Các yếu tố tạo nên sự thành công của dịch vụ du lịch Homestay tại Việt Nam

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 59 - Thaùng 7/2018 38 Các yếu tố tạo nên sự thành công của dịch vụ du lịch Homestay tại Việt Nam The Factors to Success in Homestay Tourism Services in Vietnam TS. Hoàng Thúy Hà, Trường Đại học Sài Gòn Hoang Thuy Ha, Ph.D., Saigon University Tóm tắt Trong bài viết này, chúng tôi khái quát thực trạng kinh doanh Homestay tại Việt Nam; từ đó trình bày một số yếu tố cơ bản nhằm phát triển dịch vụ du lịch Homestay: yếu tố văn hóa cư dân bản địa; cách thức làm du lịch của chủ hộ kinh doanh Homestay và các công ty Lữ hành; cơ sở hạ tầng, giao thông và vai trò của cộng đồng trong phát triển bền vững. Từ khoá: Homestay, du lịch Homestay, Việt Nam. Abstract In this article, we described the actual practice of homestay tourism in Vietnam and explained some basic factors for developing homestay tourism services: cultural factors of locals, business methods of homestay tourism for business owners and travel companies, infrastructure, traffic and the community’s role in sustainable development. Keywords: Homestay, Homestay tourism, Vietnam. 1. Đặt vấn đề Du lịch là một ngành mang lại nhiều lợi ích kinh tế bởi vì sự đa dạng và sức hút của nó. Nền kinh tế ngày càng phát triển, du lịch đã không còn xa lạ đối với bất cứ ai và hoạt động du lịch ngày càng rộng rãi hơn. Hiện nay du lịch homestay ở Việt Nam là một loại hình dịch vụ mới mẻ, phát triển chỉ hơn mười năm trở lại đây, nhưng nhanh chóng phổ biến và nở rộ ở khu vực miền núi Tây Bắc, Tây Nguyên, Huế, Hội An và miền Tây Nam Bộ. Du lịch nghỉ tại nhà dân (homestay) ở Việt Nam được du khách quốc tế rất yêu thích. Trên các diễn đàn, chuyên trang du lịch nổi tiếng thế giới, nhiều du khách đã kể lại đầy hứng thú về trải nghiệm homestay tại Việt Nam. Thậm chí có khách du lịch còn khẳng định rằng, đến trải nghiệm homestay tại Việt nam là "Tour hấp dẫn nhất châu Á" (Best tour of Asia so far) [4]. Để tạo nên thành công cho loại hình dịch vụ du lịch này, theo chúng tôi cần dựa vào các yếu tố: văn hóa cư dân bản địa; cách thức làm du lịch của chủ hộ kinh doanh Homestay và các công ty lữ hành; cơ sở hạ tầng, giao thông và vai trò của cộng đồng trong phát triển bền vững. Với bài báo này, chúng tôi muốn phác hoạ bức tranh dịch vụ du lịch Homestay tại Việt Nam, để từ đó phân tích những yếu tố HOÀNG THÚY HÀ 39 góp phần tạo nên thành công trong kinh doanh du lịch homestay. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Thực trạng kinh doanh Homestay tại Việt nam Homestay là một hình thức dịch vụ du lịch mà du khách sẽ sống ở trong căn nhà của người bản địa, có thể sẽ sống chung và sinh hoạt như thành viên trong một gia đình. Homestay giúp cho khách du lịch hiểu sâu về đất nước và con người địa phương, đồng thời nghỉ ngơi, thư giãn, giải trí và trải nghiệm cảm giác làm người dân bản địa Ban đầu, Homestay ở Việt Nam không phải là ý tưởng xuất phát từ các công ty du lịch mà từ nhu cầu của khách du lịch nước ngoài. Thay vì chọn những nhà nghỉ hoành tráng hay khách sạn cao cấp, khách du lịch có xu hướng muốn