Bài giảng Thay đổi lối sống để phòng và hỗ trợ kiểm soát huyết áp ở tuyến cơ sở

ThS. BS. Lê Anh Tuấn Viện Tim mạch Việt Nam THAY ĐỔI LỐI SỐNG ĐỂ PHÒNG VÀ HỖ TRỢ KIỂM SOÁT HUYẾT ÁP Ở TUYẾN CƠ SỞ Nội dung 1. Vị trí của thay đổi lối sống trong đề phòng và hỗ trợ kiểm soát huyết áp 2. Các biện pháp thay đổi lối sống trong đề phòng và hỗ trợ kiểm soát huyết áp 3. Hiệu quả của các biện pháp thay đổi lối sống tới huyết áp CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA THA YTNC có thể thay đổi 1. Ăn mặn 2. Béo phì 3. Uống nhiều rượu bia 4. Ít hoạt động thể lực 5. Ăn ít rau , quả. 6. Stress YTNC không thể thay đổi 1. Tuổi 2. Giới 3. Chủng tộc 4. TS gia đình CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ TIM MẠCH • Tiền sử cá nhân và gia đình của THA và bệnh tim mạch, rối loạn lipid máu, đái tháo đường • Hút thuốc • Thói quen ăn uống • Thừa cân, béo phì • Thời lượng vận động thể lực • Ngủ ngáy, ngưng thở khi ngủ • Sinh non KHUYẾN CÁO CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ TĂNG HUYẾT ÁP Ở NGƯỜI LỚN ACC/AHA 2017 HA bình thường HA BT cao THA độ 1 THA độ 2 Điều chỉnh lối sống BP không dùng thuốc BP không dùng thuốc BP không dùng thuốc và thuốc HA BP không dùng thuốc và thuốc HA Đánh giá lại 3-6 tháng Đánh giá lại 3-6 tháng Đánh giá lại 1 tháng Đánh giá lại 3-6 tháng Đánh giá và tối ưu hoá điều trị Điều trị hạ áp tích cực Đánh giá lại 1 năm Không Không Có Có Đạt HAMT Tổn thương cơ quan đích, hoặc nguy cơ TM 10năm >10% HA BT cao HA 130-139/85-89 Thay đổi lối sống Xem xét điều trị thuốc ở bệnh nhân nguy cơ rất cao có bệnh tim mạch, đặc biệt bệnh mạch vành Điều trị thuốc ngay ở BN nguy cơ Trung Bình, Cao, Rất Cao Điều trị thuốc ngay trong tất cả bệnh nhân Đích kiểm soát HA trong 2- 3 tháng Điều trị thuốc ngay trong tất cả bệnh nhân HA độ I HA 140-159/90-99) HA độ II HA 160-179/100-109 HA độ III HA ≥180/110 Thay đổi lối sống Thay đổi lối sống Thay đổi lối sống Điều trị thuốc ở BN nguy cơ Thấp sau 3-6 tháng TĐLS không kiểm soát HA Đích kiểm soát HA trong 2-3 tháng KHUYẾN CÁO CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ TĂNG HUYẾT ÁP Ở NGƯỜI LỚN VNHA/VSH 2018 Ngưỡng HA Ban Đầu Cần ĐiềuTrị THA ở Người Lớn 2018 Lợi ích của thay đổi lối sống  Thay đổi lối sống là một thành phần quan trọng đối với điều trị cũng như dự phòng THA.  Là biện pháp an toàn và có hiệu quả giúp phòng ngừa THA ở người chưa bị THA, giúp làm chậm và phòng dùng thuốc ở THA độ I, giúp làm giảm HA ở người THA đang điều trị thuốc, giảm liều và tác dụng phụ của thuốc.  