Cẩm nang nông nghiệp - Chương trồng rừng

Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n Ch−¬ng tr×nh hç trî ngµnh l©m nghiÖp & §èi t¸c CÈm Nang Ngµnh L©m NghiÖp Ch−¬ng trång rõng N¨m 2004 Chñ biªn NguyÔn Ngäc B×nh - Côc tr−ëng Côc L©m nghiÖp; Gi¸m ®èc V¨n phßng ®iÒu phèi Ch−¬ng tr×nh Hç trî ngµnh l©m nghiÖp Biªn so¹n TS. Ph¹m §øc TuÊn, Côc L©m nghiÖp KS. Lª ThÞ Th−a, Côc L©m nghiÖp TS. NguyÔn Hång Qu©n, Côc L©m nghiÖp TS. Ulrich Apel, Dù ¸n trång rõng KFW4 PGS TS. NguyÔn H÷u VÜnh, Tr−êng §¹i häc L©m nghiÖp TS. Hoµng Ch−¬ng, Héi Khoa häc Kü thuËt l©m nghiÖp ViÖt Nam ThS. NguyÔn Tr−êng Thµnh, Côc L©m nghiÖp KS. §µo Phãng, Côc L©m nghiÖp ChØnh lý KS. Ng« §×nh Thä, Phã Côc tr−ëng Côc L©m nghiÖp ThS. NguyÔn V¨n L©n, Vô Tæ chøc c¸n bé KS. NguyÔn §¨ng Khoa, Côc KiÓm l©m GS.TS. Lª §×nh Kh¶, chuyªn gia l©m nghiÖp GS.TS. §ç §×nh S©m, chuyªn gia l©m nghiÖp ThS. TrÇn V¨n Hïng, ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch rõng Hç trî kü thuËt vµ tµi chÝnh: Dù ¸n GTZ-REFAS GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè 41/XB-GT cÊp ngµy 18/11/2004, Nhµ xuÊt b¶n GTVT 2 Mục lục PHẦN 1. LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN TRỒNG RỪNG Ở VỆT NAM..............8 1. Hoạt động trồng rừng thời kỳ phong kiến ..................................................8 2. Hoạt động trồng rừng thời kỳ thuộc Pháp (1858 - 1945) ..........................8 3. Hoạt động trồng rừng thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954).............................................................................................................10 4. Hoạt động trồng rừng thời kỳ kháng chiến chống Mỹ (1955 - 1975) ......12 5. Hoạt động trồng rừng thời kỳ đầu sau hoà bình (1976 - 1985) ................12 6. Hoạt động trồng rừng thời kỳ đổi mới (từ năm 1986 đến nay) ................13 6.1. Giai đoạn 1986-1990..........................................................................13 6.2. Giai đoạn 1991-1997..........................................................................13 6.3. Giai đoạn 1998 – 2003 .......................................................................15 7. Đánh giá chung.........................................................................................16 PHẦN 2. MỘT SỐ CHƯƠNG TRÌNH TRỒNG RỪNG LỚN Ở VIỆT NAM...................................................................................................17 1. Các chương trình trồng rừng do nhà nước đầu tư ....................................18 1.1. Chương trình trồng rừng phòng hộ 327 .............................................18 1.2. Dự án trồng mới 5 triệu hecta rừng (gọi tắt dự án 661) .....................20 2. Các dự án do các tổ chức quốc tế tài trợ ..................................................24 2.1 Các dự án trồng rừng PAM.................................................................24 2.1.1. Giai đoạn 1977 – 1981.................................................................24 2.1.2. Giai đoạn 1986 - 1997 .................................................................25 2.1.3. Giai đoạn 1997 – 2000.................................................................26 2.2. Các dự án hỗ trợ kỹ thuật của UNDP ................................................27 2.3.Đánh giá chung các dự án PAM và dự án hỗ trợ kỹ thuật của UNDP........................................................................................................28 2.4. Các dự án do Cộng hoà Liên bang Đức tài trợ...................................29 2.4.1. Kết quả thực hiện các dự án.........................................................29 2.4.2. Một số kinh nghiệm từ các mô hình trồng rừng thành công của các dự án KFW................................................................................32 PHẦN 3. KỸ THUẬT TRỒNG RỪNG ......................................................36 1. Sự cần thiết đẩy mạnh các hoạt động trồng rừng .....................................36 1.1. Về môi trường sinh thái .....................................................................36 1.2. Về kinh tế ...........................................................................................36 1.2.1. Nhu cầu gỗ làm nguyên liệu giấy ................................................37 1.2.2. Nhu cầu gỗ làm nguyên liệu ván nhân tạo...................................37 1.2.3. Nhu cầu gỗ trụ mỏ ......................................................................37 1.2.4. Nhu cầu gỗ nguyên liệu để chế biến đồ mộc và trang trí nội thất .........................................................................................................38 1.2.5. Nhu cầu gỗ xây dựng cơ bản ......................................................38 3 1.2.6. Nhu cầu đặc sản rừng: nhựa thông, quế, hồi, trẩu, sở, tre, luồng, trúc…..........................................................................................38 1.2.7. Nhu cầu cây công nghiệp có tán che phủ như cây rừng .............38 1.3. Về xã hội ............................................................................................38 2. Chiến lược trồng rừng trong Chiến lược phát triển lâm nghiệp (*):..........39 2.1. Mục tiêu phát triển lâm nghiệp giai đoạn 2001 – 2010: ....................39 2.2. Định hướng xây dựng và phát triển vốn rừng giai đoạn 2001 – 2010:..........................................................................................................40 3. Một số khái niệm cơ bản ..........................................................................40 3.1. Một số khái niệm về phân loại rừng ..................................................40 3.1.1. Khái niệm về rừng .......................................................................40 3.1.2. Phân chia rừng theo nguồn gốc hình thành .................................40 3.1.3. Phân chia rừng theo mục đích sử dụng chính..............................40 3.1.4. Đơn vị phân chia ba loại rừng để quản lý....................................42 3.2. Các khái niệm về vườn ươm, nhân giống, rừng giống, vườn giống..........................................................................................................42 3.2.1. Vườn