Bệnh ung thư là gì - Tài liệu giáo dục sức khoẻ phòng chống ung thư

Beänh ung thö laø gì? Nguyeãn Chaán Huøng TAØI LIEÄU GIAÙO DUÏC SÖÙC KHOEÛ PHOØNG CHOÁNG UNG THÖ ÑAËT VAÁN ÑEÀ Muoán phoøng choáng ung thö, moïi ngöôøi phaûi bieát beänh ung thö laø gì? Vaøi thaäp nieân vöøa qua, thaønh quaû nghieân cöùu ôû nhieàu lónh vöïc ñaõ ñem laïi söï hieåu bieát raát saâu roäng veà ung thö. Caùc phöông thöùc xöû trí hôïp lyù hôn, ña dieän hôn vaø hieäu quaû hôn. Moät taøi lieäu giaùo duïc söùc khoeû thaät caàn thieát vôùi caùc yeáu caàu deã hieåu, chính xaùc, ñaày ñuû vaø caäp nhaät. Ung Thö laø gì? Vaøi loaïi carcinoâm thöôøng gaëp Phoåi Vuù (phuï nöõ) Ruoät giaø Boïng ñaùi Tuyeán tieàn lieät (ñaøn oâng) Beänh baïch caàu maùu Ung thö haïch lymphoâm Vaøi loaïi sarcoâm Môõ Xöông Cô Caùc loaïi ung thö Coå töû cung Gan Bieåu moâ Carcinoâm Trung moâ Sarcoâm Moâ lymphoâ Lymphoâm Maùu Beänh baïch caàu Caùc teá baøo cheát troùc khoûi lôùp ngoaøi maët Teá baøo di chuyeån Teá baøo phaân ñoâi ôû lôùp caên baûn Lôùp bì Söï taêng tröôûng bình thöôøng Lôùp moâ beân döôùi Caùc khoái böôùu Söï tích luõy caùc ñoät bieán gen Söï tích luõy caùc ñoät bieán gen Teá baøo bình thöôøng Ñoät bieán moät Ñoät bieán hai Ñoät bieán ba Ñoät bieán 4 hoaëc sau nöõa Caùc teá baøo aùc tính NHIEÀU ÑOÄT BIEÁN DAÃN ÑEÁN UNG THÖ Maïch maùu 1. Caùc teá baøo ung thö xaâm laán moâ xung quanh vaø caùc maïch maùu 2. Caùc teá baøo ung thö theo doøng tuaàn hoaøn ñeán caùc nôi xa 3. Caùc teá baøo ung thö laïi xaâm laán vaø taêng tröôûng ôû vò trí môùi SÖÏ DI CAÊN Thôøi kyø tieàn ung thö Ung thö tieàn laâm saøng Ung thö laâm saøng Trieäu chöùng ban ñaàu chaån ñoaùn laâm saøng Thôøi gian Thôøi kyø khoâng trieäu chöùng Caùc trieäu chöùng baùo ñoäng Phoøng ngöøa thöù caáp Phaùt hieän sôùm Phaùt hieän vaø ñieàu trò ung thö “nín laëng” Ñieàu trò rieâng leû phoái hôïp phaãu trò, xaï trò, hoaù trò Phaùt hieän vaø ñieàu trò toån thöông tieàn ung thö Phoøng ngöøa Giaùo duïc truyeàn thoâng caùc yeáu toá nguy cô Thuoác laù, röôïu, thöùc aên, tia naéng Töû vong (neáu khoâng ñieàu trò) Soá teá baøo ung thö 1kg 10 12 1cm 1g 109 Söï taêng tröôûng cuûa ung thö Lieäu phaùp ña moâ thöùc phaãu±xaï±hoaù 1cm Laønh AÙc (ung thö) AÊn lan caùc moâ laân caän Nhaäp vaøo doøng maùu vaø lan traøn (di caên) ñeán nhieàu vò trí khaùc nhau Caùc böôùu laønh