Bên cạnh hiệu quả hạ áp, TĐLS còn giúp kiểm soát các yếu tố nguy cơ tim mạch và các bệnh khác, giảm nguy cơ tim mạch tổng thể. * ESC/ESH 2013 Nội dung • Vị trí của thay đổi lối sống trong đề phòng và hỗ trợ kiểm soát huyết áp • Các biện pháp thay đổi lối sống trong đề phòng và hỗ trợ kiểm soát huyết áp • Hiệu quả của các biện pháp thay đổi lối sống tới huyết áp CÁC BIỆN PHÁP THAY ĐỔI LỐI SỐNG Khuyến cáo Loại Mức Chứng Cứ Giảm cân được khuyến cáo cho HA bình thường cao ( tiền THA) và THA cho những người có thừa cân hoặc béo phì, duy trì BMI 20-25kg/m2, vòng eo <94cm ở nam và <80cm ở nữ I A Tiết thực chế độ ăn có lợi cho tim như tiết thực DASH (chế độ ăn Địa Trung Hải) để có một cân nặng mong muốn đối với THA và Tiền THA I A Hạn chế ăn mặn đối với THA và Tiền THA <5g muối/ngày I A Bổ sung kali ưu tiên ăn giàu chất kali cho THA và tiền THA ngoại trừ có bệnh thận mạn hay tăng kali máu hay dùng thuốc giử kali máu I A Tăng cường hoạt động thể lực với một chương trình hợp lý (30p /ngày) I A Người bệnh THA và tiền THA được khuyến khích dùng rượu bia theo tiêu chuẩn không quá 2 đơn vị/ ngày ở nam và 1 đơn vị/ ngày ở nữ* I A Ngừng hút thuốc lá và tránh nhiễm độc khói thuốc I A * Một đơn vị cồn chứa 14g nồng độ cồn tinh khiết tương đương 354 ml bia (5% cồn) ngày hoặc 150ml rượu vang (12% cồn) hoặc 45ml rượu mạnh (40% cồn) 2017 ACC/AHA 1. Giảm ăn mặn Natri và THA: Nghiên cứu thực nghiêm • Mức Natri ăn vào quá nhiều làm HA tăng dần lên. • Khi mức Na giảm HA giảm xuống nhưng không về mức ban đầu • Sau quá trình dài THA không phục hồi Van Vliet et al, 2006 Khuyến cáo về chế độ ăn đối với Natri (muối) 2,300 mg sodium (Na) = 100 mmol sodium (Na) = 5.8 g muối (NaCl) = 1 thìa nhỏ • 80% muối ăn vào đã có trong thức ăn • Chỉ 10% thêm vào trong khi nấu nướng hoặc trên bàn ăn Tuổi Lương Na phù hợp (mg) Giới hạn cao nhất (mg) 19-50 2000 2300 51-70 2000 2300 Trên 71 2000 2300 Institute of Medicine, 2003 ESC/ESH: 5 - 6 g Nacl /ngày Hướng dẫn Điều trị của Dự án PC bệnh Tim mạch: <5 gam muối /ngày 1. Giảm ăn mặn Lượng muối trong đồ ăn (*) Nguồn: Viện Dinh dưỡng. Thành phần dinh dưỡng một số món ăn thong dụng 2014. Bảng thành phần dinh dưỡng thực phẩm thức ăn Việt Nam  Giảm bớt lượng mắm, muối thêm vào khi nấu nướng  Tăng cường mua các thực phẩm tươi, hạn chế ăn các thực phẩm chế biến sẵn .  Tăng thêm gia vị ( tiêu, ớt) thay thế cho muối  Nước chấm nên pha loãng.  