Bài giảng Nhập môn Kinh tế học - Chương 6: Thị trường cạnh tranh độc quyền và độc quyền nhóm

CHƯƠNG 6 THỊ TRƯỜNG CẠNH TRANH ĐỘC QUYỀN VÀ ĐỘC QUYỀN NHÓM A. THỊ TRƯỜNG CẠNH TRANH ĐỘC QUYỀN I. KHÁI NIỆM Là thị trường có nhiều người bán cùng một loại sản phẩm nhưng không hoàn toàn giống nhau. Ví dụ: Nhà hàng, khách sạn, quần áo may sẵn, trang trí nội thất TÍNH CHẤT CẠNH TRANH: . Có nhiều người bán. . Hành vi của một người bán không ảnh hưởng đến thị trường . Sự gia nhập và rút lui khỏi thị trường là dễ dàng TÍNH CHẤT ĐỘC QUYỀN: . Sản phẩm của các doanh nghiệp không hoàn toàn giống nhau. . Doanh nghiệp có quyền định giá. ĐẶC ĐIỂM VỀ CHI PHÍ SẢN XUẤT Giống như các xí nghiệp bình thường khác ĐẶC ĐIỂM VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA GIÁ CẢ VÀ SỐ LƯỢNG BÁN CỦA MỘT XÍ NGHIỆP Nghịch biến, nhưng độ dốc của đường cầu thị trường đối với doanh nghiệp rất thấp. ĐƯỜNG CẦU THỊ TRƯỜNG ĐỐI VỚI CÁC XÍ NGHIỆP TRÊN CÁC THỊ TRƯỜNG KHÁC NHAU CẠNH TRANH HOÀN HẢO ĐỘC QUYỀN HOÀN TOÀN CẠNH TRANH ĐỘC QUYỀN P Q ĐƯỜNG CẦU THỊ TRƯỜNG ĐỐI VỚI CÁC XÍ NGHIỆP TRÊN CÁC THỊ TRƯỜNG KHÁC NHAU . ĐỘC QUYỀN HOÀN TOÀN CẠNH TRANH ĐỘC QUYỀN P Q P2 P1 Q2Q1Q3 Khi doanh nghiệp cạnh tranh độc quyền tăng giá, rất nhiều người mua sẽ từ bỏ sản phẩm của doanh nghiệp này để chuyển sang mua sản phẩm của doanh nghiệp khác có công dụng tương đương CÂN BẰNG NGẮN HẠN MC AC MC=MR MR q* P* ACq* D LỢI NHUẬN TỐI ĐA q P,C Để tối đa hóa lợi nhuận, xí nghiệp sẽ sản xuất q* và bán với giá p* thỏa điều kiện MC=MR CÂN BẰNG DÀI HẠN LMC LAC MR q* P*=LAC* d q P,C Tình trạng cân bằng dài hạn xãy ra khi P=LAC, lợi nhuận kinh tế triệt tiêu. LMC=MR HIỆU QUẢ CỦA THỊ TRƯỜNG So với thị trường Cạnh tranh hoàn hảo thì thị trường CTĐQ có: - Sản lượng thấp hơn - Giá cả cao hơn - Hiệu quả kém hơn do không sản xuất ở mức sản lượng tối ưu của ngành trong dài hạn. B. THỊ TRƯỜNG ĐỘC QUYỀN NHÓM I. KHÁI NIỆM Là thị trường chỉ có một số ít người bán cùng một loại sản phẩm có chất lượng đồng nhất hoặc không đồng nhất. CÁC SẢN PHẨM HOẠT ĐỘNG TRONG THỊ TRƯỜNG ĐỘC QUYỀN NHÓM . Xe hơi. . Bia. . Xi măng. . Sắt thép. . Hóa chất. TÍNH CHẤT ĐỘC QUYỀN: . Không phải chỉ do một người bán. . Hành vi của một người bán ảnh hưởng đến thị trường ĐẶC ĐIỂM ĐƯỜNG CẦU THỊ TRƯỜNG ĐỐI VỚI XÍ NGHIỆP Không xác định được chắc chắn, do số lượng bán không chỉ phụ thuộc vào giá bán của xí nghiệp mà còn phụ thuộc vào hành vi của xí nghiệp khác. CÓ NHIỀU MÔ HÌNH KHÁC NHAU GIẢI THÍCH VỀ HÀNH VI CỦA NGƯỜI BÁN TRONG THỊ TRƯỜNG NÀY MÔ HÌNH ĐƯỜNG CẦU GÃY Luận cứ của mô hình Trong thị trường độc quyền nhóm: . Nếu một xí nghiệp tăng giá, các xí nghiệp khác sẽ không tăng giá theo. . Nếu một xí nghiệp giảm giá, các xí nghiệp khác sẽ giảm giá theo. MÔ HÌNH ĐƯỜNG CẦU GÃY . Hãy xét một xí nghiệp hoạt động trong thị trường độc quyền nhóm với mức giá bán cho trước là P*, số lượng bán là Q*. P* Q* Q P D MÔ HÌNH ĐƯỜNG CẦU GÃY . Xuất phát từ mức giá P*, nếu xí nghiệp tăng giá, các xí nghiệp khác không tăng giá theo nên xí nghiệp này sẽ mất nhiều khách hàng. Do vậy, từ mức giá P* trở lên, độ dốc của đường cầu thấp vì lượng cầu rất nhạy cảm so với sự thay đổi của giá. P* Q* Q P D MÔ HÌNH ĐƯỜNG CẦU GÃY . Nếu xí nghiệp giảm giá thấp hơn P*, các xí nghiệp khác sẽ giảm giá theo. Số lượng hàng hóa bán được tăng lên được phân bổ cho các xí nghiệp trong ngành, nên từ P* trở xuống, đường cầu có độ dốc lớn. P* Q* Q P D MÔ HÌNH ĐƯỜNG CẦU GÃY . Ta có đường cầu thị trường đối với xí nghiệp có dạng gãy như hình vẽ. P* Q* Q P D MÔ HÌNH ĐƯỜNG CẦU GÃY . Ta xác định được hai đoạn của đường doanh thu biên MR tương ứng với hai đoạn của đường cầu.P* Q* Q P D MR MÔ HÌNH ĐƯỜNG CẦU GÃY . Kết hợp với đường chi phí biên MC, xác định được sản lượng và giá bán tối đa hóa lợi nhuận. Xí nghiệp sẽ sản xuất Q*, bán với giá P* thỏa điều kiện MC=MR P* Q* Q P D MR MC Ưu điểm: đơn giản Nhược điểm: - Không giải thích được sự hình thành mức giá ban đầu P*. - Không lý giải được sự thay đổi của giá bán. MÔ HÌNH XÍ NGHIỆP DẪN ĐẠO GIÁ Tình trạng thị trường: - Có một số ít các xí nghiệp cùng loại sản phẩm. - Trong đó có một xí nghiệp lớn hơn hẳn về quy mô (xí nghiệp dẫn đạo). P1 Đường cung của các XN nhỏ Sc MR1 D1 Q P, MR D D:đường cầu thị trường đối với SP D1: đường cầu thị trường đối với xí nghiệp dẫn đạo. D1=D-SC P, C, MR P1 Đường cung của các XN nhỏ SC MR1 MC1 D1 Q QTQC Q1 D XN dẫn đạo sẽ SX Q1 bán với giá P1 theo nguyên tắc MC=MR. Các XN nhỏ phải bán với giá P1, số lượng bán là QC. Lượng cung thị trường là QT=Q1+QC MÔ HÌNH COURNOT Antoine Augustin Cournot (1801– 1877) Giả thiết: - Có hai xí nghiệp trong cùng một ngành. - Mỗi xí nghiệp xem sản lượng của xí nghiệp kia là cho trước. MÔ HÌNH COURNOT Hàm cầu thị trường đối với sản phẩm: P=a-bQ Với Q=Q1+Q2 Q1: Sản lượng của xí nghiệp 1 Q2: Sản lượng của xí nghiệp 2 Chi phí biên MC của cả hai xí nghiệp là bằng nhau và bằng 0 (để đơn giản hóa mô hình) Hàm cầu thị trường đối với XN 1 P1=a-b(Q1+Q2) (1) Vì Q2 là cho trước (cố định) đối với XN1 nên (1) có thể viết: P1=(a-bQ2)-bQ1 Suy ra hàm doanh thu biên của XN1 MR1=(a-bQ2)-2bQ1 Để tối đa hóa lợi nhuận, xí nghiệp sẽ sản xuất thỏa điều kiện MC=MR (với MC=0 theo giả thiết) MR1=(a-bQ2)-2bQ1=MC=0 Đây là hàm phản ứng của xí nghiệp 1 Tương tự ta có hàm phản ứng của xí nghiệp 2 Hàm phản ứng của xí nghiệp trong mô hình Cournot thể hiện tất cả các mức sản lượng cho phép tối đa hóa lợi nhuận của xí nghiệp, tương ứng với các mức sản lượng cho trước của xí nghiệp kia Q1 Q2 Đường phản ứng của XN 2 Đường phản ứng của XN 1 a/b a/b a/2b a/2ba/3b a/3b Cân bằng Cournot Thể hiện bằng đồ thị, ta có các đường phản ứng của hai xí nghiệp Từ hai hàm phản ứng, ta xác định được sản lượng tối đa hóa lợi nhuận của mỗi xí nghiệp là Q*1=Q*2=(a/3b), thể hiện tại điểm cân bằng Cournot trên đồ thị. Cung của ngành là Q=Q*1+Q*2=(2a/3b) Giá bán của sản phẩm là P=a-b(2a/3b)=a/3 MÔ HÌNH STACKELBERG Heinrich Freiherr von Stackelberg (1905 -1946) Giả thiết: - Có hai xí nghiệp trong cùng một ngành. - Một xí nghiệp ấn định trước sản lượng, và xí nghiệp kia coi sản lượng này là cho trước. Sử dụng các dữ kiện đã cho trong mô hình Cournot, giả sử XN1 xác định trước sản lượng thì hàm cầu thị trường đối với XN1 là: P=a-b(Q1+Q2) Thế hàm phản ứng của XN2 vào, ta có P=a-b[Q1+(a-bQ1)/2b]=(a-bQ1)/2 Doanh thu biên MR1=(a-2bQ1)/2 Cho MC=MR (với MC=0), tức là: (a-2bQ1)/2=0 Q*1=a/2b Thế vào hàm phản ứng của XN2, ta có Q*2=a/4b Cung của ngành là Q=Q*1+Q*2=(3a/4b) Giá bán của sản phẩm là P=a-b(3a/4b)=a/4 BÀI TẬP Hàm cầu thị trường của một sản phẩm trong thị trường độc quyền song phương là P=15-Q Chi phí biên của cả hai xí nghiệp bằng nhau và bằng 3. Xác định giá cả và sản lượng cân bằng theo mô hình Cournot và Stackelberg. BÀI GIẢI Theo mô hình Cournot Hàm cầu đối với XN 1 P1=15-(Q1+Q2)=(15-Q2)-Q1 MR1=(15-Q2)-2Q1 MR=MC → (15-Q2)-2Q1=3 Q1=(12-Q2)/2=6-(Q2/2): hàm phản ứng của XN1 Tương tự Q2=6-(Q1/2): hàm phản ứng của XN 2 Thế Q2 vào Q1 Q1=6-[(6-(Q1/2))/2] Q1=4 Q2=4 Sản lượng và giá cả cân bằng trên thị trường Q=Q1+Q2=8 P=15-8=7 Theo mô hình Stackelberg Cho XN1xác định trước sản lương. Hàm cầu đối với XN 1 P1=15-(Q1+Q2) Thế hàm phản ứng của XN2 trong mô hình Cournot vào P1=15-Q1-[6-(Q1/2)]=9-(Q1/2) MR1=9-Q1 MR=MC →9-Q1=3 Q1=6 Q2=3 Sản lượng và giá cả cân bằng trên thị trường Q=Q1+Q2=9 P=15-9=6