Bài giảng Lập trình C - Chương 3: Các khai báo, biểu thức, khối lệnh - Ngô Công Thắng

Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 1 Ch ng 3. Các khai báo, bi u th c, kh i l nhươ ể ứ ố ệ I. Các khai báo II. Bi u th cể ứ III. Kh i l nhố ệ Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 2 I.1. Khai báo s d ng th vi n hàmử ụ ư ệ  Các trình biên d ch C có s n r t nhi u ch ng trình ị ẵ ấ ề ươ con (g i là hàm), các hàm này đ trong các th vi n ọ ể ư ệ hàm khác nhau. Mu n s d ng hàm nào ta ph i khai ố ử ụ ả báo s d ng th vi n hàm ch a hàm đó.ử ụ ư ệ ứ  Cú pháp khai báo nh sau:ư #includeệ ho c #include “tên t p header”ặ ệ Tên t p header c a th vi n hàm có đuôi .hệ ủ ư ệ Ví d :ụ #include //Khai báo s d ng các ch ng ử ụ ươ trình vào/ra Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 3 I.2. Khai báo h ngằ Khai báo h ng là đ t tên cho m t giá tr c ằ ặ ộ ị ụ thể Cú pháp khai báo h ng:ằ #define Tên_h ng Giá_tr _c a_h ngằ ị ủ ằ Ví d :ụ #define PI 3.141593 Khai báo h ng có th đ t b t kỳ đâu trong ằ ể ặ ấ ch ng trình. Khi biên d ch ch ng trình, t t ươ ị ươ ấ c tên h ng đ c s d ng sau dòng khai báo ả ằ ượ ử ụ h ng s đ c thay b ng giá tr c a tên h ng.ằ ẽ ượ ằ ị ủ ằ Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 4 I.3. Khai báo bi nế  Bi n là ô nh trong b nh trong (RAM) c a máy ế ớ ộ ớ ủ tính dùng đ c t ch a d li u.ể ấ ứ ữ ệ Khai báo bi n là đ t tên cho ô nh và xác đ nh ki u ế ặ ớ ị ể d li u cho ô nh . Ô nh có ki u d li u nào thì ch ữ ệ ớ ớ ể ữ ệ ỉ ch a đ c giá tr c a ki u d li u đó. Khai báo bi n ứ ượ ị ủ ể ữ ệ ế có th đ b t kỳ đâu trong ch ng trình.ể ể ấ ươ  Cú pháp: Tên_ki u_dl Tên_bi n;ể ế Ví d :ụ int a; //bi n tên là a, có ki u s nguyên intế ể ố  N u có nhi u bi n cùng ki u thì có th khai báo cùng nhau, ế ề ế ể ể gi a các tên bi n phân tách nhau b i d u ph y.ữ ế ở ấ ẩ Ví d :ụ float a,b,c; Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 5 I.3. Khai báo bi n (ti p)ế ế Khi khai báo bi n có th kh i t o giá tr ban ế ể ở ạ ị đ u cho bi n b ng đ t d u b ng và m t giá tr ầ ế ằ ặ ấ ằ ộ ị nào đó cách ngay sau tên bi n.ế Ví d :ụ int a,b=20,c,d=35; Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 6 II. Bi u th cể ứ 1. Bi u th cể ứ 2. Phép toán s h cố ọ 3. Phép toán quan h và logicệ 4. Phép toán tăng gi mả 5. Th t u tiên c a các phép toánứ ự ư ủ 6. Các hàm s h cố ọ 7. Câu l nh gán và bi u th c gánệ ể ứ 8. Bi u th c đi u ki nể ứ ề ệ 9. Chuy n đ i ki u giá trể ổ ể ị Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 7 II.1. Bi u th cể ứ Bi u th c là s k t h p các giá tr b ng các ể ứ ự ế ợ ị ằ phép toán đ có đ c m t giá tr m i. Các giá ể ượ ộ ị ớ tr đem ra k t h p đ c g i là toán h ng. ị ế ợ ượ ọ ạ Toán h ng có th là h ng, bi n, hàm.