Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam trong quá trình hình thành và phát triển tập đoàn kinh tế nhà nước từ Trung Quốc

ch cïng sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh­ c«ng nghÖ, vèn vµ th«ng tin víi c¸c thµnh viªn kh¸c cña tËp ®oµn nh»m lµm gi¶m chi phÝ giao dÞch vµ tËn dông nh÷ng lîi thÕ riªng cã cña m×nh nh­ tÝnh ®éc lËp vµ sù linh ho¹t v× hä cã thÓ gia nhËp hoÆc rót khái mét T§KT nµo ®ã hoÆc ®ång thêi trë thµnh thµnh viªn cña hai tËp ®oµn kh¸c nhau tuú theo lîi Ých cña m×nh. Lîi Ých lín nhÊt tõ viÖc thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a T§KT víi c¸c doanh nghiÖp nhá nµy lµ sÏ h×nh thµnh mét thÞ tr­êng néi bé víi sù hîp t¸c nhiÒu h¬n vµ c¹nh tranh Ýt h¬n gi÷a c¸c thµnh viªn. Bëi v× chÝnh tËp ®oµn sÏ ®ãng vai trß chñ chèt trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¬ cÊu c«ng nghiÖp quèc gia khi xo¸ bá hoÆc ph¸t triÓn mét sè ngµnh, nªn c¸c doanh nghiÖp nhá hîp t¸c víi tËp ®oµn cã thÓ n¾m ch¾c ®Þnh h­íng ®iÒu chØnh c¬ cÊu vµ nhËn ®­îc sù gióp ®ì vÒ vèn, kü thuËt thÞ tr­êng, v.v…tõ c¸c doanh nghiÖp chñ chèt hoÆc c¬ b¶n ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu s¶n phÈm vµ ®Þnh h­íng ho¹t ®éng cña m×nh víi chi phÝ vµ trë ng¹i thÊp vµo thêi ®iÓm ®iÒu chØnh c¬ cÊu c«ng nghiÖp quèc gia. §©y lµ c¸ch tèt nhÊt ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhá nµy. *Lµ trung gian quan träng ®Ó chÝnh phñ qu¶n lý c¸c DNNN vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Do chÝnh phñ Trung Quèc ®· xo¸ bá nhiÒu c¬ quan gi¸m s¸t chuyªn ngµnh trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ truyÒn thèng ®Ó kiÓm so¸t vµ qu¶n lý c¸c DNNN khi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn hÖ thèng kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong khi ®ã T§KT cã rÊt nhiÒu thµnh viªn, ch¼ng h¹n nh­ TËp ®oµn Ho¸ dÇu Trung Quèc, TËp ®oµn DÇu khÝ Trung Quèc vµ 10 ®¬n vÞ thµnh viªn lín cã trªn 1.000 doanh nghiÖp thµnh viªn cÊp ba, do ®ã, chÝnh phñ cã thÓ qu¶n lý mét c¸ch gi¸n tiÕp rÊt nhiÒu doanh nghiÖp thµnh viªn b»ng c¸ch trùc tiÕp kiÓm so¸t tËp ®oµn th«ng qua mèi quan hÖ vÒ vèn hoÆc hÖ thèng hîp t¸c s¶n xuÊt chø kh«ng hoµn toµn b»ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh nh­ tr­íc kia. V× vËy T§KT ®ãng vai trß lµ ng­êi gi¸m s¸t c«ng nghiÖp trùc tiÕp cho chÝnh phñ. §ång thêi, T§KT lín còng trë thµnh ng­êi thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« v× chóng ®· ®­a mét l­îng lín c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vµo hÖ thèng s¶n xuÊt vµ hîp t¸c cña m×nh. Vµ chØ kªnh nµy th«i ®· lµ c¸ch thøc tèt nhÊt ®Ó thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp quèc gia. * N©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ cña hµng ho¸ Trung Quèc. ViÖc x©y dùng c¸c T§KT ë Trung Quèc t¹o nÒn t¶ng cho viÖc tham gia vµo c¹nh tranh quèc tÕ. Vµo n¨m 2002, quy m« cña c¸c tËp ®oµn ®· ®­îc më réng b»ng nhiÒu c¸ch nh­ s¸t nhËp hoÆc nhãm l¹i. Tæng tµi s¶n cuèi n¨m cña c¸c tËp ®oµn lªn tíi 12.804,5 tû NDT , víi tû lÖ t¨ng tr­ëng lµ 19,7%. Tµi s¶n cè ®Þnh trung b×nh cña c¸c tËp ®oµn lµ 4.700 triÖu NDT , ®èi víi nh÷ng tËp ®oµn mµ cã c«ng ty mÑ lµ DNNN hay tËp ®oµn cã chñ së h÷u duy nhÊt lµ nhµ n­íc th× con sè ®ã t­¬ng øng lµ 12,5 tû vµ 5,5 tû NDT . Cã 179 tËp ®oµn cã tµi s¶n vµ doanh thu ho¹t ®éng ®¹t h¬n 50 tû, t¨ng 39 tËp ®oµn so víi n¨m 2001. 7 T§KT cã doanh thu lín nhÊt ®­îc xÕp vµo danh s¸ch 500 tËp ®oµn m¹nh nhÊt hÕ giíi. Ngo¹i trõ nh÷ng tËp ®oµn vÒ vËn t¶i, dÞch vô b­u chÝnh viÔn th«ng vµ nguyªn liÖu th«, trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, mét sè tËp ®oµn ®· ®­îc thµnh lËp nh­ Haier, Hisence vµ Aucma, s¶n phÈm cña hä cã thÓ c¹nh tranh víi c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu cïng lo¹i trªn thÞ tr­êng néi ®Þa. Nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña T§KT nhµ n­íc Trung Quèc: MÆc dï T§KT t¨ng tr­ëng rÊt nhanh, ®ãng vai trß chi phèi vµ thËm chÝ lµ quyÕt ®Þnh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung, nh­ng vÉn tån t¹i mét sè vÊn ®Ò gi÷a c¸c T§KT Trung Quèc ë c¸c khÝa c¹nh d­íi ®©y: * T§KT cã quy m« t­¬ng ®èi nhá, søc m¹nh kinh tÕ thÊp vµ c¬ cÊu tæ chøc kh«ng b×nh th­êng. ViÖc tæ chøc x©y dùng T§KT th­êng lµ sù gia t¨ng ®¬n gi¶n vÒ sè l­îng doanh nghiÖp vµ khèi l­îng hµng ho¸ s¶n xuÊt ®­îc. VÒ môc ®Ých liªn kÕt, nhiÒu T§KT ch­a x¸c ®Þnh râ nghÜa vô vµ môc ®Ých x©y dùng tËp ®oµn ®· véi v· ®¨ng ký xin giÊy phÐp ®¨ng ký kinh doanh. C¸c mèi liªn kÕt th­êng x¶y ra t×nh tr¹ng ch¹y theo phong trµo, kh«ng t×m hiÓu nghiªn cøu kü tÝnh kh¶ thi cña T§KT dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ x©y dùng tæ chøc bõa b·i c¸c T§KT. NhiÒu doanh nghiÖp h¬i lín mét chót ®· tù x­ng lµ T§KT. Do vËy, quy m« cña c¸c T§KT thiªn vÒ nhá, thùc lùc yÕu khã cã thÓ t¹o ra søc c¹nh tranh quèc tÕ. MÆt kh¸c, c¸c T§KT ch­a x©y dùng ®­îc thÓ chÕ kinh doanh nhÊt thÓ ho¸ trong néi bé tËp ®oµn nªn thiÕu môc tiªu kinh doanh ®a d¹ng ho¸ gi÷a c¸c ngµnh nghÒ phï hîp víi kinh doanh quèc tÕ ho¸. N¨m 2002, chØ cã 7,2% sè T§KT cã lîi nhuËn ho¹t ®éng lín h¬n 50 tû NDT, cßn 53,5% lµ d­íi 0,5 tû NDT. Theo b¶ng xÕp h¹ng thu nhËp ho¹t ®éng n¨m 2002 cña “500 Doanh nghiÖp m¹nh nhÊt Trung Quèc”, tæng thu nhËp ho¹t ®éng cña hä lµ 6.900 tû NDT, thÊp h¬n tæng gi¸ trÞ cña 500 doanh nghiÖp m¹nh nhÊt n¨m 2001. Thu nhËp ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp xÕp h¹ng tõ 1 ®Õn 3, cô thÓ lµ cña tËp ®oµn DÇu khÝ Trung Quèc, TËp ®oµn C«ng nghÖ Ho¸ dÇu Trung Quèc vµ TËp ®oµn Th«ng tin di ®éng Trung Quèc, t­¬ng øng lµ 379,2 tû NDT, 378, 00401 tû NDT, 163,7212 tû NDT, vµ doanh nghiÖp cuèi cïng trong danh s¸ch chØ ®¹t 2,5 tû NDT. C¸c v¨n b¶n nhµ n­íc Trung Quèc vÒ T§KT quy ®Þnh r»ng c«ng ty mÑ ph¶i ®¹t ®­îc tiªu chuÈn quèc gia vÒ doanh nghiÖp lín hoÆc cã vèn ®¨ng ký trªn 100 triÖu NDT vµ cã Ýt nhÊt 5 c«ng ty con mµ nã chi phèi. Nh­ng cã 23,1% tæng sè tËp ®oµn cã Ýt h¬n 5 doanh nghiÖp thµnh viªn vµ cã 163 tËp ®oµn kh«ng cã c«ng ty con. §©y lµ minh chøng vÒ c¬ cÊu tæ chøc bÊt th­êng cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ Trung Quèc. * HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cÇn ®­îc tæ chøc l¹i tõ bªn trong. Cã hai con ®­êng h×nh thµnh T§KT ë Trung Quèc : Mét lµ b»ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh mµ chÝnh phñ sö dông ®Ó b¾t buéc h×nh thµnh nªn mét tËp ®oµn, ®iÒu nµy lµm cho c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn ph©n phèi tµi s¶n víi nhau mét c¸ch thiÕu trËt tù vµ lµm gi¶m hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hä; c¸ch thø hai lµ c¸c doanh nghiÖp tù nguyÖn liªn kÕt víi nhau tuy vËy vÉn cã vÊn ®Ò lµ c¸c doanh nghiÖp kh«ng tØnh t¸o khi t×m c¸ch më réng quy m« mµ ph¶i tr¶ gi¸ lµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng gi¶m. Râ rµng lµ sù ph©n phèi kh«ng hîp lý c¸c nguån lùc lµ rÊt phæ biÕn trong c¶ hai c¸ch do thiÕu mèi liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a c¸c ngµnh nghÒ kinh doanh, thiÕu ngµnh nghÒ chÝnh cã hiÖu qu¶ vµ lîi thÕ thÞ tr­êng vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cßn m¬ hå. Do ®ã, cÇn ph¶i tæ chøc l¹i vµ ph©n phèi l¹i tµi s¶n cña tËp ®oµn ®Ó n©ng cao lîi nhuËn vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña tËp ®oµn. Doanh nghiÖp muèn cã lîi