Cách mạng công nghiệp 4.0 v5 du lịch Việt Nam

TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 28/2018 47 CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 V5 DU LỊCH VIỆT NAM Mai Hiên Trường Đại học Thủ đô Hà Nội Tóm tắt: Industry 4.0 (tiếng Đức là Industrie 4.0) hay Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 là một thuật ngữ bao gồm một loạt các công nghệ tự động hóa hiện đại, trao đổi dữ liệu và chế tạo. IoT, trí tuệ nhân tạo, robot thông minh, VR, AR, điện toán đám mây các công nghệ nền tảng cho Cách mạng công nghiệp 4.0 đang có tác động lớn đến ngành du lịch toàn cầu và đổi mới toàn diện cách thức kết nối các chủ thể trong du lịch. Cách mạng công nghiệp 4.0 đưa đến nhiều cơ hội và không ít thách thức cho ngành Du lịch Việt Nam trên các phương diện: Quản lý điểm đến du lịch, thông tin và marketing du lịch, kinh doanh du lịch (lữ hành, lưu trú, vận chuyển, ăn uống) và chính sách phát triển du lịch. Thực tế tại Việt Nam chưa có mô hình số cung ứng toàn cầu, số hóa chưa đồng bộ toàn quốc, chất lượng môi trường cạnh tranh chưa phù hợp, hạn chế nhận thức về Cách mạng công nghiệp 4.0 và các tồn tại về nguồn nhân lực. Để thích ứng với xu hướng của thời đại, cải thiện thực trạng của du lịch Việt Nam, chúng ta cần triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp: Nâng cao nhận thức về Cách mạng công nghiệp 4.0, thiết kế mô hình phát triển chung thống nhất, áp dụng công nghệ số tiên tiến trong thông tin và marketing du lịch, đẩy mạnh số hóa trong công tác quản lý điểm đến, tạo môi trường cạnh tranh kinh doanh và hỗ trợ doanh nghiệp, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Từ khóa: Cách mạng công nghiệp 4.0, du lịch, du lịch Việt Nam Nhận bài ngày 11.11.2018; gửi phản biện và duyệt đăng ngày 27.12.2018 Liên hệ tác giả: Mai Hiên; Email: mhien@hnmu.edu.vn 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Khái niệm Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) được biết đến phổ biến sau khi Giáo sư Claus Schwab, Chủ tịch Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) giới thiệu cuốn sách Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 tại phiên họp hàng năm của Diễn đàn Kinh tế thế giới năm 2016. Tại Việt Nam, lần đầu tiên, khái niệm này được đề cập chính thức tại Chỉ thị số 16/CT-TTg ngày 04/5/2017 của Thủ tướng Chính phủ về việc tăng cường năng lực tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Chỉ thị nêu rõ: “Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 với xu hướng phát triển dựa trên nền tảng tích hợp cao độ của hệ thống kết nối số hóa - vật lý - sinh học với sự đột phát của Internet vạn vật và Trí tuệ nhân tạo đang làm thay đổi căn bản nền sản xuất của thế giới.” 48 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI Nhân loại đã, đang và sẽ chứng kiến sự ứng dụng của các công nghệ của cuộc CMCN 4.0 trong mọi mặt của đời sống xã hội từ quản lý nhà nước của chính quyền về tất cả các lĩnh vực đến quản trị nhà máy; từ quản lý ngôi nhà, bếp ăn của mỗi gia đình đến hoạt động của từng cá nhân. Trong cuộc CMCN 4.0, ngành Du lịch bị tác động mạnh mẽ và toàn diện. Các công nghệ cơ bản là trụ cột của Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 bao gồm Internet vạn vật, Trí tuệ nhân tạo và Robot thông minh, Thực tế ảo và Thực tế tăng cường, Dữ liệu lớn và Điện toán đám mây đang tác động lớn đến ngành du lịch toàn cầu và thay đổi cách thức kết nối các chủ thể trong du lịch. 2. NỘI DUNG 2.1. Các công nghệ cơ bản của CMCN 4.0 và khả năng tác động đến ngành Du lịch 2.1.1. Internet vạn vật Internet vạn vật (Internet of Things, IoT) là khả năng kết nối các thiết bị với Internet và nền tảng dữ liệu số dựa