ươm....................................................................................42 3.2.2. Nhân giống...................................................................................43 3.2.3. Rừng giống ..................................................................................43 3.2.4. Vườn giống ..................................................................................43 3.3. Các phương thức trồng rừng (Afforestation; Forest plantation) ........44 3.4. Khái quát các nội dung hoạt động trồng rừng ở Việt Nam................44 3.4.1.Trồng rừng đặc dụng ....................................................................45 3.4.2.Trồng cây phân tán .......................................................................46 4. Kỹ thuật trồng rừng ..................................................................................46 A. Trồng rừng mới .......................................................................................46 4.1 Tiêu chuẩn giống cây trồng.................................................................46 4.2. Thiết kế trồng rừng và phê duyệt thiết kế trồng rừng ........................47 4.2.1. Nội dung thiết kế trồng rừng và phương pháp tiến hành.............47 4.2.2. Trình tự phê duyệt thiết kế trồng rừng.........................................50 4.2.3. Tư cách pháp nhân của đơn vị thiết kế ........................................51 4.3. Xác định phương thức và phương pháp trồng rừng...........................51 4.3.1. Xác định phương thức trồng rừng ...............................................51 4.3.2. Xác định phương pháp trồng rừng...............................................52 4.4. Chuẩn bị đất trồng rừng .....................................................................53 4.4.1. Xử lý thực bì ................................................................................53 4.4.2.Biện pháp làm đất trồng rừng .......................................................54 4.5. Xác định mật độ trồng rừng ...............................................................55 4.6. Thời vụ trồng......................................................................................56 4.7. Bón lót................................................................................................56 4.8. Kỹ thuật trồng ...................................................................................56 4.8.1. Trồng cây con có bầu...................................................................56 4.8.2. Trồng cây con rễ trần...................................................................57 4 4.9. Phòng trừ sâu bệnh............................................................................57 4.10. Trồng dặm.......................................................................................58 4.11. Chăm sóc rừng trồng........................................................................58 4.11.1. Xác định số lần chăm sóc ..........................................................58 4.11.2.Thời gian chăm sóc.....................................................................58 4.11.3. Nội dung chăm sóc ....................................................................58 B. Xúc tiến tái sinh tự nhiên và làm giàu rừng.............................................59 4.12. Xúc tiến tái sinh tự nhiên .................................................................59 4.12.1.Bảo vệ rừng.................................................................................59 4.12.2. Đánh dấu cây mục đích..............................................................60 4.12.3. Xác định mục tiêu kỹ thuật cho từng cây chủ ...........................60 4.13. Trồng bổ sung làm giàu rừng...........................................................61 PHẦN 4. QUẢN LÝ TRỒNG RỪNG VÀ RỪNG TRỒNG.......................62 1. Quản lý trồng rừng ...................................................................................62 1.1. Khung pháp lý cho hoạt động trồng rừng ..........................................62 1.2. Những quy định về tổ chức kiểm tra hoạt động trồng rừng...............63 1.2.1.Quy hoạch phục vụ trồng rừng .....................................................63 1.2.2. Xây dựng dự án, thẩm định và phê duyệt dự án ..........................66 1.2.3. Chỉ tiêu suất vốn đầu tư xây dựng cơ bản công trình lâm sinh.........................................................................................................72 1.2.4. Lập thiết kế trồng rừng và phê duyệt thiết kế trồng rừng ............72 1.2.5. Quản lý giống trong trồng rừng ...................................................72 2. Quản lý rừng trồng ...................................................................................75 2.1. Nghiệm thu khóan bảo vệ rừng, khoanh nuôi xúc tiến tái sinh kết hợp trồng bổ sung, trồng rừng mớivà chăm sóc rừng trồng................75 2.1.1. Những quy định chung ................................................................76 2.1.2. Nghiệm thu khoán bảo vệ rừng ...................................................77 2.1.3. Nghiệm thu khoán phục hồi rừng bằng khoanh nuôi xúc tiến tái sinh kết hợp trồng bổ sung do dân tự bỏ vốn.............................77 2.1.4. Nghiệm thu rừng khoán khoanh nuôi xúc tiến tái sinh có trồng bổ sung .........................................................................................78 2.1.5. Nghiệm thu trồng rừng ................................................................78 2.1.6. Nghiệm thu chăm sóc rừng trồng ................................................80 2.2. Lập hồp sơ theo dõi............................................................................82 2.3. Bảo vệ rừng trồng ..............................................................................82 Phụ lục 1: Chỉ tiêu suất vốn đầu tư xây dựng cơ bản công trình lâm sinh ...............................................................................................................82 Biểu 2: Suất vốn đầu tư XDCB công trình tạo giống cây lâm nghiệp cho 1000 cây tiêu chuẩn.............................................................83 Phụ lục 2: Về lập thiết kế trồng rừng và phê duyệt thiết kế trồng rừng .......85 