Báo cáo Chuyến đi thực tế tại Vườn Quốc Gia Ba Vì

Lêi më ®Çu Khoa häc tr¸i ®Êt - §a d¹ng sinh häc lµ m«n häc ®¹i c­¬ng kh«ng thÓ thiÕu ®­îc cña sinh viªn c¸c ngµnh M«i tr­êng, §Þa chÊt, Sinh häc. Lý thuyÕt ®i ®«i víi thùc tiÔn, häc ®i ®«i víi hµnh, ph­¬ng tr©m mang tÝnh ®Þnh h­íng nãi trªn trong lÜnh vùc gi¸o dôc - ®µo t¹o nãi chung, ®µo t¹o nh©n lùc, nh©n tµi cã tr×nh ®é ®¹i häc, trªn ®¹i häc nãi riªng, ®·, ®ang vµ m·i m·i ®óng, cÇn ®­îc duy tr×, ®¶m b¶o sù c©n ®èi hîp lÝ. Nªn khi lµ sinh viªn khoa M«i tr­êng chóng em ®· ®­îc ®i thùc tËp t¹i V­ên Quèc Gia Ba V× d­íi sù h­íng dÉn tËn t×nh cña c¸c thÇy trong ®oµn. Mçi ®Þa ®iÓm dõng ch©n, d­íi sù h­íng dÉn tØ mØ, nghiªm tóc, chu ®¸o, cña c¸c thÇy, lßng ham häc hái cña chóng em ®· lµm cho c¸c buæi häc ngoµi trêi thËt thó vÞ hµo høng vµ hiÖu qu¶. ViÖc ®ã ®· gióp cho mçi sinh viªn chóng em b­íc ®Çu tiÕp cËn trùc tiÕp víi mét sè d¹ng tµi nguyªn lßng ®Êt, tµi nguyªn thiªn nhiªn trªn mÆt ®Êt, tµi nguyªn vÞ thÕ, c¸c qu¸ tr×nh ®éng lùc m«i tr­êng, mét sè tai biÕn m«i tr­êng trªn ®Þa bµn thùc tËp, mét sè nh©n tè chÝnh cña m«i tr­êng ®Þa chÊt mÆt – hîp phÇn gÇn gòi, trùc tiÕp víi con ng­êi thuéc th¹ch quyÓn tr¸i ®Êt vµ mét phÇn sinh quyÓn . B¸o c¸o “ChuyÕn ®i thùc tÕ t¹i V­ên Quèc Gia Ba V×” nµy lµ tËp hîp nh÷ng ®iÒu thu nhËn ®­îc cña em trong chuyÕn ®i. Em ®· cè g¾ng hÕt søc ®Ó cã thÓ hoµn thµnh ®­îc b¶n b¸o c¸o mét c¸ch tèt nhÊt. Trong qu¸ tr×nh lµm bµi kh«ng khái s¬ suÊt nªn mong c¸c thÇy vµ ng­¬× ®äc th«ng c¶m vµ xin ghi nhËn nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp (nÕu cã). Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy ®· gióp ®ì chØ b¶o cho chóng em nh÷ng ý kiÕn thùc sù h÷u Ých ®Ó hoµn thµnh ®­îc b¸o c¸o. Ch­¬ng I ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi khu vùc v­ên quèc gia ba v× 1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn 1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý vµ l·nh thæ cña v­ên quèc gia V­ên Quèc gia Ba V× gåm hai vïng: vïng rõng cÊm V­ên Quèc Gia vµ vïng ®Öm ®­îc thµnh lËp n¨m 1977 n©y thuéc sù qu¶n lý trùc tiÕp cña Bé NN&PTNT gåm diÖn tÝch 7 x·, thuéc huyÖn Ba V× vµ ThÞ x· S¬n T©y. V­ên Quèc gia Ba V× cã täa ®é ®Þa lý: 21001’ – 21007’ VÜ ®é B¾c; 105018’ – 105025’ Kinh ®é §«ng vµ n»m ë trung t©m vïng nói T¶n Viªn . Ba V× cã diÖn tÝch 7377 ha . PhÝa B¾c V­ên QG lµ c¸c x· Ba Tr¹i , Ba V× , T¶n LÜnh , phÝa §«ng lµ c¸c x· V©n Hoµ , Yªn B¸i thuéc huyÖn Ba V×. PhÝa Nam v­ên QG lµ huyÖn Kú S¬n tØnh Hoµ B×nh. H×nh 1. C¶nh quan Ba V×  1.1.2. §Þa h×nh vµ th¶m thùc vËt Ba V× lµ vïng nói cao trung b×nh n»m ë r×a T©y cña §ång b»ng B¾c Bé víi 3 ®Ønh nói cao nhÊt lµ : §Ønh Vua 1298m, §Ønh T¶n Viªn 1227 m, §Ønh Ngäc Hoa 1180 m vµ mét sè ®Ønh thÊp h¬n lµ : Hang Hïm 776 m, Gia Dª 714m . Xung quanh vïng nói Ba V× lµ c¸c d¶i nói d¶i ®åi thÊp, l­în sãng xen kÏ víi ruéng n­íc vµ c¸c thuû vùc n­íc t¹o nªn mét vïng cã phong c¶nh ®Ñp nªn th¬, kÕt hîp ®­îc c¶ c¶nh hïng vÜ cña nói s«ng vµ sù yªn tÜnh trï phó cña c¸c lµng quª xinh ®Ñp vïng ®åi. Vïng nói Ba V× cã ®é dèc cao víi ®é dèc trung b×nh lµ 250. Tf cèt 400m trë lªn, ®é dèc trung b×nh lµ 350 vµ cao h¬n, thËm chÝ cã n¬i lé ra c¸c v¸ch dùng ®øng. ë khu vùc thÊp xung quanh Ba V×, ®Þa h×nh kh· b»ng ph¼ng. Theo ®é cao ®Þa h×nh, cã thÕ ph©n ra c¸c kiÓu ®Þa h×nh: ®Þa h×nh nói 300m trë lªn, ®Þa h×nh 250m, ®Þa h×nh ®ång b»ng vµ thung lòng d­íi 15m. Theo nghiªn c­ua cña nhãm t¸c gi¶ ( NguyÔn V¨n Tr­¬ng vµ nnk 1994 ), ®Þa h×nh khu vùc chia thµnh 18 d¹ng thuéc 3 nhãm nguån gèc : (1) §Þa h×nh h×nh thµnh do ho¹t ®éng cña dßng ch¶y. (2) §Þa h×nh t¹o thµnh do ho¹t déng cña dßng ch¶y t¹m thêi. (3) §iah h×nh thµnh t¹o do qu¸ tr×nh bãc mßn. 1.1.3. KhÝ hËu vµ thuû v¨n khu vùc Khu vøc V­ên Quèc Gia Ba V× vµ khu vùc S¬n T©y nãi chung cã khÝ hËu phong phó vµ ®a d¹ng, chÞu ¶nh h­ëng cña nhiÒu yÕu tè sinh khÝ hËu ®Æc thï. Do n»m ë 21 vÜ ®é B¾c vµ chÞu t¸c ®éng cña chÕ ®é giã mïa, khÝ hËu khu vùc Ba V× thuéc lo¹i khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm víi hai mïa ®iÓn h×nh lµ mïa hÌ nãng Èm vµ mïa kh« kh« l¹nh. Tuy nhiªn, ®Þa h×nh nói cao khu vùc Ba V× ®· lµm cho khÝ hËu ®iÓn h×nh trªn bÞ ph©n ho¸ thµnh c¸c ®íi vi khÝ hËu ®Æc biÖt thuËn lîi cho ho¹t ®éng du lÞch vµ nghØ ng¬i vÒ mïa hÌ. D­íi ®©y lµ mét sè ®Æc tr­ng cña khÝ hËu khu vùc : *ChÕ ®é nhiÖt - Ph©n bè nhiÖt trung b×nh cña vïng thÊp d­íi 100m kho¶ng 23,0 - 23,50C, t­¬ng øng víi tæng nhiÖt 8300 – 8400 cµng lªn cao nhiÖt ®é cµng gi¶m dÇn, cø cao 100m nhiÖt ®é gi¶m 0,550C. ë ®é cao 500m, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m lµ 200C vµ ë 1000m nhiÖt ®é trung b×nh n¨m lµ 200C. Sù biÕn ®æi nhiÖt ®i kÌm víi biÕn ®æi khÝ hËu c¶nh quan tõ nãng Èm ë d­íi thÊp sang kh« l¹nh khi lªn cao trªn 500m… - BiÕn ®«i nhiÖt theo mïa trong n¨m ë khu vùc Ba V× kh¸ cao, kho¶ng 120C. Theo quy ®Þnh cña khÝ t­îng n«ng nghiÖp 200C lµ nhiÖt ®é mïa l¹nh, th× mïa l¹nh cña ch©n nói kÐo dµi kho¶ng 4 – 4,5 th¸ng (tõ th¸ng 11 ®Õn gi÷a th¸ng 3), cßn mïa nãng kÐo dµi 7,5 – 8 th¸ng (tõ gi÷a th¸ng 3 ®Õn gi÷a th¸ng 11). NhiÖt ®é trung b×nh gi¶m dÇn theo ®é cao nªn cµng lªn cao mïa l¹nh kÐo dµi, ë c¸c vïng nói cao trªn 1000m nhiÖt ®é trung b×nh th¸ng kh«ng v­ît qu¸ 230C. - Dao ®éng nhiÖt ngµy ®ªm cã biªn ®é kh¸ lín víi gi¸ trÞ trung b×nh n¨m lµ 80C ®¹t 90c trong nöa ®Çu mïa ®«ng vµ ®Çu mïa hÌ. *ChÕ ®é Èm m­a: - Kh¶ n¨ng bèc h¬i cña khu vùc Ba V× kho¶ng 1000 – 1200 mm/n¨m. L­îng m­a hµng n¨m cña vïng t­¬ng ®èi cao vµ kh«ng ®ång ®Òu, ë vïng nói cao vµ s­ên ®«ng cña vïng nói tõ 2000 – 2400mm/ n¨m, vïng xung quanh nói m­a 1600 – 2000 mm/n¨m. Sè ngµy m­a trong n¨m tõ 130 ®Õn 150 ngµy, tû lÖ thuËn víi l­îng m­a. Nh×n chung, phÝa §«ng m­a nhiÒu h¬n phÝa T©y (däc s«ng §µ). L­îng m­a ph©n phèi kh«ng ®Òu trong n¨m, l­îng m­a 6 th¸ng mïa m­a chiÕm tíi h¬n 80% l­îng m­a c¶ n¨m víi sè ngµy m­a trung b×nh trong c¸c th¸ng nµy tõ 15 – 20 ngµy. Thêi kú Ýt m­a kÐo dµi tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4 víi sè ngµy m­a trung b×nh 5 – 10/ th¸ng vµ l­îng m­a 15 – 30 mm/th¸ng. Kh¶ n¨ng bèc tho¸t h¬i trong th¸ng mïa nãng 100 – 150 mm/th¸ng vµ 50 – 100mm/ th¸ng trong mïa l¹nh. Mïa Èm ë Ba V× kÐo dµi 7 th¸ng, tõ gi÷a th¸ng 4 ®Õn th¸ng 11. *C¸c yÕu tè khÝ hËu vµ thêi tiÕt kh¸c: Bøc x¹ mÆt trêi hµng n¨m 120 – 130 kcal/cm2 .n¨m, thÊp h¬n so víi c¸c khu vùc kh¸c cïng vÜ ®é. Tæng l­îng bøc x¹ trong mïa hÌ t­¬ng ®èi cao, kho¶ng 13 – 14 Kcal/ cm2.th¸ng. Thêi kú ®«ng xu©n, l­îng bøc x¹ chØ ®¹t 6 – 8 Kcal/cm2.th¸ng. Tèc ®é giã ë vïng khuÊt nói t­ong ®ãi yÕu, trung binh kho¶ng 1,0-2,0 m/s. trªn ®Ønh s­ên ®ãn giã, tèc ®é giã cã thÓ ®¹t 3-4 m/s. M­a b·o giã m¹nh th­êng tËp trung trong c¸c th¸ng tõ th¸ng 7 ®Õn th¸ng 9. Kh«ng khÝ khu vùc hÇu nh­ th­êng Èm ­ít quanh n¨m . Gi¸ trÞ trung b×nh cña ®é Èm c¸c th¸ng th­êng biÕn thiªn trong kho¶ng 80 – 96%, cao nhÊt vµo ®Çu mïa ®«ng liªn quan víi giã mïa ®«ng b¾c vµ thÊp nhÊt vµo mïa hÌ liªn quan víi giã t©y kh« nãng. *C¸c hiÖn t­îng thêi tiÕt ®Æc biÖt cña khu vùc: Giã T©y kh« nãng vµo c¸c th¸ng 5, 6 , 7 víi nhiÖt ®é trªn 350C vµ ®é Èm thÊp h¬n 50%. S­¬ng muèi th­êng gÆp trong ®ªm mïa ®«ng, hiÖn t­îng nµy th­êng t¨ng lªn theo ®é cao. Trªn c¸c ®Ønh nói cao th­êng xuyªn cã hiÖn t­îng m©y mï, ®Æc biÖt vµo c¸c thêi gian chuyÓn mïa trong n¨m. D«ng b·o vµ m­a ®¸ th­êng xuyªn xÈy ra t¹i khu vùc Ba V× (70 ngµy/n¨m trªn nói cao vµ 60 ngµy/n¨m t¹i thÞ x· S¬n T©y). Ho¹t ®éng gi«ng vµ sÐt th­êng diÔn ra trong c¸c th¸ng 5, 6, 7 trong n¨m. 1.1.4. C¸c d¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn khu vùc Tµi nguyªn ®Êt C¸c lo¹i ®Êt chÝnh trong khu vùc gåm c¸c lo¹i ®Êt ph¸t sinh trªn c¸c lo¹i ®¸ kh¸c nhau: ®Êt Feralit mµu vµng; ®Êt bazan mµu n©u ®á; ®Êt phï sa kh«ng ®­îc båi cã thµnh phÇn c­ giíi chñ yÕu lµ c¸t pha hoÆc thÞt nhÑ; ®Êt thung lòng; ®Êt lÇy cã thµnh phÇn c¬ giíi lµ thÞt nÆng trong c¸c tròng ngËp n­íc. Tµi nguyªn thùc vËt Theo tµi liÖu cña c¸c nhµ nghiªn cøu ng­êi Ph¸p, hÖ thùc vËt khu vùc Ba V× cã kho¶ng 812 loµi thùc vËt bËc cao, thuéc 472 chi, 98 hä. Theo ®iÒu tra thùc ®Þa cña c¸c nhµ thùc vËt häc ViÖt Nam tõ 1990 ®Õn 1992 cã 450 loµi thùc vËt thuéc 128 hä thùc vËt gåm 17 hä vµ vµ 43 loµi D­¬ng xØ, 5 hä vµ 5 loµi ngµnh H¹t trÇn, 106 hä vµ 402 loµi ngµnh H¹t kÝn. C©y quý hiÕm cã 8 loµi : B¸ch xanh, Th«ng tre, SÕn mËt, Giå l¸ b¹c, QuyÕt th©n gç, B¸t gi¸c liªn, Hoa tiªn vµ R©u hïm. C©y ®Æc thï cã 2 loµi lµ C¸ lå Ba V× vµ Bêi lêi Ba V× . C©y ®a dông cã hai loµi lµ Tr¸m vµ SÕn. Cã ba kiÓu rõng ph©n bè trªn nói Ba V× lµ: rõng kÝn th­êng th­êng xanh m­a Èm nhiÖt ®íi, rõng kÝn th­êng xanh Èm cËn nhiÖt ®íi, rõng kÝn hçn hîp c©y l¸ réng l¸ kim cËn nhiÖt ®íi. Tµi nguyªn ®éng vËt §éng vËt hoang d· khu vùc rÊt phong phó gåm 45 loµi ®éng vËt cã vó. KhØ vµng, s¬n d­¬ng, gÊu sèng chñ yÕu ë s­ên phÝa T©y. Ho½ng vµ lîn rõng chñ yÕu ph©n bè ë s­ên phÝa §«ng. §éng vËt lµm thuèc cã 35 loµi. Õch nh¸i vµ thuû sinh rÊt phong phó. Chim gåm 113 loµi thuéc 40 hä vµ 17 bé. C«n trïng cã 86 loµi thuéc 17 hä vµ 9 bé. Tµi nguyªn n­íc Tµi nguyªn n­íc cña khu vùc kh¸ phong phó do l­îng m­a cao vµ th¶m thùc vËt che phñ cßn b¶o toµn tèt nªn hÖ thèng c¸c s«ng suèi rÊt ph¸t triÓn . MËt ®é l­íi s«ng suèi dao ®éng 0,1 – 1,5 km/km2, theo xu thÕ cµng xa nói Ba V× th× mËt ®é cµng t¨ng. NhiÒu s«ng suèi nhá ®· ®­îc chÆn ®¾p thµnh c¸c ®Ëp vµ hå nh©n t¹o phôc vô cho n«ng nghiÖp vµ ho¹t ®éng du lÞch. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n Tµi nguyªn kho¸ng s¶n khu vùc rÊt ®a d¹ng, tuy hÇu hÕt lµ c¸c ®iÓm quÆng kh«ng cã gi¸ trÞ c«ng nghiÖp hoÆc cã quy m« tr÷ l­îng nhá. Mét sè má kho¸ng ®iÓn h×nh ®­îc khai th¸c trong vïng: sÐt Kaolin, Ami¨ng, LatÎit, c¸t vµ vËt liÖu x©y dùng. 1.2. §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi khu vùc V­ên Quèc Gia Ba V× 1.2.1. D©n c­ Khu vùc rõng cÊm v­ên quèc gia Ba V× hÇu nh­ kh«ng cã d©n c­ sèng tËp trung, nh­ng ë 7 x· vïng ®Öm mËt ®é d©n sè t­¬ng ®èi cao. Theo NguyÔn V¨n Tr­¬ng vµ nnk. 1994, d©n sè 7 x· vïng ®Öm cña v­ên quèc gia lµ 42.873 ng­êi chiÕm 19,8% d©n sè huyÖn Ba V× víi 3 d©n téc chÝnh theo tû lÖ: Kinh 51,9%, M­êng 43,6%, Dao 3,37%. Tèc ®é t¨ng d©n sè tù nhiªn cña vïng ®Öm lµ 2,26%. Sù ph©n bè d©n c­ theo d©n téc kh«ng ®ång ®Òu, ng­êi Dao tËp trung chñ yÕu ë x· Ba V×, trong khi ng­êi Kinh vµ ng­êi M­êng ph©n bè t­¬ng ®èi trong c¶ 7 x· vïng ®Öm. ë khu vùc ngoµi vïng ®Öm d©n c­ chñ yÕu lµ ng­êi Kinh. 1.2.2. Ho¹t ®éng kinh tÕ Ho¹t ®éng kinh tÕ cña d©n c­ vïng ®Öm chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp trång lóa n­íc vµ c©y hoa mµu. Riªng ®ång bµo Dao cã truyÒn thèng du canh du c­ nªn ®· g©y ra søc Ðp víi rõng tù nhiªn. HiÖn nay, mét phÇn d©n vïng ®Öm chuyÓn sang trång rõng vÇ trång c©y ¨n qu¶. Cïng víi s¶n xuÊt, d©n c­ ®Þa ph­¬ng c¸c x· vïng ®Öm cßn tham gia khai th¸c c©y thuèc, gç cñi vµ tµi nguyªn rõng tù nhiªn kh¸c. Ch¨n nu«i lµ mét ho¹t ®éng kh¸c cña ®ång bµo vïng ®Öm, ®Æc biÖt lµ ®ång bµo Kinh vµ mét sè n«ng tr­êng quèc doanh kh¸c ®ãng trªn ®Þa bµn