khuyến khích đầu tư nhiều hơn, kết quả sẽ dẫn đến lãi suất cao hơn và tiết kiệm lớn hơn. Hình 3: Sự gia tăng cầu về vốn Lượng vốn (tỷ đôla)0 Lãi suất 1. Ưu đãi thuế đầu tư làm tăng cầu về vốn 2. . . . tăng lãi suất cân bằng 3. . . . và làm tăng lượng vốn cân bằng Cung Cầu, D1 D2 5% $1,200 6% $1,400 Chính sách 3: Thặng dư và thâm hụt ngân sách chính phủ • Khi chính phủ chi nhiều hơn thu từ thuế, sự thiếu hụt này phản ánh thâm hụt ngân sách. • Sự tích luỹ của thâm hụt ngân sách trong quá khứ được gọi là nợ chính phủ. Chính sách 3: Thặng dư và thâm hụt ngân sách chính phủ • Vay nợ của chính phủ để tài trợ cho thâm hụt ngân sách làm giảm cung vốn tài trợ cho đầu tư của các hộ gia đình và các doanh nghiệp. • Sự giảm sút đầu tư này được gọi là hiện tượng lấn át đầu tư. ▪ Vay nợ tài trợ cho thâm hụt ngân sách lấn át vay nợ cho đầu tư của khu vực tư nhân. 29/08/2018 7 Chính sách 3: Thặng dư và thâm hụt ngân sách chính phủ • Thâm hụt ngân sách làm giảm cung vốn. ▪ Dịch chuyển đường cung sang trái. ▪ Làm tăng lãi suất cân bằng. ▪ Làm giảm lượng vốn cân bằng. Hình 4: Hiệu ứng của thâm hụt ngân sách chính phủ Lượng vốn (tỷ đôla)0 Lãi suất 3. . . . và làm giảm lượng vốn cân bằng S2 2. . . . nó làm tăng lãi suất cân bằng Cung, S1 Cầu $1,200 5% $800 6% 1. Thâm hụt ngân sách làm giảm cung vốn Chính sách 3: Thặng dư và thâm hụt ngân sách chính phủ • Thâm hụt ngân sách làm giảm tiết kiệm quốc gia, dẫn đến lãi suất sẽ tăng và đầu tư giảm. • Thặng dư ngân sách làm tăng cung vốn, làm giảm lãi suất, và kích thích đầu tư. Tóm tắt chương • Hệ thống tài chính bao gồm các định chế tài chính như thị trường trái phiếu, thị trường cổ phiếu, ngân hàng và các quỹ đầu tư. • Tất cả các định chế này hoạt động nhằm chuyển nguồn lực từ những hộ gia đình có tiết kiệm sang những hộ gia đình và doanh nghiệp muốn vay. Tóm tắt chương • Các đồng nhất thức hạch toán thu nhập quốc dân phản ánh những mối quan hệ quan trọng giữa các biến kinh tế vĩ mô. • Cụ thể, trong một nền kinh tế đóng, tiết kiệm quốc gia phải bằng với đầu tư. • Các định chế tài chính cố gắng làm cho tiết kiệm của người này đáp ứng được đầu tư của người khác. Tóm tắt chương • Lãi suất được xác định bởi cung và cầu về vốn. • Cung vốn xuất phát từ các hộ gia đình muốn tiết kiệm một phần thu nhập. • Cầu về vốn xuất phát từ các hộ gia đình và các doanh nghiệp muốn đầu tư. 29/08/2018 8 Tóm tắt chương • Tiết kiệm quốc gia bằng với tiết kiệm tư nhân cộng với tiết kiệm chính phủ. • Thâm hụt ngân sách chính phủ phản ánh tiết kiệm chính phủ âm, và do vậy làm giảm tiết kiệm quốc gia và cung vốn. • Khi thâm hụt ngân sách chính phủ lấn át đầu tư, nó làm giảm tăng trưởng năng suất và GDP.