Bài giảng Tư pháp quốc tế - Bài 7: Trọng tài thương mại quốc tế - Bùi Thị Thu

v1.0015103207 1 TƯ PHÁP QUỐC TẾ Giảng viên: ThS. Bùi Thị Thu v1.0015103207 BÀI 7 TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ Giảng viên: ThS. Bùi Thị Thu 2 v1.0015103207 MỤC TIÊU BÀI HỌC • Trình bày được khái niệm, đặc điểm, cách xác định trọng tài trong nước với Trọng tài thương mại quốc tế; • Trình bày được căn cứ xác định thẩm quyền của trọng tài; • Trình bày được các vấn đề về hiệu lực của thỏa thuận trọng tài; • Trình bày được trình tự thủ tục tố tụng trọng tài; • Trình bày được các nguyên tắc xác định luật áp dụng trong giải quyết tại trọng tài; • Trình bày được nguyên tắc, điều kiện, thủ tục công nhận và thi hành phán quyết của Trọng tài nước ngoài. 3 v1.0015103207 CÁC KIẾN THỨC CẦN CÓ Để học được môn học này, sinh viên phải học xong các môn học: • Luật Dân sự; • Luật Thương mại; • Luật Hôn nhân và gia đình. 4 v1.0015103207 HƯỚNG DẪN HỌC • Đọc giáo trình. • Thảo luận với giáo viên và các sinh viên khác về các tình huống về trình tự thủ tục giải quyết tranh chấp tại Trọng tài thương mại quốc tế. • Trả lời các câu hỏi của bài học. • Đọc và tìm hiểu thêm các vấn đề Trọng tài thương mại quốc tế. 5 v1.0015103207 CẤU TRÚC NỘI DUNG Thẩm quyền của trọng tài7.2 Khái quát về Trọng tài thương mại quốc tế7.1 Tố tụng trọng tài7.3 Công nhận và thi hành phán quyết của Trọng tài nước ngoài.7.4 6 v1.0015103207 7.1. KHÁI QUÁT VỀ TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ 7.1.1. Khái niệm Trọng tài thương mại 7.1.2. Hình thức trọng tài 7 v1.0015103207 7.1.1. KHÁI NIỆM TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI • Khái niệm trọng tài thương mại quốc tế: Trọng tài thương mại quốc tế là phương thức giải quyết tranh chấp phát sinh từ các quan hệ thương mại quốc tế. • Khái niệm trọng tài nước ngoài Trọng tài nước ngoài là Trọng tài được thành lập theo quy định của pháp luật trọng tài nước ngoài do các bên thỏa thuận lựa chọn để tiến hành giải quyết tranh chấp ở ngoài lãnh thổ Việt Nam hoặc trong lãnh thổ Việt Nam (Khoản 11 Điều 3 Luật Trọng tài thương mại 2010). 8 v1.0015103207 7.1.1. KHÁI NIỆM TRỌNG TÀI THƯƠNG MẠI 9 • Khái niệm Trọng tài thương mại quốc tế: Điều 1.3 Luật mẫu về Trọng tài thương mại của UNCITRAL. Trọng tài được gọi là Trọng tài quốc tế nếu:  Vào thời điểm lập thỏa thuận trọng tài, các bên có trụ sở thương mại ở các nước khác nhau.  Một trong các địa điểm sau ở nước ngoài :  Nơi tiến hành trọng tài;  Nơi thực hiện nghĩa vụ;  Đối tượng của thỏa thuận trọng tài có mối liên hệ với nhiều nước. v1.0015103207 7.1.2. HÌNH THỨC TRỌNG TÀI Trọng tài thường trực (trọng tài quy chế). Trọng tài vụ việc (trọng tài ad-hoc). Hai loại 10 v1.0015103207 7.2. THẨM QUYỀN CỦA TRỌNG TÀI 7.2.1. Thoả thuận trọng tài 7.2.2. Thẩm quyền theo vụ việc 11 v1.0015103207 7.2.1. THỎA THUẬN TRỌNG TÀI Khái niệm • Thỏa thuận trọng tài là thỏa thuận mà các bên đưa ra trọng tài mọi hoặc các tranh chấp nhất định phát sinh hoặc có thể phát sinh giữa các bên về quan hệ pháp lý xác định, dù là quan hệ hợp đồng hay không phải là quan hệ hợp đồng. Thỏa thuận trọng tài có thể dưới hình thức điều khoản trọng tài trong hợp đồng hoặc dưới hình thức thỏa thuận riêng”. (Điều 7 Luật mẫu UNCITRAL về Trọng tài Thương mại Quốc tế năm 1985). • Thoả thuận trọng tài là thoả thuận giữa các bên về việc giải quyết bằng Trọng tài tranh chấp có thể phát sinh hoặc đã phát sinh” (Điều 3 Luật Trọng tài Thương mại 2010). 