c¸c x· vïng ®Öm. C¸c lo¹i gia sóc vµ gia cÇm ®­îc ch¨n nu«i lµ bß s÷a, bß thÞt, dª, gia cÇm vµ hiÖn ®· xuÊt hiÖn mét c¬ së ch¨n nu«i ®µ ®iÓu. Bªn c¹nh ®ã mét sè hé gia ®×nh ®i theo h­íng nu«i ong, nu«i c¸… Ho¹t ®éng kinh tÕ hiÖn nay ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong ph¹m vi V­ên Quèc gia vµ vïng ®Öm lµ ho¹t ®éng vµ c¸c dÞch vô du lÞch. Xung quanh V­ên Quèc gia xuÊt hiÖn hµng lo¹t c¸c c¬ së khai th¸c vµ lµm dÞch vô du lÞch nh­ Khu Du lÞch §ång M«, Khu du lÞch Suèi Hai, Khu du lÞch Ao Vua…Ho¹t ®éng du lÞch gãp phÇn ®¸ng kÓ tíi sù s«i ®éng cña ho¹t ®éng kinh tÕ trong vïng. Trong t­¬ng lai, du lÞch cã thÓ trë thµnh ho¹t ®éng kinh tÕ chñ yÕu cña VQG vµ vïng ®Öm. Mét sè ho¹t ®éng c«ng nghiÖp cña vïng nh­: chÕ biÕn n«ng s¶n, khai th¸c kho¸ng s¶n vµ s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng cßn ë quy m« nhá. 1.2.3. Giao th«ng vËn t¶i Khu vùc V­ên quèc gia Ba V× vµ thÞ x· S¬n T©y cã hÖ thèng giao th«ng rÊt thuËn víi nhiÒu vïng cña ®Êt n­íc. Tõ trung t©m VQG cã ®­êng r¶i nhùa ®i tíi thÞ x· S¬n T©y vµ tõ ®ã tíi Hµ Néi, Hµ §«ng vµ nhiÒu ®Þa ph­¬ng kh¸c. Trong t­¬ng lai khi cÇu Trung Hµ hoµn thµnh, giao th«ng bé nèi VQG víi c¸c tØnh phÝa B¾c (Phó Thä, Tuyªn Quang, Yªn B¸i,…) ng¾n ®i vµ thuËn lîi h¬n. Trong mïa kh« giao th«ng ®i l¹i cña c¸c x· vïng ®Öm còng rÊt thuËn lîi nhê hÖ thèng ®­êng cÊp phèi vµ ®­êng nhùa rÊt ph¸t triÓn. Tõ V­ên quèc gia cã thÓ ®Õn víi c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c ë miÒn B¾c th«ng qua hÖ thèng ®­êng thuû theo s«ng §µ vµ s«ng Hång nh­: Phó Thä - ViÖt Tr×, Hoµ B×nh, Hµ Néi, Th¸i B×nh, H¶i H­ng, v.v… Trong dù kiÕn ph¸t triÓn l©u dµi cña khu vùc, mét s©n bay sÏ ®­îc x©y dung t¹i MiÕu M«n, c¸ch trung t©m khu vùc kho¶ng 20 km. 1.2.4. Gi¸o dôc, y tÕ, v¨n ho¸, du lÞch HÖ thèng gi¸o dôc cña d©n c­ vïng ®Öm nh×n chung kh«ng ph¸t triÓn do ®êi sèng kinh tÕ thÊp, phong tôc l¹c hËu, ho¹t ®éng kinh tÕ chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, hiÖn t¹i khu vùc Ba V× cã kh¸ nhiÒu c¬ së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nh­ : §¹i häc quèc gia Hµ Néi, Tr­êng Sü quan Phßng ho¸, Tr­êng Sü quan Lôc qu©n. NhiÒu c¬ së nghiªn cøu nh­: V­ên quèc gia Ba V×, ViÖn Ch¨n nu«i, ViÖn Tµi nguyªn Sinh vËt, c¸c c¬ së huÊn luyÖn vµ nghiªn cøu qu©n sù, còng nh­ c¸c c¬ së du lÞch ®ang gãp phÇn thøc ®Èy qu¸ tr×nh n©ng cao nhËn thøc v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc cho d©n c­ ®Þa ph­¬ng, ®Æc biÖt lµ ®ång bµo d©n téc. HÖ thèng y tÕ vµ ch¨m sãc y tÕ cña khu vùc chñ yÕu tËp trung t¹i thÞ x· S¬n T©y. Khu vùc v­ên quèc gia Ba V× lµ mét vïng cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn v¨n ho¸ ®a d¹ng vµ phong phó. §©y lµ vïng cã thÓ kÕt hîp ®­îc truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i trong viÖc ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp cña v¨n ho¸ phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi . Ho¹t ®éng du lÞch cña khu vùc nh­ vËy còng cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn . C¸c lo¹i h×nh du lÞch t¹i khu vùc cã thÓ bao gåm : Du lÞch sinh th¸i vµ t×m hiÓu thiªn nhiªn Du lÞch v¨n ho¸ Du lÞch nghØ ng¬i Ch­¬ng II §Þa chÊt khu vùc nghiªn cøU 2.1.§Þa tÇng Khu vùc nghiªn cøu trong diÖn tÝch kh«ng réng, nh­ng cã mÆt c¸c lo¹i ®¸ kh¸ ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn th¹ch häc vµ c¸c tuæi ®Þa chÊt. Theo tuæi ®Þa chÊt cña c¸c ®¸ cã mÆt trong khu vùc, cã thÓ chia ra lµm 4 lo¹i : C¸c ®¸ cæ cã tuæi ®Þa chÊt TiÒn Cambri (Protezozoi). C¸c ®¸ cæ cã tuæi ®Þa chÊt §¹i Cæ sinh ( Paleozoi). C¸c ®¸ cæ cã tuæi ®Þa chÊt §¹i Trung sinh ( Mezozoi ). C¸c ®¸ cæ cã tuæi ®i¹ chÊt §¹i T©n sinh ( Kainozoi). 2.1.1 §Þa tÇng vµ ®¸ TiÒn Cambri Trong khu vùc nghiªn cøu, c¸c ®¸ TiÒn Cambri lé ra ë r×a T©y, s¸t s«ng §µ khu vùc thÞ x· S¬n T©y thuéc phøc hÖ s«ng Hång cã tuæi ®Þa chÊt x©p xØ 2 tØ n¨m. C¸c ®¸ cña Proterozoi ®Òu bÞ biÕn chÊt cao vµ cã mÆt ë nhiÒu cÊu tróc næi cao trªn thÕ giíi hiÖn nay nh­ B¾c Mü, ch©u Phi, TriÒu Tiªn vµ ®«ng B¾c Trung Quèc. C¸c mÉu d¸ t¹i ®iÓm lé bÞ ph©n phiÕn, vß nhµu, bÒ mÆt ph©n líp ®¸ nghiªng vÒ phÝa §«ng B¾c. 2.1.2. §Þa tÇng vµ ®¸ tuæi ®¹i cæ sinh Trong ph¹m vi khu vùc nghiªn cøu, c¸c ®¸ tuæi §¹i cæ sinh ph©n bè chñ yÕu ë phÝa VQG víi ®¹i diÖn duy nhÊt lµ §Þa tÇng B¶n §iÖt víi tuæi tuyÖt ®èi trªn 250 triÖu n¨m. Thµnh phÇn cña ®¸ HÖ tÇng B¶n §iÖt lµ ®¸ v«i ph©n líp, ®¸ v«i d¹ng khèi, ®¸ phiÕn xen kÑp c¸c thÊu kÝnh ®¸ v«i. T¹i khu vùc xãm Quýt, hiÖn t¹i d©n ®Þa ph­¬ng ®ang khai th¸c ®¸ ami¨ng trong ®íi tiÕp xóc ®¸ v«i vµ ®¸ phun trµo. §¸ nµy cã ®é bÒn ho¸ häc vµ c¬ häc, kÝch th­íc sîi bÐ chui vµo mµng phæi c¬ thÓ t¹o æ sinh ung th­, viªm phæi... H×nh 2: §¸ amiang 2.1.3. §Þa tÇng vµ ®¸ §¹i Trung sinh C¸c ®¸ §¹i Trung sinh cã mÆt phong phó vÒ lo¹i h×nh vµ quy m« ph©n bè trong khu vùc nghiªn cøu. Chóng gåm 3 hÖ tÇng chÝnh: §¸ phun trµo baz¬ ; §¸ phun trµo axit, phun trµo trung tÝnh vµ mét Ýt phun trµo baz¬ ; §¸ trÇm tÝch , trÇm tÝch phun trµo. Theo thang tuæi tuyÖt ®èi, c¸c ®¸ nµy cã tuæi tuyÖt ®èi kho¶ng tõ 170 ®Õn 250 triÖu n¨m. Trªn phÇn ®Þa h×nh cao cña nói Ba V× nh­ ®Ønh Vua (1.298m), ®Ønh Ngäc Hoa (1.180m) vµ ®Ønh T¶n Viªn(1.227m) cã mét líp cuéi kÕt bazan s¾p xÕp ®Þnh h­íng theo ph­¬ng ¸ kinh tuyÕn, ®øt g·y b¾c - nam t¹o s«ng §µ. Nói löa ho¹t ®éng råi nh­ng kh«ng ho¹t ®éng n÷a nªn líp ®Êt phñ mét líp bôi kh«ng ph¶i magma. 