thÕ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng sÏ ph¶i cã n¨ng lùc c¹nh tranh cña chÝnh m×nh, ®iÒu nµy thÓ hiÖn hoµn toµn ë n¨ng lùc s¸ng t¹o c«ng nghÖ. Ngoµi ra, viÖc thiÕu ®Çu vµo khoa häc lµ nh©n tè chÝnh lµm c¶n trë qu¸ tr×nh s¸ng t¹o c«ng nghÖ vµ n©ng cao n¨ng lùc chuyªn m«n chÝnh. MÆc dï chi phÝ cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn cña tËp ®oµn ®· t¨ng 39,4% vµo n¨m 2002 so víi n¨m tr­íc, nh­ng tû lÖ chi phÝ b×nh qu©n cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn trong thu nhËp ho¹t ®éng chØ lµ 1% vµ sè l­îng c¸c tËp ®oµn cã tû lÖ d­íi 1% lµ 76,7%, trong khi tû lÖ chi trªn 5% chØ lµ 3,3%, ®iÒu nµy rÊt kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ * ThÓ chÕ qu¶n lý cña nhµ n­íc ®èi víi c¸c T§KT ch­a hoµn toµn hîp lý: Nh÷ng quy ®Þnh vÒ më réng quyÒn tù chñ ®· ban bè hiÖn nay lµ nh÷ng quy ®Þnh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®¬n lÎ chø ch­a gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tù chñ cho c¸c T§KT. QuyÒn phª duyÖt, quyÒn nhËn ®Çu t­ ®Òu bÞ h¹n chÕ, møc tiÒn vay bÞ h¹n chÕ theo tõng kho¶n chø kh«ng ®­îc dùa theo kÕ ho¹ch, viÖc nép thuÕ trïng lÆp. §Æc biÖt, viÖc qu¶n lý trong néi bé tËp ®oµn ch­a hoµn thiÖn, nã thÓ hiÖn ë chç: Mét lµ: Yªu cÇu vÒ ch­¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña mét sè doanh nghiÖp ch­a râ rµng, tÝnh ®óng ®¾n ch­a ®ñ, søc rµng buéc kh«ng m¹nh r¬i vµo h×nh thøc chñ nghÜa. Hai lµ: Trong néi bé tËp ®oµn ch­a h×nh thµnh nh÷ng biÖn ph¸p vµ chÕ ®é qu¶n lý kinh doanh cã hiÖu qu¶, nhÊt qu¸n. Trong t×nh h×nh m«i tr­êng kinh doanh ë bªn ngoµi cã nh÷ng biÕn ®éng t­¬ng ®èi lín nh­ ®iÒu chØnh gi¸ c¶, ®iÒu chØnh thu thuÕ lµm cho quan hÖ kinh tÕ trong néi bé doanh nghiÖp phøc t¹p, ¶nh h­ëng ®Õn søc m¹nh tËp trung cña tËp ®oµn. Ba lµ: VÒ mÆt s¾p xÕp bé m¸y, qu¶n lý nh©n sù cßn Ýt c¸n bé th¸o v¸t, ban gi¸m ®èc hoÆc nh©n sù ban qu¶n lý cßn cã nhiÒu biÕn ®éng, t¹o nªn t×nh tr¹ng thiÕu ng­êi lµm viÖc. ThiÕu sù ®¶m b¶o vÒ ph¸t triÓn trong ph¸t triÓn T§KT: C¸c h¹ng môc ®Çu t­ lín cã chu tr×nh dµi, c¸c bªn liªn hîp ®Òu cã rñi ro lín nh­ng kh«ng cã sù ®¶m b¶o cña ph¸p luËt. Trong ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng biÕn ®éng c¸c bªn ®Òu cã thÓ ®¬n ph­¬ng xo¸ bá hîp ®ång, rót ra khái liªn hîp. T×nh h×nh nµy rÊt bÊt lîi cho viÖc ph¸t triÓn l©u dµi vµ æn ®Þnh cña c¸c T§KT, ®ång thêi gi÷a c¸c doanh nghiÖp lu«n cã va ch¹m vÒ qu¶n lý vµ ph©n phèi lîi Ých lµm cho viÖc cñng cè vµ ph¸t triÓn tËp ®oµn bÞ h¹n chÕ. * Ch­a thiÕt lËp ®­îc c¸c c¬ chÕ khuyÕn khÝch vµ tr¸ch nhiÖm hiÖu qu¶. V× tµi s¶n cu¶ c¸c tËp ®oµn thuéc së h÷u nhµ n­íc cã gi¸ trÞ lín, nªn gi¸m ®èc cña tËp ®oµn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm rÊt lín ®èi víi sè tµi s¶n nµy. Nh­ng trong thùc tÕ, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña ng­êi gi¸m ®èc kh«ng c©n xøng nhau. HÖ thèng bæ nhiÖm vµ l­¬ng bæng cña ban gi¸m ®èc lµ theo tiªu chuÈn cña c¸n bé c«ng chøc nhµ n­íc, ®iÒu nµy lµm cho «ng ta cã thÓ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng b×nh th­êng cña tËp ®oµn víi rñi ro vµ nghÜa vô thÊp dÉn ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh thÊp cña c¶ tËp ®oµn. Mét sè tËp ®oµn kinh tÕ gÆp trë ng¹i trong kinh doanh v× g¸nh nÆng x· héi trong qu¸ khø vµ khã kh¨n trong viÖc t¸ch khái c¸c nghÜa vô x· héi ®ã. N¨m 2002, cã 59 T§KT lµm ¨n thua lç, chiÕm 21% tæng sè c¸c tËp ®oµn , cao h¬n 2,1 so víi n¨m tr­íc. Tæng gi¸ trÞ tµi s¶n thua lç lµ 33,1 tû NDT, t¨ng 40,9% so víi n¨m tr­íc. MÆt kh¸c, c¸c g¸nh nÆng nghÜa vô truyÒn thèng cã tõ thêi kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ còng ®ang lµm gi¶m kh¶ n¨ng sinh lêi cña tËp ®oµn. Ngoµi ra, mét lo¹t c¸c chi phÝ do c¶i c¸ch, s¸p nhËp, tæ chøc l¹i, ph¸ s¶n, ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n, dÞch vô trung gian vµ chÝnh s¸ch kh«ng tèt ®· trë thµnh g¸nh nÆng míi cho tËp ®oµn. 2.3.2. Xu h­íng ph¸t triÓn cña T§KT Trung Quèc trong t­¬ng lai. Thø nhÊt, T§KT sÏ ®¶m nhiÖm chøc n¨ng ngµy cµng quan träng trong nÒn kinh tÕ. KÓ tõ khi c¶i c¸ch vµ më cöa, nÒn kinh tÕ Trung Quèc ®· cã sù t¨ng t­ëng cao vµ gia t¨ng trong tæng thu nhËp. VÞ thÕ cña nÒn kinh tÕ Trung Quèc trªn thÕ giíi còng ®ang dÇn dÇn t¨ng lªn. NÒn kinh tÕ Trung Quèc xÕp thø 7 vµo n¨m 1999, thø 6 n¨m 2000; vµo n¨m 2000, nÒn kinh tÕ Trung Quèc chiÕm 3,4% trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ vµo n¨m 2001, con sè nµy t¨ng lªn thµnh 3,7%. Trong mét thêi kú t­¬ng ®èi dµi trong t­¬ng lai, xu h­íng nµy sÏ vÉn ®­îc duy tr×. Theo mét sè chuyªn gia, GDP cña Trung Quèc sÏ v­ît qua Ph¸p vao n¨m 2005; dù kiÕn Trung Quèc sÏ trë thµnh nÕn kinh tÕ lín thø ba trªn thÕ giíi; vµo 2050, Trung Quèc sÏ v­ît qua NhËt B¶n vµ trë thµnh nÒn kinh tÕ lín thø hai. Theo ®iÒu kiÖn ph©n bè cña 500 doanh nghiÖp m¹nh, cã thÓ ®¸nh gi¸ r»ng c¸c tËp ®oµn kinh tÕ cña Trung Quèc sÏ cã b­íc tiÕn xa h¬n cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Theo t×nh h×nh hiÖn nay cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ, sè l­îng c¸c tËp ®oµn sÏ kh«ng t¨ng nhiÒu vµ sÏ cã thÓ gi¶m xuèng do sù s¸p nhËp vµ nhãm l¹i cña c¸c doanh nghiÖp - ®Æc biÖt lµ sù s¸p nhËp vµ nhãm l¹i cña c¸c doanh nghiÖp lín. Thø hai, tËn dông lîi thÕ so s¸nh cña c¸c nguån lùc cña Trung Quèc ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh lµ ch×a kho¸ cña sù ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn kinh tÕ Trung Quèc. Sau khi gia nhËp Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi, nÒn kinh tÕ Trung Quèc ®· ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch më cöa trong mäi lÜnh vùc. ThÞ tr­êng néi ®Þa ngµy cµng ®­îc quèc tÕ ho¸. NhiÒu tËp ®oµn ®a quèc gia ®· ®Õn vµ ®Çu t­ thªm vµo Trung Quèc, ®iÒu chØnh c¸c chiÕn l­îc ho¹t ®éng. C¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n­íc Trung Quèc ®ang ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh tranh gay g¾t tõ c¸c tËp ®oµn ®a quèc gia. §Ó chiÕm ­u thÕ trong c¹nh tranh, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ Trung Quèc sÏ ph¶i cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh, ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ, vµ kh«ng thÓ dùa dÉm vµo sù b¶o hé cña chÝnh phñ Trung Quèc. §ång thêi, trong kû nguyªn toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, kinh tÕ Trung Quèc ph¶i chuÈn bÞ c¸c nguån lùc trªn ph¹m vi toµn cÇu vµ ho¹t ®éng trªn toµn thÕ giíi. §iÒu ®ã sÏ buéc c¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n­íc Trung Quèc ph¶i c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp trong n­íc vµ c¸c c«ng ty ®a quèc gia, còng ®ßi hái c¸c tËp ®oµn kinh tÕ Trung Quèc ph¶i cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ. §Ó t×m ®­îc vÞ trÝ cña m×nh trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, Trung Quèc cÇn dùa vµo lîi thÕ cña Trung Quèc vÒ c¸c nguån lùc lµ lao ®éng rÎ. Do ®ã, c¸c ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng vµ vèn t­¬ng ®èi lín lµ nh÷ng ngµnh chÝnh cã thÓ mang l¹i sù t¨ng tr­ëng cho c¸c tËp ®oµn kinh tÕ Trung Quèc Thø ba, tû lÖ c¸c tËp ®oµn thuéc së h÷u nhµ n­íc hay do nhµ n­íc kiÓm so¸t sÏ gi¶m xuèng. HiÖn t¹i, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ thuéc së h÷u nhµ n­íc hay do nhµ n­íc kiÓm so¸t hoµn toµn chiÕm ­u thÕ trong c¸c tËp ®oµn vµ cã søc m¹nh kiÓm so¸t. Víi