12 v1.0015103207 7.2.1. THỎA THUẬN TRỌNG TÀI 13 Vai trò của thỏa thuận trọng tài Là cơ sở pháp lý để xác định thẩm quyền của trọng tài. Loại trừ sự can thiệp của Tòa án quốc gia vào giải quyết tranh chấp. Là cơ sở pháp lý cho việc công nhận và cho thi hành phán quyết của Trọng tài nước ngoài. Vai trò của thỏa thuận trọng tài v1.0015103207 7.2.1. THỎA THUẬN TRỌNG TÀI (tiếp theo) Điều kiện hiệu lực của thỏa thuận trọng tài Hình thức thỏa thuận trọng tài. Nội dung thỏa thuận trọng tài. Năng lực chủ thể lập thỏa thuận trọng tài. Hiệu lực của thỏa thuận trọng tài 14 v1.0015103207 7.2.1. THỎA THUẬN TRỌNG TÀI (tiếp theo) 15 Hình thức thỏa thuận trọng tài Là một điều khoản trong tài trong hợp đồng“Điều khoản trọng tài” (“arbitration clause”). Văn bản độc lập với hợp đồng Hiệu lực của thỏa thuận trọng tài • Hiệu lực về hình thức: Thoả thuận trọng tài phải được xác lập dưới dạng văn bản (Điều 16 Luật Trọng tài 2010 ). v1.0015103207 7.2.1. THỎA THUẬN TRỌNG TÀI (tiếp theo) 16 Hiệu lực của thỏa thuận trọng tài • Hiệu lực độc lập của thỏa thuận trọng tài: Đặc trưng của thỏa thuận trọng tài đó là “tính độc lập” (autonomy) hay còn gọi là “tính tách biệt” (separability). Giá trị pháp lý của thỏa thuận trọng tài không phụ thuộc vào giá trị pháp lý của hợp đồng chứa đựng nó hoặc có liên quan đến nó. • Nội dung thỏa thuận trọng tài:  Xác định rõ tranh chấp và tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết của trọng tài;  Xác định rõ trọng tài;  Ngoài ra nội dung của thỏa thuận trọng tài có thể xác định rõ thời gian, địa điểm, ngôn ngữ, số lượng trọng tài viên và cách thức chỉ định các trọng tài viên hay luật áp dụng, thanh toán về chi phí và lệ phí trọng tài • Hiệu lực về năng lực chủ thể lập thỏa thuận trọng tài: Chủ thể lập thỏa thuận trọng tài phải có đủ tư cách pháp lý (có thẩm quyền, có năng lực pháp luật và năng lực hành vi, không bị cưỡng ép, nhầm lẫn, đe dọa trong việc lập thỏa thuận trọng tài). v1.0015103207 7.2.2. THẨM QUYỀN THEO VỤ VIỆC Thẩm quyền của trọng tài (Điều 2 Luật trọng tài 2010) Tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại. Tranh chấp phát sinh giữa các bên trong đó ít nhất một bên có hoạt động thương mại. Tranh chấp khác giữa các bên mà pháp luật quy định được giải quyết bằng Trọng tài. Thẩm quyền của trọng tài 17 v1.0015103207 7.3. TỐ TỤNG TRỌNG TÀI 7.3.1. Trình tự thủ tục 7.3.2. Luật áp dụng trong giải quyết tranh chấp tại trọng tài 18 v1.0015103207 7.3.1. TRÌNH TỰ THỦ TỤC Thủ tục tố tụng trọng tài Nộp đơn kiện (Điều 31). Thành lập Hội đồng trọng tài. Phiên họp giải quyết tranh chấp. Luật áp dụng giải quyết tranh chấp ở Trọng tài. Phán quyết trọng tài. 19 v1.0015103207 7.3.2. LUẬT ÁP DỤNG TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP TẠI TRỌNG TÀI Luật điều chỉnh nội dung vụ tranh chấp • Luật do các bên thỏa thuận (Điều 14.2 Luật Trọng tài thương mại Việt Nam 2010). Luật Mẫu UNCITRAL (Điều 28) hay các quy tắc tố tụng trọng tài của các trung tâm trọng tài quốc tế cũng ghi nhận những nội dung tương tự như Quy tắc Tố tụng trọng tài của ICC (Điều 17.1); Quy tắc Tố tụng trọng