2.1.4. HÖ ®Þa tÇng §¹i t©n sinh C¸c ®¸ tuæi §¹i t©n sinh gåm trÇm tÝch HÖ tÇng VÜnh B¶o, tÇng Hµ Néi, tÇng VÜnh Phóc, tÇng Th¸i B×nh vµ trÇm tÝch s«ng suèi hiÖn ®¹i. C¸c ®¸ trÇm tÝch hiÖn ®¹i ph©n bè ë c¸c b·i båi ngoµi ®ª vµ trong lßng c¸c s«ng suèi c¹n cña khu vùc nghiªn cøu. 2.2. C¸c yÕu tè cÊu tróc kiÕn t¹o khu vùc D­íi gãc ®é cÊu tróc – kiÕn t¹o cæ, vïng nói Ba v× vµ phô cËn, thuéc miÒn kiÕn t¹o T©y B¾c ViÖt Nam, víi ranh giíi §«ng B¾c lµ ®øt g·y s«ng Ch¶y. Trªn b¶n ®å ®Þa chÊt – kho¸ng s¶n vïng nghiªn cøu, ®øt g·y s«ng Hång ch¹y qua phÇn §«ng B¾c cña vïng, ®ång thêi còng lµ ranh giíi chia vïng nghiªn cøu thµnh hai ®íi kiÕn tróc cã lÞch sö ph¸t triÓn ®Þa chÊt kiÕn t¹o kh¸c nhau. PhÝa ®«ng b¾c cña ®øt g·y s«ng Hång lµ bé phËn ven r×a thuéc ®íi kiÕn tróc kÐo dµi theo ph­¬ng TB - §N (3300- 3400) víi chiÒu dµi trung b×nh trªn 1000km. Theo c¸c tµi liÖu ®Þa vËt lý, ®øt g·y nµy cã ®é s©u 60 – 70 km . PhÝa t©y nam cña ®øt g·y s«ng Hång víi líp vá lôc ®Þa h×nh thµnh vµo Triat mu«n(T3), §¹i trung sinh tiÕp tôc vËn ®éng n©ng t¹o nói trong Kainozoi vµ gia ®o¹n t©n kiÕn t¹o – kiÕn t¹o hiÖn ®¹i. Víi ®Æc ®iÓm lÞch sö ph¸t triÓn nh­ vËy, cã thÓ gÆp c¸c tÇng : TÇng cÊu tróc mãng biÕn chÊt TiÒn Cambri. TÇng cÊu tróc Paleozoi TÇng cÊu tróc Mezoi 2.3. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n C¸c biÓu hiÖn tµi nguyªn kho¸ng s¶n khu vùc V­ên quèc gia Ba V× kh¸ ®a d¹ng, bao gåm c¸c kho¸ng s¶n kim lo¹i, kho¸ng s¶n phi kim lo¹i vµ n­íc kho¸ng. 2.3.1. Kho¸ng s¶n kim lo¹i Kho¸ng s¶n kim lo¹i cã mÆt t¹i khu vùc v­ên quèc Gia Ba V× lµ Au , Cu vµ mét sè biÓu hiÖn quÆng ®a kim lo¹i Pb, Zn. Vµng cã mÆt trong khu vùc ph©n bè ®¸ phun trµo d­íi d¹ng c¸c vÈy x©m t¸n vµ c¸c æ, m¹ch quÆng nhá n»m trong c¸c th©n quÆng sunphua má Ba Tr¹i, má Minh Quang vµ ®iÓm quÆng sunphua Cu ®a kim t¹i cèt 260m trªn ®­êng lªn cèt 400 vµ lªn ®Ønh T¶n Viªn. QuÆng Cu: trªn ph¹m vi khu vùc V­ên quèc gia Ba V× vµ l©n cËn hiÖn ch­a ph¸t hiÖn c¸c th©n quÆng hoÆc má quÆng cu cã gi¸ trÞ c«ng nghiÖp. QuÆng Pb, Zn ch­a ®­îc ph¸t hiÖn trong ph¹m vi vïng nghiªn cøu. 2.3.2. Kho¸ng s¶n phi kim lo¹i Kho¸ng s¶n phi kim lo¹i ë vïng nghiªn cøu kh¸ ®a d¹ng bao gåm Pirit, Kaolin, Ami¨ng, ®¸ «ng, Puz¬lan, vËt liÖu x©y dùng. Pirit lµ kho¸ng s¶n quan träng cña vïng, ®­îc ph¸t hiÖn t¹i hai má cã gi¸ trÞ c«ng nghiÖp lµ Ba Tr¹i vµ Minh Quang. Tr÷ l­îng c«ng nghiÖp má Pirit Ba Tr¹i lµ 1 triÖu tÊn quÆng, cßn ë má Minh Quang lµ 400.000 tÊn. HiÖn nay, má Ba Tr¹i ch­a ®­îc khai th¸c do n»m trong K9; má Minh Quang dõng khai th¸c v× qu¸ tr×nh khai th¸c lÊy S ®Ó s¶n xu©t axit sunfuric lµm cho ®Êt cã mµu vµng(PH=2). Ngoµi ra, viÖc khai th¸c cßn ¶nh h­ëng ®Õn m«i tr­êng xung quanh c©y kh«ng mäc ®­îc g©y lò quÐt, xãi mßn th¶i ra c¸c xØ lµm n­íc cã mµu ®á vµ chøa nhiÒu As(5g/1 tÊn ®Êt) rÊt ®éc ¶nh h­ëng l©u dµi cho ®Õn thÕ hÖ thø ba cßn liªn quan ®Õn nhiÒu bÖnh kh¸c. H×nh 3: Má kho¸ng Minh Quang SÐt Kaolin còng lµ lo¹i kho¸ng s¶n phi kim lo¹i quan träng kh¸c cña vïng. Cã hai má sÐt Kaolin ®­îc ph¸t hiÖn ë khu vùc nghiªn cøu lµ Thñ Trung (Khu vùc thÞ x· S¬n T©y) vµ Chu MËt (khu vùc gÇn bÕn phµ Trung Hµ). C¶ hai má SÐt Kalin nµy cã nguån gèc phong ho¸ ®­îc khai th¸c ®Ó phôc vô s¶n xuÊt gèm sø, giÊy, mü phÈm, thøc ¨n (t¨ng c­êng trao ®æi chÊt) nh­ng hÝt ph¶i bôi lµ rÊt ®éc h¹i v× ®ã lµ bôi silic g©y khã thë vµ mét sè bÖnh kh¸c. H×nh 4 : Má kho¸ng Cao Lanh Ami¨ng lµ tËp hîp d¹ng sîi cña c¸c kho¸ng silicat thuéc hai nhãm kho¸ng vËt Piroxen vµ Amiphib«n. Thµnh phÇn kho¸ng vËt cña ami¨ng rÊt ®a d¹ng. Ami¨ng lµ chÊt c¸ch ®iÖn, c¸ch nhiÖt, c¸ch ©m rÊt tèt vµ rÊt bÒn d­íi t¸c ®éng c¬ häc, ho¸ häc do cã tø diÖn Si , ®Ønh Si liªn kÕt víi nhau thµnh mét m¹ch, V× vËy nã dïng ®iÖn, th­êng ®­îc sö dông ®Ó lµm vËt liÖu c¸ch nhiÖt trong ®å dïng ®iÖn, lµm vËt liÖu chèng ch¸y, chÊt ®én trong s¶n xuÊt tÊm lîp nhµ. Ami¨ng lµ chÊt ung th­ nguy hiÓm do bÒn c¬ häc, ho¸ häc nªn khi vµo c¬ thÓ kh«ng ph©n huû, chØ hoµ tan trong kiÒm ho¸, v× vËy viÖc khai th¸c vµ sö dông chóng hiÖn nay ®ang cã xu h­íng gi¶m. T¹i v­ên quèc gia V­ên quèc gia Ba V×, nhiÒu ®iÓm kho¸ng Ami¨ng ®· ®­îc ph¸t hiÖn vµ khai th¸c . Ph¶n øng thµnh t¹o Ami¨ng xãm Quýt do sù biÕn ®æi cña Dolomit d­íi t¸c ®éng cña dung dÞch nhiÖt cã thÓ minh häa b»ng s¬ ®å ph¶n øng h¸o häc: 3 MgCa(CO3)2 + 2 SiO2 + 2H2O = H4MgSiO9 +3CaCO3 + CO2 H×nh 5 : GiÕng khai th¸c ami¨ng §¸ «ng lµ lo¹i ®¸ kho¸ng s¶n phæ biÕn trong vïng nghiªn cøu. §©y lµ lo¹i kho¸ng s¶n cã nguån gèc phong ho¸, h×nh thµnh do kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh phong ho¸ laterit c¸c lo¹i ®¸ phun trµo vµ trÇm tÝch phun trµo t¹i vïng nghiªn cøu. Kho¸ng s¶n nµy th­êng ®­îc khai th¸c ®Ó lµm vËt liÖu x©y dùng thay cho g¹ch. §èi víi nhiÒu vïng d©n c­ d©n c­ n«ng th«n khu vùc V­ên quèc gia Ba V× vÝ dô t¹i lµng cè ®­êng L©m ë ®Òn thê Phïng H­ng cã mét ®o¹n t­êng ®­îc x©y b»ng ®¸ ong. Ngoµi ra cßn cã c¸c lo¹i kho¸ng s¶n Puz¬lan, c¸t x©y dùng, sái vµ cuéi x©y dùng vµ mét sè khèi ®¸ v«i. 2.3.3. N­íc kho¸ng Lµ mét trong c¸c lo¹i h×nh kho¸ng s¶n tiÒm n¨ng cña khu vùc S¬n T©y – Ba V×. HiÖn nay c­ d©n ®Þa ph­¬ng ®ang khai th¸c phôc vô t¾m kho¸ng nãng cña kh¸ch du lÞch. 2.4.. C¸c biÓu hiÖn ®éng lùc m«i tr­êng vµ tai biÕn m«i tr­êng 2.4.1. C¸c biÓu hiÖn ®Þa ®éng lùc néi sinh vµ tai biÕn liªn quan §èi víi vïng nghiªn cøu, vËn ®éng kiÕn t¹o chÝnh lµ nguån lùc chñ yÕu t¹o chÊn ®éng lùc néi sinh. Liªn quan ®Õn c¸c giai ®o¹n cæ trong lÞch sö ph¸t triÓn cña vïng, nguån ®éng lùc nµy g¾n víi c¸c ®éng lùc kiÕn t¹o cæ, lµ nh©n tè chi phèi viÖc h×nh thµnh c¸c yÕu tè cÊu tróc - kiÕn t¹o, c¸c t¹o thµnh vá. C¸c tµi nguyªn kho¸ng s¶n t­¬ng øng tuæi tr­íc §¹i Kinozoicosc biÓu hiÖn gåm cã: 2.4.1.1. BiÓu hiÖn t©n kiÕn t¹o - kiÕn t¹o hiÖn ®¹i vµ c¸c yÕu tè kiÕn tróc liªn quan MÆc dï diÖn tÝch vïng nghiªn cøu kh«ng lín, song biÓu hiÖn t©n kiÕn t¹o kh¸ ph©n dÞ vµ ®­îc ph©n thµnh hai ®íi cã h­íng vËn ®éng chñ ®¹o kh¸c h¼n nhau, ®ång thêi t¹o nªn hai bé phËn cã ®Æc ®iÓm tµi nguyªn – m«i tr­êng kh¸c nhau lÊy ®øt gÉy s«ng Hång lµm ranh giíi. §Æc ®iÓm c¸c ®íi nh­ sau: 2.4.1.1.1.