Cách mạng công nghiệp 4.0 để phát triển du lịch hướng tới xây dựng thành phố thông minh tại Việt Nam

34 CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 ĐỂ PHÁT TRIỂN DU LỊCH HƯỚNG TỚI XÂY DỰNG THÀNH PHỐ THÔNG MINH TẠI VIỆT NAM TS. Phạm Văn Bộ ThS. Hoàng Quốc Việt ThS. Nguyễn Minh Trang Học viện Cán bộ quản lý Xây dựng và Đô thị Tóm tắt Cách mạng công nghiệp 4.0 có sự tác động mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực du lịch. Các nước trên thế giới đã và đang đón đầu xu thế ứng dụng công nghệ 4.0 để xây dựng nền tảng du lịch số (không gian số, tài nguyên số) từ đó tiến tới phát triển trở thành một hệ thống du lịch thông minh. Trong bài tham luận này, nhóm tác giả sẽ trình bày một số giải pháp và cách tiếp cận, ứng dụng thành tựu cách mạng công nghiệp 4.0 để phát triển du lịch hướng tới xây dựng thành phố thông minh tại Việt Nam. Từ khóa: du lịch, đô thị thông minh, công nghệ, Việt Nam 1. Mở đầu Thế giới đang bước vào kỷ nguyên mới với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Làn sóng công nghệ mới này đang diễn ra với tốc độ khác nhau tại các quốc gia trên thế giới, nhưng đang tạo ra tác động mạnh mẽ, ngày một gia tăng tới mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội, dẫn đến việc thay đổi phương thức và lực lượng sản xuất. Đảng và Nhà nước ta đã xác định rõ cơ hội và thách thức của đất nước trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, điều đó thể hiện rõ trong chỉ thị số 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4: “Việt Nam là quốc gia đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 mở ra nhiều cơ hội trong việc nâng cao trình độ công nghệ, nâng cao năng lực sản xuất và cạnh tranh trong chuỗi sản phẩm; tạo ra sự thay đổi lớn về hình thái kinh doanh dịch vụ; tạo ra nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo; giảm đáng kể chi phí giao dịch, vận chuyển; tạo cơ hội đầu tư hấp dẫn và đầy tiềm năng trong lĩnh vực công nghệ số và Internet đồng thời cũng là cơ hội lớn cho sản xuất công nghiệp với trình độ khoa học và công nghệ tiên tiến. Tuy nhiên, nếu không bắt kịp nhịp độ phát triển của thế giới và khu vực, Việt Nam sẽ phải đối mặt những thách thức, tác động tiêu cực như: Sự tụt hậu về công 35 nghệ, suy giảm sản xuất, kinh doanh; dư thừa lao động có kỹ năng và trình độ thấp gây phá vỡ thị trường lao động truyền thống, ảnh hưởng tới tình hình kinh tế xã hội đất nước; mất an toàn, an ninh thông tin, xâm phạm bản quyền, thiếu hụt nguồn nhân lực trình độ cao. Mặt khác có khả năng xuất hiện làn sóng đẩy công nghệ lạc hậu từ các nước phát triển sang các nước đang phát triển và chậm phát triển.” Cách mạng công nghiệp 4.0 và kỷ nguyên số không chỉ giúp tăng năng suất lao động, tăng trưởng kinh tế mà còn mở ra một chân trời kết nối giữa con người với con người. Cách mạng công nghiệp 4.0 có sự tác động mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực du lịch. Các nước trên thế giới đã và đang đón đầu xu thế ứng dụng công nghệ 4.0 để xây dựng nền tảng du lịch số (không gian số, tài nguyên số) từ đó tiến tới phát triển trở thành một hệ thống du lịch thông minh. Trong bài tham luận này, nhóm tác giả sẽ trình bày một số giải pháp và cách tiếp cận, ứng dụng thành tựu cách mạng công nghiệp 4.0 để phát triển du lịch hướng tới xây dựng thành phố thông minh tại Việt Nam. 2. Tiềm năng ứng dụng thành tựu cách mạng công nghiệp 