trên công nghệ điện toán đám mây; các thiết bị này có thể tự liên hệ với nhau, thu thập dữ liệu và thậm chí giao tiếp với môi trường xung quanh. Con người đang bước vào kỉ nguyên khi tất cả mọi thứ đều có thể kết nối với nhau, trong đó một số hình thức kết nối thông minh đã dần trở thành hiện thực như xe tự lái, ngôi nhà thông minh, chuẩn đoán, khám sức khỏe thông minh Đối với ngành du lịch, IoT đang tác động mạnh đến cách thức tương tác với sản phẩm của khách du lịch và các cách thức vận hành nội tại của từng cơ sở cung cấp hàng hóa, dịch vụ. Tập đoàn khách sạn Virgin Hotels đã đưa ra ứng dụng cho phép khách có thể tương tác, điều khiển điều hòa hoặc ti vi. Marriot đã thí nghiệm sử dụng nút “like” để khách hàng có thể phản hồi về các khâu dịch vụ và trang thiết bị cụ thể tại thời điểm thực. Đối với các trung tâm lớn như sân bay, công viên chuyên đề, trung tâm hội nghị, IoT cho phép đồng bộ hóa tất cả các hoạt động liên quan đến khách hàng, cho phép các nhân viên tập trung hơn đến chất lượng trải nghiệm của khách. Các tập đoàn về giải trí và công viên chuyên đề như Disney đã sử dụng hệ thống cảm biến bao quát toàn bộ các khu vực cho phép đơn giản hóa tất cả các quy trình hoạt động, từ vận chuyển khách đến đặt ăn, xây dựng chương trình thông qua thiết bị công nghệ được đi kèm với khách hàng 2.1.2. Trí tuệ nhân tạo và Robot thông minh Trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence, AI) là một phân ngành của khoa học máy tính, liên quan đến việc lập trình để thực hiện các yêu cầu nhiệm vụ đòi hỏi trí tuệ con người. AI TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 28/2018 49 được sử dụng theo nhiều cách trong thế giới hiện đại. Ví dụ, các thuật toán được sử dụng trong công cụ tìm kiếm Google, công cụ gợi ý của Amazon và công cụ tìm đường của SatNav. Robot thông minh là cầu nối giữa Robot thông thường đảm nhiệm các nhiệm vụ lặp đi lặp lại đơn giản và AI. Trí tuệ nhân tạo và Robot thông minh tác động mạnh mẽ đến dịch vụ phục vụ trực tiếp khách hàng, phân tích dữ liệu và trao đổi thông tin trực tiếp với khách hàng: - Về tác động đến dịch vụ khách hàng, AI có thể dự đoán trước và đáp ứng nhu cầu, mong muốn của khách hàng. Tập đoàn khách sạn Hilton đã hợp tác với tập đoàn IBM tạo ra Robot Connie có thể hỗ trợ và cung cấp thông tin cần thiết cho khách hàng trong suốt thời gian lưu trú. Robot này có khả năng tích hợp dữ liệu từ thực tế giao tiếp, phiên dịch và phân tích ngôn ngữ tự nhiên. Theo một nghiên cứu của Travelzoo đối với 6.000 du khách, 2/3 số người trả lời cảm thấy thoải mái khi giao tiếp với Robot, 80% kì vọng đến năm 2020 Robot có vai trò nhất định trong cuộc sống. - Về phân tích dữ liệu, chuỗi khách sạn Dorchester Collection đã hợp tác với công ty công nghệ RicheyTX sử dụng AI để phiên dịch và phân tích hành vi của khách hàng từ dữ liệu thực tế. Bằng cách này, khách sạn có thể đánh giá chất lượng, phản hồi và tìm ra những thông tin có ý nghĩa trong việc nâng cao sự hài lòng của du khách. Theo điều tra thực tế, 81% người được phỏng vấn tin rằng Robot sẽ phân tích thông tin tốt hơn con người. - Về trao đổi thông tin trực tiếp với khách hàng, Skyscanner là ví dụ tiêu biểu khi tạo ra một mục hỗ trợ khách hàng tìm chuyến bay thông qua Facebook Messenger. Người sử dụng có thể xin tư vấn và gợi ý ngẫu nhiên từ ứng dụng. Trong bối cảnh hiện nay du khách có quá nhiều thông tin thì ứng dụng như của Skyscanner chỉ ra những giải pháp, lựa chọn thực sự hữu ích cho du khách và dự báo sẽ được ứng dụng mạnh mẽ trong ngành du lịch. 2.1.3. Thực tế ảo và Thực tế tăng cường Thực tế ảo (Virtual Reality, VR) là công nghệ sử dụng kĩ thuật thị giác, không chỉ hỗ trợ người nhìn