§íi §«ng B¾c Ph©n bè t¹i phÇn r×a c¸nh ®ång b¾c cña ®øt g·y s«ng Hång, trong ®ã cã mét phÇn thuéc huyÖn Ba V×, Hµ T©y vµ mét phÇn thuéc Phó Thä. H­íng vËn ®éng chñ ®¹o trong giai ®o¹n t©n kiÕn t¹o – kiÕn t¹o hiÖn ®¹i lµ lón h¹. T¹i vïng nghiªn cøu, biªn ®é lón h¹ chØ ®¹t trªn d­íi 500 m tÝnh chung cho giai ®o¹n t©n kiÕn t¹o. V× thuéc phÇn r×a cña vïng tròng, nªn biªn ®é lón h¹ chØ ë møc yÕu, ph©n dÞ vµ c¨n b¶n ®­îc båi tô hoµn bï. BÒ mÆt t­¬ng ®èi b»ng ph¼ng, chñ yÕu lµ ®Þa h×nh tÝch tô, víi ®é cao thay ®æi trong kho¶ng 25 ®Õn 30m tuyÖt ®èi, nghiªng tho¶i, ph©n c¾t yÕu, ®­îc h×nh thµnh trong chÝnh ®iÒu kiÖn tù nhiªn nªu trªn. Trªn c¸c bÒ mÆt, ®ã ®©y cã thÓ gÆp c¸c vËt liÖu c¸t sái, sÐt thuéc HÖ tÇng Hµ Néi, HÖ tÇng VÜnh Phóc. Däc c¸c triÒn s«ng, ph¸t triÓn c¸c d¹ng ®Þa h×nh b·i båi th­êng chÞu sù t¸c ®éng, thËm chÝ thay ®æi, di chuyÓn bëi dßng n­íc hiÖn ®¹i, víi c¸c vËt liÖu bë rêi tuæi hiÖn ®¹i. 2.4.1.1.2.§íi T©y Nam Ph©n bè t¹i c¸nh t©y nam cña ®íi ®øt g·y s«ng Hång, h­íng T©y B¾c - §«ng Nam vµ trªn c¸nh phÝa §«ng cña ®øt g·y Thanh Thuû – Hoµ B×nh, theo ph­¬ng ¸ kinh tuyÕn ch¹y däc ®o¹n s«ng §µ ch¶y tõ Nam lªn B¾c ®Ó héi nhËp víi s«ng Hång. §©y lµ mét bé phËn thuéc khu vùc n©ng nói trong giai ®o¹n t©n kiÕn t¹o – kiÕn t¹o hiÖn ®¹i, víi c­êng ®é vËn ®éng ph©n dÞ, thay ®æi tõ møc yÕu ®Õn trung b×nh, víi biªn ®é n©ng thay ®æi tõ vµi tr¨m mÐt ®Õn 1000 -1200 m. ChÝnh trong bèi c¶nh ®Þa ®éng lùc néi sinh nh­ vËy, kÌm theo qu¸ tr×nh x©m thùc s©u, ph©n c¾t s©u m¹nh mÏ, ®· t¹o nªn c¶nh quan hïng vÜ cña nói T¶n Viªn – Ba V×, suèi khe, th¸c ghÒnh hÊp dÉn kh¸ch du lÞch gÇn xa. VÒ mÆt thµnh phÇn vËt chÊt, do ®­îc n©ng tråi trong giai ®o¹n t©n kiÕn t¹o – kiÐn t¹o hiÖn ®¹i, c¸c thµnh t¹o ®Þa chÊt cæ víi tuæi tõ tr­íc Cambri ®Õn c¸c tÇng ®¸ tuæi Paleozoi ®· ®­îc ®­a tõ d­íi s©u lªn cao, bÞ ph©n c¾t lé ra trªn bÒ mÆt ®Þa h×nh ®åi, nói, suèi, khe trong vïng. C¸c kho¸ng s¶n n»m lé trªn mÆt hoÆc ph©n bè ë gÇn mÆt ®Êt còng lµ do c¸c nguyªn nh©n néi, ngo¹i sinh ®· nªu ë trªn. Tõ trªn cao xuèng thÊp, ®ång thêi còng lµ tõ cæ ®Õn trÎ dÇn, cho tíi hiÖn ®¹i kiÕn tróc ®Þa h×nh vïng nghiªn cøu bao gåm c¸c nhãm bªn mÆt ®Þa h×nh nh­ sau: (1) §Þa h×nh nói thÊp vµ trung b×nh: mang tÝnh chÊt cña ®Þa h×nh bãc mßn – röa tr«i kh¸ ®iÓn h×nh, ph©n bè tËp trung trªn ph¹m vi khèi nói T¶n Viªn – Ba V×, víi ®é cao tõ vµi tr¨m mÐt lªn ®Õn trªn d­íi 1200m trong ®ã nói T¶n Viªn cao 1287m. §©y lµ vïng ®Þa h×nh bÞ ph©n c¸ch m¹nh mÏ, phøc t¹p nhÊt trong ®Þa phËn nghiªn cøu, s­ên dèc ®¹t tíi møc 15 - 200 dÕn 300 . (2) §Þa h×nh ®åi tho¶i vµ ®ång b»ng cao ph©n bè réng r·i víi ®é cao, thay ®æi tõ kho¶ng 50 – 60 m ®Õn treªn d­íi 100m, ph©n c¾t yÕu. (3) §Þa h×nh x©m thùc - tÝch tô liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña c¸c dßng ch¶y vµ ®· thuéc ph¹m vi diÖn thung lòng c¸c dßng s«ng cæ, c¸c dßng s«ng suèi hiÖn ®¹i vµ c¸c dßng ch¶y kh«ng th­êng xuyªn ph¸t triÓn trªn ph¹m vi ®Þa h×nh ®åi nói, ®Þa h×nh ®ång b»ng cao bao quanh khèi nói T¶n Viªn – Ba V×. 2.4.1.2. C¸c kiÕn tróc ph¶ huû kiÕn t¹o hiÖn ®¹i vµ t¹i biÕn ®éng ®Êt §éng ®Êt cã thÓ xem nh­ tai biÕn ®¹i diÖn cho c¸c tiÒm n¨ng cã thÓ g©y tai biÕn liªn quan ®Õn c¸c qu¸ tr×nh ®Þa ®éng lùc néi sinh t¹i vïng nghiªn cøu. §íi ®øt gÉy s«ng Hång, cã ®o¹n ch¶y c¾t qua vïng nghiªn cøu chÝnh lµ mét trong c¸c ®íi cã kh¶ n¨ng sinh ®éng ®Êt m¹nh cña l·nh thæ ViÖt Nam vµ ®­¬ng nhiªn còng lµ ®íi kiÕn tróc ph¸ huû cã kh¶ n¨ng g©y t¹i biÕn ®éng ®Êt trªn ®Þa bµn cña vïng nghiªn cøu. Trªn ph¹m vi khèi nói T¶n Viªn - Ba V× vµ c¸c vïng liªn quan ®Õn V­ên quèc gia Ba V×, cßn ph¸t triÓn mét sè ®øt g·y kiÕn t¹o quy m« ®Þa ph­¬ng chØ kho¶ng vµi km cho ®Õn kho¶ng m­êi km ®æ l¹i, song rÊt ®a ph­¬ng, thay ®æi tõ ¸ vÜ tuyÕn, ¸ kinh tuyÕn cho ®Õn T©y B¾c - §«ng Nam vµ §«ng B¾c – T©y Nam. 2.4.2. C¸c biÓu hiÖn ®Þa ®éng lùc ngo¹i sinh vµ t¹i biÕn liªn quan 2.4.2.1. C¸c biÓu hiÖn cña c¸c qu¸ tr×nh ®Þa ®éng lùc ngo¹i sinh trªn vïng nghiªn cøu : T¸c ®éng phong ho¸ : X¶y ra réng kh¾p trong vïng nghiªn cøu, thÊy biÓu hiÖn ë vïng §«ng B¾c còng nh­ T©y Nam cña vïng. Song c¸c s¶n phÈm phong ho¸ ®­îc ph¸t triÓn phong phó vµ b¶o tån râ ë bé phËn ®Þa h×nh ®åi nói thÊp – trung b×nh ë phÇn T©y Nam vïng nghiªn cøu trong ®ã cã khèi nói T¶n Viªn – Ba VÝ vµ V­ên quèc gia Ba V×. ChÝnh nhê t¸c ®éng cña phong ho¸ t¹o nªn líp thæ nh­ìng, ®Êt trång. T¸c ®éng bãc mßn röa tr«i : lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña n­íc ch¶y trµn trªn c¸c bÒ mÆt ®Þa h×nh nghiªng dèc, tho¶i kh¸c nhau. Trªn ®Þa bµn vïng nghiªn cøu, qu¸ tr×nh bãc mßn, röa tr«i diÔn ra trªn mäi bé phËn. T¹i ®íi §«ng B¾c qu¸ tr×nh röa tr«i lµ ®Æc tr­ng, cßn víi bé phËn ®åi nói t¹i T©y Nam vïng nghiªng cøu qu¸ tr×nh bãc mßn diÔn ra kh¸ m·nh liÖt, kÕt hîp víi c¸c qu¸ tr×nh röa tr«i, qu¸ tr×nh x©m thùc, xãi lë,... ®· g©y ra hiÖn t­îng xãi mßn ®Êt kh¸ m¹nh mÏ. T¸c ®éng x©m thùc tÝch tô : x¶y ra réng kh¾p vïng nghiªn cøu, kÓ c¶ phÇn §«ng B¾c lÉn phÇn T©y Nam, song ®Æc ®iÓm ®èi víi tõng phÇn l¹i cã sù kh¸c biÖt. T¸c ®éng tr­ît lë, ®æ lë : diÔn ra chñ yÕu trªn ®Þa phËn khèi nói T¶n Viªn – Ba V×, n¬i cã ®Þa h×nh s­ên dèc lín . 