4.0 trong việc xây dựng hệ thống du lịch thông minh 2.1. Cách mạng công nghiệp 4.0 Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất (từ 1784) xảy ra khi loài người phát minh động cơ hơi nước, mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử nhân loại; Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai (từ 1870) khi loài người phát minh ra động cơ điện, mang lại cuộc sống văn minh hơn; Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba (từ 1969) xuất hiện khi con người phát minh ra bóng bán dẫn, điện tử. Vệ tinh, máy bay, máy tính, điện thoại, Internet v.v là những công nghệ chúng ta có được nhờ cuộc cách mạng này. Hình 1: Lịch sử 4 cuộc cách mạng công nghiệp 36 Trên cơ sở đó, thế giới không dừng lại ở các trang lịch sử đó mà tiếp tục chuyển động, kéo theo sự ra đời của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Được nhen nhóm từ những năm 2000 và đến này đã có những sự bùng nổ to lớn, cuộc cách mạng thứ 4 là cuộc cách mạng nghiêng về các công nghệ số, Internet với mục đích biến thế giới thực thành một thế giới số. Các quốc gia đều đã và đang chuẩn bị đón đầu cho cuộc cách mạng công nghiệp lần 4. Vậy, sự ra đời của cuộc cách mạng này mang lại những cơ hội cũng như thách thức cho các quốc gia trên thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Tại Việt Nam, với việc đi sau và thừa hưởng những thành tựu từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 do thế giới để lại cũng giúp chúng ta tiết kiệm được một cơ số thời gian nghiên cứu. Thay vào đó chúng ta có thể tập trung phát triển những thành tựu đó sao cho phù hợp và mang lại hiệu quả tốt nhất cho nền kinh tế đất nước. 2.2. Du lịch thông minh Du lịch thông minh hiện vẫn còn đang là một khái niệm mới, tuy nhiên qua một số mô hình phát triển tại các nước trên thế giới có thể hiểu Du lịch thông minh là một hệ thống phân tích, thiết kế, thực hiện và áp dụng các giải pháp Công nghệ thông tin (CNTT) và Thương mại điện tử (TMĐT) trong ngành du lịch; Cũng như phân tích các quá trình kinh tế tương ứng, cấu trúc thị trường và quản lý quan hệ với du khách. Du lịch thông minh mang lại những lợi ích to lớn trong công tác quản lý, quảng bá và phát triển du lịch tại mỗi địa phương, là một nhân tố quan trọng trong hệ sinh thái thành phố thông minh: Đối với công tác quản lý: - Tự động và hiện đại hóa toàn bộ quy trình quản lý hành chính và chuyên môn, quản lý tài nguyên du lịch (cơ sở dữ liệu số). - Kích thích sự khám phá của du khách bằng hình thức trải nghiệm mới hấp dẫn, qua đó tăng thời gian trải nghiệm và xác suất quay lại của du khách. - Phát huy được các giá trị văn hóa - lịch sử truyền thống bằng các loại công nghệ nghe, nhìn và tương tác đa phương tiện. - Tạo kênh hiệu quả để thu thập được dữ liệu về nhu cầu, thói quen du lịch và phản hồi của du khách về các sản phẩm du lịch của du khách từ đó có các chính sách điều chỉnh cho phù hợp. - Thu hút được sự tham gia của cộng đồng xã hội vào cung cấp dịch vụ du lịch, đặc biệt là các nhà phát triển nội dung số. Đối với công tác quảng bá: - Đa dạng hóa hình thức quảng bá phù hợp với nhiều đối tượng khác nhau với điều kiện tham gia du lịch khác nhau. 37 - Tạo ra sản phẩm du lịch mới lạ, hấp dẫn, tiện lợi trên nền tảng các công nghệ tương tác thông minh 4.0: Tương tác thực tại ảo, tham quan tương tác 3D, thuyết minh tự động, v.v giúp du khách có thể tra cứu, tương tác thông