ở ngay tại nhà của dân địa phương, sinh hoạt cùng người dân địa phương để tìm hiểu văn hóa, cuộc sống của người bản địa. Chính xu hướng này đang khiến trào lưu kinh doanh homestay ngày càng nở rộ trên khắp cả nước. Dịch vụ du lịch Homestay tại Việt Nam có mối quan hệ gần gũi với du lịch văn hóa, du lịch đồng quê, du lịch khám phá. Homestay được biết đến như một loại hình dịch vụ du lịch trong du lịch sinh thái, với tên gọi được Việt hóa là dịch vụ du lịch ngủ nhà dân. Hiện nay, cách sử dụng tên gọi Homestay cũng được sử dụng giống như cách gọi marketing. Việt Nam có tiềm năng lớn trong việc phát triển loại hình kinh doanh homestay, khi lượng du khách du lịch nước ngoài có xu hướng thích ở homestay hơn khách sạn liên tục gia tăng qua các năm. Đến nay, Homestay vẫn còn là một hình thức dịch vụ du lịch mới lạ với du khách trong nước, nhưng đối với du khách nước ngoài thì nó đã quá quen thuộc. Homestay phát triển khá mạnh tại một số khu vực như Mai Châu (Hoà Bình), Huế, Quảng Ninh, Tiền Giang, Bến Tre, Vĩnh Long, Đà Lạt Tuy nhiên, không có một hình mẫu cụ thể áp dụng cho tất cả homestay ở những địa điểm du lịch khác nhau. Ở Mai Châu (Hoà Bình), khách ở và sinh hoạt trong nhà sàn và đi thăm làng bản. Ở Bến Tre, khách ở trong nhà bình dân tham quan làng nghề, ruộng lúa, vườn dừa. Ở Hội An, dịch vụ homestay phát triển theo hướng cao cấp hơn khi hầu hết các gia đình nâng cấp không gian, phòng ốc như một khu nghỉ dưỡng với tiện nghi hiện đại, có cả hồ bơi... Tại Đà Lạt còn có hàng chục hộ dân đã cải tạo, bố trí thiết kế lại ngôi nhà cũ đang sinh hoạt hoặc xây mới theo phong cách độc, lạ. Đặc biệt, một số homestay trong các căn biệt thự cổ tái hiện đời sống của gia đình Đà Lạt những năm 1970 - 1980 luôn được khách du lịch thích thú lựa chọn... Thời gian đầu ở Việt Nam, các công ty du lịch còn chưa tập trung phát triển dịch vụ du lịch Homestay. Nó mới là nhu cầu của những khách nước ngoài và người dân kinh doanh mang tính tự phát, lác đác, không chuyên nghiệp. Mãi đến những năm sau 2005, loại hình dịch vụ du lịch này mới phát triển mạnh mẽ. Thấy được nhu cầu và tiềm năng của nó, nhiều công ty du lịch như Saigon Tourist, Fiditour, Vietravel.., đã xây dựng, phát triển và làm cho homestay trở thành những tour quan trọng trong chiến lược kinh doanh của mình. Các công ty đó đã thiết kế nhiều tour du lịch đồng quê hay những tour khám phá thôn quê rất hấp dẫn đối với cả du khách nước ngoài và trong nước với những chương trình như tát mương bắt cá, tour trồng rau, gặt lúa, bắt chuột..; các tour này thường kéo dài 1 ngày với những người nông dân là “những hướng dẫn viên tại điểm”. CÁC YẾU TỐ TẠO NÊN SỰ THÀNH CÔNG CỦA DỊCH VỤ DU LỊCH HOMESTAY TẠI VIỆT NAM 40 Trong những năm gần đây, homestay đã có những bước phát triển, các thương hiệu homestay đã được du khách trong nước, nước ngoài biết đến như nhà vườn ông Tám Lộc (Vĩnh Long), Cái Sơn (Cần Thơ), Ba Đức (Tiền Giang), Dốc mây (Đà lạt)... Thực tế, homestay tại Việt nam cũng là một dạng nhà nghỉ độc lập nhưng mang tính cá nhân (không nằm trong quần thể resort, khách sạn nào). Người đến thuê homestay cũng không khác gì thuê