2.4.2.2. C¸c biÓu hiÖn tai biÕn m«i tr­êng liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh ®Þa ®éng lùc ngo¹i sinh trªn ®Þa phËn vïng nghiªn cøu. Bªn c¹nh c¸c t¸c ®éng cã lîi, t¹o nªn c¸c tµi nguyªn vËt chÊt, tµi nguyªn vÞ thÕ, c¸c mÆt thuËn lîi ®èi víi m«i tr­êng sinh th¸i th× qu¸ tr×nh ngo¹i sinh cßn t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr­êng nh­: Xãi mßn ®Êt: lµ mét trong c¸c tai biÕn ngo¹i sinh kh¸ phæ biÕn, thuéc lo¹i tr­êng diÔn, qu¶ tr×nh diÔn ra chËm ch¹p nh­ng th­êng xuyªn, liªn quan c¸c qu¸ tr×nh röa tr«i, bãc mßn. Trªn ®Þa phËn V­ên quèc gia Ba V× vµ c¸c phÇn ®Öm, mÆc dï ®· cã sù b¶o vÖ trång rõng bæ sung, th× diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp chØ kho¶ng trªn ®­íi 18-20%, cßn l¹i lµ ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt sö dông vµo c¸c môc ®Ých kh¸c kh«ng cã t¸n rõng che phñ, ch¾c ch¾n ®ang chÞu t¸c ®éng cña xãi mßn ®Êt. Tr­ît lë, ®æ lë: lµ mét trong c¸c lo¹i tai biÕn cÊp diÔn nguy hiÓm. T¹i nói T¶n Viªn – Ba V×, tai biÕn tr­ît lë, ®æ lë, mÆc dï chØ ë d¹ng tiÒm Èn, song lu«n r×nh rËp vµ bÊt cø lóc nµo còng cã thÓ x¶y ra. Xãi lë däc c¸c triÒn s«ng: còng lµ mét trong nh÷ng tai biÕn cÊp diÔn, liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh x©m thùc cña c¸c dßng ch¶y s«ng suèi ®· ®Ó cËp ë phÇn trªn. BiÓu hiÖn chñ yÕu däc s«ng §µ ë phÝa t©y vµ s«ng Hång ë phÝa b¾c cña vïng nghiªn cøu. H×nh 7 : S¹t lë bê s«ng §µ 2.4.3.T¸c ®éng nh©n sinh vµ tai biÕn liªn quan T¸c ®éng nh©n sinh vµ tai biÕn nh©n sinh trong vïng nghiªn cøu liªn quan chÆt chÏ tíi c¸c lo¹i h×nh ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c c¬ s¬ kinh tÕ x· héi vµ d©n c­ ®Þa ph­¬ng ®iÓn h×nh nhÊt lµ: + Ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp + Giao th«ng vËn t¶i vµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng + Khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn(kho¸ng s¶n, ®a d¹ng sinh häc ) + Ho¹t ®éng n«ng l©m nghiÖp vµ ch¸y rõng + Ho¹t ®éng dÞch vô du lÞch Ngoµi ra, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ chñ yÕu cã kh¶ n¨ng t¹o ra c¸c t¸c ®éng nh©n sinh m¹nh mÏ vµ c¸c tai biÕn tiÒm Èn. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i vµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn, ho¹t ®éng n«ng l©m nghiÖp vµ ch¸y rõng, ho¹t ®éng du lÞch. Do ho¹t ®éng ho¹i sinh t¹i khu vùc Ba V× xuÊt hiÖn ®¸ bazan ph©n líp vµ ®¸ trung tÝnh bÞ nÐn Ðp t¹o thµnh ®¸ biÕn chÊt cã tÝnh ph©n líp mµu vµng ®á. H×nh 8: §¸ biÕn chÊt ph©n líp Ch­¬ng III §a d¹ng sinh häc 3.1. §a d¹ng thùc vËt V­ên quèc gia Ba V× Theo “Thùc vËt chÝ tæng qu¸t §«ng D­¬ng” do Lecomte xuÊt b¶n vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c nhµ thùc vËt trong n­íc vµ quèc tÕ sau n¨m 1954 th× V­ên quèc gia Ba V× cã kho¶ng 812 loµi thùc vËt thuéc 472 chi vµ 98 hä. Tuy nhiªn, tõ n¨m 1990 ®Õn 1992, c¸c nhµ thùc vËt ViÖt Nam chØ t×m thÊy 128 hä, trong ®ã : D­¬ng xØ ( 17 hä víi 43 loµi); Hä trÇn ( 5 hä víi 5 loµi ); H¹t kÝn ( 106 hä víi 402 loµi). KÝch th­íc mét vµi hä kh¸c nhau, mét sè hä chØ cã mét loµi, mét sè kh¸c cã chi cã loµi lín h¬n. 3.1.1. C¸c hä vµ loµi thùc vËt C¸c loµi quý hiÕm: B¸ch xanh, Th«ng tre, SÕn mËt, Giæi l¸ b¹c, QuyÕt th©n gç , B¸t gi¸c liªn , Hoa Tiªn, R©u hïm. HiÖn nay t¹i VQG Ba V× ®· ­¬m thµnh c«ng c©y b¸ch xanh ë ®é cao d­íi 1000m. H×nh 9: C©y B¸ch Xanh C¸c loµi ®Æc h÷u : Cµ l« Ba V×, Bêi lêi Ba V× C¸c loµi c©y gç: Giæi l¸ b¹c, Mì h¶i nam, Re bÇu... C¸c c©y lµm thuèc: Qua 2 ®ît kh¶o s¸t, c¸n bé ë trung t©m nghiªn cøu sinh ®­îc ë Bªnh viÖn Qu©n y 103 ®· trång h¬n 165 loµi c©y thuèc thuéc 67 hä, 7 hä trong sè ®ã cã nhiÒu h¬n 3 loµi cã Ých cho viÖc ch÷a trÞ bÖnh nh­: hä Asteraceae cã 10 loµi; hä Rubiaceae...Bªn c¹nh ®ã cßn cã c©y g©y h¹i tre b¸t ®é, nhÊt lµ trinh n÷ ®Çm lÇy cã søc sèng m·nh liÖt chiÕm ®Êt cña sÕu ®Çu ®á ë C¸t Tiªn. 3.1.2. C¸c kiÓu rõng khu vùc V­ên quèc gia Ba V× T¹i V­ên Quèc Gia Ba V×, rõng cã thÓ ®­îc chia lµm 3 kiÓu chÝnh: Rõng kÝn Èm th­êng xanh nhiÖt ®íi Rõng kÝn Èm th­êng xanh ¸ nhiÖt ®íi Rõng kÝn Èm th­êng xanh l¸ réng – l¸ kim ¸ nhiÖt ®íi. Nh÷ng kiÓu rõng nµy t¹o thµnh rÊt nhiÒu tÇng. Mét sè kiÓu rõng ë v­ên quèc gia Ba V×: Rõng rªu (kiÓu rõng nguyªn): ë Ba V×, rõng rªu cã thÓ b¾t gÆp trªn ®Ønh cao nhÊt (§Ønh Vua); vïng ®Êt réng lín ë ®é cao 1201 m vµ mét vïng nhá h¬n ë Tên Vinh ®­îc bao phñ bëi kiÓu rõng rªu ph¸t triÓn trªn ®Êt ferralit mµu vµng t­¬i. Rõng th­a ¸ nhiÖt ®íi (kiÓu rõng bÞ t¸c ®éng): kiÓu rõng nµy ph¸t triÓn tõ rõng “kÝn th­êng xa nhí nhiÖt ®íi”. Cã rÊt nhiÒu loµi d©y leo vµ ë c¸c kho¶ng trèng lín cã rÊt nhiÒu loµi tre, ®Æc biÖt c¸c loµi ®­îc xem nh­ “c©y tre bß” ph¸t triÓn m¹nh. KiÓu rõng kÝn Èm th­êng l¸ réng – l¸ kim ¸ nhiÖt ®íi: phÝa T©y dèc T¶n Viªn ë ®é cao 900m thÊy cã vÕt tÝch cña kiÓu rõng nµy, bao gåm mét l­în nhá loµi B¸ch xanh vµ ë cao h¬n lµ quÇn thÓ Quercus + Cinnamomum + Michelia vµ Libocedrus macrolepsis. §©y lµ kiÓu rõng chÝnh ë phÝa tËn ®Ønh Ngäc Hoa, cßn ë nói Tiªu Dong vµ T¶n Viªn chØ chiÕm mét diÖn tÝch giíi h¹n. KiÓu rõng nµy gåm 2 tÇng. KiÓu rõng nhiÖt ®íi Èm kÝn th­êng xanh nói thÊp: ph©n bè ë ®é cao 400 – 800 m, ®é dèc 26-350. HiÖn nay kiÓu rõng nµy chØ cã t¸n th­a hoÆc kh«ng cã t¸n. Rõng tre: loµi tre bß t¸i sinh sau khi khai th¸c vµ sau khi ho¹t ®éng canh t¸c ®· t¹o ra mét kiÓu rõng ®Æc biÖt ë Ba V×. Chóng mäc thµnh nh÷ng bôi dµy ®Æc khã cã thÓ thùc hiÖn ®­îc c¶i t¹o rõng. KiÓu rõng t¸i sinh: ®©y lµ khu rõng trÎ chñ yÕu do t¸i sinh c¸c loµi tªn phong ë c¸c vïng ®Êt hoang sau khi canh t¸c, tõ ®ã t¹o ra khu rõng míi cã ®ä cao 400m, n»m däc theo c¸c ®­êng mßn tíi ®Ønh nói cao h¬n(600 m ). 