vaø böôùu aùc Phaùt hieän vaø chaån ñoaùn ung thö Caùc trieäu chöùng baùo ñoäng ung thö Coù söï thay ñoåi thoùi quen cuûa ruoät vaø boïng ñaùi. Moät choã lôû loeùt khoâng chòu laønh. Chaûy maùu hoaëc tieát dòch (öùa nöôùc, öùa chaát nhôøn hoaëc maùu) baát thöôøng. Moät choã daøy leân hoaëc moät cuïc ôû vuù hoaëc ôû nôi naøo ñoù trong cô theå. AÊn khoâng tieâu hoaëc nuoát khoù. Coù thay ñoåi roõ raøng tính chaát cuûa moät “muït ruoài duyeân” Ho dai daúng hoaëc khaøn tieáng Ung thö sôùm coù theå khoâng coù trieäu chöùng gì HÖÔÙNG DAÃN ÑEÅ RAØ TÌM VAØ PHAÙT HIEÄN CAÙC LOAÏI UNG THÖ HÖÔÙNG DAÃN RAØ TÌM ÑEÅ PHAÙT HIEÄN CAÙC LOAÏI UNG THÖ Pap bình thöôøng Pap baát thöôøng Xeùt nghieäm Pap Nhuõ aûnh Caùc xeùt nghieäm maùu PSA, CEA, AFP Thaàn kinh trung öông Ñaàu coå Phoåi Gan Ñaïi-tröïc traøng Maùu Tuyeán tieàn lieät Tinh hoaøn Tuyeán giaùp Thöïc quaûn Vuù Bao töû Tuïy taïng Buoàng tröùng Coå töû cung CEA Calcitonin Thyroglobulin SCC CEA, CAÏ-15-3, MCA, ER, PR CEA, CA 72-4 CA 50 CA 19-9 Elastase CEA CA 125 AFP ß-hcG 5-HIAA SCC CEA SCC/NSE Cyfra 21-1 AFP ß2-microglobulin CEA CA 19 -9 CA 50 PSA PAP ß-hCG, AFP, SP-1 SCC Caùc daáu hieäu sinh hoïc ung thö Tìm maùu trong phaân(FOPT) Maãu moâ Sinh thieát Raát nhieàu teá baøo ñang phaân ñoâi Nhaân to dò daïng Theå tích teá baøo chaát nhoû so vôùi nhaân Caùc teá baøo treân kính hieån vi Maát caùc tieâu chuaån bieät hoùa teá baøo bình thöôøng Caùc teá baøo xeáp voâ traät töï Bôø böôùu khoâng ñeàu Bình thöôøng Ung thö Bình thöôøng Taêng saûn Dò saûn vöøa Carcinoâm taïi choã (dò saûn naëng) Ung thö (xaâm laán) Grad thaáp Grad cao Grad vaø Tieân löôïng 100% Naêm 1 2 3 4 5 Xeáp Grad cuûa böôùu Tæ leä soáng coøn Giai ñoaïn xeáp luùc chaån ñoaùn ban ñaàu Tæ leä soáng coøn 5 naêm cuûa caùc beänh nhaân meâlanoâm (theo giai ñoaïn) Xeáp giai ñoaïn cuûa böôùu BS P.M.Parkin (IARC) Dòch teã hoïc ung thö CAÙC LOAÏI UNG THÖ THÖÔØNG GAËP TREÂN TOAØN THEÁ GIÔÙI TÍNH THEO TÆ LEÄ (%) (Theo D.M. Parkin vaø P. Pisani, IARC 1998) Canada:beänh baïch caàu Hoa Kyø: ung thö ruoät giaø Braxin:ung thö coå töû cung Anh : Ung thö phoåi Trung Quoác: ung thö gan Nhaät: Ung thö bao töû Uùc: ung thö da Caùc vuøng coù xuaát ñoä cao nhaát Nghieân cöùu dòch teã MÖÔØI VÒ TRÍ UNG THÖ THÖÔØNG GAËP TAÏI HAØ NOÄI, 1998 Möôøi loaïi ung thö thöôøng gaëp taïi TP.HCM, 1998 Vaøi loaïi