Bài giảng lâm nghiệp xã hội

Bμi gi¶ng l©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng ii Bμi gi¶ng l©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng Biªn tËp: ThS. Vâ V¨n Thoan TS. NguyÔn B¸ Ng·i C¸c t¸c gi¶: ThS. GVC. Vâ V¨n Thoan, KS. §Æng H¶i Ph−¬ng - §¹i Häc N«ng L©m Tp. HCM TS. B¶o Huy, ThS. Lª ThÞ Lý - §¹i Häc T©y Nguyªn KS. GVC. NguyÔn Thanh Thù , ThS. Hå §¾c Th¸i Hoμng - §¹i häc N«ng L©m HuÕ TS. NguyÔn B¸ Ng·i, TS. §Æng Tïng Hoa - §¹i Häc L©m nghiÖp ViÖt Nam KS. Hå Ngäc S¬n, ThS. NguyÔn V¨n M¹n - §¹i Häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn TS. Ph¹m Quang Hμ - ViÖn Thæ Nh−ìng N«ng Ho¸ Hμ Néi - Th¸ng 7 n¨m 2002 i Môc Lôc Lêi nãi ®Çu i Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t ii PhÇn më ®Çu 1 Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ L©m nghiÖp x· héi 5 Bμi 1: Bèi c¶nh ra ®êi cña L©m nghiÖp x· héi 6 Bμi 2: Kh¸i niÖm vÌ L©m nghiÖp x· héi 19 Ch−¬ng 2: HÖ thèng chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi 30 Bμi 3: Giíi thiÖu hÖ thèng chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn L©m nghiÖp x· héi 31 Bμi 4: T×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi 47 Ch−¬ng 3: HÖ sinh th¸i nh©n v¨n trong L©m nghiÖp x· héi 61 Bμi 5: Kh¸i niÖm hÖ sinh th¸i nh©n v¨n Bμi 6: Ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong L©m nghiÖp x· héi Bμi 7: KiÕn thøc b¶n ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn Bμi 8: Giíi trong L©m nghiÖp x· héi 62 78 87 100 Ch−¬ng 4: TiÕp cËn cã sù tham gia trong L©m nghiÖp x· héi 123 Bμi 9: Sù tham gia trong L©m nghiÖp x· héi 124 Bμi 10: Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia 142 123 lêi nãi ®Çu Tõ n¨m 1992, m«n häc L©m nghiÖp x· héi ®−îc ®−a vμo gi¶ng d¹y ë c¸c Tr−êng §¹i häc cã ®μo t¹o vÒ l©m nghiÖp. Trong nh÷ng n¨m ®Çu, ph¸t triÓn vμ gi¶ng d¹y m«n häc chñ yÕu dùa vμo kh¶ n¨ng cña mçi c¬ së ®μo t¹o, kÓ c¶ ph−¬ng ph¸p vμ nguån lùc. V× vËy, gi¶ng day vμ häc tËp m«n häc nμy ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu ®ßi hái ngμy cμng cao vÒ ph¸t triÓn l©m nghiÖp x· héi (LNXH). §−îc sù hç trî cña Dù ¸n hç trî L©m nghiÖp x· héi (Giai ®o¹n I: 1994-1997), viÖc ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o LNXH ®−îc thùc hiÖn lÇn ®Çu tiªn trªn toμn quèc vμ Héi th¶o quèc gia vÒ ®μo t¹o LNXH ®−îc tæ chøc vμo th¸ng 11 n¨m 1996 t¹i Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam ®· ®Ò xuÊt m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng cÇn ®−îc chÝnh thøc ®−a vμo ch−¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ë tÊt c¶ c¸c tr−êng ®¹i häc cã ®μo t¹o l©m nghiÖp. Tõ ®ã ®Õn nay, m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng ®· ®−îc gi¶ng d¹y t¹i 5 tr−êng: §¹i häc N«ng L©m Th¸i Nguyªn, §¹i häc L©m nghiÖp ViÖt Nam, §¹i häc N«ng L©m HuÕ, §¹i häc T©y Nguyªn vμ §¹i häc N«ng L©m Thμnh phè Hå ChÝ Minh. Tuy nhiªn, viÖc ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh m«n häc nμy cßn nhiÒu h¹n chÕ do máng vÒ ®éi ngò, thiÕu kinh nghiÖm, thiÕu t− liÖu vμ ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp. Do ®ã sù hîp t¸c gi÷a c¸c tr−êng ®¹i häc vμ c¸c ®èi t¸c liªn quan trong ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cho m«n häc nμy trë nªn hÕt søc cÊp b¸ch. ChÝnh v× vËy, tõ n¨m 1998 Ch−¬ng tr×nh Hç trî LNXH (Giai ®o¹n II: 1998-2001) ®· cã s¸ng kiÕn tæ chøc ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o cã sù tham gia, trong ®ã cã viÖc ph¸t triÓn m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng víi sù tham gia cña 7 ®èi t¸c chÝnh: 5 tr−êng ®¹i häc nãi trªn, ViÖn Thæ nh−ìng n«ng ho¸ vμ Trung t©m khuyÕn n«ng khuyÕn l©m tØnh Hoμ B×nh. Qu¸ tr×nh h×nh hîp t¸c ph¸t triÓn m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng ®· ®−îc thùc hiÖn th«ng qua ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®¹o t¹o, c¸c cuéc héi th¶o x©y dùng khung ch−¬ng tr×nh, viÕt dù th¶o, trao ®æi th«ng tin trªn m¹ng, th¶o luËn nhãm, ph¶n biÖn chØnh söa vμ héi th¶o ®¸nh gi¸. §Õn nay bμi gi¶ng ®· ®−îc chØnh söa lÇn thø 2 gåm 4 ch−¬ng víi 10 bμi vμ tËp vËt liÖu gi¶ng d¹y. Tμi liÖu nμy dïng ®Ó gi¶ng d¹y trong thêi gian 45 tiÕt. §Ó hoμn thμnh bμi gi¶ng nμy chóng t«i ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn vμ gãp ý cña c¸c c¬ quan, tæ chøc vμ c¸ nh©n liªn quan. §Æc biÖt, chóng t«i xin ch©n thμnh c¸m ¬n Bé NN&PTNT, Bé GD&§T, Ch−¬ng tr×nh hç trî LNXH, l·nh ®¹o c¸c tr−êng ®¹i häc ®· chØ ®¹o, tæ chøc, hç trî kinh phÝ vμ ®ãng gãp ý kiÕn. Chóng t«i còng xin c¸m ¬n GS.TS. Phïng Ngäc Lan, TS. ChrÝtina Giesh ®· cã nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u vÒ chuyªn mon cña Bμi gi¶ng nμy. Tuy nhiªn, biªn so¹n bμi gi¶ng theo ph−¬ng ph¸p cïng tham gia, bao gåm nhiÒu vÊn ®Ò míi, nªn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt vÒ néi dung vμ c¸ch tr×nh bμy. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®−îc sù ®ãng gãp cña tÊt c¶ c¸c b¹n ®ång nghiÖp vμ nh÷ng ai quan t©m. §Þa chØ liªn hÖ: Ban biªn tËp bμi gi¶ng LNXH §¹i c−¬ng - Ch−¬ng tr×nh Hç trî LNXH Kh¸ch s¹n La Thμnh - 218 §éi CÊn - Ba §×nh - Hμ Néi Tel: 8.329833; Fax: 8.329834 Email: sfsp.office@hn.vnn.vn; Website: www.socialforestry.org.vn 124 Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t Tõ viÕt t¾t Gi¶i nghÜa §C§C §Þnh canh ®Þnh c− AEA Agro-Ecological Analysis: Ph©n tÝch sinh th¸i n«ng nghiÖp BV & PTR B¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng BVR B¶o vÖ rõng CIPP Context - Input – Process – Product: Bèi c¶nh - §Çu vμo – TiÕn tr×nh – S¶n phÈm. D & D Design & Diagnostic: ChÈn ®ãan vμ ThiÕt kÕ DM Deush Mark: §ång tiÒn §øc FAO Food Agriculture Organization: Tæ chøc N«ng L−¬ng ThÕ giíi FLCD Forestry Local Community Development: Ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång ®Þa ph−¬ng FSR Farming System Research: Nghiªn cøu hÖ thèng canh t¸c G§KR Giao ®Êt khãan rõng GAD Gender & Development: Giíi vμ Ph¸t triÓn GRET Groupe de Recherches et d’ Echanges Technologies: Nhãm nghiªn cøu vμ trao ®æi c«ng nghÖ (Ph¸p) GTZ Gesellschaft fur Technische Zurammentracbeit: C¬ quan ph¸t triÓn kü thuËt §øc HTSD§ HÖ thèng sö dông ®Êt HTX Hîp t¸c x· ICRAF International Center for Research in Agroforestry: Trung t©m quèc tÕ nghiªn cøu n«ng l©m kÕt hîp IIRR International Institute for Rural Recontruction: ViÖn quèc tÕ vÒ t¸i thiÕt n«ng th«n IPM Integrated Plant Manegement: Phßng trõ dÞch bÖnh tæng hîp ISF Itroduction Social Forestry: L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng IUCN International Union for Conservation of Nature: HiÖp héi thÕ giíi vÒ b¶o tån thiªn nhiªn. K/S/A Knowledge/Skill/Attitude: KiÕn thøc / Kü n¨ng / Th¸i ®é KL KiÓm l©m LHQ Liªn hiÖp quèc LM Learning Materials; VËt liÖu gi¶ng d¹y LNC§ L©m nghiÖp céng ®ång LNTT L©m nghiÖp truyÒn thèng LNXH L©m nghiÖp x· héi LNXH§C L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng NGO Non Goverment Organization: Tæ chøc phi chÝnh phñ NLKH