3. 1.3. Nguån tµi nguyªn thùc vËt trong b¶o tån chuyÓn vÞ ë Ba V× Víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi, Ba V× lµ mét n¬i thÝch hîp cho viÖc b¶o tån gen vµ nh©n gièng qua viÖc kÕt hîp b¶o tån nguyªn vÞ víi b¶o tån chuyÓn vÞ, gièng nh­ ®· ®­îc thùc hiÖn ë c¸c n¬i kh¸c trªn thÕ giíi. §iÒu nµy gióp v­ên b¶o tån vµ nh©n gièng c¸c loµi c©y quý hiÕm nhÊt ®Ó lµm giµu nguån tµi nguyªn rõng vµ n©ng cao tÝnh ®a d¹ng sinh häc. Ho¹t ®éng bæ sung nguån tµi nguyªn ®éng thùc vËt ë Ba V× lµ rÊt quan träng v× nguån tµi nguyªn thùc vËt ®· bÞ gi¶m xuèng 1/3, nguån tµi nguyªn ®éng vËt còng suy gi¶m ®¸ng kÓ. Khi thùc hiÖn c«ng viÖc nhËp néi, c¸c nhµ khoa häc th­êng ph¶i xem xÐt d÷ liÖu vÒ sinh – khÝ hËu ®Ó ®­a ra quyÕt ®Þnh. ë ViÖt Nam, chóng ta ®· cã mét sè kinh nghiÖm vÒ vÊn ®Ò nµy, ®Æc biÖt lµ vÒ nhËp néi c¸c gièng c©y kinh tÕ, c©y thuèc vµ c©y l©m nghiÖp. Cã thÓ vÝ dô nh­ nhËp néi c©y Camphor tõ NhËt B¶n, c©y Teak tõ Lµo ®Ó nghiªn cøu. Tuy nhiªn viÖc nhËp néi c¸c loµi thùc vËt cã thÓ ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng dù ®o¸n tr­íc ®­îc. Loµi Caurina vµ Mahogany nhËp tõ óc vµ ch©u Phi nh­ng l¹i sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn tèt h¬n ë ViÖt Nam. Loµi Lâi thä cã thÓ sinh tr­ëng tèt ë Ba V× v× nã ®· ®­îc chøng minh lµ cã mét ph¹m vi ph©n bè réng trong vïng nhiÖt ®íi. C¶nh b¸o vÒ sù bïng ph¸t c©y Trinh n÷ ®Çm lÇy ë VQG Ba V×: + B¾t nguån tõ Ch©u Mü, c©y trinh n÷ ®Çm lÇy (TN§L) ®· g©y ra th¶m ho¹ sinh th¸i ë mét sè tØnh Nam Bé nh­ V­ên sinh th¸i C¸t Tiªn... + Cã tªn khoa häc lµ Minosa pigra, cã hä hµng víi c©y Trinh n÷ bß lan (c©y xÊu hæ). L¸, hoa cña TN§L còng gièng nh­ c©y xÊu hæ b¶n ®Þa, nh­ng kh¸c h¼n c©y xÊu hæ bß lan ë chç nã lµ c©y bôi cã th©n gç, mäc cao ®ªn 200m, t¹o thµnh nh÷ng bôi c©y rËm r¹p. B¶n l¸, chïm qu¶ vµ hoa còng lín h¬n, cµnh v­¬n dµi vµ chÞu ®­îc giã m¹nh. Thuéc hä ®Ëu, th©n vµ cµnh TN§L ®Çy gai nhän, ®©m vµo da g©y c¶m gi¸c rÊt tª buèt v× trong nhùa c©y cã mét chÊt ®éc ®èi víi ng­êi vµ nhiÒu loµi ®éng vËt, víi c¸i tªn: tè Trinh n÷. Còng v× thÕ mµ kh«ng cã loµi ®éng vËt nµo sö dông TN§L lµm thøc ¨n còng nh­ ®µm xuyªn qua c¸c ®¸m c©y TN§L dµy ®Æc. + Th¶m ho¹ sinh th¸i do TN§L g©y ra: do cã tÝnh c¹nh tranh lín, chóng nhanh chãng chiÕm chç cña c¸c loµi c©y b¶n ®Þa. Gia sóc vµ ®éng vËt hoang d¹i còng tr¸nh xuyªn qua c¸c bôi c©y nµo sinh sèng. Ngoµi ra chóng lµm gi¶m diÖn tÝch canh t¸c vµ n¨ng suÊt nu«i trång ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt nu«i trång thuû s¶n. + Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1980, míi chØ gÆp lÎ tÎ TN§L ë vªn hå §ång M«. §Õn nay, TN§L ®· lan réng ra nhiÒu ®iÓm xung quanh ch©n nói Ba V×, trong ph¹m vi huyÖn Ba V× vµ Th¹ch ThÊt (Hµ T©y). Ngoµi khu vùc hå §«ng M«, TN§L cßn ph¸t triÓn m¹nh ë khu di tÝch lÞch sö K9, ven hå TiÕn Sa, trªn c¸c n­¬ng rÉy bá hoang hoÆc ®ang canh t¸c ë Minh Quang, xãm Quýt, Yªn S¬n.. T¹o ®iÒu kiÖn cho TN§L lan nhanh lµ sù thê ¬ cña rÊt nhiÒu ng­êi. Hä cho biÕt hä kh«ng thÓ ®Ó ý ®Õn loµi c©y nµy, thËm chÝ kh«ng biÕt tªn c©y lµ g×. Mét sè gia ®×nh cßn trång TN§L lµm bê rµo v× chóng mäc nhanh dÔ trång vµ cã gai ®éc. Bµ con triÖt h¹ c©y TN§L b»ng c¸ch chÆt vµ ®µo bá gèc khi thÇy chóng xuÊt hiÖn trong ruéng c©y trång hay v­ên nhµ m×nh, nh­ng kh«ng quan t©m khi chóng mäc trong c¸c vïng ®Êt c«ng céng nh­ s­ên ®åi, m­¬ng n­íc, hå thuû ®iÖn hoÆc trªn ®Êt cña c¸c c­ quan, ®¬n vÞ qu¶n lý. Cø nh­ vËy, sau mçi nïa m­a, c©y TN§L l¹i më réng ph¹m vi lÊn chiÕm trong sù bµng quan cña céng ®ång. §· ®Õn lóc cÇn ph¶i ng¨n chÆn sù lay lan cña c©y TN§L t¹i VQG Ba V×. H×nh 9: C©y trinh n÷ ®Çm lÇy 3.1.4.Vµnh ®ai khÝ hËu vµ c¸c loµi thùc vËt trong b¶o tån chuyÓn vÞ Th¶m phñ thùc vËt tù nhiªn ë n­íc ta ®· tõng lµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña nhiªu nhµ khoa häc. Ng­êi ta nhËn thÊy r»ng, sù ph©n bè cña th¶m thùc vËt vµ ®éng vËt phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh vµ hÖ sinh th¸i ®Êt ®¸ ë c¸c ®ai cao kh¸c nhau. C¸c loµi ®éng vËt nãi chung vµ loµi thó nãi riªng cã sù ph©n bè kh¸c nhau trªn tõng ®é cao. ë ®Þa h×nh ®åi tõ cot 15m ®Õn cot 250m, c¸c loµi thùc vËt c©y bôi, c¸c c©y cá mäc tù nhiªn chiÕm ­u thÕ, Tõ n¨m 1990 tíi nay, cã thªm c¸c c¸c lo¹i c©y trång, c¬ b¶n lµ keo tai t­îng. ë ®©y th­êng xuÊt hiÖn c¸c loµi ®éng vËt kh«ng x­¬ng sèng nh­ c«n trïng, giun ®Êt, v¾t vµ ®éng vËt bËc cao nh­ chuét, chim nhá , r¾n,... ë ®Þa h×nh nói, tõ cot 300 trë lªn tån t¹i nhiÒu ®ai ®é cao kh¸c nhau vÒ ®Þa h×nh, ®Þa chÊt vµ c¸cloµi sinh vËt, bao gåm: - Tõ cot 260 ®Õn 400m: phÇn lín diÖn tÝch tr­íc n¨m 1990 lµ ®åi träc, sau n¨m 1990, nhiÒu vïng ®åi ®· ®­îc phñ xanh b»ng rõng trång. - Tõ cot 400 ®Õn 600m: phÇn lín diÖn tÝch tr­íc n¨m 1990 lµ ®åi träc, sau n¨m 1990 nhiÒu vïng ®åi ®· ®­îc phñ xanh b»ng rõng trång víi c¸c loµi c©y: th«ng, keo tai t­îng, keo l¶ trµm, c©y b»ng l¨ng; gÇn ®©y cßn trång c©y sa méc ®­îc chuyÓn vÞ tõ Sapa ®Õn. §éng vËt th­êng gÆp lµ: c«n trïng, giun ®Êt, v¾t, c¸c loµi thó nhá, chim nhá, bß s¸t... - Tõ cot 400 ®Õn 600 m lµ c¸c khu rõng trÎ t¸i sinh sau canh t¸c, víi c¸c loµi thùc vËt phæ biÕn lµ Trema vµ Mallotuspp. ë ®é cao nµy, ng­êi ta tÝnh ®­îc cã tõ 23 – 27 loµi thó.