viruùt hoaëc vi khuaån Hoùa chaát Böùc xaï Di truyeàn Nguyeân nhaân ung thö Caùc chaát sinh ung trong khoùi thuoác Huùt thuoác laù vaø ung thö Ung thö ruoät giaø (soá ca môùi treân 100.000 ngöôøi) Nhaät Gia ñình Nhaät ôû Hoa Kyø Hoa Kyø Nhaät Gia ñình Nhaät ôû Hoa Kyø Hoa Kyø Ung thö bao töû (soá ca môùi treân 100.000 ngöôøi) Di truyeàn? Neáp soáng? Caùc yeáu toá khaùc? Xuaát ñoä beänh baïch caàu Ít Nhieàu Tia phoùng xaï Caùc böùc xaï maïnh Gen gaây ung thö Virut sinh ung Virut Caùc virut vaø vi khuaån Helicobacter Pylori Ung thö daï daøy Taát caû beänh nhaân ung thö vuù Yeáu toá di truyeàn Yeáu toá khaùc Di truyeàn vaø Ung thö Di truyeàn coù theå dính daùng ñeán nhieàu loaïi ung thö Xeùt nghieäm di truyeàn Chaån ñoaùn Ñieàu trò Xeùt nghieäm gen HAÏN CHEÁ CUÛA XEÙT NGHIEÄM GEN Vuù Ruoät giaø Tuoåi(theo naêm) Soá ca Ungthö treân (100.000 daân) Nguy cô Ung thö vaø Tuoåi taùc BÖÙC XAÏ VIRUT HOÙA CHAÁT Chaát nhieãm saéc (chöùa DNA) VOÁN DI TRUYEÀN Nhaân teá baøo DNA(chöùa caùc gen) Gen vaø ung thö Moät hoäp ñen phaân töû Teá baøo chaát Nhaân Ngaøy nay hoäp ñaõ môû toang Nhaân teá baøo Söï thay ñoåi Khoâng coù proâtein Quaù nhieàu proâtein Proâtein ngaén laïi Proâtein baátthöôøng Löôïng proâtein bình thöôøng GEN VAØ UNG THÖ DNA (moät xoaén) Bình thöôøng Thay ñoåi chæ moät baz Tích tuï Khieám khuyeát Ñoät bieán cuûa DNA Caùc gen lieân heä ung thö Caùc Oncogen Caùc gen ñeø neùn böôùu Caùc gen söûa chöõa DNA Caùc ñoät bieán gen vaø ung thö Teá baøo bình thöôøng Oncogen Teá baøo Ung thö Caùc gen bình thöôøng Ñieàu hoøa Taêng tröôûng teá baøo Caùc Oncogen taêng toác söï taêng tröôûng vaø sinh soâi cuûa teá baøo Caùc Oncogen Proâtoâ-Oncogen Ñoät bieán Oncogen Caùc Proâtoâ-Oncogen ñoät bieán Caùc Oncogen Loä trình kieåm soaùt taêng tröôûng cöôøng hoaït Yeáu toá taêng tröôûng Thuï theå Nhaân Taêng tröôûng teá baøo quaù loá Caùc yeáu toá sao cheùp Caùc enzym baùo hieäu Caùc Oncogen laøm taêng toác Teá baøo bình thöôøng Gen ñeø neùn böôùu bò laáy ñi hoaëc bò voâ hieäu hoùa Teá baøo ung thö Caùc gen bình thöôøng ngaên ngöøa ung thö Ñoät bieán hoaëc khieám khuyeát daãn ñeán ung thö Caùc gen ñeø neùn böôùu Taêng tröôûng teá baøo Yeáu toá taêng tröôûng Caùc gen ñeø neùn böôùu nhö thaéng xe (phanh) Caùc gen ñeø neùn böôùu ÖÙc cheá ÖÙc cheá ÖÙc cheá Taêng tröôûng teá baøo Yeáu toá taêng