tin trực quan, hấp dẫn. - Tận dụng tối đa nền tảng công nghệ thông tin, truyền thông và đặc biệt là Internet để quảng bá du lịch với chi phí phù hợp. 2.3. Mô hình phát triển du lịch thông minh trên thế giới Các nước phát triển trên thế giới đều quy hoạch, xây dựng hệ thống du lịch thông minh trên rất nhiều cấp độ: các điểm tham quan cụ thể, cấp độ đô thị, cấp độ quốc gia. Ở cấp độ đô thị, chúng ta có thể nghiên cứu mô hình du lịch thông minh tại Brussel - Bỉ: Hình 2: Cấu trúc hệ thống du lịch thông minh Brussel - Bỉ Hình 3: Các tiện ích phục vụ khách tham quan Hệ thống du lịch thông minh (E-Tourism) tại Brussel là một hệ sinh thái các ứng dụng và tài nguyên số du lịch được xây dựng một cách đồng bộ, thống nhất, được quản lý tập trung nhằm tự động hóa mọi công tác quản lý, giám sát tất cả các dịch vụ du lịch trong thành phố và cung cấp kết nối, tương tác thông tin cho khách tham quan mọi lúc mọi nơi qua các điểm truy cập công cộng, các ứng dụng trên thiết bị cá nhân (máy tính, máy tính bảng, điện thoại thông minh). 38 2.4. Tiềm năng ứng dụng thành tựu cách mạng công nghiệp 4.0 trong việc xây dựng hệ thống du lịch thông minh Một trong các động lực cũng như là thành tựu quan trọng của cách mạng công nghiệp 4.0 là lĩnh vực kỹ thuật số: Trí tuệ nhân tạo (AI), Vạn vật Internet (IoT), lưu trữ và xử lý dữ liệu lớn (Big Data). Qua phân tích các xu thế, đặc điểm của du lịch thông minh cũng như mô hình triển khai tại Brussel – Bỉ, chúng ta có thể thấy nền tảng của một hệ thống du lịch thông minh chính là kế thừa từ các thành tựu công nghệ số của cách mạng công nghiệp 4.0. Điều đó thể hiện ở 3 đặc điểm chính sau: - Mọi hệ thống du lịch thông minh đều phát triển trên nền tảng kho dữ liệu tài nguyên số (dữ liệu số hóa 3D, phim, băng âm thanh, hình ảnh, văn bản). Việc quản lý, xử lý lượng dữ liệu lớn và phức tạp (đặc biệt là dữ liệu số 3D) đòi hỏi giải pháp công nghệ lưu trữ và xử lý dữ liệu lớn tối ưu (Big Data). - Quy trình quản lý, giám sát tập trung, đồng bộ tất cả các sản phẩm, dịch vụ du lịch cần một hệ thống phân tích xử lý số liệu một cách thông minh, tự động. Các giải pháp này được phát triển trên nền tảng trí tuệ nhân tạo (AI). - Việc kết nối truyền thông số, các ứng dụng tương tác cho du lịch mọi lúc mọi nơi được thực hiện một cách hiệu quả cần nền tảng của giải pháp công nghệ IoT. 3. Giải pháp và cách tiếp cận, ứng dụng thành tựu cách mạng công nghiệp 4.0 để phát triển du lịch hướng tới xây dựng thành phố thông minh tại Việt Nam 3.1. Thực trạng quy hoạch, phát triển du lịch tại Việt Nam Việt Nam có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch, với nhiều danh lam thắng cảnh và những di sản lịch sử văn hóa độc đáo mang tầm nhân loại. Trong những năm vừa qua, ngành du lịch đã có sự quan tâm đầu tư, đóng góp lớn vào sự phát triển của kinh tế đất nước. Tuy nhiên, sự phát triển của du lịch nước ta vẫn chưa thực sự tương xứng với tiềm năng, còn nhiều hạn chế so với các nước láng giềng (Thái Lan, Maylaysia, Singapore) và rộng hơn nữa là các nước phát triển trên thế giới. Một trong số các hạn chế đó là: - Công tác quy hoạch, quản lý, giám sát chưa được đồng bộ, tập trung. - Công tác quảng bá, truyền thông vẫn chủ yếu sử dụng các giải pháp truyền thống. - Chưa tận dụng và phát huy hết được sức mạnh của công nghệ trong kỷ nguyên cách mạng công nghiệp 4.0. Tại một số địa phương, một số đơn vị đã và