phòng khách sạn nhưng được không gian rộng hơn với đầy đủ đồ dùng hơn. Khác với khách sạn, ở đây khách du lịch sẽ phải tự phục vụ các nhu cầu của mình. Thị trường homestay tại Việt Nam phát triển khá đa dạng, phân cấp để hướng tới từng đối tượng khách hàng. Từ các homestay giá rẻ dành cho thanh niên, sinh viên như kiểu chỉ cần thuê giường tầng, cho tới các khu homestay đầu tư quy mô trải rộng. Chi phí thuê khu homestay cao cấp khá đắt đỏ (tại Đà Lạt, 1 phòng nghỉ rộng rãi tiện nghi bình thường giá 1,0 triệu đồng/ ngày, vào mùa du lịch có thể lên 2,0 triệu đến 2,5 triệu đồng/ ngày). Tuy nhiên nhìn chung, các dịch vụ du lich homestay có sự phát triển chưa đồng bộ, quy mô còn nhỏ, lẻ, mang tính tự phát, thiếu chuyên nghiệp, đầu tư chưa bài bản, nguồn nhân lực còn thiếu và chất lượng thấp. 2.2. Một số yếu tố cơ bản nhằm phát triển dịch vụ du lịch homestay Ở phần này, chúng tôi làm rõ một số yếu tố cơ bản nhằm phát triển dịch vụ du lịch homestay đáp ứng nhu cầu trong chương trình ngủ nhà dân, ăn uống cùng với cư dân bản địa và trải nghiệm những cảm giác làm người dân bản địa với mục đích nghỉ ngơi, giải trí, thư giãn... 2.2.1. Yếu tố văn hóa cư dân bản địa Việt Nam là một điểm đến hấp dẫn khách du lịch nước ngoài trước hết bởi đây là đất nước có nhiều tiềm năng và điều kiện về tài nguyên du lịch (tài nguyên thiên nhiên như khí hậu, địa hình..; tài nguyên nhân văn như lịch sử, văn hoá, lễ hội...), sự ổn định chính trị và các điều kiện an toàn cho du khách.., để phát triển các loại hình du lịch. Đặc biệt, Việt Nam là quốc gia có nhiều vùng miền và nhiều dân tộc cùng chung sống trên một đất nước; văn hóa Việt Nam rất đa dạng (cả văn hóa vật thể cũng như phi vật thể đều có nét đặc sắc). Nền văn hóa Việt Nam đa dạng có sự đóng góp tích cực cho sự phát triển của ngành du lịch nói riêng và đất nước nói chung. Mấu chốt đem đến thành công trong dịch vụ du lịch homestay, trước hết phải là nơi có đời sống văn hóa, thắng cảnh đặc sắc đủ sức thu hút du khách. Bởi vì, dịch vụ homestay muốn duy trì được cần phải bảo tồn nét văn hóa của người dân bản địa. Tại những ngôi nhà làm dịch vụ này, người dân vẫn sống, vẫn sinh hoạt bình thường nhưng họ được tập huấn để phục vụ du khách. Sự quyến rũ đối với du khách chính là ở nét mộc mạc, chân quê nhưng rất duyên dáng của người dân trong sinh hoạt hàng ngày. Cung cấp dịch vụ homestay phải kèm theo những chương trình trải nghiệm thắng cảnh, văn hóa địa phương chứ không đơn thuần làm dịch vụ lưu trú. Chẳng hạn, những hộ làm homestay ở Mai Hịch (tỉnh Hòa Bình) đã đưa ra các chương trình đi bộ khám phá nét đẹp của bản làng, vượt suối bằng bè tre, tổ chức các chương trình văn nghệ ngoài trời để du khách và người dân có cơ hội giao lưu... Du khách mong muốn có những ấn tượng đặc biệt, những kỉ niệm đẹp trong chuyến du lịch, được đi nhiều biết nhiều, nên trước hết nhà ở cần được trang trí đẹp, độc đáo để thu hút nhiều bạn trẻ đến ở và chụp hình đưa lên các trang mạng xã hội. HOÀNG THÚY HÀ 41 Nhu cầu trải nghiệm có vị trí hàng đầu đối với du khách, vì vậy bộ phận phục vụ du lịch cần có những hiểu biết về nhiều gói trải nghiệm, đặc biệt là cần