Phụ lục 3: Mẫu về nội dung bộ hồ sơ thiết kế, dự toán trồng và chăm sóc rừng trồng...............................................................................................96 Phụ lục 4: Phân cấp đất trong cuốc hố trồng rừng ....................................105 5 Phụ lục 5: Phân cấp thực bì để phát dọn trong trồng rừng, chăm sóc rừng ............................................................................................................106 Phụ lục 6: Định mức lao động phát dọn thực bì........................................109 Phụ lục 7: Về nghiệm thu ...........................................................................110 6 Đặt vấn đề Trồng rừng là việc hết sức quan trọng của ngành lâm nghiệp để tạo ra rừng, làm cho vốn rừng được duy trì và phát triển nhằm bảo vệ môi trường; đáp ứng nhu cầu gỗ, củi và các lâm đặc sản khác cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu; tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động nhất là nông dân nông thôn miền núi. Trong những thập niên qua, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã rất quan tâm đến công tác trồng cây gây rừng, từ việc ban hành hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, quy trình quy phạm kỹ thuật, đến việc tạo cơ chế chính sách khuyến khích các nguồn lực và tăng cường các giải pháp, biện pháp chỉ đạo trồng rừng. Năm 1959 Hồ chủ tịch phát động “tết trồng cây” đã cổ vũ mạnh mẽ phong trào trồng cây gây rừng trong nhân dân từ miền ngược đến miền xuôi, từ thành thị đến nông thôn, “tết trồng cây” đã trở thành một phong tục tốt đẹp của nhân dân ta mỗi khi mùa xuân đến. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, cơ chế chính sách, các văn bản hướng dẫn, các giải pháp tổng hợp triển khai thực hiện đã và đang phát huy có hiệu quả. Tuy nhiên, do sự khác biệt về điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội ở các địa phương nên việc vận dụng các văn bản trên vào công tác trồng rừng không hoàn toàn giống nhau. Điều này đòi hỏi phải quảng bá đến các tổ chức, cộng đồng thôn bản, hộ gia đình và cá nhân về những quy định của pháp luật, cơ chế chính sách liên quan đến các hoạt động trồng rừng và các biện pháp kỹ thuật liên quan đến công tác trồng rừng. Để phần nào giúp các tổ chức, cộng đồng thôn bản, hộ gia đình và cá nhân hiểu rõ hơn về công tác trồng rừng, trong “Cẩm nang ngành Lâm nghiệp” đã trình bày chương Trồng rừng nhằm giới thiệu khái quát về lịch sử và đánh giá công tác trồng rừng , ảnh hưởng của việc trồng rừng đến môi trường sinh thái và kinh tế - xã hội, khung pháp lý và thể chế chính sách cho các hoạt động trồng rừng; khái quát về quản lý và quy hoạch trồng rừng; các bước lập kế hoạch, thiết kế dự toán và biện pháp kỹ thuật trồng rừng ở Việt Nam trong thời gian qua. 7 PHẦN 1. LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN TRỒNG RỪNG Ở VỆT NAM 1. Hoạt động trồng rừng thời kỳ phong kiến Dưới các triều đại phong kiến Việt Nam, rừng là tài nguyên thuộc sở hữu của các vương triều, chỉ có vua mới có quyền định đoạt, quản lý khai thác rừng, còn đối với người dân thì rừng là của trời cho. Quan niệm này cộng với thực tế rừng núi rộng, xa xôi hẻo lánh, đường sá đi lại khó khăn, phương tiện giao thông thô sơ, nên các vương triều không kiểm soát được rừng. Người dân, nhất là dân miền núi, tự do vào rừng khai thác gỗ, lâm sản, săn bắt chim thú khi có nhu cầu. Ở những địa phương rừng có liên quan đến nguồn nước của cộng đồng thôn bản, hoặc liên quan đến tâm linh của một dòng họ, thì rừng được coi là của cộng đồng và có luật tục để bảo vệ, giữ gìn, tu bổ. Trong thời kỳ này, rừng nước ta còn nhiều về diện tích và giàu về trữ lượng các loại lâm sản. Do dân số còn ít và nhu cầu sử dụng lâm sản chưa nhiều, nên lượng lâm sản và diện tích rừng bị khai thác không đáng kể, ít ảnh hưởng đến môi trường sinh thái và đời sống của nhân dân. Chỉ đến triều đình nhà Nguyễn mới đặt ra việc trồng cây gây rừng với quy mô nhỏ xung quanh vùng phụ cận kinh đô Huế như: Vua Minh Mạng ban chiếu chỉ cho quan, dân địa phương trồng dừa ở dải phù sa vùng cửa biển Thuận An thuộc tỉnh Thừa Thiên - Huế. Vua Tự Đức có sắc chiếu quy định các quan trong triều phải tổ chức dân trồng Thông các khu đồi quanh lăng tẩm, quanh các đền đài, quanh nơi thờ cúng của Hoàng triều. Ngoài nhà nước, ở một số nơi, một số dân tộc đã có những tục lệ trồng rừng như ở một số tỉnh miền núi phía Bắc trước khi bỏ hoá nương rẫy người dân tiến hành gieo hạt Xoan để tạo rừng mới. Hay đồng bào ở tỉnh Quảng Nam khi sinh con thì trồng cho con một cây Quế. Ở nhiều nơi khác dân đã biết tự trồng cây để lấy quả, lấy dầu thắp sáng, lấy củi, lấy đặc sản, trồng Tre để dùng trong xây dựng. Những phong tục tập quán trên một số nơi vẫn duy trì đến nay. Tuy vậy, hoạt động trồng rừng vẫn có tính chất lẻ tẻ, quy mô nhỏ, số liệu về kết quả trồng rừng không còn lưu giữ được. 2. Hoạt động trồng rừng thời kỳ thuộc Pháp (1858 - 1945) Năm 1858, Pháp tấn công Đà Nẵng - khởi đầu việc đánh chiếm nước Việt Nam. Năm 1884 triều đình nhà Nguyễn ký với Pháp hiệp ước Pa-to-nốt đánh dấu sự sụp đổ của chế độ phong kiến độc lập đã thống trị hàng ngàn năm và xác lập chế độ cai trị mới của Pháp trên toàn lãnh thổ Việt Nam. 8 Nhằm mục đích độc quyền quản lý, khai thác tài nguyên rừng để lấy gỗ, lâm sản phục vụ nhu cầu xây dựng công sở và thu thuế lâm sản để tăng thêm ngân sách đáp ứng cho bộ máy thống trị của Nhà nước thuộc địa, người Pháp đã ban hành chính sách xác lập quyền quản lý, sử dụng rừng và đất rừng trên toàn lãnh thổ Việt Nam và toàn Đông Dương. Những chính sách về lâm nghiệp Nhà nước thuộc địa Pháp đã ban hành là: - Quy chế lâm nghiệp toàn cõi Đông Dương về cấp giấy phép khai thác, thủ tục trình báo khai thác, vận chuyển gỗ và lâm sản (ngày 31/12/1875). Hai nghị định về thiết lập các khu rừng cấm (năm 1894). - Chế độ, thể lệ lâm nghiệp ở Bắc Kỳ (do Nhà nước Pháp ban hành ngày 03/6/1902). Nghị định về chế độ độc quyền khai thác rừng ở Trung Kỳ do toàn quyền Đông Dương ban hành (ngày 26/8/1914). - Quy định thể chế săn bắn thú rừng do Nhà nước Pháp ban hành (ngày 07/4/1938). - Quy định thủ tục tố tụng hình sự và hình phạt đối với các vụ phạm pháp trong lâm nghiệp trên toàn