đang tiếp cận, ứng dụng công nghệ hiện đại vào công tác quản lý, quảng bá du lịch và đã đem lại hiệu quả rõ rệt: 39 Hệ thống tham quan tương tác 3D (Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Bảo tàng Hồ Chí Minh), ứng dụng du lịch trên điện thoại thông minh (Danang FantastiCity), Hệ thống thuyết minh tự động (Di tích Văn Miếu Quốc Tử Giám, Dinh Độc Lập), v.v Tuy nhiên, chúng ta vẫn chưa có một chiến lược, nghiên cứu quy hoạch tổng thể để tận dụng tối đa những thành tựu của cách mạng công nghiệp 4.0 để phát triển hệ thống du lịch thông minh một cách đồng bộ cho các địa phương. 3.2. Đề xuất giải pháp và cách tiếp cận Để phát triển thành công hệ thống du lịch thông minh, cần có sự phối hợp, tư vấn của các nhà quản lý, các nhà chuyên môn (văn hóa, lịch sử, du lịch) và các chuyên gia công nghệ để xây dựng một kế hoạch tổng thể phù hợp với đặc thù, thế mạnh của từng địa phương. Tập trung vào 04 nhóm vấn đề chính sau: - Xây dựng định hướng, chính sách, mô hình phù hợp khả thi - Xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu số - Xây dựng các ứng dụng công nghệ, hạ tầng thiết bị và đội ngũ nhân lực - Nguồn lực tài chính 3.2.1. Định hướng, chính sách, mô hình phù hợp, khả thi Cần xác định rõ việc phát triển du lịch bền vững gắn với việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Mỗi địa phương có những đặc thù, thế mạnh riêng cũng như các điều kiện phát triển du lịch khác nhau do vậy trên một phương pháp, mô hình áp dụng chung, chúng ta cần phải nghiên cứu để tìm ra giải pháp đặc trưng riêng cho mỗi địa phương. Hình 4: Đề xuất mô hình hệ thống du lịch thông minh 40 Trong quy hoạch tổng thể của hệ thống du lịch thông minh, cần giải quyết đồng bộ các nhu cầu thực tiễn cũng như nhấn mạnh vai trò của 04 chủ thể tham gia, đó là: - Đơn vị quản lý Nhà nước. - Đơn vị quản lý, kinh doanh dịch vụ, du lịch. - Đơn vị truyền thông, nhà cung cấp nội dung số. - Du khách. 3.2.2. Hệ thống cơ sở dữ liệu số Hệ thống cơ sở dữ liệu số là nguồn tài nguyên rất quan trọng, đóng vai trò trung tâm trong hệ thống du lịch thông minh. Do vậy cần thiết phải xây dựng một hệ thống lưu trữ, quản lý, số hóa các nguồn tài nguyên phục vụ du lịch. Ngoài các dữ liệu đa phương tiện truyền thống (Phim, băng âm thanh, hình ảnh, văn bản), hệ thống du lịch thông minh cần nhấn mạnh vào việc xây dựng dữ liệu số 3D, sách điện tử và mô hình thực tại ảo (AR). Cơ sở dữ liệu số hóa bao gồm: - Dữ liệu di sản văn hóa vật thể. - Dữ liệu di sản văn hóa phi vật thể. - Các dịch vụ du lịch, địa điểm du lịch. - Thông tin khách tham quan. - Dữ liệu văn bản, quản lý hành chính. 3.2.3. Ứng dụng công nghệ, hạ tầng thiết bị và đội ngũ nhân lực Việc ứng dụng công nghệ 4.0 cần đồng bộ các hạn tầng trang thiết bị như: Mạng, máy tính, trung tâm dữ liệu, v.vvà đặc biệt là cần có chiến lược đào tạo đội ngũ nhân lực có trình độ chuyên môn để quản lý, vận hành và khai thác hệ thống. Các ứng dụng phần mềm công nghệ thông tin trong hệ thống Du lịch thông minh rất đa dạng, phong phú theo nhu cầu thực tiễn từng địa phương, tuy nhiên chúng ta có thể tập trung vào một số các nhóm tiện ích ứng dụng chính sau: - Hệ thống quản lý, phân tích và giám sát. - Cổng thông tin du lịch. - Bản đồ du lịch số 3D. - Tương tác thuyết minh tham quan tự động các địa điểm lịch sử - văn hóa qua ứng dụng trên Mobile (QR Code, định vị GIS) - Tham quan ảo 3D qua Mobile, Máy tính