có sự phối hợp, hợp tác, liên kết đồng bộ mang tính chuyên nghiệp trong du lịch nhằm cung cấp thêm những gói trải nghiệm khác cho du khách. Hiện nay, rất nhiều hộ tư nhân kinh doanh du lịch theo dạng tự phát, đơn lẻ, thiếu chuyên nghiệp, nên chưa đáp ứng được đầy đủ nhu cầu của khách hàng. Hoặc các hộ dân tự liên kết với các công ty du lịch hình thành nên sản phẩm du lịch theo yêu cầu của doanh nghiệp và nhu cầu của khách tham quan nhưng chi phí người dân tự trang trải. Song khách du lịch chỉ đến tham quan rất ít mua sản phẩm. Các làng nghề sau khi làm ra các sản phẩm phục vụ du lịch gặp khó khăn trong việc tìm mối tiêu thụ vì đây là các sản phẩm bán lẻ và phải bán với giá thấp, cho nên họ không còn mặn mà trong việc kết hợp với du lịch. Vì vậy, muốn phát triển nhiều gói trải nghiệm dịch vụ homestay, các công ty du lịch cần có chiến lược lâu dài, phải tính toán hợp lý về chi phí, phải quan tâm đến đối tác hợp tác, có giải pháp tiêu thụ và tính toán phần chi phí trả cho các sản phẩm phục vụ du lịch. Các công ty du lịch và địa phương cần hỗ trợ các hộ gia đình thiếu các trang thiết bị cơ sở vật chất và tổ chức các lớp tập huấn cho các hộ để họ có thể cung cấp các dịch vụ khác như làng nghề thủ công mĩ nghệ, cung cấp nguồn thực phẩm.., đồng thời phối hợp với đoàn thể ban nghành tuyên truyền các hộ gia đình kinh doanh dịch vụ du lịch tham gia thực hiện kí cam kết bảo đảm an toàn trật tự, thực hiện nếp sống văn minh, văn hóa. Du lịch có sự phát triển dựa vào tài nguyên là chính, trong đó bao gồm cả tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn. Để phát triển du lịch homestay, điều quan trọng là phải có biện pháp vừa khai thác tài nguyên để phục vụ du lịch vừa bảo vệ được môi trường sinh thái và duy trì được bản sắc văn hóa vốn có của địa phương. Việc bảo tồn các giá trị này ở địa phương rất quan trọng không chỉ cho hoạt động du lịch mà còn cho đời sống cư dân nói chung. Để phát triển hơn nữa dịch vụ du lịch homestay, các địa phương cần thực hiện những giải pháp bảo vệ tài nguyên và môi trường: nâng cao nhận thức của các đối tượng về các giá trị tài nguyên thiên nhiên, các hệ sinh thái tự nhiên, các khu bảo tồn; giáo dục kĩ năng bảo vệ như phòng cháy chữa cháy, bảo vệ rừng, bảo vệ các động thực vật quý hiếm hoang dã, khả năng xử lý các tình huống khẩn cấp xảy ra..; xây dựng hệ thống thùng rác và các bản nội quy bảo vệ môi trường cần có những kĩ thuật xử lí rác thải để bảo vệ môi trường và tôn trọng văn hóa bản địa; bảo vệ và đồng thời phát huy những giá trị văn hóa 2.2.2. Cách thức làm du lịch của chủ hộ kinh doanh homestay và các công ty lữ hành Khách du lịch mong muốn ở đâu cũng được nghỉ ngơi thoái mái, vui vẻ, ăn ngon, đảm bảo tốt sức khỏe và thư giãn. Với loại hình dịch vụ homestay, du khách ăn chung mâm, ngủ chung nhà với chủ nhà, nhưng phải đảm bảo được sự riêng tư, sạch sẽ, tiện ích và an toàn. Vì vậy, theo mô hình này, du khách không “ăn cùng, ở cùng” trong nhà dân theo kiểu nhà dân có thứ gì thì khách sử dụng cái đó, mà họ cần được sử dụng những tiện ích tốt hơn. Tuy cũng là ngủ trên sàn nhà nhưng chỗ ngủ của khách được che rèm riêng