quan sát mà còn tạo ra một một môi trường nhân tạo dựa trên thực tế và sự tương tác với xung quanh. Công nghệ này được sử dụng phổ biến nhất trong các trò chơi điện tử tương tác. Thực tế tăng cường (Augmented Reality, AR) là công nghệ sử dụng kĩ thuật thị giác dựa trên video quay thực tế, sau đó được hỗ trợ bằng đồ họa máy tính để người nhìn dễ nhận biết hơn. VR và AR tác động đến ngành du lịch theo các cách sau đây: 50 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI - VR giúp du khách khám phá điểm đến trong môi trường 3D trước khi đưa ra quyết định sẽ lựa chọn điểm đến hay không. - VR giúp du khách kiểm tra từng chi tiết của cơ sở lưu trú, so sánh các loại phòng trước khi quyết định đặt phòng. - Đại lý lữ hành có thể dễ dàng giới thiệu đầy đủ về các điểm đến khác nhau tại thời gian thực cho các khách hàng tiềm năng khác nhau. - Điện thoại thông minh có thể trở thành thiết bị VR như Samsung Gear VR để giúp du khách khám phá điểm đến. - Kỳ vọng của du khách về điểm đến và dịch vụ sẽ cao hơn do du khách đã có thông tin đầy đủ và thử trải nghiệm trên không gian ảo. - Các điểm đến và dịch vụ sẽ tăng cường giới thiệu các sản phẩm, dịch vụ của mình, sử dụng công nghệ VR, AR để cạnh tranh. 2.1.4. Dữ liệu lớn và Điện toán đám mây Dữ liệu lớn là khái niệm được hình thành dựa trên sự phát triển của công nghệ điện toán đám mây, hỗ trợ phát triển các công nghệ số với chi phí và hiệu quả tối ưu. Ngày càng nhiều dữ liệu được sản sinh ra hàng ngày trên môi trường số, được lưu trữ chung trên môi trường Internet tạo thành Dữ liệu lớn, thúc đẩy khoa học tổng hợp, phân tích dữ liệu với các mục đích khác nhau. Dữ liệu lớn và Điện toán đám mây có những ưu điểm sau đây: - Nhanh và linh hoạt: Hạ tầng truyền thống để lưu trữ và quản lý thông tin mất nhiều thời gian để lắp đặt và khó quản trị. Trong khi đó, cơ sở dữ liệu điện toán đám mây có thể giúp cơ quan, tổ chức có hàng ngàn kho lưu trữ ảo, chuyển đổi nhanh chóng từ cơ sở dữ liệu này sang cơ sở dữ liệu khác. - Giá cả phù hợp: Trước đây, các cơ quan, tổ chức phải đầu tư nhiều kinh phí để xây dựng trung tâm thông tin riêng và phải thường xuyên cập nhật công nghệ. Với điện toán đám mây, dữ liệu lớn có thể được lưu trữ ở kho dữ liệu riêng, tách biệt. - Phân tích dữ liệu thuận lợi: Sự bùng nổ của dữ liệu đòi hỏi yêu cầu xử lý dữ liệu. Chỉ riêng các mạng xã hội đã với số lượng dữ liệu rời rạc, hỗn độn khổng lồ dưới dạng bình luận, ảnh, video, blog đã không thể xử lý theo cách truyền thống. Với các hệ thống phân tích dữ liệu lớn như Apache Hadoop, dữ liệu có cấu trúc và phi cấu trúc đều có thể được xử lý. Điện toán đám mây làm cho quá trình xử lý dữ liệu trở nên đơn giản hơn cho cả các doanh nghiệp lớn, vừa và nhỏ. TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 28/2018 51 Tuy nhiên, thách thức lớn đối với Dữ liệu lớn trong môi trường Điện toán đám mây xác định và tổng hợp được những thông tin, kiến thức quan trọng trong số lượng lớn các dữ liệu. Ngoài ra, để được truy cập các dữ liệu và thực hiện các giao dịch điện tử, nhiều khi người dùng phải khai báo nhiều thông tin, trong đó có các thông tin riêng tư nhạy cảm như số thẻ tín dụng, địa chỉ và các thông tin khác, dẫn đến các lo ngại về bảo mật thông tin. 2.2. Cơ hội, thách thức đối với các lĩnh vực của ngành Du lịch Việt Nam trước tác động của CMCN 4.0 Ngành du lịch Việt Nam tăng trưởng nhanh trong giai đoạn 2011-2017. Theo báo cáo thường niên du lịch Việt Nam năm 2017, số lượng khách du lịch quốc tế tăng 2,1 lần, trung bình 14%/năm, từ hơn 6 triệu lượt năm 2011 lên hơn 12,9 triệu lượt năm 2017. Khách du lịch nội địa tăng 2,4 lần, trung bình 16%/năm, từ 30 triệu lượt năm 2011 lên 73,2 