Các điều kiện đảm bảo thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu ở Việt Nam hiện nay

26 Tạp chí Khoa học Viện Đại học Mở Hà Nội 56 (06/2019) 26-30 CÁC ĐIỀU KIỆN ĐẢM BẢO THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG, CHỐNG BUÔN LẬU Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Đặng Thế Dũng*6 Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 6/12/2018 Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 5/6/2019 Ngày bài báo được duyệt đăng: 26/6/2019 Tóm tắt: Việc ban hành pháp luật và bảo đảm các điều kiện để thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu và gian lận thương mại là điều kiện tất yếu để mỗi quốc gia phát triển. Đặc biệt, trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng mạnh mẽ, các đối tượng xấu thực hiện hành vi buôn lậu và gian lận thương mại ngày càng tinh vi và xảo quyệt. Bài viết tập trung phân tích các quy định và điều kiện cần thiết để thực hoạt động phòng chống buôn lậu có hiểu quả trong thời gian tới. Từ khóa: Chống buôn lậu; Hội nhập quốc tế; Gian lận thương mại Thứ nhất, bảo đảm về chính trị Nghị quyết số 41/NQ-CP đã được Chính phủ ký ban hành ngày 09/6/2015 về đẩy mạnh công tác đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả trong tình hình mới. Tại Nghị quyết này, Chính phủ đã giao cho các bộ, ngành, chính quyền địa phương,... triển khai nhiều nhiệm vụ cụ thể, nhất là các bộ, ngành chức năng như: Quốc phòng, Công an, Tài chính, Công Thương và giao Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia chủ trì chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện Nghị quyết. Ban Chỉ đạo 389 quốc gia về công tác phòng, chống tội phạm, chống buôn lậu. Xác định công tác phòng, chống tội phạm, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả là những nhiệm vụ chính trị quan trọng, thường xuyên của tất cả các bộ, ngành, địa phương; kiên quyết không cho 6* Phòng Cảnh sát môi trường, công an Tp Hải Phòng phép có “vùng cấm” trong công tác này. Phải kết hợp chặt chẽ giữa tích cực phòng ngừa và chủ động phát hiện tội phạm; phải phòng, chống tội phạm, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả ngay trong các cơ quan có chức năng phòng, chống tội phạm, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả. Ngày 15/7/2016 Ban Bí thư đã ban hành kết luận số 05-KL/TW về việc tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Chỉ thị số 48-CT/TW của Bộ Chính trị khóa X về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tội phạm trong tình hình mới, Chiến lược quốc gia phòng, chống tội phạm giai đoạn 2016-2025 và định hướng đến năm 2030; Chương trình phòng, chống mua bán người giai đoạn 2016-2020. Thứ hai, bảo đảm về pháp luật Pháp luật về phòng chống buôn lậu là Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 27 tổng thể các quy phạm pháp luật phát sinh trong quá trình tổ chức, THPL về phòng, chống buôn lâu như trình tự, thủ tục, cách thức thực hiện để đấu tranh chống lại các hành vi buôn lậu. Ngày 20/6/2017 Quốc hội đã ban hành Luật số 12/2017/QH14 sửa đổi Bộ luật Hình sự 2015, chính thức có hiệu lực áp dụng từ ngày 01/01/2018 6. Mục tiêu chính của việc ban hành Luật này là khắc phục những điểm sai sót đã phát hiện được của BLHS số 100/2015/QH13 nhằm bảo đảm tính đồng bộ, nhất quán của BLHS, góp phần bảo đảm áp dụng thống nhất Bộ luật trong thực tiễn, đồng thời, bổ sung một số vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn sau khi BLHS số 100/2015/QH13 được thông qua nhằm đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình mới. Điều 188, Bộ Luật hình sự Việt Nam 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 quy định: buôn lậu là hành vi buôn bản qua trái phép hàng hoá, tiền Việt Nam, ngoại tệ, kim khí quý, đá quý, vật phẩm thuộc di tích lịch sử, văn hoá, hàng cấm qua biên giới Việt Nam. Ngày 29/6/2001, Quốc hội khoá X thông qua Luật Hải