cõi Đông Dương do Nhà nước Pháp ban hành (Ngày 21/3/1930). Các chính sách và quy định về lâm nghiệp mà người Pháp đã thực thi tại Việt Nam đã có tác dụng: Thiết lập lâm phận ổn định lâu dài: xác định diện tích đất lâm nghiệp có rừng và chưa có rừng để trồng rừng sau này, đảm bảo cung cấp nhu cầu gỗ, lâm sản cho nền kinh tế, đảm bảo phòng hộ, cảnh quan văn hoá. Quản lý bảo vệ lâm phận tạm thời bao gồm các khu rừng trên đất hướng nông. Vừa khai thác gỗ, lâm sản (tạm thời), vừa giữ rừng để che phủ đất, chống xói mòn, giữ độ màu của đất cho đến khi có nhu cầu và có đủ điều kiện để chuyển mục đích sang đất canh tác nông nghiệp. - Các rừng cấm đều không được khai thác, xem như khu rừng dự trữ của Nhà nước. Toàn bộ nhu cầu về gỗ, lâm sản hàng năm chỉ được bố trí khai thác ở những khu rừng thuộc lâm phận tạm thời là những khu rừng sau này được khai hoang chuyển thành đất nông nghiệp. Thiết lập các khu trồng rừng ở những nơi rừng nghèo kiệt hoặc đất trống đồi núi trọc. Hoạt động trồng rừng do các hạt lâm nghiệp tổ chức thực hiện. Kết quả là đã hình thành một số khu rừng trồng cho từng loài cây riêng biệt như rừng trồng Thông mã vĩ ở Đá Chông (Hà Tây), Tam Đảo 9 (Vĩnh Phúc), Yên Lập (Quảng Ninh) và rải rác một số vùng ở Lang Sơn, Phú Thọ; rừng Tếch ở Trung Môn, Na Hang, Chiêm Hoá (Tuyên Quang); rừng Lim xanh ở Phù Ninh (Phú Thọ), Bến Mực (Thanh Hoá); rừng Muồng đen ở Sơn Cẩm (Thái Nguyên); rừng Sao đen ở Sài Gòn; rừng Phi lao ở một số bãi cát ven biển, nhất là ở tỉnh Quảng Bình, đã tạo thành dải rừng phi lao vừa chống cát bay, vừa cung cấp gỗ chống lò cho công ty than Hòn Gai (Quảng Ninh). Theo tài liệu còn lưu giữ, hoạt động trồng rừng trong những năm từ 1930 đến 1941 là thời kỳ mạnh mẽ và đạt kết quả nhất trong suốt thời gian cai trị của Nhà nước thuộc địa Pháp và đã trồng được 13.700 ha rừng các loại. Trong gần một thế kỷ đô hộ nước ta, mặc dầu với mục đích khai thác rừng cho nhu cầu cai trị và đưa về chính quốc nhà cầm quyền Pháp đã ban hành và thực thi một số chính sách về lâm nghiệp có nhiều yếu tố tích cực, đã trồng rừng có tính chất thí nghiệm tập trung ở một số vùng cho một số loài cây như ở phần trên đã nêu, đã đào tạo được một số cán bộ kỹ thuật lâm nghiệp trung, cao cấp, đã nghiên cứu một số đề tài khoa học lâm sinh có giá trị để lại sau này. Tổng kết việc quản lý bảo vệ rừng, năm 1923 Giám đốc Nha thuỷ lâm Đông Dương đã có nhận định đánh giá đăng trên tập san kinh tế Đông Dương như sau: “Khắp nơi rừng cứ lùi mãi, tốc độ các loại rừng bị tiêu hao, tiêu diệt nhanh. Qua thời gian có thể nói rằng nếu số năm tăng theo cấp số cộng, thì tốc độ huỷ diệt rừng lại tăng theo cấp số nhân. Trên những vùng đã mất rừng trơ trụi và rộng mênh mông, đất bị thoái hoá và không còn chút giá trị về mặt canh tác”. 3. Hoạt động trồng rừng thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954) Ngay sau khi Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà ra đời, ngày 14/11/1945 Chính phủ đã ban hành Nghị định thành lập Bộ canh nông, trong đó có Nha Lâm chính và đến năm 1950 đổi tên thành Nha Thuỷ lâm để đảm trách việc quản lý rừng và đất rừng trong cả nước. Nha Lâm chính được Chính phủ giao 8 nhiệm vụ, trong đó có nhiệm vụ “Bảo vệ lâm phận, ngăn ngừa sự tàn phá rừng và sự lạm dụng lâm sản, giữ gìn các khu rừng có quan hệ đến sự điều hoà khí hậu và mực nước trên các triền sông v.v, gây trồng rừng trên các đồi núi hoang vu và ở các khu đất không thể dùng vào việc canh nông được; gây lại các khu rừng đã bị phá huỷ để tăng diện tích rừng cần thiết…” Ngày 28/6/1946, Bộ Nội vụ và Bộ Canh nông ban hành Thông tư liên bộ số 1303 về việc bảo vệ rừng “cấm ngặt việc đốt phá vô ý thức, việc khai thác lạm dụng rừng…” Ngày 15/7/1952, Chính phủ ra chỉ thị về cấm phá rừng để bảo vệ giao thông, phục vụ kháng chiến chống Pháp, bảo vệ nhân dân. 10 Ngày 12/3/1954, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 366- TTg về chính sách trồng cây gây rừng; xác định chính sách đất đai công thổ vào mục đích trồng rừng với chính sách hưởng lợi “ai gây rừng thì được hưởng hoa lợi về cây cối đã trồng.” Do yêu cầu của cuộc kháng chiến cứu quốc hàng năm Cục quân giới (Bộ Quốc phòng) và các tỉnh Yên Bái, Bắc Giang, Thái Nguyên đã khai thác khoảng 1.000 m3 gỗ lim, gỗ nghiến để sản xuất vũ khí. Riêng năm 1947 vùng tự do ở Bắc Bộ đã khai thác 4.698m3 gỗ tròn, 14.023 ste củi, 80.791 ste nứa phục vụ công nghiệp quốc phòng và tiểu thủ công nghiệp; các tỉnh Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh khai thác 25.765m3 gỗ, 43.981ste củi, 174.217ste nứa. Năm 1950-1951, các tỉnh liên khu Việt Bắc đã khai thác 8.530 m3 gỗ để sửa chữa và làm cầu phục vụ các chiến dịch Biên giới, Hoà Bình, Tây Bắc. Ở Liên khu IV cũng khai thác gỗ sản xuất tà vẹt để khôi phục đoạn đường sắt Chu Lễ - Thanh Luyện - Hoà Duyệt dài hơn 40 km. Đặc biệt, trong chiến dịch Điện Biên Phủ 1954, ngành Lâm chính đã phải tổ chức các công trường khai thác gỗ sản xuất tà vẹt để khôi phục và đưa vào sử dụng 73 km đường sắt từ Yên Bái đi Lang Thíp. Ở Nam bộ phải khai thác gỗ tốt để đóng hàng vạn thuyền ghe lớn nhỏ phục vụ vận tải hàng cho kháng chiến và đời sống nhân dân trong vùng giải phóng. Do mục tiêu hàng đầu trong giai đoạn này là kháng chiến giải phóng dân tộc, nên hoạt động trồng rừng thời kỳ này chủ yếu gắn với phong trào vận động nhân dân thi đua sản xuất và tiết kiệm; phát huy tập quán trồng cây lấy gỗ, trồng cây ăn quả, lập vườn rừng vốn là tục lệ trong nhân dân vùng đồi núi để sửa chữa nhà cửa, giải quyết củi đun, cải thiện đời sống nhân dân; trồng cây dọc đường, ven bờ biển để che dấu bộ đội hành quân và che mắt tàu địch, trồng cây bảo vệ các khu căn cứ kháng chiến và xưởng quân giới. Để giúp nhân dân các địa phương trồng cây gây rừng, cơ quan Lâm chính đã tổ chức nhiều vườn ươm công quản sản xuất cây con; đồng thời cử cán bộ kỹ thuật đến các làng, xã vùng tự do hướng dẫn nhân dân kỹ thuật trồng rừng. Tháng 3/1954 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Thông tư 366-TTg nhận định: ở một vài nơi vùng ven biển khu IV và vùng thượng du đã bắt đầu có phong trào trồng cây gây rừng trên bãi cát, đồi trọc, bãi hoang không thích hợp cho việc sản xuất nông nghiệp. Nhân dân đã thấy rõ những điều lợi của việc trồng rừng để có lâm sản làm củi đun, có lá cây làm phân xanh, chắn cát bay lấp đồng ruộng, giữ mạch nước để có đủ nước cấy cày. Nhưng ở nhiều nơi còn có những đồi trọc bãi hoang, đồi cát có thể trồng cây gây rừng được mà các địa phương chưa chú ý vận động nhân dân trồng. 