triệu lượt năm 2017. Tổng thu từ khách du lịch tăng 3,9 lần, trung bình 36%/ năm, từ 130.000 tỷ đồng năm 2011 lên 511.000 tỷ đồng năm 2017. Du lịch Việt Nam có những thuận lợi trong CMCN 4.0 như: Sự kiến tạo và hỗ trợ tích cực của Chính phủ; Ngành Du lịch đã hội nhập quốc tế sâu và toàn diện; Nhận thức toàn ngành về CMCN 4.0 đang chuyển biến thực sự, đã và đang ứng dụng một số công nghệ của CMCN 4.0 trong hoạt động. Tuy nhiên, cũng thấy rõ Du lịch Việt Nam có những điểm yếu nổi bật là: Chính sách phát triển du lịch và nhận thức về CMCN 4.0 chưa đầy đủ; Chưa có mã hóa số cung ứng toàn cầu; Số hóa chưa đồng bộ toàn quốc; Nguồn nhân lực CMCN 4.0 hạn chế và Chất lượng môi trường cạnh tranh chưa phù hợp. Để đánh giá rõ nét tác động của cuộc CMCN 4.0 đến ngành Du lịch Việt Nam, cần xem xét cơ hội cũng như thách thức mà cuộc CMCN lần này đưa lại cho từng lĩnh vực cụ thể của Du lịch Việt: Quản lý điểm đến, Thông tin và marketing du lịch; Kinh doanh du lịch (kinh doanh lữ hành, kinh doanh lưu trú, kinh doanh vận chuyển, kinh doanh ăn uống và hoạt động kinh doanh khác), phát triển nguồn nhân lực và hỗ trợ doanh nghiệp, hoạch định chính sách phát triển du lịch. 2.2.1. Quản lý điểm đến du lịch Về cơ hội, dữ liệu lớn và các công nghệ thông minh giúp cơ quan quản lý điểm đến du lịch có cơ hội chuyển đổi mô hình quản lý điểm đến theo hướng kết nối thông tin tổng hợp từ các điểm du lịch và các chủ thể liên quan. Một mô hình quản lý dựa trên các công nghệ của CMCN 4.0 có những đặc điểm như sau: - Có hệ thống thông tin du lịch tổng hợp các dữ liệu mở về điểm đến với các ứng dụng thông minh phục vụ du khách, giới thiệu sản phẩm du lịch và các dịch vụ du lịch tại điểm đến. 52 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI - Có hệ thống số liệu thống kê, phân tích, mô hình hóa đặc điểm và lưu chuyển khách du lịch, tổng hợp, phân tích chi tiêu của khách du lịch dựa trên dữ liệu thời gian thực. - Các dịch vụ, hoạt động của khách du lịch được tích hợp, kết nối với hệ thống chung của thành phố, điểm đến thông minh để phục vụ công tác quản lý du lịch nói riêng và quản lý hệ thống chung của cả điểm đến. Về thách thức, vấn đề thiếu định hướng và thiếu đồng bộ trong tiếp cận CMCN 4.0 là thách thức lớn đối với yêu cầu kết nối, xây dựng dữ liệu lớn và phát triển các ứng dụng phục vụ công tác quản lý. 2.2.2. Thông tin và marketing du lịch Về cơ hội, CMCN 4.0 đem lại nhiều cơ hội trong lĩnh vực thông tin và marketing du lịch, cho cả khách du lịch, điểm đến và các nhà cung cấp dịch vụ. Đối với du khách, hiện nay đã có thể dễ dàng tiếp cập các thông tin đầy đủ và đáng tin cậy. Nhiều thông tin giúp du khách dễ dàng quyết định lựa chọn điểm đến, đồng thời cũng làm tăng chất lượng trải nghiệm. Hơn nữa, thông tin phản hồi của du khách cũng góp phần làm tăng chất lượng các dịch vụ du lịch. Đối với điểm đến, cơ hội lớn nhất ở việc tăng cường sự hiện diện của điểm đến một cách nhanh, hiệu quả, tối ưu hóa chi phí. Khi được tận dụng hợp lý, các sàn giao dịch điện tử có thể là kênh marketing hiệu quả, đồng thời là nguồn thông tin quan trọng về khách hàng, từ đó giúp nâng cao chất lượng và tối ưu hóa hoạt động marketing. Đối với các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ, các sàn giao dịch cho phép các doanh nghiệp tiếp cận khách hàng nhanh chóng và hiệu quả ở quy mô toàn cầu. Các sàn giao dịch điện tử thúc đẩy nguồn cung sản phẩm du lịch. Dịch vụ thông tin giúp các doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao hình ảnh của mình trong môi trường số. Đồng thời, phản hồi của khách hàng giúp doanh nghiệp xác định được điểm yếu của mình, có cơ hội sửa sai để cải thiện. Theo cách này, đánh giá