ạ ể ằ ế Bi u th c dùng đ b o máy tính th c hi n ể ứ ể ả ự ệ m t tính toán nào đó đ có đ c m t giá tr ộ ể ượ ộ ị m i.ớ M i bi u th c s có m t giá tr và nói chung ỗ ể ứ ẽ ộ ị cái gì có giá tr đ u đ c coi là bi u th c.ị ề ượ ể ứ Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 8 II.1. Bi u th c (ti p)ể ứ ế Có hai lo i bi u th c:ạ ể ứ  Bi u th c s : có giá tr là nguyên ho c th cể ứ ố ị ặ ự  Bi u th c logic: có giá tr là đúng (giá tr khác 0) ể ứ ị ị ho c sai (giá tr b ng 0)ặ ị ằ Ví d :ụ (a+b+c)/2 (-b-sqrt(delta))/(2*a) (a+b) > 2*c Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 9 II.2. Phép toán s h cố ọ Phép toán hai ngôi: + - * / %  % là phép l y ph n d , ví d : 11%2 = 1ấ ầ ư ụ  Phép chia hai s nguyên ch gi l i ph n nguyênố ỉ ữ ạ ầ Ví d : 11/2 = 5ụ Phép toán m t ngôi: d u âm –ộ ấ Ví d -(a+b)ụ Các phép toán s h c tác đ ng trên t t c các ố ọ ộ ấ ả ki u d li u c b n.ể ữ ệ ơ ả Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 10 II.3. Phép toán so sánh và logic  Các phép toán so sánh và logic cho ta giá tr đúng ị (có giá tr b ng 1) ho c sai (có giá tr b ng 0).ị ằ ặ ị ằ  Các phép toán quan h g m có:ệ ồ Phép toán > >= < <= = = != Ý nghĩa L n h nớ ơ L n h n ho c b ngớ ơ ặ ằ Nh h nỏ ơ Nh h n ho c b ngỏ ơ ặ ằ B ng (hai d u b ng sát nhau)ằ ấ ằ Khác nhau Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 11 II.3. Phép toán quan h và logic (ti p)ệ ế  Các phép toán logic g m có:ồ Phép toán ! && || Ý nghĩa Ph đ nh (NOT)ủ ị Và (AND) Ho c (OR)ặ Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 12 II.4. Phép toán tăng gi mả  C++ có hai phép toán m t ngôi đ tăng và gi m giá ộ ể ả tr ị c a các bi nủ ế (có ki u nguyên ho c th c). Toán ể ặ ự t tăng ++ c ng 1 vào toán h ng c a nó, toán t ử ộ ạ ủ ử gi m -- tr toán h ng c a nó đi 1.ả ừ ạ ủ Ví d :ụ gi s bi n n đang có giá tr là 8, sau phép tính ++n ả ử ế ị làm cho n có giá tr là 9, sau phép tính --n làm cho n có ị giá tr là 7.ị  Phép toán ++ và -- có th đ ng tr c ho c sau toán ể ứ ướ ặ h ng. N u đ ng tr c thì toán h ng c a nó s đ c ạ ế ứ ướ ạ ủ ẽ ượ tăng/gi m tr c khi nó đ c s d ng, n u đ ng sau ả ướ ượ ử ụ ế ứ thì toán h ng c a nó s đ c tăng/gi m sau khi nó ạ ủ ẽ ượ ả đ c s d ng.ượ ử ụ Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 13 II.5. Th t u tiên c a các phép toánứ ự ư ủ Khi trong m t bi u th c có ch a nhi u phép toán thì ộ ể ứ ứ ề các phép toán đ c th c hi n theo th t u tiên: ượ ự ệ ứ ự ư Các phép toán có m c u tiên cao th c hi n tr c, ứ ư ự ệ ướ các phép toán cùng m c u tiên đ c th c hi n t ứ ư ượ ự ệ ừ trái qua ph i ho c t ph i qua trái.