c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ngµy cµng s©u réng cña Trung Quèc, sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ phi nhµ n­íc vµ sù t¨ng lªn cña ®Çu t­, c¸c T§KT thuéc së h÷u nhµ n­íc hay do nhµ n­íc kiÓm so¸t cÇn ph¶i tiÕp tôc ph¸t triÓn. Sè l­îng, quy m« tµi s¶n tû lÖ doanh thu cña c¸c tËp ®oµn doanh nghiÖp thuéc së h÷u nhµ n­íc hay do nhµ n­íc kiÓm so¸t sÏ cã thÓ t¨ng lªn vµ ¶nh h­ëng cña chóng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n còng sÏ t¨ng lªn. §ång thêi, c¸c kinh tÕ gåm c¶ c¸c c¬ quan ®Çu t­ nhµ n­íc, phi nhµ n­íc vµ n­íc ngoµi sÏ ph¸t triÓn trong t­¬ng lai. Tû lÖ c¸c tËp ®oµn kinh tÕ thuéc së h÷u nhµ n­íc hay do nhµ n­íc kiÓm so¸t sÏ gi¶m ®i mét c¸ch t­¬ng ®èi. Sù gi¶m xuèng nµy cã nghÜa lµ sù më réng cña nÒn kinh tÕ. Vµ ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n hîp lý h¬n vµ viÖc ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ ®ång bé h¬n. 2.3.3. ®¸nh gi¸ chung. Qua qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn T§KT nhµ n­íc cña Trung Quèc cã thÓ nhËn thÊy r»ng ®©y lµ mét chñ tr­¬ng ®óng ®¾n cña chÝnh phñ Trung Quèc tiÕn tr×nh c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¶i c¸ch DNNN nãi riªng. Trung Quèc ph¸t triÓn T§KT qua nhiÒu giai ®o¹n, tiÕn hµnh thö nghiÖm, rót kinh nghiÖm ®Ó t×m ra ph­¬ng thøc qu¶n lý nhµ n­íc hiÖu qu¶ nhÊt ®èi víi c¸c T§KT nµy. M« h×nh nµy phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ Trung Quèc – nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. C¸c T§KT nhµ n­íc gãp phÇn thóc ®Èy kinh tÕ Trung Quèc t¨ng tr­ëng m¹nh, æn ®Þnh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. C¸c T§KT nhµ n­íc cã hai d¹ng, mét lµ thuéc së h÷u nhµ n­íc hoµn toµn, hai lµ ®a së h÷u trong ®ã së h÷u nhµ n­íc chiÕm tû träng lín. Do ®ã thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc vÉn duy tr× ®­îc vÞ trÝ chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nhµ n­íc cã thÓ th«ng qua c¸c T§KT ®Ó ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cho toµn bé nÒn kinh tÕ. Ph¸t triÓn c¸c T§KT nhµ n­íc còng ®ång thêi thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ho¹t ®éng hiÖu qu¶ h¬n. Nhµ n­íc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c T§KT ph¸t triÓn sÏ tÝch cùc h¬n trong viÖc t¹o dùng mét m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi, h×nh thµnh ®ång bé c¸c hÖ thèng thÞ tr­êng…. Tuy nhiªn, nh­ bÊt kú mét m« h×nh kinh tÕ nµo, T§KT nhµ n­íc cña Trung Quèc còng cã nh÷ng nh­îc ®iÓm. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cßn chÞu nhiÒu ¶nh h­ëng c¸c lùc l­îng phi thÞ tr­êng. C¸c T§KT nhµ n­íc ë Trung Quèc th­êng lµ ®éc quyÒn hoÆc nöa ®éc quyÒn dÉn ®Õn c¹nh tranh kh«ng b×nh ®¼ng. NhiÒu ®Þa ph­¬ng ch¹y theo sè l­îng véi v· khi ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp c¸c T§KT kh«ng quan t©m ®Õn lîi Ých thùc tÕ cña c¸c doanh nghiÖp ®­îc s¸p nhËp. Cã tr­êng hîp doanh nghiÖp tù nguyÖn liªn kÕt, hîp t¸c víi nhau nh­ng kh«ng t×m hiÓu kü còng dÉn tíi hiÖu qña kinh doanh kÐm. §Ó c¸c T§KT nhµ n­íc ph¸t triÓn h¬n n÷a Trung Quèc cÇn tiÕn hµnh c¶i c¸ch s©u réng h¬n, thùc hiÖn triÖt ®Ó c¸c chÝnh s¸ch ph¸p luËt liªn quan. Bªn c¹nh ph¸t triÓn c¸c T§KT nhµ n­íc còng cÇn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c T§KT thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn, t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh, cïng ph¸t triÓn. Ch­¬ng 3 Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi viÖt naM trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh tÕ Nhµ n­íc 3.1. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam vÒ vÊn ®Ò h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh tÕ. Sau gÇn 15 n¨m ®æi míi, trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, víi nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, më cöa, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, n­íc ta sÏ chÝnh thøc gia nhËp AFTA vµ t­¬ng lai kh«ng xa lµ WTO… nÒn kinh tÕ n­íc ra cÇn cã sù t¨ng tr­ëng vµ tÝch luü ®Ó ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. Do vËy, vÊn ®Ò cÊp b¸ch lµ ph¶i cã nh÷ng b­íc tiÕn míi trong ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp nãi chung vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc nãi riªng. §©y lµ qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc b»ng c¸ch ph©n lo¹i doanh nghiÖp ®Ó cñng cè, s¸p nhËp, hîp nhÊt, cæ phÇn hãa c¸c h×nh thøc së h÷u, gi¶i thÓ hoÆc ph¸ s¶n. ViÖc s¾p xÕp c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo h­íng nh­ vËy sÏ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn, më ra con ®­êng thóc ®Èy ra ®êi cña tËp ®oµn kinh tÕ. MÆt kh¸c, thùc hiÖn chiÕn l­îc ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ chÊp nhËn sù c¹nh trang gay g¾t trªn toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ c¹nh tranh víi c¸c n­íc trong khu vùc, trong khi xuÊt ph¸t ®iÓm cña n­íc ta cßn thÊp vµ viÖc giµnh ®­îc chç ®øng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cßn khã kh¨n. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ViÖt Nam cÇn ph¶i cã nh÷ng doanh nghiÖp cã quy mç rÊt lín, víi tr×nh ®é kü thuËt hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, cã ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ thÕ giíi. §¶m nhËn vai trß quan träng ®ã ph¶i lµ c¸c tËp ®oµn kinh tÕ cña ViÖt Nam. Sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng sã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®ßi hái chóng ta ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh thùc tiÔn cña ViÖt Nam, bèi c¶nh míi cña thÕ giíi vµ khu vùc, häc hái kinh nghiÖm n­íc ngoµi mµ t×m ra ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh tÕ cña ViÖt Nam trªn c¬ së thÝ ®iÓm thµnh lËp tËp ®oµn kinh tÕ. V× vËy, ngµy 7/3/1994, theo QuyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ sè 90, 91/TTg vÒ “ThÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c tËp ®oµn kinh doanh” ®Ó lµm tiÒn ®Ò nh»m ph¸t triÓn thµnh c¸c T§KT sau nµy. §©y lµ sù kiÖn quan träng ®¸nh dÊu mèc trong viÖc s¾p xÕp l¹i c¸c Tæng c«ng ty vµ thÝ ®iÓm thµnh lËp c¸c tËp ®oµn kinh doanh ë n­íc ta. §©y còng lµ biÖn ph¸p hÕt søc ®óng ®¾n, nhÊt qu¸n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta nh»m ®­a ®Êt n­íc vµo “guång m¸y” cña sù ph¸t triÓn. Thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ ®Õn th¸ng 2/2001 c¶ n­íc cã 17 Tæng c«ng ty 91 dã ChÝnh phñ qu¶n lý vµ 76 Tæng c«ng ty 90 do c¸c bé qu¶n lý víi 1.392 ®¬n vÞ thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp, chiÕm 24% tæng sè doanh nghiÖp c¶ n­íc, n¾m gi÷ 66% vÒ vèn, 61% vÒ lao ®éng (riªng 17 Tæng c«ng ty 91 cã 532 doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp, chiÕm 9% sè l­îng doanh nghiÖp Nhµ n­íc, 56% tæng vèn kinh doanh, 35% lao ®éng). §a sè c¸c Tæng c«ng ty ®­îc tæ chøc l¹i tõ c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp ®· ®­îc thµnh lËp theo m« h×nh cò. B¶ng 4 Mét sè chØ tiªu vÒ c¸c Tæng c«ng ty 90 vµ 91 Tæng sè So s¸nh (a) Tæng c«ng ty 91 So s¸nh (a) Tæng c«ng ty 91 So s¸nh (a) Sè Tæng c«ng ty 93 - 17 - 76 - Sè doanh nghiÖp thµnh viªn 1.392 24% 542 10% 860 14% Sè lao ®éng (ngh×n ng­êi) 1.037 61% 603 35,7% 434 25,3% Sè l­îng vèn tõ ng©n s¸ch (tû ®ång) 76.812 66% 51.208 44% 25.604 22% Vèn b×nh qu©n mét Tæng