Bài giảng Pháp luật đại cương - Bài 6: Luật dân sự Việt Nam - Nguyễn Hoàng Vân

v2.0015103216 1 BÀI 6 LUẬT DÂN SỰ VIỆT NAM ThS. Nguyễn Hữu Mạnh Trường Đại học Kinh tế Quốc dân v2.0015103216 2 TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG Vợ chồng ông Ba nhận chuyển nhượng quyền sử dụng một thửa đất tại quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. Quyền sử dụng thửa đất nói trên có được coi là tài sản hay không? Việc chuyển nhượng quyền sử dụng đất này theo giá do hai bên thỏa thuận hay theo giá của nhà nước? hợp đồng chuyển nhượng này có thể được có thể bằng lời nói hay không? Sau khi vợ chồng ông Ba chết các con của ông Ba có được thừa kế quyền sử dụng thửa đất này không? Việc chia thừa kế cho các con của ông Ba được thực hiện như thế nào? Nếu các con của ông Ba có phát sinh tranh chấp về việc chia tài sản thừa kế thì việc giải quyết tranh chấp này được thực hiện như thế nào? Tất cả những vấn đề này được giải quyết trong bài học này. v2.0015103216 3 MỤC TIÊU • Nắm được các quan hệ xã hội được Luật dân sự điều chỉnh; • Nắm được một số nội dung cơ bản của Luật dân sự thông qua việc nghiên cứu một số chế định của Luật dân sự. v2.0015103216 4 NỘI DUNG Khái niệm chung về ngành luật dân sự Tài sản và quyền sở hữu Nghĩa vụ dân sự và hợp đồng dân sự Trách nhiệm dân sự Thừa kế Tố tụng dân sự v2.0015103216 5 1.1. Khái niệm 1.2. Đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh của ngành luật dân sự 1. KHÁI NIỆM CHUNG VỀ NGÀNH LUẬT DÂN SỰ v2.0015103216 6 • Luật dân sự được hiểu là ngành luật dân sự. • Là một ngành luật độc lập trong hệ thống pháp luật của Việt Nam, bao gồm tổng hợp các quan hệ pháp lý điều chỉnh các quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản. 1.1. KHÁI NIỆM NGÀNH LUẬT DÂN SỰ v2.0015103216 7 • Đối tượng điều chỉnh là các quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản được ngành luật dân sự điều chỉnh. • Phương pháp đặc trưng của ngành luật dân sự là phương pháp thỏa thuận. 1.2. ĐỐI TƯỢNG ĐIỀU CHỈNH VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU CHỈNH CỦA NGÀNH LUẬT DÂN SỰ v2.0015103216 8 2. TÀI SẢN VÀ QUYỀN SỞ HỮU 2.1. Tài sản 2.2. Quyền sở hữu v2.0015103216 9 Theo Điều 163 Bộ luật dân sự 2005, tài sản bao gồm: • Vật; • Tiền; • Giấy tờ có giá; • Quyền tài sản. 2.1. TÀI SẢN v2.0015103216 10 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG Vợ chồng ông Ba nhận chuyển nhượng quyền sử dụng một thửa đất tại quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. Quyền sử dụng thửa đất nói trên có được coi là tài sản hay không? Trả lời: Có. Vì tài sản gồm có: Vật, Tiền, Giấy tờ có giá, và Quyền tài sản. Ở đây, quyền sử dụng đất là một loại quyền tài sản. v2.0015103216 11 2.1. TÀI SẢN (tiếp theo) Phân loại tài sản: • Bất động sản và động sản. • Vật chính, vật phụ. • Vật chia được vật không chia được. • Vật tiêu hao, vật không tiêu hao. • Vật cùng loại, vật đặc định. v2.0015103216 12 VÍ DỤ Đất đai được coi là loại tài sản gì? Trả lời: Theo Điều 174 Bộ luật dân sự, đất đai là bất động sản. v2.0015103216 13 2.2. QUYỀN SỞ HỮU • Quyền sở hữu là quyền của chủ sở hữu đối với tài sản thuộc sở hữu của mình. • Nội dung quyền sở hữu gồm: quyền chiếm hữu, quyền sử dụng, quyền định đoạt. v2.0015103216 14 3. NGHĨA VỤ DÂN SỰ VÀ HỢP ĐỒNG DÂN SỰ 3.1. Khái niệm, căn cứ phát sinh 3.2. Biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự 3.3. Hợp đồng dân sự v2.0015103216 15 3.1. KHÁI NIỆM, CĂN CỨ PHÁT SINH 3.1.1. Khái niệm nghĩa vụ dân sự 3.1.2. Căn cứ phát sinh