bảng, kính VR. - Thông tin cập nhật về du lịch: Tin tức, Sự kiện, Chương trình ưu đãi. 41 - Thông tin tổng quan về các điểm du lịch cụ thể (Giới thiệu, Video, Hình ảnh, Chỉ đường, v.v). - Thông tin khách tham quan (Guide book). - Tổng đài hỗ trợ khách du lịch. - Đăng ký đặt tour, khách sạn. - Phản hồi, chia sẻ mạng xã hội. 3.2.4. Nguồn lực tài chính: Nguồn lực tài chính để thực hiện là một vấn đề rất quan trọng. Mỗi địa phương có các điều kiện về nguồn lực khác nhau, do vậy chúng ta cần có một quy hoạch, chiến lược phát triển khác nhau phù hợp với điều kiện của địa phương mình. Trong kỷ nguyên cách mạng công nghiệp 4.0, việc huy động đa dạng các nguồn lực tài chính đầu tư đặc biệt là nguồn đầu tư xã hội hóa là xu thế tất yếu. Nguồn vốn Nhà nước tập trung cho việc phát triển hạ tầng nền tảng, các hạng mục thiết yếu phục vụ cho việc quản lý, điều hành và giám sát. Trong khi ấy, các dịch vụ, sản phẩm du lịch thông minh cần sự tham gia, đầu tư từ các doanh nghiệp công nghệ, doanh nghiệp du lịch theo hình thức xã hội hóa. Hiện nay tại Việt Nam, đã có một số địa phương, đơn vị trong lĩnh vực Văn hóa - Du lịch đã và đang triển khai rất hiệu quả một số dịch vụ ứng dụng công nghệ 4.0 trong việc quảng bá di sản văn hóa và phát triển du lịch theo hình thức xã hội hóa, tiêu biểu như: - Hệ thống thuyết minh tự động đa ngôn ngữ phục vụ khách tham quan tại Di tích Quốc gia đặc biệt Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, Quần thể di tích cố đô Huế, v.v . - Hệ thống trải nghiệm 3D thực tại ảo về di sản Huế tại Đại Nội - Huế. - Hệ thống ứng dụng du lịch số phục vụ khách du lịch Danang FantastiCity tại Đà Nẵng. Như vậy, nếu có một quy hoạch và chính sách, cơ chế phù hợp, chúng ta hoàn toàn có thể huy động được thêm nhiều nguồn lực xã hội để đầu tư, phát triển bên cạnh nguồn vốn ngân sách nhà nước. Đó sẽ là hướng đi và giải pháp khả thi đảm bảo thành công cho việc phát triển thành công du lịch thông minh và thành phố thông minh cho mỗi địa phương. 4. Kết luận Hiện nay, các tỉnh/thành phố trong cả nước đều đang hướng tới phát triển mô hình thành phố thông minh. Nếu chúng ta có cách tiếp cận đúng hướng, khả thi thì 42 việc phát triển du lịch thông minh sẽ là một trong các thành tố quan trọng, có thể áp dụng thành công, hiệu quả ngay trong chiến lược xây dựng tổng thể thành phố thông minh trong tương lai. Việc lựa chọn phương pháp và cách tiếp cận ứng dụng kỹ thuật công nghệ như thế nào để vừa kế thừa, học hỏi kinh nghiệm đi trước của các nước trên thế giới, nhưng vừa phù hợp với điều kiện kinh tế, con người của Việt Nam rất cần sự nghiên cứu, phối hợp của các nhà quản lý, cán bộ chuyên môn và các chuyên gia công nghệ để tìm được phương án tối ưu, khả thi nhất. Tài liệu tham khảo 1. “Industry 4.0 - Only One-Tenth of Germany's High-Tech Strategy”, Bill Lydon, 2014. 2. “Was hinter Begriffen wie Industrie 4.0 steckt in Computer & Automation”, Jürgen Jasperneite, 2012. 3. “Ứng dụng thuyết minh tự động tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám” - https://www.tienphong.vn/giai-tri/dua-thuyet-minh-tu-dong-vao-van-mieu- 1232271.tpo 4. “Đi tìm hoàng cung Huế xưa qua công nghệ thực tế ảo” - https://tuoitre.vn/di- tim-hoang-cung-hue-xua-qua-cong-nghe-thuc-te-ao-20180414112952828.htm 5. “Kinh nghiệm tổ chức, xây dựng Bảo tàng điện tử 3D tại bảo tàng lịch sử Quân sự Việt Nam”, ThS. Hoàng Quốc Việt, 2017.