c«ng ty (tû ®ång) - - 3.882 - 280 - * Nguån: Ban chØ ®¹o ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp. (a) So víi c¸c chØ tiªu t­¬ng øng trong toµn bé khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Õn cuèi th¸ng 2/2001. Thùc tÕ ho¹t ®éng cña c¸c Tæng c«ng ty thêi gian qua ®· mang l¹i mét sè kÕ qu¶ nh­: - PhÇn lín, c¸c Tæng c«ng ty ®· chñ ®éng x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn Tæng c«ng ty ®Õn n¨m 2010, chñ yÕu h­íng vµo ph¸t triÓn néi lùc lµ chÝnh. NhiÒu C«ng ty ®· x©y dùng ®­îc chiÕn l­îc ph¸t triÓn kü thuËt – c«ng nghÖ nh»m t¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh, h¹n chÕ ®Çu t­ dµn tr¶i. - ViÖc thµnh lËp c¸c Tæng c«ng ty t¹o ®iÒu kiÖn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung vèn vµ thùc hiÖn ®iÒu phèi c¸c nguån lùc hîp lý, thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, t¨ng vÞ thÕ doanh nghiÖp trªn tr­êng quèc tÕ. - Cã sù hç trî vÒ vèn, c«ng nghÖ, thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc, t¨ng kh¶ n¨ng ®Êu thÇu cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. - Sù ho¹t ®éng cña c¸c Tæng c«ng ty ®· n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh gãp phÇn më réng thÞ phÇn xuÊt nhËp khÈu. - §¶m b¶o c©n ®èi nÒn kinh tÕ: HÇu hÕt c¸c Tæng c«ng ty ®¶m nhËn vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®¸p øng yªu cÇu cung cÊp c¸c s¶n phÈm chñ yÕu, ®iÒu hßa gi¸ c¶, ph©n phèi hµng hãa, gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ –x· héi . Bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng mµ c¸c Tæng c«ng ty ®em l¹i cho nÒn kinh tÕ trong thêi gian qua, chóng vÉn cßn tån t¹i mét sè yÕu kÐm nh­: - HiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ch­a cao, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ x· héi, cô thÓ t×nh tr¹ng thiÕu vèn ë c¸c Tæng c«ng ty vµ doanh nghiÖp lµ phæ biÕn, n¨ng xuÊt lao ®éng cßn thÊp, chi phÝ s¶n xuÊt lín lµm cho gi¸ thµnh cao, hµng hãa ch­a cã søc c¹nh tranh cao trªn thÞ tr­êng khu vùc vµ thÕ giíi. - Néi dung së h÷u vÒ vèn ch­a ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng gi÷a Tæng c«ng ty vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Tæng c«ng ty ch­a ®iÒu tiÕt ®­îc vèn gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn theo môc tiªu ®Çu t­ ph¸t triÓn chung cña toµn Tæng c«ng ty. Do ®ã bé m¸y Tæng c«ng ty cßn mang nÆng tÝnh chÊt hµnh chÝnh trung gian, ch­a thùc sù lµm ®­îc vai trß cña bé m¸y qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña Tæng c«ng ty. KÕt qu¶ lµ nhiÒu Tæng c«ng ty ®­îc h×nh thµnh b»ng “PhÐp céng sè häc” ®¬n thuÇn c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn l¹i víi nhau, nªn chóng kh«ng cã quan hÖ mËt thiÕt trong s¶n xuÊt kinh doanh hoÆc vÒ c«ng nghÖ tµi chÝnh. NhiÒu Tæng c«ng ty biÕn thµnh c¬ quan qu¶n lý hµnh chÝnh cÊp trªn mµ kh«ng cã t¸c dông g× ®èi víi c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. Quan hÖ Tæng c«ng ty víi c¸c thµnh viªn míi chØ lµ h×nh thøc, ch­a cã néi dung. Trong ho¹t ®éng ch­a t¹o ra mèi quan hÖ dÝnh kÕt gi÷a Tæng c«ng ty vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. - VÒ ®Þa vÞ ph¸p lý vµ thµnh phÇn Héi ®ång qu¶n trÞ quy ®Þnh ch­a phï hîp, ch­a râ rµng, khã ph©n biÖt quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm gi÷a Héi ®ång qu¶n trÞ víi Tæng Gi¸m ®èc, do ®ã cã sù tranh chÊp quyÒn lùc gi÷a Héi ®ång qu¶n trÞ víi Tæng Gi¸m ®èc. - Trong mèi quan hÖ kinh tÕ víi c¸c tËp ®oµn kinh doanh n­íc ngoµi cßn nhiÒu h¹n chÕ c¶ vÒ n¨ng lùc vµ nhËn thøc. - C¬ chÕ chÝnh s¸ch thiÕu ®ång bé, chång chÐo, nhÊt lµ c¬ chÕ tµi chÝnh ch­a t¹o ®iÒu kiÖn huy ®éng ®a d¹ng c¸c nguån vèn. Do ®ã chËm ®æi míi quy tr×nh c«ng nghÖ, s¶n phÈm kÐm c¹nh tranh, kh¶ n¨ng më réng s¶n xuÊt bÞ h¹n chÕ. ChÝnh v× vËy mµ ho¹t ®éng cña c¸c Tæng c«ng ty ®¹t hiÖu qu¶ ch­a cao, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu trong sù nghiÖp ®èi míi nÒn kinh tÕ. Nh­ vËy, chóng ta ch­a cã c¸c tËp ®oµn kinh tÕ theo ®óng nghÜa cña nã vµ viÖc h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh vÉn lµ yªu cÇu bøc thiÕt ®Æt ra cho nÒn kinh tÕ n­íc ta. H¬n n÷a nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n còng ®· héi tô ®­îc mét sè yÕu tè cho phÐp thµnh lËp vµ ph¸t triÓn c¸c T§KT lín nh­: - Tr×nh ®é tÝch tô, tËp trung vµ liªn kÕt kinh tÕ ë mét sè ngµnh ®· ®¹t møc nhÊt ®Þnh. Nh÷ng ngµnh nµy ®Òu gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ, ®¶m b¶o nh÷ng yªu cÇu cÇn thiÕt cho thÞ tr­êng vµ cã triÓn väng ph¸t triÓn. ChÝnh sù ra ®êi cña c¸c T§KT lín sÏ thóc ®Èy h¬n n÷a tr×nh ®é tÝch tô, tËp trung ho¸ s¶n xuÊt. T¹i thêi ®iÓm n¨m 2001, vèn nhµ n­íc t¹i c¸c Tæng c«ng ty 91 lµ 116.138 tû ®ång (gÊp 2 lÇn so víi n¨m 1996), chiÕm 66,8% vèn nhµ n­íc t¹i c¸c DNNN; tæng gi¸ trÞ tµi s¶n ®¹t 164.076 tû ®ång, chiÕm 31,7% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cña khu vùc DNNN. Ngoµi vèn Nhµ n­íc, vèn t­ bæ sung thªm cña 17 Tæng c«ng ty 91 lµ 18.038 tû ®ång, chiÕm 22,5% táng sè vèn. Mét sè Tæng c«ng ty ®· chiÕm tû träng kh¸ lín trong mét sè ngµnh, nh­ Tæng c«ng ty §iÖn lùc chiÕm 37,46% tæng gi¸ trÞ vèn cña ngµnh ®iÖn lùc vµ gas; Tæng c«ng ty Cao su chiÕm 35,41% tæng gi¸ trÞ vèn cña ngµnh cao su vµ nhùa; Tæng c«ng ty Than chiÕm 37,76% tæng gi¸ trÞ vèn cña ngµnh than; Tæng c«ng ty DÇu khÝ chiÕm 35,97 tæng gi¸ trÞ vèn cña ngµnh dÇu khÝ; Tæng c«ng ty Thuèc l¸ chiÕm 27,9% tæng gi¸ trÞ vèn cña ngµnh thuèc l¸… VÒ s¶n xuÊt kinh doanh, Tæng c«ng ty 91 nãi chung chiÕm kho¶ng 42% tæng doanh thu cña khu vùc DNNN; 90% lîi nhuËn; 80% nép ng©n s¸ch… B»ng nhiÒu biÖn ph¸p, quy m« tæ chøc cña Tæng c«ng ty 91 ngµy cµng ®­îc më réng. §Õn nay, b×nh qu©n mçi Tæng c«ng ty 91 cã 34 ®¬n vÞ thµnh viªn (theo quy ®Þnh ph¶i cã tèi thiÓu 7 ®¬n vÞ), trong ®ã mét sè Tæng c«ng ty 91 cã sè l­îng thµnh viªn rÊt lín nh­ B­u chÝnh viÔn th«ng cã 96 ®¬n vÞ thµnh viªn víi ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u gåm c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n phô thuéc, c¸c ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®éc lËp, c«ng ty cæ phÇn; Tæng c«ng ty §iÖn lùc cã 53 ®¬n vÞ gåm 20 ®¬n vÞ h¹ch to¸n phô thuéc, 14 ®¬n vÞ h¹ch to¸n ®éc lËp, 6 ®¬n vÞ sù nghiÖp vµ 13 ban qu¶n lý dù ¸n. T¹i mét sè Tæng c«ng ty, qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp thµnh viªn ®· vµ ®ang ®­îc thùc hiÖn. §©y lµ mét ®iÒu kiÖn tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn thµnh lËp T§KT víi sè l­îng lín ®«ng ®¶o doanh nghiÖp thµnh viªn. ThÞ phÇn néi ®Þa cña c¸c Tæng c«ng ty 91 nh×n chung chiÕm tû träng lín vµ ®ang cã xu h­íng n©ng cao nhê lîi thÕ quy m«, n¨ng lùc b¶n th©n còng nh­ sù hç trî cña nhµ n­íc. Tæng c«ng ty §iÖn lùc cung cÊp cho nÒn kinh tÕ quèc d©n 94% s¶n l­îng ®iÖn, Tæng c«ng ty Than cung cÊp 97% s¶n l­îng than, Tæng c«ng ty Thuèc l¸ cung cÊp 63% s¶n l­îng thuèc l¸, Tæng c«ng ty Xi m¨ng cung cÊp 59% s¶n l­îng xi m¨ng, Tæng c«ng ty DÇu khÝ ViÖt Nam chi phèi phÇn lín lÜnh vùc khai th¸c vµ cung cÊp dÇu th« cña c¶ n­íc, Tæng c«ng ty B­u chÝnh viÔn th«ng chiÕm tû träng lín trong viÖc cung cÊp dÞch vô b­u chÝnh viÔn th«ng trªn thÞ tr­êng c¶ n­íc… - §éi ngò c¸c chñ doanh nghiÖp vµ c¸c nhµ qu¶n lý ®iÒu hµnh ®· ®­îc n©ng cao vÒ tr×nh ®é trÝ thøc, chuyªn m«n, v÷ng vµng b¶n lÜnh chÝnh trÞ, ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi. TiÒm