tiêu cực cũng có thể giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh; đánh giá tích cực giúp tăng cường động lực của cả doanh nghiệp và nhân viên. Hơn nữa, thông tin thu được là các dữ liệu khách hàng quan trọng cho cả doanh nghiệp và đối thủ cạnh tranh. Về thách thức, đánh giá tính chính xác của các thông tin, nhất là thông tin phản hồi là thách thức lớn đối với các bên. Trong thực tế, các bên đánh giá, cung cấp thông tin có thể không trung thực, dẫn đến các phân tích, nhận định sai lệch. 2.2.3. Kinh doanh du lịch • Kinh doanh lữ hành Về cơ hội, các doanh nghiệp lữ hành hiện nay đã có thể giao tiếp với khách hàng thông qua nhiều phương tiện, nhất là thiết bị di động, vào mọi thời điểm; nhanh chóng truy cập TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 28/2018 53 vào tất cả các địa điểm, hãng hàng không, khách sạn vào mọi thời điểm, phục vụ khách hàng ngay trên hành trình của họ. Về thách thức, một số thách thức đặt ra từ sự thay đổi thói quen và hành vi của du khách, cụ thể như sau: - Mỗi du khách hiện nay hoạt động như một đại lý lữ hành cho chính mình khi có thể tự so sánh giá, tìm hiểu điểm đến và đặt dịch vụ trực tiếp. - Thói quen của du khách hiện nay thường bắt đầu bằng tự tham khảo trước về điểm đến và dịch vụ, sau đó mới tiếp xúc với đại lý lữ hành. Từ sự thay đổi trên, đại lý lữ hành phải có khả năng hiểu biết rõ hơn về khách hàng và đem được nhiều giá trị gia tăng cho du khách trong quá trình tư vấn, hỗ trợ. Mặc dù có nhiều thông tin, khách hàng vẫn cần hỗ trợ tìm lựa chọn tốt nhất, đồng thời củng cố được niềm tin bằng chất lượng dịch vụ. Các doanh nghiệp lữ hành phải thay đổi, sử dụng công nghệ để cá biệt hóa dịch vụ cung cấp cho từng khách hàng, nâng cấp nội dung thông tin và tư vấn và tối ưu hóa mô hình tổ chức hoạt động. • Kinh doanh dịch vụ lưu trú Kinh doanh dịch vụ lưu trú qua các sàn giao dịch điện tử là lĩnh vực đem lại nhiều cơ hội cũng như đặt ra nhiều thách thức nhất. Về cơ hội, từ góc nhìn của điểm đến, điểm đến có khả năng thu hút và phục vụ nhiều khách du lịch hơn thông qua việc tăng số lượng phòng, cung cấp nhiều trải nghiệm khác nhau cho du khách. Đồng thời, việc đưa du khách gần hơn với cộng đồng, tăng số lượng cơ sở lưu trú với giá cả hợp lý, thúc đẩy các ý tưởng sáng tạo và tăng hiện diện tại các sàn giao dịch điện tử là các cơ hội thuận lợi cho điểm đến. Ngoài ra, các sàn giao dịch điện tử đem đến nhiều sự lựa chọn hơn cho du khách, làm tăng cạnh tranh giữa các cơ sở lưu trú, làm cho điểm đến trở nên cạnh tranh hơn. Đối với các chủ cơ sở lưu trú, lợi ích đem lại không chỉ ở khả năng tăng thu nhập từ đón nhiều khách du lịch mà còn ở cơ hội gặp gỡ mọi người từ nhiều nơi trên thế giới, làm cuộc sống của họ trở nên phong phú hơn. Tương tự, cộng đồng địa phương hưởng lợi từ các nguồn thu nhập mới và từ việc khôi phục các hoạt động kinh doanh ở địa phương. Về thách thức, cạnh tranh không công bằng giữa các cơ sở lưu trú nhà dân kinh doanh trên các sàn giao dịch trực tuyến và các cơ sở lưu trú truyền thống như khách sạn là vấn đề được đề cập nhiều nhất. Mặc dù các cơ sở lưu trú nhà dân không trực tiếp cạnh tranh với các khách sạn nhưng tạo ra sự lựa chọn hấp dẫn cho khách du lịch, nhất là những người tìm kiếm trải nghiệm chân thực. 54 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI Quản lý chất lượng cũng là thách thức lớn được đặt ra. Các nhà cung cấp dịch vụ lưu trú cá thể không đảm bảo chất lượng có thể làm ảnh hưởng đến hình ảnh và uy tín của điểm đến. Khi khách du lịch ở trong các cơ sở lưu trú mới, không chính thức, các cơ quan chức năng không thể giám sát chất lượng, an ninh, an toàn. Thách thức từ góc nhìn của cộng đồng