N«ng l©m kÕt hîp 125 NN & PTNT N«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn n«ng th«n OHP Over Head Transparency: GiÊy chiÕu bãng kÝnh PAM Programme Alimentaire Mondiale: Ch−¬ng tr×nh lu¬ng thùc thÕ giíi. PARC Protected Area Resources Conservation: B¶o tån tμi nguyªn thiªn nhiªn trong c¸c khu b¶o vª (V−ên quèc gia, khu ®Æc dông) PCD Participatory Cirriculum Development: Ph¸t triÓn chuowng tr×nh cã sù tham gia PRA Participatory Rural Appraisal: §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia PTBV Ph¸t triÓn bÒn v÷ng PTD Participatory Technology Development: Ph¸t triÓn ký thuËt cã −j tham gia PTG Phñ Thñ t−íng QLDA Qu¶n lý dù ¸n RAPA Regional Agency for Pacific Asia: Tæ chøc vïng Ch©u ¸- Th¸i B×nh D−¬ng (FAO) REF Reference: Tμi liÖu tham kh¶o RRA Rural Rapid Appraisal: §¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n SD§ Sö dông ®Êt SDC Swiss Development Cooperation: C¬ quan hîp t¸c ph¸t triÓn Thôy SÜ SFSP Social Forestry Support Programme: Ch−¬ng tr×nh hç trî l©m nghiÖp x· héi SIDA Swedish Internatinonal Development Agency: C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ Thôy §iÓn. STNV Sinh th¸i nh©n v¨n SWOT Strength – Weakness – Opportunity – Threaten: §iÓm m¹nh - §iÓm yÕu – C¬ héi – Th¸ch thøc. TNTN Tμi nguyªn thiªn nhiªn ToT Training of Trainer: §μo t¹o gi¸o viªn UBND ñy ban nh©n d©n UNDP United Nation Development Programme UNEP United Nation Environment Programme: Ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng Liªn hiÖp quèc. WCED World Council on Environment & Development: Uû héi thÕ giíi vÒ m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn. WID Women in Development: Phô n÷ trong ph¸t triÓn WWF World Wide Fund for Nature: Quü quèc tÕ vÒ b¶o vÖ thiªn nhiªn WED Women, Enviroment and sustainable Development 126 1 PhÇn më ®Çu Giíi thiÖu m«n häc 1. Lý do vμ vÞ trÝ m«n häc T×nh h×nh kinh tÕ x· héi ViÖt Nam ®· vμ ®ang thay ®æi rÊt nhanh, nhÊt lμ tõ khi b¾t ®Çu sù nghiÖp ®æi míi, tõ thùc tiÔn ®ã ®ßi hái chóng ta ph¶i thay ®æi vÒ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn nãi chung, tμi nguyªn rõng vμ ®Êt rõng nãi riªng. LNXH ra ®êi nh»m h−íng tíi chuyÓn tõ nÒn l©m nghiÖp lÊy quèc doanh lμm chÝnh sang nÒn l©m nghiÖp nh©n d©n cã nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ tham gia. Thùc tiÔn LNXH ®· xuÊt hiÖn ë n−íc ta gÇn 2 thËp kû qua vμ hiÖn ®ang ®−îc ph¸t triÓn. LNXH ®· vμ ®ang gãp phÇn xøng ®¸ng vμo chiÕn l−îc g×n gi÷ vμ ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë c¸c vïng n«ng th«n miÒn nói. M«n häc L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng ra ®êi sÏ gãp phÇn ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn LNXH ë n−íc ta b»ng viÖc cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vμ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn LNXH. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ nhu cÇu ®μo t¹o LNXH n¨m 1996 cho thÊy c¸c c¸n bé khuyÕn n«ng khuyÕn l©m thiÕu ph−¬ng ph¸p, kü n¨ng khi lμm viÖc víi céng ®ång ®Þa ph−¬ng. ChÝnh ®iÒu nμy ®· lμm cho c«ng t¸c ph¸t triÓn, phæ cËp cña hä trë nªn kÐm hiÖu qu¶ vμ kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña thùc tiÔn s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp. Nghiªn cøu m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng sÏ gióp sinh viªn cã ®−îc nh÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng vμ th¸i ®é LNXH ®Ó hä cã thÓ thùc hiÖn tèt c«ng viÖc chuyªn m«n sau nμy. M«n häc nμy cßn cung cÊp kiÕn thøc nÒn t¶ng ®Ó sinh viªn cã thÓ tiÕp cËn c¸c m«n häc liªn quan nh− Qu¶n lý dù ¸n LNXH, N«ng l©m kÕt hîp, KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m vμ c¸c m«n häc kh¸c. 2. Môc ®Ých cña m«n häc M«n häc LNXH ®¹i c−¬ng nh»m trang bÞ cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ LNXH ®Ó hä cã ®−îc ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn phï hîp khi thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng chuyªn m«n. M«n häc cßn gióp cho ng−êi häc cã c¬ së ®Ó ¸p dông c¸c kiÕn thøc, kÜ n¨ng vμ th¸i ®é phï hîp víi hoμn c¶nh cô thÓ, c«ng viÖc vμ thùc hiÖn linh ho¹t c¸c ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi. M«n häc L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng cßn khuyÕn khÝch sù quan t©m vμ sù tham gia cña sinh viªn vμo tiÕp cËn c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp x· héi ë ViÖt Nam. 3. CÊu tróc cña ch−¬ng tr×nh m«n häc Ch−¬ng tr×nh m«n häc LNXH ®¹i c−¬ng bao gåm c¸c néi dung ®−îc kÕt cÊu trong b¶ng 0.1: 2 B¶ng 0.1: CÊu tróc m«n häc LNXH§C Ch−¬ng Bμi gi¶ng Thêi gian PhÇn më ®Çu Giíi thiÖu m«n häc 1 tiÕt Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ L©m nghiÖp x· héi Bμi 1: Bèi c¶nh ra ®êi cña L©m nghiÖp x· héi Bμi 2: Kh¸i niÖm vÒ L©m nghiÖp x· héi 2 tiÕt 5 tiÕt Céng 7 tiÕt Ch−¬ng 2: HÖ thèng chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi Bμi 3: Giíi thiÖu hÖ thèng chÝnh s¸ch cã liªn quan tíi ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi Bμi 4: T×nh h×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi 5 tiÕt 5 tiÕt Céng 10 tiÕt Ch−¬ng 3: HÖ sinh th¸i nh©n v¨n trong L©m nghiÖp x· héi Bμi 5: Kh¸i niÖm hÖ sinh th¸i nh©n v¨n Bμi 6: Ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong L©m nghiÖp x· héi Bμi 7: KiÕn thøc b¶n ®Þa trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn Bμi 8: Giíi trong L©m nghiÖp x· héi 2 tiÕt 2 tiÕt 4 tiÕt 4 tiÕt Céng 12 tiÕt Ch−¬ng 4: TiÕp cËn cã sù tham gia trong L©m nghiÖp x· héi Bμi 9: Sù tham gia trong L©m nghiÖp x· héi Bμi 10: Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia 6 tiÕt 9 tiÕt Céng 15 tiÕt Tæng céng 45 tiÕt 3 CÊu tróc ch−¬ng tr×nh m«n häc L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng cã thÓ ®−îc minh häa trong h×nh 0.1. Chó thÝch: §−êng ph¸t triÓn §−êng nhËn thøc. H×nh 0.1: M« h×nh ho¸ cÊu tróc m«n häc LNXH§C C¸c néi dung cña m«n häc trong B¶ng 0.1. vμ mèi quan hÖ cña chóng ®−îc m« h×nh ho¸ nh− trong h×nh 0.1. vμ gi¶i thÝch nh− sau: Kh¸i niÖm LNXH ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn dùa trªn sù ph¸t triÓn x· héi; c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn vÒ l©m nghiÖp hiÖn nay; c¸c c¬ së tiÒn ®Ò vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn vμ KTXH; ®Þnh h−íng vμ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cña §¶ng vμ Nhμ n−íc; ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia. Con ®−êng h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn lý luËn vÒ LNXH lμ tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t− duy trõu t−îng mμ ë ®©y §−êng ph¸t triÓn LNXH trong h×nh 0.1. ®−îc hiÓu lμ kh¸i niÖm LNXH ph¶i ®−îc h×nh thμnh tõ ®iÒu kiÖn thùc tÕ vμ cô thÓ cña tõng ®Þa ph−¬ng, tõng vïng ®Ó gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu ®ßi hái tõ thùc tiÔn. C¸c lý luËn vÒ LNXH cÇn ph¶i ®−îc ph¶n ¶nh l¹i ®êi sèng thùc tiÔn. Thùc tiÔn LNXH lu«n thay ®æi vμ h−íng tíi ph¸t