tư; chăn, gối sạch sẽ hơn; mỗi chỗ ngủ có ổ cắm điện, có bàn tiếp khách; khu vệ sinh tách biệt, sử dụng vật liệu tự nhiên..; ăn uống phải đảm bảo an toàn hợp vệ sinh và giá cả hợp lí. Thông thường, trong bữa điểm tâm sáng, CÁC YẾU TỐ TẠO NÊN SỰ THÀNH CÔNG CỦA DỊCH VỤ DU LỊCH HOMESTAY TẠI VIỆT NAM 42 khách tự chọn món trong một số món ăn địa phương với giá hiện nay khoảng 50.000 đồng; bữa trưa và bữa tối, nếu muốn, khách có thể đăng ký thực đơn ở mức giá khoảng 150.000 đồng gồm 10 món, trong đó 3 món khai vị, 3 món có protein, 4 món rau, xào, luộc.., chưa kể món tráng miệng và cơm trắng... Một trong những tiêu chí để kinh doanh du lịch là địa điểm du lịch phải an ninh, an toàn. Khi ở trong nhà dân, cảm giác an tâm, tư trang tiền bạc không lo mất mát là mong muốn của mọi người khi đi du lịch. Hiện nay rất nhiều hộ kinh doanh du lịch, nhưng không dám thuê nhân viên phục vụ vì lo ngại hiện tượng mất mát tư trang của du khách, làm giảm uy tín kinh doanh của mình. Xây dựng niềm tin là một trong những yếu tố quan trọng số một trong kinh doanh, đạo đức nghề du lịch trước hết phải trung thực, thật thà không được gian tham đồ đạc của người khác. Việc đào tạo và nâng cao nhận thức được xem là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng dịch vụ, nâng cao hiệu quả quản lí và hoạt động kinh doanh của loại hình du lịch cộng đồng này. Đối với từng đối tượng cần phải xây dựng những chương trình đào tạo phù hợp thông qua việc điều tra, đánh giá nhu cầu đào tạo tại địa phương. Bên cạnh đó, một vấn đề rất quan trọng là các chủ hộ kinh doanh Homestay và các công ty Lữ hành cần phải xây dựng sản phẩm du lịch đáp ứng nhu cầu của một số thị trường nhất định, cũng như nhu cầu của du khách và các đơn vị điều hành tour. Yếu tố về cung cầu cần được cân nhắc đầy đủ, tránh việc đầu tư dư thừa hay quá thiếu hụt sản phẩm dịch vụ Homestay ở từng địa phương. Yếu tố quản lý có vai trò hết sức quan trọng chất lượng, hiệu quả và sự phát triển của dịch vụ du lịch homestay. Vì vậy, để phát triển loại hình dịch vụ này, các công ty và chính quyền các địa phương cần kiện toàn các ban quản lý, cơ chế quản lý và hệ thống quy định về quản lý, thực hiện nghiêm túc chế độ báo cáo thường xuyên. Bên cạnh đó, cần thực hiện công tác thẩm tra đối với các trang thiết bị, cơ sở vật chất kĩ thuật của các hộ gia đình và dịch vụ cho khách hàng đã tốt chưa để mang lại một chất lượng dịch vụ tốt nhất. 2.2.3. Cơ sở hạ tầng, giao thông và vai trò của cộng đồng trong phát triển bền vững Để xây dựng được một điểm đến dễ dàng kết nối, gần gũi thân thiện và phát triển du lịch bền vững, các địa phương có nguồn tài nguyên du lịch cần phải có đề án cụ thể, nhanh chóng triển khai theo hướng đầu tư, liên kết và phát triển đồng bộ nhằm phát triển dịch vụ du lịch cộng đồng với mục tiêu tạo sinh kế cho cộng đồng, giúp cộng đồng hưởng lợi từ chính nguồn tài nguyên du lịch của mình. Chính quyền cần có chính sách hỗ trợ đảm bảo điều kiện phát triển cơ sở hạ tầng, giao thông tại các điểm homestay, phát huy vai trò của cộng đồng trong phát triển bền vững, đồng thời tập trung mạnh công tác xã hội hóa hoạt động xúc tiến, quảng