lùc khoa häc - c«ng nghÖ ®· ®­îc n©ng lªn ®¸ng kÓ: tõ n¨m 1997 ®Õn nay, nh©n lùc trong lÜnh vùc khoa häc vµ c«ng nghÖ cña c¶ n­íc ®· t¨ng gÊp 1,5 lÇn. C¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ cã tr×nh ®é ®¹i häc ®¹t xÊp xØ 1,3 triÖu vµ hµng n¨m bæ sung thªm kho¶ng 180.000 ng­êi. C¸n bé cã tr×nh ®é tiÕn sÜ ®· t¨ng lªn h¬n 15.000 ng­êi vµo n¨m 2000. Tr×nh ®é, n¨ng lùc c¸n bé trong mét sè ngµnh vµ tr×nh ®é ®éi ngò c¸n bé nghiªn cøu c¬ b¶n ®· ®­îc n©ng cao. Nh×n chung ®éi ngò c¸n bé khoa häc – c«ng nghÖ ®· cã kh¶ n¨ng lµm chñ vµ thÝch nghi víi c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi, ë mét sè lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ. - N­íc ta ®· më réng quan hÖ ngo¹i giao víi gÇn 170 n­íc, quan hÖ th­¬ng m¹i víi h¬n 150 n­íc trªn thÕ giíi. Do thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa nÒn kinh tÕ, LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc ban hµnh vµo n¨m 1987 vµ ®· ®­îc söa ®æi, bæ sung 4 lÇn qua c¸c giai ®o¹n cho phï hîp….nªn ®· thu hót ®­îc kh¸ nhiÒu c¸c T§KT n­íc ngoµi vµo ho¹t ®éng, më réng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ. V× vËy c¸c Tæng c«ng ty vµ c¸c doanh nghiÖp cña n­íc ta ®· häc hái ®­îc nhiÒu kinh nghiÖm, n©ng cao ®­îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña m×nh c¶ trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ n­íc ngoµi, ®ñ søc m¹nh v­¬n lªn trªn con ®­êng héi nhËp thÕ giíi. - Sù ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp t¹i ViÖt Nam ®· gãp phÇn lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn sèng ®éng h¬n. §Õn th¸ng 7 – 2001 c¶ n­íc ®· cã 68 khu c«ng nghiÖp tËp trung, trªn diÖn tÝch kho¶ng h¬n 11.000 ha (kh«ng kÓ 14.000 ha cña khu c«ng nghiÖp Dung QuÊt thuéc lo¹i ®Æc biÖt), ph©n bè trªn 28 tØnh, thµnh phè; trong ®ã miÒn B¾c cã 14 khu, miÒn Nam cã 41 khu vµ miÒn Trung cã 13 khu. Sù ph¸t triÓn cña chóng kh«ng chØ gãp phÇn thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña ®Êt n­íc mµ cßn t¹o tiÒn ®Ò t¹o ra c¸c yÕu tè ®Ó liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp n­íc ngoµi víi c¸c doanh nghiÖp trong n­íc t¹i ViÖt Nam, n©ng cao kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ®Êt n­íc; lµ trung t©m t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, thu hót h¬n 210.000 lao ®éng trùc tiÕp lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp vµ hµng chôc ngh×n lao ®éng trong c¸c c«ng ®o¹n phô trî cho s¶n xuÊt chÝnh; gãp phÇn ®µo t¹o, n©ng cao tay nghÒ cho lùc l­îng lao ®éng x· héi, t¹o ra mét hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng míi… - VÒ m«i tr­êng kinh doanh: chóng ta ®· cã hÖ thèng ph¸p luËt vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy t­¬ng ®èi chÆt chÏ, cô thÓ vµ ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn cho phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ th«ng lÖ quèc tÕ. Trªn c¬ së nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ chñ quan thuËn lîi nh­ v©y, nghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø 3 khãa IX ®· chØ râ: “H×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh trªn c¬ së c¸c Tæng c«ng ty Nhµ n­íc, cã sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, kinh doanh ®a ngµnh trong ®ã cã ngµnh kinh doanh chÝnh, chuyªn m«n hãa cao vµ gi÷ vai trß chi phèi lín trong nÒn kinh tÕ quèc doanh, cã quy m« rÊt lín vÒ vèn, ho¹t ®éng c¶ trong vµ ngoµi n­íc, cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao vµ qu¶n lý hiÖn ®¹i, cã sù g¾n kÕt trùc tiÕp, chÆt chÏ gi÷a khoa häc c«ng nghÖ, ®µo t¹o nghiªn cøu triÓn khai víi s¶n xuÊt kinh doanh”. §Ó c¸c T§KT ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu ®Ò ra, chóng ta cÇn ph¶i kh¾c phôc ®­îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm ®· m¾c ph¶i khi x©y dùng c¸c Tæng c«ng ty tr­íc ®©y ®ång thêi häc hái, tiÕp thu kinh nghiÖm cña c¸c n­íc kh¸c, tiªu biÓu lµ Trung Quèc – mét n­íc ®· ®i tr­íc chóng ta trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c T§KT cña nhµ n­íc trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa. 3.2. Nh÷ng nÐt t­¬ng ®ång cña ViÖt Nam vµ Trung Quèc. ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu lµ nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi chªnh lÖch nhau kh«ng nhiÒu, cã nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng v¨n ho¸ truyÒn thèng gÇn gòi vµ mèi quan hÖ giao l­u tõ rÊt l©u ®êi. §Æc biÖt, c¬ së vËt chÊt ®Ó x©y dùng CNXH vµ tiÕn hµnh ®æi míi ë c¶ hai n­íc ®Òu nghÌo nµn vµ l¹c hËu. Trung Quèc ph¶i chÞu hËu qu¶ rÊt lín do cuéc “§¹i c¸ch m¹ng v¨n ho¸” do bÌ lò bèn tªn g©y ra cßn ViÖt Nam ph¶i chÞu hËu qña nÆng nÒ cña hai cuéc chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ chèng Mü. Hai n­íc ®Òu m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸, tËp trung ho¸ mét c¸ch hµnh chÝnh cøng nh¾c, Trung Quèc qóa coi träng së h÷u quèc doanh, tËp thÓ, h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Thùc hiÖn ph©n phèi theo kiÓu b×nh quan chñ nghÜa, kh«ng ®Ò cao vai trß cña n¨ng suÊt lao ®éng… ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu do §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o duy nhÊt, ®Òu cã ®Þnh h­íng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng XHCH cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc. Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ ®Òu tËp trung chó träng vµo khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc nh­ c¸i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c T§KT nhµ n­íc. VÒ ph­¬ng ph¸p c¸i c¸ch, c¶ hai n­íc ®Òu ¸p dông ph­¬ng ph¸p “c¶i c¸ch tõng b­íc”, dùa vµo thùc tiÔn cña ®Êt n­íc m×nh, tham kh¶o cã chän läc c¸c c¬ së lý luËn cña thÕ giíi. Trong thùc tiÔn cña qu¸ tr×nh c¶i c¸ch, ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®Òu kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai lÇm, thÊt b¹i. ViÖt Nam víi lîi thÕ lµ mét n­íc ®i sau, chÝnh v× vËy kinh nghiÖm c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc nãi chung vµ x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n­íc nãi riªng ë Trung Quèc cã thÓ ®­îc coi lµ nh÷ng bµi häc bæ Ých cho chóng ta vËn dông. Nh÷ng bµi häc cña Trung Quèc vÒ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n­íc. 3.3.1.VÒ vai trß cña nhµ n­íc. Còng nh­ Trung Quèc, viÖc h×nh thµnh c¸c T§KT ë ViÖt Nam chÞu sù t¸c ®éng cã tÝnh quyÕt ®Þnh cña Nhµ n­íc. Lý do lµ: - Sù h×nh thµnh T§KT ë n­íc ta tuy trªn c¬ së ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u, song së h÷u Nhµ n­íc vÉn ph¶i gi÷ vai trß nßng cèt. V× vËy, Nhµ n­íc cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc lùa chän lÜnh vùc, ph­¬ng h­íng h×nh thµnh T§KT. - ViÖc ph¸t triÓn kinh tÕ theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta ®ßi hái Nhµ n­íc ph¶i v¹ch ra chiÕn l­îc l©u dµi vÒ ph¸t triÓn kinh doanh cña c¸c T§KT, b¶o ®¶m cho c¸c T§KT ®ã phôc vô ®Þnh h­íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa cña ®Êt n­íc. - Nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch ®Çu t­ ph¸t triÓn T§KT theo ®Þnh h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®Çu t­ cña ®Êt n­íc phï hîp víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Theo kinh nghiÖm cña Trung Quèc ViÖt Nam