triÓn. Do ®ã cÇn ph¶i cã qu¸ tr×nh nhËn thøc l¹i vÒ c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn LNXH. §−êng nhËn thøc LNXH ë ®©y ®−îc gi¶i thÝch b»ng qu¸ tr×nh tõ t− duy trõu t−îng ®Õn thùc tiÔn. LNXH ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch, thÓ chÕ, tæ chøc phï hîp, nhËn thøc vμ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ph¸t triÓn KTXH vμ b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn. ChÝnh s¸ch TiÕp cËn cã sù tham gia L©m nghiÖp x· héi Kh¸i niÖm HÖ sinh th¸i nh©n v¨n 4 C¶ hai con ®−êng hay qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vμ nhËn thøc lμ qu¸ tr×nh ®éng, lu«n ®−îc nèi tiÕp theo tiÕn tr×nh ph¸t triÓn. §Ó ®¶m b¶o cho c¸c con ®−êng ph¸t triÓn vμ nhËn thøc LNXH võa cã tÝnh chÊtt lý luËn vμ kh¸i qu¸t cao, võa ph¶n ¶nh ®óng ®iÒu kiÖn thùc tÕ th× ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia ®−îc xem lμ trung t©m. H×nh 0.1. chØ ra r»ng TiÕp cËn cã sù tham gia lμm c¬ së nÒn t¶ng vμ xuyªn suèt trong ph¸t triÓn LNXH nãi chung vμ tiÕp cËn m«n häc LNXH nãi riªng. 4. Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn m«n häc M«n häc L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng ®−îc thùc hiÖn th«ng qua nhiÒu ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau nh− lμ thuyÕt tr×nh, th¶o luËn nhãm, giao bμi tËp, ®ãng vai, bμi tËp t×nh huèng . . . do ®ã sinh viªn còng cã thÓ tiÕp cËn m«n häc b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. • D¹y vμ häc lÝ thuyÕt trªn líp Sinh viªn trªn líp cã thÓ lÜnh héi kiÕn thøc LNXH th«ng qua c¸c h×nh thøc sau: - TiÕp thu phÇn tr×nh bμy bμi gi¶ng cña gi¸o viªn ë trªn líp. §Ó cã thÓ tiÕp thu tèt gi¸o viªn cÇn vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y thÝch hîp ®Ó tiÕn hμnh gi¶ng d¹y theo yªu cÇu cña tõng bμi vμ néi dung. Ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y lÊy sinh viªn lμm trung t©m sÏ ®−îc vËn dông. Sinh viªn sÏ tham gia tr¶ lêi c¸c c©u hái vÊn ®¸p cña gi¸o viªn hoÆc ®Æt c¸c vÊn ®Ò ch−a râ cho c¶ líp cïng trao ®æi. - Sinh viªn häc theo nhãm b»ng c¸c bμi tËp nhãm ngay trªn líp. Sinh viªn sÏ nghiªn cøu tμi liÖu cã liªn quan tr−íc khi ®Õn líp. KÕt qu¶ th¶o luËn nhãm sÏ do sinh viªn tr×nh bμy, cïng nhau tæng kÕt vμ ®óc rót ngay t¹i trªn líp. • D¹y vμ häc kÜ n¨ng M«n häc L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng ®ßi hái sinh viªn ph¶i tiÕp thu vμ thùc hμnh ®−îc kü n¨ng t− duy vμ kü n¨ng nghÒ nghiÖp. Sinh viªn thùc hμnh c¸c kÜ n¨ng ngay trªn líp th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nh− th¶o luËn nhãm, ®ãng vai, bμi tËp nhãm, ®éng n·o, bμi tËp t×nh huèng, kiÓm tra vμ ®¸nh gi¸. Mét sè kü n¨ng sÏ ®−îc sinh viªn thùc hμnh th«ng qua c¸c ®ît thùc tËp hiÖn tr−êng cña m«n häc vμ kÕt hîp víi c¸c m«n häc liªn quan. Qu¸ tr×nh tù häc cña sinh viªn sÏ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua bμi giao nhiÖm vô. Sinh viªn sÏ tù häc theo c¸ nh©n hay nhãm. C¸c tμi liÖu tham kh¶o ®−îc gi¸o viªn ph¸t hoÆc giíi thiÖu, h−íng dÉn c¸c néi dung vμ yªu cÇu. Sinh viªn tù nghiªn cøu theo c¸ nh©n hay nhãm. Qu¸ tr×nh tù häc sÏ ®−îc gi¸o viªn ®¸nh gi¸ trong qu¸ tr×nh gi¶ng bμi hoÆc bμi kiÓm tra. 5 Ch−¬ng 1 Tæng quan vÒ L©m nghiÖp x· héi Môc tiªu: Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn sÏ cã kh¶ n¨ng: • Gi¶i thÝch ®−îc bèi c¶nh ra ®êi vμ ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi. • Tr×nh bμy ®−îc LNXH lμ g×. • Ph©n biÖt ®−îc LNXH vμ L©m nghiÖp truyÒn thèng (LNTT). • VËn dông ®−îc c¸c quan ®iÓm vÒ LNXH ®Ó tiÕp cËn c¸c m«n häc kh¸c nh− KhuyÕn n«ng khuyÕn l©m, Qu¶n lý dù ¸n, N«ng l©m kÕt hîp... • Gi¶i thÝch ®−îc tÇm quan träng vμ c¸c ý nghÜa cña LNXH ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©m nghiÖp ë ViÖt Nam. 6 Bμi 1: Bèi c¶nh ra ®êi cña L©m nghiÖp x· héi Môc tiªu: Sau khi häc xong bμi nμy, sinh viªn sÏ cã kh¶ n¨ng gi¶i thÝch vμ ph©n tÝch ®−îc nh÷ng ®iÓm chÝnh cña t×nh h×nh ph¸t triÓn LNXH trªn thÕ giíi vμ bèi c¶nh ra ®êi cña LNXH ë ViÖt Nam nh− c¸c c¬ së vÒ kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ vμ thÓ chÕ, c¬ së vÒ tμi nguyªn vμ c«ng nghÖ, tõ ®ã cã c¸ch nh×n tæng qu¸t vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn LNXH cña n−íc ta. KÕ ho¹ch bμi gi¶ng: Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian 1. T×nh h×nh ph¸t triÓn LNXH trªn thÕ giíi 2. Bèi c¶nh ra ®êi LNXH ë ViÖt Nam Gi¶ng bμi cã minh ho¹ VÊn ®¸p OHP, Tμi liÖu ®äc thªm 1 tiÕt 1 tiÕt 7 T×nh h×nh ph¸t triÓn LNXH trªn thÕ giíi §Æc ®iÓm chñ yÕu cña L©m nghiÖp truyÒn thèng liªn quan ®Õn ph¸t triÓn LNXH Ngay tõ buæi b×nh minh cña lÞch sö, con ng−êi ®· lÊy tõ rõng c¸c thøc ¨n, chÊt ®èt, vËt liÖu phôc vô cuéc sèng, rõng ®−îc coi lμ c¸i n«i sinh ra vμ lμ m«i tr−êng sèng cña con ng−êi. §Õn thÕ kû 17, hÖ thèng qu¶n lý rõng ®−îc ra ®êi t¹i Ch©u ¢u, ®¸nh dÊu mét xu h−íng míi trong viÖc khai th¸c vμ t¸i t¹o tμi nguyªn rõng. Khai th¸c, lîi dông vμ t¸i t¹o tμi nguyªn rõng ngμy cμng ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngμy cμng cao cña x· héi lu«n ®ßi hái ph¶i cã mét hÖ thèng qu¶n lý rõng thÝch hîp. Hai qu¸ tr×nh nμy ph¸t triÓn ngμy cμng cao vμ dÇn dÇn h×nh thμnh ngμnh l©m nghiÖp. Ngμnh l©m nghiÖp ra ®êi ngμy cμng cã vÞ trÝ quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña mçi quèc gia. Nh− vËy l©m nghiÖp ra ®êi xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tiÔn cña x· héi ®èi víi rõng vμ vai trß cña x· héi ®èi víi rõng th«ng qua chøc n¨ng qu¶n lý, g×n g÷i vμ ph¸t triÓn rõng. Mçi giai ®o¹n lÞch sö nhu cÇu x· héi vμ vai trß cña x· héi ®èi víi rõng kh¸c nhau nªn nhËn thøc vμ ph¸t triÓn l©m nghiÖp còng kh¸c nhau, phï hîp víi tõng giai ®o¹n lÞch sö. Trong mét thêi gian dμi ph¸t triÓn l©m nghiÖp dùa vμo lîi dông vèn tù nhiªn s½n cã cña rõng ®· h×nh thμnh quan ®iÓm truyÒn thèng cho r»ng chøc n¨ng chñ yÕu cña l©m nghiÖp lμ s¶n xuÊt gç ®Ó cung cÊp cho x· héi, do vËy nhiÖm vô chÝnh cña l©m nghiÖp ®−îc xem lμ qu¶n lý rõng ®Ó s¶n xuÊt gç. §©y chÝnh lμ con ®−êng dÉn ®Õn h×nh thμnh lo¹i h×nh l©m nghiÖp hiÖn ®¹i mμ ®Æc tr−ng cña nã lμ ®éc canh, s¶n xuÊt tËp trung, ®Çu t− cao, c«ng nghÖ vμ kü thuËt tiÕn tiÕn. Lo¹i h×nh l©m nghiÖp nμy ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn m¹nh ë Ch©u ¢u dÇn dÇn h×nh thμnh ë nhiÒu n−íc nhiÖt ®íi trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y vμ ®−îc xem nh− lμ l©m nghiÖp truyÒn thèng ®Ó ph©n biÖt víi c¸c trμo l−u l©m nghiÖp kh¸c xuÊt hiÖn tõ gÇn 2 thËp kû gÇn ®©y nh−: L©m nghiÖp x· héi, L©m nghiÖp míi, L©m nghiÖp tæng hîp, L©m nghiÖp gÇn víi tù nhiªn. L©m nghiÖp truyÒn thèng chñ yÕu dùa trªn nÒn t¶ng cña kü thuËt l©m sinh víi môc tiªu chÝnh lμ t¹o ra vμ khai th¸c c¸c s¶n phÈm gç. Do ®ã l©m nghiÖp ®−îc ph©n t¸ch t−¬ng ®èi râ rμng víi n«ng nghiÖp hoÆc víi c¸c ngμnh nghÒ kh¸c. L©m nghiÖp truyÒn thèng cã nh÷ng ®iÓm chñ yÕu liªn quan ®Õn l©m nghiÖp cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nhiÖt ®íi, ®ã lμ: • L©m nghiÖp dùa trªn mét ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng nh»m môc ®Ých phôc vô nhu cÇu x· héi vÒ s¶n phÈm gç ngμy cμng cao. • Ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng chñ yÕu dùa trªn nÒn t¶ng cña khoa häc tù nhiªn ®−îc thÓ hiÖn b»ng c¸c kü thuËt l©m sinh thuÇn tuý. • Ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng truyÒn thèng chØ phï hîp víi nh÷ng n¬i kh«ng cã tranh chÊp ®Êt ®ai, cã nhiÒu c¬ héi viÖc lμm vμ thu nhËp kh¸c cho c¸c céng ®ång d©n c−. Ph−¬ng thøc qu¶n lý nμy khã phï hîp víi nh÷ng n¬i ®«ng d©n c− vμ hoμn c¶nh x· héi nh− ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nhiÖt ®íi hiÖn nay. • Ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng trªn chØ cã thÓ thùc hiÖn trong mét m«i tr−êng thèng nhÊt vÒ luËt ph¸p vμ thÓ chÕ nhμ n−íc, Ýt bÞ chi phèi bëi c¸c yÕu tè céng ®ång, phong tôc tËp qu¸n vμ luËt lÖ ®Þa ph−¬ng. 8 Theo Rao (1990) l©m nghiÖp truyÒn thèng cã nguån gèc tõ Ch©u ¢u ®−îc ¸p dông ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ®· ®i theo chiÒu h−íng sau: • ThiÕt lËp quyÒn hîp ph¸p cña c¸c chñ thÓ nhμ n−íc vμ t− nh©n trong qu¶n lý vμ sö dông tμi nguyªn rõng. DÉn ®Õn nhμ n−íc qu¶n lý rõng víi quyÒn bÊt kh¶ kh¸ng ®· trë thμnh mét nçi ¸m ¶nh l©u dμi ®èi víi ng−êi d©n sèng gÇn rõng vμ phô thuéc vμo rõng. • Quy ®Þnh c¸c chØ tiªu khai th¸c gç hμng ho¸ vμ t¨ng sè l©m s¶n lÊy tõ rõng mμ kh«ng cÇn hái: “v× quyÒn lîi cña ai?”. • Bßn rót tμi nguyªn rõng c¹n kiÖt mÆc dï vÉn nªu khÈu hiÖu duy tr× æn ®Þnh n¨ng suÊt rõng, dÉn ®Õn gi¶m sót nguån tμi nguyªn rõng. • Thùc hiÖn qu¶n lý rõng b»ng c¸c chiÕn l−îc, ch−¬ng tr×nh do c¸c c¬ quan nhμ n−íc v¹ch ra mμ kh«ng cÇn cã sù tham gia cña nh©n d©n. • Sö dông søc d©n nh− lμ lμm c«ng ¨n l−¬ng, phñ nhËn vai trß b¶o vÖ rõng vμ quyÒn h−ëng lîi rõng cña hä. L©m nghiÖp truyÒn thèng cã mét lÞch sö l©u dμi, cã nh÷ng mÆt m¹nh, mÆt yÕu vμ ®−îc coi lμ tiÒn ®Ò, khëi nguyªn cho ph¸t triÓn LNXH, lμ sù tiÕp tôc cña chiÕn l−îc l©m nghiÖp ë c¸c n−íc nhiÖt ®íi ®ang ph¸t triÓn. Xu thÕ ph¸t triÓn vμ nguyªn nh©n ra ®êi cña LNXH T×m hiÓu sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña LNXH ë mét sè n−íc Ch©u ¸ cã thÓ nhËn thÊy mét sè thay ®æi vμ chuyÓn dÞch trong ngμnh l©m nghiÖp nh− sau: • Xu thÕ phi tËp trung ho¸ xuÊt hiÖn b»ng qu¸ tr×nh ph©n cÊp qu¶n lý tμi nguyªn rõng ®· h×nh thμnh vμ b−íc ®Çu mang l¹i hiÖu qu¶. Th«ng qua ®ã nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ ®· tham gia vμo qu¶n lý tμi nguyªn, vai trß cña ng−êi d©n vμ céng ®ång ®Þa ph−¬ng ®−îc n©ng cao. • Xu thÕ chuyÓn tõ khai th¸c, lîi dông gç sang sö dông tæng hîp, ®a s¶n phÈm theo ph−¬ng thøc sö dông tæng hîp tμi nguyªn rõng. • Xu thÕ ph¸t triÓn tõ ®¬n ngμnh l©m nghiÖp sang ph¸t triÓn ®a ngμnh theo h−íng ph¸t triÓn n«ng th«n tæng hîp. • Xu thÕ quèc tÕ ho¸ trong viÖc phèi hîp, liªn kÕt c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp. Theo Donovan vμ TrÇn §øc Viªn (1997) LNXH ra ®êi vμo ®Çu nh÷ng n¨m 1970, do c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau: • ChÝnh phñ c¸c n−íc bÞ thÊt b¹i trong viÖc kiÓm so¸t c¸c nguån tμi nguyªn rõng. • Sù kÐm hiÖu qu¶ cña l©m nghiÖp dùa trªn nÒn t¶ng c«ng nghiÖp rõng vμ s¶n phÈm gç thuÇn tuý. • Xu thÕ phi tËp trung ho¸ vμ d©n chñ ho¸ trong viÖc qu¶n lý c¸c nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn. • C¸c nhu cÇu c¬ b¶n cña n«ng d©n vÒ l−¬ng thùc vμ l©m s¶n kh«ng ®−îc ®¸p øng. 9 • Cã sù m©u thuÉn vÒ lîi Ých gi÷a nhμ n−íc vμ céng ®ång cïng víi ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ®èi víi c¸c s¶n phÈm cña rõng. T¹i mét sè n−íc LNXH ®· ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn dùa trªn c¸c s¸ng kiÕn cña céng ®ång nh− c¸c céng ®ång tù ®Ò ra c¸c quy chÕ ®Ó kiÓm so¸t, sö dông c¸c nguån tμi nguyªn rõng cña hä; thμnh lËp hÖ thèng tù qu¶n vμ ra quyÕt ®Þnh; x©y dùng c¸c c¬ chÕ ®ãng gãp vμ chia sÎ lîi Ých. ë nhiÒu n−íc kh¸c LNXH ®−îc h×nh thμnh khi chÝnh phñ c¸c n−íc nhËn thøc ®−îc vai trß quan träng cña ng−êi d©n trong viÖc b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng. Tr−íc hÕt lμ c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ng−êi d©n tham gia vμo c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp, tiÕp theo lμ quyÒn sö dông ®Êt l©u dμi cho c¸c hé gia ®×nh ®−îc x¸c ®Þnh. C¸c dù ¸n LNXH chñ yÕu tËp trung vμo viÖc hç trî vμ gióp ®ì c¸c hé gia ®×nh gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu vμ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp. Sau nh÷ng thÊt b¹i vμ kÐm hiÖu qu¶ cña c¸c ch−¬ng tr×nh LNXH trong giai ®o¹n ®Çu, chÝnh phñ vμ c¸c tæ chøc quèc tÕ hç trî c¸c céng ®ång tham gia vμo viÖc tù qu¶n lý c¸c nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn. LNXH ra ®êi vμ ph¸t triÓn ®Ó t¹o ra sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ b»ng viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò h−ëng dông tμi nguyªn rõng, h×nh thøc l©m nghiÖp céng qu¶n gi÷a chÝnh phñ vμ céng ®ång ®· xuÊt hiÖn vμ ph¸t triÓn. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn LNXH Theo Wiersum (1994), qu¸ tr×nh ph¸t triÓn LNXH trªn thÕ giíi tr¶i qua c¸c thêi kú víi c¸c c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau nh−ng rÊt ®Æc tr−ng cho qu¸ tr×nh chuyÓn tõ l©m nghiÖp truyÒn thèng sang LNXH. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn LNXH ë Ch©u ¸ ®−îc tiÕn triÓn theo c¸c mèc cña c¸c giai ®o¹n ®−îc kh¸i qu¸t trong c¸c b¶ng 2.1. B¶ng 1.1: Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn LNXH Tr−íc 1950 1950-1970 1971-1990 Tõ 1991 ®Õn nay L©m nghiÖp truyÒn thèng L©m nghiÖp x· héi L©m nghiÖp thuéc ®Þa MÇm mèng l©m nghiÖp céng ®ång L©m nghiÖp nhμ n−íc L©m nghiÖp t− nh©n L©m nghiÖp hé gia ®×nh L©m nghiÖp nhμ n−íc L©m nghiÖp t− nh©n L©m nghiÖp céng ®ång L©m nghiÖp céng ®ång L©m nghiÖp nhμ n−íc L©m nghiÖp hé gia ®×nh L©m nghiÖp t− nh©n L©m nghiÖp céng qu¶n Nguån: §inh §øc ThuËn (2002) • Giai ®o¹n: Tr−íc n¨m 1950 §Æc tr−ng cña giai ®o¹n nμy lμ l©m nghiÖp thuéc ®Þa vμ phong kiÕn. QuyÒn së h÷u ®Êt ®ai vμ rõng thuéc vÒ c¸c nhμ t− s¶n n−íc ngoμi, c¸c chñ ®ån ®iÒn. Mét phÇn ®Êt ®ai thuéc vÒ quyÒn tù qu¶n cña c¸c céng ®ång. Ho¹t ®éng chñ yÕu cña l©m nghiÖp lμ khai th¸c v¬ vÐt tμi nguyªn rõng phôc vô cho ''MÉu Quèc'' vμ giai cÊp thèng trÞ. • Giai ®o¹n: 1950 - 1970 10 C¸c n−íc thùc hiÖn quèc h÷u ho¸ rõng vμ x¸c ®Þnh quyÒn së h÷u, qu¶n lý ®Êt rõng thuéc nhμ n−íc. L©m nghiÖp nhμ n−íc chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o. Ho¹t ®éng l©m nghiÖp chñ yÕu vÉn dùa vμo khai th¸c gç nh−ng tËp trung nhiÒu cho xuÊt khÈu sang c¸c n−íc ph¸t triÓn. ë giai ®o¹n nμy, tμi nguyªn rõng ë hÇu hÕt c¸c n−íc bÞ tμn ph¸ nghiªm träng, tû lÖ tμn che gi¶m sót nhanh chãng. • Giai ®o¹n: 1971 - 1990 ChÝnh phñ huy ®éng nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vμo b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng. Mét phÇn rõng vμ ®Êt rõng ®−îc giao cho c¸c hé gia ®×nh qu¶n lý. C¸c ch−¬ng tr×nh LXNH ra ®êi víi môc tiªu trî gióp cho sù ph¸t triÓn vμ tho¶ m·n c¸c nhu cÇu vÒ l©m s¶n cña ng−êi d©n. C¸c n−íc gi¶m dÇn l−îng khai th¸c gç. Ho¹t ®éng l©m nghiÖp ®· h−íng vμo khai th¸c, lîi dông tæng hîp theo h×nh thøc n«ng l©m kÕt hîp, ph¸t triÓn nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c nhau, chuyÓn tõ s¶n xuÊt ®¬n ngμnh sang s¶n xuÊt ®a ngμnh. • Giai ®o¹n: Tõ 1991 ®Õn nay C¸c chÝnh phñ tiÕp tôc ph©n cÊp qu¶n lý theo h−íng phi tËp trung ho¸, gia t¨ng quyÒn h¹n tù qu¶n cho chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng. Mét phÇn rõng vμ ®Êt rõng ®−îc giao cho c¸c céng ®ång ®Þa ph−¬ng theo h−íng l©m nghiÖp céng ®ång. ChÝnh phñ c¸c n−íc vμ c¸c nhμ tμi trî ®Çu t− cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång. Xu h−íng céng qu¶n gi÷a ChÝnh phñ vμ c¸c céng ®ång t¨ng lªn. N«ng l©m kÕt hîp, ph¸t triÓn tæng hîp theo h−íng ®a ngμnh ®· trë thμnh ph−¬ng thøc ho¹t ®éng phæ biÕn cña ngμnh l©m nghiÖp. HiÖn tr¹ng ph¸t triÓn LNXH 1.4.1. QuyÒn h−ëng dông tμi nguyªn rõng Theo Donovan (1997), §inh §øc ThuËn (2002) phÇn lín c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn x¸c ®Þnh quyÒn së h÷u ®Êt ®ai thuéc vÒ nhμ n−íc nh−ng ®−îc ph©n cÊp theo c¸c quyÒn sö dông kh¸c nhau. Sù ph©n cÊp vÒ quyÒn sö dông ®Êt ®ai ë c¸c n−íc kh¸c nhau vÒ c¸c mÆt nh− lo¹i ®Êt ®−îc giao, ®èi t−îng ®−îc giao, quyÒn s¶n xuÊt vμ chuyÓn nh−îng, quy m« ®−îc giao, thêi gian giao, tr¸ch nhiÖm ®−îc giao. Sù ph©n cÊp vÒ quyÒn sö dông ®Êt ®ai ®−îc thÓ hiÖn ë viÖc x¸c ®Þnh lo¹i ®Êt nμo nhμ n−íc qu¶n lý, lo¹i ®Êt nμo ®−îc giao cho c¸c tæ chøc vμ c¸ nh©n qu¶n lý. Theo §inh §øc ThuËn (2002) c¬ chÕ ph©n cÊp quyÒn sö dông ®Êt t¹i mét sè n−íc nh− sau: T¹i Ên §é, nhμ n−íc chØ giao ®Êt kh«ng cã rõng cho c¸c céng ®ång ®Þa ph−¬ng, ®Êt l©m nghiÖp do nhμ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý hoÆc theo h×nh thøc céng qu¶n. Trung Quèc x¸c ®Þnh cã 2 h×nh thøc së h÷u ®Êt ®ai lμ së h÷u nhμ n−íc vμ së h÷u tËp thÓ. Nh− vËy ®èi víi ®Êt ®ai thuéc quyÒn së h÷u cña tËp thÓ. TÊt c¶ ®Êt cã rõng vμ kh«ng cã rõng ®Òu ®−îc giao cho céng ®ång. Nepal qui ®Þnh c¸c céng ®ång ®−îc qu¶n lý c¸c nguån tμi nguyªn trong vÞ trÝ l·nh thæ. §èi víi c¸c lo¹i ®Êt n»m trong vïng ®Öm cña c¸c v−ên quèc gia hay khu b¶o tån thiªn nhiªn, xu h−íng chung lμ ph¸t triÓn céng qu¶n gi÷a nhμ n−íc vμ ng−êi d©n. §èi t−îng ®−îc giao chñ yÕu gåm cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt cho c¸c c¸ nh©n, cÊp giÊy phÐp sö dông ®Êt cho céng ®ång, cÊp giÊy phÐp sö dông ®Êt cho c¸c tæ chøc x· héi. Theo Donovan (1997), hiÖn nay Philippines, Th¸i lan, Trung Quèc ®· cÊp 11 giÊy phÐp sö dông ®Êt cho c¸c c¸ nh©n theo c¸c ch−¬ng tr×nh LNXH. Philippines vμ Nepal ®· cÊp giÊy phÐp sö dông cho c¸c céng ®ång. Mét sè n−íc kh¸c nh− ¢n §é, Indonesia kh«ng tiÕn hμnh giao ®Êt l©m nghiÖp cho c¸ nh©n vμ céng ®ång. QuyÒn s¶n xuÊt vμ chuyÓn nh−îng ®Êt l©m nghiÖp trªn ®Êt ®−îc giao ®−îc nhμ n−íc qui ®Þnh quyÒn tù x¸c ®Þnh c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt (n«ng nghiÖp, n«ng l©m kÕt hîp, l©m nghiÖp), lùa chän c©y trång, trao ®æi s¶n phÈm vμ thõa kÕ. Theo Donovan (1997) qui m« giao ®Êt cho mét hé gia ®×nh vμ céng ®ång ë Th¸i Lan lμ 2,8 ha ®èi víi ®Êt n«ng nghiÖp vμ 0,8ha ®èi víi ®Êt thæ c−, ë Philippines kh«ng cã giíi h¹n vÒ diÖn tÝch ®Êt ®Ó giao cho c¸c c¸ nh©n víi giÊy phÐp sö dông ®Êt trong thêi gian 25 n¨m vμ sau ®ã cã thÓ ®−îc gia h¹n. Theo Donovan (1997), §inh §øc ThuËn (2002) t¹i c¸c n−íc trong khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng, sù ph©n cÊp qu¶n lý c¸c khu rõng tù nhiªn vμ nh©n t¹o ®−îc thùc hiÖn theo c¸c cÊp ®é sau: • Nhμ n−íc qu¶n lý hoμn toμn, ng−êi d©n kh«ng ®−îc khai th¸c vμ sö dông bÊt kú s¶n phÈm nμo tõ rõng. • Nhμ n−íc qu¶n lý c¸c s¶n phÈm chÝnh, ng−êi d©n ®−îc khai th¸c vμ sö dông c¸c s¶n phÈm phô. • Nhμ n−íc ký hîp ®ång b¶o vÖ rõng víi ng−êi d©n vμ céng ®ång ®Þa ph−¬ng. Ng−êi d©n ®−îc h−ëng c¸c s¶n phÈm n«ng l©m kÕt hîp xen víi c¸c lo¹i c©y gç. Nhμ n−íc tr¶ c«ng b¶o vÖ. • Nhμ n−íc vμ céng ®ång céng qu¶n c¸c khu rõng. S¶n phÈm gç ®−îc ph©n phèi theo tØ lÖ gi÷a nhμ n−íc vμ céng ®ång. C¸c s¶n phÈm phô thuéc quyÒn qu¶n lý vμ sö dông cña céng ®ång. • Nhμ n−íc hç trî ®Çu vμo, ng−êi d©n tiÕn hμnh trång rõng, ch¨m sãc, b¶o vÖ. S¶n phÈm thu ®−îc sÏ ®−îc ph©n phèi theo tØ lÖ ®Çu t−. 1.4.2. HÖ thèng chÝnh s¸ch vμ hç trî ph¸t triÓn LNXH ®Ó phôc vô cho ph¸t triÓn LNXH ChÝnh phñ c¸c n−íc x©y dùng hÖ thèng chÝnh s¸ch nh»m x¸c ®Þnh nh÷ng −u tiªn, khuyÕn khÝch cho ho¹t ®éng l©m nghiÖp th«ng qua c¸c biÖn ph¸p hç trî vËt t−, kü thuËt, tμi chÝnh, ®μo t¹o, c¬ së h¹ tÇng céng víi hÖ thèng dÞch vô hai ®Çu. Theo §inh §øc ThuËn (2002) hÖ thèng luËt ph¸p vÒ l©m nghiÖp cña c¸c n−íc ®· cã nh÷ng thay ®æi theo xu thÕ sau: • Tõ hÖ thèng luËt ph¸p qui ®Þnh quyÒn së h÷u duy nhÊt vμ phÇn lín thuéc vÒ nhμ n−íc ®èi víi rõng vμ ®Êt rõng chuyÓn sang hÖ thèng luËt ph¸p ph©n cÊp quyÒn së h÷u vμ sö dông . • Tõ hÖ thèng luËt ph¸p qui ®Þnh quyÒn khai th¸c, sö dông c¸c s¶n phÈm tõ rõng sang hÖ thèng luËt ph¸p qui ®Þnh tr¸ch nhiÖm sö dông cã hiÖu qu¶ nguån tμi nguyªn rõng. • HÖ thèng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn LNXH thay ®æi tõ chç −u tiªn hç trî cho c¸c yÕu tè vËt t− kü thuËt ®¬n thuÇn sang ®μo t¹o, ph¸t triÓn nguån lùc vμ dÞch vô hai ®Çu. 12 ë thËp kû 70 LNXH h−íng tíi môc tiªu ®¸p øng nhu cÇu gç vμ l©m s¶n phô cña ng−êi d©n, ®Æc biÖt ®¸p øng nhu cÇu cñi ®èt ®−îc −u tiªn hμng ®Çu. Qua c¸c chÝnh s¸ch hç trî ng−êi d©n trång rõng nhiªn liÖu, nhμ n−íc cung cÊp h¹t gièng, c©y con, ph¸t triÓn v−ên −¬m, tr¶ c«ng lao ®éng trång rõng cho n«ng d©n. §Ó ®¸p øng nhu cÇu chuyÓn giao kü thuËt vμ c«ng nghÖ cho n«ng d©n, nhμ n−íc ®· ph¸t triÓn hÖ thèng hç trî chuyÓn giao kü thuËt cho n«ng d©n. §Ó n©ng cao d©n trÝ vμ nhËn thøc cho n«ng d©n, hÖ thèng khuyÕn n«ng khuyÕn l©m cÊp c¬ së ®−îc h×nh thμnh. Nhμ n−íc hç trî viÖc tæ chøc, qu¶n lý c¸c céng ®ång vμ hé gia ®×nh th«ng qua c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®Ó ph¸t triÓn l©m nghiÖp céng ®ång. HÖ thèng tμi chÝnh tÝn dông phôc vô cho ph¸t triÓn LNXH ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn. Nhμ n−íc tiÕn hμnh quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vÜ m« ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho qui ho¹ch sö dông ®Êt cÊp th«n b¶n vμ hé gia ®×nh. Nhμ n−íc hç trî ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, v¨n hãa, y tÕ gi¸o dôc cho céng ®ång. Ph¸t triÓn hÖ thèng chÕ biÕn n«ng l©m s¶n vμ bao tiªu s¶n phÈm cho n«ng d©n còng lμ mét chÝnh s¸ch quan träng cña nhμ n−íc ®Ó khuyÕn khÝch ph¸t triÓn l©m nghiÖp cña n«ng d©n. 1.4.3. C¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh l©m nghiÖp x· héi §Ó hç trî ph¸t triÓn LNXH ChÝnh phñ c¸c n−íc vμ c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· ®Çu t− d−íi h×nh thøc c¸c ch−¬ng tr×nh hay dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp cã ng−êi d©n tham gia. C¨n cø vμo