Hạn chế ăn bên ngoài (Thức ăn tại các nhà hàng thường mặn ) 7/29/2011 PBRC 2011 13 Các biện pháp để giảm ăn muối HẠN CHẾ 1. Giảm ăn mặn 2. Hạn chế sử dụng rượu, bia • Nữ : < 9 cốc chuẩn/ tuần • Nam: < 14 cốc chuẩn / tuần • 0-2 cốc chuẩn /ngày Cốc chuẩn chứa 10g ethanol tương đương với → 330ml bia → 120ml rượu vang → 30ml rượu mạnh 3. THAY ĐỔI CHẾ ĐỘ ĂN Tăng cường các thức ăn : • Quả tươi và rau tươi (cố gắng đạt ít nhất 400gam/ngày). • Thức ăn chứa ít chất béo • Thức ăn chứa chất xơ, xơ mịn • Đạm nguồn gốc thực vật Hạn chế ăn : • Thực phẩm chứa nhiều cholesterol và acid béo no www.hc-sc.gc.ca/fn-an/food-guide-aliment/index-eng.php. Các chất khoáng và THA Kali • Các thử nghiệm lâm sàng cho thấy bổ sung Kali giúp hạ HA • Bổ sung Kali : từ các nguồn thực phẩm giàu Kali là rau và quả tươi 7/29/2011 PBRC 2011 16 Các chất khoáng và THA Magne: Có bằng chứng về liên quan THA với chế độ ăn thiếu Magne Tăng cường Magne qua thức ăn: các loại hạt, đậu đỗ, rau PBRC 2011 17 CHẤT BÉO Giảm nguồn năng lượng từ chất béo: 15% Các thực phẩm và món ăn nên hạn chế: + Tất cả các thực phẩm nhiều chất béo. + Các thực phẩm có nhiều Chlolesterol. + Các món ăn có đưa thêm chất béo. NÊN THAY THẾ CÁC CHẤT MỠ ĐỘNG VẬT BẰNG CÁC LOẠI DẦU THỰC VẬT CHẤT BỘT ĐƯỜNG Chất bột đường: 4Kcal/gam. Chọn loại có nhiều chất xơ như: bánh mì đen, ngũ cốc nguyên hạt, khoai củ. Tránh thức ăn có đậm độ năng lượng và chỉ số đường huyết cao như: đường mật, mứt, kẹo, bánh ngọt, chocolate, nước ngọt, Hoạt động thể lực cần được kê đơn cùng với thuốc 4. Tăng cường Hoạt động thể lực Frequency - 7 – 4 ngày / tuầnF Intensity - Trung bìnhI Time - 30 - 60 phútT Type Tăng cường hoạt động tim phổi - Đi bộ - Đạp xe đạp - Bơi ( không thi đấu) T 4. Tăng cường hoạt động thể lực 1. Nên hoạt động nhóm, cùng người thân trong gia đình 2. Tìm loại hình hoạt động yêu thích 3. Tăng dần thời gian hoạt động ( 10 phút /mức) 4. Đi bộ bất cứ khi nào, ở đâu khi có thể 5. Đi thang bộ thay cho thang máy • Hoạt động thể lực có thể chia thành nhiều lần mỗi lần 10 phút • Đối với người không THA, THA độ I hoạt động thể lực mạnh không ảnh hưởng xấu đến HA Bỏ hút thuốc lá giảm nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch, hô hấp, ung thư 0 10 20 30 40 50 Sparrow Aberg Daly Johansson Perkins Hedback Smokers Quitters Hút thuốc lá Cai thuốc lá Tỷ lệ tử vong 5 năm sau NMCT, % THUỐC LÁ LÀ KẺ THÙ QUAN TRỌNG CỦA BỆNH TIM MẠCH • Tình trạng hút thuốc lá của BN phải luôn được cặp nhật để có lời khuyên và kê thuốc điều trị để bệnh nhân bỏ hút thuốc lá • Tư vấn phối hơp thuốc (varenicline, bupropion, liệu pháp nicotine thay thế) cần được thực hiện cho mọi BN đang hút thuốc lá để đạt mục tiêu BN ngừng hút thuốc lá 5. Cai hút thuốc lá Source: Willett WC, Manson JE, Stampfer MJ et al. JAMA 1995;273:461- 465. BÉO PHÌ VÀ NGUY CƠ TIM MẠCH 6. Giảm cân Chiều cao, cân nặng, vòng bụng và chỉ số BMI cần đo ở mọi người