đến từ lo ngại rằng cơ sở lưu trú du lịch cá thể ảnh hưởng đến các khu dân cư truyền thống, làm thương mại hóa hoặc du lịch hóa các khu vực sinh sống. • Kinh doanh vận chuyển khách Về cơ hội, dịch vụ chia sẻ phương tiện giao thông góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và chất lượng chung của dịch vụ giao thông, theo đó du khách có nhiều lựa chọn với giá cả phù hợp hơn và dễ tiếp cận hơn. Đồng thời, sự cạnh tranh tạo sức ép cho taxi truyền thống nâng cao chất lượng dịch vụ, phải tạo thêm các nền tảng giao dịch điện tử đặt dịch vụ mới ưu việt hơn. Đối với các khu vực vùng sâu vùng xa, dịch vụ chia sẻ phương tiện giao thông có ý nghĩa lớn, giúp phát triển du lịch cho khu vực. Về thách thức, tương tự đối với lĩnh vực lưu trú, giải quyết vấn đề cạnh tranh công bằng giữa taxi truyền thống và taxi công nghệ là thách thức lớn nhất. Trong khi taxi truyền thống phải tuân thủ nhiều quy định thì taxi công nghệ không chịu ràng buộc bởi nhiều quy định. Ngoài ra có các vấn đề khác đặt ra như cấp phép, an toàn cho xe và khách hàng. • Kinh doanh ăn uống và các hoạt động khác Về cơ hội, đây là lĩnh vực có nhiều cơ hội hơn thách thức, chia sẻ trải nghiệm ăn uống và các hoạt động trên nền tảng số giúp nâng cao chất lượng và giá trị trải nghiệm điểm đến, nâng cao hình ảnh và uy tín của điểm đến. Công nghệ giúp đưa du khách và người dân cộng đồng gần nhau hơn, tạo thu nhập và góp phần làm cho ngành du lịch phát triển. Về thách thức, vấn đề sức khỏe và vệ sinh an toàn thực phẩm và trên hết là bảo vệ khách hàng là vấn đề lớn nhất đối với lĩnh vực ăn uống. Trong khi các nhà hàng, khách sạn phải tuân theo nhiều quy định của lĩnh vực này thì các dịch vụ cá thể không phải tuân theo nhiều quy định. Về các hoạt động khác, một số ý kiến cho rằng các dịch vụ hỗ trợ, cung cấp thông tin về các hoạt động tại điểm đến sẽ thách thức vai trò của các văn phòng, trung tâm thông tin du lịch, nhất là của các cơ quan quản lý điểm đến. 2.2.4. Phát triển nguồn nhân lực và hỗ trợ doanh nghiệp Về phát triển nguồn nhân lực, cơ hội tự đào tạo cho các doanh nghiệp và người lao động rất lớn do thông tin và các khóa đào tạo trực tuyến tương tác hiện nay ngày càng phổ TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 28/2018 55 biến. Cách tiếp cận về nâng cao kỹ năng, trình độ nguồn nhân lực có sự chuyển đổi quan trọng từ cách tổ chức các khóa đào tạo truyền thống thành học cách sử dụng công nghệ để tiếp cận và học kiến thức, kỹ năng. Tuy nhiên, thách thức lớn đối với lĩnh vực phát triển nguồn nhân lực là nhận thức phục vụ khách du lịch không cần đào tạo ngày càng phổ biến do tất cả mọi dịch vụ đều có thể dễ dàng tiếp cận khách du lịch. Điều này có thể làm giảm chất lượng dịch vụ và ảnh hưởng đến quyền lợi khách hàng, từ đó tác động tiêu cực đến hình ảnh chung của điểm đến. Về hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, CMCN 4.0 đem đến nhiều cơ hội cho cả doanh nghiệp công nghệ và doanh nghiệp du lịch từ lợi ích đem lại từ các công nghệ của CMCN 4.0. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là thu hẹp khoảng cách về nhận thức giữa các doanh nghiệp công nghệ và doanh nghiệp du lịch, tránh tình trạng công nghệ hóa dịch vụ du lịch thuần túy hoặc dè dặt trong ứng dụng công nghệ trong hoạt động du lịch. 2.2.5. Chính sách phát triển du lịch CMCN 4.0 đem đến nhiều cơ hội để xây dựng chính sách phát triển lịch hiệu quả, cụ thể như sau: - Hoạt động xúc tiến quảng bá có thêm công cụ hiệu quả qua môi trường số trên Internet với các công nghệ mới, nhất là thực tế ảo, thực tế tăng cường và mạng xã hội. - Thông tin giữa các chủ thể trong ngành du lịch và các bên liên quan có thể được kết nối, tích