môc tiªu, h×nh thøc tiÕp cËn vμ néi dung ho¹t ®éng cã thÓ ph©n ra c¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh LNXH do chÝnh phñ ®Çu t− vμ c¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh LNXH do c¸c tæ chøc quèc tÕ tμi trî (§inh §øc ThuËn, 2002). + C¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh LNXH do chÝnh phñ ®Çu t−,: ChÝnh phñ c¸c n−íc th−êng ®Çu t− ph¸t triÓn LNXH vμo c¸c lÜnh vùc nh−: • Trång c©y ph©n t¸n ®Ó cung cÊp chÊt ®èt cho c¸c céng ®ång d©n c−. • Trång rõng trªn c¸c ®Êt hoang hãa, trong ®ã huy ®éng ng−êi d©n vμo thùc hiÖn víi chøc n¨ng chñ yÕu lμ cung cÊp søc lao ®éng. • æn ®Þnh c¸c khu d©n c− cho ng−êi d©n sèng t¹i rõng. Môc tiªu chñ yÕu cña c¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh LNXH lμ tho¶ m·n nhu cÇu chÊt ®èt, t¹o c«ng ¨n viÖc lμm cho ng−êi d©n, gi¶m nghÌo cho ng−êi d©n vμ t¹o ra sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. + C¸c dù ¸n vμ ch−¬ng tr×nh LNXH do c¸c tæ chøc quèc tÕ tμi trî: C¸c tæ chøc quèc tÕ tμi trî ®Ó ph¸t triÓn LNXH chñ yÕu ë c¸c lÜnh vùc nh−: • Nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn h×nh thøc tiÕp cËn LNXH • Ph¸t triÓn trang tr¹i l©m nghiÖp • Hç trî ph¸t triÓn céng ®ång • Ph¸t triÓn tæng hîp kinh tÕ x· héi • §μo t¹o c¸n bé 13 Môc tiªu cña c¸c dù ¸n nμy lμ ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, hç trî ph¸t triÓn l©m nghiÖp hé gia ®×nh vμ céng ®ång, t¹o ra sù ph¸t triÓn tæng hîp, liªn ngμnh 1.1.4. H×nh thøc tæ chøc qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng LNXH Theo §inh §øc ThuËn (2002) ®Ó tæ chøc vμ qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng LNXH mçi n−íc ®· h×nh thμnh c¸c h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý kh¸c nhau. • Ên §é: Thμnh lËp Héi ®ång l©m nghiÖp th«n b¶n cïng qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng l©m nghiÖp víi phßng l©m nghiÖp vμ ban qu¶n lý dù ¸n LNXH. • Nepal: Thμnh lËp c¸c nhãm sö dông rõng trªn c¬ së cïng nhau qu¶n lý c¸c khu rõng kh«ng theo vÞ trÝ l·nh thæ. • Th¸i Lan: H×nh thμnh c¸c lμng l©m nghiÖp do Côc l©m nghiÖp hoμng gia ®Çu t−. • Indonesia: Thμnh lËp c¸c lμng l©m nghiÖp do c¸c c«ng ty khai th¸c gç tμi trî. • Philippines: CÊp giÊy phÐp sö dông ®Êt cho céng ®ång. Céng ®ång cã thÓ ký hîp ®ång trång rõng vμ b¶o vÖ rõng víi nhμ n−íc. • Trung Quèc: L©m nghiÖp céng ®ång cña Trung quèc ®−îc tæ chøc theo c¸c h×nh thøc lμ trang tr¹i l©m nghiÖp lμng b¶n, tæ hîp liªn kÕt l©m nghiÖp vμ l©m nghiÖp hé gia ®×nh. Nh− vËy ë tÊt c¶ c¸c n−íc trªn ®Òu h×nh thμnh c¸c tæ chøc cã tÝnh chÊt riªng biÖt. ë mét sè n−íc cßn trao c¶ quyÒn ph¸p lý cho tæ chøc ®ã nh− tr−êng hîp cña Nepal hay Th¸i Lan. Xu thÕ chung lμ chÝnh phñ c¸c n−íc lμ gia t¨ng quyÒn h¹n vÒ qu¶n lý c¸c nguån tμi nguyªn cho céng ®ång qu¶n lý th«ng qua c¸c tæ chøc cña hä. 2. Bèi c¶nh ra ®êi cña LNXH ë ViÖt Nam ThuËt ng÷ LNXH b¾t ®Çu ®−îc sö dông ë ViÖt Nam vμo gi÷a thËp kû 80. LNXH dÇn dÇn ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cïng víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ cña ®Êt n−íc. Sù chuyÓn h−íng tõ mét nÒn l©m nghiÖp lÊy quèc doanh lμm chÝnh sang mét nÒn l©m nghiÖp nh©n d©n cã nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ tham gia ®−îc xuÊt ph¸t tõ c¸c bèi c¶nh chñ yÕu sau: + Thùc tr¹ng ®êi sèng n«ng th«n, ®Æc biÖt lμ n«ng th«n miÒn nói ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n, sù phô thuéc cña c¸c céng ®ång vμo rõng nμy cμng t¨ng ®ßi hái ph¶i cã ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng thÝch hîp. HiÖn t¹i ë ViÖt Nam cã kho¶ng 80% d©n sè sèng ë vïng n«ng th«n, 27 triÖu ng−êi trong ®ã h¬n 10 triÖu ng−êi lμ c¸c ®ång bμo d©n téc thiÓu sè sèng ë c¸c vïng trung du vμ miÒn nói. MÆc dï ChÝnh phñ ®· cã Ch−¬ng tr×nh quèc gia h−íng tíi xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo nh−ng tû lÖ hé gia ®×nh ®ãi nghÌo chiÕm vÉn cßn kh¸ cao. Tû lÖ nμy ë c¸c tØnh vïng cao cßn trªn d−íi 30%. §a phÇn c¸c hé gia ®×nh nghÌo ph¶i tËp trung vμo s¶n xuÊt l−¬ng thùc, ch¨n nu«i hay lμm c¸c ngμnh nghÒ phô kh¸c. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng lμ mét trë ng¹i lín. C¸c vïng s©u vïng xa s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn, l¹c hËu, kinh tÕ thÊp kÐm cÇn nhiÒu ®Çu t− hç trî vμ thêi gian míi tiÕn kÞp miÒn xu«i. MÆc dï nhiÒu n¬i ë trung du vμ miÒn nói ®· vμ ®ang h×nh thμnh c¸c vïng chuyªn canh s¶n xuÊt c©y nguyªn liÖu, c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n 14 qu¶, rau xanh; ®ang xuÊt hiÖn hμng v¹n trang tr¹i n«ng l©m nghiÖp; song nh×n chung s¶n xuÊt tù tóc, tù cÊp vÉn cßn nhiÒu, c¬ cÊu kinh tÕ ch−a hîp lý, vÉn nÆng vÒ trång trät, s¶n xuÊt hμng ho¸ ch−a ph¸t triÓn t¹i c¸c vïng s©u vïng xa. Sù phô thuéc vμo rõng cña c¸c céng ®ång miÒn nói vÒ l−¬ng thùc, thùc phÈm ®−îc s¶n xuÊt trªn ®Êt rõng, tiÒn mÆt thu ®−îc tõ b¸n l©m s¶n nh− gç, cñi ®èt v. v. ngμy cμng t¨ng dÉn ®Õn khai th¸c tμi nguyªn rõng qu¸ møc, nhiÒu n¬i rõng kh«ng cßn cã kh¶ n¨ng t¸i sinh dÉn ®Õn ®åi träc ho¸. Nh÷ng xung ®ét trong sö dông tμi nguyªn rõng ngμy cμng nhiÒu. L©m nghiÖp nhμ n−íc kh«ng cßn kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶ viÖc qu¶n lý tμi nguyªn rõng. Trong bèi c¶nh nh− vËy cÇn ph¶i cã mét ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng thÝch hîp, lμm sao võa ®¸p øng ®−îc lîi Ých cña ng−êi d©n ®i¹ ph−¬ng võa b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn tμi nguyªn rõng. L©m nghiÖp x· héi ®−îc h×nh thμnh, x· héi chÊp nhËn vμ ngμy cμng ph¸t triÓn. + ¶nh h−ëng cña nh÷ng ®æi míi trong chÝnh s¸ch kinh tÕ theo h−íng phi tËp trung ho¸ - X©y dùng Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp trong thËp kû 60 ®Õn dÇu thËp kû 80 Sau c¶i c¸ch ruéng ®Êt, §¶ng vμ Nhμ n−íc ®· ph¸t ®éng phong trμo x©y dùng Hîp t¸c x· n«ng nghiÖp ë miÒn B¾c. H×nh thøc s¶n xuÊt Hîp t¸c x· ë n«ng th«n miÒn B¾c ®· ph¸t triÓn ë ®Ønh cao vμo giai ®o¹n tõ 1960 ®Õn 1975 khi miÒn B¾c lμ hËu ph−¬ng v÷ng ch¾c cho tiÒn tuyÕn, thùc hiÖn x©y dùng Chñ nghÜa x· héi. Sau khi thèng nhÊt ®Êt n−íc, quan hÖ s¶n xuÊt hîp t¸c x· béc lé nh÷ng nh−îc ®iÓm nh− viÖc tr¶ c«ng theo theo c«ng ®iÓm, ph©n phèi s¶n phÈm theo ®Þnh suÊt ... ®· t¹o ra ph©n phèi b×nh qu©n, kh«ng kÝch thÝch s¶n xuÊt. Do ®ã, n¨ng suÊt lao ®éng n«ng nghiÖp ngμy cμng thÊp, thu nhËp cña n«ng d©n ngμy cμng gi¶m ®· khiÕn c¸c hé n«ng d©n ngμy cμng Ýt quan t©m tíi lμm ¨n theo kiÓu hîp t¸c x·. §©y lμ c¬ së ra ®êi chØ thÞ 100 nh»m b−íc ®Çu c¶i tiÕn c«ng t¸c tæ chøc s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp trong hîp t¸c x· theo h−íng phi tËp trung ho¸. - Kho¸n 100 n¨m 1981 (chØ thÞ 100) Môc ®Ých cña cuéc ®æi míi qu¶n lý hîp t¸c x· n«ng nghiÖp nμy lμ khuyÕn khÝch n«ng d©n t¨ng c−êng s¶n xuÊt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thiÕu l−¬ng thùc ®ang trÇm träng ë ViÖt Nam. §Ó lμm ®−îc nh− vËy, ruéng ®Êt ®−îc chia cho c¸ nh©n n«ng d©n trong thêi gian h¹n ®Þnh víi mét phÇn ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt. S¶n phÈm thu ®−îc theo n¨ng suÊt kho¸n ph¶i nép vμo hîp t¸c x·. Hîp t¸c x· chÞu tr¸ch nhiÖm ph©n chia s¶n phÈm. S¶n phÈm v−ît kho¸n thuéc quyÒn së h÷u cña n«ng d©n. H×nh thøc kho¸n nμy ®· cã t¸c ®éng ®Õn t¨ng n¨ng suÊt vμ s¶n l−îng n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn nh÷ng mÆt tÝch cùc cña h×nh thøc kho¸n nμy chØ tån t¹i trong thêi gian ng¾n. Nh÷ng yªu cÇu më réng quyÒn tù chñ vμ quyÕt ®Þnh cña n«ng d©n ngμy cμng t¨ng vμ dÉn tíi nh÷ng ®æi míi trong qu¶n lý vμ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. - Kho¸n 10 n¨m 1988 (NghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ) C¬ chÕ kho¸n trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo NghÞ quyÕt sè 10 cña Bé ChÝnh trÞ n¨m 1988 nh»m tiÕp tôc t¨ng tr−ëng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña ®Êt n−íc. PhÇn lín t− liÖu s¶n xuÊt ®−îc giao cho hé n«ng d©n vμ hä ®−îc chñ ®éng sö dông cho môc ®Ých s¶n xuÊt. ¶nh h−ëng cña NghÞ quyÕt 10 ®−îc nhËn thÊy râ rÖt th«ng qua s¶n phÈm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· t¨ng vμ nh÷ng thay ®æi cña c¸c hÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. C¸c hÖ 15 thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngμy cμng ®a d¹ng vμ b¾t ®Çu h−íng vμo s¶n xuÊt hμng ho¸ hoÆc s¶n xuÊt cho tiªu dïng tuú theo tõng hé. - LuËt ®Êt ®ai LuËt ®Êt ®ai lÇn ®Çu tiªn ®−îc ban hμnh vμo n¨m 1988, ®−îc sña ®æi vμ bæ sung vμo c¸c n¨m 1993, 1998 ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng mèc quan träng cho c«ng cuéc ®æi míi qu¶n lý n«ng nghiÖp nh»m ®¶m b¶o mét hμnh lang ph¸p lý cho viÖc qu¶n lý, sö dông tμi nguyªn ®Êt ®ai mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vμ bÒn v÷ng. LuËt ®Êt ®ai 1993 lμ c¬ së ph¸p lý rÊt quan träng cho c¸c hé n«ng d©n tù chñ sö dông ®Êt víi 5 quyÒn c¬ b¶n khi nhËn ®Êt. Nh÷ng ¶nh h−ëng tÝch cùc cña LuËt ®Êt ®ai ®−îc thÊy rÊt râ ®èi víi c¸c céng ®ång miÒn nói, n¬i ®Êt ®ai vμ tμi nguyªn rõng ®· vμ ®ang ®−îc giao cho c¸c hé gia ®×nh vμ céng ®ång qu¶n lý vμ sö dông l©u dμi. N«ng d©n vμ céng ®ång ®−îc lμm chñ thùc sù trªn c¸c diÖn tÝch ®Êt ®−îc giao, hä yªn t©m ®Çu t− vμo s¶n xuÊt, ®−îc h−ëng thμnh qu¶ lao ®éng chÝnh ®¸ng vμ ®ãng gãp nghÜa vô víi nhμ n−íc. - LuËt B¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng, c¸c v¨n b¶n d−íi luËt chñ yÕu vÒ l©m nghiÖp LuËt B¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng n¨m 1991 lμ c¬ së quan träng cho ph¸t triÓn LNXH t¹i c¸c vïng n«ng th«n miÒn nói. Ph©n chia 3 lo¹i rõng, quyÒn giao ®Êt l©m nghiÖp, quyÒn hîp ®ång kho¸n kinh doanh rõng cña c¸c hé n«ng d©n vμ tæ chøc céng ®ång cã t− c¸ch ph¸p nh©n ®· ®−îc luËt ph¸p ho¸. NghÞ ®Þnh 02/CP cña ChÝnh phñ n¨m 1993, NghÞ ®Þnh 163/CP cña ChÝnh phñ n¨m 1998 vμ c¸c v¨n b¶n liªn quan kh¸c ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho nh©n d©n nhËn ®Êt, nhËn rõng ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn LNXH ë n−íc ta. + Nh÷ng h¹n chÕ trong qu¶n lý tμi nguyªn rõng cña l©m nghiÖp quèc doanh cÇn ®−îc thay thÕ b»ng c¸c h×nh thøc qu¶n lý phï hîp víi thêi kú míi. Ngμnh l©m nghiÖp hiÖn ®ang qu¶n lý kho¶ng 19 triÖu ha rõng vμ ®Êt rõng. Cho ®Õn cuèi thËp kû 80, Nhμ n−íc qu¶n lý l©m nghiÖp th«ng qua mét hÖ thèng c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp l©m nghiÖp, l©m tr−êng quèc doanh. HÖ thèng nμy ®· tõng cã trªn 700 l©m tr−êng quèc doanh víi trªn 10 v¹n lao ®éng lμ c«ng nh©n l©m nghiÖp cã nhiÖm vô tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh l©m nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã, hÖ thèng KiÓm l©m nh©n d©n cã vai trß qu¶n lý vμ b¶o vÖ rõng. MÆc dï vËy nh÷ng vô vi ph¹m rõng ngμy cμng t¨ng th«ng qua c¸c h×nh thøc khai th¸c l©m s¶n bÊt hîp ph¸p, ®èt n−¬ng lμm rÉy. HÖ thèng qu¶n lý l©m nghiÖp tá ra kÐm hiÖu qu¶ nh−: L©m tr−êng quèc doanh kinh doanh kÐm hiÖu qu¶, nhiÒu l©m tr−êng thua lç, kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o rõng; Lùc l−îng kiÓm l©m kh«ng ®ñ søc ng¨n chÆn c¸c vô vi ph¹m rõng. Cuèi thËp kû 80 nhiÒu quan ®iÓm míi trong qu¶n lý vμ sö dông tμi nguyªn rõng xuÊt hiÖn cïng víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch qu¶n lý hîp t¸c x· n«ng nghiÖp. §ã lμ c¸c ch−¬ng tr×nh giao ®Êt, ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh, x©y dùng c¸c tr¹i rõng, c¸c céng ®ång qu¶n lý l©m nghiÖp. LNXH ®−îc h×nh thμnh trong bèi c¶nh nμy võa theo tÝnh tÊt yÕu, võa ®−îc sù hç trî cña xu thÕ míi. + Trμo l−u mét lo¹i h×nh l©m nghiÖp míi: l©m nghiÖp céng ®ång ®ang xuÊt hiÖn trong khu vùc Vμo cuèi thËp kû 80, c¸c héi nghÞ, héi th¶o, diÔn ®μn quèc tÕ vÒ LNXH ®−îc tæ chøc t¹i khu vùc cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh b¾t ®Çu "më cöa". Sù héi nhËp lμ mét bèi c¶nh tèt cho ph¸t triÓn LNXH ë ViÖt Nam. C¸c cuéc giao l−u, häc hái kinh nghiÖm víi n−íc ngoμi ®· thóc ®Èy c¸ch nh×n míi vÒ ph¸t triÓn LNXH. 16 C¸c ch−¬ng tr×nh LNXH ë c¸c n−íc Ch©u ¸ ®−îc coi lμ nh÷ng ¶nh h−ëng tÝch cùc ®Õn ph¸t triÓn LNXH ë ViÖt Nam. + C¸c ch−¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn l©m nghiÖp cña c¸c tæ chøc quèc tÕ vμ phi chÝnh phñ ®ãng gãp tÝch cùc vμo ph¸t triÓn LNXH ë ViÖt Nam Vμo ®Çu thËp kû 90 nhiÒu ch−¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn cña c¸c tæ chøc quèc tÕ, chÝnh phñ vμ phi chÝnh phñ ®−îc thùc hiÖn. Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c L©m nghiÖp ViÖt Nam- Thôy §iÓn, c¸c dù ¸n cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh−: FAO, UNDP, GTZ vμ cña c¸c tæ chøc Phi chÝnh phñ ®· ¸p dông c¸ch tiÕp cËn míi trong ph¸t triÓn l©m nghiÖp. Ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng, Ch−¬ng tr×nh hîp t¸c L©m nghiÖp ViÖt Nam-Thuþ §iÓn cã vai trß quan träng ®Çu tiªn vÒ ph¸t triÓn kh¸i niÖm LNXH ë ViÖt Nam. Nh÷ng khëi ®Çu cho c¸ch tiÕp cËn míi lμ c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn, vμ cho ®Õn nay c¸c ch−¬ng tr×nh nμy lu«n lμ nh÷ng ®iÓm ®i ®Çu trong ph¸t triÓn LNXH ë n−íc ta. ChÝnh phñ Thuþ SÜ tμi trî Ch−¬ng tr×nh hç trî l©m nghiÖp x· héi trong giai ®o¹n 1994-2004 nh»m vμo 3 môc tiªu quan träng, ®ã lμ: Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho ho¹t ®éng LNXH; T¹o kiÕn thøc cho viÖc ®μo t¹o LNXH; Trao ®æi th«ng tin vÒ LNXH. Ch−¬ng tr×nh nμy ®· vμ ®ang gióp cho ViÖt Nam ph¸t triÓn gi¸o dôc vμ ®μo t¹o LNXH mét c¸ch toμn diÖn. 17 Tμi liÖu tham kh¶o 1. Bé NN&PTNT (1988) B¸o c¸o s¬ kÕt 5 n¨m thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 02/CP vÒ giao ®Êt l©m nghiÖp 1994-1998. 2. Bé NN&PTNT (1998) B¸o c¸o tæng kÕt t×nh h×nh thùc hiÖn Ch−¬ng tr×nh 327 vμ triÓn khai Ch−êng tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng. 3. Bé NN&PTNT (1999). B¸o c¸o thùc hiÖn dù ¸n trång míi 5 triÖu ha n¨m 1999. 4. Bé NN&PTNT )1998). Tμi liÖu ®¸nh gi¸ tæng kÕt ch−¬ng tr×nh 327 vμ triÓn khai dù ¸n 5 triÖu ha rõng. 5. Côc ®Þnh canh ®inh c− (1998): B¸o c¸o tæng kÕt c«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c− trong 25 n¨m. Bé NN&PTNN 1998. 