11 4. Hoạt động trồng rừng thời kỳ kháng chiến chống Mỹ (1955 - 1975) Đây là thời kỳ đất nước bị chia cắt thành hai miền và có chiến tranh, nên hoạt động trồng rừng gặp nhiều khó khăn. Ở miền Bắc diện tích rừng trồng trong những năm đầu chỉ vài trăm hecta và chủ yếu là có tính chất thăm dò về kinh tế và kỹ thuật. Ngày 28 tháng 11 năm 1959, trong không khí thi đua chào mừng 30 năm ngày thành lập Đảng chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bài "Tết trồng cây" phát động phong trào thi đua trồng cây, trong đó có đoạn "Bên đợt thi đua ấy, chúng tôi đề nghị tổ chức một ngày Tết trồng cây. Việc này tốn kém ít mà ích lợi nhiều". Từ năm 1960 tết trồng cây được thực hiện rộng khắp trong các tỉnh miền Bắc. Sau này trở thành phong trào "Tết trồng cây" hàng năm trong cả nước mỗi khi mùa xuân đến. Cũng từ đó công tác trồng rừng ở miền Bắc bắt đầu được đẩy mạnh. Năm 1963 đã trồng được 10.000 ha, cuối thời kỳ chống Mỹ mỗi năm đã trồng được 50.000 ha. Tổng diện tích trồng rừng ở các tỉnh phía Bắc trong giai đoạn này chỉ được 219.000 ha. Nhìn chung trong thời kỳ này mục tiêu trồng rừng không rõ ràng, kỹ thuật còn yếu kém, tỷ lệ thành rừng thấp (chỉ đạt khoảng 30%), chất lượng rừng kém. Tuy vậy, trong thời kỳ này cũng đã xác định được một số loài cây và kỹ thuật gây trồng, đặt nền móng cho phát triển trồng rừng sau này của nước ta. Trên thực tế đã bước đầu có nghiên cứu về giống và xây dựng rừng giống, đã nhập thử nmột số giống như các giống Bạch đàn liễu (Eucalyptus exserta), Bạch đàn đỏ (E. robusta), Bạch đàn trắng têrê (E. tereticornis), Dương (Populus sp), Dương hoè (Pseudoacacia sp.) để trồng thử, đã có nghiên cứu kỹ thuật trồng rừng và tạo được một số khu rừng trồng như Mỡ, Bồ đề ở vùng trung tâm Bắc Bộ; Thông mã vĩ, Thông nhựa, Sa mộc ở vùng Đông Bắc; Mỡ, Thông nhựa ở Bắc Trung Bộ; Tre, Luồng ở Thanh Hoá, Hoà Bình, Sơn La; Phi lao ở vùng cát ven biển miền Trung. Ở miền Nam đã có những nghiên cứu bước đầu về chọn các loài cây lá kim (thuộc các chi Pinus, Cupresus, Calistris) và Bạch đàn (Eucalyptus sp) cho trồng rừng ở vung Đà Lạt, nhâp một số loài keo như Keo lá tràm (Acaciac auriculiformis) cho trồng rừng ở vùng thấp Nam Bộ; Teck, Giáng hương, Thông ba lá cho vùng Buôn Ma Thuộtv.v. 5. Hoạt động trồng rừng thời kỳ đầu sau hoà bình (1976 - 1985) Năm 1975 miền Nam được hoàn toàn giải phóng. Mười năm đầu sau khi đất nước thống nhất cả nước đã trồng được 1.054.281 ha rừng. Diện tích trồng rừng hàng năm ngày càng lớn, có năm đạt 160.000 ha. Việc trồng rừng tuy có quy hoạch và có mục tiêu tương đối rõ ràng, song chủ yếu là để phủ xanh, kỹ thuật trồng rừng chưa được cải thiện nhiều. Các chính sách còn mang nặng tính bao cấp, vốn chủ yếu do nhà nước cấp, đơn giá đầu tư thấp, không gắn được trách nhiệm người trồng rừng với kết quả trồng rừng. 12 Quản lý vốn, quản lý kỹ thuật chưa chặt chẽ, đặc biệt không quản lý được giống, chủ yếu sử dụng giống thu hái sô bồ, tỷ lệ thành rừng đạt khoảng 45%, năng suất rừng thấp (dưới 5m3/ha/năm). Về loài cây trồng, các loài trồng chủ yếu được phát triển trong thời kỳ này là Bạch đàn, Tếch, Huỷnh, Lát, Sao, Dầu, Tràm, Đước. Trồng cây phân tán được phát triển, song còn có tính chất quảng canh. Về công tác nghiên cứu phục vụ trồng rừng đã bước đầu xác định cơ cấu loài cây trồng cho các vùng sinh thái, đã tiến hành nghiên cứu chọn loài và chọn xuất xứ cho Bạch đàn, Thông nhựa, Thông ba lá, Thông caribê, trồng rừng trên điện rộng các loài Bạch đàn, Thông nhựa, Thông mã vĩ, Mỡ, Bồ đề, Sa mộc, Tếch. 6. Hoạt động trồng rừng thời kỳ đổi mới (từ năm 1986 đến nay) 6.1. Giai đoạn 1986-1990 Trong giai đoạn này nước ta đã bước đầu có những đổi mới về đường lối kinh tế có tác động đến trồng rừng. Nhận thức của người trồng rừng đã có nhiều thay đổi, đã thấy được các mục tiêu trồng rừng công nghiệp, về đầu tư và thâm canh, song những chuyển biến đó tác động đến thực tế sản xuất chưa nhiều. Diện tích rừng đã trồng trong giai đoạn này là 629.118 ha, hơn 2 tỷ cây phân tán. Trong giai đoạn này cũng đã xác định được cơ cấu cây trồng gồm 92 loài cây cho 9 vùng sinh thái. Phương thức trồng rừng thâm canh đã được thực hiện thông qua chương trình hợp tác Việt Nam - Thuỵ Điển ở vùng trung tâm Bắc Bộ và một số nơi trồng gỗ trụ mỏ, gỗ cho nguyên liệu giấy. Việc nghiên cứu chọn loài, xuất xứ được tiếp tục phát triển và mở rộng. Các loài cây mọc nhanh có năng suất cao được chú ý gây trồng. Tỷ lệ thành rừng đạt khoảng 60%, năng suất rừng trồng vào cuối giai đoạn này đã tăng lên (đạt khoảng 7m3/ha/năm), trong đó nhiều khu rừng trồng Bồ đề, Mỡ ở Yên Bái, Tuyên Quang đạt 9-10 m3/ha/năm. Nguyên nhân chủ yếu là giống vẫn chưa đạt chất lượng, chọn loại cây trồng sai lập địa, kỹ thuật chưa đảm bảo và đặc biệt là bị chặt trộm nhiều. Nếu không bị chặt trộm năng suất thực tế sẽ cao hơn. 6.2. Giai đoạn 1991-1997 Tiến trình đổi mới mạnh mẽ và mở rộng quan hệ quốc tế, cũng như sự thúc ép về nhu cầu lâm sản, bảo vệ môi trường, chống thiên tai lũ lụt đã buộc mọi người phải quan tâm đến trồng rừng và phục hồi rừng. Nhiều tiến bộ khoa học công nghệ, cũng như những quan điểm mới trong trồng rừng đã được du nhập vào nước ta. Đặc biệt từ 1993 Nhà nước có chương trình 327 đầu tư trồng rừng, bảo vệ rừng, khoanh nuôi rừng phòng hộ, rừng đặc dụng. Trong 4 năm thực hiện chương trình 327 (1993-1997) nhà nước đã đầu tư 13 2.287 tỷ đồng, riêng năm 1998 là 320 tỷ đồng. Diện tích rừng đã trồng trong giai đoạn này là 1.242.000 ha. Những nét nổi bật của giai đoạn này là: - Về chính sách. Đã ban hành nhiều chính sách khuyến khích trồng rừng như giao đất giao rừng, khoán bảo vệ rừng, vay vốn ưu đãi cho trồng rừng nguyên liệu giấy và gỗ trụ mỏ. - Về kỹ thuật. Đã tập trung vào cải thiện giống, xây dựng các khu rừng giống và rừng giống chuyển hoá (từ rừng trồng và rừng tự nhiên). Phát triển công nghệ mô hom, nhiều mô hình canh tác đất dốc, nông lâm