quan, quy định Hải quan Việt Nam có nhiệm vụ thực hiện kiểm tra, giám sát hàng hóa, phương tiện vận tải; phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàn g hóa qua biên giới; tổ chức thực hiện pháp luật về thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; kiến nghị chủ trương, biện pháp quản lý nhà nước về hải quan đối với hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh và chính sách thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. Năm 2003, Quốc hội ban hành Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) thì thẩm quyền điều tra của Hải quan được quy định cụ thể tại Điều 111. Khi phát hiện những hành vi phạm tội đến mức phải truy cứu trách nhiệm hình sự trong lĩnh vực quản lý của mình thì CQHQ có thẩm quyền: đối với tội phạm ít nghiêm trọng trong trường hợp phạm tội quả tang, chứng cứ và lai lịch người phạm tội rõ ràng, thì ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can, tiến hành điều tra và chuyển hồ sơ cho VKS có thẩm quyền trong thời hạn hai mươi ngày, kể từ ngày ra quyết định khởi tố vụ án; đối với tội phạm nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng hoặc tội phạm ít nghiêm trọng nhưng phức tạp thì ra quyết định khởi tố vụ án, tiến hành hoặc hoạt động điều tra ban đầu và chuyển hồ sơ cho cơ quan điều tra (CQĐT) có thẩm quyền trong thời hạn bảy ngày, kể từ ngày ra quyết định khởi tố vụ án [0]. Ngày 20/8/2004, Uỷ ban thường vụ Quốc hội ban hành Pháp lệnh số 23/2004/PL-UBTVQH11 về tổ chức điều tra hình sự. Điều 20 của Pháp lệnh quy định, cơ quan Hải quan (CQHQ) khi thực hiện nhiệm vụ trong lĩnh vực quản lý của mình mà phát hiện tội phạm quy định tại Điều 153 và Điều 154 của BLHS thì Cục trưởng Cục điều tra chống buôn lậu (CBL), Cục trưởng Cục kiểm tra sau thông quan, Cục trưởng Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, Chi cục trưởng Chi cục Hải quan cửa khẩu. Với việc ban hành Luật Hải quan năm 2001 (được sửa đổi, bổ sung năm 2005), những vấn đề cơ bản về hoạt động phòng, chống buôn lậu qua biên giới của cơ quan Hải quan đã được đề cập như trách nhiệm, địa bàn, lực lượng, trang bị phương tiện, mối quan hệ phối hợp, thẩm quyền, biện pháp nghiệp vụ đấu tranhNhững vấn đề liên quan đến hoạt động phòng, chống buôn lậu của Hải quan còn được Chính phủ kịp thời ban hành một số nghị định, quyết định của quy định chi tiết, cụ thể. 28 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion Ngày 27/11/2015, Quốc hội khóa XIII kỳ họp thứ 10 thông qua BLTTHS năm 2015 (có hiệu lực từ ngày 01/07/2016). Điều 164 BLTTHS năm 2015 qui định nhiệm vụ, quyền hạn của CQHQ được tiến hành hoạt động điều tra [16]. Ngày 26/11/2015, Quốc hội khóa XIII kỳ họp thứ 10 đã thông qua Luật tổ chức CQĐT hình sự (có hiệu lực từ ngày 01/7/2016). Điều 33 qui định nhiệm vụ, quyền hạn điều tra của Hải quan [6]. Theo Điều 164 BLTTHS năm 2015 và Điều 33 Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự đã qui định CQHQ có thẩm có quyền khởi tố vụ án và tiến hành các hoạt động điều tra đối với 03 tội danh: tội buôn lậu theo Điều 188, tội tội vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền vệ qua biên giới theo Điều 189 và tội sản xuất, buôn bán hàng cấm theo Điều 190 BLHS năm 2015. So với qui định trước đây, thẩm quyền điều tra của CQHQ đã được mở rộng hơn với 03 tội và về thời gian điều tra đối với các tội phạm ít nghiêm trọng trong trường hợp phạm tội quả tang, chứng cứ và lý lịch người phạm tội rõ ràng cũng được tăng lên 01 tháng (trước đây là 20 ngày). Tuy nhiên, lại hạn chế đối với các hành vi khác như vận chuyển hàng cấm. Triển khai Luật Hải quan ngày 30/6/2014, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 01/2015/NĐ-CP ngày 02/01/2015 quy định chi tiết phạm vi địa bàn hoạt động hải quan; trách nhiệm phối hợp trong phòng, CBL, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới. Thực hiện Nghị định