ả ặ ừ ả  B ng th t u tiên các phép toán: Các phép toán ả ứ ự ư cùng lo i cùng m c u tiên. Các phép toán lo i 1 có ạ ứ ư ạ m c u tiên cao nh t, r i đ n các phép toán lo i 2, ứ ư ấ ồ ế ạ 3, Các phép toán lo i 2 (phép toán m t ngôi), 14 ạ ộ (phép toán đi u ki n) và 15 (phép toán gán) k t h p ề ệ ế ợ t ph i qua trái, các phép toán còn l i k t h p t trái ừ ả ạ ế ợ ừ qua ph i.ả Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 14 II.5. Th t u tiên c a các phép toán (ti p)ứ ự ư ủ ế TT Lo i phép toánạ Phép toán Ý nghĩa 1 Cao nh tấ ( ) [ ] -> . :: L i g i hàm, d u ngo cờ ọ ấ ặ Truy nh p ph n t m ngậ ầ ử ả Truy nh p gián ti pậ ế Truy nh p tr c ti pậ ự ế Truy nh p tên mi nậ ề 2 Phép toán 1 ngôi ! ~ + - ++ -- Ph đ nh (NOT)ủ ị Đ o bitả D u d ngấ ươ D u âmấ Toán t tăngử Toán t gi mử ả Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 15 II.5. Th t u tiên c a các phép toán (ứ ự ư ủ ti pế ) TT Lo i phép toánạ Phép toán Ý nghĩa 2 Phép toán 1 ngôi & * sizeof new delete (Ki u dl)ể L y đ a ch bi nấ ị ỉ ế Truy nh p qua con trậ ỏ Cho kích th c toán h ngướ ạ C p phát b nh đ ngấ ộ ớ ộ Giái phóng b nhộ ớ Phép ép ki u d li uể ữ ệ 3 Phép toán truy nh p thành viênậ .* ->* 4 Phép toán nhân * / % Nhân Chia Chia l y ph n dấ ầ ư Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 16 5. Th t u tiên c a các phép toán (ứ ự ư ủ ti pế ) TT Lo i phép toánạ Phép toán Ý nghĩa 5 Phép toán c ngộ + - C ngộ Trừ 6 Phép toán d ch bitị >> << D ch ph iị ả D ch tráiị 7 Phép toán quan hệ < <= > >= Nh h nỏ ơ Nh h n ho c b ngỏ ơ ặ ằ L n h nớ ơ L n h n ho c b ngớ ơ ặ ằ 8 Phép toán so sánh b ngằ == != B ngằ Khác nhau Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 17 5. Th t u tiên c a các phép toán (ứ ự ư ủ ti pế ) TT Lo i phép toánạ Phép toán Ý nghĩa 9 Phép toán v bitề & Phép AND bit 10 Phép toán v bitề ^ Phép XOR bit 11 Phép toán v bitề | Phép OR bit 12 Phép toán logic && Phép AND logic 13 Phép toán logic || Phép OR logic 14 Phép toán đi u ki nề ệ ? : Ví d : a ? x : y //n u a ụ ế đúng thì b ng x, còn ằ không b ng yằ Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 18 5. Th t u tiên c a các phép toán (ứ ự ư ủ ti pế ) TT Lo i phép toánạ Phép toán Ý nghĩa 15 Phép toán gán = *= /= %= += -= &= ^= |= <<= >>= Phép gán đ n gi nơ ả Phép gán nhân Phép gán chia Phép gán chia l y ph n dấ ầ ư Phép gán c ngộ Phép gán trừ Phép gán AND bit Phép gán XOR bit Phép gán OR bit Phép gán d ch trái bitị Phép gán d ch ph i bitị ả 16 D u ph yấ ẩ , Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 19 II.6. M t s hàm s h c c b nộ ố ố ọ ơ ả Các hàm s h c n m trong