cÇn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p sau: Mét lµ, tiÕp tôc bæ sung hoµn thiÖn hÖ thèng luËt kinh tÕ nh­ c¸c luËt th­¬ng m¹i, luËt vÒ chuyÓn ®æi së h÷u doanh nghiÖp nhµ n­íc, luËt kiÓm so¸t ®éc quyÒn. §Ó x©y dùng ®­îc m«i tr­êng kinh doanh an toµn, æn ®Þnh, thuËn lîi vµ b×nh ®¼ng tr­íc hÕt ph¶i t¹o ®­îc khu«n khæ ph¸p lý phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. §èi víi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp th× c¸c luËt kinh tÕ ®­îc coi lµ quan träng nhÊt nh­ luËt th­¬ng m¹i, luËt vÒ chuyÓn ®æi së h÷u doanh nghiÖp nhµ n­íc. §Ó T§KT ra ®êi vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cÇn söa ®æi, bæ sung luËt DNNN theo h­íng t¨ng c­êng quyÒn quyÕt ®Þnh cña héi ®ång qu¶n trÞ ®èi víi viÖc bæ nhiÖm vµ b·i miÔn gi¸m ®èc, t¨ng tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n c¸c thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ, bæ sung lo¹i h×nh C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn së h÷u nhµ n­íc vµo luËt doanh nghiÖp nhµ n­íc hay LuËt c«ng ty söa ®æi. Liªn quan ®Õn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c T§KT trong ®ã quan träng nhÊt ph¶i kÓ ®Õn LuËt c«ng ty. C«ng ty, ®Æc biÖt lµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ång thêi lµ bé phËn cÊu thµnh cña T§KT. V× vËy, LuËt c«ng ty lµ c¬ së ph¸p lý c¬ b¶n cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh c«ng ty, còng lµ c¸c T§KT. §Ó thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña T§KT ë n­íc ta, LuËt c«ng ty hiÖn hµnh cÇn ph¶i söa ®æi mét sè ®iÒu sau: * X©y dùng hoµn chØnh luËt c«ng ty. - Xãa bá sù kh¸c biÖt vÒ mÆt ph¸p lý vµ x©y dùng mét LuËt c«ng ty thèng nhÊt ¸p dông chung sÏ cã nhiÒu ­u ®iÓm. - T¹o ra ®­îc khu«n khæ ph¸p lý râ rµng, ®¬n gi¶n vµ hiÖu qu¶ cho c¸c nhµ ®Çu t­ còng nh­ n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ vµ ®¬n gi¶n cho c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n­íc. - T¹o ra t©m lý tin t­ëng, æn ®Þnh cho c¸c nhµ ®Çu t­, v× xãa bá sù ph©n biÖt vÒ mÆt ph¸p lý còng cã nghÜa lµ xãa bá hoÆc gi¶m dÇn sù ph©n biÖt ®èi xö víi c¸c c«ng ty cã së h÷u kh¸c nhau. - ¸p dông cïng mét luËt lµm cho ng­êi ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc quyÒn thµnh lËp c«ng ty nh­ mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty nhµ n­íc, ng­îc l¹i c¸c nhµ ®Çu t­ trong n­íc còng cã thÓ mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty n­íc ngoµi vµ c¸c c«ng ty cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam. - T¹o ra c¬ së cho sù h×nh thµnh mét thÞ tr­êng vèn thèng nhÊt vµ ®ång nhÊt. Gi¸ cña hµng hãa trªn thÞ tr­êng ®­îc ®¸nh gi¸ ®ång nhÊt vµ trung thùc. §iÒu ®ã buéc c¸c nhµ qu¶n trÞ kinh doanh ph¶i lu«n nç lùc ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ vµ sÏ kh«ng cßn kh¶ n¨ng vËn ®éng t×m sù hç trî vµ b¶o trî tõ nhµ n­íc. §ã còng lµ yÕu tè gãp phÇn t¹o ra sù c«ng khai, râ rµng cho c¸c nhµ ®Çu t­ trong viÖc quyÕt ®Þnh vÒ lu©n chuyÓn vèn. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn sÏ gãp phÇn thóc ®Èy nh÷ng nhµ ®Çu t­ dµi h¹n, quy m« lín, khuyÕn khÝch sù x©m nhËp ®an xen vµ kÕt hîp lÉn nhau gi÷a c¸c nhµ ®Çu t­. §ã còng lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn vµ më réng kh«ng ngõng cña c¸c c«ng ty, tiÕn tíi thµnh lËp c¸c T§KT. * Cho phÐp thµnh lËp c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n mét chñ së h÷u. Trong thùc tÕ, ®êi sèng kinh tÕ ë ViÖt Nam ®· xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ cã nhu cÇu ®­îc ho¹t ®éng theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp mét chñ chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n tr­íc hÕt ®ã lµ DNNN, doanh nghiÖp cña c¸c c¬n quan ®oµn thÓ chÝnh trÞ – x· héi, doanh nghiÖp cña ng­êi n­íc ngoµi, doanh nghiÖp cña ViÖt Nam. ViÖc chØ cho phÐp thµnh lËp c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n nhiÒu chñ sÏ lµm h¹n chÕ lín ®Õn sù linh ho¹t cña ng­êi ®Çu t­ viÖc t×m kiÕm mét c¬ cÊu ®Çu t­ víi møc rñi ro thÊp nhÊt. Do ®ã khi më réng kinh doanh, ®Æc biÖt lµ trong nh÷ng lóc kh«ng muèn cã sù x©m nhËp cña ng­êi kh¸c, c«ng ty chØ cã c¸ch thµnh lËp chi nh¸nh. C«ng ty víi mét chñ së h÷u lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó c¸c c«ng ty kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ ¸p dông chung cïng mét luËt. §ã còng lµ c¬ së ph¸p lý ®Ó thùc hiÖn c«ng ty hãa DNNN, thóc ®Èy ph¸t triÓn thÞ tr­êng vèn - thÞ tr­êng quan träng cho sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn T§KT. Hai lµ, x©y dùng vµ b¶o ®¶m m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi ®Ó DN tù do kinh doanh vµ ®­îc c¹nh tranh b×nh ®¼ng lµnh m¹nh. Sù b×nh ®¼ng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong ®ã cã T§KT kh«ng ph¶i lµ “cµo b»ng” mµ lµ x¸c ®Þnh ®óng møc vai trß, vÞ trÝ cña mçi lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ mçi lo¹i h×nh T§KT. TËp ®oµn kinh tÕ lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp lín, nã cã nh÷ng ­u thÕ h¬n so víi doanh nghiÖp võa vµ nhá nh­ng nã còng cã nh÷ng khã kh¨n mµ doanh nghiÖp võa vµ nhá kh«ng cã. H¬n thÕ n÷a, nã lµ m« h×nh míi mÎ ë n­íc ta, cã vai trß quan träng trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, v× vËy nhµ n­íc cÇn ph¶i cã nh÷ng trî gióp, ­u ®·i ®óng møc cho nã vÒ thuÕ, vèn vay vÒ hç trî ph¸p lý… Ch¼ng h¹n, vÊn ®Ò vÒ thuÕ ®èi víi c¸c tËp ®oµn míi thµnh lËp, nhµ n­íc nªn gi¶m, miÔn thuÕ trong nh÷ng n¨m ®Çu ®Ó khuyÕn khÝch ph¸t triÓn, miÔn thuÕ lîi tøc cho phÇn lîi nhuËn t¸i ®Çu t­ ®Ó më réng s¶n xuÊt. Nhµ n­íc cã thÓ ¸p dông chÝnh s¸ch hç trî l·i ®èi víi c¸c tËp ®oµn míi thµnh lËp, gi÷ vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ. Tøc lµ nhµ n­íc gióp c¸c T§KT nµy ho¹t ®éng b»ng c¸ch ­u tiªn dïng ng©n s¸ch ®Ó tr¶ gióp mét phÇn l·i suÊt. C¸c ng©n hµng lµ doanh nghiÖp kinh doanh cã môc ®Ých lîi nhuËn, tû lÖ l·i suÊt cña ng©n hµng theo ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng, nªn nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch trî gióp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó tËp ®oµn vay ng©n hµng vµ tr¶ hé mét phÇn l·i suÊt ng©n hµng. Nhµ n­íc còng nªn xem xÐt l¹i chÕ ®é thÕ chÊp ®èi víi DNNN kinh doanh cã hiÖu qu¶, n©ng møc cho vay so víi tµi s¶n thÕ chÊp, bá chÕ ®é thÕ chÊp ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy. Më réng quy chÕ b¶o l·nh ®Ó tËp ®oµn huy ®éng thªm vèn ®Çu t­, t¹o c¬ chÕ ®Ó c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i tham gia víi t­ c¸ch nhµ ®Çu t­ vµo c¸c T§KT. Nghiªn cøu xãa bá chÕ ®é thu tiÒn sö dông vèn ng©n s¸ch ®èi víi c¸c DNNN nãi chung vµ c¸c T§KT nãi riªng ®Ó cho hä cã thªm nguån lùc tµi chÝnh. Ba lµ, sím h×nh thµnh ®ång bé hÖ thèng thÞ tr­êng thèng nhÊt, thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng tiÒn tÖ, thÞ tr­êng lao ®éng… mµ träng t©m lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n, hoµn thiÖn hÕ thèng ng©n hµng. ThÞ tr­êng chøng kho¸n cã nhiÒu t¸c ®éng tÝch cùc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty vµ c¸c tËp ®oµn kinh tÕ. Nã lµ céng sù h÷u hiÖu ®Ó huy ®éng vèn cña c¸c c«ng ty, lµ n¬i bá vµo hoÆc rót vèn ra mét c¸ch nhanh chãng cña c¸c nhµ ®Çu t­. MÆt kh¸c, ®ã lµ n¬i ph¶n ¸nh ®óng ®¾n gi¸ trÞ cña c«ng ty còng nh­ cæ phÇn cña nã. Do ®ã, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc mua b¸n mét hay toµn bé c«ng ty, thóc ®Èy sù x©m nhËp, th«n tÝnh lÉn nhau gi÷a c¸c c«ng ty t¹o thµnh nh÷ng c«ng ty cã quy m« lín h¬n hoÆc chïm c¸c c«ng ty g¾n bã víi nhau qua gãp vèn. Nh­ vËy, thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ m«i tr­êng gãp phÇn thóc ®Èy vµ t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn c¶ ba con ®­êng h×nh thµnh nªn c¸c T§KT (mua b¸n, th«n tÝnh, s¸p nhËp). ViÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n trong nh÷ng n¨m tíi lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan vµ cÊp b¸ch, nh»m t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho giao l­u th«ng suèt c¸c nguån vèn trong nÒn kinh tÕ, t¨ng møc huy ®éng vèn dµi h¹n c¶ ë trong n­íc vµ ë ngoµi n­íc cho ®Çu t­ ph¸t triÓn T§KT. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho tËp ®oµn kinh tÕ, thÞ tr­êng vèn ®­îc vËn hµnh mét c¸ch cã hÖ thèng, ¨n khíp víi nhau vµ cã hiÖu qu¶ th× viÖc hoµn thiÖn hÖ thèng ng©n hµng, më réng quy m«, n©ng cao n¨ng lùc kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c lµ mét ®ßi hái tÊt yÕu ®Ó cã thÓ ®¶m b¶o di chuyÓn vèn mét c¸ch dÔ dµng gi÷a c¸c tæ chøc kinh doanh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ng©n hµng ®­îc coi nh­ lµ nhµ cung cÊp tµi chÝnh quan träng trong c¸c doanh nghiÖp trong viÖc huy ®éng vèn, tËp trung vèn. Muèn vËy, cÇn ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh thÞ tr­êng hãa c¬ chÕ hãa l·i suÊt vµ vèn tÝn dông ®¶m b¶o vèn ®­îc chuyÓn tíi c¸c khu vùc c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶, thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt linh ho¹t theo nguyªn t¾c thÞ tr­êng, gi¶m chi phÝ giao dÞch cña ng©n hµng, nghiªn cøu söa ®æi chÝnh s¸ch thuÕ ®èi víi ho¹t ®éng ng©n hµng. Bèn lµ, ®µo t¹o vµ båi d­ìng ®éi ngò c¸n bé doanh nghiÖp ®ñ n¨ng lùc vµ phÈm chÊt ®¸p øng ®­îc yªu cÇu qu¶n lý phøc t¹p cña quy m« tËp ®oµn. TËp ®oµn kinh tÕ lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp t­¬ng ®èi míi mÎ ë n­íc ta. ViÖc qu¶n lý, tæ chøc, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña tËp ®oµn ch¾c ch¾n sÏ khã kh¨n phøc t¹p h¬n nhiÒu, ®ßi hái ph¶i cã ®éi ngò qu¶n lý, ®iÒu hµnh thùc sù cã n¨ng lùc, cã phong c¸ch l·nh ®¹o vµ phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt. §Æc biÖt ®éi ngò gi¸m ®èc, héi ®ång qu¶n trÞ ph¶i ®­îc t¨ng c­êng tæ chøc ®µo t¹o, båi d­ìng vÒ qu¶n trÞ doanh nghiÖp, qu¶n lý tæ chøc, kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt. ViÖc bæ nhiÖm vµ tuyÓn chän c¸n bé ph¶i theo c¸c tiªu chuÈn vÒ n¨ng lùc, ®¹o ®øc nªn thùc hiÖn chÕ ®é tuyÓn chän gi¸m ®èc theo h­íng c«ng khai hãa qu¸ tr×nh tuyÓn chän. Bªn c¹nh ®ã còng ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p t¹o ®éng lùc khuyÕn khÝch ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý tèt doanh nghiÖp vµ b¶o ®¶m quyÒn cña chñ së h÷u. Hoµn thµnh chÕ ®é tr¸ch nhiÖm vµ kû luËt ®èi víi héi ®ång qu¶n trÞ, gi¸m ®èc tËp ®oµn theo h­íng g¾n kÕt víi kÕt qu¶ kinh doanh, møc t¨ng lîi nhuËn trong tËp ®oµn. 3.3.2. VÒ b­íc ®i vµ con ®­êng h×nh thµnh. ViÖc h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh doanh xuÊt ph¸t tõ tÊt yÕu ph¸t triÓn kinh kÕ ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh, do vËy, Nhµ n­íc cÇn t«n träng sù tù nguyÖn tham gia cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn kinh tÕ lµ yªu cÇu néi t¹i cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, lµ sù ph¶n ¸nh lùc l­îng s¶n xuÊt cña x· héi ®· ph¸t triÓn tíi mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Bµi häc thÊt b¹i cña Trung Quèc trong thiÕt lËp T§KT lµ nÕu chÝnh phñ, c¸c bé, ngµnh cã liªn quan cè g¾ng tæ chøc l¹i c¸c c«ng ty b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, s¸p nhËp c«ng ty kinh doanh hiÖu qu¶ víi c«ng ty thua lç sÏ kh«ng thu ®­îc kÕt qu¶. ChØ khi c¸c c«ng ty vµ c¸c DNNN s½n sµng kÕt hîp víi nhau ®Ó thiÕt lËp c¸c T§KT, viÖc qu¶n lý cña c¸c tËp ®oµn nµy míi cã thÓ thu ®­îc hiÖu qu¶, ®iÒu nµy ®­îc chøng tá b»ng nhiÒu tr­êng hîp cña Trung Quèc Do vËy, mÆc dï nhËn thøc ®­îc sù cÇn thiÕt h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ ë n­íc ta, song chóng ta kh«ng nªn lËp nªn c¸c T§KT b»ng c¸c lÖnh hµnh chÝnh. Thùc tÕ cho thÊy viÖc thµnh lËp c¸c Tæng c«ng ty b»ng c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ vµ søc m¹nh thèng nhÊt cña tËp ®oµn theo cÊp sè nh©n nh­ chóng ta mong muèn, mµ ®ã vÉn chØ lµ con sè céng thuÇn tuý cña c¸c kÕt qu¶ ho¹t ®éng cã tÝnh t¸ch rêi cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn. V× vËy, ®Ó tËp ®oµn kinh tÕ cã thÓ ra ®êi, nhµ n­íc cÇn t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vµ t¸c ®éng b»ng nh÷ng biÖn ph¸p gi¸n tiÕp ®Ó t¹o thµnh mét tÊt yÕu tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt, dÉn ®Õn viÖc liªn kÕt tù nguyÖn cña c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn vµo T§KT. Trong ®iÒu kiÖn vÒ c¶i c¸ch DNNN ë n­íc ta hiÖn nay, viÖc chuyÓn ®æi c¸c Tæng c«ng ty sang ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ c«ng ty con, chuyÓn ®æi c¸c DNNN thµnh c¸c c«ng ty cæ phÇn ho¹t ®éng theo luËt doanh nghiÖp lµ gi¶i ph¸p phï hîp, t¹o kh¶ n¨ng liªn kÕt c¸c doanh nghiÖp víi nhau mét c¸ch tù nhiªn th«ng qua sù th©m nhËp, chi phèi nhau b»ng vèn ®Çu t­. 3.3.3. VÒ c¬ cÊu tæ chøc cña c¸c T§KT. Trung Quèc thùc hiÖn tæ chøc tËp ®oµn theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con lÊy mèi quan hÖ chñ yÕu lµ vèn vµ tµi s¶n, khai th«ng mèi quan hÖ trong tËp ®oµn. C¸c T§KT ®Òu thµnh lËp mét hoÆc mét vµi c«ng ty khèng cæ. NhiÖm vô cña c«ng ty khèng cæ lµ qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n nhµ n­íc cña tËp ®oµn ®Çu t­ vµo c«ng ty con vµ b¸n cæ phiÕu thu hót vèn cæ phÇn ngoµi x· héi ®Ó ®Çu t­ vµo c«ng ty cæ phÇn (c«ng ty con). Qua c«ng ty khèng cæ, tËp ®oµn b­íc ®Çu x¸c lËp mèi quan hÖ chñ yÕu vÒ vèn vµ tµi s¶n cña tËp ®oµn (c«ng ty mÑ) víi c«ng ty con (lo¹i 100% vèn nhµ n­íc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty liªn doanh) vµ x¸c ®Þnh mèi quan hÖ chi phèi cña c«ng ty mÑ vÒ ®Çu t­, ®iÒu hoµ vèn, kinh tÕ vµ mËu dÞch ®èi ngo¹i,…®Ó c«ng ty mÑ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh vÒ ph¸t triÓn chiÕn l­îc, ®iÒu chØnh c¬ cÊu, ®iÒu hoµ lîi Ých trong tËp ®oµn, h¹ phãng quyÒn qu¶n lý kinh doanh cho c«ng ty con. Nh­ vËy ®Ó T§KT sím ra ®êi ViÖt Nam cÇn chuyÓn h­íng liªn kÕt theo kiÓu hµnh chÝnh, thu gom ®Çu mèi cña Tæng c«ng ty nhµ n­íc sang liªn kÕt b»ng tµi chÝnh phï hîp víi mèi quan hÖ c«ng ty mÑ – c«ng ty con. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu nµy cÇn ban hµnh nghÞ ®Þnh vÒ tæ chøc, chuyÓn ®æi Tæng c«ng ty, DNNN theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp cã c¬ së ph¸p lý ho¹t ®éng theo m« h×nh trªn. Trong ®ã c«ng ty mÑ lµ mét DNNN (nhµ n­íc ®Çu t­ 100% vèn ®iÒu lÖ hoÆc gi÷ cæ phÇn, vèn gãp chi phèi), cã thÓ ®­îc tæ chøc d­íi h×nh thøc c«ng ty nhµ n­íc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. C«ng ty mÑ cã thÓ trùc tiÕp hoÆc kh«ng trùc tiÕp thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh mµ chØ thùc hiÖn ho¹t ®éng qu¶n lý vµ kinh doanh vèn ®Çu t­ ë c¸c c«ng ty kh¸c. §ång thêi, tuú theo tÝnh ®a d¹ng vÒ ngµnh nghÒ ho¹t ®éng cïng sè l­îng vµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp thµnh viªn tËp ®oµn, c«ng ty mÑ cã thÓ trùc tiÕp chi phèi c¸c c«ng ty con hoÆc chi phèi th«ng qua c«ng ty ®Çu t­ tµi chÝnh cña tËp ®oµn. X©y dùng c¬ cÊu qu¶n lý cña T§KT bao gåm Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban kiÓm so¸t, Bé m¸y ®iÒu hµnh, gi¸m ®èc c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Héi ®ång qu¶n trÞ lµ c¬ quan qu¶n lý cña T§KT, gåm c¸c chñ së h÷u hoÆc ®¹i diÖn chñ së h÷u (®èi víi DNNN) chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ph¸p luËt vµ chñ së h÷u vÒ sö dông b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn, vÒ sù ph¸t triÓn cña tËp ®oµn vµa c¸c nhiÖm vô ®­îc giao. Héi ®ång qu¶n trÞ sÏ quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò lín vµ quan träng nh­: chiÕn l­îc ph¸t triÓn, ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh, ®iÒu hoµ vµ qu¶n lý vèn, lùa chän vµ quyÕt ®Þnh tæng gi¸m ®èc, gi¸m ®èc c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ cã thÓ ®­îc cö lµm chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ c«ng ty cæ phÇn – con (hoÆc ch¸u). Ban kiÓm so¸t cã thÓ n»m trong hoÆc ë ngoµi Héi ®ång qu¶n trÞ, cã nhiÖm vô kiÓm tra gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña tËp ®oµn vµ sù ®iÒu hµnh cña bé m¸y ®iÒu hµnh trong viÖc chÊp hµnh ph¸p luËt, nghÞ quyÕt cña Héi ®ång qu¶n trÞ. Bé m¸y ®iÒu hµnh gåm Tæng gi¸m ®èc, c¸c phã tæng gi¸m ®èc vµ bé m¸y gióp viÖc.Tæng gi¸m ®èc lµ ®¹i diÖn ph¸p nh©n cña T§KT, lµ ng­êi x©y dùng vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh , lµ ng­êi ®iÒu hµnh. C¸c Phã tæng gi¸m ®èc do Tæng gi¸m ®èc vµ Héi ®ång qu¶n trÞ bæ nhiÖm. Bé m¸y gióp viÖc do Tæng gi¸m ®èc lùa chän vµ quyÕt ®Þnh sau khi ®­îc sù chÊp thËn cña Héi ®ång qu¶n trÞ. 3.3.4. VÒ qu¶n lý c¸c T§KT. ViÖc qu¶n lý T§KT ph¶i ®i cïng víi qu¸ tr×nh më réng quy m«. Nh­ chóng ta ®Òu biÕt, khã cã thÓ ®¶m b¶o ®­îc sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña tËp ®oµn nÕu nh­ chóng ta kh«ng lµm cho viÖc qu¶n lý theo kÞp víi qu¸ tr×nh më réng tËp ®oµn v× kÕt qu¶ sÏ rÊt tai h¹i mét khi chóng ta mÊt kh¶ n¨ng kiÓm so¸t qu¶n lý vµ më réng qu¸ møc quy m« cña tËp ®oµn. Sù lùa chän phï hîp h¬n ®èi víi viÖc më réng tËp ®oµn lµ x¸c ®Þnh râ môc tiªu ph¸t triÓn cña toµn bé tËp ®oµn ®Ó ®iÒu phèi c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn vµ ph©n bæ tèt c¸c nguån lùc cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc nh»m thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña toµn bé tËp ®oµn. Xö lý tèt mèi quan hÖ gi÷a c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. C¸ch tèt nhÊt ®Ó khai th¸c kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp lµ ®Ó doanh nghiÖp tù c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Vµ c¹nh tranh lµ con ®­êng duy nhÊt ®Ó tån t¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. MÆc dï vËy, chóng ta kh«ng thÓ bá qua t×nh tr¹ng hiÖn nay lµ c¸c T§KT ph¸t triÓn thµnh c«ng h¬n ®Òu thuéc nh÷ng ngµnh cã kh¶ n¨ng sinh lêi cao vµ cã mét sè lîi thÕ vÒ ®éc quyÒn tù nhiªn. §Æc biÖt khi chóng ta ph¸t triÓn c¸c T§KT thuéc së h÷u nhµ n­íc, nh­ tr­êng hîp cña Trung Quèc do ch­a cã LuËt chèng ®éc quyÒn, nªn c¸c T§KT nhµ n­íc th­êng lµ ®éc quyÒn hoÆc nöa ®éc quyÒn. Sù ®éc quyÒn nµy ng¨n c¶n sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng cña c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ gi÷a c¸c T§KT nãi riªng. Nh­ vËy, nhµ n­íc thÓ hiÖn lµ chñ së h÷u nh÷ng doanh nghiÖp ®Çu ®µn n¾m gi÷ mét sè ngµnh then chèt quan träng, thuéc ®éc quyÒn nhµ n­íc, nh­ng tuyÖt ®èi kh«ng ®­îc biÕn ®éc quyÒn nhµ n­íc thµnh ®éc quyÒn doanh nghiÖp, g©y ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng c¹nh tranh vµ lµm thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých kinh tÕ cña ng­êi tiªu dïng. KÕt luËn Cã thÓ kh¼ng ®Þnh viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®­îc c¸c tËp ®oµn kinh tÕ cña nhµ n­íc lµ mét thµnh tùu to lín cña Trung Quèc trong c«ng cuéc c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc nãi riªng. C¸c tËp ®oµn kinh tÕ nµy ®· kh¾c phôc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ cña nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc riªng lÎ tr­íc ®©y nh­ h¹n chÕ vÒ vèn, vÒ quy m«, vÒ c«ng nghÖ, vÒ thÞ tr­êng v.v… ®Ó kh«ng ngõng lín m¹nh vµ kh¼ng ®Þnh ®­îc vÞ trÝ trô cét cña m×nh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¸c tËp ®oµn kinh tÕ nµy ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ nh­ dÇu khÝ, hµng kh«ng, ®iÖn lùc, quèc phßng…lµm t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña Trung Quèc trªn tr­êng quèc tÕ ®ång thêi lµ trung gian quan träng ®èi víi chÝnh phñ ®Ó qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Tuy nhiªn, m« h×nh tËp ®oµn nµy vÉn tån t¹i nh÷ng vÊn ®Ò cÇn kh¾c phôc ®Æc biÖt lµ t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, hay mét sè l­îng kh«ng nhá c¸c tËp ®oµn kinh tÕ cña nhµ n­íc cßn kinh doanh kÐm hiÖu qu¶… Trong ph¹m vi cña kho¸ luËn nµy t«i ®· tËp trung nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn kinh tÕ nhµ n­íc ë Trung Quèc, c¸c gi¶i ph¸p, chÝnh s¸ch cã liªn quan, còng nh­ nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc, nh÷ng h¹n chÕ cßn tån t¹i cña m« h×nh tËp ®oµn nµy nh»m rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho ViÖt Nam khi chóng ta ®ang trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c tËp ®oµn kinh tÕ. Hi väng r»ng nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn cña Trung Quèc sÏ gãp phÇn gióp chóng ta nhanh chãng thiÕt lËp ®­îc c¸c tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh ®­a ®Êt n­íc b­íc sang giai ®o¹n ph¸t triÓn míi. Tµi liÖu tham kh¶o. Minh An – NhiÒu bµi häc quý - B¸o §Çu t­ – sè 177, trang 2 (29/92003). NguyÔn Kim B¶o – ThÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng x· héi chñ nghÜa cã ®Æc s¾c Trung Quèc – NXB Khoa häc – x· héi, 2002 Tr­¬ng V¨n B©n – Bµn vÒ c¶i c¸ch toµn diÖn doanh nghiÖp nhµ n­íc – NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, 1996. TrÇn TiÕn C­êng – Kh«ng biÕn ®éc quyÒn nhµ n­íc thµnh ®éc quyÒn doanh nghiÖp - B¸o DiÔn ®µn doanh nghiÖp – sè 66, trang 3 (15/8/2003). Thanh Hµ - §iÒu g× quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña c¸c tËp ®oµn kinh tÕ - B¸o Th­¬ng m¹i – sè 104, trang 6 (30/9/2003). Hoa H÷u L©n – Hµn Quèc c©u chuyÖn kinh tÕ vÒ mét con rång - NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, 2002. Hoµng ThÞ BÝch Loan – C«ng ty xuyªn quèc gia cña c¸c nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp míi Ch©u ¸ - NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, 2002. Vò Huy Tõ – M« h×nh tËp ®oµn kinh tÕ trong c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ - NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, 2002. Phan Minh TuÊn - M« h×nh tËp ®oµn kinh tÕ Trung Quèc tiÕn tr×nh vµ triÓn väng -T¹p chÝ Kinh tÕ Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng – sè 3, trang 74 - 80 (6/2003). §Ò ¸n h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tËp ®oµn kinh tÕ trªn c¬ së Tæng c«ng ty nhµ n­íc – ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ­¬ng, n¨m 2002. C¸c TËp ®oµn kinh tÕ cña Trung Quèc - qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai ph¸t triÓn - ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ­¬ng, n¨m 2003 Môc lôc Trang Tµi liÖu tham kh¶o