6. §inh §øc ThuËn (2002). Kinh nghiÖm ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi ë mét sè n−íc Ch©u ¸ vμ vËn dông vμo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam. LuËn ¸n TiÕn sÜ Kinh tÕ - N¨m 2002 7. Donovan, D., Rambo, A.T., Fox, J., Lª Träng Cóc (1997) Nh÷ng xu h−íng ph¸t triÓn vïng nói phÝa B¾c ViÖt Nam TËp 1&2, Trung t©m §«ng T©y/Trung t©m nghiªn cøu tμi nguyªn vμ m«i tr−êng - §¹i häc quèc gia Hμ Néi, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia 1997 8. Elaine Morrison vμ Olivier Dubois: §êi sèng bÒn v÷ng ë vïng cao ViÖt Nam: Giao ®Êt vμ ®»ng sau vÊn ®Ò giao ®Êt. L©m nghiÖp vμ sö dông ®Êt Series sè: 14 - Hμ Néi 1998 9. LuËt ®Êt ®ai (1993) : C«ng bè theo ph¸p lÖnh sè 24-L/CTN ngμy 24/7/1993 cña Chñ tÞch n−íc CHXHCN ViÖt Nam 10. LuËt b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn rõng (1991): C«ng bè theo ph¸p lÖnh sè 58- LCT/H§NN8 ngμy 19/8/1991 cña Chñ tÞch Héi ®ång Nhμ n−íc n−íc CHXHCN ViÖtn Nam 11. NghÞ ®Þnh 01/CP (1995) Quy ®Þnh vÒ giao kho¸n ®Êt vμ sö dông vμo môc ®Ých s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vμ thuû s¶n trong c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc ra ngμy 4/1/1995 12. NghÞ ®Þnh 64/CP (1993) Quy ®Þnh vÒ giao ®Êt n«ng nghiÖp cho hé gia ®×nh, c¸ nh©n sö dông æn ®Þnh vμ l©u dμi vμo môc ®Ých n«ng nghiÖp ra ngμy 27/9/1993 13. Rao, I. Y 1990, Community Forestry Lessons from Case Studies in Asia and the Pacific region. RAPA of the FAO of the United nations, Bangkok 1990. 14. TrÇn §øc Viªn, (1997) Tæng quan vÒ c¸c tØnh miÒn nói phÝa B¾c tham gia vμo ch−¬ng tr×nh hîp t¸c l©m nghiÖp ViÖt Nam - Thôy §iÓn Trong “Nh÷ng xu h−íng ph¸t triÓn vïng nói phÝa B¾c ViÖt Nam” TËp 2 Phô lôc B : C¸c nghiªn cøu mÉu vμ bμi häc tõ Ch©u ¸. Trung t©m §«ng T©y/Trung t©m nghiªn cøu tμi nguyªn vμ m«i tr−êng - §¹i häc quèc gia Hμ Néi, Nhμ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia 1997. 18 15. Trung t©m §μo t¹o LNXH, (1998) B¸o c¸o vÒ ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng dù ¸n §æi míi chiÕn l−îc l©m nghiÖp vμ c¸c dù ¸n hç trî ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp kh¸c t¹i Tö Nª huyÖn T©n L¹c tØnh Hoμ B×nh Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp/Ch−¬ng tr×nh Hç trî LNXH II, 5/1998. 16. Trung t©m §μo t¹o LNXH, (1998) B¸o c¸o vÒ ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng c¸c dù ¸n hç trî ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp t¹i tØnh Hoμ B×nh Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp/Ch−¬ng tr×nh Hç trî LNXH II, 5/1998. 17. Wiersum K.F. (1994) Social Forestry in South and Southeast Asia: History and new Perspectives. In H. Simon, Hartadi, S Sarbanurdin, Surmadi & H. Iswantoro (eds) Social Forestry and sustainable Forest management. Proceedings of a seminar- Perum Perhutani, Jarkarta, Indonesia, p. 1-27. Danh s¸ch tμi liÖu phôc vô gi¶ng day 1. Giao bμi tËp th¶o luËn nhãm: Ph©n tÝch t×nh h×nh ph¸t triÓn LNXH cña ViÖt Nam. 2. Tμi liÖu ®äc thªm cho th¶o luËn nhãm: • §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ph¸t triÓn LNXH theo m« h×nh CIPP • Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña LNXH vμ nh÷ng ®Æc tr−ng cña mét sè n−íc ë Ch©u ¸ 3. GiÊy kÝnh trong dïng cho OHP 19 Bμi 2: Kh¸i niÖm LNXH Môc tiªu: Sau khi häc xong bμi nμy sinh viªn cã kh¶ n¨ng: • Nªu vμ ph©n tÝch ®−îc kh¸i niÖm LNXH. • Nªu vμ gi¶i thÝch ®−îc nh÷ng quan ®iÓm hiÖn nay vÒ LNXH. • LiÖt kª ®−îc vμ gi¶i thÝch ®−îc c¸c ho¹t ®éng LNXH ë ViÖt Nam. • Ph©n tÝch ®−îc mèi quan hÖ, nh÷ng ®iÓm gièng vμ kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a LNXH vμ L©m nghiÖp truyÒn thèng (LNTT). • Nªu vμ gi¶i thÝch ®−îc vai trß cña LNXH ®èi víi ph¸t triÓn n«ng th«n. KÕ ho¹ch bμi gi¶ng: Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian 1. Kh¸i niÖm vÒ LNXH Tr×nh bμy, th¶o luËn nhãm. Tμi liÖu ph¸t tay, bμi tËp t×nh huèng. 1 tiÕt 2. LNXH ®−îc coi nh− mét ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia Tr×nh bμy, th¶o luËn nhãm. C©u hái th¶o luËn. 1 tiÕt 3. LNXH ®−îc coi nh− mét lÜnh vùc, ph−¬ng thøc qu¶n lý tμi nguyªn rõng Tr×nh bμy, th¶o luËn nhãm. C©u hái th¶o luËn. 1 tiÕt 4. LNXH lμ ph−¬ng thøc qu¶n lý tμi nguyªn rõng Tr×nh bμy, Th¶o luËn nhãm C©u hái th¶o luËn 1 tiÕt 5. Ph©n biÖt LNXH vμ LNTT 6. Vai trß cña LNXH trong ph¸t triÓn n«ng th«n Giao bμi tËp, ®éng n·o Bμi tËp C©u hái 1 tiÕt 20 1. Kh¸i niÖm LNXH Gi÷a thËp niªn 1970, nh÷ng chuyÔn biÕn quan träng trong t− t−ëng vÒ vai trß cña l©m nghiÖp trong ph¸t triÓn n«ng th«n ®· diÓn ra, mét dÊu hiÖu ®Çu tiªn cña t− t−ëng míi nμy lμ giíi thiÖu thuËt ng÷ LNXH t¹i Ên §é vμo n¨m 1970. Trong b¸o c¸o cña ñy ban n«ng nghiÖp quèc gia, ng−êi ta khuyÕn c¸o nh©n d©n n«ng th«n sÏ ®−îc khuyÕn khÝch tham gia b¶o vÖ vμ t¸i t¹o tμi nguyªn rõng, sÏ ®−îc cung cÊp l©m s¶n kh«ng mÊt tiÒn . N¨m 1978 Ng©n hμng thÕ giíi ®· xuÊt b¶n c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ c¸c chÝnh s¸ch l©m nghiÖp, b¸o hiÖu chuyÓn h−íng tõ nÒn l©m nghiÖp l©m sinh-c«ng nghiÖp rõng sang b¶o vÖ m«i tr−êng vμ ®¸p øng nhu cÇu ®Þa ph−¬ng, ñng hé l©m nghiÖp v× nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vμ khuyÕn khÝch ng−êi d©n n«ng th«n tham gia vμo l©m nghiÖp ë ®Þa ph−¬ng. Còng n¨m 1978, FAO b¾t ®Çu ch−¬ng tr×nh míi “L©m nghiÖp v× sù ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph−¬ng” vμ Ên hμnh b¶n tæng quan vÒ vai trß cña l©m nghiÖp phôc vô ph¸t triÓn céng ®ång ®Þa ph−¬ng, trong ®ã thuËt ng÷ LNXH ®· ®−îc nªu ra. LNXH hoÆc th«ng qua ho¹t ®éng cña c¸c n«ng hé riªng rÏ hoÆc th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng liªn quan ®Õn céng ®ång nh− mét tæng thÓ ( FAO, 1978). Héi nghÞ l©m nghiÖp lÇn thø VIII n¨m 1978 tæ chøc t¹i Jakarta thõa nhËn xu h−íng LNXH. LNXH ®−îc qu¶ng b¸ réng r·i vμ nhanh chãng, m¹nh mÏ v× ý nghÜa nh©n v¨n cña nã. Tõ ®ã thuËt ng÷ LNXH ®−îc sö dông réng r·i ë nhiÒu n−íc. M¨c dï vËy cho ®Õn nay kh¸i niÖm LNXH vÉn ®−îc hiÓu theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau tuú thuéc vμo ®iÒu kiÖn lÞch sö, v¨n ho¸, kinh tÕ - x· héi vμ ý thøc hÖ cña mçi d©n téc, nªn kh¸i niÖm LNXH ®−îc dÞch ra theo rÊt nhiÒu c¸ch kh¸c nhau ë mçi quèc gia. §iÒu ®ã dÉn tíi c¸c ý kiÕn tranh luËn ®Ó t×m ra sù t¸ch b¹ch r¹ch rßi gi÷a c¸c nhãm thuËt ng÷ kh¸c nhau, mμ nguyªn nh©n chØ lμ do c¸ch ®Þnh nghÜa kh«ng ®ång nhÊt (Donoran vμ Fox,1997). H¬n n÷a LNXH lμ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn liªn tôc, v× vËy sau h¬n 20 n¨m tån t¹i vμ ph¸t triÓn, hiÖn nay vÉn ®ang cßn cã nhiÒu tªn gäi vμ kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ LNXH. Theo FAO (1978) LNXH lμ tÊt c¶ nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng mμ trong ®ã ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng liªn kÕt chÆc chÏ víi ho¹t ®éng l©m nghiÖp. Nh÷ng h×nh thøc nμy rÊt kh¸c nhau cho nhu cÇu tõ viÖc thiÕt lËp c¸c ®¸m c©