nghĩa vụ dân sự v2.0015103216 16 Nghĩa vụ dân sự là việc mà theo đó, một hoặc nhiều chủ thể (gọi là bên có nghĩa vụ) phải chuyển giao vật, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc khác hoặc không được thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác (gọi là bên có quyền). (Xem Điều 280 Bộ luật dân sự 2005) 3.1.1. KHÁI NIỆM NGHĨA VỤ DÂN SỰ v2.0015103216 17 • Hợp đồng dân sự; • Hành vi pháp lý đơn phương; • Chiếm hữu, sử dụng tài sản, được lợi về tài sản không có căn cứ pháp luật; • Gây thiệt hại do hành vi trái pháp luật; • Thực hiện công việc không có ủy quyền; • Những căn cứ khác do pháp luật quy định. 3.1.2. CĂN CỨ PHÁT SINH NGHĨA VỤ DÂN SỰ v2.0015103216 18 • Cầm cố. • Thế chấp. • Đặt cọc. • Ký cược. • Ký quỹ. • Bảo lãnh. • Tín chấp. 3.2. BIỆN PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN NGHĨA VỤ DÂN SỰ v2.0015103216 19 3.3. HỢP ĐỒNG DÂN SỰ Hợp đồng dân sự là thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi, hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên. v2.0015103216 20 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG Vợ chồng ông Ba nhận chuyển nhượng quyền sử dụng một thửa đất tại quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. Hợp đồng chuyển nhượng này có thể được có thể bằng lời nói hay không? Trả lời: • Không được. • Trường hợp này pháp luật bắt buộc các bên phải lập hợp đồng bằng văn bản, có công chứng. v2.0015103216 21 4. TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ 4.1. Trách nhiệm do vi phạm nghĩa vụ dân sự 4.2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng v2.0015103216 22 4.1. TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ PHÁT SINH TỪ HỢP ĐỒNG • Bên có nghĩa vụ dân sự mà không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ thì phải chịu trách nhiệm dân sự đối với bên có quyền. • Trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ dân sự gồm:  Trách nhiệm phải thực hiện, thực hiện đúng nghĩa vụ dân sự;  Trách nhiệm bồi thường thiệt hại;  Phạt vi phạm. v2.0015103216 23 4.2. TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ PHÁT SINH NGOÀI HỢP ĐỒNG Trách nhiệm dân sự phát sinh ngoài hợp đồng gồm các hình thức: • Buộc chấm dứt hành vi vi phạm; • Xin lỗi, đính chính, cải chính công khai; • Bồi thường thiệt hại. v2.0015103216 24 5. THỪA KẾ 5.1. Khái niệm 5.2. Thừa kế theo di chúc 5.3. Thừa kế theo pháp luật v2.0015103216 25 Thừa kế là quan hệ xã hội về việc chuyển giao di sản của người chết cho những người sống. 5.1. KHÁI NIỆM v2.0015103216 26 5.2. THỪA KẾ THEO DI CHÚC Thừa kế theo di chúc là việc thừa kế được xác định theo di chúc của người chết trước khi họ chết. v2.0015103216 27 5.3. THỪA KẾ THEO PHÁP LUẬT Thừa kế theo pháp luật là thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định. v2.0015103216 28 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG Vợ chồng ông Ba nhận chuyển nhượng quyền sử dụng một thửa đất tại quận Đống Đa, thành phố Hà Nội. Sau khi vợ chồng ông Ba chết các con của ông Ba có được thừa kế quyền sử dụng thửa đất này không? Việc chia thừa kế cho các con của ông Ba được thực hiện như thế nào? Trả lời: Các con ông Ba được hưởng tài sản thừa kế là quyền sử dụng đất. Việc thừa kế này xác định theo di chúc. Nếu không có di chúc hoặc di chúc không hợp pháp sẽ phân chia theo pháp luật. v2.0015103216 29 6. TỐ TỤNG DÂN SỰ 6.1. Khái niệm tố tụng dân sự 6.2. Thủ tục giải quyết vụ án dân sự v2.0015103216 30 Tố tụng dân sự là tập hợp những quy định của pháp luật về trình tự, thủ tục giải quyết các vụ việc dân sự tại toà án nhân dân có thẩm quyền. 