bá thương hiệu bằng nhiều biện pháp, hình thức để tạo nên một điểm đến dễ dàng kết nối và gần gũi thân thiện. Thời nay, khách du lịch thường tìm đến homestay chủ yếu qua công nghệ thông tin, tìm hiểu và đặt hàng du lịch qua mạng. Vì vậy, điều rất cần được chú trọng đối với nhân lực homestay nói riêng cùng các loại hình dịch vụ du lịch nói chung là phải giỏi công nghệ thông tin, ngoại ngữ và có kiến thức văn hóa. Nhân lực homestay cần ngoại ngữ và công nghệ thông tin, trước hết để quảng bá, giới thiệu về dịch vụ, sau nữa để giao tiếp với khách hàng khi thực hiện dịch vụ. HOÀNG THÚY HÀ 43 Giỏi ngoại ngữ không có ý nghĩa là giỏi văn hóa... Người cung cấp dịch vụ homestay không chỉ giỏi ngoại ngữ, mà cần có kiến thức thức văn hóa để có ứng xử hợp lý trong giao tiếp phi ngôn ngữ. Khách du lịch sẽ cảm thấy gắn bó, yêu mến lưu luyến chủ nhà, nếu bên cạnh việc tạo được dựng thương hiệu lòng tin là sự quan tâm, chăm sóc khách hàng chu đáo, tận tình “vui lòng khách đến, vừa lòng khách đi”. Nhân viên phục vụ phải luôn sẵn sàng hỗ trợ khi khách du lịch cần như xách vác giùm hành lý, sửa chữa giùm dày dép bị hở keo, áo quần bị mất cúc, hỏng xéc và giải đáp những câu hỏi, những tìm hiểu của du khách. Khách du lịch cũng sẽ rất cảm động khi có một party nhỏ chúc mừng sinh nhật, hay một sự kiện trọng đại khác như ngày quốc tế phụ nữ, hay ngày quốc khánh của quốc gia họ... 3. Kết luận Tóm lại, tại Việt Nam, du lịch homestay là loại hình dịch vụ tuy còn mới mẻ nhưng đang có sức hấp dẫn và sức thu hút lớn đối với khách nước ngoài. Tuy nhiên, để phát triển loại hình du lịch này cần có nhiều gói trải nghiệm hấp dẫn thú vị, nơi ăn chốn ở phải an toàn, thoải mái, tiện lợi, điểm đến dễ dàng kết nối và gần gũi thân thiện Điều đó đòi hỏi phải bảo tồn được văn hóa cư dân bản địa, cách thức làm du lịch chuyên nghiệp của chủ hộ kinh doanh Homestay và các công ty Lữ hành, cơ sở hạ tầng, giao thông và vai trò của cộng đồng trong phát triển bền vững. Kinh doanh du lịch homestay, ngoài việc nguồn nhân lực cần được đào tạo bài bản về nghiệp vụ, về công nghệ thông tin và ngoại ngữ, còn phải chú trọng đạo đức nghề nghiệp như trung thực, quan tâm ân cần, nhiệt tình trong phục vụ... Các công ty du lịch cần phải có kế hoạch, biện pháp cụ thể nhằm phát huy điểm mạnh về tài nguyên du lịch phục vụ homestay của các hộ cá thể, của làng nghề. Chính quyền các địa phương nơi tổ chức homestay cần phải có tính kết nối, phát triển đồng bộ, có chính sách hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực du lịch và xây dựng, phát triển cơ sở hạ tầng với mục tiêu tạo sinh kế cho cộng đồng, giúp cộng đồng hưởng lợi từ chính nguồn tài nguyên du lịch của họ. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Đình Hòe, Vũ Văn Hiếu (2002), Du lịch bền vững, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 2. Lê Bá Huy (2009), Du lịch sinh thái, Nxb Khoa học & Kỹ thuật. 3. Phạm Trung Lương (Chủ biên) (2000), Tài nguyên và môi trường du lịch Việt Nam, Nxb Giáo dục. 4. https://thanhnien.vn/kinh-doanh/bung-phat- homestay-263969.html. Ngày nhận bài: 22/10/2017 Biên tập xong: 15/7/2018 Duyệt đăng: 20/7/2018