th vi n hàm math, mu n ố ọ ằ ư ệ ố s d ng các hàm này ta ph i khai báo: ử ụ ả #include D i đây là m t s hàm s h c hay dùng:ướ ộ ố ố ọ Tên hàm Ý nghĩa cos(x) sin(x) acos(x) asin(x) Cho cos(x) Cho sin(x) Cho arccos(x) Cho arcsin(x) Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 20 6. Các hàm s h c (ti p)ố ọ ế Tên hàm Ý nghĩa tan(x) fabs(x) exp(x) log(x) log10(x) pow(y,x) sqrt(x) Cho tgx Cho |x| ex Cho lnx Cho log10x Cho yx Cho căn b c 2 c a xậ ủ Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 21 II.7. Câu l nh gán và bi u th c gánệ ể ứ Câu l nh gánệ  Đ đ a giá tr vào các bi n t i th i đi m l p trình ể ư ị ế ạ ờ ể ậ ta s d ng l nh gán. Có l nh gán đ n gi n và ử ụ ệ ệ ơ ả l nh gán ph c h p.ệ ứ ợ  L nh gán đ n gi n có d ng: ệ ơ ả ạ Bi n = Bi u th cế ể ứ ; L nh gán này đ a giá tr c a bi u th c bên ệ ư ị ủ ể ứ ph i vào bi n bên trái. V trái c a phép ả ế ế ủ gán ch có th là bi n và ch m t mà thôi.ỉ ể ế ỉ ộ Ví d :ụ a = 2*x*x + 3*x + 1; Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 22 II.7. Câu l nh gán và bi u th c gán (ti p)ệ ể ứ ế Câu l nh gánệ  L nh gán ph c h p có d ng:ệ ứ ợ ạ Bi n Phép_toán= Bi u th cế ể ứ ; Phép toán đ ngay tr c d u b ng, có th là ể ướ ấ ằ ể các phép toán s h c ho c các phép toán v ố ọ ặ ề bit. Ví d :ụ a += 2; L nh gán này đem giá tr c a bi n k t h p ệ ị ủ ế ế ợ v i giá tr c a bi u th c theo phép toán r i ớ ị ủ ể ứ ồ đ a k t qu vào bi n, t c là th c hi n phép ư ế ả ế ứ ự ệ toán tr c r i m i gán.ướ ồ ớ a *= 5; //l nh này t ng đ ng v i l nh a = ệ ươ ươ ớ ệ a*5; Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 23 II.7. Câu l nh gán và bi u th c gán (ti p)ệ ể ứ ế  Bi u th c gánể ứ  Bi u th c gán là bi u th c có d ng:ể ứ ể ứ ạ v = e (Sau bi u th c gán không có d u ch m ph yể ứ ấ ấ ẩ ) trong đó v là m t bi n, e là m t bi u th c.ộ ế ộ ể ứ  Bi u th c gán th c hi n gán e vào v. Giá tr c a bi u th c gán ể ứ ự ệ ị ủ ể ứ là giá tr c a bi u th c e, ki u c a bi u th c gán là ki u c a ị ủ ể ứ ể ủ ể ứ ể ủ bi n v. Bi u th c gán đ c s d ng nh b t kỳ bi u th c ế ể ứ ượ ử ụ ư ấ ể ứ khác, ch ng h n đem gán giá tr c a nó vào bi n.ẳ ạ ị ủ ế Ví d :ụ sau l nh a = b = 5; thì a và b s b ng 5 vì bi u th c gán ệ ẽ ằ ể ứ đ a 5 vào b còn l nh gán đ a giá tr c a bi u th c gán b=5 ư ệ ư ị ủ ể ứ vào a. Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 24 II.8. Bi u th c đi u ki nể ứ ề ệ  Bi u th c đi u ki n là bi u th c có d ng:ể ứ ề ệ ể ứ ạ e1 ? e2 : e3 trong đó e1, e2, e3 là các bi u th c nào đó.ể ứ Giá tr c a bi u th c đi u ki n b ng giá tr c a e2 ị ủ ể ứ ề ệ ằ ị ủ n u e1 đúng (có giá tr khác 0) và b ng giá tr c a ế ị ằ ị ủ e3 n u e1 sai (có giá tr b ng 0).