6.1. KHÁI NIỆM TỐ TỤNG DÂN SỰ v2.0015103216 31 6.2. THỦ TỤC GIẢI QUYẾT VỤ ÁN DÂN SỰ • Khởi kiện và thụ lý vụ án; • Hoà giải và chuẩn bị xét xử; • Xét xử sơ thẩm; • Xét xử phúc thẩm; • Thi hành bản án quyết định của tòa án; • Xét lại bản án, quyết định của tòa án đã có hiệu lực pháp luật trong các trường hợp đặc biệt. v2.0015103216 32 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG Nếu các con của ông Ba có phát sinh tranh chấp về việc chia tài sản thừa kế thì việc giải quyết tranh chấp này được thực hiện như thế nào? Trả lời: Đây là tranh chấp dân sự, giải quyết theo quy định về tố tụng dân sự. v2.0015103216 33 TÓM LƯỢC CUỐI BÀI • Khái niệm luật dân sự, đối tượng điều chỉnh, phương pháp điều chỉnh của ngành luật dân sự. • Khái niệm Tài sản, phân loại tài sản. • Nghĩa vụ dân sự, hợp đồng dân sự. • Trách nhiệm dân sự. • Thừa kế. • Giải quyết vụ án dân sự tại Toà án nhân dân. v2.0015103216 34 Trách nhiệm dân sự là: a. Trách nhiệm của người vi phạm đối với nhà nước. b. Trách nhiệm của người bị vi phạm đối với nhà nước. c. Trách nhiệm của người vi phạm đối với người bị vi phạm. d. Trách nhiệm của người bị vi phạm đối với người vi phạm. Trả lời: • Đáp án đúng: c. Trách nhiệm của người vi phạm đối với người bị vi phạm. • Giải thích:  Trách nhiệm của người vi phạm đối với nhà nước là trách nhiệm hành chính hoặc trách nhiệm hình sự.  Người bị vi phạm không phải chịu trách nhiệm đối với bên vi phạm. Trách nhiệm dân sự là trách nhiệm của bên vi phạm đối với bên bị vi phạm. CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1 CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1 v2.0015103216 35 Ông Bình muốn dùng Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để bảo đảm cho hợp đồng vay tiền tại ngân hàng thương mại cổ phần quân đội. Theo luật dân sự 2005, đây là hình thức nào? a. Thế chấp. b. Đặt cọc. c. Ký quỹ. d. Bảo lãnh. Trả lời: • Đáp án đúng là: a. Thế chấp. • Giải thích: Thế chấp là việc một bên (gọi là bên thế chấp) dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên kia (gọi là bên nhận thế chấp) và không chuyển giao tài sản đó cho bên nhận thế chấp. CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2 CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2 v2.0015103216 36 BÀI TẬP TỰ LUẬN 1 Một quán cơm bình dân bán thức ăn không đảm bảo vệ sinh thực phẩm làm cho 10 học sinh bị ngộ độc phải vào bệnh viện cấp cứu. Hãy cho biết quán cơm phải gánh chịu các hình thức trách nhiệm dân sự nào? Trả lời: Quán cơm bình dân đã có hành vi cung cấp thức ăn không đảm bảo vệ sinh làm ảnh hưởng đến sức khỏe của 10 học sinh. Vì vậy, chủ quán cơm phải chịu trách nhiệm dân sự đối với 10 học sinh bị hộ độc thực phẩm. Hình thức trách nhiệm dân sự là bồi thường đối với thiệt hại về sức khoẻ của 10 học sinh này. v2.0015103216 37 BÀI TẬP TỰ LUẬN 2 Anh Bình là nhân viên lái xe của hãng taxi Sao Việt. Trong một ngày làm việc, anh Bình đã uống rượu say, điều khiển xe quá tốc độ quy định gây ra tai nạn. Hậu quả làm chi Hoa đi xe máy ngược chiều bị thương nặng, xe máy chị Hoa bị hỏng, ô tô của hãng taxi Sao Việt bị xây xước. Trong tình huống này, anh (chị) cho biết. a. Anh Bình đã có hành vi vi phạm pháp luật nào? b. Anh Bình phải chịu hình thức pháp lý nào? Trả lời: • Trong tình huống trên, anh Bình đã có hành vi vi phạm hành chính, vi phạm dân sự, vi phạm kỷ luật. • Anh Bình phải chịu trách nhiệm hành chính, trách nhiệm dân sự, trách nhiệm kỷ luật.