hợp vào hệ thống chung, tạo thành dữ liệu lớn, trao đổi thông suốt. - Trí tuệ nhân tạo và các công nghệ phân tích dữ liệu lớn hỗ trợ tích cực trong việc đánh giá thực tế, phân tích xu hướng để đưa ra các quyết sách phù hợp. Ngoài rủi ro chung về an ninh trong môi trường số, quản lý du lịch Việt Nam có thể phải đối mặt với 4 thách thức chung của du lịch thế giới: (1) Về quy hoạch và phát triển bền vững, các thách thức trong việc quản lý tác động tiêu cực bao gồm: - Sử dụng đất và quy hoạch đô thị (không gian phát triển không được quy hoạch, phát triển thiếu kiểm soát và không bền vững). - Chất lượng cuộc sống (quá đông đúc, sự xuất hiện của nhiều khách du lịch tại các khu vực dân cư truyền thống gây phiền nhiễu đối với người dân). - Vệ sinh, rác thải, tiếng ồn tại khu dân cư. - An ninh, an toàn (trộm cắp, cướp giật, bạo lực); - Bảo vệ môi trường. 56 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI (2) Về cạnh tranh công bằng và sân chơi bình đẳng, mâu thuẫn thường xảy ra giữa các nhà cung cấp dịch vụ mới và các chuỗi sản phẩm du lịch truyền thống. Giao dịch trên môi trường số là giao dịch thương mại, cần phải tuân theo các quy định pháp luật về thương mại. Các doanh nghiệp truyền thống và doanh nghiệp trên môi trường số cần cạnh tranh trong điều kiện tương đồng, có tính đến tính đặc thù của từng loại hình để bảo đảm công bằng. Các vấn đề cụ thể có thể liên quan đến việc đăng ký, cấp phép, chứng nhận, nộp thuế Trong thực tế, các quy định hiện nay ở trên thế giới và Việt Nam chưa giải quyết được triệt để thách thức nêu trên. Vì vậy các giao dịch thương mại du lịch trong môi trường số không kiểm soát được. (3) Về bảo vệ khách hàng, các thách thức bao gồm: - Minh bạch hóa thông tin về dịch vụ và giao dịch. - Tiêu chuẩn chất lượng dịch vụ phục vụ du khách. - Sức khỏe và an ninh-an toàn cho du khách. - Sự riêng tư, bảo mật thông tin du khách. - Đối xử công bằng với du khách. (4) Về điều kiện lao động đối với các nhà cung cấp và lao động du lịch, do các công việc dựa trên môi trường số chủ yếu là tự thân, thỏa thuận giữa nhà cung cấp và các sàn giao dịch thường không được làm rõ. Vì vậy, phát sinh dịch vụ thứ cấp hỗ trợ các bên cung cấp dịch vụ, ví dụ như dịch vụ lau dọn và dịch vụ bảo hiểm. Một số thách thức phát sinh như sau: - Thời gian làm việc và tiền lương. - Sức khỏe và an toàn công việc. - Phúc lợi xã hội, bảo hiểm. - Trình độ và đào tạo. - Đối xử công bằng 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ CMCN 4.0 với các công nghệ ưu việt như Internet vạn vật (IoT), Trí tuệ nhân tạo và Robot thông minh, Thực tế ảo và Thực tế tăng cường trên nền tảng của Điện toán đám mây và Dữ liệu lớn đã tạo ra nền tảng tích hợp cao độ, kết nối các hệ thống trong và ngoài ngành du lịch, làm thay đổi căn bản thói quen và hành vi của khách du lịch, đòi hỏi các doanh nghiệp, cơ quan quản lý điểm đến và cơ quan quản lý nhà nước cần có những thay đổi để thích ứng. TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 28/2018 57 CMCN 4.0 mang lại nhiều thách thức và cơ hội lớn đan xen, tác động nhiều chiều đến ngành Du lịch Việt Nam. Chúng ta có cơ hội lớn trong quản lý điểm đến du lịch, trong thông tin và marketing du lịch, trong kinh doanh du lịch, trong phát triển nguồn nhân lực và hỗ trợ doanh nghiệp, còn thách thức nổi bật là: Du lịch Việt Nam phải thích ứng kịp thời với sự thay đổi hành vi của khách; Giảm sự tập trung khách; Tạo ra giá trị gia tăng số; Đảm bảo an ninh, an toàn; Cung cấp thông tin và tương tác hiệu quả với khách du lịch. Trong bối cảnh thực tế của Du lịch Việt Nam hiện nay, khi nhận thức và các hoạt động ứng dụng công nghệ mặc dù đã được triển khai ở từng khu