kết hợp đã được xây dựng. Trồng rừng kinh tế đã áp dụng các biện pháp chọn tạo giống và nhập một số giống có năng suất cao phù hợp với một số vùng sinh thái chủ yếu; tăng cường các biện pháp kỹ thuật làm đất như làm đất toàn diện, cầy ngầm, tạo bậc thang, bón phân, nông lâm kết hợp; tăng cường các biện pháp chăm sóc bảo vệ rừng trồng. - Về cơ cấu cây trồng. Đã đưa vào gây trồng các loài có nắng suất cao và có khả năng thích ứng khá như Keo tai tượng, Keo lai (tuy không nằm trong danh mục 92 loài cây trồng rừng). Các loài cây bản địa như Lát, Sao, Dầu, Huỷnh cũng được đưa vào trồng nhiều hơn. Các loài cây ăn quả, cây cho dầu nhựa có tán như cây rừng như Xoan, Nhãn, Vải, Trám, Sở; cây công nghiệp dài ngày như Chè san, Cao su, Điều được đưa vào cơ cấu cây trồng rừng phòng hộ. - Về xã hội. Đã chú ý gắn trồng rừng, bảo vệ rừng với phát triển kinh tế-xã hội, đặc biệt là kinh tế hộ gia đình. Ngoài nguồn vốn ngân sách cấp để trồng rừng còn đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, cho vay vốn để phát triển vườn rừng, trại rừng, trồng cây công nghiệp, cây ăn quả, chăn nuôi. Nhờ những chuyển biến nói trên mà công tác trồng rừng của Việt Nam có những tiến bộ đáng kể. Rừng trồng đã được đầu tư thâm canh cao hơn. Tỷ lệ thành rừng đạt khoảng 75-80%, chất lượng và năng suất rừng được cải thiện. Diện tích trồng rừng hàng năm tăng lên đáng kể, từ 125.000 ha/năm trong năm 1992 lên 215.000 ha/năm trong năm 1995, năm 1996 trồng 248.000 ha và năm1997 trồng 227.000 ha. Trong các năm 1991-1995 cũng trồng được 1,610 tỷ cây phân tán. Vốn trồng rừng được huy động từ nhiều nguồn khac nhau: Vốn ngân sách do nhà nước đầu tư khoảng 60%, vốn viện trợ của các nước và tổ chức quốc tế khoảng 12%, vốn vay ưu đãi 8%, các nguồn vốn khác (vốn liên doanh, vốn các công ty và vốn của dân) là 20% 14 Đến giai đoạn này đã chấm dứt thời kỳ diện tích rừng bị phá lớn hơn rừng được phục hồi (diện tích rừng bị phá giảm từ 100.000 ha/năm trong giai đoạn trước xuống còn 60.000 ha/năm vào năm 1997). 6.3. Giai đoạn 1998 – 2003 Đây là giai đoạn hoạt động trồng rừng mạnh mẽ nhất và có hiệu quả nhất. Nhờ các chương trình trồng rừng lớn bằng nguồn vốn nhà nước và nguồn vốn do các tổ chức quốc tế tài trợ mà diện tích trồng rừng trong giai đoạn này đã lên đến 1.762.851 ha, trong đó rừng phòng hộ và đặc dụng là 1.207.829 ha, rừng sản xuất là 555.022 ha. Nét nổi bật của giai đoạn này là: - Quốc hội và Chính phủ đã thông qua và phê chuẩn dự án trồng mới 5 triệu ha rừng (Dự án 661) nhằm hoàn thành phủ xanh đất trống đồi núi trọc vào năm 2010. - Đã bổ sung nhiều chủ trương chính sách như: (i) Chính sách về tín dụng đầu tư phát triển (Nghị định 43/1999/NĐ-CP); (ii) Chính sách đổi mới tổ chức và cơ chế quản lý Lâm trường Quốc doanh (Quyết định 187/1999/QĐ-TTg); (iii) Chính sách về giao đất, cho thuê đất Lâm nghiệp cho tổ chức, hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định lâu dài vào mục đích Lâm nghiệp (Nghị định 163/NĐ-CP); (iv) Chính sách về thực hiện trách nhiệm quản lý Nhà nước ở các cấp về rừng và đất lâm nghiệp (Quyết định số 245/1998/QĐ-TTg); (v) Chính sách về quyền hưởng lợi và nghĩa vụ của hộ gia đình, cá nhân được thuê, nhận khoán rừng và đất lâm nghiệp (Quyết định 178/2001/QĐ-TTg); (vi) Chủ tương đơn giản hoá về thủ tục khai thác, vận chuyển, xuất khẩu gỗ rừng trồng; - Đã chú trọng nhiều vào khâu quản lý kỹ thuật nhằm tạo nên những bước đột phá về năng suất. Bộ Nông nghiệp và PTNT đã có chương trình tăng cường năng lực giống cây trồng, vật nuôi và cây lâm nghiệp. Công tác tuyển chọn, lai tạo, nhân giống bằng mô hom được phát triển, giảm dần việc trồng rừng bằng các giống xô bồ, không rõ nguồn gốc, tăng tỷ lệ giống có chất lượng cao. Đến nay khoảng 70% giống cho trồng rừng sản xuất đã có chất lượng tốt, 50% giống cho trồng rừng phòng hộ được kiểm soát. Trong giai đoạn này tỷ lệ thành rừng đã đạt trên 80%, năng suất rừng trồng đạt 15- 20/m3/ha/năm ở phía Bắc và 20-25 m3/ha/năm ở phía Nam. Nhiều khu rừng thí nghiệm đạt 35-40 m3/ha/năm có khả năng tổng kết đánh giá đưa vào sản xuất. Rừng trồng của một số công ty như Công ty trồng rừng Mang Giang (Gia Lai), Công ty Lâm sản Bình Thuận, Lâm trường Xuyên Mộc (Bà Rịa- Vũng Tàu) đã đạt 30-35 m3/ha/năm. - Trồng cây phân tán theo Tết trồng cây do chủ tich Hồ Chí Minh phát động (năm 1960) đã trở thành một tập quán tốt đẹp của dân tộc, đã huy động mọi tầng lớp nhân dân và mọi thành phần kinh tế tham gia trồng cây, 15 trồng rừng; đã xuất hiện hàng vạn hộ trồng cây, trồng rừng giỏi, có mức thu nhập cao. 7. Đánh giá chung Trong thời kỳ trước năm 1945 mặc dầu có một số rừng công và một số tập quán trồng cây ở một số nơi, song việc trồng rừng ở nước ta về cơ bản chưa được đặt ra. Thời kỳ từ năm 1945 đến ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước thì nhiêm vụ chính là kháng chiến cứu quốc giải phóng dân tộc nên hoạt động lâm nghiệp chủ yếu là khai thác rừng còn việc trồng rừng chưa được chú ý đúng mức. Diện tích rừng tự nhiên của Việt Nam bị suy giảm một cách nhanh chóng từ 14,3 triệu ha năm 1945, tương ứng độ che phủ 43%, đến 1995 chỉ còn 8,25 triệu ha rừng tự nhiên và 1,05 triệu ha rừng trồng, tương ứng với độ che phủ 28%. Cùng với diện tích rừng bị mất, chất lượng rừng còn lại cũng giảm sút; trữ lượng rừng thấp, nhiều loài cây gỗ quý trở nên hiếm, nhiều loài động thực vật có nguy cơ tuyệt chủng; khả năng cung cấp của rừng không đáp ứng được yêu cầu ngày càng tăng của xã hội; năng lực phòng hộ của rừng cũng bị hạn chế, thiên tai bão lụt ngày càng nghiêm trọng. Trước thực trạng này, việc trồng rừng, phục hồi lại rừng trở thành một mục tiêu quan trọng được Nhà nước, các nhà lâm nghiệp và toàn xã hội quan tâm Nhiều chương trình trồng rừng bằng nguồn vốn nhà nước và hỗ trợ của các tổ chứcc quốc tế được thực hiên. Diện tích và chất lượng rừng ngày càng được nâng cao. Đến nay thường xuyên có khoảng 2 tỷ cây phân tán, hàng năm có khả năng cung cấp 5 triệu mét khối gỗ nhỏ, gỗ nguyên liệu và 15 triệu mét khối củi phục vụ cho xây dựng nông thôn, làm dăm xuất khẩu, giải quyết nhu cầu gỗ củi tại chỗ, giảm sức ép đối với rừng tự nhiên. Ngoài ra, còn góp phần phòng hộ môi trường, cân bằng sinh thái. Tuy vậy hoạt