tài của Tòa án trọng tài quốc tế London (Điều 22.3). • Trường hợp các bên không thỏa thuận chọn luật áp dụng, Hội đồng trọng tài quyết định áp dụng pháp luật mà Hội đồng trọng tài cho là phù hợp (theo Khoản 2 Điều 14 Luật Trọng tài thương mại 2010 ; Điều 28(2) Luật Mẫu UNCITRAL). • Chú ý: Luật do các bên thỏa thuận hoặc trọng tài lựa chọn có thể là pháp luật quốc tế, pháp luật nước ngoàinếu việc áp dụng hoặc hậu quả của việc áp dụng đó không trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam (trật tự công) (Điều 759 Khoản 3 Bộ luật dân sự 2005; Điều 5.2 Luật Thương mại 2005). 20 v1.0015103207 7.3.2. LUẬT ÁP DỤNG TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP TẠI TRỌNG TÀI 21 Luật áp dụng đối với tố tụng trọng tài • Các bên lựa chọn quy tắc tố tụng trọng tài (Điều 1 Quy tắc Tố tụng trọng tài của Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam VIAC; Điều 19.1 Luật Mẫu UNCITRAL). • Khi các bên lựa chọn đưa tranh chấp của mình ra trước một tổ chức trọng tài thì các bên sẽ phải tuân theo quy tắc tố tụng của tổ chức trọng tài đó. • Ví dụ: Nếu các bên thỏa thuận đưa vụ tranh chấp ra giải quyết tại VIAC nhưng lại áp dụng quy tắc tố tụng của UNCITRAL. Theo điều khoản mẫu của VIAC thì VIAC chỉ giải quyết các tranh chấp theo tố tụng của VIAC, do đó, thỏa thuận trên là không hợp lệ và vụ kiện sẽ không được VIAC thụ lý (Điều 1 – Quy tắc tố tụng trọng tài của VIAC). • Lex arbitri: Luật nơi xét xử trọng tài. v1.0015103207 7.4. CÔNG NHẬN VÀ THI HÀNH QUYẾT ĐỊNH CỦA TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI 7.4.1. Khái niệm 7.4.2. Công nhận và thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài theo Điều ước quốc tế 7.4.3. Công nhận và thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam 22 v1.0015103207 7.4.1. KHÁI NIỆM Công nhận và cho thi hành quyết định của Trọng tài nước ngoài là hành vi của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền của một quốc gia thừa nhận giá trị hiệu lực pháp lý của một quyết định trọng tài của nước ngoài và thừa nhận quyết định đó có hiệu lực cưỡng chế thi hành trên thực tế trên lãnh thổ quốc gia đó. 23 v1.0015103207 7.4.2. CÔNG NHẬN VÀ THI HÀNH QUYẾT ĐỊNH CỦA TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI THEO ĐIỀU ƯỚC QUỐC TẾ Công nhận và thi hành (Điều 1 Công ước New York): • Phán quyết trọng tài được ban hành tại một quốc gia thành viên hoặc tại một quốc gia không phải thành viên Công ước. • Quốc gia có quyền tuyên bố không áp dụng Công ước đối với trường hợp phán quyết của trọng tài được tuyên ngoài phạm vi lãnh thổ của các nước tham gia Công ước. • Các quốc gia có quyền áp dụng Công ước để yêu cầu công nhận và cho thi hành đối với các phán quyết trọng tài đối với các tranh chấp thương mại theo quy định của quốc gia này. 24 v1.0015103207 7.4.2. CÔNG NHẬN VÀ THI HÀNH QUYẾT ĐỊNH CỦA TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI THEO ĐIỀU ƯỚC QUỐC TẾ 25 Từ chối công nhận phán quyết (Điều 4 Công ước New York): • Các bên của thỏa thuận trọng tài không có đủ năng lực theo luật áp dụng đối với các bên hoặc thỏa thuận nói trên không có giá trị theo luật mà các bên chịu sự điều chỉnh. • Nếu bên phải thi hành phán quyết không được thông báo thích đáng hoặc tranh chấp giải quyết ngoài yêu cầu của các