vực, lĩnh vực ở các mức độ khác nhau nhưng còn phân tán, thiếu định hướng, cần thiết phải có đề án tổng thể cấp quốc gia để thống nhất định hướng chung trong việc ứng dụng công nghệ, phát huy được sức mạnh tổng thể, nâng cao sức cạnh tranh của ngành du lịch. Đề án tổng thể cần đáp ứng được các yêu cầu sau đây: - Thiết kế mô hình phát triển chung thống nhất, định hướng các hoạt động du lịch trên cơ sở hợp tác công tư tham gia cuộc CMCN 4.0. - Số hóa công tác quản lý ngành du lịch, phát triển chính quyền điện tử, hướng tới du lịch bền vững trong đó lấy nhu cầu của du khách, người dân, doanh nghiệp làm trung tâm. - Áp dụng các công nghệ số tiên tiến trong công tác thông tin và marketing du lịch. - Đẩy mạnh số hóa trong công tác quản lý điểm đến, chia sẻ và làm giàu dữ liệu điểm đến để phát huy nội hàm văn hóa, giá trị gia tăng về du lịch, cải thiện yếu tố môi trường và hạ tầng phục vụ du lịch. - Tăng cường chất lượng môi trường cạnh tranh kinh doanh, tạo điều kiện để doanh nghiệp du lịch hợp tác công tư, hợp tác phát triển theo chuỗi trên nền tảng số hóa nhằm nâng cao giá trị gia tăng trong việc cung cấp dịch vụ du lịch. - Nâng cao chất lượng nhân lực du lịch, trên cơ sở tiếp cận công nghệ mới của CMCN 4.0, chủ động sáng tạo nâng cao hiệu quả hoạt động du lịch. - Hỗ trợ các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo (startup) trong lĩnh vực du lịch dựa trên công nghệ TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Klaus Schwab (Đồng Bích Ngọc, Trần Mỹ Anh dịch), (2016), “Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư”, - Diễn đàn kinh tế thế giới tại Davos Thụy Sĩ. 2. Karandeep Kaur, Rajdeep Kaur, (2016), “Internet of things to promote Tourism: An insight into Smart Tourism”, - International Journal of Recent Trends in Engineering & Research. 3. Chỉ thị số 16/CT-TTg ngày 4-5-2017 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường năng lực tiếp cận cuộc CMCN lần thứ 4. 4. Tổng cục Du lịch (2017), Báo cáo thường niên du lịch Việt Nam 2017, - Nhà xuất bản Thông tấn. 58 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘI INDUSTRIAL REVOLUTION 4.0 AND VIETNAM TOURISM Abstract: Industry 4.0 (“ Industrie 4.0” in German) or the Fourth Industrial Revolution is a term encompassing modern automation technologies, data exchange, IoT manufacturing, artificial intelligence, intelligent robot, VR, AR, cloud computing ... - the technology platform for Industrial Revolution 4.0 is having a great impact on the global travel industry and the comprehensive innovation of connecting users/providers in travelling. Industrial Revolution 4.0 brings many opportunities and challenges for the tourism industry in Vietnam in terms of tourism destination management, tourism information and marketing, tourism business (travel, accommodation, transportation, food and beverage ...) and tourism development policy. In fact, in Vietnam, there is no model of global supply, digitization is not synchronized nationwide, the quality of competition environment is not suitable, limited awareness of Industrial Revolution 4.0 and the shortage of qualified human resources. In order to adapt to the modern trend, to improve the current situation of Vietnam tourism, we need to synchronously deploy solutions groups: raising awareness about Industrial Revolution 4.0, designing a common model of development, applying advanced digital technology in information and tourism marketing, digital promotion in destination management, creating a competitive business environment and supporting enterprises, improving the quality of human resources. Keywords: Industrial revolution 4.0, tourism, Vietnamese tourism