ế ị ằ  Bi u th c đi u ki n th c s là m t bi u th c, b i ể ứ ề ệ ự ự ộ ể ứ ở v y ta có th s d ng nó nh b t kỳ m t bi u th c ậ ể ử ụ ư ấ ộ ể ứ nào khác. Ví d :ụ bi u th c (a > b) ? a : b s cho giá tr a n u a ể ứ ẽ ị ế l n h n b, còn không cho giá tr b.ớ ơ ị Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 25 II.9. Chuy n đ i ki u giá trể ổ ể ị Vi c chuy n đ i ki u giá tr th ng di n m t cách ệ ể ổ ể ị ườ ễ ộ t đ ng trong hai tr ng h p sau:ự ộ ườ ợ  Khi bi u th c có các toán h ng khác ki uể ứ ạ ể  Khi gán m t giá tr ki u này cho m t bi n ki u khác.ộ ị ể ộ ế ể  Chuy n đ i ki u trong bi u th c: Khi hai toán h ng ể ổ ể ể ứ ạ trong m t phép toán có ki u khác nhau thì ki u th p ộ ể ể ấ h n s đ c nâng thành ki u cao h n. K t qu thu ơ ẽ ượ ể ơ ế ả đ c m t giá tr có ki u cao h n.ượ ộ ị ể ơ Ví d :ụ gi a int và long thì int chuy n thành longữ ể gi a int và float thì int chuy n thành floatữ ể Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 26 9. Chuy n đ i ki u giá tr (ti p)ể ổ ể ị ế Chuy n đ i ki u khi gán: Giá tr c a v ph i ể ổ ể ị ủ ế ả đ c chuy n sang ki u c a v trái.ượ ể ể ủ ế Ta cũng có th th c hi n chuy n đ i ki u ể ự ệ ể ổ ể theo ý mu n b ng toán t ép ki u, có d ng: ố ằ ử ể ạ (Tên ki u mu n ép) Bi u_th cể ố ể ứ Ví d : (int) x (float)(a+b) ụ Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 27 III. Kh i l nhố ệ Nhi u l nh đ t gi a d u ngo c { và } t o thành m t ề ệ ặ ữ ấ ặ ạ ộ kh i l nh.ố ệ { a=2; b=3; cout<<a<<’ ’<<b; }  C++ coi m t kh i l nh nh m t câu l nh riêng l . ộ ố ệ ư ộ ệ ẻ B i v y ch nào vi t đ c m t câu l nh thì ch đó ở ậ ỗ ế ượ ộ ệ ỗ vi t cũng đ t đ c m t kh i l nh. Sau d u ngo c } ế ặ ượ ộ ố ệ ấ ặ c a kh i l nh không có d u ch m ph y.ủ ố ệ ấ ấ ẩ Bài gi ng Ngôn ng C - Ch ng 03 - GV. Ngô Công Th ngả ữ ươ ắ 28 III. Kh i l nh (ti p)ố ệ ế  Bên trong m t kh i l nh có th ch a các kh i l nh ộ ố ệ ể ứ ố ệ khác. S l ng nhau này không b h n ch . L u ý r ng ự ồ ị ạ ế ư ằ thân c a m t hàm cũng là m t kh i l nh, đó là kh i ủ ộ ộ ố ệ ố l nh ch a các kh i l nh bên trong nó và không kh i ệ ứ ố ệ ố l nh nào ch a nó.ệ ứ  Các bi n không ch khai báo đ u m t hàm mà có th ế ỉ ở ầ ộ ể khai báo đ u m t kh i l nh. Bi n đ c khai báo trong ở ầ ộ ố ệ ế ượ m t kh i l nh thì ch có ph m vi ho t đ ng trong kh i ộ ố ệ ỉ ạ ạ ộ ố l nh đó. Khi máy b t đ u th c hi n kh i l nh thì các ệ ắ ầ ự ệ ố ệ bi n khai báo bên trong nó m i đ c hình thành và ế ớ ượ đ c c p phát b nh . Các bi n này ch t n t i trong ượ ấ ộ ớ ế ỉ ồ ạ th i gian máy làm vi c bên trong kh i l nh và chúng s ờ ệ ố ệ ẽ l p t c bi n m t ngay sau khi máy ra kh i kh i l nh.ậ ứ ế ấ ỏ ố ệ