bên, hoặc phán quyết ngoài phạm vi yêu cầu xét xử bằng trọng tài. • Thành phần Trọng tài xét xử hoặc thủ tục xét xử trọng tài không phù hợp với thỏa thuận của các bên hoặc không phù hợp với luật của nước tiến hành trọng tài. • Phán quyết chưa có hiệu lực ràng buộc đối với các bên hoặc bị hủy hay hoãn bởi cơ quan có thẩm quyền của nước hoặc theo luật của nước nơi phán quyết được đưa ra. • Cơ quan có thẩm quyền của quốc gia nơi việc công nhận và thi hành đó được yêu cầu cho rằng: Đối tượng của vụ trách chấp không thể giải quyết được bằng trọng tài theo luật pháp của nước mình hoặc việc công nhận và thi hành phán quyết sẽ trái với trật tự công cộng của nước mình. v1.0015103207 7.4.3. CÔNG NHẬN VÀ THI HÀNH QUYẾT ĐỊNH CỦA TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM Nguyên tắc công nhận: • Quyết định được tuyên tại nước hoặc của Trọng tài của nước mà Việt Nam đã ký kết hoặc gia nhập Điều ước quốc tế về vấn đề này (Khoản 2 Điều 343 Bộ luật tố tụng dân sự 2011). • Quyết định của Trọng tài nước ngoài cũng có thể được Toà án Việt Nam xem xét công nhận và cho thi hành tại Việt Nam trên cơ sở có đi có lại mà không đòi hỏi Việt Nam và nước đó phải ký kết hoặc gia nhập Điều ước quốc tế về vấn đề đó (Khoản 3 Điều 343 Bộ luật tố tụng dân sự 2011). • Quyết định của Trọng tài nước ngoài chỉ được thi hành tại Việt Nam sau khi được Toà án Việt Nam công nhận và cho thi hành (Điều 343.4 Bộ luật tố tụng dân sự 2011). 26 v1.0015103207 7.4.3. CÔNG NHẬN VÀ THI HÀNH QUYẾT ĐỊNH CỦA TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM 27 Thẩm quyền công nhận: • Tòa án nhân dân có thẩm quyền giải quyết yêu cầu công nhận quyết định về kinh doanh, thương mại, lao động của Trọng tài nước ngoài. (Điều 30.3;Điều 32.2) của Bộ luật tố tụng dân sự 2011. • Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có thẩm quyền giải quyết các yêu cầu về công nhận và cho thi hành tại Việt Nam các quyết định của Trọng tài nước ngoài (Điều 34 Bộ luật tố tụng dân sự 2011). Thủ tục công nhận: • Thủ tục công nhận và cho thi hành tại Việt nam quyết định của Trọng tài nước ngoài được quy định tại Chương XXIX Bộ luật tố tụng dân sự 2011. • Thủ tục thụ lý và xét đơn yêu cầu: Thủ tục thụ lý và xét đơn yêu cầu được quy định trong Bộ luật tố tụng dân sự từ Điều 366 đến Điều 369 Bộ luật tố tụng dân sự 2011. • Quyết định của Trọng tài nước ngoài được Toà án Việt Nam công nhận và cho thi hành tại Việt Nam có hiệu lực pháp luật như quyết định của Toà án Việt Nam đã có hiệu lực pháp luật và được thi hành theo thủ tục thi hành án dân sự. v1.0015103207 Các trường hợp không công nhận quyết định của trọng tài nước ngoài (Điều 370 Bộ luật tố tụng dân sự 2011) Trọng tài không có thẩm quyền. Các bên không được triệu tập hợp lệ. Các bên không đủ tư cách chủ thể lập thỏa thuận trọng tài. Thỏa thuận trọng tài vô hiệu. Hậu quả của việc công nhận ảnh hưởng đến trật tự công. 7.4.3. CÔNG NHẬN VÀ THI HÀNH QUYẾT ĐỊNH CỦA TRỌNG TÀI NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM (tiếp theo) 28 v1.0015103207 TÓM LƯỢC CUỐI BÀI Trong bài này, chúng ta đã nghiên cứu các nội dung chính sau: • Khái quát chung về trọng tài thương mại quốc tế; • Thẩm quyền của trọng tài; • Tố tụng trọng tài; • Công nhận và thi hành phán quyết của trọng tài nước ngoài. 29