lớn Bệnh nhân THA và BN khác BMI > 23 kg/m2 - Tích cực giảm cân, - duy trì BMI : 18.5 - 22.9 kg/m2 Vòng bụng cần duy trì : Nam < 90 cm, Nữ< 80 cm Với các bệnh nhân THA đã sử dụng thuốc: - Giảm cân giúp tăng hiệu quả của thuốc. - Chiến lược giảm cân cần áp dụng nhiều biện pháp: chế độ ăn, tăng hoạt động thể lực và thay đổi lối sống CMAJ 2007;176:1103-6 7. Thay đổi lối sống: Giảm các stress Ở bệnh nhân THA, stress là một yếu tố quan trọng làm tăng HA Để giảm stress : thư qiãn là biện pháp hiệu quả Giảm stress là một biện pháp cần thiết đối với bn THA Nội dung • Vị trí của thay đổi lối sống trong đề phòng và hỗ trợ kiểm soát huyết áp • Các biện pháp thay đổi lối sống trong đề phòng và hỗ trợ kiểm soát huyết áp • Hiệu quả của các biện pháp thay đổi lối sống tới huyết áp Nghiên cứu điều trị: chế độ DASH Sodium Các mức muối ăn vào Mức thay đổi HATT trung bình so với chứng Nhóm chứng Nhóm ăn chế độ DASH 9g/ngày Control level - 6 mmHg 6g/ ngày - 2 mmHg - 7 mmHg 3g/d ngày - 7 mmHg - 9 mmHg • Nghiên cứu ngẫu nhiên 412 người: – Chứng: ăn chế độ bình thường (ít rau quả, nhiều chất béo) – Chế độ DASH: nhiều rau quả, ít chất béo, và béo no – Thực hiện chế độ 30 ngày và thay đổi với 3 mức muối ăn vào (3,6,9 g/ngày) NEJM 2001; 344:3-10 Hiệu quả giảm HATT của ăn giảm muối tăng dần theo thời gian Obarzanek, E et al. Hypertension 2003; 42:459-467 DASH Data: Hiệu quả giảm HA của các biện pháp thay đổi lối sống 2014 Can thiệp Mức HATT giảm Giảm cân 5- 10 mmHg giảm mỗi 10 kg Chế độ tiết thực DASH 8- 14 mmHg Hạn chế muối 2- 8 mmHg Tăng cường hoạt động 4- 9 mmHg Tiêu thụ Alcohol trung bình 2- 4 mmHg 2017 ACC/AHA Giảm tỷ lệ tử vong trong cộng đồng do hiệu quả giảm huyết áp của biện pháp TĐLS Mức giảm HATT (mmHg) % giảm tỷ lệ tử vong Đột quy Bệnh ĐMV Tổng 2 -6 -4 -3 3 -8 -5 -4 5 -14 -9 -7 Adapted from Whelton, PK et al. JAMA 2002;288:1882-1888 Sau can thiệp Trước can thiệp Mức giảm HAP re va le n ce % Tóm tắt về thay đổi lối sống trong điều trị THA Can thiệp Khuyến cáo Giảm cân Duy trì chỉ số thể trọng lý tưởng (body mass index) (20- 25 kg/m2). Chế độ tiết thực DASH Ăn nhiều rau củ qủa ít mỡ bảo hòa và tổng lượng mỡ. Hạn chế muối Giảm muối (Na ăn vào < 100 mmol/ngày < 2.4 g Na hoặc < 5g muối (sodium chloride). Tăng cường hoạt động Ít nhất 30 phút ngày Tiêu thụ Alcohol trung bình Nam ≤ 21 đơn vị/tuần. Nữ ≤ 14 đơn vị /tuần KẾT LUẬN 1. Thay đổi lối sống là biện pháp điều trị THA đầu tiên và được áp dụng cho tất cả các mức huyết áp. 2. Cần điều trị thuốc hạ áp sớm khi người bệnh đã thay đổi lối sống mà HA vẫn tăng. Trân trọng cảm ơn sự lắng nghe của Quý Đồng nghiệp