động trồng rừng trong thời gia qua cũng còn bộc lộ một số nhược điểm là: -Tốc độ trồng rừng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu chiến lược đề ra. - Năng suất rừng có được cải thiện nhưng bình quân vẫn còn thấp hơn các nước trong khu vực và trên thế giới, rừng sản xuất chưa vượt qua mức bình quân 15 m3/ha/năm trên phạm vi toàn quốc. Diện tích trồng thâm canh còn ít, nhiều loài cây trồng chưa được nghiên cứu và chưa xây dựng được quy trình gây trồng, một số giống trồng rừng chưa bảo đảm chất lượng, việc quản lý giống còn yếu. - Rừng trồng vẫn còn phân tán, manh mún, chưa tạo được những khu rừng công nghiệp tập trung và các khu rừng phòng hộ lớn ở vùng xung yếu. 16 - Việc giao đất giao rừng cho dân không có kế hoạch đã làm cho đất đai bị xé nhỏ, khi cần quy hoạch hay thực hiện dự án lại không có đủ đất theo yêu cầu. - Nguồn vốn đầu tư cho trồng rừng hàng năm còn thấp Đơn giá trồng rừng thấp (đơn giá trồng rừng ở chương trình 327 chỉ bằng một phần ba so với yêu cầu). Dự án 661 mới chỉ đạt một nửa so với yêu cầu. Vốn vay tín dụng lãi suất còn cao, các thủ tục vay còn khó khăn, không được ứng trước để chuẩn bị giống cây con, vật tư kịp thời vụ trồng rừng. - Giá bán gỗ nguyên liệu thấp, qua quá nhiều buôn bán trung gian đã hạn chế người dân đầu tư cho trồng rừng. - Những chính sách hiện có vẫn chưa đủ để kích thích trồng rừng, Các chính sách về khai thác, chế biến, tiêu thụ, xuất khẩu gỗ rừng trồng không ổn định, làm cho các nhà đầu tư không yên tâm đầu tư vào trồng rừng. - Trồng cây phân tán có ý nghĩa rất lớn về kinh tế, xã hội và môi trường, nhưng khoảng 10 năm trở lại đây ít được ngành và Nhà nước quan tâm đúng mức. 17 PHẦN 2. MỘT SỐ CHƯƠNG TRÌNH TRỒNG RỪNG LỚN Ở VIỆT NAM 1. Các chương trình trồng rừng do nhà nước đầu tư 1.1. Chương trình trồng rừng phòng hộ 327 Chương trình 327 được thực hiện theo quyết định số 327-QĐ ngày 15/9/1992 của Thủ tướng Chính phủ với tên gọi “ Một số chủ trương, chính sách sử dụng rừng, đất trống đồi núi trọc, bãi bồi ven biển và mặt nước”. Tham gia thực hiện chương trình là các ngành lâm nghiệp, nông nghiệp, thuỷ sản với các hoạt động định canh định cư và điều chuyển dân cư đến các vùng kinh tế mới. Đây là chương trình có quy mô lớn, được thực hiện theo các dự án. - Lâm-nông-công nghiệp, lấy sản xuất lâm nghiệp làm trọng tâm - Nông-lâm-công nghiệp, lấy sản xuất nông nghiệp làm trọng tâm - Định canh định cư theo từng xã, thôn bản, lấy mục tiêu xã hội làm chính - Xây dựng vùng kinh tế mới ở vùng bãi bồi ven biển và đất hoang hoá ở đồng bằng để sản xuất nông nghiệp và nuôi trồng thuỷ sản. Đến 12/9/1995, bằng quyết định 556-TTg, Thủ tướng Chính phủ đã giới hạn chương trình 327 thành chương trình quốc gia về “ bảo vệ, khôi phục rừng phòng hộ, rừng đặc dụng”. Vì thế việc đầu tư khôi phục rừng phòng hộ, rừng đặc dụng chỉ thực sự được triển khai đúng nghĩa trong hai năm 1996 - 1997, trước khi chương trình này trở thành một bộ phận của Dự án trồng mới 5 triệu hecta rừng. Chương trình này được điều hành và triển khai theo một thiết kế tổng quát là: Một là:- Được thực hiện theo các dự án đầu tư dựa trên quy hoạch các khu rừng phòng hộ đầu nguồn (lưu vực sông - hồ đập), ven biển, môi trường sinh thái và rừng đặc dụng. Mỗi dự án có khoảng 10.000 ha, bao gồm 2 loại là: + Dự án bảo vệ rừng (chủ yếu là rừng tự nhiên hiện còn, bình quân 40-50 ha/hộ, sao cho hộ có đủ lương thực ăn, không đốt rẫy; đồng thời giao quyền sử dụng đất cho mỗi hộ (1,5-2 ha/hộ) và cho vay không lấy lãi để hộ làm 0,5 ha vườn trồng cây ăn quả và 1-1,5 ha trồng cây công nghiệp (Chè, Cà phê, Cao su, Điều, v.v.). + Dự án trồng rừng (chủ yếu ở vùng đồi núi trọc) mỗi hộ được giao khoán 6-8 ha đất trồng rừng để trồng trong 2-3 năm, đồng thời được giao 18 quyền sử dụng đất có khả năng làm nông nghiệp để làm 0,5 ha vườn, 1-1,5 ha trồng cây công nghiệp bằng vốn vay không lấy lãi và tiền thu nhập từ trồng rừng. Nội dung của 2 loại dự án này là trong 3-4 năm đầu hộ nông dân được hưởng kinh phí từ công bảo vệ rừng, trồng rừng và được vay không lãi suất để làm kinh tế hộ, từ năm thứ 5 khi cây nông nghiệp cho thu hoạch, hộ nông dân đã có sơ sở kinh tế hộ vững chắc, thì không tác động vào rừng. Như vậy cách triển khai dự án theo phương thức lâm - nông là 3-4 năm đầu lấy lâm để phát triển nông, sau đó lấy nông để giữ lâm lâu dài. Hai là: Lấy hộ nông dân làm lực lượng thực thi dự án. Mục tiêu chủ yếu là phát triển kinh tế hộ nông dân một cách ổn định, thể hiện qua các mặt: + Về rừng: Hộ nông dân trồng rừng được hưởng công trồng, chăm sóc rừng theo đơn giá; cơ cấu rừng phòng hộ bao gồm 40% cây phòng hộ giữ lâu dài, 60% cây phù trợ mọc nhanh được hưởng khi khai thác. + Về nông nghiệp: Hộ nông dân được nhà nước cho vay không lãi để làm kinh tế vườn, trồng cây ăn quả, cây công nghiệp và chăn nuôi. Ba là: Tổ chức tốt các dịch vụ về giống, vốn, kỹ thật và tiêu thụ sản phẩm của chủ dự án. Chủ dự án có đội ngũ kỹ thuật khuyến lâm, khuyến nông, có trạm giống vườn ươm, đưa giống mới đến hộ, quy hoạch cơ cấu cây con cho vùng dự án, đồng thời bao tiêu sản phẩm, chế biến tiêu thụ cho hộ nông dân. Nhiều dự án nhỏ triển khai theo mô hình thiết kế tổng quát trên đây đã mang lại kết quả tốt. . Nhờ thế mà 1,6 triệu hecta rừng phòng hộ đã được giao khoán bảo vệ, 409 ngàn hecta rừng đã được khoán khoanh nuôi tái sinh, đã được trồng mới 543 ngàn hecta rừng, 83.600 ha cây công nghiệp, 39.800 ha cây ăn quả. Những khó khăn tồn tại làm hạn chế kết quả thực hiện chương trình là: Việc quy hoạch đất đai chưa rõ, chưa đúng quy hoạch phòng hộ; dẫn đến việc giao đất, khoán rừng không thực hiện theo đúng quy định của pháp luật, dân không yên tâm. Chỉ đạo cấp trung ương thường áp đặt về các mặt: mật độ và cơ cấu cây trồng, đơn giá đầu tư... làm cho chủ dự án và hộ thành viên khó thực hiện. Cơ chế quản lý vốn chưa thông thoáng, việc xây dựng rừng không thể thực hiện theo quy định đầu tư xây dựng cơ bản tại nghị định 42-CP của Chính phủ, nhất là trong điều kiện đầu tư đến hộ đồng bào dân tộc. 19 - Cơ cấu vốn đầu tư bố trí hàng năm không đúng như thiết kế đầu tư cho một dự án lâm - nông - công nghiệp, lại biến động qua các năm. Suất đầu tư và thời gian đầu tư trồng