này, cần có các văn bản hướng dẫn cụ thể về phạm vi địa bàn, về trách nhiệm, mối quan hệ công tác giữa các lực lượng chức năng, chính quyền địa phương. Để cụ thể hóa, trước mắt cần rà soát, sửa đổi, bổ sung, ký các qui chế phối hợp lực lượng giữa Hải quan và các cơ quan Công an, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển,... Cụ thể hóa các qui chế, qui định ở tất cả các cấp, các địa phương. Đồng thời, tại Nghị định số 08/2015/NĐ-CP ngày 21/01/2015 của Chính phủ quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật Hải quan về thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát, kiểm soát hải quan, thì các biện pháp nghiệp vụ kiểm soát hải quan đã được qui định. Tại Chương VII của Nghị định này đã qui đinh các biện pháp nghiệp vụ đảm bảo cho việc phòng ngừa, phát hiện, bắt giữ, điều tra và đảm bảo xử lý tội phạm, trong đó có tội phạm buôn lậu Như vậy, từ khi thành lập đến nay, Hải quan đều có thẩm quyền tiến hành một số hoạt động điều tra hình sự đối với hành vi buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá qua biên giới. Từ việc nghiên cứu lịch sử hình thành và phát triển của ngành Hải quan cho thấy cơ quan hải quan có vị trí quan trọng trong bộ máy nhà nước, có thẩm quyền tiến hành một số hoạt động điều tra để đấu tranh với các tội phạm liên quan đến lĩnh vực quản lý nhà nước về hải quan. Ngày 28/3/2016, Uỷ ban thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh Quản lý thị trường. Tại điều 7 của Pháp lệnh quy định vị trí, chức năng của lực lượng Quản lý thị trường. Ngày 04/11/2016, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 148/2016/NĐ-CP: Quy định chi tiết thi hành một số điều của Pháp lệnh Quản lý thị trường. Có thể nói, các văn bản trên đây có ý nghĩa quan trọng để cập nhật khá đầy đủ, chi tiết thẩm quyền, trình tự thực hiện công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu là cơ sở là điều kiện tiên quyết cho thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu trên thực tế, Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 29 là cơ sở pháp lý để các địa phương ban hành các văn bản về phòng, chống buôn lậu. Thứ ba, các điều kiện bảo đảm khác Cùng với đảm bảo về mặt pháp luật thì đảm bảo về con người là yếu tố vô cùng quan trọng vì xét cho cùng mọi hoạt động đều do con người quyết định. Đảm bảo về con người trong thực hiện pháp luật về phòng, chống buôn lậu Củng cố lực lượng làm công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả theo hướng tập trung, chuyên sâu, phân định rõ trách nhiệm theo địa bàn, lĩnh vực và đề cao trách nhiệm của người đứng đầu; xử lý kịp thời, nghiêm minh những cán bộ, công chức tiếp tay, dung túng hoặc có biểu hiện tiêu cực khác trong thực hiện nhiệm vụ được giao, đảm bảo nội bộ vững mạnh, đáp ứng yêu cầu công tác. Khẩn trương rà soát, sửa đổi bổ sung hoặc xây dựng và ban hành chế độ, quy trình luân chuyển, chuyển đổi vị trí công tác cán bộ, công chức trong các lực lượng chức năng, nhất là tại các vị trí nhạy cảm, dễ phát sinh tiêu cực, tham nhũng trên cơ sở đó thực hiện đúng, đủ chế độ. Xây dựng và ban hành chế độ, quy trình luân chuyển, chuyển đổi vị trí công tác cán bộ, chiến sỹ tại các vị trí nhạy cảm, dễ phát sinh tiêu cực, tham nhũng. Đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng khoa học, công nghệ; tăng cường hợp tác quốc tế trong công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, nhất là với các nước có chung đường biên giới, các nước trong khu vực ASEAN. Phối hợp với các tổ chức, thương hiệu toàn cầu trong hợp tác chống buôn lậu, hàng giả, vi phạm sở hữu trí tuệ. - Bảo đảm về sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan, đơn vị, lực lượng chức năng và sự tham gia, ủng hộ, giúp đỡ của quần chúng nhân dân đối với công tác phòng, chống buôn lậu. Quan hệ phối hợp hoạt động đấu tranh phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả giữa các Bộ, ngành và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố phải tuân thủ đúng pháp luật, đúng chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn được giao; đảm bảo hỗ trợ lẫn nhau, tránh sơ hở, chồng chéo trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ. Làm tốt công tác phối hợp lực lượng, phân định cơ quan chịu trách nhiệm chính và cơ quan phối hợp trên từng địa bàn, tuyến trọng điểm; xây dựng cơ chế chia sẻ thông tin giữa các Bộ, ngành, địa phương và lực lượng chức năng để nắm chắc địa bàn, đối tượng, phương thức thủ đoạn buôn lậu, gian lận thương mại và sản xuất, kinh doanh hàng giả. - Bảo đảm hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng, chống buôn lậu. Bên cạnh những thách thức an ninh truyền thống, phi truyền thống, hoạt động của các loại tội phạm có tổ chức, xuyên quốc gia, như buôn lậu, ma túy, rửa tiền, công nghệ cao, mua bán người, sản xuất, mua bán tân dược giả... với quy mô ngày càng rộng, tính chất ngày càng nguy hiểm đã đòi hỏi mỗi quốc gia phải có giải pháp đối phó và phối hợp hành động hữu hiệu. Tăng cường hợp tác đảm bảo an ninh thương mại, góp phần đấu tranh hiệu quả với các hành vi, thủ đoạn buôn lậu, làm giả hàng hóa trong khu vực Châu Á-Thái Bình Dương là nội dung trọng tâm được Tiểu ban thủ tục hải quan của 21 nền kinh tế APEC đưa vào chương trình nghị sự thảo luận trong khuôn khổ SOM1 đang diễn ra tại Nha Trang, Khánh Hòa. Sự tăng cường hợp tác quốc tế không chỉ quản lý tốt hơn hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa, mà còn 30 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion đẩy mạnh đấu tranh phòng chống buôn lậu và gian lận thương mại, vận chuyển các chất ma tuý, hàng cấm qua biên giới. Trong những năm tới, hoạt động của loại tội phạm xuyên quốc gia vẫn còn diễn biến phức tạp. Bọn tội phạm lợi dụng chính sách mở cửa của Nhà nước ta để vào Việt Nam lẩn trốn cũng như các đối tượng trong nước ra nước ngoài câu kết hoạt động phạm tội. Hoạt động buôn bán, vận chuyển hàng cấm từ nước ngoài vào Việt Nam và ngược lại sẽ rất phức tạp, có chiều hướng gia tăng. Ðể chủ động phòng, chống tội phạm, trong quá trình hội nhập quốc tế, chúng ta cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan quốc tế; khẩn trương xúc tiến ký kết các hiệp định tương trợ tư pháp, đặc biệt là các nội dung liên quan phối hợp điều tra, truy nã và dẫn độ tội phạm. Công an nhân dân (CAND) phải thường xuyên phối hợp chặt chẽ với quân đội nhân dân (QÐND), các ngành hải quan, ngoại giao... để phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia, ngay trong lực lượng CAND cũng cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng trong nắm tình hình, trao đổi thông tin, tạo điều kiện thuận lợi để xác minh, bắt giữ tội phạm. Tài liệu tham khảo: 1. Đại học quốc gia Hà Nội (1998), Giáo trình Lý luận Nhà nước và pháp luật, Nxb Công An nhân dân, Hà Nội. 2. Quốc hội (2003), Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội. 3. Quốc hội (2009), Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ Luật hình sự năm 1999, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội. 4. Quốc hội (2016), Nghị quyết số 144/2016/QH13 ngày 29/6/2016 về việc lùi hiệu lực thi hành của BLHS số 100/2015/QH13, BLTTHS số 101/2015/QH13, 5. Quốc hội (2017), Bộ luật hình sự 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội. 6. Trường Đại học Luật Hà Nội (2013), Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật (tái bản lần thứ 3 có sửa đổi), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 7. Ủy ban thường vụ Quốc hội (2004), Pháp lệnh tổ chức điều tra hình sự năm 2004, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội. 8. Viện Nhà nước và Pháp luật (2004), Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật, Nxb Lý luận Chính trị, Hà Nội. Địa chỉ tác giả: Phòng Cảnh sát môi trường, công an Tp Hải Phòng