tröôûng Teá baøo bình thöôøng DNA toån thöông quaù loá Söï töï vaãn teá baøo Gen ñeø neùn böôùu P53 thuùc ñaåy söï töï vaãn teá baøo Phoøng ngöøa ung thö BÖÙC XAÏ GAÂY UNG HOÙA CHAÁT GAÂY UNG THÖ VIRUÙT HOAËC VI KHUAÅN GAÂY UNG HAÕY CAÅN THAÄN VÔÙI AÙNH NAÉNG Dinh döôõng : duøng traùi caây vaø rau ñaäu Nhieãm HPV laøm taêng nguy cô ung thö coå töû cung Cao Thaáp Nguy cô ung thö coå töû cung Caùc phuï nöõ khoâng bò nhieãm Caùc phuï nöõ bò nhieãm HPV Loaïi boû caùc virut gaây ung Ñoïan nhuõ PHAÃU TRÒ XAÏ TRÒ HOAÙ TRÒ PHAÃU TRÒ HOÙA TRÒ XAÏ TRÒ LIEÄU PHAÙP ÑA MOÂ THÖÙC Phaãu ± Xaï ± Hoaù trò LIEÄU PHAÙP ÑA MOÂ THÖÙC LIEÄU PHAÙP BAÛO TOÀN VUÙ Phaãu thuaät baûo toàn + Xaï trò±Hoùa trò, Noäi tieát   CAÙC LIEÄU PHAÙP CHOÁNG UNG THÖ THEÁ HEÄ MÔÙI (BAÛN TOÙM LÖÔÏC)   Moät theá heä caùc bieän phaùp ñaõ ra khoûi caùc laboâ ñeå taêng theâm nieàm tin cho ngöôøi beänh ung thö. Khoái böôùu nhoû, khu truù LIEÄU PHAÙP MÔÙI : KHAÙNG SINH MAÏCH Phaân töû baùo hieäu Maïch maùu Söï sinh maïch Khoái böôùu taêng tröôûng vaø lan traøn Teá baøo ung thö Thuï theå Teá baøo noäi moâ MMP3 Moâ ñeäm THUOÁC CUÕ HIEÄU QUAÛ MÔÙI Thalidomide Caùc chaát öùc cheá söï sinh maïch Angiostalin Endostalin Interferon Platerlet factor 4 Prolacin 16 Kd frament Thrombospondin TIMP- 1(tissue inhibitor of metalloproteinase-1) TIMP- 2(tissue inhibitor of metalloproteinase-2) TIMP- 3(tissue inhibitor of metalloproteinase-3) Teá baøo T dieät baøo Teá baøo ung thö Teá baøo gieát Ñaïi thöïc baøo MIEÃN DÒCH VAØ UNG THÖ Khaùng theå Khaùng nguyeân böôùu Teá baøo ung thö Teá baøo ung thö bò tieâu dieät Teá baøo bình thöôøng Ñoäc toá LIEÄU PHAÙP MIEÃN DÒCH Taùc duïng toát Vuù Taïo söõa Gan tim Kieåm soùat cholesterol Töû cung thai nhi Xöông (giöõ ñoä chaéc) Taùc haïi Vuù Taêng nguy cô ung thö Töû cung Taêng nguy cô ung thö Estrogen vaø ung thö Phoøng ngöøa ung thö vuù ôû phuï nöõ coù nguy cô cao Soá naêm Soá ca bò ung thö (treân 1.000 phuï nöõ) Lieäu phaùp nhaém truùng ñích (Molecular Targeted Therapies) LIEÄU PHAÙP NHAÉM TRUÙNG ÑÍCH CHIEÁN THAÉNG UNG THÖ WHO: Soá ngöôøi beänh ung thö treân toaøn theá giôùi: 1/3 coù theå phoøng ngöøa 1/3 coù theå phaùt hieän sôùm, ñieàu trò toát 1/3 chaån ñoaùn treã, saên soùc naâng ñôõ KEÁT LUAÄN : “ Ai cuõng hieåu beänh ung thö laø gì?” laø chìa khoùa vaøng cuûa cuoäc chieán ñaáu choáng ung thö.