[1] - Tõ cot 600 ®Õn 800 m phæ biÕn lµ lo¹i rõng thø sinh. ë ®é cao 800m, t¹i khu vùc Nhµ thê cã thÓ gÆp th«ng tre. Rõng ë ®é cao nµy lµ kiÓu rõng th­a trªn ®Ønh nói ®¸ vµ ®Êt, nªn sè loµi sinh vËt th­êng gÆp Ýt, nh­ng lµ c¸c loµi cã gi¸ trÞ khoa häc vµ kinh tÕ: khØ vµng, gÊu ngùa, s¬n d­¬ng, sãc bay tr©u. ë ®é cao nµy, rõng Ýt bÞ t¸c ®éng cña con ng­êi nªn thµnh phÇn loµi thó vµ chim phong phó nhÊt ë Ba V×. - Tõ cot 800 ®ªn cot 1200m, th¶m thùc vËt gi÷a ®­îc tr¹ng th¸i nguyªn sinh tû lÖ thuËn víi chiÒu cao. KiÓu rõng th­êng gÆp ë ®©y lµ rõng kÝn th­êng xanh l¸ réng – l¸ kim ¸ nhiÖt ®íi. Trªn ®Ønh T¶n Viªn do ®iÒu kiÖn khÝ hËu liªn tôc cã s­¬ng mï, Èm, giã m¹nh vµ líp thæ nh­ìng máng trªn ®¸ cuéi kÕt bazan nªn chØ gÆp loµi B¸ch xanh, §ç quyªn vµ c©y tre lïn. T¹i ®Ønh Vua ®­îc bao phñ bëi kiÓu rõng rªu ph¸t triÓn trªn ®Êt feralit vµ porphyric n«ng mµu vang t­¬i. ë ®é cao nµy Ýt gÆp ®éng vËt. 3.2. §a d¹ng ®éng vËt V­ên Quèc Gia Ba V× 3.2.1. Thèng kª c¸c loµi ®éng vËt cña V­ên Quèc Gia Ba V× Do rõng nói Ba V× cã nhiÒu ®ai cao nªn cã nhiÒu kiÓu rõng kh¸c nhau phô thuéc vµo khÝ hËu cña c¸c ®ai cao. Th¶m thôc vËt ë ®©y rÊt phong phó võa cã c¸c loµi thùc vËt nhiÖt ®íi võa cã c¸c loµi thùc vËt ¸ nhiÖt ®íi. Víi mét hÖ thùc vËt ®a d¹ng nh­ vËy nªn Ba V× sÏ cã mét hÖ ®éng vËt hoang d· ®a d¹ng phong phó. §éng vËt cã vó (thó) ë vïng nói Ba V×: VQG Ba V× cã 45 loµi thó thuéc 9 bé. §éng vËt cã vó ph©n bè theo ®é cao ®Þa h×nh nh­ sau: Tõ 30 – 100 m cã 13 loµi Tõ 100 – 400 m cã 27 loµi Tõ 400 – 800 m cã 23 loµi Tõ 800 m trë lªn cã 11 loµi C¸c nhµ khoa häc ®· kh¶o s¸t sù ph©n bè c¸c loµi thó theo ®é cao ®Þa h×nh nh­ trªn cho thÊy ë ®é cao kh¸c nhau, sè loµi thó kh«ng gièng nhau. Rõng ba V× ®· bÞ thu hÑp, quanh d¶i nói Ba V× ch¹y dµi theo h­íng B¾c – Nam víi ba ®Ønh chÝnh: ®Ønh Vua, ®Ønh T¶n Viªn vµ ®Ønh Hoa. Th¶m thùc vËt gi÷a hai s­ên §«ng vµ T©y kh«ng hoµn toµn gièng nhau. Sù kh¸c nhau vÒ ph©n bè cña thó kh«ng thÓ hiÖn râ nh­ng qua kh¶o s¸t cho thÊy: + KhØ vµng, s¬n d­¬ng, gÊu, sèng chñ yÕu ë s­ên phÝa T©y, ho¹t ®éng kiÕm ¨n v­ît qua s«ng nói sang c¶ s­ên phÝa ®«ng. + Ho½ng vµ lîn rõng chñ yÕu ë s­ên phÝa ®«ng v× trªn d¶i s­ên nµy cã nhiÒu khe suèi s©u tiÕp gi¸p víi nh÷ng n­¬ng rÉy kh«ng dèc l¾m. NhiÒu n¨m vÒ tr­íc, thó rõng ë Ba V× lµ mét trong nh÷ng nguån lîi kh«ng nhá, ®­îc ®ång bµo quanh khu vùc khai th¸c vµ sö dông vµo môc ®Ých kinh tÕ. C¸c loµi thó quý hiÕm cña V­ên Quèc Gia Ba V× Chim ë vïng nói Ba V×: C¸c hÖ sinh th¸i Ba V× gåm hÖ sinh th¸i rõng s«ng suèi, ao hå, ®Çm lÇy lµ n¬i sèng vµ cung cÊp nguån thøc ¨n cho nhiÒu loµi chim. HiÖn nay ë Ba V× cã 113 loµi, thuéc 40 hä vµ 17 bé chim – V­ên quèc gia cã sè loµi chim lín nhÊt c¶ n­íc. C¸c loµi Õch nh¸i vµ thuû sinh ë Ba V×: VQG Ba V× cã ®åi nói, cã rõng, høng l­îng m­a cao trªn 2000 mm, cã thung lòng hÑp, ao hå. V× vËy, Õch nh¸i vµ nhiÒu loµi thuû sinh kh¸c còng kh¸ phong phó. S¬ bé ®· t×m thÊy 27 loµi thuéc 6 hä trong bé kh«ng ®u«i. Hä cã nhiÒu loµi nhÊt lµ hä Õch nh¸i Ranidae gåm 15 loµi [1] Thuû sinh ë Ba V× còng rÊt phong phó, bao gåm thùc vËt næi, c¸c loµi t¶o lôc Chlorophyta. Thùc vËt næi cã gi¸ trÞ sè l­îng nhÊt ë khu vùc Ao Sen, Hèc Cua. So víi thùc vËt næi th× tæng sè l­îng loµi ®éng vËt nèi phong phó h¬n (23 loµi) bao gåm c¸c nhãm gi¸p x¸c ch©n chÌo, r©u ngµnh cã sè l­îng loµi vµ sinh khèi cao nhÊt trong ®éng vËt næi. C«n trïng: c«n trïng lµ mét thµnh phÇn quan träng cña hÖ sinh th¸i. ë vïng Ba V× cã 86 loµi c«n trïng thuéc 17 hä vµ 9 bé . ë Ba V× cã thÓ x©y dùng c¸c trang tr¹i nhËn nu«i c«n trïng ë n¬i cã ®é cao tõ 100 – 200m. 3.3. Mét sè khu vùc b¶o tån sinh vËt quÝ ë Ba V× 3.3.1. V­ên cß Ngäc NhÞ V­ên cß Ngäc NhÞ lµ mét khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ du lÞch ®Æc biÖt cña Ba V× víi diÖn tÝch 3,6 ha. Khu vùc nµy víi môc ®Ých b¶o vÖ sè l­îng cß ®ang ngµy cµng suy gi¶m, phóc vô cho nghiªn cøu khoa häc vµ kinh doanh. HiÖn nay, v­ên cß Ngäc NhÞ lµ v­ên cß lín nhÊt ë miÒn b¾c c¶ vÒ quy m« lÉn sè l­îng cß ®ang sinh sèng. ë ®©y cã 150 loµi c©y, lo¹i c©y chñ yÕu cña v­ên cß lµ tre, cßn l¹i lµ c©y mäc tù nhiªn kh¸c. HiÖn ®ang sinh sèng trong v­ên cß Ngäc NhÞ cã 8 loµi trong ®ã cã v¹c, cß tr¾ng Trung quèc, cß tr¾ng th­êng, cß ruåi, cß löa, cß dang, cß bî.[1] Theo lÞch tr×nh cña c¸c kho¸ thùc tÕ khoa m«i tr­êng tù nhiªn t¹i VQG Ba V× th× ®oµn sÏ ®­îc ®Õn th¨m v­ên cß Ngäc NhÞ nh­ng do dÞch cóm gia cÇm nªn kho¸ 49 ®· ph¶i bá lì th¨m khu v­ên næi tiÕng nµy. 3.3.2. Tr¹i ch¨n nu«i ®µ ®iÓu Tr¹i ch¨n nu«i ®µ ®iÓu Ba V× lµ tr¹i nu«i ®µ ®iÓu ®Çu tiªn ë n­íc ta víi môc ®Ých b¶o tån, kh¶o s¸t, thÝ nghiÖm, lÊy gièng vµ chuÈn bÞ vÒ kü thuËt cho viÖc nu«i ®µ ®iÓu ®¹i trµ. Nguån nhËp gièng cña tr¹i lµ tõ Añtalia. §Õn nay, tr¹i ®· cã gÇn 200 con ®µ ®iÓu ®­îc nh©n ra tõ sè ®µ ®iÓu gièng ban ®Çu. Chý ý trong khi b¶o tån cÇn t×m kiÕm ho¹t ®éng hç trî tõ vïng gèc cña c¸c loµi mang ®i b¶o tån vµ tõ du kh¸ch quan t©m c¶ ë trong vµ ngoµi n­íc. Môc lôc trang Lêi më ®Çu 1 Ch­¬ng I. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi khu vùc 2 V­ên Quèc Gia Ba V× 1.1.§iÒu kiÖn tù nhiªn 2 1.2.§iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi 6 Ch­¬ng 2. §Þa chÊt khu vùc nghiªn cøu 9 2.1.§Þa tÇng 9 2.2.C¸c yÕu tè cÊu tróc kiÕn t¹o khu vùc 10 2.3.Tµi nguyªn kh¸ng s¶n 11 2.4.C¸c biÓu hiÖn ®éng lùu m«i tr­êng vµ tai biÕn m«i tr­êng 14 Ch­¬ng 3. §a d¹ng sinh häc 19 3.1.§a d¹ng thùc vËt 19 3.2.§a d¹ng ®éng vËt 24 3.3.Mét sè khu vùc b¶o tån sinh vËt quÝ ë Ba V× 25