rừng phòng hộ không theo quy trình kỹ thuật và áp dụng suất đầu tư bình quân, lại rất thấp (2,4 triệu đồng/ha), chỉ bằng 68% theo quy định. - Giống cây trồng phần lớn là giống xô bồ, yêu cầu trồng rừng phòng hộ bằng cây bản địa nhưng giống chưa được khảo nghiệm. Vì vậy, trồng rừng và chăm sóc rừng không đúng quy trình kỹ thuật, chất lượng rừng chưa tốt, trồng rừng không đúng nơi quy hoạch phòng hộ xung yếu. 1.2. Dự án trồng mới 5 triệu hecta rừng (gọi tắt dự án 661) Dự án này được ban hành theo quyết định 661/QĐ-TTg ngày 29 tháng 7 năm 1998 nên còn có tên là Dự án 661). Dự án có 3 mục tiêu chính là: - Đẩy mạnh trồng rừng phủ xanh đất trống đồi núi trọc, chú trọng bảo vệ vốn rừng hiện có và trồng rừng mới, phát huy có hiệu quả chức năng phòng hộ và bảo vệ môi trường sinh thái và phát huy tính đa dạng sinh học, tạo điều kiện cho phát triển rừng bền vững của đất nước, đưa độ che phủ lên trên 40% diện tích đất của cả nước. - Tạo ra vùng nguyên liệu gắn với sự phát triển của công nghiệp chế biến lâm sản - Tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho dân cư, góp phần thực hiện chủ trương xoá đói, giảm nghèo, phát triển sản xuất và ổn định đời sống, bảo đảm quốc phòng, an ninh. Nội dung chủ yếu của dự án là: Trồng 2 triệu hecta rừng phòng hộ, đặc dụng, bao gồm: + Khoanh nuôi, xúc tiến tái sinh rừng (có trồng bổ sung) 1 triệu hecta; + Trồng mới 1 triệu ha; Trồng 3 triệu hecta rừng sản xuất, bao gồm: + Trồng rừng sản xuất bằng cây lâm nghiệp 2 triệu hecta (1,6 triệu hecta gỗ nguyên liệu công nghiệp 100.000 hecta gỗ trụ mỏ; 200.000 hecta cây dặc sản; 100.000 hecta gỗ lớn ); + Trồng cây công nghiệp lâu năm, cây ăn quả 1 triệu ha. - Thời giam thực hiện dự án từ 1998 đến 2010 20 - Vốn ngân sách đầu tư 6.000 tỷ đồng chủ yếu cho trồng rừng phòng hộ và đặc dụng, hỗ trợ cho trồng rừng sản xuất bằng các loài cây gỗ lớn có chu kỳ trên 30 năm; cho xây dựng hạ tầng quản lý dự án; nghiên cứu khoa học; khuyến lâm; cho giao đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. . Vốn tín dụng, vốn của các dự án quốc tế, liên doanh với nước ngoài, của các doanh nghiệp, các hộ gia đình và cá nhân đầu tư cho trồng rừng sản xuất 36.000 tỷ đồng. Kết quả thực hiện dự án trồng rừng 661 từ năm 1998 đến năm 2003 được thể hiện ở bảng 1. Bảng 1. Diện tích trồng rừng theo dự án 661 từ 1998 đến 2003 Chỉ tiêu Kế hoạch 1998- 2010 ( ha) Kế hoạch 1998- 2003 (ha) Thực hiện 1998- 2003 (ha) % so với kế hoach chung Cả dự án 5.000.000 1.713.223 34,26 1. Rừng phòng hộ, đặc dụng 2.000.000 949.144 1.196.594 59,83 - Trồng mới 1.000.000 496.803 497.594 49,76 - Khoanh nuôi, xúc tiến tái sinh 1.000.000 452.341 699.000 69,9 2. Rừng sản xuất 3.000.000 516.629 17,22 - Nguyên liệu công nghiệp 2.000.000 443.833 22,19 - Cây CN dài ngày, cây ăn quả 1.000.000 72.796 72,80 Để thực hiện dự án 661, Nhà nước đã đưa ra một loạt các chính sách, bao gồm các chính sách về đất đai, đầu tư và tín dụng, hưởng lợi và tiêu thụ sản phẩm, thuế, các thành phần kinh tế tham gia thực hiện dự án, về đầu tư nước ngoài và về khoa học công nghệ. Qua bảng trên cho thấy theo kế hoach chung thì mỗi năm phải trồng khoảng 426.500 hecta, song sau 6 năm mới trồng được 1.713.223 (mỗi năm chỉ trồng khoảng 200.000 ha), chỉ đạt 34,26% kế hoạch. Rừng phòng hộ và rừng đặc dụng do vốn ngân sách cấp, nên sau 6năm đã đạt trên 50% kế hoạch, trong 7 năm còn lại có đủ khả năng hoàn thành mục tiêu của dự án. Rừng sản xuất được triển khai quá chậm, sau 6 năm mới đạt 17,2% kế hoạch. Nếu không có biện pháp tốt sẽ không thể hoàn thành được vào năm 2010. • Những ưu điểm của quá trình thực hiện dự án: 21 - Đối chiếu với mục tiêu đề ra, cho thấy dự án đã đẩy nhanh được tốc độ phục hồi rừng, tạo rừng mới, nâng cao độ che phủ của rừng, góp phần phát triển kinh tế xã hội ở vùng miền núi, nơi có đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, có tỷ lệ đói nghèo cao. Dự án cũng góp phần không nhỏ vào giải quyết công ăn, việc làm, giảm tỷ lệ hộ đói nghèo; - Đã tạo nên sự chuyển biến về nhận thức sâu sắc, rộng rãi hơn về trồng cây, trồng rừng, bảo vệ rừng; về vai trò, tác dụng của rừng đối với đời sống kinh tế, xã hội và môi trường; - Đầu tư của Nhà nước đối với trồng rừng phòng hộ và đặc dụng tương đối đáp ứng với tiến độ đề ra. Vì vậy diện tích rừng phòng hộ bằng khoanh nuôi và trồng mới tăng nhanh; - Trong quá trình thực hiện dự án, Nhà nước đã điều chỉnh và bổ sung nhiều chính sách tạo điều kiện cho dự án thực hiện thuận lợi hơn, như điều chỉnh về suất đầu tư trồng rừng từ 2,5 triệu đồng/ha lên 4 triệu đồng/ha; ban hành chính sách hưởng lợi; tạo cơ chế thông thoáng trong khai thác, lưu thông, xuất khẩu gỗ rừng trồng; chú trọng đến đẩy mạnh trồng rừng sản xuất là một khâu yếu trong quá trình thực hiện dự án; - Đã chú ý đến nghiên cứu, đầu tư xây dựng mô hình, tạo thuận lợi đưa nhanh tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất. • Những tồn tại và nguyên nhân: Tồn tại chính vẫn là chưa thực hiện được kế hoach như dự án đề ra Nguyên nhân chủ yếu là: - Về khách quan. Đầu tư cho trồng rừng đòi hỏi lớn, chu kỳ kinh doanh dài, rủi ro cao, năng suất và hiệu quả có thể thấp, nên không gây được chú ý của các nhà đầu tư. - Về chủ quan. Mặc dầu đã có nhiều cố gắng để khắc phục tình trạng trên để nâng cao hiệu quả, năng suất rừng trồng, nhưng vẫn chưa đủ để tạo sự hấp dẫn đối với các nhà đầu tư. Năng suất rừng trồng tuy đã tăng so với giai đoạn trước, nhưng vẫn còn thấp so với các nước trong khu vực, chưa giải quyết tốt khâu chế biến, tiêu thụ sản phẩm; - Trong chỉ đạo thực hiện chỉ chú ý tới phần vốn ngân sách đầu tư cho trồng rừng phòng hộ và đặc dụng, còn rừng sản xuất mặc dầu chiếm khối lượng lớn nhưng bị thả nổi, không ai chú ý kể cả Trung ương lẫn địa phương. Gần đây mới được quan tâm, nhưng sự quan tâm này đòi hỏi phải có những biện pháp thật cụ thể, chỉ đạo quyết liệt; - Chưa giải quyết được đất đai giành cho trồng rừng; 22 - Vốn đầu tư cho trồng rừng còn thấp, đơn giá thấp, nên không có khả năng thâm canh cao. Vốn vay còn hạn chế, lãi suất còn cao, không được vay trước để chuẩn bị cây con, vật tư kịp thời; - Nghiên cứu khoa học còn chậm so với yêu cầu của sản xuất, chưa tạo được bước đột phá nâng c